Të ushqyerit e baraspeshuar forcon shëndetin · përdoret gjinia femërore apo mashkullor edh kjo vlenë për të dy gjinitë. 120592_brosch_alb.indd 5 6.2.2007 10:41:42 Uhr. 6

1Të ushqyerit e baraspeshuar forcon shëndetin

Të ushqyerit ebaraspeshuar forcon

shëndetin

Një informatë e Ligës për sëmundjet e kancerit

Kështu mundeni JU ta zvogëloni rrezikun nga kanceri

120592_brosch_alb.indd 1120592_brosch_alb.indd 1 6.2.2007 10:41:30 Uhr6.2.2007 10:41:30 Uhr

Dëftues botimi

_BotuesitKrebsliga SchweizEffingerstrasse 40Postfach 82193001 BernTel. 031 389 91 00Fax 031 389 91 [email protected]

_AutorëtDr. sc. nat. Stephanie Baumgartner Perren,infood, BruggUrsula Zybach, dipl. Lm. Ing ETH,Krebsliga Schweiz

_TerkthyesEmine Tahiraj

_LektorOsman Osmani

_FotografitëPrisma

_DizajnuesPartner & Partner, Winterthur

_ShtypshkronjaDietschi AG, Olten

Këtë Broshurë e keni në disponim në këtogjuhë: gjermanisht, frëngjisht, italisht,portugalisht dhe serbisht-kroatisht-boshnja-kisht

© 2007 Krebsliga Schweiz, Bern

KLS / 2.2007 / 3500 Albanisch / 7621



Përmbajtia

Editorial 5

Të ushqyrit bazë (themelorë) të shëndetshëm 6Piramida e gjërave ushqimore 6

Ndikimi i ndersjellët në mes të të ushqyeritdhe rreziku nga kanceri 12Substancat kancerogjenenë artikujt ushqimorë 13

Ruajtja e peshës normale –largimi i mbipeshës 15Bilanci i energjisë 15Caktimi i indeksit të masës së trupit IMT 16Vlerësimi i BMI-së 16Mbajtia stabile e peshës së tupit 18Redukimi i mbipeshës 19

Perimet dhe pemët 215 në ditë 21Laramania e ngjyrave për sy dhe imunitet 23

Fijet (materjet) ushqyese japin vrull 26

Mishin shijojeni me vetëdije 29

Alkooli 31

Gjërat ushqimore të ruhen në mënyrëprofesinale dhe të pregaditen mirë 33

Qendroni gjithnjë në lëvizje 36

Shtojcë 39Broshurat 39Adresat e Internetit 41

Përkrahja dhe këshillat – Liga përsëmundjet e kancerit (die Krebsliga) 42


Të ushqyerit e baraspeshuar forcon shëndetin

Uji – Begatshëm (në sasi të mjaftueshme) të shpërndahen gjatë ditës.

4



«Ruajtja e shëndetit është më e mirëse sa të mjekuarit» ose «parandalimiështë më i mirë se shërimi». Kështumund të përkufizohet ndikimi i tëushqyeri preventiv dhe të shën-detshëm. Të ushqyerit merret sifaktor më me rëndësi në shfaqjenpërherë e më shumë të sëmundjevejo ngjitëse kronike si: kanceri, sistemikardiovaskular dhe diabeti (sëmund-ja e sheqerit). Vlerësimet tregojnë serreth 30% e sëmundjeve të kanceritvijnë si rezultat i një ushqimi të gabu-ar. Faktorët e tjerë me rëndësi që ndi-kojnë në krijimin e kancerit janë: pir-ja e duhanit dhe alkoolit.

Ndikimi i ndërsjellë në mes të tëushqyerit dhe rreziku nga kancerijanë shumë të komplikuara. Në këtëbroshurë do të përshkruhen propozi-met bazë të një ushqimi të shën-doshë si dhe do të paraqiten lidhjetmë të rëndësishme në mes të kan-cerit dhe ushqimit. Përmes njëmënyre të sjelljes optimale mundëtqë të forcohet një shëndet i qën-drueshëm dhe të shmangen së-mundjet e mundshme. Për jetësim nëpërditshmëri, ju mund të gjeni këshilla

Të dashur lexues dhe lexuese

konkrete në secilin kapitull. Kujt ishkon për dore, që sjelljet e veta tipërmirësoj (optimoj), ka më shumëmirëqenie dhe kualitet jetësor- si dhenjë rrezik më të ulët për tu sëmurënga kanceri apo ndonjë sëmundjetjetër kronike.

Që kjo të jetë e mundshme, nevojitetnjë përgatitje e mirë. Çka dua unë tëarrijë saktësisht? Kush më përkrahmua në planet e mia? Kush me mo-tivon mua në këtë? Cilat pengesaduhet qe ti kaloi? Parashtrojani ve-tvetes qëllimet tuaja reale mbi shën-detin dhe rreth kësaj bëni hapa tëngadalshëm por të vazhdueshëm.Mbërtheni shfaqjen e pengesave tereja me gjakftohtësi. Ndoshta ju ne-vojitet një fillime i dytë, por ajo javlen.

Liga e Juaj esëmundjeve të kancerit

Në tekst nuk janëtë përdorura të dy

gjinitë, kështu do tëpërdoret gjiniafemërore apo

mashkullore dhekjo vlenë për të dy

gjinitë.


6 Të ushqyerit e baraspeshuar forcon shëndetin

Një ushqim i shëndetshëm dhe i llo-jllojshëm ka një ndikim të madh nëshëndetin tonë. Vlerësimet nisen ngaajo se, në vendet industriale një tëtretën e shpenzimeve të përgjithsh-me të shëndetësisë shkojnë për së-mundjet, që janë si pasojë e tëushqyerit, si: kanceri, mbipesha, dia-beti, tensioni i lartë i gjakut, sasia emadhe e yndyrës në gjak (kolesteri-na) si dhe sëmundjet që kanë tëbëjnë me sistemin e qarkullimit tëgjakut (sistemi kardiovaskularë). Hu-lumtimet tregojnë se krahas faktorëvetë rrezikshmërisë, si: marrja e lartë eenergjisë, ose kualiteti i papërshtats-hëm i yndyrave: p.sh. materiet bimoresekondare ose rritja e konsumimit tëpemëve dhe perimeve mund të kenëndikim pozitiv në shëndet.Llojllojshmëria dhe shumanshmëriae të ushqyerit paraqet një rrugë tësigurt, në plotësimin e të gjitha ma-terieve ushqyese, vitaminave, mate-rieve minerale dhe bioelementeve.Është e rëndësishme që ushqimi tëshijohet në masë dhe që mos të ven-dosë kufizime. Në lidhje më këtëështë e këshillueshme që të ushqye-rit të ndahet në tri deri gjashtë racio-ne në ditë.

Të ushqyrit bazë (themelorë)të shëndetshëm

Një çelës i rëndësishëm për shëndetin ështëdominimi i shumëllojshëm i ushqimeve bimore.Piramida e të ushqyerit tregon se çfarë gjerashushqimore dhe në çfarë mase duhet të konsu-mohen, ashtu që trupi të merr materiet e rëndë-sishme përbërëse dhe sasinë e mjaftueshme.

Piramida e gjëraveushqimore

Rregullat më të thjeshta bazë e tëushqyerit do të epen figurativisht nëpiramidën e gjërave ushqimore. Disaprej gjërave ushqimore të cilat ndo-dhen të radhitura nga poshtë mundtë përdoren disa herë në ditë. Sa mëlart që është paraqitur një artikull nëpiramidën ushqimore duhet të për-doret sa më pak. Më këtë nuk shko-het në atë që të bëhen racione ditoretë përkryera,mjafton nëse bilanci i tëushqyerit të jetë i ekuilibruar për njëjavë të tërë.Me anë të përzierjes dhe sasisëpërkatëse të artikujve ushqimorë,trupi i merr materiet ushqyese, që atiji nevojiten, karbohidrate të mjaf-tueshme dhe pak yndyrë si furnizuesme energji, proteina të mjaftueshmesi materie ndërtuese, materie mine-rale dhe vitamina të pasura, më atëqë ndryshimi i materieve të funksio-noi dhe që sistemi imun(mbrojtës) tëmbetet aktiv, si dhe materieve (fijet/pejzat) ushqyese dhe lëngjeve tëmjaftueshme, në mënyrë që tretja tëmbahet në gjendje të mirë.

Ëmbëlsirat, përtypëset e kripura(p.sh. shkopinjtë) dhe pijet ener-gjike-të shijohen me masëKonsumimi i shpeshtë i sheqerit idëmton dhëmbët dhe qon në shtimine peshës. Për këtë arsye ëmbëlsirat,pijet me sheqer dhe pijet alkoolike



Çdo ditë me masë

Çdo ditë mjaftueshëm

Për çdo shujtë

5 në ditë me ngjyratë llojllojshme

Begatshëm (në sasi tëmjaftueshme) të shpërndahen

gjatë ditës

Sasia e mjaftueshmee me shijë

duhet të shijohen me masë. Kripa ekuzhinës, te disa njerëz të caktuarndikon në rritjen e shtypjes së gjakut.Megjithatë kripa është e rëndësish-me, jo vetëm për shkak të përmba-jtjes së Jodit dhe Fluorit. Jodi pengonlindjen e gushës dhe Fluori rritë qën-drueshmërinë e dhëmbëve kundërkariesit. Të dy materiet mineralebëjnë pjesë edhe te konsumimi ipakët i kripës, janë në dispozicion mesasi të mjaftueshme, nëse çdoherë

përdoret kripa e kuzhinës së Zvicrësme përmbajtje të Jodit dhe Klorit(paketimi me shkrim të gjelbër).

Këshillë:Ëmbëlsirat, përtypëset e kripura, dhe pijetme përmbajtje sheqeri (p.sh Pijet e buta /Soft Drinks, çaj / Eistee dhe pijet energjike /Energy Drinks) shijoni me maturi. Nëse kon-sumohen pijet me përmbajtje të alkoolit,duhet që të përdoren më maturi të plotë dhenë kuadër të racioneve. Kripa e kuzhinës ejodizuar dhe fluorizuar duhet të përdoret nëgjella me masë.



