Сүүний үхрийн тэжээллэгийн зарим асуудал

Рh.D, prof. Б.Лувсаншарав

Докторант П.Отгонжаргал

• Энэхүү ажлын зорилго нь монгол улсад сүү үйлдвэрлэх чиглэлээр ажиллаж байгаа фермерүүдийн саалийн үнээний тэжээллэгийн одоогийн байдалд үнэлгээ өгч цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний санал зөвлөмж гаргахад оршино. Үүний тулд дараах зорилт тавьж ажиллав. Үүнд:

• Саалийн үнээний тэжээллэгийн одоогийн байдалд үнэлгээ өгөх

• Саалийн үнээний тэжээлд нэн түрүүнд хэрэглэх ургамлуудыг турших, тариалах, түүгээр тэжээл бэлтгэх арга, боломжийг малчдад санал болгох, сургах

• Өвөл, хаврын улиралд үнээний эрдэс бодис, витамины хэрэгцээг хангах боломжийг туршин судлах

• Судалгааны ажлыг Төв, Сэлэнгэ, Булган аймгийн 20 гаруй саалийн фермийг хамаруулан аман асуулга, туршилт судалгааны аргат тулгуурлан явуулав.

400 êã æèíòýé 4%-èéí òîñëîãòîé ñ¿¿òýé ñààëèéí ¿íýýíèé õîíîãèéí òýæýýëèéí íîðì

¿ç¿¿ëýëò

Õîíîãèéí ñààì, êã

8 10 12 14 16

òýæýýëèéí íýãæ,êã 8 9 10 11 12

ñîëèëöîëûí ýíåðãè,êÄæ 95 106 117 127 138

õóóðàé áîèñ, êã 10.7 11.6 12.5 13.3 14.1

øèíãýõ ïðîòåèí,ã 760 880 1000 1100 1200

íèéò ýñëýã,ã 3000 3250 3380 3590 3670

öàðäóóë,ã 900 1125 1350 1485 1620

÷èõýð,ã 600 750 900 990 1080

òîñëîã,ã 225 270 320 350 385

äàâñ,ã 52 60 68 76 84

Ñà,ã 52 60 68 76 84

Ð,ã 36 42 48 54 60

Cu,ìã 65 77 90 100 110

Zn,ìã 440 520 600 660 720

Co,ìã 4.8 5.9 7 7.7 8.4

Mn,ìã 440 520 600 660 720

Êàðîòèí,ìã 320 385 450 495 540

Ä âèòàìèí, ìÿí.ÎÓÍ 8 9 10 11 12

Âèòàìèí Å,ìã 320 360 400 440 480

Æîðûí øèìò ÷àíàðûã îéðîëöîîãîîð ãàðãàâàë

Òýæ.òºðºë

Õýìæýý,

êã

Õóóðàé áîäèñ,

Êã

Ò.í,êã

Ñîë. Ýí,

êÄæ

Íèéòïðîòåèí,

ã

Øèíãýõ ïðîòåèí,

ã

Ýñëýã,ã

Êàðî-òèí,Ìã

Ñà Ð

ºâñ 12

9,8 2,84 62,4 566,4 334,8 2094 187,4 43,2 20,4

Õèâýã 2 1,8 1,42 16_6 242,0 145,2 136,0 5,2 4 19,2

Óëààíáóóäàé

3 2,610 3,3 27,57 420,0 252,0 78,0 3 2,1 10,8

Äàðø 5 1,250 1,05 10,5 115,0 75,0 415,0 85 18,0 8,0

Á¿ãä 22

15,46 8,61 117,07

1343,4

807,0 2723,0

280,6 67,3 58,4

Íîðì 13.2 11,5 115,0 1445 940,0 3650 410 65 45

Ǻ𿿠+2,26 -2,81

+1,93

-101,6

-133 -927 -129,4 +2,3 +13,4

ªâñíèé ÷àíàð õàäëàí áýëòãýñýí õóãàöààíààñ õàìààðàõ íü(×.Ñîäíîìöýðýí)

