LulaSYN BRAZYLII

LulaDENISE PARANÁ

SYN BRAZYLII

RedakcjaNatalia Klidzio, Magdalena Dziduch

Warszawa 2013

PrzekładAnna CZURYŁOWSKA, Magdalena DZIDUCH, Kinga FURA, Marlena GRYKAŁOWSKA-DROZD, Marika JAŚKOWIAK, Natalia KLIDZIO, Edyta ŁOZA, Magdalena MAZUR, Iwona PATYJEWICZ, Magda SĘDZIMIR-DOBROWOLSKA, Anna SŁOWIKOWSKA, Barbara STYK, Olga SZPAKOWSKA, Joanna ŚLIWIŃSKA, Bartosz ŚMIETANKA, Joanna TRZEŚNIOWSKA

Tekst: Copyright ©2009 Denise Paraná Wydanie: Copyright ©2013 Muzeum Historii Polskiego

Ruchu Ludowego Przekład: Copyright ©2012 Anna CZURYŁOWSKA, Magdalena DZI-

DUCH, Kinga FURA, Marlena GRYKA-ŁOWSKA-DROZD, Marika JAŚKOWIAK, Natalia KLIDZIO, Edyta ŁOZA, Magdale-na MAZUR, Iwona PATYJEWICZ, Magda SĘDZIMIR-DOBROWOLSKA, Anna SŁO-WIKOWSKA, Barbara STYK, Olga SZPA-KOWSKA, Joanna ŚLIWIŃSKA, Bartosz ŚMIETANKA, Joanna TRZEŚNIOWSKA

Korekta

Anna Lejman

Opracowanie gra! czne, projekt okładki, skład i łamanie

FOGAR - Bartosz Mielnikow (bartosz@fogar.eu)

Druk i oprawa

SOWA-Druk (sowadruk.pl)

Wydawcy

Muzeum Historii Polskiego Ruchu LudowegoAl. Wilanowska 204, 02-730 Warszawatel./fax (22) 843 38 76, (22) 843 78 73e-mail: j.mazurek@mhprl.plwww.mhprl.plISBN 978-83-62171-87-3

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w LubliniePl. M. Curie-Skłodowskiej 5, 20-031 Lublintel. (81) 537 51 00 fax (81) 533 36 69, (81) 537 51 02www.umcs.lublin.plISBN 978-83-7784-271-3

Publikacja wydana pod patronatem Konsula Honorowego Brazylii w Lublinie Prof. Barbary Hlibowickiej-Węglarz

Pomimo, że wydają się % kcyjne, wszystkie przedstawione tutaj fakty są prawdziwe.

Mówi się, że w życiu czeka nas siedem zwrotów.Życie wcale nie do nas należy.

Tak, żyć to uczyć-się-życia. JOÃO GUIMARÃES ROSA

Wielkie pustkowie

Dla Lindu,niewyczerpanego źródła mleka

pośród suszy naszych ziem, dla wszystkich kobiet i mężczyzn,

mistrzów w umożliwianiu niemożliwego.

SPIS TREŚCI

WSPOMNIENIA » 13

CZĘŚĆ IWIELKIE SERTÃO » 17CELNE SPOJRZENIE » 20WSZY » 21ŚLUB » 22MARZENIA I SEKRETY » 23ZDRADA ZMIENIA PRZEZNACZENIE » 23POŻEGNANIE » 26NARODZINY LUIZA » 27PRZETRWANIE » 28STADKO DZIECI » 29W PUŁAPCE » 31CUDA » 31ZEMSTA ZMARŁYCH » 32OJCIEC » 33KŁAMSTWA ZMIENIAJĄ LOS » 35NARODZINY » 36JAK BÓG POZWOLI » 37UMRZEĆ WALCZĄC » 38PRZEJŚCIE MIĘDZY DWOMA ŚWIATAMI » 3913 DNI I 13 NOCY » 41PRZYJAZD » 42

CZĘŚĆ IINOWY ŚWIAT » 47NOWE MIEJSCE, NOWE WYZWANIA » 48BÓL I ALKOHOL » 49SPADEK » 51BEZ ROZGŁOSU » 52OBIETNICA » 54KRZYK WOLNOŚCI » 54PUSTA PUSZKA » 55SMAK » 56PRZYPADEK ZMIENIA PRZEZNACZENIE » 56