Vajra dhe yndyra – Çdo ditë me masë.



Vajrat, yndyrat dhe frutat yn-dyrore (arrat, lajthit, kikirikët,bajamet, etj.)– Për çdo ditë memasëYndyrat/vajrat janë materie ushqyesetë pasura me energji. Përdorimi i yn-dyrës me sasi të tepruar favorizon jovetëm mbipeshën por edhe shfaqjene sëmundjeve të ndryshme e posa-çërisht Arteriosklerozën (ngushtimine enëve të gjakut). Për këtë arsyeduhet të kemi kujdes nga yndyrat efshehta, gjatë përdorimit të: prodhi-meve të suxhukut, llojeve të djathëra-ve të pasura me yndyrë, fritimit (për-gatitja me vajë të vluar), salcave mekajmak ose ëmbëlsirave.Vajrat bimore janë më shumë të pa-rapëlqyera se sa yndyrat e kafshëve.Përveç kësaj për shkak të përbërjessë përshtatshme të thartirave yndyro-re ju preferohet pë çdo ditë të hani njëdorë të plotë (grusht) me fruta yndyro-re (arra, lajthi, kikirikë, bajame, etj.)me sasi (20-30 g). Gjerat ushqimoreqë përmbajnë kryesisht yndyrë tështazëve, krahas shumë thartirave tëtepërta yndyrore janë të pasura edheme kolesterinë. Për këtë arsye juduhet të përmbaheni në shijimin etyre.

Këshillë:Për çdo ditë duhet të përdoren 2–3 lugë tëkafes (10–15 g), vaj bimor të kualitetit të lartësi: Lojza apo vaji i Ullirit për përgatitje të fto-hët (p.sh. për salca të sallatave). Për çdo ditëtë përdoren 2-3 lugë kafeje (10–15 g) vajë bi-morë për gjella të nxehta (zbutje në avull, fër-gim), është e këshillueshme p.sh. vaji i ullirit.

Sipas nevojës të përdoren 2 lugë të kafes(10 g) në ditë, yndyrë për lyerjen e bukës(tëlyen ose nga kualiteti i lartë i vajrave).Konsumimin ditor të një racioni të frutaveyndyrore (arrave, lajthive, kikirikëve, bajame-ve etj. ) ju preferohet: (1 racion = 20 –30 g ba-jame, arra ose lajthia, etj.).

Qumështi, prodhimet equmështit, mishi, peshku dhevezët – për çdo ditë në sasi tëmjaftueshmePër çdo ditë, me një ndryshim të ko-ordinuar, duhet të hahet: mishi,peshku, vezët, djathi ose të tjera pro-dhime që përmbajnë hekur si: Tofu(prodhime nga Soja) dhe Quorn (pro-dhohet nga një lloj këpurdhe). Peshkuduke ju falënderuar vlerës së lartë tëyndyrave zë një vend të veçantë nëtë ushqyerit e shëndetshëm. Për këtëshkak është i arsyeshëm përdorimi i1-2 racioneve me mish peshku në ja-vë. Qumështi, kosi, djathi dhe gjizajanë artikuj ushqimorë me një kuali-tet të lartë. Qumështi dhe produktete qumështit do të duhej që të konsu-moheshin disa herë në ditë. Atopërmbajnë shumë materie të vlefsh-me ushqyese, posaçërisht kalciumiështë shumë i rëndësishëm për ndër-timin e eshtrave. Furnizimin me Kal-cium mund ta bëjnë edhe ujërat mi-nerale të pasura me kalcium.

Këshillë:Për çdo ditë, me një ndryshim të koordinuar,duhet të konsumohen: 1 racion mish, peshk,vezë, djathë, ose burime tjera të hekurit si p.sh.: Tofu ose Quorn (1 racion = 100 –120 gmish/peshk [ pesha e freskët] ose 2–3 vezë,



200 g gjizë/djathë të shkriftë 60 g djathë tëfortë, 100 –120 g Tofu/Quorn). Në ditë, konsu-moni shtesë, 3 racione qumësht ose prodhi-me të qumështit, duke u dhënë përparësi va-rianteve me yndyrë të reduktuar ( 1 racion =2dl qumësht ose 150 –180 g kos 200 g gjizë/djathë të shkriftë (Hüttenkäse), 30 – 60 g dja-thë).

Prodhimet e grurit dhe pemëtbishtajore, prodhimet e tjera tëdrithërave dhe patatet – në çdoracion kryesorArtikujt ushqimorë përbëjnë pjesënkryesore te një ushqimi të shën-doshë. Prandaj buka, prodhimet ebrumërave, flluskat e drithërave(krundet), orizi, misri, patatet, ose pe-mët bishtajore duhet të konsumohen(hahen) shumë here në ditë.

Këshillë:Për çdo racion kryesor hani 1 përmbajtje tëplotë (kjo dmth. 3 racione në ditë, 1 racion =75 –125 g Bukë ose 60 –100 g pemë bishtajo-re [nga pesha e freskët ] si p.sh. thjerrëza /qiqër ose 180 – 300 g patate ose 45 – 75 gFlluskat (krundet) / prodhimet e brumërave, /misri / orizi dhe fara të tjera të drithërave[pesha e freskët ]), prej tyre mundësisht 2 ra-cione me përbërje të prodhimeve nga mielli.

Perime dhe pemë– 5 në ditë mengjyra të ndryshmePër të siguruar marrjen e vitaminave,materieve minerale dhe substancavesekondare të bimëve janë posaçërishttë rëndësishme perimet, pemët dhesallatat e freskëta. Në ditë duhet qëtë konsumohen (hahen), duke udhënë përparësi: tri herë perimeve

dhe dy herë pemëve. Me përzgje-dhjen e perimeve të larmishme do tëmerren materiet sekondare bimore.

Këshillë:Në ditë, hahen 3 racione perime, prej tyre sëpaku një herë të papërpunuara (1 racion = sëpaku 120 g perime si shtesë, sallat ose supëtë perimeve ). Në ditë të hahen dy racione mepemë (1 racion = së paku 120 g = 1 «dorë plo-të»). Në ditë një racion i perimeve apo pe-mëve mund të zëvendësohet me një gotë 2dllëng të perimeve apo pemëve pa sheqer.

Pijet – të merren në sasi tëmjaftueshme gjatë ditësUji dhe lëngjet (pijet) pa sheqer eshuajnë etjen më së miri. Në Zvicëruji i pijshëm (i ujësjellësit) është i njëkualiteti të lartë dhe në krahasim meujin mineral nuk ka asnjë ndryshim(dobësi). Pijet me përmbajtje të ka-feinës duhet të përdoren vetëm nësasi të zvogëluar.

Këshillë:Në ditë të pihen 1–2 l litër lëngje, posaçërishtnë formë të pa sheqerosura, p.sh. Uji i pijes-/mineral ose pemëve-/çaj i zi. Pijet me përm-bajtje të kafeinës (kafja, çajë i zi apo i gjel-bër) të shijohen me masë.



«Unë nuk kam kohë» – këshilla për ata që nxitojnë

Oferta për artikujt ushqimor të gatshëm është e madhe. Perime të papërpunuara, njëpemë e freskët, një sandviç me bukë të zezë, një Müesli (përzierje me kosë/jogurt, pemëdhe drithëra) me pak sheqer, ose një gotë lëng. Edhe përkundër nxitimit (ngutjes) jepniracioneve një ritëm të qartë. Kudo që të hani, lëreni punën pak anash për disa minutadhe bëni një pauzë në qetësi.

«Shumë e shtrenjtë» – Këshilla për një buxhet të pakët

Të ushqyerit e shëndetshëm shpaguhet në një afat më të gjatë. Më pak preferohenartikujt ushqimore si: prodhimet e mishit apo djathi i yndyrshëm, të cilat në tëshumtën e rasteve janë të shtrenjta. Kush blenë pemë, sallata dhe perime sezonale,kursen kuletën e vet. Edhe prodhimet e shëndetshme të grurit (miellit të vrugtë) nërregull kushtojnë vetëm pak më shtrenjtë se sa buka e bardhë.

«Unë ha gjithmonë përjashta» – Këshilla për vizitorë të shpeshtë të restoranteve

Porositni si para-gjellë një lëng të perimeve apo pemëve ose një racion të vogël mesallat. Preferoni ta plotësoni shujtën me oriz të terur/thatë, perime dhe patate tëpërgatitura në avull. Kyçni së paku një ditë në javë pa mish dhe në ditët pasuese bënindërrime në mes të: mishit, peshkut dhe ushqimeve me vezë.



Ndikimi i ndërsjellët në mes të të ushqyeritdhe rreziku nga kanceri

Studime të shumta kanë treguar, se ka ushqimedhe mënyra të sjelljes, të cilat e shtojnë apozvogëlojnë rrezikun e sëmurjes nga kanceri.Perimet, pemët dhe materiet përbërëse(fije ushqyese/materie balancë) kanë ndikimmbrojtës. Mbipesha, alkooli dhe mishi e rrisinrrezikun e sëmurjes nga kanceri.

Në vitet e kaluara janë bërë shumëstudime dhe analiza, që të nxirret nëpah se ciIat mënyra sjelljeje e rrisinrrezikun e sëmurjes nga kanceri dhecilat e zvogëlojnë atë. Shumëçkaështë ende e paqartë dhe hulumtue-sit (shkenctaret) vazhdimisht duhetta pranojnë, se ata gjatë studimevetë tyre rrënjësore, voluminoze dhe tështrenjta, njërin apo tjetrin faktor ekanë vlerësuar gabimisht. Prandajduhet dalluar ne mes të: fakteve bin-dëse atyre që kanë gjasa dhe atyreqë janë të mundshme.Në tabelën vi-juese do të paraqiten qëndrimet ekëtyre njohurive.

