T.C. ANKARA ÜN VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ ÖZEL ...acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/557/861.pdf · t.c. ankara Ünİversİtesİ sosyal bİlİmler enstİtÜsÜ Özel hukuk

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK ANA BİLİM DALI

(MEDENİ USUL VE İCRA İFLAS HUKUKU) YÜKSEK LİSANS TEZ ÇALIŞMASI

İCRA VE İFLAS KANUNUNA GÖRE MAL BEYANI

TEZ DANIŞMANI

Doç. Dr. Erdal TERCAN

HAZIRLAYAN

Hasan ERCAN 01911922

ANKARA - 2004

I

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ..................................................................................................... I

KAYNAKÇA ....................................................................................................... XI

KISALTMALAR CETVELİ .......................................................................... XIX

GİRİŞ ............................................................................................................ 1

§1. MAL BEYANI KAVRAMI VE TARİHİ GELİŞİMİ .................................3

A) MAL BEYANI KAVRAMI .......................................................................3

I- GENEL OLARAK .............................................................................3

II- TANIM.................................................................................................6

III- MAL BEYANININ ÖNEMİ VE AMACI ......................................7

B) MAL BEYANININ TARİHİ GELİŞİMİ .................................................8

I- GENEL OLARAK .............................................................................8

II- HUKUKUMUZ AÇISINDAN ..........................................................9

§2. MAL BEYANI YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN DOĞMASI İÇİN GEREKLİ

ŞARTLAR.......................................................................................................12

A) MAL BEYANININ GEREKLİ OLDUĞU BİR TAKİP YOLUNA BAŞVURULMUŞ OLMASI ...................................................................12

B) YAPILMAKTA OLAN BİR İCRA TAKİBİ .........................................13

C) YAPILAN İCRA TAKİBİNİN GEÇERLİ OLMASI ...........................14

D) ÖDEME VEYA İCRA EMRİNİN USULÜNE UYGUN TEBLİĞ EDİLMİŞ OLMASI ...............................................................................17

I- TEBLİGATIN KİME YAPILACAĞI ............................................17

1) Borçluya Tebligat .........................................................................17

2) Kanuni Temsilciye Tebligat .......................................................18

3) Müşterek Borçlulara Tebligat ....................................................18

4) Vekile Tebligat..............................................................................19

a) Ödeme Emrinin Tebliği ........................................................20

b) İcra Emrinin Tebliği .............................................................21

II

II- TEBLİGATIN USULÜNE AYKIRI YAPILMIŞ OLMASI .........22

§3. MAL BEYANINDA BULUNMAKLA YÜKÜMLÜ OLANLAR ............24

A) BORÇLU ..................................................................................................24

IV- VEKİLİN MAL BEYANINDA BULUNMASI ..............................24

V- TAKİP BORÇLUSUNUN BİRDEN FAZLA OLMASI ................26

B) TÜZEL KİŞİLER ....................................................................................27

C) KEFİL .......................................................................................................27

D) KANUNİ MİRASÇILAR ........................................................................28

E) ÜÇÜNCÜ ŞAHISLAR .............................................................................28

§4. MAL BEYANINDA BULUNMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN OLMADIĞI HALLER.........................................................................................................29

§5. MAL BEYANININ KAPSAMI ....................................................................32

A) GENEL OLARAK ...................................................................................32

B) MAL BEYANININ KAPSAMI ...............................................................33

I- BORCA YETECEK KADAR MAL ................................................33

1) Kısmi İtiraz Halinde ...................................................................35

2) Beyan Edilen Malların Değer, Miktar ve Vasıflarının

Bildirilmesi ...................................................................................35

3) Para Veya Malı Bulunmamak ...................................................37

4) Borç Miktarının Az Olması ........................................................40

5) Borçlunun Memur Olması .........................................................41