NAUCZYCIELKA » 57STOLICA, SÃO PAULO » 59INNY » 60ROZKOSZE PUCYBUTA » 62NIEMY TELEFONISTA » 63MUR » 64DRZWI W MURZE » 66ZASADY GRY » 68MAMA LINDU » 69SĄSIEDZTWO ZMIENIA PRZEZNACZENIE » 70POSZUKIWANIA NIEDOPAŁKÓW PAPIEROSÓW » 73JEDYNA GWIAZDA NA NIEBIE » 74ROBOTNICZA BIEDA » 75BUNT » 76BURDEL » 77ZWIĄZEK ZAWODOWY » 79ŚLUB » 79ODCIENIE NIEBIESKIEGO » 82WYMARZONE DZIECKO » 83SZYDEŁKOWE BUCIKI » 84WIELKIE NIESZCZĘŚCIE » 85BLIZNA » 85BEZ GRUNTU POD NOGAMI » 86DEPRESJA » 87CZAS LECZY RANY » 87

CZĘŚĆ IIINA OCEANIE ATLANTYCKIM » 91SŁODYCZE I MĄŻ » 91ZAWRÓT GŁOWY » 92TRAGEDIE » 93ZWIĄZKOWA RODZINA » 94GARBUS » 94MŁODZIUTKA WDOWA » 96WYBÓR » 99ULGA » 100NIEMY PRZEWODNICZĄCY » 10192%, DZIEWIĘĆ MIESIĘCY I DZIEWIĘĆ DNI » 102PROŚBY » 104

KOBIETY I POLITYKA » 105HORROR » 106MARTWY? » 107TORTURY » 108ZMIANA » 110ANI MARX, ANI LENIN: LINDU » 111ZGODNIE Z PRAWEM » 112BEZ STRACHU » 113WALKA » 114ŚMIERĆ STAREGO REŻIMU » 116ŻAŁOBA » 117PRASA » 117MARZENIE » 118TERROR PSYCHICZNY » 121WIĘZIENIE » 122NIEUNIKNIONE » 124DZIEŃ MATKI » 125NIESKOŃCZONA DOBROĆ » 126KOLOROWE KWIATY » 126WOLNOŚĆ » 128JESZCZE KILKA SŁÓW » 128

OD AUTORKI » 131OD TŁUMACZY » 133

WSP

OM

NIE

NIA

Pie

rwsz

e zd

jęci

e Lu

li, z

robi

one

w 1

949

roku

, kie

dy m

iał 3

lata

. Lul

a n

igdy

wcz

eśn

iej n

ie n

osił

but

ów.

Te w

idoc

zne

na

zdję

ciu

zost

ały

poży

czon

e od

foto

graf

a.

13

Lindu wciąż miała przed oczami stare zdjęcie Luli. Miał tylko trzy lata. Pamiętała każdy szczegół z tamtego dnia w sertão1 Pernambuco. Przeszli wiele kilometrów pieszo, trzymając się za ręce, z Caetés do Garanhuns. Fotograf pożyczył mu ubranie i buty. Lula miał tylko krótkie spodenki i znoszoną koszulę. Nigdy wcześniej nie miał na sobie butów, a tamte choć były trochę za duże, wyglądały ładnie.

Lindu straciła wiele swoich dzieci, dlatego lubiła zdjęcia – były jej jedyną pamiątką. Lecz tego dziecka, na szczęście, los jej nie odebrał. Mogła oglądać go na zdjęciu z sertão i na zdjęciach w gazecie, którą trzyma-ła w rękach. Teraz Lula był już dorosłym mężczyzną i otaczał go nieskończony tłum ludzi. Pielęgniarka weszła do pokoju:

– Pani Lindu, jak się pani czuje? Przyszłam zmienić pani kroplówkę.

– Ach, dziękuję.– Czy widziała już pani tę gazetę? Pani syn ciągle

pojawia się w prasie. Tak to już jest, gdy ktoś jest sławny… Lindu uśmiechnęła się. Dla niej sława nie miała

żadnego znaczenia. Kochała swoje dzieci, niezależnie od tego czy były sławne, czy nie. Obojętnie co robili, darzyła ich takim samym uczuciem. Po co komu sła-wa? Przeżyła życie z dala od niej i była szczęśliwa.

Leżąc w Szpitalu BeneX ciência Portuguesa w São Caetano w stanie São Paulo, wiedziała, że jej koniec się zbliża. Lecz nie przejmowała się tym. Tamtego

1 Półpustynny, nieurodzajny obszar w północno-wschodniej Brazylii, zaj-mujący ponad 1 100 000 km2 (wszystkie przypisy pochodzą od tłumaczy).

dnia, 11 maja 1980 roku, przeżyła wspaniałe chwile. Odwiedziły ją dzieci, świętowała więc Dzień Matki, cieszyła się życiem i nie myślała o tym, co wkrótce będzie musiało nadejść.

131

OD AUTORKI

Niniejsza publikacja została opracowana w oparciu o badania biograX czne przeprowadzone w São Paulo i w sertão Pernambuco oraz o moją rozprawę doktorską zatytułowaną „Od kultury biedy do kultury zmian – hi-storia Luiza Inácio Luli da Silvy i jego rodziny” a obro-nioną na Uniwersytecie w São Paulo w 1995 roku.