ªâñíèé òºðºë

Ñàð Àðàâ õîíîã

¯íýìëýõ¿é õóóðé áàéäàëä

ïðîòåèí ýñëýã

Óóëûí íóãûí àëàã ºâñ-ñîãîîâîðò

¯II

¯III

1

1

2

12,0

8,7

7,6

24,34

28,35

30,31

ªâñíèé ïðîòåèíû øèíãýö

ªâñíèé òºðºë

ªâñ áýëòãýõ õóãàöàà

Øèíãýõ ïðîòåèí, ã

Ïðîòåèíû øèíãýöèéí

èëòãýëö¿¿ð,

%-èàð

Óóëûí íóãûí àëàãºâñ-

ñîãîîâîðò õàäëàíãèéí

ºâñ

ò¿ð¿¿ëýëò 70 77,5

Öýöýãëýëò 57 67,9

¿ð áîëîâñðîëò

27 46,3

Òºðºë á¿ðèéí òýæýýëä áàéõ çàðèì âèòàìèíû õýìæýý

òýæýýëèéí òºðºë

Âèòàìèíû õýìæýý

Êàðîòèí,ìã Ä, ÎÓÍ Å, ìã

Áóóäàéí õèâýã 2.6 0 2.0.9

Óëààí áóóäàé 1 0 11.9

Ýðäýíýøèøèéí äàðø 20 50 46

Íàðàíöýöãèéí äàðø 17 65 22

Öàðãàñíû ºâñíèé ãóðèë 50 600 143

Öàðãàñíû íîãîîíû ãóðèë 200 100 93.5

¯åòýí-àëàã ºâñò õàäëàí 25 400 42

¯åòýí-àëàã óðãàìàëò áýë÷ýýð 30 3.1 38

Õàëãàéí ãóðèë 150 50 60

• 5.Æîðä âèòàìèí äóòàãäñíû óëìààñ ìàë àñàð îëîí òºðëèéí ºâ÷íººð ºâ÷èëíº.

Æèøýý íü çºâõºí À âèòàìèí äóòàãäñàíààñ áèå ìàõ áîäèä 50 îð÷èì ºâ÷èí ãàæèã ñîãîã òîõèîëäîíî. Òîéìëîí õýëáýë

- Í¿äíèé õàðàà ìóóäàõ-Àìüñãàëûí çàìûí ºâ÷èí òóñàõ-Õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòýí ºâ÷ëºõ-¯ðæëèéí ýðõòýí ºâ÷ëºõ ã.ì.

ͺ㺺 òàëààð òýæýýë á¿ð, ýäãýýð áîäèñóóäûã ººðèéí íàéðëàãàòàà õàðèëöàí àäèëã¿é õýìæýýãýýð àãóóëæ áàéäàã.

Èéì òîõèîëäîëä ìàëàà òýæýýõýä þó àíõààðàõ âý• 1.Ôåðìåð á¿ð ººðèéí ¿õýð ñ¿ðãèéí òýæýýëèéí æîðûí òàëààð îðîí

íóòãèéí ìýðãýæèëòí¿¿äýýñ çààâàë çºâºë㺺 àâ÷ áàéíãà ñàéæðóóëàõ, ìàëûí òýæýýëèéí æîðûí á¿òöèéã ãýíò ñîëèõã¿é òîãòâîðòîé áàéëãàõ

• 2.Áýëòãýæ õýðýãëýæ áàéãàà òýæýýëèéí òîî õýìæýýíä àíõààðàõààñ èë¿¿ ÷àíàðò íü ãîë àíõààðëàà õàíäóóëàõ

• 3.Ìàëä ºâºë, õàâðûí óëèðàëä îëîí íàéðëàãàòàé âèòàìèí, ýðäñèéí íýìýãäýë òýæýýëèéã îíîâ÷òîé õýìæýýãýýð çààâàë õýðýãëýæ áàéõ

• 4.Ìàëûí òýæýýëä çîðèóëæ òýæýýëèéí íýã, îëîí íàñò óðãàìàë òàðèàëàõ àøèãëàõ, õàøààëñàí áýë÷ýýð áèé áîëãîæ õàâðûí ñ¿¿ë, çóí,íàìðûí ýõýýð íîãîîã õýíçë¿¿ëæ àøèãëàõ

• 5.¯õðèéí òýæýýëèéí æîðûí íàéðëàãàò îäîîãèéí áàéäëààð îðóóëæ áàéãàà õ¿÷èò òýæýýëèéí õýìæýýã àëü áîëîõ áàãàñãàæ äàðø, íîãîîí òýæýýë, ¿íäýñ áóëöóó ¿ðòýíã èë¿¿ èõ õýìæýýòýé îðóóëàõàä àíõààð÷ àæëàà òºëºâëºõ íü ç¿éòýé áàéíà.

• 6.Òóãàë, ºñâºð ¿õðèéí òýæýýëëýãò ìóó àíõààðñíààñ óã ìàëûí óäàìøëààð áèé áîëñîí àøèã øèìèéí ÷àäàвõ èëýð÷ ÷àäàõã¿é áàéãàà ó÷èð ýíý àðãà áàðèëàà ººð÷ëºí øèíæëýõ óõààíû îëîëò àðãà áàðèëûã àøèãëàõ

• 7.Ìàëûí àøèã øèìèéã íýìýãä¿¿ëýõýä õàìãèéí áàãà çàðäàë ãàðãàæ èõ àøèã ºãäºã ¿ðæèë ñåëåêöèéí àæèëä îíöãîé àíõààðàõ øààðäëàãàòàé

• 8. Ìàëûí òýæýýëèéã ìàë òýæýýõ ¿åä áýëòãýæ ºãäºã àðãóóäûã çºâ, îíîâ÷òîé õýðýãëýõ òàëààð ñàíàà÷ëàãàòàé, ìýäëýãòýé àæèëëàõ øààðäëàãàòàé áàéãààã òóñ òóñ çºâëºæ áàéíà.

