Tabip Aziz Emin Paşa

Tabip Aziz Emin Pafla (1861-1918) ve Ailesi

P R O F . D R . N ‹ L S A R I - Ü M ‹ T E M R A H K U R T‹stanbul Üniversitesi

Bu ça l›fl ma y›, has ta ve ya ra l› la ra öm rü nü ada yan Aziz Emin Pa fla’n›n aziz ha t› ra s› na it haf edi yo ruz.

Ta bib Aziz Emin Pa fla as len Kas ta mo nu lu’ydu. Ba ba s› Na ki bo ¤ul la r›n dan1 sey -yid2 el-Hâc Ali A¤a; de de si “Muy tap” Emin A¤a idi. Bü yük ba ba s› bir ser den geç -ti ol du ¤un dan “Ser den geç ti ler” di ye de ta n› n›r lar d›. Ai le Sa ray’a k›l dan do ku -ma lar ver di ¤in den, Mu ta fo ¤ul la r› di ye de bi li nir ler di. 1861’de Aziz Emin dün ya ya gel di ¤in de Sul tan Meh med Vah ded din (VI. Meh -

med) tah ta ye ni ç›k m›fl, Sul tan I. Ab dül me cid dö ne mi nin son la r›n da ki K› r›m sa -va fl› üze rin den bir kaç y›l geç mifl ti (1856). Or du nun he ki me, özel lik le de cer ra -ha ih ti ya c› bü yük tü.3

Emin A¤a, o¤ lu Aziz’i Mek teb-i ‹da dî-i T›b bi ye’ye yaz d›r d›.4 Aziz Emin’in ida dî -de oku du ¤u 1875-77 y›l la r›n da Mek teb-i T›b bi ye’nin ‹da di k›s m› Ku le li As ke riLi se si ne ta fl›n m›fl t›.5 Aziz Emin Efen di, ders le rin de gös ter di ¤i ba fla r› se be biy le1294/1877’de Mek teb-i ‹da dî-i T›b bi ye’nin ikin ci se ne sin de fie ha det na me ala rakMek teb-i T›b bi ye’nin 1. s› n› f› na nak le dil di. Aziz Emin T›b bi ye’ye bafl la d›k tank› sa bir sü re son ra, Ara l›k 1878’de, okul Ga la ta sa ray’da ki bi na s›n dan Sir ke ci’de -ki Tafl k›fl la’ya (De mir ka p› T›b bi ye si ne) ta fl›n d›.6 Aziz Emin Efen di 25 Ma y›s1884 ta ri hin de hem ta bip, hem de cer rah ola rak me zun ol mufl tu.7 O s› ra da okulNa z› r› Mar co Pa fla idi. Me zu ni yet ten son ra 1870 ta ri hin den iti ba ren T›b bi ye me -zun la r› n›n “tat bi kat ve ame li yat mek te bi” olan Hay dar pa fla As ke ri Has ta ne -si’nde8 ça l›fl t›. Sta j› n› bi ti ren ve s› na v› ve ren ta bib ler yüz ba fl› rüt be siy le or du bir -lik le ri ne ata n›r d›. Aziz Emin de, ka le me al d› ¤› ter cü me-i hal ev ra k› na gö re, sta -j› n› ta mam la d›k tan son ra 27 Ma y›s 1885’de Top ha ne-i Ami re’ye men sup Sa na yiikin ci ala y› n›n üçün cü ta bu ru ta ba be ti ne ta yin edi le rek ilk gö re vi ne bafl la m›fl t›.K› sa sü re son ra, Ey lül/Ekim 1885’de, Emi nö nü’nde ki Bâb-› Se ras ke rî Has ta ne si -

540

ne9 ta yin edil di. Bu ra da ça l› fl›r ken bir müd det de Ku le li Has ta ne si’nde hiz metet ti. Bu y›l lar da si ya si ka r› fl›k l› lar la sar s› lan Bal kan lar da s›k s›k ça t›fl ma lar, ayak -lan ma lar olu yor, ta bib ve cer rah la ra cep he ler de ih ti yaç du yu lu yor du. Bul gar lar,S›rp lar ve Yu nan l› lar la sa vafl la r›n sür dü ¤ü bu dö nem de üçün cü Alay-› Hü mâ yû -nu’na men sup Yu na nis tan’da ki Pre ve ze Mev ki Has ta ne si ne ta yin edil di. K› sasü re son ra, ih ti yaç üze ri ne, yi ne Yu na nis tan’da ki Yan ya Or du su na men sup Del -vi ne Mev ki-i As ke rî sin de ki üç ta bu run sa¤ l›k ifl le ri ne me mur k› l›n d›. 13 A¤us -tos 1886 ta ri hin de ta bip Emin Efen di’nin ifa de siy le, “mes’ele-i Yu na ni ye’nin in -di fâ’›” üze ri ne; Ban d›r ma Re dif Ta bu ru nun umûr-i s›h hi ye sin de ik mal me mu ruola rak gö rev len di ril di. ve ta bur la bir lik te Ban d›r ma’ya git ti. 9 Ey lül 1886’da Der -sa adet’e dön dü ve Ekim ay›n da Edir ne Mer kez Has ta ne si’ne ta yi ni ya p›l d›. Bun -dan son ra, 1909 y› l› na ka dar Mek ke ile el den he nüz ç›k ma yan Bal kan top rak la -r› ara s›n da ge lip gi de cek ti. Ha zi ran 1887 ta ri hin de Edir ne’de ki ko lor du nun ter his edil me si üze ri ne Mek ke-i Mü ker re me Emâ ret-i Ce li le si ma’iy ye ti ta ba be ti ne ta yin edil di ve 1 Ocak 1888ta ri hin de sol ko la ¤a s›10 ol du. Befl y›l Mek ke’de ça l›fl t›. Mek ke Emir li ¤i Ta bib li -¤i’ne rüt be li me mur atan d› ¤›n dan, bu ata ma Sa ray ta ra f›n dan ya p› l›r ve he ki mindi ra ye ti, tem sil ye te ne ¤i, dev le te ba¤ l› l› ¤› göz önün de bu lun du ru lur du. 1870 y› -l›n da 7. Or du bir lik le rin den olufl tu rul mufl Hi caz or du su as ker le ri Hi caz vi la ye -ti ne yer lefl ti ril mifl ti. Vi la yet mer ke zi olan Mek ke’de Arap as›l l› bir Emir ile birku man dan bu lun mak ta; sa¤ l›k ifl le ri ne yük sek rüt be li bir as ker he kim ne za ret

