© Revak Kitabevi, 2014Tüm hakları Revak Kitabevi’ne aittir.

Revak Kitabevi: 26Bektaşîlik Serisi: 3

Bektaşî Risâleleri

Hasan Cemâlî Baba

Yayına Hazırlayan Kahraman Özkök

ISBN: 978-605-64527-5-81. Baskı: Ekim, 2014Sertifika No: 23108

Kapak Tasarımı: Togay Kazım AtaçSayfa Düzeni: Revak Kitabevi

Baskı & Cilt: Step Ajans Matbaacılık Ltd. Şti. Göztepe Mah. Bosna Cd. No:11 Mahmutbey-Bağcılar, İstanbul

Tel: 0212 446 88 46 E-mail: stepajans@stepajans.com Matbaa Sertifika No: 12266

Besmele: “Bismillâhirrahmânirrahîm”Seri Levhası: “Yâ Hazret-i Pîr Hacı Bektaş Velî kuddise sırruhu’l-âlî”

Kapaktaki resim: Bursa Karakâdî Dergâhı’ndan bir levha. (Safiyüddin Erhan Arşivi)

http://www.revakkitabevi.comAdres: Aziz Mahmut Hüdayi Mahallesi

Tepsi Fırın Sokak. Şifa Apt. 12/3Üsküdar, İstanbul

Tel: 0216 342 47 97 Fax: 0216 342 95 92E-mail: info@revakkitabevi.com

Bektaşî Risâleleri

Hasan Cemâlî Baba

Yayına Hazırlayan

Kahraman Özkök

Revak Kitabevi İstanbul, 2014

İçindekiler

Takdim / i

Birinci Bölüm: Sadeleştirilmiş Metinler

I. Sâliklerin Rehberi / 1

1. “Nefsini bilen Rabbini bilir.” / 4A. Nasıl anlamalı? / 4B. Tarikat ehline göre / 5C. Hakikat ehline göre / 7

2. İnsan / 9A. Ne varsa âlemde vardır âdemde / 9B. İnsan vücûdu / 11C. Gaybî unsurlar / 11

3. Muhabbet, aşk ve şevk / 16A. Muhabbet / 16B. Aşkın hâlleri / 18C. Şevk / 20

4. Miraç / 22A. Cisimler âleminin ruhları / 22B. Manevî sefer / 24 C. Marifet miracı / 27

II. Cem Âyinin Remizleri / 31

III. Hakikatler Terazisi / 471. Şeriat / 47

A. Letâfet ve kesâfet / 47B. Zahir âlimleri / 48C. İbadetten Maksat / 50

2. Tarikat / 51A. Beyat / 51B. Tarikat âdâbı / 52 C. İrfan kazanmak / 53

3. Marifet / 54A. Vuslat ve firkat / 54B. Birliğe ermek / 56C. Birlikte çokluk, çoklukta birlik / 57

4. Hakikat / 58A. Nefs muhasebesi / 58B. Allah’ta yok olmak / 60C. Allah’ta bakî olmak / 63

IV. Menâkıbnâme / 67

1. On Dört Masum ve Hazret-i Hatice / 68A. Hazret-i Muhammed / 68B. Hazret-i İmâm Ali / 68 C. Hazret-i Hatice / 71D. Hazret-i Fâtime / 71E. Hazret-i İmâm Hasan / 72F. Hazret-i İmâm Hüseyin / 73G. Hazret-i İmâm Zeyne’l-Âbidîn / 73H. Hazret-i İmâm Muhammed Bâkır / 73I. Hazret-i İmâm Câfer Sadık / 74J. Hazret-i İmâm Mûsâ Kâzım / 74K. Hazret-i İmâm Ali Rıza / 74L. Hazret-i İmâm Muhammed Takî / 74 M. Hazret-i İmâm Ali Nakî / 75N. Hazret-i İmâm Hasenü’l-Askerî / 75O. Hazret-i İmâm Muhammed Mehdî / 75

