SZKOŁA SZKOŁA sprzymierzeńcem w sprzymierzeńcem w

racjonalnym racjonalnym żywieniu dzieci i żywieniu dzieci i

młodzieżymłodzieży

Źródła informacjiŹródła informacji Informacja NIK o wynikach kontroli realizacji zadań w w

zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej młodzieży szkolnej (2011(2011)

Stanowisko Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Zdrowia oraz Ministra Sportu i Turystyki w sprawie w sprawie działań podejmowanych przez szkoły w zakresie działań podejmowanych przez szkoły w zakresie zdrowego żywienia uczniów (2011)zdrowego żywienia uczniów (2011)

Karta Żywienia Dzieci i Młodzieży w Szkole (2007)

„„Wiem, co jem – sklepik szkolny”Wiem, co jem – sklepik szkolny” – Miasto Stołeczne Warszawa, 2011

„Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży” – red. M. Jarosz, IŻŻ Warszawa 2008

Podstawowe zalecenia Podstawowe zalecenia żywienioweżywieniowe

dla dzieci i młodzieży dla dzieci i młodzieży szkolnejszkolnej

Do osób najbardziej wrażliwych na skutki

nieprawidłowego żywienia należą:

osoby starszeosoby starszekobiety w ciążykobiety w ciąży

dzieci i młodzież w wieku 7-dzieci i młodzież w wieku 7-15 lat15 lat

Wraz z rozpoczęciem nauki w szkole

następuje pogorszenie sposobu odżywiania się

dzieci. Zjawisko to nasila się z wiekiem.

Wynika to m.in. z faktu, że częściej same decydują

o wyborze żywności i sposobie żywienia,

niewiele wiedząc o potrzebach organizmu

i skutkach nieprawidłowego żywienia.

Gdzie szukać tych Gdzie szukać tych składników?składników?

Posiłki muszą dostarczyć odpowiednia ilość wszystkich niezbędnych składników składników pokarmowychpokarmowych::

- węglowodany (główne źródło energii)- białka- tłuszcze- witaminy- składniki mineralne- woda

- błonnik

Przykładowy zestaw Przykładowy zestaw 3 porcji warzyw3 porcji warzyw i i 2 porcji owoców2 porcji owoców

+ + ++

=5 porcji warzyw i owoców dziennie

www.5razywarzywaiowoce.pl

4-5 posiłków dziennie4-5 posiłków dziennie – najlepiej o stałych porachśniadanieśniadanie, II śniadanie, , II śniadanie, obiadobiad, , kolacjakolacjaśniadanieśniadanie, II śniadanie, , II śniadanie, obiadobiad, podwieczorek, , podwieczorek, kolacjakolacja

Przerwy między posiłkami nie dłuższe Przerwy między posiłkami nie dłuższe niż niż

3-43-4 godzinygodziny – konieczność spożywania posiłków

w szkole (II śniadanie i/lub obiad)

Nieregularność posiłków, zbyt Nieregularność posiłków, zbyt długie przerwy między posiłkami długie przerwy między posiłkami

powodują:powodują: spadek poziomu glukozy we krwi zmniejszenie wydolności fizycznej i

umysłowej, obniżenie zdolności koncentracji, rozdrażnienie, gorsze samopoczucie, zmniejszenie odporności na stresy, a w konsekwencji osiąganie słabszych wyników w nauce,

szybsze odkładanie się tkanki tłuszczowej spożywanie tej samej objętości

pożywienia w ramach 1-2 posiłków (zamiast 4-5) otyłość, większe ryzyko

wystąpienia nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, miażdżycy,

momenty głodu, które sprzyjają spożyciu produktów słodkich lub tłustych.

Co uczniowie jedzą w Co uczniowie jedzą w szkole?szkole?

