Mae'n bleser gennyf gyflwyno i chi'r arolwg byr hwn o Rhwydwaith Ymchwil

Cenedlaethol Sêr Cymru i Ynni Carbon Isel a’r Amgylchedd (NRN-LCEE).

Yn y tudalennau a ganlyn, byddwn yn amlinellu'n fyr yr ymchwil a wneir yn ein 8 Clwstwr

Ymchwil cydweithredol, ynghyd ag arwyddocâd ehangach y gwaith hwn i'r sialensiau a

wynebir gan gymdeithas.

Cewch ddarllen hefyd am ein Cymrodoriaethau Dychwelyd, sy'n cefnogi ymchwilwyr sy'n

dychwelyd wedi cyfnodau sylweddol i ffwrdd o waith ymchwil, am gyfleoedd cyllido

newydd ac adroddiadau ar amrywiaeth o ddigwyddiadau cyhoeddus a drefnwyd gan y

Rhwydwaith.

Rwy’n gobeithio y byddwch yn mwynhau’r cyflwyniad byr hwn i’n Clystyrau.

Yr Athro David Thomas

Cyfarwyddwr Rhwydwaith Ymchwil Cenedlaethol Sêr Cymru

i Ynni Carbon Isel a'r Amgylchedd

Cysylltu: d.thomas@bangor.ac.uk

Hyrwyddo ymchwil i ddefnydd cynaliadwy o adnoddau

naturiol i ddarparu ynni, dŵr a bwyd, ynghyd â darparu

gwasanaethau ecosystem eraill.

“Mae'r Rhwydwaith yn annog ymchwil ryngddisgyblaethol ar draws

adrannau a phrifysgolion, fel bod gwyddonwyr amgylcheddol yn

cydweithio â gwyddonwyr ynni, er enghraifft, penseiri gyda gwyddonwyr

planhigion. Y Rhwydwaith fu'r catalydd i ddod â hwy i'r un ystafell. Mae'n

annog cynlluniau cydweithredu i fod yn fwy arloesol.”

Yr Athro David Thomas, Cyfarwyddwr NRN-LCEE, a ddyfynnwyd yn Science Magazine, Hydref 2016

Mae ymchwil draws-ddisgyblaethol yn elfen greiddiol o'r Rhwydwaith a

chydweithio sydd wrth wraidd holl ymchwil NRN-LCEE. Mae'r ymchwil yn ymdrin

ag ystod eang o ddisgyblaethau, wedi'i chlystyru o gwmpas pedair prif thema:

1. Dwysáu cynaliadwy

2. Llwybrau ynni carbon isel

3. Datblygu'r Fio-economi

4. Effeithiau newid hinsawdd a gweithgaredd dynol, a sut y gellir eu lliniaru

Yn ganolog i'r Rhwydwaith mae wyth o sefydliadau partner, ac mae o leiaf ddau o'r

rhain yn cydweithio ar unrhyw broject a gyllidir gan NRN-LCEE.

Yn ogystal, mae ymchwilwyr y Rhwydwaith yn cydweithio â 28 o bartneriaid ar

draws y Deyrnas Unedig, Sbaen, Yr Iseldiroedd a'r Unol Daleithiau. Mae'r rhain yn

cynnwys sefydliadau ymchwil, cyrff llywodraeth, cwmnïau bychain a chanolig a

phartneriaid mewn diwydiant.

84 Ymchwilydd 25 CYMRAWD

YMCHWIL

12 Myfyriwr PhD

48 SEFYDLIADAU CYFRANNOG

6 Cymrawd

sy’n Dychwelyd

Lleihau Effeithiau Dyframaeth Dwys yn wyneb Newid Hinsawdd

Mae'r galw am bysgod a physgod cregyn ledled y byd wedi cynyddu 9% bob blwyddyn dros y

degawdau diwethaf ac mae amaethu pysgod wedi dod yn gynyddol bwysig.

Er mwyn hybu ymarferoldeb economaidd, sicrhau cynaliadwyedd hir-dymor a lleihau effaith y

diwydiant ar yr amgylchedd, bydd rhaid i bysgod a gaiff eu ffermio ffynnu ar lai o fwyd, llai o le

a llai o ddŵr - a chymhlethir hyn i gyd gan dymereddau uwch.

Nod ‘AquaWales’ yw pontio, am y tro cyntaf, rhwng cydrannau genetig ac amgylcheddol

(epigenetig) dofi pysgod er mwyn lleihau effeithiau dyframaeth dwys.

Mae'r Clwstwr yn rhoi sylw i'r tair agwedd hanfodol sy'n gysylltiedig â dyframaethu cynaliadwy:

1) Gwella dulliau magu pysgod, yn arbennig problemau'n ymwneud â gorlenwi

2) Gwella gallu pysgod i wrthsefyll pathogenau

3) Penderfynu ar bresenoldeb ac ymlediad rhywogaethau dyfrol ymledol (AIS)

Arweinydd Clwstwr: Dr Sonia Consuegra | Prifysgol Abertawe | s.consuegra@swansea.ac.uk

Erbyn 2030 disgwylir y bydd dyframaeth byd-

eang yn cyflenwi dros 60% o bysgod a fwyteir gan

bobl. Yng Nghymru, mae pysgodfeydd yn

cyfrannu dros £30 miliwn y flwyddyn at

economïau gwledig ac arfordirol.

Yn fyd-eang, mae'r diwydiant dyframaeth yn colli

$3 biliwn yn flynyddol drwy afiechydon ar

bysgod.

Un o nodweddion allweddol ffermio pysgod yw

dwysedd annaturiol o uchel. Un o'r prif sialensiau

o ran hyrwyddo magu pysgod yw datblygu

rhywogaethau sy'n ymateb yn dda i orlenwi.

Mae angen dewisiadau eraill yn hytrach na bridio dethol i wella

cynhyrchu dyframaeth a gwarchod lles pysgod a chynaliadwyedd

amgylcheddol. Gallai dulliau epigenetig ar sail yr amgylchedd fod yn

ddewis o'r fath.

Cyflwynwyd llawer o rywogaethau ymledol cyn i ni ddod i wybod am

faint eu heffeithiau. Mae gwybodaeth gyfredol ar effeithiau AIS yn

helaeth ac yn cynyddu'n gyson.

Gall dilyn mesurau syml helpu i osgoi achosion newydd o AIS a'u

gwasgaru ymhellach (e.e. diheintio offer pysgota neu hwylio, rheoli

ffermio rhywogaethau a gyflwynwyd neu ffermio rhywogaethau lleol).

Mae angen i wneuthurwyr penderfyniadau gynyddu ymwybyddiaeth

diwydiant a'r cyhoedd ynghylch bygythiadau dyframaeth ac AIS i'r

amgylchedd a'r mesurau posibl i osgoi problemau cysylltiedig â hynny.

1. Sut mae gorlenwi'n effeithio ar forffoleg, ffisioleg ac ymddygiad pysgod gwyllt a rhai a fegir,

ynghyd â'u gallu i wrthsefyll parasitiaid?

2. Beth yw swyddogaethau cymharol effeithiau genetig ac an-enetig yn y ffordd mae pysgod

gwyllt a rhai a fegir yn ymateb i straen a gwrthsefyll pathogenau a sut mae newid hinsawdd

yn effeithio arnynt?

3. Beth yw llwybrau cyflwyno a gwasgaru rhywogaethau ymledol yn ymwneud â dyframaeth

(AIS)?