II- ALACAK VE HAKLAR ..................................................................42

1) Kısmen Haczi Caiz Olan Ücret ve Haklar ................................44

2) Örf, Adet ve Ahlak İcabı Alacaklı Olunan Haklar .................44

III- HACZEDİLEMEYEN MAL VE HAKLAR ...................................45

IV- MİRAS YOLUYLA İNTİKAL EDEN TAŞINMAZLAR..............47

V- YAŞAYIŞ TARZINA GÖRE GEÇİM KAYNAKLARI ...............48

III

VI- BORCUN NE SURETLE ÖDENECEĞİ ........................................51

C) MAL BEYANINDA SIRA ......................................................................52

§6. MAL BEYANINDA BULUNMA..................................................................54

A) GENEL OLARAK ...................................................................................54

B) MAL BEYANININ YAPILMASI ...........................................................55

I- MAL BEYANININ YAPILACAĞI YER .......................................55

II- MAL BEYANINDA BULUNMADA ŞEKİL .................................56

1) Sözlü (Şifahi) Beyan ....................................................................56

2) Yazılı Beyan .................................................................................58

III- MAL BEYANINDA SÜRE ..............................................................61

1) Genel Olarak .................................................................................61

2) Mal Beyanında Bulunma Süresinin Başlangıcı .........................63

a) Usulsüz Tebliğde ...................................................................64

b) Mazeret Halinde ....................................................................65

c) İtiraz Halinde .........................................................................65

3) Takip Şekillerine Göre Mal Beyanında Bulunma Süresi ........67

a) İlamsız Takiplerde ................................................................67

aa) Genel Haciz Yolu ile Takipte .........................................68

aaa) Borçlu Ödeme emrine İtiraz Etmezse ...................68

bbb) Borçlu Ödeme Emrine İtiraz Ederse ....................69

ccc) Kısmi İtiraz Halinde.................................................72

bb) Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yolu İle Takipte 73

aaa) Borçlu Ödeme Emrine İtiraz Etmezse ..................73

bbb) Borçlu Ödeme Emrine İtiraz Ederse ....................74

b) İlamlı Takipte ........................................................................77

c) Rehnin Paraya Çevrilmesi Yolu İle Takiplerde .................78

C) MAL BEYANINDA BULUNMANIN SONUÇLARI ...........................79

IV

§7. MAL BEYANINDA BULUNMAMANIN MÜEYYİDELERİ ..................81

A) İCRA İFLAS SUÇ VE CEZALARI .................................................82

I- GENEL OLARAK ...........................................................................82

II- İCRA İFLAS SUÇLARININ MAHİYETİ ...................................83

1) İcra İflas Suçlarının Sınıflandırılması .....................................83

2) İcra Suçları İle Ceza Hukuku Suçlarının Karşılaştırılması ..84

B) HAPİSLE TAZYİK ............................................................................85

I- TANIMI .............................................................................................85

II- HUKUKİ MAHİYETİ ....................................................................86

III- HAPİSLE TAZYİKİN ŞARTLARI (UNSURLARI) .................87

1) Borçlunun Süresi İçinde Mal Beyanında Bulunmamış

Olması .......................................................................................87

2) İhtar Şartı ................................................................................88

3) Alacaklının Talebi (Şikayeti) ..................................................89

a) Talep (Şikayet) Şartı .....................................................89

b) Talep (Şikayet) Süresi ..................................................89

c) Talepte Bulunacak Olanlar .........................................90

IV- HAPİSLE TAZYİK EDİLECEK OLAN .....................................90

V- BAŞVURU YÖNTEMİ ..................................................................91

1) Başvuru Mercii ........................................................................91

2) Başvuru Şekli ..........................................................................91

VI- GÖREV VE YETKİ .......................................................................92

1) Görevli Mahkeme ...................................................................92

2) Yetkili Mahkeme .....................................................................92

VII- YARGILAMA VE KARAR .......................................................92

VIII- KANUN YOLLARI .....................................................................94

IX- HAPİSLE TAZYİK CEZASININ SONUÇLARI .......................94

V

C) MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇU .....................................94

I- TANIM ...........................................................................................94

II- MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇUNUN UNSURLARI ...............................................................................95

1) Borçlu Hakkında Başlatılan Ve Kesinleşen Bir Haciz Yoluyla Takibin Bulunması ...................................................95

a) İcra Takibinin Geçerli Olması ..........................................95

b) Tebligatın Usulüne Uygun Yapılması ...............................96

2) İhtar Şartı .................................................................................96