Produkty przyniesione z domu Produkty przyniesione z domu

Posiłki serwowane w stołówce Posiłki serwowane w stołówce szkolnejszkolnej

Produkty, które szkoła otrzymuje Produkty, które szkoła otrzymuje w ramach programów ARRw ramach programów ARR

Produkty kupione w automatach w Produkty kupione w automatach w szkoleszkole

Produkty i potrawy kupione w Produkty i potrawy kupione w sklepiku szkolnymsklepiku szkolnym

Drugie śniadania Drugie śniadania przyniesione z domuprzyniesione z domu

Posiłek zjedzony w szkolePosiłek zjedzony w szkole:: - wyrównuje straty energii - uzupełnia zasób składników pokarmowych - przywraca aktywność intelektualną ucznia - regeneruje siły.

Drugie śniadanie powinno pokrywać 15-20%15-20% dobowego zapotrzebowania na energię

Przykłady drugich Przykłady drugich śniadańśniadań

Przykłady drugich Przykłady drugich śniadańśniadań

W czasie pobytu w szkole W czasie pobytu w szkole uczeń powinien wypić uczeń powinien wypić minimum 0,5 l płynówminimum 0,5 l płynów

np. woda, sok, napój mleczny,herbata owocowa lub z

cytryną

„Owocowe” nie zawsze „zdrowe”

soksok – produkt, w którym zawartość soku wynosi 100%

nektar – rozcieńczony wodą sok (25-50%) z dodatkiem

cukrunapój owocowy – rozcieńczony wodą sok (3-20%) z dodatkiem cukru, barwników, aromatów, konserwantów

NIEKTÓRE OBJAWY NIEKTÓRE OBJAWY ODWODNIENIA ODWODNIENIA

ORGANIZMUORGANIZMU

uczucie osłabieniauczucie osłabieniabóle i zawroty głowybóle i zawroty głowyskurcze i bóle mięśniskurcze i bóle mięśnizaburzenia widzeniazaburzenia widzeniazaburzenia mowyzaburzenia mowysuchość w ustachsuchość w ustachzaburzenia funkcji poznawczychzaburzenia funkcji poznawczych

NIEKTÓRE OBJAWY NIEKTÓRE OBJAWY ODWODNIENIA ODWODNIENIA

ORGANIZMUORGANIZMU

nudnościnudnościosłabienie odporności organizmuosłabienie odporności organizmuzaburzenia pracy sercazaburzenia pracy sercazmiany ciśnienia krwizmiany ciśnienia krwizaburzenia wydalania moczuzaburzenia wydalania moczu

Rola szkołyRola szkołyPrzekazywanie uczniom informacjiPrzekazywanie uczniom informacji, z

jakich produktów powinno składać się wartościowe drugie śniadanie (edukacja żywieniowa)

Częste przypominanie o znaczeniu drugiego

śniadania dla zdrowia i dobrego samopoczucia

Codzienne zachęcanieCodzienne zachęcanie uczniów uczniów do zjadania drugiego śniadania podczas pobytu w szkole

Rola szkołyRola szkoły

Zapewnienie uczniom godnychgodnych warunków do

zjedzenia posiłku (odpowiednio długie przerwy między

lekcjami, miejsce itp.)

Zapewnienie uczniom dostępu do wodyZapewnienie uczniom dostępu do wody pitnej, ale nie odsyłanie ich do kranów w ubikacji

szkolnej!

Systematyczna edukacja żywieniowaSystematyczna edukacja żywieniowa rodziców i pracowników szkoły

Posiłki serwowane Posiłki serwowane w stołówce szkolnejw stołówce szkolnej

Według danych MEN

funkcjonującą stołówkę posiada:funkcjonującą stołówkę posiada:56% szkół podstawowych54% szkół gimnazjalnych

Odsetek uczniów korzystających ze Odsetek uczniów korzystających ze stołówek:stołówek:

w szkołach podstawowych – ok. 9%w szkołach gimnazjalnych – ok. 5%5%

Rola szkołyRola szkołyZapewnienie należytych warunków Zapewnienie należytych warunków

sanitarnych sanitarnych

i i organizacyjnychorganizacyjnych do spożywania do spożywania posiłków posiłków (KŻiAF)(KŻiAF)

Opracowywane i przygotowywane Opracowywane i przygotowywane posiłków zgodnie z zaleceniami posiłków zgodnie z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia Instytutu Żywności i Żywienia (stanowisko (stanowisko MEN)MEN)

