Sunum ve Sistematik

1. ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER KONU ÖZETİ

Bu başlık altında, ünitenin en can alıcı bilgileri, kazanım sırasına göre en alt başlıklara ayrılarak hap bilgi niteliğinde konu özeti olarak sunulmuştur.

ALIŞTIRMALAR1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

Bu başlık altında her bölüm kazanımlara ayrılmış, kazanımlar tek tek çözüm-lü temel alıştırmalar ve sorular ile taranmıştır. Özellikle bu kısmın sınıf içinde öğrencilerle işlenmesi öngörülmüştür.

UYGULAMALI SORULAR1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

Bu başlıklar altında uygulamalar yaparak öğrenciye yorum, analiz, sentez yetisinin geliştirilmesi hedeflenmiştir.

TEST - 1

KONU KAVRAMA TESTİ

Biyoçeşitlilik – 1

1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

Bu başlıkla üniteler alt bölümlere ayrılmış, her bölümün içerdiği kazanım ve alt başlıklar dikkate alınarak testler oluşturulmuştur.

ÜNİTE YAZILI SORULARI DOĞAL SİSTEMLER

Bu başlık altında resmi ve özel okul yönetmeliklerinde öngörülen formatlar ile ünitenin tamamını kapsayan yazılı soruları konulmuştur. Bu uygulamanın amacı, öğrenciyi okuldaki yazılılara hazırlamak ve öğrencinin okul başarısını arttırmaktır.

DOĞAL SİSTEMLER ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ

Bu başlık altında ünitenin geneli sorularla taranmış, öğrencinin bu ünite ile ilgili sınava hazır bulunulmuşluğu ölçme yoluna gidilmiştir. Bu başlık, ünitenin finali niteliğindedir.

11

1. ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER KONU ÖZETİ

11. Sınıf Coğrafya

1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

A. BİYOÇEŞİTLİLİK

Biyoçeşitlilik: Bir bölgedeki türlerin, genlerin, ekolojik olayların bütünüdür.

Biyosfer: Canlı küredir. Atmosfer, hidrosfer ve litosferden oluşur.

Habitat: Canlıların yaşama alanı, adresidir.

Biyom

Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgelerdir.

Karasal Biyomlar

Genelde hakim bitki örtüsünegöre sınıflandırılır.

Su biyomları

Suyun özelliklerine göre sınıf-landırılır.

Canlıların Yaşam Alanı: Biyosfer

Tundra Biyomu

Bitki örtüsü: Liken,ot, yosun

Hayvanları: Tilki,ren geyiği, ayı

Kutup Biyomu

Bitki örtüsü: Yok

Hayvanları: Fok,kutup ayısı ve tilkisi

İğne Yapraklı OrmanBiyomu

Bitki örtüsü: Tayga,boreal ormanları

Hayvanları: Samur,kurt, kartal

Çöl Biyomu

Bitki örtüsü: Kak-tüs, çalı

Hayvanları: Deve,yılan, akbaba

Çalılık Biyomu

Bitki örtüsü: Çalılık,bodur ağaçlar

Hayvanları: Çakal, keçi, kurt

Savan BiyomuTropikal Yağmur

Ormanları Biyomu

Bitki örtüsü: Sürek-li yeşil kalan ağaçlar

Hayvanları: Şem-panze, fil, kaplan, leopar

Çayır Biyomu

Bitki örtüsü: Step,çayır, pireri

Hayvanları: Lama,bizon, antilop

Ilıman Yaprak DökenOrman Biyomu

Bitki örtüsü: Yaprakdöken ağaçlar

Hayvanları: Kartal,ayı, geyik, sansar

Bitki örtüsü: Yük-sek otlar

Hayvanları: Zebra,zürafa, aslan

1211. Sınıf Coğrafya

1. ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER KONU ÖZETİ

Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Coğrafi Faktörler

Fiziki Faktörler

İKLİMSıcaklık ve yağış koşullarına

bağlı olarak canlı çeşitliliği değişir.

YERŞEKİLLERİBakı, yükselti, dağların uzanışı

kara ve denizlerin dağılışıcanlıları etkiler.

TOPRAKToprağın fiziksel ve kimyasal özel-liklerine göre farklı canlılar yaşar.

CANLILARIN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Biyolojik Faktörler

İNSANİnsan kaynaklı beşerifaktörler canlı çeşidini

olumsuz etkiler.

DİĞER CANLILARBir canlı türünün sayısının

artması ekosistemdekidengeyi bozar.

Paleocoğrafya

KITALARIN KAYMASICanlı türlerinin yaklaşmasına

ya da uzaklaşmasınayol açar.

İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİBuzul çağındaki iklim değişmeleri canlı sayı-sını ve türünü etkiler.