I ateb y cwestiynau hyn, mae ‘AquaWales’ yn cynnal arbrofion i gymharu patrymau genynnau

mewn pysgod a gaiff eu magu mewn gwahanol ddwyseddau stocio, dod i gysylltiad â

phathogenau a chynnydd mewn tymheredd. Maent yn defnyddio tair rhywogaeth wahanol sy'n

berthnasol i ddyframaeth: Tilapia'r Nîl (Oreochromis niloticus), Eog Iwerydd (Salmo salar) a Drae-

nogiad y môr (Dicentrarchus labrax).

Yn ail, mae ‘AquaWales’ yn defnyddio dulliau canfod newydd (DNA amgylcheddol) a gwaith

gwyddonol gan y cyhoedd i fapio a modelu llwybrau gwasgaru AIS. Nod y Clwstwr yw datblygu

map manwl o ddosbarthiad AIS yng Nghymru ar gyfer y rhywogaethau a ganlyn: Cimwch

arwyddol Americanaidd (Pacifastacus leniusculus), Cregyn gleision sebra (Dreissena polymorpha)

a Chranc Tsieineaidd (Eriocheir sinensis).

Asesu Cylch Bywyd Canlyniadol Effeithiau Amgylcheddol ac

Economaidd Llwybrau Cryfhau a Dwysáu Gwartheg Godro a Bîff

Arweinydd Clwstwr: Dr James Gibbons | Prifysgol Bangor | j.gibbons@bangor.ac.uk

Mae'r diwydiant llaeth yn y DU wedi mynd drwy duedd o gyfuno a dwysáu (C&I) am dros 20

mlynedd. Gall C&I effeithio ar reolaeth a dulliau gweithredu ffermydd, ac arwain at newidiadau

anuniongyrchol mewn defnydd tir (iLUC) drwy gynhyrchu porthiant a galw cynyddol am borthiant

wedi'i fewnforio.

Mae gan C&I effeithiau amgylcheddol hefyd drwy nwyon tŷ gwydr a gollyngiadau nitrogen a

disbyddu maetholion ac adnoddau cyfyngedig. Mae effeithiau o'r fath yn amrywio rhwng

gwahanol fathau o ffermydd, er enghraifft yn dibynnu ar fath y porthiant a ph'un a gedwir

anifeiliaid i mewn neu allan.

Mae ‘Cleaner Cows’ yn defnyddio asesu cylchoedd bywyd a modelu economaidd ac amgylcheddol

i asesu effeithiau cynhyrchu llaeth a bîff ac iLUC ar wahanol raddfeydd, gan ganolbwyntio ar y

meysydd a ganlyn:

1) Tueddiadau ar lefel fferm a newidiadau economaidd-gymdeithasol ac amgylcheddol

cysylltiedig

2) Effeithiau amgylcheddol newidiadau i ddulliau rheoli a gweithredu systemau llaeth a

bîff rhyng-gysylltiedig

3) Gyrwyr economaidd ac effeithiau C&I systemau ffermydd llaeth

Mae cynhyrchu llaeth a bîff yn achosi 9% o allyriannau CO2 byd-

eang, gan gyfrannu at newid hinsawdd o achos dyn. Cynyddir

ôl-troed carbon bwyd a gaiff ei fwyta yn y DU 50% drwy

ddefnydd tir y tu allan i'r DU.

Yn 2014-2015 yn unig, rhoddodd ffermydd llaeth yn Lloegr a

Chymru £750 miliwn i ffermwyr.

Rhwng 1994 a 2012 fe wnaeth cyfran ffermydd llaeth yn

cynhyrchu llai na 0.5 miliwn L ostwng o 45% i 11%, tra gwnaeth

cynhyrchiant ar ffermydd yn cynhyrchu dros 2 miliwn L gynyddu i

31%.

Mae gan reoli cynnwys nitrogen mewn porthiant botensial

sylweddol i leihau allyriadau nitrogen o ffermydd llaeth.

Dylai mesurau dwysáu cynaliadwy gymryd i ystyriaeth effeithiau

cymdeithasol-ddemograffig a rhanbarthol, yn ogystal ag effeithiau

economaidd ac amgylcheddol ar raddfa ehangach.

Mae gan gymryd i ystyriaeth effeithiau cynhyrchu porthiant ar

ôl-troed carbon y diwydiant llaeth yn y DU ac yn fyd-eang

oblygiadau mawr ar gyfer asesu cynaliadwyedd cynnyrch llaeth.

Ni ostyngir gor-gynhyrchu llaeth ar hyn o bryd heb ymyriad polisi,

oherwydd anogaethau annigonol ar hyn o bryd i ffermydd unigol

leihau'r llaeth maent yn ei gynhyrchu.

1. Beth yw effeithiau cynhyrchu llaeth yn symud o un math o fferm i fath arall yn ystod cyfuno

a dwysáu (C&I)?

2. Sut mae llwybrau C&I gwartheg llaeth dan do a phori allan yn cymharu o ran adnoddau ac

effeithlonrwydd ariannol ac effeithiau amgylcheddol?

3. Beth yw'r dulliau a'r polisïau rheoli mwyaf effeithiol i arwain dwysáu cynhyrchu llaeth mewn

ffordd gynaliadwy?

Gan ddefnyddio setiau data mawr ar gynhyrchu llaeth yn y DU, mae'r Clwstwr yn dadansoddi

tueddiadau amgylcheddol ac economaidd ar gyfer y diwydiant yn y gorffennol. Maent yn

defnyddio'r rhain i ragweld cynaliadwyedd ffermydd o wahanol fath yn y dyfodol dan wahanol

senarios economaidd-gymdeithasol a pholisi.

Yn ail, mae'r Clwstwr yn modelu'r gyrwyr economaidd ac effeithiau dulliau gweithredu C&I a

dadansoddi cylch bywyd cyflawn cynhyrchu llaeth a bîff. Mae hyn yn cynnwys cynhyrchu

porthiant, isadeiledd, cludiant, gwastraff, a phrosesau ecolegol, economaidd a chymdeithasol

cysylltiedig. Trwy wneud hyn, gellir asesu effaith ehangach gwahanol ymborth anifeiliaid a dulliau

rheoli, megis ffermydd lle mae gwartheg yn pori allan a rhai dan do.

Yn olaf, defnyddir adborth o fodelu asesu rheolaeth ffermydd, economaidd a chylch bywyd i

asesu cynaliadwyedd ac arfer gorau hir dymor i'r diwydiant llaeth a bîff.

Strategaeth i ddiogelu glaswelltiroedd rhag tywydd eithafol drwy

wrthsefyll gwahanol fygythiadau

Mae gwell glaswelltiroedd ar gyfer ffermio da byw yn elfen bwysig o dirwedd ac economi Cymru.

Gall tywydd eithafol effeithio'n negyddol arnynt, gan effeithio ar ddiogelwch bwyd, storio carbon

a dŵr, bioamrywiaeth, yn ogystal â'r economi a'r tirwedd. Gall effeithiau tywydd eithafol fod yn

waeth os yw hynny'n digwydd yn fwy aml, rhywbeth sydd i'w ddisgwyl gyda newid hinsawdd.

Er mwyn gwarchod glaswelltiroedd ffermio i'r dyfodol, mae angen mathau newydd o laswellt a all

wrthsefyll mwy nag un bygythiad, ynghyd â strategaethau rheoli tir wedi'u seilio ar wyddoniaeth.