3) Borçlunun Süresi İçinde Mal Beyanında Bulunmamış

Olması ......................................................................................98

a) Borçlunun Hiç Mal Beyanında Bulunmamış Olması .......98

b) Borçlunun Eksik (Geçersiz) Beyanda Bulunmuş Olması103

aa) Yazılı Beyandaki Eksiklik ............................................103

bb) Sözlü Beyandaki Eksiklik ............................................105

4) Borçlunun Özürü (Mazereti) Olmaması ............................105

5) Borçlunun Malvarlığının Alacaklı Tarafından

Bilinememesi ........................................................................107

a) Borçlunun Haczi Mümkün Mallarını Alacaklının

Bilmemesi ........................................................................107

b) Borçlunun Borcu Karşılayacak Miktarda Malının

Haczedilmemiş Olması .................................................112

6) Alacaklının Şikayeti ..............................................................114

a) Şikayet ..............................................................................114

b) Şikayet Hakkı ..................................................................114

c) Şikayet Süresi ..................................................................116

III- SUÇ TARİHİ ............................................................................118

VI

IV- SANIK ....................................................................................... 119

V- DAVA AÇMA YÖNTEMİ ........................................................121

VI- GÖREV VE YETKİ .................................................................121

1) Görevli Mahkeme .................................................................121

2) Yetkili Mahkeme ...................................................................121

VII- ZAMANAŞIMI .......................................................................122

1) Dava Zamanaşımı .................................................................122

2) Ceza Zamanaşımı ..................................................................124

VIII- YARGILAMA .......................................................................125

IX- KARAR .....................................................................................127

1) Hükümlülük Kararı ..............................................................128

2) Beraat Kararı ........................................................................129

3) Davanın Düşmesi Kararı ......................................................129

a) Davanın Zamanaşımı Nedeniyle Düşmesi ....................129

b) Davanın Borcun Ödenmiş Olması Nedeniyle Düşmesi 129

c) Davanın Şikayetçinin Şikayetinden Vazgeçmesi Nedeniyle Düşmesi .................................................................130

4) Ceza Tayinine Yer Olmadığı Kararı ...................................131

5) Davanın ertelenmesi Kararı .................................................131

X- KANUN YOLLARI ...................................................................132

1) Temyiz ....................................................................................132

a) Temyiz Süresi ..................................................................132

b) Temyize Başvuru ............................................................132

c) Temyize Başvuracak Olanlar .........................................132

d) Temyizin Sonucu ............................................................133

2) İtiraz .......................................................................................133

3) Karar Düzeltme .....................................................................134

VII

XI- MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇUNUN CEZASI .134

1) Suçun Cezası ..........................................................................134

2) Cezaya İlişkin Bazı Özellikler ..............................................134

D) HAPSEN TAZYİK TEDBİRİ İLE HAFİF HAPİS CEZASIN

KARŞILAŞTIRILMASI ..................................................................135

I- ESAS YÖNÜNDEN .....................................................................135

II- USUL YÖNÜNDEN ..................................................................136

E) GERÇEĞE AYKIRI MAL BEYANINDA BULUNMA SUÇU..........137

I- GENEL OLARAK ...............................................................................137

II- GERÇEĞE AYKIRI MAL BEYANI ...............................................139

III- GERÇEĞE AYKIRI MAL BEYANDA BULUNMA SUÇUNUN

UNSURLARI .....................................................................................139

1) İhtar ................................................................................................139

2) Mal Beyanını Gerçeğe Aykırı Olarak Yapılmış Olması .............140

3) Mal Beyanının Bizzat Borçlu Tarafından Yapılmış Olması ......143

4) Borçluda Suç Kastının Bulunması ...............................................143

5) Şikayet..............................................................................................144

IV- USULE İLİŞKİN HÜKÜMLER ......................................................144

V- GERÇEĞE AYKIRI BEYANDA BULUNMA SUÇUNUN CEZASI145

§8. SONRADAN KAZANILAN MALLARIN VE GELİRDE MEYDANA GELEN ARTIŞLARIN BEYANI...............................................................147