Szkolenie personelu stołówek w zakresie racjonalnego żywienia dzieci i młodzieży

Sklepik Sklepik szkolny/automaty szkolny/automaty

spożywczespożywcze

Produkty o Produkty o niskiej wartości odżywczejniskiej wartości odżywczej, które, które

nie są zalecanenie są zalecane w żywieniu dzieci i w żywieniu dzieci i

młodzieży oferowano:młodzieży oferowano:

• w w 84 % szkół prowadzących sklepiki, , w tym w tym

w 3 placówkach posiadających certyfikat w 3 placówkach posiadających certyfikat

Szkoły Promującej ZdrowieSzkoły Promującej Zdrowie

• ww 75% szkół 75% szkół posiadających posiadających

automaty spożywczeautomaty spożywcze

(raport NIK)(raport NIK)

Należy umożliwić uczniom dostęp do produktów żywnościowych i

napojów

o najwyższych walorach o najwyższych walorach zdrowotnychzdrowotnych

przez dobór asortymentu w sklepikach dobór asortymentu w sklepikach szkolnychszkolnych

zgodny z zasadami zdrowego żywienia – w tym

ograniczyć produkty i napoje o dużej zawartości cukru, soli i tłuszczów

(stanowisko MEN, MZ i MSiT)

Nie wolno podejmować decyzji Nie wolno podejmować decyzji o uruchomieniu o uruchomieniu automatów automatów z żywnością lub otworzeniu z żywnością lub otworzeniu

sklepikusklepiku w szkolew szkole

wyłącznie z pobudek wyłącznie z pobudek komercyjnych!komercyjnych!

Ceny produktów oferowanych w Ceny produktów oferowanych w sklepiku sklepiku

nie powinny być wygórowanenie powinny być wygórowane, , zwłaszcza zwłaszcza

w przypadku produktów w przypadku produktów zalecanych zalecanych

w żywieniu dzieci i młodzieżyw żywieniu dzieci i młodzieży

Rola sklepiku Rola sklepiku szkolnegoszkolnego

Uzupełnienie potrzeb żywieniowych Uzupełnienie potrzeb żywieniowych uczniów uczniów

po umiarkowanych cenachpo umiarkowanych cenach

Kształtowanie prawidłowych Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych uczniównawyków żywieniowych uczniów

Edukacja żywieniowa i Edukacja żywieniowa i konsumencka uczniówkonsumencka uczniów

Kto może prowadzić sklepik Kto może prowadzić sklepik szkolny?szkolny?

SKLEPIK PROWADZONY PRZEZ AJENTA:Daje możliwość zdobycia przez szkołę dodatkowych funduszy (czynsz), które mogą i powinny być przeznaczone na potrzeby szkoły SKLEPIK PROWADZONY PRZEZ UCZNIÓW:Daje możliwość zdobycia praktycznych umiejętności w dziedzinie przedsiębiorczości, kształtuje nawyki

gospodarności i oszczędzania, kształtuje umiejętność zespołowego działania, kształtuje nawyki higieniczne.SKLEPIK PROWADZONY PRZEZ RODZICÓW:Pozwala na zwiększenie roli i udziału rodziców w życiu szkoły, daje rodzicom wpływ na asortyment produktów

sprzedawanych dzieciom.

Dyrektor szkoły w Dyrektor szkoły w umowie najmuumowie najmu może tak może tak określić obowiązki podmiotu prowadzącego określić obowiązki podmiotu prowadzącego sklepik, że sklepik, że będzie on zobowiązanybędzie on zobowiązany do: do:

sprzedaży produktów o wysokich sprzedaży produktów o wysokich wartościach wartościach

odżywczych, zalecanych w żywieniu dzieciodżywczych, zalecanych w żywieniu dzieci

nie wprowadzania do sprzedaży produktów wysoko przetworzonych, o niskiej wartości odżywczej

sprzedawania towarów po cenach dostosowanych do możliwości finansowych uczniów

Sklepiki szkolne w Sklepiki szkolne w WarszawieWarszawie

Badanie z V-VI 2011Szkoły podstawowe (107) i gimnazja gimnazja

(92)(92)Asortyment w sklepikuAsortyment w sklepiku:: - uzgodniony z ajentem na piśmie -1616