Adaptasyon: Canlıların yaşadığı ortama uyum sağlamasıdır.

Adaptasyona örnekler;

◆ Kutup ayılarının kış uykusuna yatması

◆ Foklarda kalın bir yağ tabakasının bulunması

◆ Bazı çöl bitkilerinin su kaybını azaltmak için toprağın üstündeki bölümlerinin çok küçük olması

◆ Çöl hayvanlarının açık renkli olmaları

Püf Noktası

Dünya'da canlı çeşitliliğinin en fazla olduğu yerler tropikal yağmur ormanlarının bulunduğu Amazon ve Kongo Havzası'dır. Bitki ve hayvan türlerinin yaklaşık % 50 - 70'i buralarda barınmaktadır.

ALIŞTIRMALAR

1611. Sınıf Coğrafya

1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

1. BÖLÜMEKOSİSTEM VE MADDE

DÖNGÜSÜ

A. BİYOÇEŞİTLİLİK

Kazanım A.11.1: Biyoçeşitliliğin oluşumunda ve azalmasında etkili olan faktörleri sorgular.

"Amerika Kıtası'nda bulunan Kanada'da 15 memeli hayvan türü varken, bu sayı Orta Amerika'da 150'ye ulaşır."

Yukarıdaki parçada verilene bakılarak aşağıdaki yorum-lardan hangisi yapılabilir?

A) Büyük kıtalarda canlı çeşitliliğinin arttığıB) Hayvanların yaşamak için belli bir neme ihtiyaç duyduğuC) Sıcak iklimlerin etkili olduğu alanlarda hayvan türlerinin

arttığıD) Birbirinden uzakta olan ülkelerde aynı tür hayvanlara

rastlandığıE) Küresel ısınmanın canlı çeşitliliğini azalttığı

Çözüm

Orta Amerika tropikal kuşaktadır ve iklimi sıcaktır. Kanada ise kutuplara daha yakın olduğundan iklimi daha soğuktur ve ku-zeyinde tundra iklimi bulunur. Bunun sonucunda hayvan türü sayıları farklıdır.

C

Temel Alıştırma

1. Bitkilerin ve hayvanların yeryüzünde dağılışı, değişen çevre şartlarına göre belirlenir. Bugünkü şartlarla birlikte, geçmiş dönemlerde hakim olan çevre şartları canlıların dağılışını önemli ölçüde belirlemiştir.

Aşağıdakilerden hangisi daha önce bir arada bulunma-yan türlerin birbirleriyle karşılaşarak etkileşimlerine ne-den olmuştur?

A) Kıtaların kayması B) İklim değişmeleri C) Biyolojik faktörler D) Yer şekilleri E) İklim

A

2. "..................... hidrosfer, litosfer ve atmosfer arasında yer alır. Bu zon okyanus dibinden başlayarak atmosferde yak-laşık 8 km'lik bir yüksekliğe kadar olan alanı kapsar. Bu bölümde değişik habitatlarla, bu habitatlarda yaşayan çok çeşitli canlı türleri vardır.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Biyosfer B) Popülasyon C) EkosferD) Adaptasyon E) Ekoloji

A

3. Benzer bitki ve hayvanların bulunduğu bölgelere biyom de-nir. Her biyomun kendine özgü bitki ve hayvan türleri vardır. Bitki ve hayvan türlerinin özellikleri iklimlere göre değişir. Bazı biyomlarda bünyelerinde su tutabilen bitki ve hayvan türleri yaygın olur.

Buna göre, paragrafta açıklanan biyom aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sıcak çöl B) Yağmur ormanları C) Tundra D) Dağ E) Deniz

A

4. Ekvatoral yağmur ormanlarında 10 km2 lik alanda ortalama olarak 15.000 tür çiçek, 750 tür ağaç, 400 tür kuş, 100 tür sürüngen, 60 tür kurbağa, 4000 tür böcek barınmaktadır.

Tropikal bölgelerde türlerin bu kadar zengin olmasında aşağıdaki faktörlerden hangisi etkili olmuştur?

A) Basınç ve rüzgârlarB) Sıcaklık ve nemC) Toprak ve nemD) Eğim ve bakıE) Yükselti ve yağış

B

UYGULAMALI SORULAR

2111. Sınıf Coğrafya

1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

21

1. Aşağıdaki haritada taralı alanlarda hangi biyomların bu-lunduğunu altındaki kutuların yanındaki boşluklara ya-zınız.

2. Biyolojik çeşitliliği tehdit eden insan kaynaklı faktörleri aşağıya yazınız.

..........................................................................................

..........................................................................................

..........................................................................................

3. Aşağıda canlı çeşitliliğini etkileyen temel faktörler ve alt başlıklarının verildiği tabloda uygun yerleri örnekteki gibi işaretleyiniz.