Ky vështrim mbi të gjitha tregon se:perimet, pemët,materiet përbërëse(fije ushqyese/materiet balancë) dhelëvizja ushtrojnë një efekt pozitiv.Materiet përmbajtëse të këtyre arti-

kujve ushqimorë mund ta forcojnëdhe mbrojnë trupin tonë në mënyratë ndryshme. Këto të ashtuquajturamaterie bimore bioaktive dhe se-kondare ndikojnë dhe njëkohësishtparandalojnë, prandaj një ushqim ishëndoshë duhet të jetë i pasur meto.Një ndikim negativ në shëndetin tonëkanë: mbipesha, konsumimi i mishitdhe alkoolitMbipesha mund të paraqitet në for-ma të ndryshme:> sasia e konsumimit të artikujve

ushqimorë është e madhe.> konsumohen artikuj ushqimorë,

që përmbajnë një shtresë tëmadhe të energjisë si p.sh. pro-dhimet e e pasura me yndyrë.

> trupi bënë lëvizje të pakta kështuqë nuk mund ta përpunoi ener-gjinë e marrë. Energjia e tepërtnë trup deponohet në qendradhjamore.



Varshmëria në mes të ushqyerit, lëvizjes dhe llojeve të ndryshme të kancerit

Lokalizimi i kancerit Perimedhe Pemë

MaterietPërbërëse

Mishi**Njelmëta,Kriposjet

Alkooli Mbipesha Lëvizjet

Sistemi i lartë ifrymëmarrjes dhe i tretjes

+++ – – – – – –

Lukthi +++ – – – –

Zorrët +++* + – – – – – +++

Gjëndrat pështymoretë barkut

++ + –

Veshkë – – –

Mëlçia e zezë – – –

Gjirit ++ + – – – – – ++

Vezorët +

Ani + – – –

Prostata +* –

Ndikim mbrojtës Ndikim të dëmshëm+++ Bindshëm – – – Bindshëm++ Ndoshta – – Ndoshta+ Mundshëm – Mundshëm

* Mbi të gjitha varshmëria me konsumimin eperimeve, më pak me konsumimin e frutave

** Mbi të gjitha nga: mishi i kuq, mishi i skarës dheprodhimet e mishrave.

Bazuar në: Eichholzer M. «Ernährung und Krebs»,Therapeutische Rundschau 57 (2000) S. 146

Gjatë prodhimit, deponimit dhe për-punimit të artikujve ushqimorë mundtë lindin substanca kancerogjene:

> Hidrokarburet polyciklike aroma-tike në ushqimet e tymosura apotë pjekura (shiko faqen 29)

> Akrylamidi (Acrylamid) në artiku-jt ushqimor të pjekur dhe skuqurme përmbajtje të hidrokarbure-ve. (shiko faqen 31)

Substancat kancerogjenenë artikujt ushqimorë

> Aflatoksini (Aflatoxin) në frutatyndyrore (arrat, lajthit, kikirikët,bajamet, etj.), (shiko faqen 33)

> Acetakdehydi (Azetaldehyd) ngapijet alkoolike (shiko faqen 34)

Në kapitujt vijues do të përshkruhendhe komentohen veçmas faktorëtmbrojtës dhe rreziqet.



Prodhimet e drithërave – Për çdo shujtë.



Mbipesha është pothuaj për të gjithallojet e kancerit një rrezik i madh. Njëshkak i rritjes së rrezikut nga kance-ri tek mbipesha mund të jetë: me shti-min e peshës rritet edhe prodhimi ihormoneve. Kjo nxitë rritjen e qeliza-ve dhe më këtë rritet edhe rreziku imos kontrollit të ndarjes së qelizës.Mbipesha mund të nxisë, krahas for-mimit të llojeve të ndryshme të kan-cerit, edhe lindjen e sëmundjeveduke filluar nga: diabeti, sëmundjete sistemit kardiovaskular deri tek in-farkti i zëmrës dhe damlla (sulmi/go-ditja në tru). Mbajtja normale epeshës individuale, është shumëfishe shpërblyer.

Bilanci i energjisëPesha mbetet stabile, nëse energjiae marrë dhe energjia e shpenzuarjanë të barazuara:

Bilanci i energjisë = Energjia emarrë – Energjia e shpenzuar

Ruajtja e peshës normale –largimi i mbipeshës

Për një shëndet stabil është e rëndësishme, qëpesha gjatë tërë kohës së zhvillimit mundësishttë mbahet konstant. Personat me mbipeshë dotë duhej që mbas një faze të stabilizimit tëpeshës dhe ndërrimit (ndryshimit) të përcakti-mit të ushqimit, në mënyrë kontinuale (vazhdi-mësi) ta humbin peshën.

Marrja e energjisë caktohet nëpër-mjet të prurjes së ushqimit dhe lën-gjeve. Yndyrat, karbohidratet, protei-nat dhe alkooli mund të shndërrohennë energji. Me këtë rast nuk japin tëgjitha materiet ushqyese energji tënjëjtë: 1g Karbohidrate dhe 1g Pro-teina përmbajnë 4kcal (17kJ), 1gAlkool 7kcal (28kJ) dhe 1 g yndyrë9kcal (38kJ). Yndyra dhe alkooli, nëkrahasim me materiet tjera ushqyesetregojnë një dendësi të lartë të ener-gjisë.Energjia e nevojshme lirohet nga:> Shpenzimi themelor (që nevojitet

për funksionet e rëndësishmejetësore, si: frymëmarrja dhe tre-tja).

> Shpenzimi nga puna, nepermjetaktiviteteve trupore.

> Termogjeneza pas marrjes sëushqimit (nxehtësia e liruar tru-pore).

Një bilanc pozitiv i energjisë tregohetatëherë kur njeriu merr peshë. Kjoqëndron në marrje më të madhe tëenergjisë dhe shpenzim më të vogëltë saj.Trupi ose merr më shumë materieushqyese të cilat i duhet ti shndërroinë yndyra dhe deponoi , ose merrsasi të mjaftueshme të materieveushqyese, por megjithatë lëvizë shu-më pak që ta transformoi këtë ener-gji.



Një bilanc negativ i energjisë trego-het atëherë kur njeriu humb peshë.Në këtë rast marrja e energjisë ështëshumë e vogël ose harxhimi i ener-gjisë është shumë i madh. Trupi merrshumë pak materie ushqyese dheduhet ti shfrytëzoj rezervat, ose kaushqim të mjaftueshm në dispozi-cion, por për lëvizje i nevojitet shumëenergji për tu harxhuar.

Caktimi i indeksit tëmasës së trupit IMTIndeksi i masës së trupit (IMT) dësh-mon peshën e trupit në varshmëri megjatësinë e trupit. Ai mund të llogari-tet vetë apo mund të lexohet nga gra-fiku.

Vlerësimi i IMT> IMT më ulët se 18,5:

Nënpesha: Gjithsesi të vihet nëpeshë deri sa vlera minimale tëarrin në 18.5

> IMT 18,5 deri 25:Pesha normale: Pesha ështëoptimale, do të duhej kështu tëmbahej gjatë tërë jetës madhore.

> IMT 25 deri 30:Mbipesha: Pesha është e lartëdhe së pari duhet të stabilizohet.Sapo të arrihet kjo, duhet qëpesha të ulet (zvogëlohet) gra-dualisht, deri sa IMT të arrihet në25.

> IMT mbi 30:Adipositas ose mbipesha anor-male: pesha është shumë e lartëdhe do të duhet që së pari tëstabilizohej. Sapo të arrihet kjo,duhet që pesha të reduktohet(ulet/zvogëlohet) gradualisht,deri sa IMT të arrihet në 25.Është e kuptueshme që kyreduktim i peshës të bëhet mendihmën e një personi profesio-nalist (këshilltar/ë ose mjek/e).



Me vizore mundet këtu IMT të lexohet direktKy vlerësim i IMT vlen për njerëzit e rritur duke filluar përafërsisht prej moshës 18 vjeçare. Tek fëmijët duhet të merretparasysh mosha dhe përcaktimi gjenetik si dhe lakorja e shtimit familjar (rriturit (pjekurit) e hershëm ose të vonshëm).

Grafiku për caktimin e IMT

1.90

1.88

1.86

1.84

1.82

1.80

1.78

1.76

1.74

1.72

1.70

1.68

1.66

1.64

1.62

1.60

1.58

1.56

1.54

Pesha e trupit(në Kilogram)

IMT

25-30 mbipesha

18.5-25 pesha normale

< 18.5 nënpesha

> 30 mbipesha e madhe

40

35

30

25

20

15

132

128

124

120

116

112

108

104

100

96

92

88

84

80

76

72

68

64

60

56

52

48

Gjatësia e trupit(në Metër)

forma:Pesha e trupit (kg) : Gjatësia e trupit (m) : Gjatësia e trupit (m)Shembull:76 (kg) : 1.74 (m) : 1.74 (m) = 25.1



Mbajtja stabile e peshëssë trupitNjë ritëm i rregullt i ushqimit ndih-mon, që ndryshimi natyral nga urianë ngopje të pranohet (merret) rea-lisht. Tri shujtat kryesore dhe dy mes-shujtat ofrojnë një ritëm fiziologjik tëmirë të ushqimit. Ushqimi i shpeshtë– pra para se të paraqitet ndjenja eurisë – shtyn në një marrje të lartë tëmaterieve ushqyese. Ushqimi i rrallështynë tek uria e zjarrtë, ku për njëkohë të shkurtë do të hahet shumë.Është e rëndësishme gjatë ngrënies

që të kemi kujdes në ndjenjën e ngo-pjes. Kjo vjen më shumë atëherë kurkemi vonim kohor, për këtë shkakduhet të hahet ngadalë dhe ushqimitë përtypet mirë. Një pushim i shkur-të p.sh. mbas pjatës së parë tregon,se a është e nevojshme dhe e kup-tueshme edhe një pjatë e dytë. E rën-dësishme është gjithashtu se kuhahet dhe që njeriu të jetë i çlodhur,sepse stresi bllokon dhe trupi nukmund ta marrë ushqimin në mënyrëtë drejtë. Ushqyerja e shëndoshëështë shumë me e arsyeshme se sazgjedhja e artikujve ushqimorë nëbazë të piramidës së ushqimit.Më qëllim që të përputhet jo vetëmenergjia e marr por edhe ajo e shpen-zuar, ka domethënie të madhe që jutë lëvizni rregullisht.Kështu ruani peshën e Juaj

> Pini para çdo racioni një gotë ujë. Kjo ua qetë-son urinë e tepruar dhe shmang mundësinëqë ju të hani shumë.