A) BEYAN YÜKÜMLÜLÜĞÜ ..................................................................147

I- GENEL OLARAK .............................................................................147

II- BEYANININ YAPILACAĞI YER ..................................................149

III- BEYANININ YAPILMASINDA ŞEKİL ........................................149

IV- BEYANIN YAPILMASINDA SÜRE ..............................................149

VIII

B) SONRADAN KAZANDIĞI MALLARI VE GELİRİNDE MEYDANA

GELEN ARTIŞLARI BİLDİRMEYEN BORÇLUNUN

CEZALANDIRILMASI .........................................................................151

I- GENEL OLARAK ..............................................................................151

II- SONRADAN KAZANILAN MALLARI VE GELİRDE MEYDANA

GELEN ARTIŞLARI BİLDİRMEME SUÇUNUN UNSULARI ...152

1) Devam Eden Bir Takibin Bulunması ...........................................152

2) Borçlunun Sonradan Elde Ettiği Malları Veya Gelirinde Meydana Gelen Artışları Bildirme Mecburiyeti Altında Olması ......153

3) Borçlunun Malları Veya Gelirinde Sonradan Bir Artışın Olması 154

4) Borçlunun Malvarlığı Veya Gelirindeki Artışları Süresinde

Bildirmemiş Olması .......................................................................154

5) Borçlunun Geçerli Bir Özürünün (Mazeretinin) Olmaması .....155

6) Alacaklının Şikayeti .......................................................................156

III- USULE İLİŞKİN HÜKÜMLER ......................................................156

1) Dava Zamanaşımı ..........................................................................156

2) Ceza Zamanaşımı ...........................................................................157

IV- SONRADAN KAZANILAN MALLARI VE GELİRDE MEYDANA

GELEN ARTIŞLARI BİLDİRMEME SUÇUNUN CEZASI ........157

§9. TİCARETİ TERKEDEN TACİRİN MAL BEYANINDA

BULUNMASI ..............................................................................................159

A) BEYAN YÜKÜMLÜLÜĞÜ ..................................................................159

I- GENEL OLARAK ............................................................................159

II- TİCARETİ TERKEDEN TACİRİN MAL BEYANINDA

BULUNMASI ..................................................................................161

1) Mal Beyanının Yapılacağı Yer .....................................................161

2) Mal Beyanında Bulunma Süresi ...................................................162

IX

3) Mal Beyanının Kapsamı ................................................................162

III- MAL BEYANINDA BULUNMANIN SONUÇLARI ....................163

IV- TİCARETİN KISMEN TERK EDİLMESİ ....................................167

B) BEYANDA BULUNMAYAN TACİRİN CEZALANDIRILMASI ...169

I- GENEL OLARAK ............................................................................169

II- SUÇUN UNSURLARI .....................................................................171

1) Tacirin Ticaretini Terk Etmiş Olması ........................................171

2) Ticareti Terkeden Tacirin Süresi İçinde Mal Beyanında Bulunmamış Olması .....................................................................172

3) Ticareti Terkeden Tacirin Mal Beyanında Malvarlığını Eksik Göstermiş Olması .........................................................................173

4) Ticareti Terkeden Tacirin Aktifinde Yer Alan Bir Malı Veya Onun Yerine Geçen Değerini Haciz Veya İflas Sırasında Gösterememiş Olması ..................................................................174

5) Tasarruf Yasağının İhlali ............................................................175

6) Alacaklının Zarar Görmüş Olması ............................................177

7) Alacaklının Şikayeti .....................................................................178

III- USULE İLİŞKİN HÜKÜMLER ...................................................179

IV- SUÇUN CEZASI ............................................................................179

§10. MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇUNUN HUKUK SİSTEMİMİZ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ .........................180

A) SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK NEDENİYLE ÖZGÜRLÜĞÜN

KISITLANAMAMASI KURALI VE MAL BEYANINDA

BULUNMAMA SUÇU ..........................................................................181

I- SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK NEDENİYLE ÖZGÜRLÜĞÜN KISITLANMASI .............................................................................181

1) Genel Olarak .............................................................................181

2) Kuralın Tarihsel Gelişimi .........................................................182

3) Ülkemizdeki Mevcut Düzenleme .............................................184

X

II- SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK NEDENİYLE ÖZGÜRLÜĞÜN KISITLANAMAMASI KURALININ KAPSAMI .......................185

1) Suje .............................................................................................185