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

Tabip Aziz Emin Pafla 1294/1877’de Mekteb-i ‹dadî-i T›bbiye’den Mekteb-i T›bbiye-nin1. S›n›f›na nakledildi¤ine dair fiehadetname

541

T A B ‹ P A Z ‹ Z E M ‹ N P A fi A ( 1 8 6 1 - 1 9 1 8 ) V E A ‹ L E S ‹

* Mekteb-i T›bbiye 5. s›n›f ö¤rencisi Aziz EminEfendi’nin derslerini vererek bir üst s›n›fa geçti¤inedair tasdikname (27 A¤ustos 1879)

Mekteb-i T›bbiye ö¤rencilerinden on sekiz ya-fl›ndaki Aziz EminEfendi’ye verilen Ulûm-› ‹btidâiyye diplomas› (10 Eylül 1880) Diploma üzerinde Frans›zca olarak, Faculte ‹mpériale deMèdecine de Constantinople, Diplõme de Baccalauréat es -Sciences Au Nom de S M J le Sultan Abdul Hamid I› KhanNous D. Marco Pacha Senàteur Directeur de I Ecole F. deMedecine 1296 – 1297, Galata Serai yaz›l›d›r.

Mekteb-i T›bbiye 6. s›n›f ö¤rencisi Aziz Efendi’ninderslerini vererek bir üst s›n›fa yükseltildi¤ine dairtasdik-name (7 Temmuz 1881)

Yirmi üç yafl›ndaki Aziz Emin Efendi’ye verilen Mekteb-iT›bbiye Diplomas› (25 May›s 1884)

542

et mek te, bu ki fli ay n› za man da Emir’in özel he kim li ¤i ni de yap mak tay d›. Ba ba -s› Emin A¤a’n›n sey yid ol ma s›, ta bip Aziz’in Mek ke-i Mü ker re me’de gö rev len di -ril me sin de et ki li bir se bep ol mufl ola bi lir di.11

Bu ara da 4 Ey lül 1889 ta ri hin de bin ba fl› rüt be si ne yük sel til di ve 18 Ey lül’de 3.rüt be den Me ci dî ni fla n› ve gü müfl ‹m ti yaz ma dal ya s› ile tal tif edil di. K› sa bir sü -re son ra da, Mek ke’dey ken ‹ran fla h› n›n ha la s› ile ekâ bir- i ‹ra ni ye’nin has ta l›k -la r› n› te da vi et ti ¤in den Tem muz / A¤us tos 1890 ta ri hin de ‹ran Dev le ti ta ra f›n -dan 4. rüt be den fiîr- i Hur flid Ni fla n› ile ödül len di ril di. 4 Ma y›s 1892 ta ri hin deDer sa adet’e ge ri dön dü. fiu bat/Mart 1893 ta ri hin de ‹kin ci Or du-y› Hü mâ yûn’un K›r ca ali Mev ki Has ta ne -sin de gö rev al d›. Ekim 1893’de Bul ga ris tan’da ki Cisr-i Mus ta fa Pa fla Has ta ne sin -de ve 1894 y› l› n›n fiu bat ay›n da Or du-y› Hü mâ yûn Mer kez Has ta ne sin de gö rev -len di ril di. 5 Ka s›m 1897 ta ri hin de tek rar K›r ca ali Has ta ne si ne atan d›. Bal kan -lar da ki mü ca de le ler ne de niy le bu böl ge de he ki me ve özel lik le de cer ra ha bü yükih ti yaç var d›. Bir ba k› ma ta bib Aziz Emin cep he den cep he ye ko flu yor du. 1 fiu bat 1898 ta ri hin de “if ti ha rü’l-ema cid ve’l-ekâ rim” Aziz Bey’e kay ma kam l›k(yar bay) rüt be si nin ve ril me siy le bir lik te 2. Or du-y› Hu ma yun Edir ne Mer kezHas ta ne si’nin ta bib-i sa ni li ¤i ne ta yin edil di. Ey lül/Ekim 1902 ta ri hin de 4. rüt be -den Os ma nî ni flan-› âlî flâ n› ile ödül len di ril di. 15 Ni san 1904 ta ri hin de Bul ga ris -tan’da ki Cisr-i Mus ta fa Pa fla Has ta ne si ta bib-i ev vel li ¤i ne; 13 Ekim 1907’ de 2.