Mae ‘Climate-Smart Grass’ yn asesu ymatebion glaswelltir i ddigwyddiadau tywydd eithafol, ac yn

datblygu mathau newydd o laswellt a fydd yn gallu gwrthsefyll y gwahanol amodau hinsawdd

canlynol yn well:

1) Llifogydd

2) Sychder

3) Osôn uchel ar lefel daear

Arweinydd Clwstwr: Yr Athro Davey Jones | Prifysgol Bangor | d.jones@bangor.ac.uk

Mae tywydd eithafol cynyddol gyson

(e.e. stormydd, sychder, gwres mawr) eisoes yn

effeithio ar 300 miliwn o bobl ar draws y byd.

Amcangyfrifir bod llifogydd yn achosi

£10-25 miliwn ac osôn £180 miliwn o ddifrod yn

flynyddol i gnydau yn y DU. Mae llifddwr yn

rhedeg oddi ar dir amaethyddol yn costio

£4 biliwn y flwyddyn yn y DU.

Mae gweiriau Festulolium yn tyfu'n gyflym a

chyda gwreiddiau dwfn, gan eu galluogi i

wrthsefyll llifogydd a sychder, ac yn fan cychwyn

delfrydol i ddatblygu amrywiaethau newydd.

Rhagwelir patrymau tywydd eithafol amlach i Gymru yn cynnwys

stormydd, cyfnodau hirach heb law, a mwy o achosion o osôn

niweidiol ar lefel daear. Mae addasu'n hanfodol i amddiffyn tirwedd

Cymru a'r economi Gymreig.

Yn economaidd, sychder yw'r bygythiad mwyaf i ardaloedd

amaethyddol Cymru. Mae sychderau'n gysylltiedig fel rheol â lefelau

niweidiol o osôn lefel daear a straen gwres.

Llifogydd sy'n achosi'r canlyniadau hir dymor mwyaf difrifol oherwydd

y difrod mae'n ei achosi i'r pridd ac i'r glaswellt.

Mae amrywiaethau presennol o weiriau tir isel yn cael eu niweidio'n

hawdd gan lifogydd, gan arwain at gynnydd mewn chwyn. Mae

amrywiaethau newydd yn gallu gwrthsefyll a dod dros lifogydd yn well.

Mae llawer o weiriau sy'n gallu gwrthsefyll llifogydd hefyd yn debygol

o fedru gwrthsefyll sychder yn well.

1. Beth yw effeithiau cyfuniadau o lifogydd, sychder ac osôn uchel ar lefel daear ar ryngweithio

planhigion-pridd mewn glaswelltiroedd, cynhyrchiant fferm a darparu gwasanaethau

ecosystem?

2. Beth yw'r ‘trobwyntiau’ pan all straenachoswyr achosi newidiadau negyddol di-droi'n-ôl yng

ngweithrediad ecosystemau glaswelltiroedd?

3. Beth yw'r nodweddion allweddol sydd eu hangen i amrywiaethau gwair Festulolium

wrthsefyll gwahanol fygythiadau tywydd?

Gan ddefnyddio arbrofion maes hir-dymor, mae'r Clwstwr yn profi sut mae priddoedd a

glaswelltir arferol yn ymateb i gyfnodau olynol o sychder a llifogydd, a beth yw'r 'trobwyntiau' ar

ôl rhai nad oes adferiad yn digwydd. Defnyddir tai gwydr Solardome gyda systemau chwistrellu

osôn i weld beth yw'r ateb a'r adferiad i unrhyw gyfuniad o dri bygythiad (osôn, llifogydd a

sychder).

Yn ogystal, mae amrywiaethau o wair Festulolium yn cael eu sgrinio am wrthsefyll straen gan

ddefnyddio technegau bridio moleciwlaidd. Nesaf, defnyddir yr amrywiaethau mwyaf gwydn i

ddatblygu glaswelltiroedd newydd uchel eu cynnyrch sy'n gwrthsefyll gwahanol fygythiadau.

Yn olaf, defnyddir profion maes helaeth i ddilysu gwytnwch yr amrywiaethau newydd dan

wahanol senarios tywydd eithafol.

Asesu, Disgrifio a Gwella Storio Carbon Daearegol ac Ynni Geothermol

yng Nghymru

Mae Storio Carbon Daearegol (GCS - sef chwistrellu CO2 i greigiau tanddaearol) yn strategaeth

allweddol i leihau allyriadau CO2. Gall gweithgaredd microbaidd is-wyneb gynorthwyo

rhyngweithiad CO2 â chreigiau tanddaearol, a all achosi i CO2 gael ei 'gaethiwo' mewn mwynau

solid.

Yn ychwanegol at GCS, mae gan faes glo Cymru'r potensial i ddarparu ynni carbon isel drwy

bympiau gwres tanddaear (GH), gan ddefnyddio gwres dŵr daear a gynhyrchir yn ficrobaidd.

Nod ‘Geo-Carb-Cymru’ yw disgrifio a gwella cyfleoedd ar gyfer systemau GCS a GH yng Nghymru.

Yn arbennig, bydd y Clwstwr yn asesu:

1) Ymarferoldeb, cyfyngiadau a maint cronfeydd GCS posibl yng Nghymru

2) Y rheolaethau ffisegol, cemegol a microbiolegol ar CO2 is-wyneb

3) Y potensial i wres a gynhyrchir yn ficrobaidd ddarparu ynni carbon isel drwy

gyfrwng pympiau GH ar raddfa fawr

Amcangyfrifir y gall GCS leihau allyriadau CO2

byd-eang 19% ac y gall ymladd newid

hinsawdd gostio 70% yn fwy heb GCS.

Mae Cymru ar hyn o bryd yn cynhyrchu 13%

o garbon y Deyrnas Unedig a chyfrannu at

newid hinsawdd o achos dyn.

Nid oes gan allyrwyr carbon Cymru fynediad

rhwydd at storio carbon daearegol

confensiynol mewn cronfeydd gwag yn y

meysydd nwy. Felly, mae'n bwysig archwilio

opsiynau storio anghonfensiynol mewn

tywodfeini, glo a siâl yng Nghymru.

Arweinydd Clwstwr: Dr Andrew Mitchell | Prifysgol Aberystwyth | nem@aber.ac.uk

Mae gan Gymru opsiynau storio carbon sylweddol yn nhywodfeini

Dwyrain Môr Iwerddon ac ym meysydd glo De Cymru; dylid ystyried

y rhain ar gyfer GCS o gynhyrchu pŵer a diwydiant.

Mae archwilio is-wyneb yn datgelu cymunedau microbaidd brodorol

arbennig, gan ddatgelu potensial biotechnolegol yr is-wyneb i wella

ynni carbon isel ac i gael organebau ar gyfer defnyddiau masnachol

posibl.

Mae gan gymunedau microbaidd y potensial i wella GCS a GH, drwy

gynyddu cyfradd drawsffurfio CO2 i ffurf fwynol, a thrwy gynyddu'r

gyfradd y mae adweithiau geogemegol sy'n cynhyrchu gwres yn

digwydd.

Mae hen gloddfeydd tan-ddaear a thipiau gwastraff ar yr wyneb yn

fannau delfrydol ar gyfer archwiliadau geothermal yn y dyfodol.