> Shijoni ëmbëlsirat dhe prodhimet e gatshmeme masë, sepse shumica përmbajnë një sasitë madhe të yndyrave të fshehta.

> Pijet alkoolike dhe uji i ëmbël me përmbajtjesheqeri nuk janë të përshtatshëm për shuar-jen e etjes. Për shkak të sasisë së madhe tësheqerit– ose alkoolit, ato përmbajnë shumëkalori të panevojshme.

> Përkushtojani vetvetes, gjysmë orë lëvizje nëditë, deri sa frymëmarrja të ju përshpejtohetpak. Me këtë rast Ju duhet të ndjeheni mirë.Merruni rregullisht me një trajnim shtesë tëvazhdueshëm në bazë të zgjedhjes suaj dhemos ja lejoni vetës që të ndaleni nga qëllimi ijuaj i mirë.



Reduktimi i mbipeshës

Mbipesha dhe humbja e peshësmund të jenë problem serioz përshëndetin. Veçanërisht tek dieta dhekura rrënjësore njeriu humb shumëshpejtë në peshë, por pas disa ditëshmë tu kthyer tek shprehia e vjetër etë ushqyerit mund të rimarrë edhe mëshumë peshë. Kilogramët e tepërtamund të humbin qëndrueshëm, ve-tëm nëse stili i jetës shoshitët mirëdhe shprehia e të ushqyerit dhe lëvi-zjes respektohen gjatë dhe zbatohenme konsekuencë.Qëllimi i kesaj pjesë në rend të parëështë që pesha e trupit të mbahetstabile. Me këtë rast duhet pasur ku-jdes në uri dhe ngopje si dhe duhet

të analizohet e marr: prodhimet menjë dendësi të madhe të energjisë –këto janë mbi të gjitha prodhimet, qëpërmbajnë alkool dhe yndyra – duhettë lihen anash. Në të kundërtën lejo-hen artikujt ushqimorë, që përmbajnëshumë ujë dhe pak energji dhe qëhahen me ëndje. Këto janë mbi të gji-tha perimet dhe pemët por natyrishtedhe pijet pa sheqer. Qëndrimi i pa-përshtatshëm ndaj ngrënies si p.sh.ngrënia për shkak të monotonisë apongarkesës, shujtat e ngutshme apondryshimet në kohë të ngrënies duhetqë të shmangën. Hap mbas hapi pen-gesat duhet të anashkalohen nga rru-ga për një ushqim të shëndoshë.Shtesë, energjia e shpenzuar mundtë rritet, kur aktivitetet trupore si: mar-shimi i shpejtë, ngasja e biçikletësose notimi janë të integruara në për-ditshmëri.



Si pjesë e dytë, vetëm në këtë mënyrëmund të ulët pesha e trupit. Me këtërast marrja e energjisë shtesë duhetlehtë të zvogëlohet dhe harxhimi ienergjisë më anë të lëvizjeve të rritëtmë shumë. Humbja e peshës duhettë rritet ngadalë dhe në kontinuitet(vazhdueshmëri) ndërsa sjelljet dheshprehitë e reja duhet të integrohennë përditshmëri në mënyrë afatgja-të.

Oferta profesionale ju ofron:Shoqata Zvicerane e të ushqyerit /(www.sge-ssn.ch) ose këshilla per-sonale nga këshilltar/ë te diplomuarpër ushqim (www.svde.ch) mund tëju ndihmojnë në përshtatjen endryshimeve të të ushqyerit dhe për-mirësim të shëndetit.

Kështu humbni Ju vazhdimisht në peshë

> Gjatë zierjes zgjidhni format e përgatitjes, që janë pa yndyrë dhe vaj, si: fërgimi në lën-gun e tyre, zierja, zbutja me avull dhe zierjet në ujë që i është shtuar uthull.

> Hani racione të vogla të prodhimeve të drithërave të përgatitura pa yndyrë, patate dhefryte bishtajore. Këto ushqime kanë me pak energji dhe mbajnë gjatë të ngopur.

> Zëvendësoni kajmakun me përmbajtje të madhe të yndyrës – dhe salcat e djathit, mesalca të lehta nga perimet e puruar (shtypura)

> Hani më së shumti një herë në ditë ushqime të pasura me yndyrë si të: fërguara, fritua-ra (fërguara në vaj), nga skara, ëmbëlsira dhe petë brumi. Shmangëjuni prodhimeve tësuxhukut dhe djathërave më shumë yndyrë.



Perimet dhe pemët praktikisht nukpërmbajnë yndyrë dhe përmbajnëvetëm pak Karbohidrate. Ato për-bëhen prej 85 deri 95 përqind nga ujidhe marrja e tyre përbënë me pakenergji se artikujt tjerë ushqimore.Ato ngopin pa u ngarkuar shumë meKalori. Ndjenja e ngopjes paraqitëtatëherë, sapo lukthi të jetë i mbushur,dhe kjo arrihet me anë të vëllimit e jomë anë të kalorive.Perimet dhe pemët përmbajnë edhevitamina, materie minerale, materiepërbërëse (materie balasti, fijeushqyese) dhe materie bimoresekondare. Materiet bimore sekon-dare ju nevojiten bimëve si: mbrojtëskundër dëmeve dhe sëmundjeve,rregullator të zhvillimit, si materie përngjyrë dhe shkaktojnë aromë e shijetë ndryshme tek perimet dhe pemët.Përpara, materiet bimore sekondarenjeriu i ka marrë si të parëndësish-me. Tek në kohën e fundit, njeriu eka të njohur se materiet përbëjnë njëndikim mbrojtës kundër kancerit dhesistemit kardiovaskular.

Perimet dhe pemët

Perimet dhe pemët janë përbërës kryesor të njëushqimi të shëndoshë. Ato përmbajnë materiepërbërëse të rëndësishme për jetë dhe ulin rre-zikun e sëmurjes nga kanceri. Ideale janë 5racione në ditë, të papërpunuara ose të ziera, tëofruara në bazë të kënaqësisë dhe qejfit.

5 në ditë

Në ditë duhet të hahen pesë racioneme pemë dhe perime. Një racion ipërgjigjet 120 g ose përafërsisht njëdorë e mbyllur (grusht). Tri racioneperime dhe dy racione pemë në ditëjanë optimale. Një racion në ditëmund të zëvendësohet edhe me njëgotë lëng të perimeve apo pemëve.Shpërndarja e konsumimit të perime-ve dhe pemëve gjatë ditës nuk luanndonjë rol, përkundrazi ndryshimiështë shumë i rëndësishëm. Prapaç’do perime dhe pemë fshihen mate-rie të tjera, që trupin tonë e mbajnëtë shëndoshë. Të papërpunuara (tëfreskëta) ose të ziera- edhe këtumund të ketë ndryshime. Në njërënanë gjatë nxehjes humbin materiet evlefshme përbërëse, në anën tjetërmateriet e vlefshme përbërëse tretenmë mirë. Më të mirat janë produktetsezonale dhe të pjekura, në Dimërdhe Pranverë plani i ushqimit mundtë plotësohet me perimet dhe pemëtnga ngrirja e thellë. Nëse futen tëngrihen me përkujdesje, ato përmba-jnë shumë materie të vlefshme për-bërëse.



Perimet dhe pemët – 5 në ditë me ngjyra të llojllojshme.



Laramania e ngjyravepër sy dhe imunitetMateriet bimore sekondare janë për-gjegjës për ngjyrë të perimeve dhepemëve dhe kanë një ndikim mbro-jtës:

BardhëGlukozat (Glucosinolate), këtyre llo-jeve të perimeve ju japin intensivishtshije dhe aromë dhe njeriu supozonse ato ofrojnë një mbrojtje nga kan-ceri. Perimet e bardha janë p.sh.:Lakra e bardhë, rrepa e bardhë(Rettich), majdanozi ose lakra rrepë(Kohlrabi).

Verdh, portokallPërgjegjës për ngjyrosje karakteris-tike janë të ashtuquajturat Karotinoi-det (Carotinoide). Janë të njohurarreth 650 Karotinoide të ndryshme,prej te cilave rreth pesëdhjetë, përshkak të strukturës së tyre kimike nëtrupin e njeriut mund të shndërrohennë vitaminë A. Studimet e njëpasn-jëshme epidemiologjike kanë treguarse: Karotinoidet ndikojnë në shman-gien e reagimit të kancerit. Përmba-jtja e Karotinoideve është me e ma-dhe në pemë se sa në perime.Me këtë, frutat e verdha të limonitjanë furnizuesit më të rëndësishëmtë vitaminës C në kohën e ftohtë. Na-tyrisht se vitamina C është një vita-minë e rëndësishme për jetë, që plo-tëson shumë funksione në trup. Kanjë ndikim antioksidativ dhe për këtëshkak e largon qëndrimin e substan-cave kancerogjene.Perimet dhe pemët me ngjyrë të ver-dhë dhe portokalli janë p.sh. karota,kungulli, specat e verdha, pjeshka,limoni dhe portokalli.

GjelbërPërgjegjës për ngjyrë të gjelbër ështëKlorofili (Chlorophyll). Me këtë peri-met dhe pemët e gjelbërta përmba-jnë një sasi të madhe të thartirave(acideve folike – të ngopura). Tharti-rat mbrojnë nga sëmundja ne siste-min kardiovaskular dhe deformimete embrionit (Spina Bifida = shpina ehapur) dhe njeriu e merr se thartirat



(acidet folike – të ngopura) kanë njëefekt mbrojtës kundër kancerit. Thar-tirat ju takojnë vitaminave më të nd-jeshme. Nuk e përballojnë nxehtë-sinë, dritën e as oksigjenin dhe mbitë gjitha janë të tretshme me ujë. Përkëtë shkak mundet që gjatë depozi-timit joprofesional dhe përgatitjes sëartikujve ushqimorë, një sasi e thar-tirave të humbin. Për këtë arsyeduhet që perimet dhe pemët e gjel-bërta të hahen të papërpunuara (tëfreskëta).Perimet dhe pemët e gjelbërta janëp.sh. sallata me gjethe, lakra e gjel-bër, preshi, bizelet, bishtajat, shpar-gela, spinaqi, Broccoli (lloj lakre),bimët aromatike, molla, dardha dhekivi.