Mekteb-i T›bbiye-i Askeriye-i fiahane’den 3 May›s1300/ 1884 tarihinde yüzbafl› rütbesi ile mezuniyetfoto¤raf›

543

Or du-yu Hü ma yun’un ser ta bib ve ka le ti ne atan d›. 14 Tem muz 1908 ta ri hin derüt be si mi ra lay l› ¤a yük sel ti len Aziz Emin, Or du-yu Hü ma yun’un ser ta bib li ¤i neasa le ten atan d›y sa da, Mek ke-i Mü ker re me Emâ ret-i Ce lî le si fie ri fi Hü se yin Pa -fla’n›n ta le bi ve Har bi ye Ne zâ re ti’nin uy gun gör me si üze ri ne ye ni den Mek ke-iMü ker re me Emâ ret-i Ce lî le si’ne ata na cak t›. Aziz Bey ai le si ni Edir ne’de b› ra ka -rak Mek ke’ye son kez git ti. K› sa sü re son ra ‹s tan bul Hay dar pa fla As ke ri Has ta ne -si Ser ta bip li ¤i’ne ta yin edil di (1909). 1912 y› l›n da fiam 8. Ko lor du-yu hû mâ yûnser ta bib li ¤i ne gö rev len di ril di. 22 Ni san 1912 ta ri hin de ta bip Mi ra lay Aziz Bey’eMe ci dî Ni fla n› n›n 2. rüt be sin den bir k›t’as› ih san bu yu rul du.12

1912 y› l›n da Ser ta bib ola rak atan d› ¤› son gö rev ye ri fiam 8. Ko lor du-y› Hü mâ -yûn’unun da has ta lan d› ve sa¤ ta ra f› felç li ola rak ‹s tan bul’a dön dü.

Aziz Emin Efendi’nin Evlili¤i ve Çocuklar›

Ta bip Emin Aziz Pa fla’n›n o¤ lu fiev ket Aziz Kan su’nun kay det ti ¤i ne gö re1874’de do ¤an an ne si Emi ne Ha n›m Çer kez as›l l› olup kü çük ya fl›n da mem le -ke tin den ‹s tan bul’a gön de ril mifl ti.13 15-16 yafl la r› na ka dar ‹s tan bul’da ak ra ba la -r› n›n ya n›n da kal m›fl ve son ra e¤i til mek üze re Sa ray’a al›n m›fl t›. Ne var ki sa ray -da is yan ç› kar d› di ye üç ar ka da fl› ile jur nal ci le rin h›fl m› na u¤ ra ya cak ve Mek -


‹ran Devleti taraf›ndan verilen 4. rütbeden Niflan-› fiîr- i Hurflid ve berat›

544


Kola¤as› Aziz Bey’e “dirayet ve ehliyeti” cihetiyleBinbafl›l›k rütbesi verildi¤ine dair belge (6 Eylül 1889)

Mekke-i Mükerreme Emâretisertabibi Binbafl› Aziz Bey’e

“devlet-i aliye u¤urundafevkalede flecâat ve sadâkat

ibraz etmesi” sebebiylegümüflten mamul bir ‹mtiyaz

Madalyas› ihsan k›l›nd›¤›na dairberât ve verilen madalya (18

Eylül 1889) (sa¤ üstte)

Madalyan›n bir taraf›ndasaltanat-› seniyye armas›,

di¤erinde “Devlet-i Aliyye-iOsmaniye u¤runda fevkalade

sadâkat ve secâat ibrâz edenleremahsus imtiyaz madalyas›; hilal

içinde hamil olan zat›n ismi“Aziz Bey” yaz›l›d›r.

Mekke-i Mükerreme Emâreti Sertabibi Binbafl› Aziz Bey’e“muttas›f oldu¤u dirayet ve hilafet cihetiyle” 3. rütbedenMecidî Niflan› verildi¤ine dair berât (18 Eylül 1889)

545

ke’ye sür gün edi le cek ti. Yi ne de Sul tan II Ab dul ha mid’in hi ma ye si al t›n day d›.Mek ke Emi ri’ne ema net edi len Emi ne Ha n›m’›n iyi bir ev li lik yap ma s› is te ni yor -du. Mek ke-i Mü ker re me Emâ re ti ta bi bi Aziz Emin Bey, Mek ke Emi ri ne ema netedi len Emi ne Ha n›m’dan ha ber dar d›. Emi ne Ha n›m’› Emir den is tet mifl, an cakEmi ne Ha n›m Aziz Bey’i gör me den ev len mek is te me mifl ti. Emi ne Ha n›m, müs -tak bel efli ni gör dük ten son ra, Aziz Emin’e bü yük iti ma d› ve say g› s› bu lu nanMek ke Emi ri nez din de ev len di ler. ‹lk ço cuk la r› Na fi Bey (Na fi Atuf Kan su,1890) Mek ke’de dün ya ya gel di. 1892 y› l›n da ‹s tan bul’a dön dük ten son ra ikin ciço cuk la r› Müfl fi ka Ha n›m; Edir ne’de üçün cü ço cuk la r› Sa ibe Ha n›m (1898/99)do¤ du. 1903’ de en kü çük o¤ul la r› fiev ket Bey (fiev ket Aziz Kan su) dün ya ya gel -di.