2. On Dört Masum-ı Pak / 75 A. Hazret-i Muhammed el-Ekber bin Ali / 75B. Hazret-i Abdullah bin Hasen / 76 C. Hazret-i Abdullah bin Hüseyn / 76D. Hazret-i Behcet Kasım bin Hüseyn / 76 E. Hazret-i Hüseyn bin Zeyne’l-Âbidîn / 76 F. Hazret-i Kasım bin Zeyne’l-Âbidîn / 76G. Hazret-i Aliyyü’l-Eftar bin Muhammed Bâkır / 76

H. Hazret-i Abdullah bin Câfer Sadık / 76I. Hazret-i Yahya el-Hâdî bin Câfer Sadık / 77J. Hazret-i Sâlih bin Mûsâ Kâzım / 77K. Hazret-i Tayyib bin Mûsâ Kâzım / 77L. Hazret-i Câfer bin Muhamed Takî / 77M. Hazret-i Câfer bin Aliyyü’n-Nakî / 77N. Hazret-i Kasım bin Hasenü’l-Askerî / 77

3. On Yedi Kemer-beste / 78A. Hazret-i Selmân-ı Fârisî / 78 B. Hazret-i Muhammed bin Ebû Bekr / 78 C. Hazret-i Mâlik Eşter bin Hâris / 78D. Hazret-i Ammâr ibn Yâsir / 78 E. Hazret-i Üveys el-Karanî / 78F. Hazret-i Ebû Zer Gıffâr / 79 G. Hazret-i Huzeyme bin Hâris / 79 H. Hazret-i Abdullah bin Bediî Hazâî / 79 I. Hazret-i Abdullah bin Adî el-Hâris / 79 J. Hazret-i Ebu’l-Heysem et-Tehanî / 79K. Hazret-i Hâris Şeybanî / 79 L. Hazret-i Bin Utbe bin Ebî Vakkâs / 79 M. Hazret-i Muhammed bin Ebî Huzeyfe / 79N. Hazret-i Kanber Ali Ebû Ali Reyhânetî / 80 O. Hazret-i Mürtefi bin Veddâ / 80 P. Hazret-i Saîd bin Kays Hemedanî / 80 R. Hazret-i Abdullah ibn Abbas / 80

4. Kerbela Şehîdleri / 80

5. Hazret-i Pîr’in nesebi / 86

İkinci Bölüm: Orijinal Metinler

I. Rehnümâ-yı Sâlikîn / 91II. Rumûz-ı Âyîn-i Cem ve Künûz-ı Keşfi’l-Hikem / 121III. Mîzânü’l-Hakâik fî Keşfi’d-Dekâik / 137IV. Menâkıb-ı Âl-i Abâ ve Mesâib-i Deşt-i Kerbelâ / 161

i

Takdim

Allah’a hamd, Cenâb-ı Muhammed, Ali, Fâtime, Hasen, Hüseyn Ve Mehdî’ye kadar olan Mâsum İmâmlara salât ve tâzim

Pîrâna arz-ı ubûdiyet ederim.

Osmanlı döneminde yaşamış ârif bir Bektaşî babası, “İlk Bektaşî müntesipleri kimlerdir?” sorusuna, “Hazret-i Selman’dır, Hazret-i Kanber’dir.” cevabını verir. Turuk-ı Aliyye’nin sahibinin Cenâb-ı Muhammed-Ali olduğuna işaret eden bu nükteli söz, Muhammedî-Alevî tarikatin isimlerinden biri olan Bektâşiyye için geçerli olduğu gibi, pîrânın isimleri ile isimlenmiş tüm Aleviyye şubeleri için de geçerlidir. Menşeini Hakikat-i Muhammediyye ve Sırr-ı Aleviyye’ye dayandıran bir yolun izini, zamanın zuhurun-dan evvelki ana kadar sürebiliriz. Bu durumda Turuk-ı Aliyye’nin, felsefî akımlar gibi sonradan meydana gelmiş, beşerî akılla temellendirilmiş müesseseler olmadığı görü-lecektir. Hatta “Ben, Âdem toprak ile su arasında iken peygam-berdim.” veya “Yâ Ali, sen benden evvelki peygamberlerde gizli olarak geldin, bende âşikâr oldun.” hadîs-i şerîfleri iyi anlaşı-lırsa, nübüvvet, risâlet ve velayetin ne zaman başladığı hususunda daha sağlıklı bir bakış açısı edinilebilir. İnsa-nın kendinden kendine yol olan tarikat de, insan var oldu-ğundan beri vardır. Kadîm olan Nur-ı Muhammedî ve Sırr-ı Alevî, hakikatlerini, zaman sahnesi içinde tedricî olarak ortaya koymuşlardır.