KuqMateria e ngjyrës së kuqe quhetLykopin (Lycopin) dhe është prezen-te në lëkuren e domateve. Lykopinpara se gjithash na mbron nga radi-kalet e lira, që na shtinë të dyshojnë,se janë kancerogjene. Në të kundër-tën e shumë materieve përbërëse tëperimeve dhe pemëve, Lykopini nukështë i ndejshëm ndaj temperatura-ve. Ndërsa trupi i njeriut mund tavlerësoi vetëm në gjendje të nxehtë.

Për këtë arsye ju preferohet që do-matet rregullisht të shijohen si: të ziera/avulluara, nga skara apo si salcë.Perimet dhe pemët e kuqe janë sip.sh. speca e kuqe, rrepkat (Radies-chen), Lakra e kuqe e gjatë (Cicorinorosso), qepa e kuqe, domatet, mje-drat, dredhëzat dhe rrushi frëng(Johannisbeeren)

Kaltër dhe vjollceAntociani (Anthozyan) ua jep bimëvenjë ngjyrë të kaltër apo vjollce.Spektri i ndikimit të Antocianit ështëveçanërisht i madh dhe shmang rri-tjen e baktereve dhe viruseve, kështukëto njeriu i merr si shmangës të kan-cerit. Perimet dhe pemët me ngjyrëtë kaltër dhe vjollce janë si: p.sh. do-matet e zeza (vjollce), qershitë, lakrae kuqe, rrushi i zi, manaferrat dhe bo-ronica.



Plani ditor i perimeve dhe pemëve

> Fillojeni ditën me një pemë, një Müesli (përzierje me kos, pemë dhe drithëra) osenjë gotë lëng të frutave për mëngjes.

> Hani në shujtën e orës nëntë dhe katër pasdite, për secilën nga një pemë të freskëtapo nga një perime të pa përpunuar, sipas stinës p.sh një domate të kuqe, njëkarotë të shkriftë apo një trangull të lëngshëm.

> Shtroni si apero (shujtë rasti e lehtë) të vogël, copa të vogla të papërpunuara tëperimeve, me një salcë të lehtë por pikante nga gjiza apo djathi (Blanc battu).

> Shijoni për çdo racion kryesor një sallat dhe një racion me perime të ziera. Plotëso-ni Ju recetat e zierjes me një racion-ekstra të perimeve të ziera.

> Hani mbas shujtës një pemë apo një sallat të frutave.> Bëni para darke bilancin: nëse Ju ende nuk e keni ngrënë racionin e pestë, duhet

të hani edhe një sallat, një racion me perime ose një pemë të freskët.

Tabletat dhe pilulat në vend tëperimeve dhe pemëveVitaminat dhe materiet minerale nëformë të tabletave ose pilulave nuk ekanë të njëjtin reagim të shën-detshëm si vitaminat dhe materietminerale nga perimet dhe pemët. Nëtë kundërtën, studimet kanë treguarse vitaminat e izoluara e rrisin rrezi-

kun e sëmurjes nga kanceri. Për këtëarsye duhet që: vitaminat, materietminerale dhe bioelementet të merrenmundësisht me anë të perimeve dhepemëve. Kështu bëhet përcjellja ebashkëveprimit të materieve tëndryshme përbërëse që kanë ndikimtë shëndetshëm.



Fijet (pejzat) ushqyese ju nevojitenbimëve si substanca mbrojtëse dhei mbron ato nga tharja. Një kohë tëgjatë njeriu ka besuar se materietushqyese janë ngarkesë (peshë) epadobishme, për shkak se trupi (or-ganizmi) nuk mund ti pranojë (absor-bojë). Për këtë arsye ato marrin emrin« materie b/ngarkuese». Në kohë tëfundit janë nxjerrë përfundime, sekëto materie plotësojnë detyra tërëndësishme në trupin e njeriut dhejanë të domosdoshëm për një ushqimtë shëndetshëm. Sot ato emërtohensi fije (pejza) ushqyese.

Fijet (materiet) ushqyese japin vrull

Fijet ushqyese gjinden në artikujt ushqimorbimorë si: perimet, pemët, farat dhe drithërat.Ato kanë një ndikim ngopjeje dhe ulin rrezikune sëmurjes nga kanceri.

Ndikimi i tyre shpalos fijet ushqyesenë ciklin lukth-zorrë. Ato lidhin ujin,fryhen (mbufaten) dhe me atëshkaktojnë hershëm ndjenjën e ngo-pjes. Fijet ushqyese rregullojnë ve-primtarinë e zorrëve dhe kujdesënpër baktere të shëndosha të zorrëve(Flora e zorrëve) kështu që ato e nxi-sin rritjen e baktereve në zorrë. Për-veç kësaj ato ndikojnë në shmangiene ngritjes së lakores së sheqerit nëgjak dhe kanë një ndikim pozitiv nëpasqyrën e Kolesterinës.Fijet ushqyese, ndikojnë që ushqimii qulltë të transportohet shpejtë nëpërzorrë. Me këtë mukoza e zorrëveështë e liruar për një kohë të shkurtërnga materiet kancerogjene. Kjomund të jetë edhe arsye, përse këtomaterie ushqyese ofrojnë një mbro-jtje të caktuar nga kanceri i zorrëvenë ciklin e tretjes.Përmes fijeve ushqyese këta artikujtushqimorë duhet të përtypen më gja-të dhe me atë rast nxisin tretjen, zvo-gëlojnë urinë dhe na mbajnë gjatë tengopur. Fijet ushqyese shpalosinndikimin e tyre, vetëm aq nëse kanë



Fijet (materiet) e shijshme ushqyese

> Hani me shumë prodhime të grurit: buka e zezë ose oriz me farë të plotë, janëalternativa të mira.

> Gjatë zierjes apo pjekjes, miellin e bardhë zëvendësoni pothuajse plotësisht memiell të zi.

> Provoni llojet e drithërave të reja dhe njohura si: meli, elbi, thekra, tërshëra,etj.Kështu mund të sillni më shumë ndryshueshmëri në racionet e juaja ditore.

> Hani në çdo shujtë kryesore (drekë, darkë) më së paku një racion bukë. Patate,drithëra ose oriz si dhe një deri dy herë në javë fruta bishtajore si: groshe, qiqër,fasule etj.

> Nëse në ndërkohë ndjeni uri, hani në shujtën e orës 16 disa biskota (Balisto,Farmer, etj., nga prodhimet e miellit, farave të zeza dhe frutave).

lëngje të mjaftueshme që të fryhen(mbufaten). Nërast të kundërt atomund të pengojnë ndjeshëm tretjen.Për këtë shkak ju rekomandohet gji-thmonë të merrni lëngje të mjaftuesh-me: së paku 1.5 litra në ditë.Fijet ushqyese gjinden para së gji-thash në prodhimet e grurit- sa mëpak të jetë i përpunuar (zbardhuargruri dhe drithi) aq më mirë.



Mishi dhe peshku – Çdo ditë mjaftueshëm.



Pasi që konsumimi i mishit rrit rrezi-kun e sëmurjes nga ndonjë kancer,ka shumë shkaqe të mundshme, qëkanë ndikim të ndërsjellët: Përmeskonsumimit të mishit merret yndyrështazore. Përmes yndyrës shtazorerritet numri i marrjes së kalorive dhekëto mundë të shtyjnë që bilanci ienergjisë të jetë pozitiv. Gjatë përga-titjes, p.sh. gjatë skuqjes së mishit nëfurrë apo skarë, lirohen shumë ma-terie kancerogjene. Me konsumimine larte të mishit vije deri tek konsu-mimi i reduktuar i fijeve ushqyese meanë të perimeve dhe pemëve. Mun-gesa e fijeve ushqyese qon tek njëngadalësim i tretjes, ku zmadhohetkoha e kontaktit në mes të ushqimittë qulltë dhe mureve të zorrëve,kështu materiet e mundshme kance-rogjene qëndrojnë më gjatë në zor-rë.

Mishin shijojeni me vetëdije

Mishi përmban materie të rëndësishme për jetësi proteina dhe vitamina. Por mishi përmbanedhe yndyrë shtazore të pashëndetshme dhegjatë përgatitjes së mishit mund të mbesinsubstanca kancerogjene. Prodhimet e mishitpërmbajnë jo vetëm pjesë të madhe të yndyravepor edhe kripëra. Një shijim i tepërt apo i pakëti mishit ka një kontribut të rëndësishëm në parapërkujdesjen personale ndaj kancerit.

Më mirë bardhë se sa kuqMishi i gjedhit, derrit dhe deles njihensi të ashtuquajtura: “mish i kuq”. Kymish përmban diçka më shumëhekur dhe yndyrë se sa mishi i bar-dhë. Hekuri nevojitet për formimin eHemoglobinës, që e transporton ok-sigjenin në gjak. Ky mish i kuq para-qet rrezik për rritjen e sëmundjevenga kanceri. Mishi i viçit është diçkamë i çelët dhe përmban me pak yn-dyrë. Në të kundërtën, mishi i bar-dhë- i shpezëve, nuk paraqet kurrfa-rë rreziku nga kanceri sepse kypërmbanë mesatarisht më pak yn-dyrë se sa mishi i kuq.