Üsküdar’da Yaflam

‹h sa ni ye’de ‹kâ metAziz Emin Pa fla bü yük ih ti mal le 1909’da Hay dar pa fla Has ta ne si ta bib-i ev vel li -


Hac›lar›n Hicaz’a kolayca gidip gelmeleri için fiam’dan Medine ve Mekke’ye kadar uzanan demiryolu iflinde çal›flanlar›takdir için yapt›r›lan madalyalardan nikel olan bir tanesi hizmetlerinden ötürü Edirne Merkez Hastanesi’nde Kaymakam“iftiharü’l-emacid ve’l-ekârim” Hac› Aziz Bey’e berat›yla verilmifltir. (4 Ocak 1905)

546


43. Hicaz F›rka-i hümayûnuna mensub olup Mekke-i Mükerreme Emareti maiyyetine memur tabip Miralay Aziz Bey’e“hidemat-› makbule-i reviyetimizaneden nâfli sezavar-› at›lfet-i ulyay-› mülükâne” oldu¤una binaen ikinci rütbeden ihsank›l›nan bir Mecidi niflan› ve berat›. (22 Nisan 1912)

Yazd›¤› Terceme-i halin-den edindi¤imiz bilgiyegöre 1907 y›l›nda ald›¤›

liyakat madalyas›

Asâkir-i flahane kay-makamlar›ndan ‹kinci

Ordu-y› hümayunMerkez Hastanesi tabib-isanisi, “iftiharü’l-emacid

ve’l ekârim” Aziz Bey,“vazife-i memuriyetini

hüsn-i ifa hususundaibraz eyledi¤i mesai-yi

celileden nâfli, sezavar-›taltifat-› seniyye-i

flahane” oldu¤una binaen12 Ekim 1901 tarihinde

kendisine 4. rütbedenNiflan-› âlîy-i Osmanî

ihsan k›l›nm›flt›r.(sa¤ üstte)

547


Emin Pafla, (soldan alt›nc›) hastane binas› önünde çal›flanlarla birlikte

Emin Pafla, askeri ve sivil zevat aras›nda (soldan beflinci)

548

¤i ne ta yin edil di ¤in de Üs kü dar’a yer lefl me ye ka rar ver mifl ti. O¤ lu fiev ket AzizKan su’nun kay det ti ¤i ne gö re, Aziz Emin Pa fla, Üs kü dar ‹h sa ni ye’de otur duk la r›ko na ¤› An ka ra’da ki mefl hur Fo to Na im Gö ren’in da y› s›n dan o y›l lar da sa t›n al -m›fl t›. Müfl fi ka’dan ol ma to ru nu Muk bi le Ak de niz (Akan su)’in an lat t› ¤› na gö re,‹h sa ni ye’de ki ko nak, “Or ta So kak ta bu lu nu yor du. Ah flap bir köp rü ile kar fl› so ka -¤a ba¤ la nan Köp rü lü Ko nak ve Dr. Akil Muh tar’›n ko na ¤› da ay n› so kak tay d›”(Bu gün köp rü sü y› k›l m›fl olan Köp rü lü Ko nak ve ay n› so kak ta yer alan Dr. Mus -ta fa Nev zat’›n Ko na ¤› ba k›m l› bir fle kil de ayak ta du ru yor)Bu ta rih ler de ‹n gi liz ler Su ri ye’de is yan lar bafl lat m›fl t›. 1912 y› l›n da Aziz Pa fla ai -le si ni o za man lar Üs kü dar ‹h sa ni ye’de otur duk la r› ev de b› ra k›p, atan d› ¤› yerolan, or du nun he ki me ih ti yaç duy du ¤u, fiam’a 8. Ko lor du-yu Hû mâ yûn ser ta -bib li ¤i ne git ti. 14 Ta yin edil di ¤i bu son gö rev ye rin de bir sü re son ra has ta lan m›flve sa¤ ta ra f› felç li ola rak ‹s tan bul’a dön müfl tü. ‹s yan ha lin de olan Su ri ye’ninfiam fleh ri ölü mün den se kiz gün son ra dü fle cek ve ‹n gi liz ler ta ra f›n da ifl gal edi -le cek ti.O¤ lu Prof. Dr. fiev ket Aziz Kan su ba ba s› n›n son y›l la r› n› flöy le an la t› yor: “ Kü -çük Çam l› ca Ac› ba dem de ki Köflk yap t› r› la rak ora ya ge çil di. Ba bam 6 y›l ra hat s›zola rak ya fla d›. ‹lk 2 y›l da ha te ka üd ol ma d›; bir sü re dü zel di, do la fla bil di. Dok torAb dül ha kim Bey (Ab dül ha kim Hik met ) s›k s›k ge lir ba kar d›. Ni ha yet ora da(Çam l› ca’da) 9 Ey lul 1918’ de öl dü”


R›za Tahsin’in Mirat-› Mekteb-i T›bbiye adl› kitab›n›n42. sayfas›nda Miralay Tabib Aziz Emin’in foto¤raf›ve görev yerlerini bildiren aç›klamalar.

Aziz Emin Pafla’n›n sertabipli¤ini yapt›¤› Haydarpafla AskeriHastanesi, günümüzde GATA (2007).