2) Sözleşme ve Borç (Yükümlülük) Kavramları .........................185

3) Borcu (Yükümlülüğü) yerine Getirememe Hali .....................187

4) Özgürlüğün Kısıtlanamaması ..................................................188

III- MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇU AÇISINDAN KONUNUN İNCELENMESİ ......................................................189

1) Suçun Ön Koşulu ......................................................................190

2) Maddi Unsur ..............................................................................190

3) Manevi Unsur ............................................................................190

4) Suçun Faili .................................................................................190

5) Suçun Hukuki Konusu ..............................................................190

6) Borcun Ödenmesi Sonucu Dava ve Cezanın Düşmesi ...........192

IV- SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK NEDENİYLE ÖZGÜRLÜĞÜN KISITLANAMAMASI KURALI KARŞISINDA MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇUNUN DURUMU ...........192

B) ANAYASA HÜKÜMLERİNİN DOĞRUDAN

UYGULANABİLİRLİĞİ .....................................................................194

I- GENEL OLARAK ..........................................................................194

II- HANGİ HÜKME ÜSTÜNLÜK TANINACAĞI ..........................195

III- BEKLETİCİ MESELE YAPILMASI ...........................................196

IV- MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇU AÇISINDAN KONUNUN İNCELENMESİ .........................................................197

SONUÇ .........................................................................................................199

ÖZET .........................................................................................................202

XIX

KISALTMALAR CETVELİ

ABD : Ankara Barosu Dergisi

AD : Adalet Dergisi

AİHS : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

aşa. : Aşağıda

AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

AY : Anayasa

AYM : Anayasa Mahkemesi

AYMKD : Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi

BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Dergisi

BK : Borçlar Kanunu

bkz. : Bakınız

BM : Birleşmiş Milletler

Bursa BD : Bursa Barosu Dergisi

c. : cilt

CD : Ceza Dairesi

CGK : Yargıtay Ceza Genel Kurulu

CİK : Ceza İnfaz Kanunu

CMUK : Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu

dn. : Dipnot

GM : Genel Müdürlüğü

HD : Hukuk Dairesi

HGK : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu

HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu

XX

İBD : İstanbul Barosu Dergisi

İBK : İçtihadı Birleştirme Kararı

İİD : İcra İflas Dairesi

İİK : İcra ve İflas Kanunu

İİKİD : İlmi ve Kazai İçtihatlar Dergisi

İÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası

K : Kanun

karş : karşılığı

m. : Madde

Mersin BD : Mersin Barosu Dergisi

no. : numara

RG : Resmi Gazete

RKD : Resmi Kararlar Dergisi

s. : sayfa

Sİ : Son İçtihatlar (dergi)

TBBD : Türkiye Barolar Birliği Dergisi

TCK : Türk Ceza Kanunu

TD : Ticaret Dairesi

Teb. Tüz. : Tebligat Tüzüğü

Teb.K. : Tebligat Kanunu

TMK : Türk Medeni Kanunu

TTK : Türk Ticaret Kanunu

vd. : ve devamı

vs. : ve saire

Yasa D. : Yasa Dergisi

YD : Yargıtay Dergisi

XXI

YİBK : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı

YKD : Yargıtay Kararları Dergisi

yuk. : yukarıda

1

GİRİŞ

İcra ve İflas Hukukunun diğer adı cebri icra hukukudur. Cebri icra,

mükellefiyetlerini yerine getirmesi için borçlunun mallarına ve şahsına karşı

belirli bir usule ve şekle riayet edilerek zor kullanılmasıdır. Subjektif hakların bir

müeyyidesini teşkil eden bu yetki Devlete aittir ve Devlet bunu gereken ölçü ve

derecede kullanarak hukuk düzenini korur.1

Borçlar genellikle kendiliğinden (ihtiyari olarak) yerine getirilir. Bununla

birlikte borçlu, borcunu rızası ile yerine getirmezse, alacaklının talebi üzerine

Devlet kuvveti tarafından borcunu yerine getirmeye zorlanır. Alacaklının, kendi

kendine alacağını almaya kalkışması yani ihkakı hak yasaktır.