Mishrat e terur dhe kriposur tëshijohen me kursimNjë pjesë e madhe e mishrave për-punohen në prodhime të suxhukut(sallameve, etj.). Këto prodhime për-bëhen më së shumti nga mishi i kuq.Në to përpunohet pjesa e pashme eyndyrave me qëllim që suxhukut dheartikujve të ngjashëm tu ipet më shu-më shije dhe formë e pëlqyeshme.Suxhuku për tu konservuar shpeshzihet dhe kriposet. E fundit ka përbër-je nitrike, që ajo vetë merret si kance-rogjene. Mundet në një reaksion mehekur, p.sh. të mishit, të shndërrohetnë kancerogjenin Nitrosamin. Kuota



e transformimit është pothuajse ethellë, por të dhënat tregojnë bin-dshëm, se prodhimet e përpunuaratë mishit si suxhuku bartin me vetenjë rrezik të shumëfishtë për kancerine zorrëve.Frika e mundshme, se reduktimi ikonsumimit të mishit qon në zvogëli-min e hekurit në organizëm, është epa arsyetuar. Mishi përmban shumëhekur, të cilin trupi mund ta marrë re-

Këshilla për konsumimin e mishit

> Mos hani, më shumë se katër ditë në javë mish dhe plotësoni shu-jtat me më shumë sallat dhe perime.

> Zëvendësojeni mishin e kuq me mish të freskët peshku ose tëshpezëve. Koncentratet bimore që përmbajnë hekur, siç janë: Tofu,Saitan (prodhimet e sojës) ose Quorn (prodhim nga një lloj këpur-dhe) si dhe të ngjashme, janë alternativa tjera të shijshme që ezëvendësojnë mishin. Në të kundërtën, djathi është më pak i për-shtatshëm si zëvendësues i mishit për shkak se përmban shumëyndyrë dhe kripë.

> Largoni nga çdo pjesë e mishit të kuq, yndyrën (dhjamin) që shihetduke e prerë atë para se ta hani.

> Mishi i kripëset dhe i njelmët si: suxhuku, proshuta, sallami osedhjami i derrit nuk duhet të hyjnë më shumë se një herë në javë nëplanin e ushqimeve. Pjesët e brendshme si: mëlçia e zezë, veshkëtose plëncin pa hezitim mund ta shijoni një herë në muaj.

lativisht mirë. Në një ushqim të baras-peshuar (ekuilibruar) trupi furnizohetme tutje me hekur nga: frutat bishta-jore, frutat yndyrore (arrat, lajthitë, ki-kirikat, bajamet etj.), prodhimet e gru-rit si dhe qumështi. Studimet e shumtaqartë kanë treguar se vegjetarianëtjanë më të shëndoshë.



Një sasi shumë e vogël e alkoolit errit rreziku e sëmurjes nga kanceri.Alkooli në mëlçi të zezë formon Ace-taldehyd dhe ky përfitim mund të ke-të ndikim dukshëm të fortë kancero-gjen. Pasojat nga konsumimi ialkoolit janë se shkatërrohen qelizate mëlçisë së zezë dhe në te grum-bullohen masa yndyrore (dhjamore).Kjo me kohë qon në një dhjamosje,më vonë ne një verdhëz (veremosje,sarillëk), tkurrje te mëlçisë së zezë

Pijet alkoolike përbëjnë një sasi të madhe tëenergjisë dhe për këtë janë një faktorë i rëndë-sishëm në shtim të mbipeshës. Me këtë Alkoolie dëmton trurin dhe mëlçinë e zezë dhe e rritërrezikun e te sëmurit nga kanceri.

dhe në fund në kancer të mëlçisë sëzezë. Kombinimi mes konsumimit tealkoolit edhe pirjes së duhanit, e rritrrezikun edhe për disa herë. Pijetalkoolike përmbajnë alkool në sasi tendryshme. Kështu birra përmban 2-5g/dl alkool të pastër, vera 8-10g/dldhe rakia rreth 40g/dl. Alkooli ështëedhe bartës i energjisë. Një e përdo-rur e alkoolit në sasi te tepruarshkakton në organizem sasi të tepru-ar të kalorive, të cilat pastaj depono-hen si dhjamë në trup. Për këtë arsyeështë e këshillueshme që të hiqetdorë plotësisht nga përdorimi i alko-olit ose konsumimi i tij të minimizohetsa më shumë që është e mundur.

Alkooli

Kufizojeni përdorimin e alkoolit

> Zgjidheni një pije tjetër që ka një shije si të alkoolit p.sh. një gotëlëng rrushi. Ju mund ta tejkaloni këtë edhe me një ujë mineral.

> Marrja e njëkohësishme e medikamenteve dhe e alkoolit është epapërmbajtshme. Vëni re shtojcat në paketim ose pyetni mjekun ejuaj apo farmacistin.

> Për çdo gotë alkool pini qëllimisht edhe një gotë ujë.> Ofroni mysafirëve tuaj zgjidhje të alternative të shijshme të një

gostie me alkool p.sh. lëngje frutash ose kombinime atraktive tëlëngjeve të perimeve.



Ëmbël – Me sasi të mjaftueshme dhe me shijë.



Ruajtja (deponimi) optimaleSecila grup e gjërave ushqimore, va-rësisht nga përbërja i nevojitet një am-bient i caktuar për tu deponuar (rua-jtur). Thelbësor është një ambient ithatë dhe i ftohët. Një rregull i thjeshtëpërafërsisht thotë: Temperatura evendvendosjes së gjërave ushqimorenë shitore, vlen si përcaktuese edhepër në shtëpi. Ç’ka është vendosur nëshitore në frigorifer, i takon edhe neshtëpi frigoriferit, çka rrinë atje e paftohur në raft mundet që edhe në shtë-pi të ruhet në temperaturë të dhomës.Krahas mishit, veve, djathit, qumështitdhe produkteve të tij do te duhet qëedhe prodhimet e gatshme siç janësallata e freskët dhe salca për sallatëtë ruhen edhe në frigorifer. Disa gjëraushqimore duhet që pas hapjes sëpaketimit, të ftohen dhe të ruhen nëvend të ftohët. Si p.sh. reçelet, UP/UHT-qumështi (i Kondenzuar). Gjëratushqimore duhet mundësisht që tëpërdoren të freskëta, kështu vetëmund të përfitojmë nga materiet e tyre.Vitaminat dhe përbërësit bimorësekondarë janë të ndjeshëm ndaj dri-tës dhe të nxehtit dhe me ruajtje atomaterie shkatërrohen.

Me ruajtien (konzervimin) e drejt, gjërat ushqi-more e ruajnë vlerën e tyre ushqyese më gjatëdhe nuk zhvillojnë (krijojnë) materie që nxisinkancerin. Gjërat ushqimore të prishura sigurishtqë nuk duhet te konsumohen dhe duhet tëhidhen. Me një përgatitje optimale mundësohetqë rreziqet e panevojshme të evitohen.

Gjërat ushqimore të ruhen në mënyrëprofesionale dhe të përgatiten mirë

Prishjet e padëshiruaraNë gjërat ushqimore ndodhen mikro-organizma të ndryshëm si p.sh. bak-teret, këpurdhat (myket) dhe tharmet.Në kushte të mira këto munden që tëshumëfishohen dhe në këtë mënyrëi prishin gjërat ushqimore. Këpurdhat(myket) krijojnë metabolizëm të pro-dukteve të ashtuquajturat Mykotok-sine. Një prej tyre është Alfatoksini icili para së gjithash zhvillohet në ki-kirikë dhe në drithëra. Alfatoksini erritë rrezikshmërinë e të sëmurit ngakanceri në Mëlçi të zezë.

Fermentimi i qëllimshëmBuka, vera, suxhuku, djathi dhe shu-më nga gjërat ushqimore përfitohenme ndihmën e mikroorganizma dhebëhen të qëndrueshëm. Gjatë këtijfermentimi me qëllim të caktuar për-doren mikroorganizma të kontrolluar.Një gjë ushqimore e fermentuar sip.sh. kosi tregon një dobi të lartë dhetë shëndetshme se sa ushqimi i pafermentuar. Nga to nuk rrezikohetshëndeti. Myku i bardhë i djathit nukmerret si i rrezikshëm e kjo vlen edhepër mykun me ngjyra të djathërave:Roquefort, Danish Blue ose Gorgon-zola.



Përgatitja me kujdesGjatë përgatitjes së sallatës, pemëvedhe perimeve duhet të veprojmë menjë kujdes të veçantë: shkurtë dhe nëthelb, të pastrohen me ujë, përgati-ten, qërohen, zihen shkurt me pakujë ose avull dhe më pas hahen men-jëherë. Në këtë mënyrë ruhet pjesamë e madhe e vitaminave dhe e ma-terieve minerale, që janë të ndjesh-me ndaj ajrit dhe të tretshme nëujë.

Skuqja në skarë dhe fritimi (zier-ja në vaj të bollshëm)Çdo ngrohje mbi 100 Gradë Celsius– d.m.th. pjekja, tiganisja (fërgimi),fritimi dhe skuqja në skarë – qon teknjë skuqje e ushqimit. Këtu reagojnënë mes veti karbohidratet dhe protei-nat. Ky reaksion është një rrjedhëkomplekse dhe varësisht prej grupittë gjërave ushqimore, ato mund tëkrijojnë lëngje që nxisin kancerin(p.sh. Acrylamidi ose Aminet hete-rocyklike). Konsumimi i shtuar mundtë rrisë rrezikun nga kanceri i lukthitdhe zorrëve. Ngarkesa nga këto ma-terie mund të ulët, nëse i përmbahe-mi një rregulli të rëndësishëm: «Mosleni asgjë tu digjet». Nëse njëherëështë djeg diçka, mundeni që vendine djegur duhet ta preni me thikë.

S’kanë shans myket dhe bakteriet kal-bëzuese

> Temperatura në frigorifer duhet të jetë+5 ºC dhe në frigoriferin me ngrirje të thellë–18 ºC të mos e tejkalon.

> Kujdes në datën e prodhimit. Posaçërishtdelikate janë prodhimet e bluara siç janëmëlmesa dhe erëzat pluhur, të cilat vinënga regjionet me klimë të nxehtë dhe tëlagësht, për këtë arsye janë paraprakisht tëngarkuara dhe është shumë vështir që tëvlerësohen.

> Para se të përdoren gjërat ushqimore kon-trollohen nëse janë të mykura ose të prishu-ra (kalbura). Kërkoni posaçërisht te këpur-dhat (ushqyese) dhe arrat e thara vendet emykura dhe hidhni ato pjesë.