(32) - uzgodniony z ajentem ustnie – 69 (74) - nie jest uzgadniany z ajentem – 7 (1)Monitoring asortymentu w Monitoring asortymentu w

sklepikusklepiku:: - dyrektor szkoły - 6464 (73) - rodzice – 22 (45) - brak – 5 (3)

Produkty spożywcze Produkty spożywcze polecane polecane

do sklepiku szkolnegodo sklepiku szkolnego

Produkty śniadaniowe

Napoje Przekąski

I.I. PRODUKTY ŚNIADANIOWEPRODUKTY ŚNIADANIOWE KanapkiKanapki - w różnych wersjach

(zestawach)pieczywo (razowe, pszenne, mieszane -

chleb, bułki)masło lub margaryny kubkowe pieczone mięsa, wędliny chude (wysokiej

jakości)sery żółte, twarogowe, topione ryby (np. pasta rybna)jaja lub pasta jajeczna dodatek warzyw (np. sałata, papryka, kapusta pekińska, pomidor, ogórek, rzodkiewka)

Bułki i bułeczkiBułki i bułeczkibez nadzieniaz nadzieniem na słono (np. mięsnym,

pieczarkowym)z nadzieniem na słodko (np. serowym, (np. serowym,

owocowym) owocowym)

Produkty mleczneProdukty mleczne sery i serki desery mleczne jogurty z dodatkiem musli (do jedzenia

łyżeczką)

II. NAPOJEII. NAPOJE

Naturalne wody mineralne i Naturalne wody mineralne i źródlaneźródlane

SokiSokiowocowe owocowe (zawierające tylko (zawierające tylko

naturalnie występujące cukry)naturalnie występujące cukry)warzywne warzywne (zawierające tylko (zawierające tylko

naturalnie występujący sód)naturalnie występujący sód)owocowo-warzywneowocowo-warzywne

Napoje mleczneNapoje mleczne mleko (w małych opakowaniach

przeznaczone do bezpośredniego spożycia)

mleka smakowe jogurty naturalne i owocowe kefirymaślanki naturalne i owocowe inne napoje mleczne

III. PRZEKĄSKIIII. PRZEKĄSKIOwoce świeżeOwoce świeże sezonowesezonowe (umyte i

przygotowane do bezpośredniego spożycia) – jabłka, gruszki, śliwki, winogrona, banany, brzoskwinie, morele, nektarynki itp.

Owoce suszoneOwoce suszone - jabłka, banany, morele, śliwki, rodzynki (w małych opakowaniach)

Warzywa świeżeWarzywa świeże (przygotowane do bezpośredniego spożycia) marchewka, papryka, ogórek, rzodkiewka

Musy owocoweMusy owocowe

batony i ciasteczka zbożowe (zawierające ziarna zbóż, płatki, orzechy, migdały, owoce)

orzeszki, migdały, nasiona (np. słonecznika, dyni) - w małych opakowaniach, przeznaczone do bezpośredniego spożycia

suchary smakowe

Produkty spożywcze w sklepiku szkolnym powinny być oferowane w małych, w małych,

jednorazowych porcjach i jednorazowych porcjach i opakowaniachopakowaniach.

Jeżeli zachodzi taka potrzeba

(np. w przypadku jogurtów, sałatek owocowych)

powinny być również dołączane do nich sztućce jednorazowesztućce jednorazowe.