ii

Horasan’da dünyaya gelip, Rum diyarında Muham-medî-Alevî yolun emanetini taşıyan ve tek olan bu yolun Bektâşiyye ismini zuhur ettirmiş zât, Hazret-i Pîr Seyyid Muhammed Hünkâr Hacı Bektaş Velî efendimizdir. Haz-ret-i Pîr’den sonra da bu silsileden nice kâmiller gelmiş, Anadolu’dan Mısır’a, Balkanlar’dan Irak’a, Hicaz’dan Gi-rit’e kadar geniş bir coğrafyada Muhammedî-Alevî çerağı-nı uyandırıp, nice âşık, ârif, kâmil ve mücâhid kimseler yetiştirmişlerdir.

Yeniçeri ocağının Bektâşiyye tarikatine olan bağlılığı, bu tarikati, Osmanlı medeniyetini meydana getiren ana unsurlardan biri olarak tarihe kaydettirmiştir. Dergâhlar kapatıldıktan sonra, Bektâşiyye de, maalesef kifayetsiz ki-şilerin temsil etmeye başladığı garip bir hâl almış, birkaç ârif zât, bu çerağı büyük bir gayret ve himmet ile sessiz sedasız uyanık tutmaya devam etmiştir.

Modern insanın derin araştırmalara vakit bulamama-sını, kadim kaynakları tetkik etmek için yeterli donanıma sahip olmamasını ve iletişim araçlarının algı yönetimi ile beyinleri uyuşturmasını göz önünde bulunduracak olur-sak, özellikle kadim zamanlara ait olgular hakkında doğ-ru fikir sahibi olmak, hemen hemen imkânsız gibi görünü-yor. Elinizdeki çalışma, Osmanlı münevverlerinden ve Bektaşî urefâsından, Tekirdağlı Hasan Cemâlî Baba eren-lerin risâlelerinin bir araya getirilmesiyle oluşmuştur. Risâlelerin, Bektaşî dergâhlarının açık olduğu bir dönem-de, âlim ve ârif bir Bektaşî babasının elinden çıkmış olma-sı, içinde verilen bilgilerin orijinalliğine işaret etmektedir.

Hasan Cemâlî Baba, 1252 (1836/37) senesinde Tekir-dağ’da doğmuştur. Bir müddet belediye reisliği yapmış, Edirne’yi, Kırklareli’ni, Gelibolu’yu, Bandırma’yı ve İstan-bul’u sık sık ziyaret etmiştir. İstanbul’da, Şehitlik Tekkesi postnişîni, Halife Nâfî Baba’ya intisap etmiş ve bu zâttan babalık icazeti almıştır. Farsça ve Arapça bilen Cemâlî

1

I. Sâliklerin Rehberi

Bismi Şâh

Bismillâhirrahmânirrahîm. Allah’a hamd, Peygamber’ine ve onun Ehlibeyt’ine salât ve selâm olsun.