549

Aziz Emin Pa fla’n›n ve fa t›, 11 Ey lül 1334/1918 ta rih li Za man Ga ze te sin de flöy ledu yu rul mufl tu: ‹r ti hâl“Hay dar pa fla Has ta ne si ve 8. Ko lor du Ser ta ba be tin de ifa-y› hiz met ede rek du çarol du ¤u has ta l›k do la y› s› ile 3-4 se ne ev vel te ka üde sev ke di len Dr. Mir li va AzizPa fla’n›n dün kü gün Kü çük Çam l› ca’da ki köflk le rin de ir ti hal-i dâr-› be ka ey le di ¤ite es sür le ha ber al›n m›fl t›r. Ma¤ fi ret na’fl› T›b bi ye ta le be si ve mik dar-› ka fi as kerbu lun du ¤u hal de Köflk le rin den ih ti fâ lât-› la zi me ile kal d› r› la rak K› s›k l›’da Haz -ret-i Se la mi Der ga h›n da defn-i hak k› l›n m›fl t›r.”

Aziz Pafla’n›n Vefat›ndan Sonra ‹hsaniye’deki Kona¤›nSakinleri

Ko nak sem tin ima m› na sa t›l ma dan ön ce, ai le fert le rin den olan son sa kin le riAziz Pa fla’n›n k› z› Müfl fi ka Akan su ve ai le siy di. Bi rin ci Dün ya Sa va fl› yok luk y›l -la r›y d›. Er kek ço cuk lar An ka ra’ya yer lefl mifl ti. Müfl fi ka Akan su, ak ra ba dan olanefli ma ki ne mü hen di si ‹b ra him Ni hat ile üç k› z› Ne za hat, Muk bi le ve Ne ri manile ba ba evin de otur mak tay d›. An cak, Ko nak her ge çen gün da ha ha rap olu yor -du. Bü yük k›z la r› Ne za hat, gü nü müz Çam l› ca K›z Li se si’nin bu lun du ¤u yer de il -


Aziz Emin Pafla ve çocuklar› Nafi (sa¤da ayakta)Müflfika (solda ayakta) ve Saibe

fievket Aziz Kansu a¤abeyi Nafi’nin kuca¤›nda

550


Soldan Sa¤a: MüflfikaKansu/Akansu, Nafi Atuf

Kansu (ünlü maarifçi;Erzurum ve K›rklareli

milletvekili, ölm. 1949),Emine Kansu (Emin

Pafla’n›n efli, ölm.1958),Saibe Kansu/Albek

(ö¤retmen, ölm. 1981),fievket Aziz Kansu

(hekim, Ankara Üniver-sitesi kurucu rektörü,Prof. Dr., Türk Tarih

Kurumu Baflkan›, ölm.1983)

K›s›kl›’da Selami Dede Dergâh›ndaki kabir tafl›n›nüzerinde, “Kastamonulu Nakip O¤ullar›ndan AliA¤a torunu ve Muytap Emin A¤a o¤lu Mirliva dok-tor Hac› Aziz Pafla’n›n ruhuna Fatiha ölüm tarihi 9Eylül 1918” kayd› bulunuyor.

Tabib Aziz EminPafla’n›n

Çaml›ca’da efliEmine Han›m için

yapt›rd›¤› köflk

Aziz Pafla’n›n vefat etti¤i Küçük Çaml›ca’daki Köflk

551

ko ku lu oku du. Or tan ca k›z la r› Muk bi le, Du var di bi ile Do ¤an c› lar ara s›n da bu lu -nan Mal ha tun ‹l ko ku lu’nda ö¤ re nim gör dü. Bu il ko kul ko na ¤›n iki so kak üs tün -dey di.Muk bi le Ak de niz, ‹h sa ni ye’de ki ah flap ko na ¤› flöy le an la t› yor:“ ‹h sa ni ye ma hal le sin de, Or ta So kak ta otu rur duk. Dr. Akil Muh tar’›n evi ay n› s› -ra da, kö fle dey di. So kak tan ara ba ge çin ce ço cuk lar fley tan ara ba s› geç ti di ye ba ¤› -r›r lar d›. K› fl›n so kak diz bo yu kar olur du. Bir so kak afla ¤› da an ne min ak ra ba s› Sü -rey ya Ha n›m otu rur du. Ba zen Ah me di ye’ye Emin On gan’›n ha n› m› Pe ri han ab la -y› zi ya re te gi der dik. Ko na ¤›n han ka p› s› gi bi çift ka nat l› ka p› s› içe ri ye, ha rem lik ta ra f› na aç› l›r d›.Anah ta r› elim den bü yük tü. Ze min kat tan içe ri gi rin ce, ko ca bir tafl l›k la kar fl› la fl› -l›r d›; ko ca man, ka re flek lin de be yaz Mar ma ra mer me rin den ya p›l m›fl t›. Tafl l›k tabir set var d›. Ka p› dan gi rin ce, du va ra ya k›n sol da tafl l› ¤›n için de, mer me re ay r›ay r› göm me, a¤›z la r› 50 cm. enin de üç ta ne küp var d›. Küp ler den ev vel bir gözvar d›, için den bo ru ge çer di. Da m›n çev re si ne dö flen mifl olan çin ko bo ru dam danafla ¤› ya ini yor ve ucu ka p› dan gi rin ce sol ta raf ta, kö fle de bir göz den, ka re pen ce -re den gi ri yor du. Ya¤ mur ya¤ d› ¤›n da ilk ge len ya¤ mur su yu ça mur lu ol du ¤un danal›n maz, so ka ¤a ve ri lir di. Son ra, eve çev ri lip küp le re al› n›r d›. Bo ru s› ray la ön cebi rin ci, son ra ikin ci ve üçün cü kü pe uza t› l›r d›. Bo ru yu öy le yap m›fl lar d› ki, çe vi -ri yor sun so ka ¤a ak› yor, çe vi ri yor sun küp le re ak› yor du. Bo ru yu çe vi rir ken tafl l› ¤a