> Preni dhe hidhni pjesët e kalbura ngapemët, perimet dhe sallatat. Lëngjet emykura duhet të hidhen.



Skuqja në skarë në mënyrë të drejtë

> Mos e vendosni asnjëherë pjesën që doni ta pjekni (skuqni), drejt në prush. Yndyranuk guxon asnjëherë që të pikon mbi prush, pasi që gjatë kësaj djegie mund të liro-hen materie të dëmshme, të cilat përmes tymit ngjiten në pjesën e mishit që ështëduke u skuqur. Me përdorimin e skarës në pozitë vertikale në vend të asaj horizon-tale, nxitja e krijimit të materieve kancerogjene mund të evitohet thellësisht.

> Që perimet dhe pemët mos të digjen mbi rrjetë të skarës, mbështillini ato me foljealumini ose vendosini ato pas skuqjes në një enë mbledhëse të aluminit. Kështuperimet e skuqura në këtë formë paraqesin një ndërrim të mrekullueshëm ose njëzëvendësim me mishin dhe suxhukun e skuqur në skarë.

> Mos hani më shumë se një herë në javë mish të pjekur (skuqur) në skarë.

Prodhimet e patateve në mënyrë të drejtë të skuqen dhe të fritohen

> Patatet e skuqura (pomfriti), të destinuara për furrë duhet të pjeken sa më pak qëështë e mundur, kjo d.m.th. të pjekën aq gjatë, deri sa prodhimet të janë zbutur dhemarrin ngjyrën e verdhë të arit. Patatet e skuqura, do të duhej që të vendosen lir-shëm të shpërndara në enën (tepsinë) e furrës.

> Temperatura e furrës gjatë qarkullimit të ajrit duhet të jetë maksimum 180 °C dhegjatë përdorimit të nxehësit të lartë apo atij të poshtëm, temperatura duhet tëpërkufizohet maksimalisht në 200 °C

> Gjatë fritimit të patateve te skuqura (pomfritit), kroketeve (patateve të shtypura nëforma të ndryshme) ose të ngjashme, në frituese elektrike, temperatura e vajit përskuqje nuk guxon të kalon mbi 175 °C. Koha e skuqjes përfundon, kur majat epatateve janë skuqur lehtë dhe pjesa tjetër ka ngjyrën e verdhë të arit.

> Raporti në mes të gjërave që skuqen (fritohen) në yndyrë, duhet të jetë maksimum100 Gram patate te skuqura në një litër vaj. Kontrollojeni temperaturën e fritueseselektrike rregullisht.

> Për të tiganisur (fërguar) më së miri është të përdoren “patatet që janë të shkriftëpas zierjes" ose "kryesisht patatet që janë të forta pas zierjes”, si llojet e patateve(p.sh. Agria,Charlotte). Për t’iu shmangur formimit të materieve të dëmshme, pata-tet e skuqura (pomfriti), mund të përgatiten edhe nga patatet e ziera.



Aktivitetet trupore kanë ndikim tënjëjtë pozitiv mbi shëndetin. Ato for-cojnë sistemin mbrojtës të organiz-mit, e vënë në ritëm sistemin e tre-tjes, rrisin harxhimin e energjisë,shmangun mbipeshën dhe forcojnëeshtrat. Kështu lëvizja mban gjend-jen hormonale në rregull, sjell ndër-rimin e materieve në vrull, ndihmonzhdukjen e stresit dhe ul rrezikun esëmurjes nga kanceri ose nga ndon-jë sëmundje tjetër kronike. Njerëzit,të cilët janë fizikisht aktiv, pinë mepak duhan dhe ushqehen me vë-mendshëm.Aktiviteti trupor nxit qarkullimin egjakut në inde të zorrëve, e më atëedhe lëvizshmërinë e zorrëve (Peris-tatike). Me këtë rast materiet e për-punuara transportohen (barten) mëmirë dhe nuk qëndrojnë gjatë në tënjëjtin vend.

Secili që në ditë shpejton apo nget biçikletën sëpaku gjysmë ore, jep një kontribut tëçmueshëm për shëndetin e tij. Lëvizshmëria emjaftueshme nxit jo vetëm për më shumë fit-nes, por është edhe një faktor mbrojtës kundërkancerit.

Aktivitetet e përditshëmPër secilën moshë do të duhej më sëpaku një gjysmë ore lëvizje në ditë, nëformën e aktiviteteve të përditshëmme një intensitet mesatar. Ky propo-zim bazë premton një ndikim dome-thënës dhe të gjithanshëm në shën-det dhe në kualitetin e jetës. Intensitet«mesatar» donë të thotë çdo aktivitettrupor, gjatë së cilës njeriu së pakumerr frymë me shpesh, por jo patjetërqë të djersitet. Ecja e shpejtuar osengasja e biçikletës si dhe heqja eborës ose shumë punë të kopshtitjanë shembuj për këtë formë të lëvi-zjes. Por edhe shumë aktivitete të lira,të përditshme- apo aktivitete sportivejanë të intensitetit përkatës. Nuk ështëpatjetër e nevojshme që gjysmë orelëvizje të kryhet pa ndërprerje në njëpjesë. Secila lëvizje e cila zgjat jo mëpak se 10 minuta, mundet që gjatë di-tës së bashku të mblidhet. Këtokëshilla bazë i përgjigjen një shpen-zimi shtesë të energjisë, së paku 1000kilogram kalori në javë përmes aktivi-teteve me intensitet «mesatarë».

Qëndroni gjithnjë në lëvizje



Propozimet për lëvizje dhe sportpër ata që janë aktivNjë trajnim i cili përmban së paku tripjesë të trajnimit në javë, e që zgja-sin 20 deri 60 Minuta me një intensi-tet, i cili djersin lehtë dhe shkaktonnjë shpejtim të frymëmarrjes por qëende nuk pengon të folurit e rrje-dhshëm. Këtu bashkëngjiten të gjithaaktivitetet sportive me një lëvizshmëriintensive, të cilat pretendojnë grupetë mëdha muskujsh si p.sh. ecja,ngasja e biçikletës, notimi ose skitëpor edhe trajnimi i sistemit kardio-vaskular në veglat e fitnesit (peshate lira).

Ushtrimet e forcës bartin në çdomoshë mbarëvajtje dhe shëndet, po-saçërisht janë të rëndësishme dhekanë një rendiment të mirë për rua-jtjen e pavarësisë prej moshës 50vjeçare. Kjo shërben për ruajtjen dhezhvillimin e masës muskulore, posa-çërisht muskujve vetëm të trupit (pagjymtyrë), por edhe këmbët, regjionii duarve dhe kraharorit janë dome-thënës. Një stërvitje e forcës do tëduhet të bëhet dy herë në javë dhepërmirësimi i lëvizjeve të zëvendëso-het me gjimnastikë ose ushtrime tëfizkulturës.

Aktivitete tëvazhdueshme sportive

Stërvitje eqëndrueshmërisë

3 x në javë20 – 60 min

Forcë (Fuqi) /Lëvizshmëri

2 herë në javë

Një gjysmë ore lëvizje në ditë në formën e aktivitetevetë përditshme ose sport me një intensitet mesatar

Piramida e lëvizjes



Këshilla për një përditshmëri aktive

> Zbritni tri stacione me herët nga autobusi ose treni dhe pjesën tjetër të rrugës bëje-ni këmb, bëjeni në pushimin e mesditës një shëtitje përjashta, bëni pazarin ditorme biçikletë.

> Zgjidhni llojet e lëvizjeve që kanë kuptim për ju dhe të cilat ju i bëni me dëshirë.Përndryshe ushtrimeve tuaja nuk do t’ju përmbaheni gjatë.

> Filloni ngadalë me ushtrime tuaja. Bëni këtë mundësisht në një kurs- Allez Hop(www.allezhop.ch) dhe shijoni kontaktet sociale, të cilat krijohen nga lëvizjet (ushtri-met) e përbashkëta.

Dobitë e tjera të shëndetshmenga lëvizjet dhe sportiKush bën lëvizje të rregullta për çdoditë dhe i vazhdon pa ndërprerje gja-të javës, stërvit (ushtron) forcën dhelëvizjen, ai veç i ka dhënë shëndetit

një dobi të madhe. Këtë mund ta va-zhdojmë dhe ta rrisim me tutje meaktivitetet tjera shtesë, por që dobiashtesë më nuk është shumë e ma-dhe.



Këto broshura posedohen edhenë këto gjuhë: gjermanisht, frën-gjisht, italisht, portugalisht, shqipdhe serbisht-kroatisht-boshnja-kisht.

Kancer të zorrëve kurrë?Një fletëpalosje, për ruajtjen perso-nale nga rreziku në lidhje me te-mën: Kanceri i zorrëve, me informa-ta dhe këshilla, me atë që rreziku isëmurjes nga kanceri të ulët ose qësëmundja të zbulohet më herët.Informacione të tjera në:www.darmkrebs-nie.ch

«5 në ditë»Një fletë e palosur e kampanjës përnxitjen e konsumimit të pemëvedhe perimeve, që është e udhëhe-qur nga Krebsliga Schweiz (Ligapër sëmundjet e kancerit Zvicërr),Gesundheitsförderung Schweiz(Përkrahja shëndetësore në Zvi-cërr) dhe Bundesamt für Gesun-dheit (Enti Federal për Shëndetësi)Informacione të tjera në:www.5amtag.ch

Shtojcë

Broshurat

Krahas kësaj broshurë ka edhe shkrime të tjeraplotësuese në lidhje me përkrahjen, zhvillimindhe preventivën (parandalimin) shëndetësore.