Velîlerin kutbu, “be” harfinin noktasındaki Ali sırrı-nın mazharı, efendimiz, sultanımız, Hazret-i Pîr’im ve zâ-hirde yardımcım Hünkâr Hacı Bektaş Velî hazretlerinin rızaları, himmetleri ve desturları ile bu risâleyi yazmaya başladım. Risâle, dört kapı, on iki makam sırrınca, her biri üç fasıldan müteşekkil dört bölümden oluşmaktadır.

Dört kapudan üçer girdim on ikiOn ikidir âşıklara rehnümâ

Marifet ve hakikat sırlarını mertebelerine göre anlat-tıktan sonra, risâlenin ismini Rehnümâ-yı Sâlikîn (Sâliklerin Rehberi) koymaya cüret ettim. “Muhakkak ki Allah hakkı söyler ve doğru yola iletir “2

Cenâb-ı Hakk, “Allah Âdem’e bütün isimleri öğretti.”3 buyurmaktadır. Bu sebeple âdem, tüm isimlerin mazharı ve “... kişinin vay hâline!”4 âyetindeki mânanın ikizidir. Ki-tabın anası, Fâtiha sûresi, kelâmı kendisinde toplayan ve Allah’ın kelimesi sıfatları, insân-ı kâmile aittir. Dolayısıy-la, insân-ı kâmil olmaya gayret etmek vaciptir.

2 Ahzâb Sûresi, 4. âyet.3 Bakara Sûresi, 31. âyet.4 Hümeze Sûresi, 1. âyet.

31

II. Cem Âyinin Remizleri

Bismillâhirrahmânirrahîm.

“Bizi buraya eriştiren Allah’a hamd olsun. Eğer Allah bizi doğru yola iletmeseydi, biz doğru yolu bulamazdık.”28 âyetinde buyurulduğu üzre, Allah’a hamd olsun ki, bizi bu nimete ve bu hidayet makamına mazhar kıldı. Eğer bu yolu bize göstermeseydi, biz Hakk’a gitmeğe kâdir değildik.

Tarik-i Nâzenîn’e (Bektaşî Tarikati’ne) girecek tâliple-re, önce yoldaş gerektir. Bu yoldaş, tâlibe rehber ve kefil olarak, mürşid-i kâmilden tâlibin kabulünü niyâz eder. Tâlip, rehberinin yardımıyla kendisi için Kadir Gecesi hükmünde olan intisap merasiminde gerekecek şeyleri te-darik eder. Rehber, tâlibin Hakk’ın halifesi olan mürşid-den nasip almasına, tâlibi matlûbuna, âşığı maşûkuna ulaştırmaya vasıta olur.

Kâzımî seyyidlerinden, velâyet ağacının dallarından, kutuplar kutbu Hazret-i Pîr’imiz ve iki cihânda elimizden tutan Hacı Bektaş Velî efendimiz, aşağıdaki kıta ile vasfo-lunmuştur.

Şem‘-i mihrâb-ı şerî‘at hâle-i nûr-i NebîCâmi‘-i feyz-i velâyet hâzin-i sırr-ı Alî

Seyyid-i Sâdât-ı Ekrem vâris-i Âl-i AbâKıble-i ehl-i hakikat Hacı Bektâş Velî

28 A‘râf Sûresi, 43. âyet.

32

Hasan Cemâlî Baba

Hazret-i Pîr efendimizin tarikatine girip, mürşidin elini Hakk’ın eli kabul ederek beyat edecek tâlibin cem âyini hizmeti, genellikle Cuma veya Pazartesi gecesi yapı-lır. Tâlip, gündüzden hamama gidip yıkanır, tıraş olur ve kendisinin şükür kurbanı kesilir. Akşam ezanından sonra da, iki rekât hâcet namazı kılması için bir odaya alınır.