‹hsaniye’de Kona¤›n önünde Mukbile Akansu,Neriman Akansu, Ergun Kansu (1935)

Aziz Pafla’n›n k›z› Müflfika Akansu, efli makine mühendisi NihatBey (riyâziyyeci ‹brahim Efendi’nin o¤lu), k›zlar› Nezahat(solda) ve Mukbile (sa¤da)

552

su ak maz d›, küp ler do lun ca da d› fla r› ve ri lir di. Küp le rin tah ta dan ka pak la r› var -d›. Atefl s›ç ra ma s›n di ye tafl l›k ta ya k› lan mal t›z da (için de kö mür ya k› lan be tonocak) su ›s› t› l›r ve gu sul ha ne ye ta fl› n›r d›. Ça ma fl›r le ¤en de ka l›p sa bun ve so day -la y› ka n›r, iki ya n› me yil li bir tah ta için de ki di lim di lim t›r t›k l› bir tah ta üze rin deovu la rak ça ma fl› r›n ki ri ç› ka r› l›r d›. Sol ta raf ta, ka re flek lin de bir uflak oda s› (3-4 m.) var d›. Tek cep he si ana so ka ¤aba kan oda n›n ka p› ta ra f› sa ¤›r d›. Sol da, so kak se vi ye sin de, 3-4 met re eba d›n dade mir li iki pen ce re si var d›. Ka fes ler so ka ¤a ba kan oda lar day d›. Sol da ki uflak oda -s› n›n bi ti min de, tek ka nat l› ka p› dan se lam l› ¤a ge çi lir di. Gu sul ha ne nin sa ¤›n dank›v r› l›n ca mer di ven den ini le rek bir uflak oda s› na va r› l›r d›; bir kaç ba sa mak da hainin ce bah çe ye ba kan mut fak oda s› na ula fl› l›r d›. Mut fa ¤›n oca ¤›n da pi fli ri len ye -mek ler, gi rifl te iki bö lüm ara s›n da bu lu nan dö ner bir do lap tan er kek ta ra f› na ve -ri lir di. Tafl l›k tan so fa ya, içe ri ye aç› lan çift ka nat l› tah ta bir iç ka p› dan ge çi lir di. Tafl l›k laso fa ara s›n da set var d›. So fa sa bit bir se dir le du var bo yun ca dö flen mifl ti. Ka p› n›nkar fl› s› na dü flen se di rin ar ka s›n da üç pen ce re bu lu nu yor du. Dik dört gen olan so -fa bah çe ye ba kar d›. So fa n›n al t›n da, gi rer gir mez sa¤ ta raf ta bu lu nan sar n› ca birka pak aç› l›r d›. Sol ta raf ta düz ç› kan bir mer di ven üst kat ta ki oda la ra gi der di. Tekkol lu mer di ve nin bir ta ra f›n da du var ve di ¤er ta ra f›n da trab zo nu var d›. Mer di -ven den ç› k›n ca, bi rin ci kat ta kü çük bir sa han l›k bu lu nur du. Mer di ven al t› var d›.


Aziz Pafla’n›n torunu Türkçe ö¤retmeni Mukbile Akansu (Akdeniz)’nun Malhatun ‹lkokulu’nun 4. s›n›f hat›ras›. (1932 )Duvardibi ile Do¤anc›lar aras›nda bulunan ilkokul, Pafla Kap›s› kemerini geçince soldaki ilk bina idi

553

Gu sul ha ne nin de va m›n da, sa han l› ¤›n kar fl› s›n da bü yük bir oda var d›. Mer di ve -nin di bin den kü çük bir ge çit ten ge çi le rek sol ta raf ta gu sul ha ne ye gi di lir di; bu ra -da y› ka n› l›r d›, tah ta dan ra f› var d›. Sa han l›k tan mer di ven le ç› k›n ca bir de ka fes lioda var d›. Sol da ki oda lar de ni ze ba kar d›. Sa¤ ta raf ta oda yok tu, pen ce re de yok -tu, ya ni so fa n›n sa ¤› ka pa l› du var d›. Sa han l› ¤›n so lun da ki mer di ven den üst ka ta ç› k› l›r d›. Mer di ve nin tu tun ma yer le -ri sol day d›, sa¤ ta raf du var d›. Sa han l› ¤›n sa ¤›n da, üç pen ce re li bir oda al t› kü -çük, iki or ta ve bir uzun kol tuk la dö flen mifl ti ve ye flil-nef ti renk te ki per de le rin ku -mafl la r› kol tuk la r›n kiy le ta k›m d›. Çi ni so bay la ›s› n› l›r d›. Sa han l› ¤›n so lun da, pen -ce re le ri nin ta ma m› ka fes li, so ka ¤a ba kan cum ba l› bir oda bu lu nur du. Cum ba l›oda n›n ya n›n da bir he la s› var d›. Oda, so kak ta ra f›n da, sa¤ dan sol du va ra ka darsa bit se dir le dö flen mifl ti; sol da ki pen ce re si küp lü tafl l› ¤›n gi rifl av lu su na ba kar d›.Cum ba l› oda da min de re otu rup ka fes ten so ka ¤a bak ma ya ba y› l›r d›m. Ben so kak -ta ki her ke si gö rür, ama kim se be ni gö re mez di.Sa han l› ¤›n or ta ye rin den yu ka r› ya düm düz mer di ven ç› kar ve çift ka nat l› bir ka -p› bü yük sa lo na aç› l›r d›. Evin eni ka dar d›, dü ¤ün sa lo nu gi bi bü yük tü. Yek pa rese dir bir cam dan öte ki ne uza n›r d›. Sa lo nun sol ta ra f› Mar ma ra’y› çok gü zel gö -rür dü. 1927’de Ata türk ‹s tan bul’a gel mifl ti. En üst kat tan onun ge mi si ni gör düm,de niz de kar fl› la ma tö re ni ni sey ret tim ve va pur la r›n dü dük ses le ri ni duy dum. Sa -lo nun sa ¤›n da so ka ¤a ba kan bir oda, sol ta raf ta Mar ma ra ya ba kan bir oda var -