1. Pa rai yw'r mannau addas ar gyfer Storio Carbon Daearegol (GCS) yng Nghymru a'r cyffiniau?

2. Beth yw effeithiau gweithgaredd microbaidd ar lif a ffawd CO2 a chwystrellir a gallu

safleoedd GCS posibl i gynhyrchu?

3. Beth yw effeithiau chwistrellu CO2 a chael gwared ar wres geothermal i gynhyrchu ynni ar yr

is-wyneb?

4. Sut mae nodweddion ffisegol ac amgylchedd cemegol safleoedd storio posibl yn effeithio ar

gymunedau microbaidd?

Yn gyntaf, mae mapiau daearegol 3D clir yn cael eu defnyddio i nodi safleoedd storio posibl o

amgylch Cymru, a'u sefydlogrwydd dros ganrifoedd.

Yn ail, mae arbrofion ynghyd â thechnoleg dilyniannu DNA yn cael eu defnyddio i ddisgrifio

amrywiaeth microbaidd mewn safleoedd storio posibl, ac i asesu swyddogaeth microbau yn

sefydlogrwydd CO2 o dan y ddaear drwy fwyneiddiad, a chyfraddau cynyddol adweithiau

cynhyrchu gwres.

Yn olaf, mae modelau newydd yn cael eu datblygu i asesu'r prosesau allweddol sy'n effeithio ar

sefydlogrwydd a symudiad CO2 dan y ddaear; o ryngweithiadau gyda chelloedd microbaidd

unigol, i fandyllau creigiau a ffurfiannau craig cyfan.

Gwella Cynhyrchiant Amaethyddol a Gwytnwch Gwasanaethau

Ecosystemau mewn Tirweddau Aml-swyddogaethol

Mae trefoli, diraddiad amgylcheddol a newid hinsawdd yn sialensiau o bwys i amaethyddiaeth, yn

arbennig wrth gydbwyso sicrwydd bwyd gyda gwasanaethau ecosystem eraill, defnydd lluosog o

dir, a swyddogaeth amaethyddiaeth mewn lleihau allyriadau nwyon tŷ gwydr (GHG).

Mae presenoldeb gwrychoedd a choed mewn tiroedd pori yn creu 'tirwedd aml-swyddogaeth' a

all wella lles a chynhyrchiant da byw drwy ddarparu cysgod a llystyfiant. Gall tirwedd o'r fath yr un

pryd gefnogi gwasanaethau tirwedd eraill, megis rheoli hinsawdd a llifogydd, iechyd pridd, dal

carbon a chadwraeth maetholion.

Mae ‘Multi-Land’ yn archwilio sut mae coed a gwrychoedd yn y tirwedd yn effeithio ar ymddygiad

anifeiliaid, gwella gwasanaethau ecosystem, a newid cylchynu maetholion a biogeocemeg pridd.

Yn benodol, mae'r Clwstwr yn anelu at wella ein dealltwriaeth o'r canlynol:

1) Y rhyngweithiadau rhwng da byw yn pori, rhywogaethau planhigion tir pori,

gweithrediad pridd a chyflwyno gwasanaethau ecosystem

2) Swyddogaeth ymddygiad anifeiliaid, maethiad a metabolaeth mewn cynyddu

cynhyrchiant a lleihau allyriadau GHG

Mae anifeiliaid cnoi cil yn cynhyrchu'r hyn sy'n cyfateb i 7.1

Gt CO2 o GHG byd eang, sy'n cynrychioli 14.5% o gyfanswm

allyriadau anthropogenaidd a 9% o allyriadau'r DU. Yng

Nghymru, amcangyfrifir y gall gwell porthiant, llwyddiant

ŵyna a dulliau rheoli leihau hyn o 6.5%.

Y DU yw 6ed cynhyrchydd cig defaid mwya'r byd ac mae'n

allforio 36% o'r cynnyrch i dros 100 o wledydd.

Fe wnaeth datgoedwigo yn ystod y bedwaredd ganrif ar

bymtheg leihau gorchudd coed y DU i 5% o arwynebedd tir.

Yng Nghymru, mae polisïau diweddar wedi cynyddu hyn i

15%, ond ni ddeellir yn iawn eto swyddogaeth coed mewn

amaethyddiaeth gynaliadwy.

Arweinydd Clwstwr: Dr Andrew Smith | Prifysgol Bangor | a.r.smith@bangor.ac.uk

Mae gwella ein dealltwriaeth o ryngweithiadau coed-da byw-pridd

yn ucheldiroedd Cymru yn hanfodol i gynyddu gallu'r ecosystem i

wrthsefyll newid hinsawdd a digwyddiadau eithriadol.

Mae amrywiaethu ucheldiroedd gyda choed a gwrychoedd yn rhoi

potensial i ddwysáu dulliau ffermio mewn ffordd gynaliadwy.

Gall lleoli coed a gwrychoedd yn strategol hybu defnydd tir gan wella

lles a chynhyrchiant da byw.

Mae defnyddio rhywogaethau coed a pharamedrau hydrolegol pridd

o fath penodol yn hanfodol i hyrwyddo dulliau naturiol effeithiol i

reoli llifogydd.

1. A all rhyngweithiadau rhwng da byw a choed gynyddu cynhyrchiant amaethyddol yn

gynaliadwy?

2. Sut mae cynnwys coed mewn tir pori'n effeithio ar reoli hinsawdd?

3. Beth yw effeithiau rhywogaethau penodol o goed a math pridd ar hydroleg?

I ateb y cwestiynau hyn, mae'r Clwstwr yn defnyddio modelau realistig, maint llawn o ddefaid i

fesur thermoreoli defaid mewn tiroedd pori gyda lefelau amrywiol o orchudd coed. Wrth gyfuno

hyn â data tywydd lleol, gellir asesu effeithiau cysgod ar fetabolaeth anifeiliaid. Asesir ymddygiad

pori drwy ddefnyddio tagiau tracio GPS, a mapio symudiad anifeiliaid ar fapiau tirwedd a

llystyfiant.

Mae tiroedd pori gyda lefelau gwahanol o orchudd coed yn cael eu cymharu i ymchwilio sut mae

gorchudd yn effeithio ar fioamrywiaeth dan ddaear ac allyriadau GHG o'r pridd. Gellir asesu

effaith coed ar nodweddion pridd a hydroleg drwy gymharu pridd mewn gwahanol safleoedd

ledled Cymru.

Yn olaf, defnyddir modelau i benderfynu'r safleoedd mwyaf strategol i feltiau cysgod yn y tirwedd

er mwyn lliniaru effaith llifogydd.

Caiff data o'r holl wahanol raddfeydd hyn eu cyfuno i fesur effaith da byw a'u hymddygiad ar

ddosbarthiad gofodol maetholion, llifau dŵr a fflycsau GHG mewn tirweddau.

Integreiddio Gwyddorau Planhigion a'r Amgylchedd Adeiledig

Mae pensaernïaeth sydd wedi ei hysbrydoli gan natur a dulliau modern magu planhigion yn ceisio

cynyddu goddefgarwch i eithafion hinsawdd a defnyddio ynni, dŵr a golau yn effeithlon. Mae

angen i bensaernïaeth ddarparu amgylchedd adeiledig i gymdeithas i'r dyfodol sydd yn effeithlon

o ran adnoddau, yn effeithiol o ran darparu amodau da ar gyfer byw a gweithio, ac sydd yn

ddymunol i'r synhwyrau. Mae angen i wyddonwyr planhigion ystyried sut y gellir cynhyrchu

cnydau o fewn dinasoedd, a darparu amrywiaethau cnydau sy'n gallu gwrthsefyll tywydd eithafol.