Rehber, namazdan önce tâlibe abdest aldırır ve abdes-tin niyetini şöyle talim eder: “Bismillâh. Dünya işlerinden çı-karıp Allah’a yaklaştıran bir abdest almaya niyet ettim. ‘Haydi, gemiye binin, dedi. Onun akıp gitmesi de durması da Allah’ın adıyladır. Rabbim, elbette bağışlayandır, esirgeyendir.’29” Tâlip âyeti okuduktan sonra, rehber, suyu tâlibin ellerine dökme-ye başlar ve abdest sırasında tâlibe şu telkinlerde bulunur:

Tâlip ellerini yıkarken: “Ey tâlip, ezelden bu ana gelinceye dek ne kadar yasak şeye el uzattıysan, cümlesinden berî olmak üzre ellerini yıkamak sünnettir.” Tâlip ağzına su verirken: “Ezelden bu ana gelinceye dek ağzından hilâf ve hata sâdır olduy-sa, onlardan ağzını temizlemek sünnettir.” Tâlip burnuna su verirken: “Bu ana dek yasak olan şeylerden hangisini kokladıy-san onlardan berî olup burnunu temizlemek sünnettir.” Tâlip yüzünü yıkarken: “Bu ana dek yüzünden hayâsızlık vâki olduy-sa, berî olmak üzre yüzünü yıkamak farzdır.” Tâlip kollarını yıkarken: “Ezelden şimdiye değin yasak olan şeylere kol uzattıy-san, cümlesinden temizlenmek için kollarını yıkamak farzdır.” Tâlip başını mesh ederken: “Baş azâların en büyüğüdür. Akıl, anlama ve idrak başta olur. Şimdiye değin selim aklın hilâfına ha-rekette bulundun ise, cümlesinden berî olmak üzre başını mesh etmek farzdır.” Tâlip ayaklarını yıkarken: “Şimdiye değin Rah-man’ın rızasına aykırı olan hata ve isyan mahallerine vardıysan, hepsinden berî olmak üzre ayaklarını yıkamak farzdır.” Tâlip bu şekilde abdest aldıktan sonra, rehber, kurulanması için bir havlu vererek şu telkinde bulunur: “Bu ana dek işlemiş oldu-ğun kötü şeylerin suyunu yüzünden sil.”

29 Hûd Sûresi, 41. âyet.

47

III. Hakikatler Terazisi

Bismillahirrahmanirrahim.Âlemlerin Rabbine hamd, Muhammed Mustafa’ya,

Aliyye’l-Murtaza’ya, onun tertemiz evlâtlarına, ailesine ve hayırlı ashâbına salât ve selâm olsun.

Şeriatın sultanı, tarikatin delili, marifetin kaynağı, hakikatin hazinesi, kutuplar kutbu Hazret-i Pîr’im Hünkâr Hacı Bektaş Velî efendimiz hazretlerinin himmetleri ve ru-hanî feyzleri ile bu risâleyi dört ana başlık olmak üzere on iki bölüm şeklinde düzenledim. İsmini “Mîzânü’l-Hakâik fî Keşfi’d-Dekâik (İnceliklerin Keşfinde Hakikatler Terazisi)” ko-yarak, iman ehli dostlara bir yâdigâr olarak bırakmak üze-re yazmaya cesaret ettim. “Muhakkak ki Allah hakkı söyler ve doğru yola iletir.”40

1. Şeriat

A. Letâfet ve kesâfetEy Hakk’ın sırlarına ve mutlak nurlara tâlip olan kişi!

Şunu bil ki, şeriat kapısı birinci kapıdır. Şeriat, peygambe-rimiz, evvelin ve âhirin ilimlerinin sahibi, iki cihan serveri, her iki âlemde de rehberimiz, Hazret-i Muhammed Mus-tafa efendimiz eliyle ihsan edilmiştir. Bu şeriat ile Cenâb-ı Peygamber, insanın hayatını düzenleyen her hususta ha-kem tayin edilmiştir. Şeriat, Hakk’ın erhame’r-râhimîn (merhametlilerin en merhametlisi) isminin mazharıdır. Hakk’ın rahmet deryası coşmuş, kulları dünyada ve âhi-rette azap çekmesinler diye, Peygamber efendimizi onları ikaz için görevlendirmiştir.