Moją ogromną wdzięczność i podziękowania kieruję do:Rodziny Silva: Lindu, Aristidesa, Luli, Frei Chico, Vavá, Marinete, Marii, Ruth, Jaime, Zé Cuia i ich narzeczo-nych, małżonków i dzieci. Lambariego, Lourdes, Dony Ermínii i ciotki Luzinete.Profesorów: Antônia Cândida, Emanuela Soaresa da Veiga Garcii, Osvalda Coggioli, Antônia Vitora Paraná i � omasa Henrique Furii.Do Carlosa Augusta i Any Clary, gwiazd, które oświe-cają i wskazują mi drogę.

133

OD TŁUMACZY

Książka ta opowiada historię zwykłej kobiety, która tak jak tysiące innych, zmuszona była stawiać czoła najtrudniejszym sytuacjom, a mimo to cieszyła się ży-ciem i wychowywała swoje dzieci, które były dla niej prawdziwym darem niebios.

Jednocześnie jest to historia kobiety wyjątko-wej, która stała się bohaterką, chociaż miała wiele powodów, by załamać się albo poddać bez walki. Ale przede wszystkim jest to historia matki prezydenta Brazylii.

Denise Paraná opowiada nam o życiu tej nieprze-ciętnej kobiety, starając się jednocześnie oddać niepo-wtarzalny charakter ludzi, środowiska i języka tamtego okresu. Życie prostych ludzi staje się częścią historii Brazylii i staje się tematem niezwykłej opowieści. Jest ona tym bardziej niezwykła, że opowiedziana przez Denise Paraná z olbrzymią wrażliwością i zrozumie-niem dla ciężkiego życia bohaterów tej historii.

Książka “Lula, Syn Brazylii” traX ła w nasze ręce podczas zajęć z praktycznej nauki języka portugalskie-go. Jednak nasza przygoda z historią Luli nie zakoń-czyła się na zwyczajnej lekturze tekstu. Zrozumienie reguł życia w nordeste, uchwycenie, czym konkret-nie jest agreste, sertão, kim jest nordestino i retirante, poznanie smaku potraw takich jak pamonha, canjica,

mandioca czy rapadura, wyobrażenie sobie trudów po-dróży w pau de arara – wszystko to nie pozwoliło nam szybko rozstać się z książką. Z opowieści o matczynej miłości dony Lindu wyłania się historia współczesnej

134

Brazylii. Z próby zrozumienia tego tekstu zrodziło się jego polskie tłumaczenie.

Lektura książki Denise Paraná była dla nas spo-tkaniem z kulturą Brazylii, jej zwyczajami, jej historią, spotkaniem z tym, co piękne i trudne w sertão, spo-tkaniem ze zwykłymi ludźmi, którzy okazali się być bohaterami życia codziennego. Pełna bólu i cierpienia historia rodziny da Silva poruszyła nas wszystkich. Jednocześnie praca nad zrozumieniem tekstu i jego przekładem była dla nas wielką przygodą. Było dla nas wielkim wyzwaniem oddanie tej samej wrażliwości, z jaką dziennikarka Denise Paraná opowiada historię Luli. Zachowanie stylu autorki, która używa krótkich, prostych zdań było konieczne, abyśmy pokazać mogli bohaterów książki jako prostych, ale wyjątkowych lu-dzi o niezwykle skomplikowanych życiorysach.

Dlatego mamy nadzieję, że historia z tak odle-głego sertão stanie się bliska polskim czytelnikom, że trudy życia Lindu i jej dzieci być może wzruszą, a obcobrzmiące słowa i kultura Brazylii wzbudzą za-interesowanie.

Tłumacze składają podziękowania autorce książki Denise Paraná i brazylijskiemu wydawnictwu za cier-pliwość i wyrozumiałość, okazaną podczas tłumacze-nia, a w szczególności za przekazanie praw autorskich, umożliwiających publikację książki w Polsce.

Dziękujemy także przedstawicielom i władzom UMCS w Lublinie za wsparcie w procesie tłumaczenia oraz za możliwość studiowania języka, którym posługuje się dziś około 240 milionów ludzi, a także za możliwość poznawania kultur krajów świata luzofońskiego.

135

Szczególnie zaś pragniemy podziękować pani pro-fesor Barbarze Hlibowickiej-Węglarz, której inicjatywa, praca i zapał sprawiły, że język portugalski jest naucza-ny w Lublinie, a UMCS prowadzi ożywioną współpra-cę z uczelniami i ośrodkami naukowymi za granicą.

Nie powinno zatem dziwić, że książka, która opo-wiada o historii Brazylii, spotkała się z tak wielkim zainteresowaniem właśnie w Lublinie.