Bu günkü cebri icra hukukuna göre, borçlu borcunu rızası ile ödemediği

taktirde, alacaklının sözkonusu alacağına kavuşmasını sağlamak için, Devletin

cebri icra organları, borçlunun mallarına el koyar, bu malları satar ve elde edilen

para ile alacaklının alacağı ödenir. Takip hukuku da denilen bu prosedürün

işleyebilmesi için icra organları zor kullanma yetkisine de sahiptir. Bu tedbirlerin

de yetmediği hallerde, borçlular için birtakım yaptırımlar da öngörülmüştür (İİK

m.331 vd.).

Alacaklının alacağı, borçlunun mallarının, Devletin icra organları (icra

dairesi) tarafından haczedilip satılmasından elde edilen para ile karşılanır. Ancak

gerek alacaklı, gerekse de icra dairesi borçlunun ne gibi malları bulunduğunu

bilemez. İşte alacaklının alacağına kolayca kavuşması ve haczin başarılı

olabilmesi için hukukumuzda mal beyanı müessesesi düzenlenmiştir. Hakkında

icra takibi başlayan borçlu, kendisine gönderilen ödeme veya icra emrinin tebliği

üzerine süresinde ve usulüne göre mal beyanında bulunmakla yükümlüdür (İİK.

m. 74).

1 BERKİN, M. Necmeddin: İcra Hukuku Dersleri, İstanbul 1969, s.75.

2

Eski hukuk sistemlerinde geçerli olan borç için hapis yasağı günümüzde,

tamamen terkedilmiştir. Artık günümüzde cebri icra borçlunun şahıs varlığına

değil malvarlığına yöneliktir. Ancak borçlunun mallarını ve mallarının nerede

olduğunu tespit edebilmek için daha doğru bir ifadeyle borçlunun mal beyanında

bulunma yükümlülüğünü yerine getirmesi için bazı hallerde (ve fakat istisnai

olarak) hapis yoluna başvurulabileceği kabul edilmiştir. Mesela, borçlunun mal

beyanında bulunmasını sağlamak için hapisle tazyik edilmesi (İİK m. 76) ve mal

beyanında bulunmayan borçlunun cezalandırılması (İİK m. 337) gibi.

Görüldüğü üzere, İcra İflas Kanununda cebri icrayı etkin kılmak için bazı

icra iflas suçları kabul edilmiş ve bunlar kanunsuz suç olmaz (suçta kanunilik)

ilkesi gereğince kanunda açık seçik belirtilmiştir (İİK m. 331-354).

İşte bu bağlamda da, hakkında icra takibi yapılan borçlu süresi içinde ve

kanunun öngördüğü şartlara uygun olarak mal beyanında bulunma

yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır. Aksi taktirde hapis cezası yaptırımı

ile karşı karşıya kalacaktır.

Biz bu çalışmamızda mal beyanı müessesesini hem maddi açıdan ve hem

de cezai açıdan inceledik.Bu bağlamda öncelikle mal beyanı kavramını ve tarihi

gelişimini hem genel olarak hem de hukukumuz yönünden ele aldıktan sonra, mal

beyanı yükümlülüğünün sözkonusu olması için gerekli şartların neler olduğunu,

kimlerin mal beyanında bulunma yükümlülüğü altında bulunduğunu bunun

akabinde böyle bir yükümlülüğün olmadığı halleri, mal beyanının kapsamını ve

bu beyanın nereye ve nasıl yapılacağını inceledik.Daha sonra da mal beyanında

bulunmamanın müeyyideleri olan hapisle tazyik tedbiri ve mal beyanında

bulunmama suçu ile gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçunu ele aldık.Bununla

birlikte sonradan kazanılan malları ve gelirde meydana gelen artışları beyan

yükümlülüğü ile ticareti terk eden tacirin mal beyanında bulunma yükümlülüğü de

bu çalışmamız kapsamında ele alınmıştır.En son olarak da mal beyanında

bulunmama suçunun hukuk sistemimiz açısından değerlendirilmesine yer

verilmiştir.

3

§1. MAL BEYANI KAVRAMI VE TARİHİ GELİŞİMİ

A) MAL BEYANI KAVRAMI

I- GENEL OLARAK

Mal beyanı kavramı cebri icra hukuku sistemimizde yer alan bir

kavramdır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, cebri icra, borçların Devlet kuvveti

yardımı ile (zorla) yerine getirilmesidir (ifa edilmesidir).1

Borçlar, esasen kendiliğinden (ihtiyari olarak) yerine getirilir (ifa edilir).