40 Ahzâb Sûresi, 4. âyet.

67

IV. Menâkıbnâme

Aşağıdaki kıta, şeriatin irfanı, tarikatin delili, marife-tin madeni, hakikatin mahzeni, erkânın cevheri, Horasan Pîri Hacı Bektaş Velî efendimizin doğumunu, ceddini, On İki İmâm’ın yedincisi olan Hazret-i İmâm Mûsâ Kâzım efendimizin evlâtlarından olduğunu ve irtihal tarihini beyân eder.

Hazret-i Pîr’in velâdeti mürüvvet (646)Horasândan Rûm’a teşrîfleri dikkat (680)

Müddet-i ömrü Muhammed nâm Cemâlî (92)Bektâşiyye (728) târîh-i esvâb-ı rıhlet (728)

İkrar vermiş can kardeşlerimi bilgilendirmek üzere Menâkıb-ı Âl-i Abâ ve Mesâib-i Deşt-i Kerbelâ (Âl-i Abâ’nın Menâkıbı ve Kerbela Çölünün Musibetleri) adlı risâleyi kaleme aldım. Risâleyi yazmaktan muradım, kemâl izhar etmek olmayıp, o sultanların muhabbetlerini kalplerimize mühürlemek, iki âlemde himmetlerine mazhar olmak ve ruhanî feyizlerine nail olmaktır. Bu niyetle, istidadımın el verdiği ölçüde risâlenin tertip ve tanzim edilmesine başla-dım. Risâleyi âşık tâliplere bir hatıra olarak bırakırken, Tarik-i Nâzenîn babagânından, Âl-i Abâ’nın fakir ve pür-kusur bir hizmetkârı olan Tekirdağlı Hasan Cemâlî Ba-ba’nın hayır dua ile yâd edilip, ruhunun şâd edilmesini temenni ederim. “Muhakkak ki Allah hakkı söyler ve doğru yola iletir.”56

56 Ahzâb Sûresi, 4. âyet.

68

Hasan Cemâlî Baba

1. On Dört Masum ve Hazret-i Hatice

A. Hazret-i MuhammedHazret-i Fahr-i Âlem efendimiz, Hazret-i İsa’dan 620

sene sonra, 12 Rebîü’l-Evvel Pazartesi günü, Mekke’de dünyayı teşrif etmiştir. Bu tarih, adaletiyle meşhur bir hü-kümdar olan Nuşirevan zamanına denk düşmektedir. Ba-basının ismi Abdullah (Abdulmuttalib’in oğlu), annesinin ismi Âmine (Vehb’in kızı) olup, dünyayı teşrifi, Koç bur-cunda gerçekleşmiştir.

Kırk yaşına geldiğinde, peygamberliğini ilan etmiştir. Bu tarihten sonra on üç sene Mekke’de ikamet edip, elli üç yaşında iken Medine’ye hicret etmiştir. Hicretten sonra on yıl Medine’de yaşamıştır. Altmış üç yaşındayken, hicretin onuncu yılında 12 Rebîü’l-Evvel Pazartesi günü lâhût âle-mine intikal etmiştir. Yaratılmışların kıblegâhı ve melekle-rin tavaf ettikleri ravzası, Medine’de bulunmaktadır.

Efendimizin, babasından yukarıya doğru soy silsilesi, Abdullah, Abdulmuttalib ve Hâşim’den Adnan’a ondan Hazret-i İsmail ve Hazret-i İbrahim’e, onlardan da Hazret-i Âdem’e kadar devam eder. Özetleyecek olursak, Efendi-mizin soy şeceresi, Hazret-i İbrahim soyundan, Adnanîler kavminden, Kureyş kabilesinin Hâşimoğlulları sülalesin-den gelmektedir.