Mukbile Akansu (Akdeniz) Aziz Pafla’n›n k›z› Saibe Kansu (Albek)

554

d›. Gu sul ha ne, ke re vet li sa lo nun sol ta ra f›n day d› (mer di ve nin sa ¤›n da). Bu ra s›,ab des al ma, su dök me ye riy di. Ko ca man bir mer mer he la ve el y› ka ma mus lu ¤uvar d›. Bir raf c› ¤› var d›. Otur ma oda la r›n da du var lar ve ta van lar süs lü, do lap -lar ifl le me liy di. Se lam l›k çok da ha ba sit ti. Se lam l› ¤a, so kak tan ha rem lik ka p› s›y la ay n› hi za da kiay r› bir ka p› dan gi ri lir di. Ka p› dan gi rin ce; bir tafl l›k, bir ara l›k ve son ra bah çe yeba kan bir oda, mer di ven den inin ce de bir uflak oda s› yer al›r d›. Yu ka r› ç› kan mer -di ven den bir ara l› ¤a ç› k› l›r, bi ri bah çe ye, di ¤e ri so ka ¤a ba kan iki oda var d›. Ara -da bir he la var d›. Üst kat da ay n› plan üze ri ney di. Tafl l›k tan son ra ki ara l›k tanmer di ven le ini lin ce, sol ta raf tan ön ce bi rin ci bah çe ye, son ra tek rar mer di ven ler -le ikin ci ve üçün cü bah çe bö lü mü ne ini lir di. Bah çe du var lar ile ka de me len di ril -mifl, set set ya p›l m›fl t›. Bah çe bir so kak tan öte ki ne ka dar d›. Bah çe ka p› s› Or ta So -ka ¤a ba kar d›.Bah çe de ki dut a¤a c› n›n yap rak la r›y la ipek bö ce ¤i ye tifl ti rir dim. Bah çe de bir deka ra ke çim var d›, ne re ye gi der sem ora ya gi der di. Bir gün ipi aya ¤› ma do lan d›,düfl tüm, çok ya ra lan d›m. Kü çük da y›m Hay dar pa fla Has ta ne sin de dok tor du; ora -da ba na te ta noz afl› s› yap t› lar. Ke çi nin bir ko nufl ma s› ek sik ti. Be ni dü flür dü di yeba bam ke çi yi ka sa ba gö tür dü, çok üzül düm.Bah çe de müs ta kil, kub be li bü yük bir ha mam var d›. Çi ni liy di. Gör sen, hay reteder din. Te pe den ›fl›k ve ren cam la r› var d›. ‹çin de ki tafl tan oyu lu raf la r› ifl le me liy -


Soldan Sa¤a Aziz Pafla’n›n k›z› Saibe Kansu(Albek), Emine Kansu ( Aziz Pafla’n›n efli) ve AzizAlbek

Ceyhun Atuf Kansu

555

di. Kub be si de çok na k›fl l›y d›. Süs le me le ri pek gü zel di, par lak ve yal d›z l›y d›. Ha -ma m›n önün de, a¤ z› na ka dar suy la do lu bir ku yu var d›.Ama ko nak çok es ki mifl ti. 1936 y› l›n da ko nak sem tin mü ez zi ni ne sa t›l d›. O y›l evesu gel mifl ti… “

Küçük Çaml›ca’daki Köflkün Son Sakinleri

Emin Aziz Pa fla, Çam l› ca’da ki evi efli için yap t›r m›fl t›. Emin Aziz Pa fla’n›n efliEmi ne Ha n›m ha ya t› n›n so nu na ka dar Çam l› ca’da ki Köflk’te ya fla ya cak t›. Uzuny›l lar k› z› Sa ibe Al bek ile bir lik te otur du. Aziz Pa fla’n›n k› z› Sa ibe Kan su Kü çükÇam l› ca’dan K› s›k l›’ya ç› kar ken sol ta raf ta yer alan ‹lk Mek te bin ö¤ ret me niy di.Kü çük Çam l› ca ‘da ki köflk ten gü nü mü ze ka lan bir de çev re nin do ¤al bit ki ör tü -sün den olan pek gü zel ko ku lu ya l›n ner gis ler, süm bül ler, me nek fle ler, k›r m› z›zam bak, dört befl çe flit pa pat ya ve bir kaç mey ve tü rü- ola bil di ¤in ce yi ye bi le ce ¤i -niz en lez zet li, su lu ve di fli ka mafl t›r ma yan cins ten can eri ¤i, ek fli ta d›n da ka ra -dut- he nüz gö rü le bi lir ve ta d› la bi lir. Çün kü, Çam l› ca’da is kan et me yi sür dü renAziz Pa fla’n›n to run la r›n dan Dr. Ne za hat Öz ver (rah met li) ile kar de fli ede bi yat


Ankara’ya tafl›nan Nafi Atuf ve fievket Aziz Beyler ve çocuklar yazmevsimi köflkte misafir edilirdi. Köflkün bahçesinde her çeflitmeyva a¤ac› bulunurdu. Çaml›ca’daki evin önünde (soldan sa¤ado¤ru) Nafi Atuf Kansu, Emine Kansu, Saibe Kansu (Albek),Müflfika Akansu, fievket Aziz Kansu, Ergun Kansu (önde solda) veönde sa¤da Olcay Kansu görülmekte.