Fiziki Faktörler

Beşeri Faktörler

Paleocoğrafya

İnsan ✔

Toprak

İklim

Kıtaların Kayması

Diğer canlılar

Yerşekilleri

İklim Değişikliği

4. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifade-lerle tamamlayınız.

I. Tropikal yağmur ormanlarının en üst katında ............................. isteği fazla olan ağaçlar bulu-nur.

II. Avrupa Kıtası'nda bitki çeşitliliği Türkiyede'kinden ............................... dır.

III. Dağların ............................... bakan yamaçların-da canlı çeşitliliği daha fazladır.

IV. Her biyomun kendine özgü .............................. ve ........................... çeşidi vardır.

V. Bitki ve hayvanların yaşamlarını devam ettirmek için bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağlamalarına ........................... denir.

5. Aşağıdaki tabloda verilen bitki ve hayvanların ait oldu-ğu biyomları yanına yazınız.

a. Tayga

b. Ren geyiği

c. Bitkisel plankton

d. Timsah

e. Deve

f. Yüksek boylu otlar

g. Penguen

h. Fil

i. Liken, yosunlar

j. Balina

TEST - 1

KONU KAVRAMA TESTİ

2511. Sınıf Coğrafya

Biyoçeşitlilik - 1

1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

25

1. Ekvatordan kutuplara doğru bitki türleri tropikal yağmur or-manları, ılıman yaprağını döken orman, iğne yapraklı orman ve tundralar olarak sıralanır.

Bitkilerin bu dağılışı üzerinde etkili olan en önemli fak-tör aşağıdakilerden hangisidir?

A) Biyolojik faktörlerB) İklim değişikliğiC) Sıcaklık ve nemD) Toprak özellikleriE) Kıtaların kayması

2. Doğal ya da beşeri faktörlerin etkisiyle coğrafi şartların de-ğişmesi durumunda canlı türleri ya yeni ortama uyum sağlar ya da uygun yaşam koşullarının olduğu ortamlara göç eder. Göç edemeyen ve yeni ortama uyum sağlayamayan canlı türlerinin nesli önce azalır, sonra da yok olur.

Buna göre;

I. kutup bölgelerinde buzulların erimesiyle kutup ayılarının sayısının azalması

II. yaklaşık 65 milyon yıl önce 10 km çapındaki bir göktaşı-nın Dünya'ya çarpmasıyla dinozorların nesillerinin tama-men yok olması

III. Çin'de bambu ormanlarının giderek yok olmasıyla pan-daların sayılarının azalması

IV. Akdeniz'de yaşayan kısa gagalı yunus nüfusunun aşırı avlanma sonucu son 40 yıl içinde %50 azalması

gibi durumlardan hangilerinin gerçekleşmesinde doğal faktörler etkili olmuştur?

A) Yalnız Il B) Yalnız IV C) I ve IID) II ve IV E) III ve IV

3. Canlıların çevreleriyle aralarında kurdukları ilişki sistemine ...................... denir.

Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

A) Ekoloji B) Ekosistem C) PopülasyonD) Hidrosfer E) Ekosfer

4. Aşağıdaki Venn şemasında I. ve II. biyomda bulunan hayvan toplulukları gösterilmiştir.

Fil

Kaplan

Antilop

I. II.

Ren geyiği

Tilki

Kuş

Böcek

Bu biyomlar aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğ-ru verilmiştir?

I II

A) Tropikal yağmur ormanları Tundra

B) İğne yapraklı orman Kutup

C) Ilıman çayır Çöl

D) Kutup Dağ

E) Çalılık Deniz

5. Coğrafya'da beş öğrenci iklimin canlı çeşitliliği üzerindeki etkisiyle ilgili araştırmalar yapmışlardır. Buna göre öğrenci-lerin araştırdıkları iklim bölgeleri şöyledir:

Ayşegül: Yıllık sıcaklık farkı çok fazladır. En fazla yağış ya-zın düşer. Kışlar çok sert ve uzun geçer.

Hakan: Yazlar serin, kışlar ılık ve her mevsim yağışlıdır. Meltem: Yağış miktarı 100 mm'dir. Aylarca tek damla yağ-

mur yağmaz. Gün içinde sıcaklık değişimi çok fazladır. Bora: Yıllık sıcaklık ortalaması 25°C'dir. Günlük sıcaklık

farkı çok azdır. Yıl boyunca yağışlıdır ve yağış miktarı 1000 mm'yi geçer.

Tezcan: Sıcaklıklar genelde 0°C'nin altındadır. Yaz mevsi-minde en yüksek sıcaklık 10°C'yi geçmez. Yağış 250 mm'dir.

Buna göre, hangi öğrencinin araştırdığı iklim bölgesin-de canlı çeşitliliği en fazladır?