1 êã ýðäñèéí íýìýãäýë òýæýýëèéí îðö íàéðëàãà, ã

¹ Õîëüö I æîð II æîð

1 Õîîëíû äàâñ 700 400

2 ßñíû ãóðèë 200 100

3 Øîõîé 100 50

4 Íÿöàëñàí áóäàà - 150

5 Õàëãàéí ãóðèë - 200

6 Õèâýã - 100

7 Ìàãíè, ã 9 9

8 Òºìºð, ìã 900 900

9 Çýñ, ìã 700 700

10 Êîáàëüò, ìã 100 100

11 Ìàðãàíåö, ìã 650 650

Àíãëè óëñàä ¿éëäâýðëýñýí óóðàã-ýðäñèéí íýìýãäýë òýæýýë

Çàëãèóóëàõ витамин-ýðäñèéí íýìýãäýë òýæýýë

Âèòàìèí-ýðäñèéí íýìýãäýë òýæýýë íü íàéðëàãàòàà âèòàìèí À-5135034 ÎÓÍ, Ä3 -1027007 ÎÓÍ, Å-10270 ìã, Ñîä-0.13%, Ð-¿ë ìýäýã, Ñà-01%, õ¿õýð õ¿÷ëèéí çýñ-153088 ìã, í¿¿ðñõ¿÷ëèéí êîáàëüò-2200 ìã, êàëè èîä-4643, õ¿õýð õ¿÷ëèéí ìàãíè-77813 ìã, ñåëåí-2346 ìã, õ¿õýð õ¿÷ëèéí öàéð-125075 ìã áàéíà. Õî¸ð øèðõýãèéã ã¿çýýíä õèéõýä ºäºðò âèòàìèí À-4547 ÎÓÍ, Ä3 -909 ÎÓÍ, Å-9.1 ìã, çýñ-135 ìã, êîáàëüò-2.1ìã, èîä-4.1 ìã, ìàãíè-69 ìã, ñåëåí-2.1 ìã, öàéð-111 ìã-èéã õàíãàíà.

500 êã æèíòýé ¿íýýíèé òýæýýëèéí õýðýãöýýíèé òîîöîî

Ìàëûí òºðºë

Õóãàöàà Òýæýýëèéí õýìæýý

äàðø ìàíæèí ºâñ Íîãîîí òýæýýë

Íýã ¿íýýíä 100 êã æèíä, êã

4.0 2.5 1.5 1.0

Õîíîãò, êã 20 12.5 7.5 1.0240 õîíîãò, òí

4.8 3.0 1,8 1.2

10 ¿íýýíä 48 30 18 1220 ¿íýýíä 96 60 36 2430 ¿íýýíä 144 90 54 3640 ¿íýýíä 192 120 72 4850 ¿íýýíä 240 150 90 60

Øààðäëàãàòàé òàëáàéí õýìæýý, ãà

Òýæýýëèéí òºðºë

1 ãà-ãèéí íîãîîí ìàññ, òí

¯íýýíèé òîîíîîñ õàìààð÷ øààðäàãäàõ òàëáàé, ãà

10 20 30 40 50

Ýðäýíý øèø 50 0.50 1.0 1.5 2.0 2.4

Àðâàé, õîøóó áóäàà

10 3.4 6.8 10.2 13.6 17.0

Ñàðìàã ìàíæèí 200 0.15 0.30 0.45 0.6 0.75

Íîãîîí òýæýýë 2.0 6.0 12.0 18.0 24.0 30.0

Øààðäëàãàòàé òàëáàé, ãà

10.05

20.1 30.15 40.2 50.15

Ñîðãî

Ýðäýíý-øèø

ßãààí õîøîîíãîð

Øàð áóäàà

Ìîðèí øîø

Сармаг манжин

Íàðàíöýöýã

Ýðäýíý-øèø/õàíãàë ñóì/

Äàðøíû óðãàìàë òýýâýðëýõ

Дарш хийх ажиллагаа

• Дүгнэлт• Саалийн үнээ нь өвөл, хаврын улиралд шимт, эрдэс бодис,

витамины ихээхэн дутагдалд орж байна. Энэ нь сүүн ашиг шимийг нэмэгдүүлэх боломжийг хязгаарлаж байна.

• Малын тэжээлд зориулж дээрхи бодисоор баялаг, ургац ихтэй ургамлуудыг тариалж дарш бэлтгэх ажлыг өргөн хүрээнд явуулах шаардлагатай байна.

• Эрдэс бодис, витамины дутагдлыг нөхөхийн тулд олон найрлагат эрдсийн долооц бэлтгэж өгөхөөс гадна, гадаадын оронд бэлтгэсэн чанар сайтай мөртлөө хямд үнэтэй дээрхи нэмэгдэл болон бусад нэмэгдлийг импортоор оруулж авчиран хэрэглэх

• Малчдад тэжээл бэлтгэх, малаа тэжээх аргад сургах сургалт семинарийг газар дээр нь явуулахаас гадна төр засгийн бодлого, дэмжлэгийг өгөхдөө тэжээл бэлтгэл, малын чанарын сайжралт, ашиг ишмийн дээшлэлттэй холбож зохион байгуулах