Produkty spożywcze, Produkty spożywcze, które nie powinny które nie powinny

być proponowane uczniom być proponowane uczniom ze względu na niskie ze względu na niskie wartości odżywcze wartości odżywcze

Żywność typu fast-foodŻywność typu fast-food (np. zupy instant, hamburgery, pizze, frytki)

Słone przekąski węglowodanowo-Słone przekąski węglowodanowo-tłuszczowetłuszczowe(np. chipsy ziemniaczane, słone paluszki, prażynki, popcorn, krakersy, solone orzeszki)

Słodkie przekąski węglowodanowo-Słodkie przekąski węglowodanowo-tłuszczowetłuszczowe (np. batony, ciastka)

Słodycze z dodatkiem barwnikówSłodycze z dodatkiem barwników sztucznychsztucznych (np. żelki, landrynki)

Napoje owocowe Napoje owocowe z dodatkiem cukru, z dodatkiem cukru, słodzików, barwników słodzików, barwników

Wody smakoweWody smakoweSłodkie napoje „kolorowe”Słodkie napoje „kolorowe”Napoje energetyzujące Napoje energetyzujące - - zawierają duże ilości kofeiny i innych zawierają duże ilości kofeiny i innych

składników składników

działających niekorzystnie na organizm dziecka działających niekorzystnie na organizm dziecka

- są hipertoniczne, więc nie nadają się do - są hipertoniczne, więc nie nadają się do zaspokajania zaspokajania

pragnieniapragnienia

- mają działanie uzależniające- mają działanie uzależniające

Właściwa oferta Właściwa oferta produktów spożywczych produktów spożywczych

w sklepiku szkolnym w sklepiku szkolnym sprzyja kształtowaniu sprzyja kształtowaniu

prawidłowych nawyków prawidłowych nawyków i zwyczajów i zwyczajów

żywieniowych dzieci i żywieniowych dzieci i młodzieżymłodzieży

Informacja o wynikach kontroli realizacji zadań w

zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży

szkolnej

W 2011 roku Najwyższa Izba Najwyższa Izba KontroliKontroli skontrolowała działania właściwych organów administracji rządowej i samorządowej oraz szkół publicznych w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej

Kontrolą objęto lata 2009-2011 2009-2011 (pierwszy kwartał)

Stwierdzone nieprawidłowości Stwierdzone nieprawidłowości w w gminachgminach

Punkt 1 (str.6)Nierozpoznawanie potrzeb

zdrowotnych dzieci i młodzieży szkolnej, w tym w

zakresie nadwagi lub otyłości (w 90% skontrolowanych gmin)

Stwierdzone nieprawidłowości Stwierdzone nieprawidłowości w w gminachgminach

Punkt 3 (str.6)Niepodejmowanie działań

wspierających szkoły w zakresie popularyzowania wśród

uczniów zasad zdrowego żywienia i zdrowego stylu

życia (w 74% skontrolowanych gmin)

Stwierdzone nieprawidłowości Stwierdzone nieprawidłowości w w gminachgminach

Punkt 3 (str.7)Nieskorzystanie z możliwości

spowodowania wycofania, w drodze uchwał rad gmin, ze sklepików szkolnych i automatów spożywczych, zlokalizowanych na terenie prowadzonych szkół, produktów nie zalecanych w żywieniu dzieci i młodzieży (we wszystkich skontrolowanych gminach)

Stwierdzone nieprawidłowości Stwierdzone nieprawidłowości w w szkołach publicznychszkołach publicznych

Punkt 2 (str.7)NieuwzględnianiuNieuwzględnianiu w żadnej ze w żadnej ze

skontrolowanychskontrolowanychszkół problematyki zapobiegania szkół problematyki zapobiegania nadwadze lub nadwadze lub

otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej w programach doskonalenia w programach doskonalenia zawodowego zawodowego

nauczycielinauczycieli

Stwierdzone nieprawidłowości Stwierdzone nieprawidłowości w w szkołach publicznychszkołach publicznych

Punkt 4 (str.7)NiewycofanieNiewycofanie ze sklepików szkolnych

oraz automatów spożywczych produktów spożywczych produktów uznanych jako niezdroweniezdrowe dla dzieci i młodzieży szkolnej oraz o niskiej wartości odżywczej i niepodejmowanie działań mających na celu ograniczenie zainteresowania ograniczenie zainteresowania uczniów tego typu żywnościąuczniów tego typu żywnością

Pełny tekst raportu NIK:

www.nik.gov.pl/plik/id,3276,vp,4137.pdf