A) Ayşegül B) Hakan C) MeltemD) Bora E) Tezcan

3711. Sınıf Coğrafya

37

1. Canlıların yeryüzündeki dağılışını etkileyen faktörlerin bir kısmı aşağıdaki kavram haritasında verilmiştir.

Diğer faktörleri boş kutulara yazınız.

Canlıların Dağılışını Etkileyen Faktörler

PaleocoğrafyaBeşeri faktörerFiziki faktörler

1) .....................

2) .....................

3) .....................

1) .....................

2) .....................

1) .....................

2) .....................

(Puan………………)

Cevap

2. Biyoçeşitliliğin en fazla ve en az olduğu biyomlar hangi-leridir? Neden?

(Puan………………)

Cevap

3. Tavşan, kartal, havuç, tilki söz-cüklerini yanda verilen enerji piramidine doğru olarak yer-leştiriniz.

(Puan………………)

Cevap

4. Enerji akışı nasıl gerçekleşir? Açıklayınız.

(Puan………………)

Cevap

5. Madde döngülerinden biri olan karbon döngüsünde kar-bondioksit tüketimine yol açan olayları yazınız.

(Puan………………)

Cevap

ÜNİTE YAZILI SORULARI

T.C. …………………………………………………………………………… Lisesi

… /… Öğretim Yılı 11. Sınıf Coğrafya Dersi … Dönem ……Yazılı Soruları

Öğrencinin Adı / Soyadı: …………………………………

No: …… / Sınıfı:……… Aldığı Not: …………………

DOĞAL SİSTEMLER

3911. Sınıf Coğrafya

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİDOĞAL SİSTEMLER

39

1. Aşağıdaki kavram haritasında bir ekosistemdeki besin zinci-ri gösterilmektedir.

Y

Bitkiler X Etçiller

Etçiller

Buna göre X ve Y ile gösterilen boşluklara sırasıyla aşa-ğıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Mikroorganizmalar, Karbondioksit B) Oksijen, Mantarlar C) Otçullar, Bakteriler D) Etçiller, Oksijen E) Su, Karbondioksit

2. • Belli bir alanda yaşayan ve birbirleriyle etkileşim içinde olan her türlü canlı ile bunların cansız çevrelerinin oluş-turduğu bir bütündür.

• Canlıların yaşama alanı, adresidir. • Benzer bitki ve hayvan topluluklarının bulunduğu bölge-

lerdir. • Canlı ve cansız öğelerin bir arada etkileşim halinde bu-

lunduğu en büyük ekosistemdir.

Yukarıda aşağıdakilerden hangisinin tanımı yapılma-mıştır?

A) Ekosfer B) Ekosistem C) BiyomD) Habitat E) Madde döngüsü

3. Karasal ekosistemler içinde yeryüzündeki canlıların dağılı-şını en iyi anlatan boyut biyomdur. Biyom, bitki ve hayvanla-rın birbirleriyle ve çevreleriyle olan fonksiyonel ilişkilerini ifa-de eder. Yeryüzünde genel anlamda altı ana biyom bulunur. Bunlar; orman, savan, çayır, çöl ve tundra biyomlarıdır.

Buna göre, biyomların adlandırılmasında aşağıdakiler-den hangisi etkili olmuştur?

A) Matematik iklim kuşağıB) Hakim bitki örtüsüC) Hayvan çeşidi ve sayısıD) Işınların yere değme açısıE) Biyolojik faktörler

4. Aşağıdaki şemada ekosistem oluşturan öğeler verilmiştir.

EKOSİSTEMLER

Bitkiler, hayvanlar,mikroorganizmalar

Cansız Öğeler

Kimyasal Etmenler Fiziksel Etmenler

Organik İnorganik

Işık, sıcaklık,rüzgar, yağış

Canlı Öğeler

X Y

Yukarıdaki şemada X ile Y yerine aşağıdakilerden hangi-si gelirse yanlış olur?

X Y

A) Yağ Su

B) Protein Oksijen

C) Karbonhidrat Azot

D) Vitamin Karbondioksit

E) Yağış Ayrıştırıcılar

5. Aşağıdaki tabloda canlı çeşitliliği ile ilgili bilgiler verilmiştir.

Verilen bilgiler doğru (D) ve yanlış (Y) olmalarına göre işa-retlenmiştir.

I. Ekvatordan kutuplara gittikçe canlı çeşidi azalır.

D

II. Nemli bölgelerde kurak bölgelere doğru gidildikçe canlı çeşidi azalır.

D

III. Yüksek enlemlerden alçak enlemlere doğru hayvan sayısı azalır.

D

IV. Ovalardan dağlara çıkıldıkça canlı çeşidi azalır.

Y

İşaretlemelerden hangilerinde yanlışlık yapılmıştır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IIID) II ve IV E) III ve IV