Çocuk Hastal›klar› uzman› ve flair Dr. Ceyhun AtufKansu da Çaml›ca’daki köflkün ziyaretçilerindendi

556

ö¤ ret me ni Muk bi le Ak de niz köflk y› k›l ma dan ön ce bir kaç çi çek ve mey va tü rü -nü ev le ri nin bah çe le ri ne ta fl› m›fl lar. Vak tiy le Çam l› ca’n›n ge nifl ye flil alan la r› naya y› lan bu bit ki tür le ri yer le ri ni yo ¤un in fla at alan la r› na b› rak t› ¤›n dan çev re deon la ra rast la mak ise ar t›k müm kün de ¤il…

D‹PNOTLAR

1 Na ki bü’l-efl raf: Sey yid ve fle rif le rin ifl le riy le il gi le nen; ki min sey yid-fle rif ola rak ka bul edi le ce ¤i ne ve sey yid -ler ile sah te le ri nin ay r›l ma s› na ilifl kin in ce le me ve tef tifl ya pan ku rum. Bu gö re ve ata nan lar il mi ye men sup la -r›n dan se çi lir, sey yid ve fle rif ler ter cih edi lir di. K› l›ç, R., Os man l›’da Sey yid ler ve fie rif ler, ‹s tan bul 2005. 2 Sey yid: Hz. Mu ham med’in ai le si ne, ya ni Ehl-i Beyt’e men su bi yet, a.g.e.3 Ay ten Al t›n tafl, “Os man l› lar’da T›p E¤i ti mi”, Os man l› Dev le ti’nde Sa¤ l›k Hiz met le ri Sem poz yu mu, An ka ra,2000, s. 99. 4 T›b bi ye’de oku ya cak ö¤ ren ci ön ce yük sek oku la ha z›r la yan ida di, k›s m› na kay do lur du. 1869 y› l›n da Ma arif-i Umu mi ye Ni zam na me si ile aç› lan ve 1910 y› l› na ka dar hiz met ve ren ida di ler den Mek teb-i ‹da dî-i T›b bi ye’deher bir s› n›f geç me de ö¤ ren ci bir tas dik na me al›r d›. Ö¤ ren ci le ri yük sek oku la ha z›r la ma ama c›y la ku ru lan buokul lar da ana ilim le ri ö¤ ren mek için yar d›m c› olan dil bil gi si, söz söy le me, man t›k, ce bir, co¤ raf ya..vb. ders -ler ö¤ re ti lir. Üç y› l›n so nun da ba fla r› ile bi ti ren le re Ulûm-i ‹b ti dâ iy ye (Bac ca la uré at es –Sci en ces) ad› ve ri lendip lo ma ve ri lir di. Bu dip lo ma yük sek okul la ra gir me nin flart la r›n dan bi riy di.5 Ke mal Öz bay, Türk As ker He kim li ¤i Ta ri hi ve As ker Has ta ne le ri, ‹s tan bul 1976, II, 64.6 a.g.e., s. 64.7 1839 y› l›n dan iti ba ren ta bip lik ve cer rah l›k dip lo ma la r› bir ara da ve ril mek tey di.8 Os man Er gin, ‹s tan bul T›p Mek tep le ri Ens ti tü le ri ve Ce mi yet le ri, ‹s tan bul 1940, s. 41.9 Gü nü müz de ‹s tan bul Üni ver si te si Si ya sal Bil gi ler Fa kül te si’nin bu lun du ¤u yer.10 Os man l› or du sun da yüz ba fl› rüt be si ile bin ba fl› rüt be si ara s›n da ki rüt be. 11 Öz bay, K., a.g.e.12 Bir üst rüt be den ni flan ve ril di ¤in de bir ön ce ki rüt be den ni flan dev le te ia de edi lir di. 2. rüt be den ni flan al›n -d› ¤›n da 3. rüt be den olan ni flan ia de edil mifl tir. 13 1860 y› l›n da Rus or du la r› n›n Kaf kafl la r› ta ma men ele ge çir me si nin ar d›n dan bu ra da ki ka vim ler gör dük le riflid det ve ce bir ne de niy le gö çe zor lan m›fl lar d›r. Çe çen ler, Çer kez ler, Ka bar da l› lar ve Bal kar lar dan olu flan onbin ler ce ai le Tür ki ye’ye göç müfl tür. Bü yük ih ti mal le Emi ne Ha n›m’da göç eden bu ai le ler den bi ri ne men sup -tu.

(Ak des Ni met Ka nat, Rus ya Ta ri hi Bafl lan g›ç tan 1917’ye Ka dar, TTK ya y›n la r›, XI II. Se ri, No 17, Dün ya Ta ri -hi, An ka ra 1948, s. 331-332.)14 ‹s ma il Ha mi Da nifl mend, ‹zah l› Os man l› Ta ri hi Kro no lo ji si, ‹s tan bul 1972, IV, 445.


Documents

Tabip Aziz Emin Paşa