Borçluların, borçlarını herhangi bir cebri işlem (zor kullanma) ile karşılaşmadan,

rızaları ile ifa etmeleri, kanuna saygı gösterilmesi ve akitlere (sözleşmelere)

uyulması gerektiği hakkındaki genel düşüncenin bir sonucudur.2

Bununla beraber, her toplumda, borcunu rızası ile ifa etmeyen (ödemeyen)

borçlular da vardır. İşte, bu gibi borçlulara karşı, bunlardan alacaklı olanları

korumak için (yani alacaklıların alacaklarına kavuşabilmeleri için), alacaklılara,

Devlet kuvvetinin yardımını isteme hakkı tanınmıştır.3

Borçlu, borcunu vadesinde ve sözleşmeye uygun bir tarzda ifa etmelidir.

Eğer borçlu borcunu ifa etmekte gecikirse (sözleşmeye aykırı hareket ederse) bazı

şartlar altında mütemerrid olur. Bu durum da, borçlu aleyhine bazı sonuçlar

doğurur, bu sonuçlar Borçlar Kanunda belirtilmiştir (Bkz. BK.m.101-102).

Borçlu mütemerrid olursa yani borcunu ifa etmemekte devam ederse Kanun,

alacaklıya, gerekli hak ve vasıtaları vermek suretiyle, borçluyu borcunu ifaya

zorlama yolunu açar.4 Alacaklının, Devlet kuvveti yardımı ile borçlunun, borcunu

yerin getirmeye zorlanmasını isteme hakkı vardır. Alacaklı bu hakkını kullanırsa

(icra dairesine başvurursa), borcunu rızası ile yerine getirmeyen (ifa etmeyen,

ödemeyen) borçlu, Devlet kuvveti ile borcunu yerine getirmeye (ödemeye)

1 KURU, Baki: İcra İflas Hukuku, c.I, İstanbul 1988; s.25, KURU, Baki/ARSLAN,

Ramazan/YILMAZ, Ejder: İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, Ankara 2004, s.27. 2 KURU, c. I, s.25. 3 KURU, c.I, s.25; SEVİĞ, Vasfi Reşit: İcra ve İflas Kanunu İkinci Safha Haciz, Ankara. 4 SEVİĞ, s.13.

4

zorlanır.5 Devletin cebri icra organları (İcra dairesi), borçlunun mallarına el koyar,

bu malları satar ve atış bedelinden alacaklıya alacağını öder.6

Cebri icra tedbirleri, sadece borçlunun malvarlığı içindir. Yani, alacaklının

alacağına kavuşabilmesi için, cebri icra organları yalnız borçlunun malvarlığına

elkoyabilir.7 Zira borçlunun, borcundan dolayı şahsi sorumluluğu değil, malvarlığı