Mae ‘Plants & Architecture’ yn astudio'r rhyngweithio rhwng adeiladau a phlanhigion a'u

hamgylchedd, er mwyn i ni fedru datblygu'r dinasoedd a'r cnydau ar gyfer yfory.

Mae'r Clwstwr yn canolbwyntio ar bum maes ymchwil:

1) Isadeiledd gwyrdd - Dewis planhigion ar gyfer adeiladau gwyrdd

2) Effeithiau straen gwynt a mecanyddol ar blanhigion

3) Amaethyddiaeth drefol - dewis planhigion, effeithiau golau, maetholion a thymheredd

4) Deunyddiau bio-seiliedig

5) Modelu hinsawdd trefol

Mae Sefydliad Iechyd y Byd yn rhagweld y

bydd 70% o boblogaeth y byd yn byw mewn

trefi a dinasoedd erbyn 2050. Mae hyn

eisoes dros 50%.

Mae'r Undeb Ewropeaidd yn anelu at arbed

20% o'i ddefnydd ynni sylfaenol erbyn 2020.

Gwella gallu adeiladau i ddefnyddio ynni'n

effeithlon yw un o'r dulliau cyflymaf a mwyaf

cost effeithiol o arbed ynni a lleihau

allyriadau CO2.

Mae cynhyrchu cnydau o fewn dinasoedd yn

fanteisiol trwy leihau costau cludiant, yn

ogystal â thrwy fanteision esthetig ac iechyd.

Arweinydd Clwstwr: Yr Athro Iain Donnison | Prifysgol Aberystwyth | isd@aber.ac.uk

Gall pensaernïaeth a gwyddorau planhigion ddysgu oddi wrth ei

gilydd i ddatblygu atebion seiliedig ar natur i wneud dinasoedd y

dyfodol yn fwy cynaliadwy ac yn fannau mwy dymunol i fyw a

gweithio ynddynt.

Gall amaethyddiaeth drefol fod yn ffynhonnell cynnyrch ffres, gwaith

a hamdden; gan gyfrannu at iechyd a lles pobl o fewn trefi a

dinasoedd.

Gall planhigion roi ystod o ddeunyddiau adeiladu y gellir eu

defnyddio i leihau'r allyriadau nwyon tŷ gwydr sy'n gysylltiedig ag

adeiladu adeiladau a'u defnyddio wedyn.

Gall isadeiledd gwyrdd, yn cynnwys defnyddio toeau a waliau

gwyrdd, helpu i wella perfformiad adeiladau yn ogystal â helpu i fynd

i'r afael ag effeithiau ynysoedd gwres mewn dinasoedd.

1. Pa donfeddi LED sy'n hybu twf cnydau a gwerth maethol, a sut mae straen gwynt a mecanyddol

yn effeithio ar dwf cnydau a phensaernïaeth?

2. Pa is-haenau to gwyrdd sy'n hybu twf planhigion, ansawdd aer a rheolaeth thermal adeiladau?

3. Sut all strwythurau cell planhigion a morffoleg ffibrau ddylanwadu ar gynllunio deunyddiau

adeiladu sy'n rhoi perfformiad uchel?

4. Sut mae mannau gwyrdd trefol yn effeithio ar ficro-hinsoddau o amgylch adeiladau a defnydd

ynni adeiladau?

Mae'r Clwstwr yn defnyddio arbrofion traddodiadol a threialon maes i ymchwilio i dwf cnydau

dan amodau gwahanol. Yn ogystal, mae ffibrau newydd o blanhigion a deunyddiau cyfansawdd

yn cael eu datblygu ac mae eu defnydd at ddibenion adeiladu gwahanol yn cael eu profi.

Mae adeiladau cysyniadol yn cael eu cynllunio sy'n ymgorffori deunyddiau newydd a nodweddion

ffisegol yn deillio o blanhigion, megis strwythurau seiliedig ar gelloedd a sensitif i olau, a waliau a

thoeau gwyrdd.

Yn olaf, mae effaith mannau gwyrdd a phlanhigion ar ficro-hinsoddau trefol ac amgylcheddau dan

do yn cael ei brofi a'i fodelu ar gyfer adeiladau presennol a rhai i ddod.

Meintioliad, Optimeiddiad, ac Effaith Amgylcheddol Ynni

Adnewyddadwy'r Môr

Arweinydd Clwstwr: Dr Simon Neill | Prifysgol Bangor | s.p.neill@bangor.ac.uk

Mae moroedd ysgafell gogledd orllewin Ewrop yn rhoi adnoddau blaenllaw o ran ynni llanw ac

ynni'r môr ar gyfer datblygu diwydiant ynni adnewyddadwy'r môr. Fodd bynnag, nid yw natur yr

adnoddau hyn a'u hymwneud â'i gilydd yn cael eu deall yn llawn, na sut y bydd yr adnodd yn

esblygu o ganlyniad i godiad yn lefel y môr a newidiadau mewn patrymau tywydd.

Ymhellach, mae ansicrwydd o hyd ynglŷn â sut orau i optimeiddio gosodiadau ynni'r môr fel bod

yr adnoddau ysbeidiol hyn yn gallu darparu ffynhonnell gadarn o bŵer, gan leihau effaith

amgylcheddol gymaint ag y bo modd.

Nod ‘Quotient’ yw deall swyddogaeth elfennau adnewyddadwy'r môr yn amrywiol

ddarpariaethau ynni'r dyfodol, o fewn cyd-destun y themâu ymchwil a ganlyn:

1) Asesu adnoddau

2) Optimeiddiaeth

3) Effeithiau dyfeisiadau ynni adnewyddadwy ar yr amgylchedd

4) Effeithiau'r amgylchedd ar ddyfeisiau ynni adnewyddadwy

Mae Llywodraeth y DU wedi addo cael gwared ar

ffynonellau pŵer wedi'u seilio ar garbon erbyn 2025.

Er mwyn cyflawni galw am ynni a lleihau newid

hinsawdd, mae angen i gynhyrchu ynni amrywiaethu

a lleihau dibyniaeth ar danwyddau ffosil.

Amcangyfrifir bod gan foroedd ysgafell gogledd

orllewin Ewrop 27GW o ynni o lanw a thonnau. Dim

ond 7MW sydd wedi ei osod hyd yma.

Mae gan y diwydiant ynni môr y potensial i ddarparu

£1.4 - £4.3 biliwn i GDP y DU erbyn 2050.

Mae tonnau a symudiadau rheolaidd llanw yn rhoi ffynhonnell ynni

carbon isel a all hefyd ddarparu economi uwch dechnoleg.

Mae sialensiau peirianyddol yn amgylchedd eithafol y cefnfor yn

sylweddol. Er enghraifft, mae cyflymder ceryntau llanw a dwysedd

dŵr môr yn debyg i rymoedd 4 corwynt dyddiol.

Gyda'r strategaeth gywir ar gyfer ynni môr adnewyddadwy, gellir

cynhyrchu trydan cyson o'r adnoddau sydd ar gael, gan ddarparu ar

gyfer diwydiant uwch dechnoleg a hyd at £4.3 biliwn i GDP y DU

erbyn 2050.