Kanceri i gjirit – njohuritë ndih-mojnëNjë libër i vogël me temën kanceri igjirit përmban shkurtimisht njohuri-të më të rëndësishme: pyetjet dhepërgjigjet, informacionet e shkurtralidhur me temën: Zbulimi i mëher-shëm i kancerit të gjirit si dheadresat e nevojshme (por jo nëportugalisht).Informacione të tjera në:www.breastcancer.ch

Këto broshura janë në dispozicionedhe në këto gjuhë: gjermanisht,frëngjisht dhe italisht

Darmkrebs nie?Non au cancer de l’intestin?No al cancro intestinale?Një broshurë rreth temës: «Kancerinë zorrë» me informata dhekëshilla, më qëllim që rreziku ngasëmurja e kancerit të ulët apo qësëmundja të zbulohet më herët.Informacione të tjera në:www.darmkrebs-nie.ch



Hau(p)tsache SonnenschutzSoleil, sauve qui peau!Sole, une questione di pelleNjë broshurë informative në lidhjeme temën: Masat mbrojtëse ngadielli, sqarime për lloje të ndryshmetë lëkurave, vetë kontrolli e lëkurës,sqarimet e indeksit –UV(Ultra Viole-te), tekstilet me mbrojtje- UV dhesolariumet.Informacione të tjera në:www.hauttyp.chwww.melanoma.chwww.typedepeau.ch dhewww.tipodipelle.ch

«Rauchen schadet – Let it be»Informacione lidhur me programinnacional “stop” pirjes së duhanit «Pirja e duhanit dëmton - Let it be»,që është udhëhequr nga: Liga përsëmundjet e kancerit Zvicër (Krebs-liga Schweiz), Liga për sëmundjet emushkërive Zvicër (LungenligaSchweiz), Ekipi punonjës për pa-randalimin e duhanit (Arbeitsge-meinschaft Tabakprävention) dheEnti federal për Shëndetësi (Bun-desamts für Gesundheit). Materialetjera informative për këtë temëmund të porositën në:www.letitbe.ch/shopInformacione të tjera në:www.letitbe.ch

Për të sëmurit nga kanceri dhe tëafërmit e tyre janë të përgatiturabroshurat që pasojnë.Këto broshura janë në dispozicionnë këto gjuhë: gjermanisht, frën-gjisht dhe italisht

Problemet me te ushqyer paskanceritErnährungsprobleme nach KrebsDifficultés alimentaires en casde cancerDifficoltà di alimentazione legateal cancroKanceri dhe përkujdesja kundërkancerit mund të çojnë në humbjene oreksit si dhe gjëra tjera përcjellë-se, të cilat e dëmtojnë rëndë mi-rëqenien e përgjithshme. Njëbroshurë stimuluese, e cila se simund të parandalohen ose zvogëlo-hen ankesat në raport (lidhshmëri)me marrjen e ushqimit, lehtësimin etretjes dhe shmangien e humbjessë peshës së padëshiruar.

Aktiviteti trupor tek kanceri –ti besoni prapë trupit tuajKörperliche Aktivität bei Krebs –dem Körper wieder vertrauenActivité physique et cancer –Retrouver confiance en soncorps grâce au mouvementAttività fisica e cancro – Riac-quistare fiducia nel proprio corpoGjetja e masën së saktë në mes tëruajtjes së nevojshme trupore dhelëvizjeve cytëse dhe zhvillueseshëndetësore, për shumicë e të së-



murëve nga kanceri nuk është ethjeshtë. Broshura përmban një nu-mër të madh stimulimesh dhe ideshse si njeriu shumë herë - i vetë, vetëi dytë ose në terapi grupore sporti-ve të kancerit - mund të lëvizë.

Gjithëhere i lodhur – njohja eshkaqeve, gjetja e zgjidhjeveRundum müde – Ursachenerkennen, Lösungen findenFatique à nous deux – Identifierles causer, trouver des solutionsFatica e stanchezza – Individuarele cause, trovare delle soluzioniLodhja në varshmëri nga një së-mundje kanceri mund të ketë shka-qe të ndryshme: Vetë sëmundja, tëtrajtuarit (mjekimi), por edhe reagi-met e padëshiruara të lidhura mëkëtë si: dhimbjet, pagjakësia, pen-gesat në të ushqyer, plogështia dhehumbja e oreksit. Broshura ju ndih-mon që ta gjeni rrugën e për-shtatshme për ju.

Informacione të tjera në:www.swisscancer.ch

Publikimet mund ti merrni falas. Jukeni mundësi të ndryshme të poro-sitjes:> Liga për sëmundjet e kancerit e

kantonit tuaj (Krebsliga IhresKantons)

> Telefoni 0844 85 00 00> [email protected]> www.swisscancer.ch

Ky Shërbim është i mundshëmvetëm falë donatorëve (ndihmave,

kontributeve financiare) tanë:PK 30-4843-9

Në Internet ju mund të gjeni një lis-të të plotë, para se gjithash tek Ligapër sëmundjet e kancerit (Krebsli-ga) që mund të merren në formë tëbroshurave dhe këshillave si dhenjë përshkrim i shkurtër.

migesplusMigesplus e ka mundësuar përpu-nimin e kësaj Broshure në këtogjuhë: shqip, portugalisht, serbisht-kroatisht-boshnjakisht. Faqja e in-ternetit www.migesplus.ch ju ofronnjë vështrim të rëndësishëm nëshumë gjuhë me anë të: broshura-ve, videove dhe materialeve të tje-ra. Këto informata shëndetësoremund të porositen atje pjesërishtfalas.Informacione të tjera në:www.migesplus.ch

Qëndra informative (Nutrinfo)Telefoni: 031 385 00 08Faxi: 031 385 00 [email protected]

Adresat e internetit

www.actiond.chwww.allezhop.chwww.bag.admin.chwww.gesundheitsfoerderung.chwww.hepa.chwww.sge-ssn.chwww.suissebalance.chwww.svde.ch



Përkrahja dhe këshillat – Liga përsëmundjet e kancerit (die Krebsliga)

1 Krebsliga AargauMilchgasse 41, 5000 AarauTel. 062 824 08 86Fax 062 824 80 [email protected] 50-12121-7

2 Krebsliga beider BaselMittlere Strasse 35, 4056 BaselTel. 061 319 99 88Fax 061 319 99 [email protected] 40-28150-6

3 Bernische KrebsligaLigue bernoise contre le cancerMarktgasse 55, Postfach 1843000 Bern 7Tel. 031 313 24 24Fax 031 313 24 [email protected] 30-22695-4

4 Ligue fribourgeoise contrele cancerKrebsliga FreiburgRoute des Daillettes 1case postale 1811709 Fribourgtél. 026 426 02 90fax 026 426 02 [email protected] 17-6131-3

5 Ligue genevoise contrele cancer17, boulevard des Philosophes1205 Genèvetél. 022 322 13 33fax 022 322 13 [email protected] 12-380-8

6 Krebsliga GlarusKantonsspital, 8750 GlarusTel. 055 646 32 47Fax 055 646 43 [email protected] 87-2462-9

7 Krebsliga GraubündenAlexanderstrasse 387000 ChurTel. 081 252 50 90Fax 081 253 76 [email protected] 70-1442-0

8 Ligue jurassienne contrele cancerRue de l’Hôpital 40case postale 22102800 Delémonttél. 032 422 20 30fax 032 422 26 [email protected] 25-7881-3

3

12

74

16

515

9

8

14

19

13

12

617

181120

10



Liga për sëmundjet ekancerit (Krebsliga Schweiz)Effingerstrasse 40Postfach 82193001 BernTel. 031 389 91 00Fax 031 389 91 [email protected] 30-4843-9

Telefoni për sëmundjete kanceritTel. 0800 11 88 11E Hënë deri të Premtën10.00 – 18.00 hThirrja [email protected]

Porositja e broshuraveTel. 0844 85 00 [email protected]

Ndihma (kontributi finan-ciar) juaj na gëzon

9 Ligue neuchâteloise contrele cancerFaubourg du Lac 17case postale2001 Neuchâteltél. 032 721 23 [email protected] 20-6717-9

10 Krebsliga SchaffhausenKantonsspital8208 SchaffhausenTel. 052 634 29 33Fax 052 634 29 [email protected] 82-3096-2

11 Krebsliga SolothurnDornacherstrasse 334500 SolothurnTel. 032 628 68 10Fax 032 628 68 [email protected] 45-1044-7

12 KrebsligaSt. Gallen-AppenzellFlurhofstrasse 79000 St. GallenTel. 071 242 70 00Fax 071 242 70 [email protected] 90-15390-1

13 Thurgauische KrebsligaBahnhofstrasse 58570 WeinfeldenTel. 071 626 70 00Fax 071 626 70 [email protected] 85-4796-4

14 Lega ticinese contro il cancroVia Colombi 16500 Bellinzona 4tel. 091 820 64 20fax 091 826 32 [email protected] 65-126-6

15 Ligue valaisanne contre le cancerKrebsliga WallisQëndra:Rue de la Dixence 19, 1950 Siontél. 027 322 99 74fax 027 322 99 [email protected] e Këshillimit:Spitalstrasse 5, 3900 BrigTel. 027 922 93 21Telefoni Mobil 079 644 80 18Fax 027 922 93 [email protected]/PK 19-340-2

16 Ligue vaudoise contre le cancerAv. de Gratta-Paille 2case postale 4111000 Lausanne 30 Greytél. 021 641 15 15fax 021 641 15 [email protected] 10-22260-0

17 Krebsliga ZentralschweizHirschmattstrasse 296003 LuzernTel. 041 210 25 50Fax 041 210 26 [email protected] 60-13232-5

18 Krebsliga ZugAlpenstrasse 14, 6300 ZugTel. 041 720 20 45Fax 041 720 20 [email protected] 80-56342-6

19 Krebsliga ZürichKlosbachstrasse 28032 ZürichTel. 044 388 55 00Fax 044 388 55 [email protected] 80-868-5

20 Krebshilfe LiechtensteinIm Malarsch 4FL-9494 SchaanTel. 00423 233 18 45Fax 00423 233 18 [email protected] 90-4828-8


Dorëzohet përmes Ligës tuaj për sëmundjet e kancerit


Documents

Të ushqyerit e baraspeshuar forcon shëndetin · përdoret gjinia femërore apo mashkullor edh kjo vlenë për të dy gjinitë. 120592_brosch_alb.indd 5 6.2.2007 10:41:42 Uhr. 6