B. Hazret-i İmâm Ali

Cûş edüp yâd-ı muhabbet ile deryâ-yı ezelOldu bir nûr-i asl şems ü kamer Müşterî hâl

İstivâ remzi olup şakk-ı kamer nûr-i CemâlYek vücûd âlem-i vahdetde Muhammed’le Ali

Evliyanın Şâhı Hazret-i İmâm Aliyyü’l-Murtaza, On İki İmâm’ın birincisidir. Hicretten 23 sene önce, 13 Receb Cuma günü dünyayı teşrif etmiştir. Bu tarih Hürmüz Şâh’ın hü-

İkinci Bölüm

Orijinal Metinler (Transkripsiyon)

91

I. Rehnümâ-yı Sâlikîn

[1b] Bi’smi Şâh. Tarîk-i Nâzenîn fukarâsından Tekfurdağlı Kürt Hasan-zâde Hasan Hüsnî Cemâlî Baba’nın Reh-nümâ-yı Sâlikîn nâm eser-kerdesi olan risâle-i mergûbesi-dir. Bismillâhirrahmânirrahîm. El-hamdü li’llâhi Rabbi’l-âle-mîn ve’s-salâtu ve’s-selâmu alâ seyyidinâ Muhammedin Hâtemi’n-Nebiyyîn ve Ehlibeytihi’t-tâhirîn salâvatullahi aley-him ecma‘în. Ammâ ba‘d, Hazret-i Pîr’im ve zâhirde dest-gîrim Hünkâr Hâcı Bektâş Velî kutbu’l-evliyâ mazhar-ı sırr-ı Ali fî noktati’l-bâ efendimiz sultânımız hazretlerinin rızâ-yı me‘âlî-i irtizâ-yı himem-i destûrları ile fakîr-i pür-taksîr bu risâle-i şîrîn makâleyi dört bâb üzre bi’t-taksîm be-her bâbı üçer fasl olarak,

Dört kapudan üçer girdim on ikiOn ikidir âşıklara rehnümâ

sırrınca dört kapu on iki makâm üzerine bi’t-tertîb sırr-ı ma‘rifeti ve esrâr-ı hakîkati alâ merâtibihim iş‘ârına ibti-dâr ve Rehnümâ-yı Sâlikîn nâmıyla isim tesmiyesine ictisâr kılındı. Vallâhu yekûlü’l-hakka ve hüve yehdi’s-sebîl. İmdi Cenâb-ı Hakk ve Rabbü’l-Felak hazretleri, Kur’ân-ı Azî-mü’ş-şân’da “Ve alleme Âdeme’l-esmâe küllehâ.” buyurup ol cihetden Âdem mazhar-ı esmâ-i küll ve tev’em-i “Veylün li-külli.” olmağla ümmü’l-kitâb, seb‘u’l-mesânî, cevâmi‘u’l-kelâm ve kelîmetullâh deyu [2a] insân-ı kâmile isim olun-muşdur. Böyle olduğu hâlde insân-ı kâmil olmağa sa‘y ü gayret birinci vâcibe-i zimmetdir. Zîrâ “El-ilmu ilmânu il-mu’l-ebdân ve ilmu’l-edyân.” ya‘nî ilm-i ebdân, “Men arefe nefsehu.” ilmü’l-edyân, “Fe-kad arefe rabbehu.” mefhûmun-ca bir kimse nefsini bilüp âyîne-i dilden gubâr-ı mâ-sivâyı sile. Ol zamân esrâr-ı ma‘rifet-i samedâniyye ana bi’l-fi‘l keşfola ve hattâ şeş cihâta ki müteveccih ola, vechullâhı müşâhede eyleye. Ol vakt âyet-i “Ve li’llâhi’l-meşriku ve’l-mağribu fe-eynemâ tuvellû fe-semme vechullâh.” sırrı zuhûra

189

Has

an C

emâl

î Bab

a (a

yakt

a so

ldan

üçü

ncü,

elle

ri c

ebin

de o

lan

zât)

İsta

nbul

Rum

eli H

isar

ı Şeh

itlik

Tek

kesi

Bah

çesi