Mae angen offer gwyddonol newydd i roi gwybodaeth i beirianwyr a

llunwyr polisi am y rhyngweithiadau rhwng dyfeisiadau a'r adnodd. Er

enghraifft, modelau sy'n dynwared dynameg tonnau a llanw ar gyfer

amodau cefnforol, a rhagfynegiadau cludo gwaddod ar raddfeydd

amser canmlwyddol i asesu effaith amgylcheddol dyfeisiadau.

1. Faint o drydan ellir ei gynhyrchu o adnoddau ynni môr tonnau a llanw?

2. Ymhle o amgylch y DU y gall araeau môr adnewyddadwy gael eu datblygu orau?

3. Pa gynllun sy'n creu'r dyfeisiadau mwyaf gwydn ac effeithlon a sut fydd dyfeisiadau'n

rhyngweithio â'r amgylchedd?

4. Pa effeithiau fydd newidiadau i'r adnoddau yn y dyfodol yn eu cael ar y diwydiant ynni môr?

I ateb y cwestiynau hyn, mae ‘Quotient’ yn ymchwilio i adborth rhwng dyfeisiadau ynni

adnewyddadwy a'r amgylchedd. Mae'r Clwstwr yn defnyddio uwchgyfrifiadura ar gyfer modelu

3D cydraniad uchel ar draws ystod o raddfeydd amser a graddfeydd gofodol, a ddilysir gan

arsylwadau maes ac arbrofion labordy.

Ar raddfa môr ysgafell, mae'r Clwstwr yn edrych ar amodau eigionegol drwy fodelu

hydrodeinamig ac yn asesu gallu gweithredu a lleoliadau gorau i araeau tonnau a llanw.

Ar raddfa ranbarthol, mae amrywiad cynnwrf mewn gofod ac amser a ffurfweddiad optimaidd

dyfeisiadau ar wely'r môr yn cael eu nodweddu.

Mae effeithiau dyfeisiadau ar yr amgylchedd yn cael eu hasesu drwy fesur cynnwrf ac effaith

llanw a thonnau ar ddyfeisiadau unigol, ac ar berfformiad a gwytnwch tyrbinau.

Integreiddio Gwytnwch Ecosystemau yn rhan o Gynllunio Arfordirol er mwyn Parhad

Amddiffynfeydd Naturiol rhag Llifogydd a Gwasanaethau Ecosystemau Gwlyptiroedd

Mae'r morfeydd heli yn hanfodol i amddiffyn arfordiroedd, trwy amsugno tonnau a chloi

priddoedd o fewn rhwydi gwreiddiau planhigion. Mae morfeydd heli'n rhoi manteision

ychwanegol i gymdeithas, ar ffurf lleoedd hamdden, storio carbon, tir pori a chynefin bywyd

gwyllt. Eto, mae morfeydd yn naturiol ddeinamig: Gallant newid eu safle'n gyflym, tyfu, neu

drawsnewid yn fflatiau llaid. Yn dibynnu lle mae'r morfa, gall newid hinsawdd a datblygu

arfordirol hefyd effeithio ar forfeydd, y defnydd a wneir ohonynt a'u rheoli.

Mae ‘Resilcoast’ yn rhoi sylw i swyddogaeth morfeydd heli yn rhoi manteision naturiol, ac yn

ymchwilio i wytnwch hanesyddol a dyfodol morfeydd dan wahanol amodau, drwy archwilio:

1) Sut mae gwytnwch naturiol yn dibynnu ar gyflwr yr amgylchedd

2) Sut mae gwerth manteision naturiol yn amrywio gyda tharfu a newid hinsawdd naturiol

ac o waith dyn

3) Sut mae cyflwr morfeydd yn effeithio ar reoli'r arfordir, economi Cymru, a darparu cynefin i

rywogaethau sydd dan fygythiad

Ar hyn o bryd mae 5.5. miliwn o gartrefi'r DU

mewn perygl oddi wrth lifogydd, ac mae difrod

llifogydd i gartrefi yng Nghymru a Lloegr yn unig yn

costio £1.2 biliwn yn flynyddol. Disgwylir i hyn

gynyddu gydag effeithiau newid hinsawdd, yn

cynnwys stormydd cyson a chodiad yn lefel y môr.

Mae arfordir Cymru'n gartref i dros 60% o'r

boblogaeth, mae'n darparu 92,000 o swyddi ac o

bwysigrwydd hamdden i 75% o'r bobl.

Mae 23% o arfordir Cymru eisoes yn dangos

arwyddion o erydu, gan achosi risg i gartrefi,

isadeiledd a gwasanaethau ecosystem.

Arweinydd Clwstwr: Dr Martin Skov | Prifysgol Bangor | mwskov@bangor.ac.uk

Mae rhaid deall gwytnwch ar raddfeydd mwy: tra bo rhai morfeydd

yn erydu mae eraill gerllaw yn ehangu. Dylai polisi feithrin trefn

reoli ar sail 'darlun mawr'.

Mae morfeydd heli a reolir yn dda yn rhoi cyfleoedd busnes rhagorol

drwy weithgareddau hamdden.

Mae ar ecosystemau arfordirol angen lle a chyfle i dyfu, crebachu

neu symud. Nid ydynt yn sefydlog. Gall rhwystro eu ffordd fod yn

ddrud, os collir gwarchodaeth arfordirol naturiol.

Mae rhoi lle i natur yn lleihau peryglon llifogydd: po fwyaf y morfa,

po leiaf y don.

Mae cyfleoedd helaeth i wella polisi rheoli traethlinau: Daethom ar

draws dros 250 o offerynnau polisi perthnasol i forfeydd ar gyfer un

aber yng Nghymru, ond yr un yn targedu gwytnwch yn benodol.

1. Beth yw'r patrymau gwytnwch, trawsffurfio a symudiadau mewn morfeydd heli?

2. Beth yw'r mecanweithiau biolegol ac amgylcheddol sy'n sail i wytnwch morfeydd, a beth yw

effeithiau bioamrywiaeth, da byw yn pori a newid hinsawdd?

3. Pa wasanaethau ecosystem y mae morfeydd heli'n eu darparu, a sut orau y gellir troi

hynny'n bolisi a chamau rheoli?

Gan ddefnyddio ffotograffiaeth awyr hanesyddol o ardaloedd arfordirol, mae ‘Resilcoast’ wedi

creu map hanesyddol o forfeydd yng Nghymru ac mae'n cymharu hyn â newid amgylcheddol yn y

gorffennol .

Mae arbrofion maes mewn morfeydd ledled Cymru'n cael eu defnyddio i adnabod effeithiau pori

a phrosesau amgylcheddol ar erydiad a thwf morfeydd.

Mae modelau mathemategol uwch yn cael eu datblygu, mewn cydweithrediad â'r Clwstwr

‘Quotient’, i ragfynegi newidiadau yn y dyfodol i faint morfeydd heli a sut y bydd newidiadau o'r

fath yn debygol o effeithio ar y manteision naturiol mae pobl yn eu cael o forfeydd.

O gyfuno'r data hyn ag ymchwil i bolisi a chynllunio rheoli traethlinau, gall y Clwstwr nodi pa

fanteision mae morfeydd heli'n eu rhoi i gymdeithas, sut mae newidiadau cyflwr yn cael eu

hystyried yn y polisi presennol, a pha mor dda mae'n rhoi sylw i wytnwch naturiol.

Mae Cynllun Cymrodoriaethau Dychwelyd yr NRN-LCEE yn benodol yn cefnogi

ymchwilwyr sy'n dychwelyd yn dilyn cyfnodau estynedig o'u gwaith. Trwy gyfrwng

y fenter hon, mae chwe ymchwilydd sy'n dychwelyd ar ôl absenoldeb mamolaeth

wedi cael cyfle i neilltuo rhagor o'u hamser i ddatblygu eu hymchwil, gan gyflawni

cyhoeddiadau o ansawdd uchel a denu rhagor o incwm grantiau.

Dr Jessica Adams | Prifysgol Aberystwyth | jaa@aber.ac.uk

Uwch Wyddonydd Ymchwil yw Jessica gyda diddordeb mewn defnyddio

macroalgâu (gwymonau) ar gyfer bioburo, echdynnu cynnyrch gwerth uchel, a

bioarchwilio poblogaethau microbaidd newydd. Gyda'i Chymrodoriaeth

Ddychwelyd, mae Jessica'n datblygu cynlluniau cydweithio newydd yn y DU,

Ewrop a Japan, gan edrych ar ddefnyddio dulliau newydd i echdynnu o wymon,

datrys problem gwymon ar draethau, a datblygu mwy o ymwybyddiaeth o drin

gwymon mewn gwahanol ddiwylliannau.

Dr Elaine Jensen | Prifysgol Aberystwyth | fft@aber.ac.uk

Genetegydd moleciwlaidd yw Elaine a ddechreuodd ei gyrfa ymchwil gyda

gradd mewn Bioleg Amgylcheddol fel myfyriwr 'hŷn', ac ar gyfer ei PhD

ymchwiliodd i fynegiant genynnau yn ystod rhyngweithiadau codlys a

rhizobia. Roedd ei BSc yn cynnwys project anrhydedd ar fioadferaid a bu arni

eisiau mynd ar drywydd y pwnc hwn byth ers hynny. Gan ddefnyddio ei

Chymrodoriaeth Ddychwelyd, mae wedi cychwyn project newydd yn y maes

hwn a fydd yn gwerthuso cnydau ynni megis Miscanthus a Phalaris wrth adfer

gwaddod mwyngloddiau wedi'i halogi.

Dr Emma Hayhurst | Prifysgol De Cymru | emma.hayhurst@southwales.ac.uk

Mae Emma yn Uwch Ddarlithydd mewn Bioleg Foleciwlaidd gan wneud

ymchwil i wytnwch amgylcheddol gwrthfiotig. Mae'n defnyddio'r

Gymrodoriaeth Ddychwelyd i edrych ar fynychder gwytnwch gwrthfiotig

mewn gwahanol amgylcheddau, ac effaith gwahanol ddulliau treulio

anaerobig ar leihau'r mynychder hwnnw, ac i ddatblygu cynlluniau cydweithio

lleol, cenedlaethol a rhyngwladol newydd yn y maes.

Dr Katrien van Landeghem | Prifysgol Bangor | k.v.landeghem@bangor.ac.uk

Darlithydd mewn Daeareg Môr yw Katrien, sy'n astudio prosesau cludo

sylfaenol rhewlif a gwaddodion a phrosesau hydrodynamig ar wely'r môr yn

y gorffennol a'r presennol. Gan ddefnyddio ei Chymrodoriaeth Ddychwelyd,

nod Katrien yw gwella modelau erydiad llongddrylliadau, drwy ddyblygiad

mwy cywir o wely'r môr mewn modelau o'r fath. Gellir defnyddio hyn fel

eglurhad i ddeall sut mae dyfeisiadau adnewyddadwy môr alltraeth a

strwythurau amddiffyn rhag llifogydd yn ymateb i'w hamgylchedd.

Dr Claire Risley | Prifysgol Aberystwyth | clr25@aber.ac.uk

Darlithydd mewn Epidemioleg yw Claire gyda ddiddordeb mewn dulliau

meintiol o ddadansoddi'r rhyngweithiadau rhwng hinsawdd, bioamrywiaeth,

perygl difodiant ac afiechyd mewn poblogaethau anifeiliaid. Mae Claire yn

defnyddio ei Chymrodoriaeth Ddychwelyd i ymchwilio i'r hyn sy'n symbylu

afiechyd mewn anifeiliaid gwyllt. Mae'r project yn defnyddio data hinsawdd

ar ryngweithiadau rhwng pathogenau ac organebau lletyol er mwyn datgelu

gwendidau afiechydon hinsawdd ymysg rhywogaethau a chymunedau.

Dr Sindia Sosdian | Prifysgol Caerdydd | sosdianS@cardiff.ac.uk

Darlithydd gydag arbenigedd mewn bio-geocemeg môr a newid hinsawdd yn

y gorffennol yw Sindia. Mae'n defnyddio technegau geocemegol mewn

ysgerbydau cwrel i ddeall effaith defnydd tir riffiau cwrel. Gyda'i

Chymrodoriaeth Ddychwelyd, mae Sindia'n datblygu cynlluniau cydweithio

ym Malaysia ac Indonesia i ddeall effaith ehangu cynhyrchiant palmwydd

olew yn Borneo ar iechyd ac amrywiaeth riffiau cwrel. Bydd yn teithio hefyd i

Taiwan i ddysgu techneg geocemegol newydd i helpu i ddatrys effeithiau

amaethyddol ar system arfordirol Borneo.

“Mae'r grant wedi fy ngalluogi i gael rhywun i wneud fy ngwaith addysgu yn fy lle am

y flwyddyn academaidd nesaf. Fe wnes gais llwyddiannus am fyfyriwr PhD a gyllidir

yn fewnol ac, oherwydd y grant Cymrodoriaeth Ddychwelyd, rwy'n gwybod y bydd

gennyf yr amser i'w goruchwylio'n briodol.” Dr Emma Hayhurst, Cymrawd NRN-LCEE sy'n Dychwelyd

“Mae'r Gymrodoriaeth wedi rhoi cyfle i mi ganolbwyntio ar ddatblygu cysylltiadau

newydd a mwy o ymwybyddiaeth ddiwylliannol ac wedi rhoi cyhoeddusrwydd

ehangach i'm hymchwil.” Dr Jessica Adams, Cymrawd NRN-LCEE sy'n Dychwelyd

Nod ein rhwydwaith yw dod â'r gymuned academaidd yng Nghymru at ei gilydd

drwy ddarparu cyfleoedd i rwydweithio gyda gwyddonwyr blaenllaw mewn

digwyddiadau thematig.

Mae'r NRN-LCEE yn trefnu cyfres o ddarlithoedd cyhoeddus

gyda'r bwriad o ddenu gwyddonwyr blaenllaw o'r tu allan i

Gymru i roi darlithoedd ysbrydoledig, hygyrch a llawn

gwybodaeth ynglŷn â phynciau'n ymwneud ag ynni carbon

isel a'r amgylchedd.

Cynhelir y darlithoedd tua unwaith bob deufis, ac maent am

ddim ac yn agored i'r cyhoedd. Cynhelir y digwyddiadau gan

grwpiau ymchwil ledled Cymru.

Caiff yr holl ddarlithoedd eu recordio a'u harchifo ar ein

gwefan ac YouTube.

Cewch fwy o wybodaeth yn:

Fe wnaeth y bartneriaeth hon â Chymdeithas

Genedlaethol Bioleg edrych ar fwyd a'i

gynaliadwyedd, drwy herio panel o arbenigwyr o

faes ymchwil a diwydiant i gyflwyno beth oeddent

hwy'n feddwl fyddai bwydlen y dyfodol, ac i

amlygu sut y bydd ymchwil ac arloesi'n siapio

argaeledd a chynaliadwyedd ein bwyd yn y

dyfodol.

Cafwyd digon i gnoi cil arno yn y digwyddiad, a

gadeiriwyd gan y newyddiadurwr bwyd, Diane

Fresquez, a golwg ryfeddol ar ddyfodol ein bwyd.

Edrychodd y gweithdy hwn ar thema

hynod draws-ddisgyblaethol

'gwytnwch' gan dynnu ynghyd benseiri

ac ecolegwyr, gwyddonwyr

amaethyddol a microbiolegwyr,

gwyddonwyr cymdeithasol a

pheirianwyr. Roedd yn ddigwyddiad

gwir ryngddisgyblaethol gyda siaradwyr o bob rhan o Brydain, Yr Almaen a Sweden.

Trefnwyd y digwyddiad mewn partneriaeth â Chymdeithas Frenhinol Bioleg.

Roedd ‘Low Carbon Cymru' yn achlysur ar y cyd rhwng NRN-LCEE a Cynnal Cymru: Sustain

Wales, a thynnodd ynghyd wyddonwyr a gwahanol ddiwydiannau sy'n gweithio at gael atebion

naturiol ar gyfer cymdeithas carbon isel. Rhoddodd areithiau gan academyddion ar draws y DU

ac Ewrop olwg newydd ar atebion wedi'u seilio ar natur i ddatblygu cyfansoddion cemegol,

cynllunio trefol, ynni adnewyddadwy ac effeithlonrwydd ynni.

Mae'r NRN-LCEE yn awyddus i ysbrydoli mwy o ferched

i gael gyrfa mewn gwyddoniaeth (gweler ein Cynllun

Cymrodoriaethau Dychwelyd ar y dudalen flaenorol).

Ein nod yw denu mwy o wyddonwyr benywaidd i

siarad yn ein digwyddiadau, ac o'r holl siaradwyr a

wahoddwyd hyd yma mae 55% wedi bod yn ferched.

Yn ein cyfres darlithoedd cyhoeddus yn unig, mae dros

75% o siaradwyr wedi bod yn ferched.

Ewch i'n gwefan www.nrn-lcee.ac.uk i gofrestru i dderbyn ein

cylchlythyr ac i gael gwybodaeth am ddigwyddiadau yn y dyfodol

Nod yr NRN-LCEE yw hyrwyddo gwyddoniaeth ynni a'r amgylchedd i gynulleidfa

ehangach ac ysbrydoli'r genhedlaeth nesaf o wyddonwyr yng Nghymru.

Hyrwyddir ein hymchwil mewn gwyliau gwyddonol ledled Cymru yn ogystal ag yn y Sioe Frenhinol a'r Eisteddfod Genedlaethol, ac mae ymchwilwyr NRN-LCEE wedi siarad am eu gwaith mewn ysgolion ac mewn digwyddiadau cyhoeddus.

Dyma olwg gyffredinol ar rai o'r ymdrechion a wnaed gan ein gwyddonwyr i gyflwyno eu hymchwil i gynulleidfa ehangach.

Ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd yn dysgu teuluoedd am amrywiaeth bywyd a geir mewn afonydd a

nentydd lleol yn y ‘Nant Fawr Stream Shuffle’ blynyddol.

Llun: Ben Whittaker

Chloe Robinson, myfyriwr

PhD ‘AquaWales’, yn

siarad yn SoapBox Science

yn Abertawe.

Fe wnaeth y Clwstwr ’Plants and Architecture’ groesawu

ymwelwyr i ddigwyddiad 'Plants in Space’ yng Ngardd

Fotaneg Genedlaethol Cymru, pryd cafwyd amrywiaeth

o weithgareddau i deuluoedd.

Ymunodd yr NRN-LCEE mewn partneriaeth â rhaglen Crwsibl Cymru (www.welshcrucible.org.uk)

am 2 ddiwrnod o hyfforddiant i holl gymrodyr a myfyrwyr NRN-LCEE.

Rhoddodd yr achlysur gyfle i rwydweithio a hyfforddi mewn sgiliau trosglwyddadwy allweddol megis addasu eich ymchwil at gynulleidfaoedd gwahanol, cydweithio, datrys problemau a rheoli projectau, a fydd yn helpu Cymrodyr a myfyrwyr PhD i ddatblygu arweinyddiaeth ar gyfer gweddill eu gyrfa.

Mae mynediad at ddata o ansawdd uchel a'r gallu i'w ddadansoddi yn allweddol i broject ymchwil llwyddiannus.

Dyna pam mae'r NRN-LCEE wedi darparu bwrsariaethau i'w Chymrodyr i weithio gyda Swyddfa Met y Deyrnas Unedig am gyfnod byr, i feithrin cydweithio ac i ddysgu sut i ddadansoddi peth o'r data diweddaraf ym maes gwyddoniaeth hinsawdd.

Mae'r NRN-LCEE wedi ymuno â

Chanolfan Darganfod Gwyddoniaeth

TECHNIQUEST i gael hyfforddiant

STEM i'w holl Gymrodyr Ymchwil a

myfyrwyr PhD.

www.techniquest.org

Llun: L&TF

Mae Gronfa Datblygu Ymchwil (CDY) yr NRN-LCEE yn cefnogi cynlluniau

cydweithredu sy'n cyfrannu at ddatblygu cynhwysedd ymchwil Cymru.

Mae'r cyllid ar gael ar gyfer gweithdai, digwyddiadau neu weithgareddau sy'n

cefnogi datblygiadau ymchwil newydd a/neu ehangu cyfleoedd i drosglwyddo

gwybodaeth ac ennyn diddordeb budd-ddeiliaid. Mae'r cyllid hefyd wedi rhoi

cefnogaeth i ysgrifennu cynigion.

Ar y tudalennu hyn fe gewch ddetholiad o'r gweithgareddau a gyllidwyd hyd yma.

Mae amryw o ddigwyddiadau a gyllidir gan y CDY i'w cynnal eto yn 2017.

I gael golwg gyffredinol ar yr holl gynlluniau a gyllidwyd gan y CDY ewch i:

Mae cynlluniau'r CDY wedi dod â dros 330 o wyddonwyr, llunwyr polisi a

chynrychiolwyr diwydiant o tua 120 o sefydliadau yng Nghymru, gweddill

y DU ac yn rhyngwladol at ei gilydd.

Adeiladu pontydd newydd ar

gyfer ynni carbon isel

Sefydliad Ymchwil Diogelwch

Ynni, Prifysgol Abertawe

Systemau Ynni'r Dyfodol: O

'Smart grids for smart living'

Stadiwm Principality, Caerdydd

Potensial rheoli'r acsis

perfedd-microbiome-

ymennydd mewn cynhyrchu

anifeiliaid

IBERS, Prifysgol Aberystwyth

Gweithdy ysgrifennu cynigion i

ddarpar ymgeiswyr Marie Skłodowska

Curie Individual Fellowship

Prifysgolion Bangor a Chaerdydd

Synwyryddion a thechnolegau

synhwyro ar gyfer rheoli tir yn

effeithiol

Canolfan Ymchwil Henfaes, Bangor

Archwilio rhyngweithiadau yn

rhyngwyneb rhewlifeg, eigioneg a

rhew môr

Canolfan Môr Cymru, Prifysgol Bangor

Ymchwil Morlyn Llanw

Canolfan Môr Cymru, Prifysgol Bangor