ile sorumluluğu sözkonusudur.8 Eski hukuk sistemlerinde rastlanan, borçlunun

borcunu ödeyinceye kadar hapis edilmesi, yani borç için hapis müessesesi, diğer

modern hukuk sistemlerinde olduğu gibi, hukukumuzda da mevcut değildir.9

İşte cebri icra sistemimize göre, alacaklı, borçlunun mallarının haczedilip

satılmasından elde edilen para ile tatmin edilir.10 Hukuk sistemlerinde, hapisle

tazyik usulü terk edildikçe, cebri icranın borçlunun malları ve hakları üzerinde

yapılması, normal bir icra yolu haline gelmiştir. Bu durumu ifade eden

“Borçlanan kişi, mallarını borçlandırır” sözü oldukça eskiye dayanmaktadır.11

Borçlunun şahsi mükellefiyeti borçlarına da sirayet eder, yani borçlu, borcundan

dolayı tüm mal varlığı ile sorumlu olur. Borçlunun bu sorumluluğu hem hali

hazırdaki ve hem de gelecekteki bütün mallarını kapsar.12 Yani borçlu yalnızca

mevcut malları değil, gelecekteki kazanacağı malları da borca karşı teminat

oluşturur. Zira borçlunun mevcut mallarının, borcunu ödemeye kafi gelmemesi,

ödenmeyen borçlardan onu kurtarmaz. Bir başka ifadeyle borcun miktarı

borçlunun mevcut malları ile sınırlandırılamaz ve borçluyu borcundan dolayı

gelecekte kazanacağı malları ile sorumlu olmaktan kurtaramaz.13

5 Bugünkü cebri icra hukukumuz, zor kullanma yetkisini yalnız Devlet’e tanımaktadır. Buna

göre İcra ve İflas Kanunu, alacağı tahsil yetkisini yalnız icra müdürüne tanıdığından, alacaklının alacağını zorla tahsil etmesi suçtur. Yani alacaklının kendi kendine alacağını almaya kalkışması, kendiliğinden hak alması yasaktır (bkz. TCK m.308).

6 KURU, c. I, s.25. 7 KURU, c.I, s.25; Alacaklının, alacağına kavuşması için borçlunun malvarlığına el konulması

da mutlak değildir. Bazı insanlık ve kamu düzeni düşünceleri ile, borçlunun bazı mal, hak ve alacaklarının haczedilemeyeceği kabul edilmiştir. (bkz. İİK. m.82-83).

8 SEVİĞ, s.13; POSTACOĞLU: İcra Hukukunun Esasları, İstanbul 1982; s.273, ÜSTÜNDAĞ, Saim: İcra Hukukunun Esasları, İstanbul 1995, s.183.

9 KURU, c.I, s.27; TÜRKEŞ, Şükrü: İcra-İflas Suç ve Cezaları, İstanbul 1977; BERKİN, Necmeddin: İcrada Hukuk, İstanbul 1947; BERKİN Necmeddin: Adalet Hukukumuz Bakımından Medeni Suçlar, İBD 1950/8, s.433-449.

10 KURU, c.I, s.27; ÖĞÜTÇÜ, A. Tahir/ÇİTOĞLU, Ali: Uygulamalı İcra ve İflas Kanunu, c.I, Ankara 1977; KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders Kitabı, s.193.

11 SEVİĞ, s.26. 12 SEVİĞ, s.26. 13 SEVİĞ, s.26.

5

Borçlunun mallarının satılıp, elde edilen para ile alacaklının alacağının

ödenebilmesi için, ödeme emrinin kesinleşmesinden sonra alacaklının talebi ile

borçlunun malları haczedilir (İİK. m.78 vd.).14

Haciz, borçlunun mallarını cebri icra organlarının bilgi ve takibi altına

koymaktır. Eğer borçlu borcunu satıştan evvel ödeyip takibi durduramaz ise

adaletin yani devletin yetkili organlarının (cebri icra organlarının) eli altına

konmuş olan malları satılarak alacaklıya alacağı ödenir. İşte görülüyor ki,

alacaklıların alacaklarını elde edebilecekleri kaynak, borçlunun (haczi mümkün

olmayan malları hariç) mevcudunda bulunan veya takipten sonra kazanacağı mal

varlığıdır.15

Ancak alacaklının, borçlunun malvarlığını oluşturan unsurları yani

borçlunun ne gibi malları bulunduğunu ve bunların nerede olduğunu bilmesine her

zaman için imkan yoktur.16 Şüphesiz, alacaklı, borçlusuna kredi açarken, borç

verirken borçlunun malvarlığı hakkında az çok belirli bir fikre sahiptir. Fakat

alacağını elde edemediği zaman alacaklının bu malvarlığı unsurları hakkında bilgi

sahibi olabilmesi için çeşitli tedbirler sözkonusu olmaktadır.17 Bu maksatla,

İsviçre Hukukunda, borçlunun haciz sırasına hazır bulunması zorunluluğu kabul

edilmiş ve aksine hareket için cezai müeyyide öngörülmüştür.18 Türk Hukukunda

ise “mal beyanı” müessesesi benimsenmiştir.19 Bu sistem, borçluyu borcuna

14 KURU, c.I, s.588; KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders Kitabı, s.193. 15 SEVİĞ, s.82. 16 KURU, c. I, s.588; KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders Kitabı, s.193; ÜSTÜNDAĞ- İcra,

s.183; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 415; POSTACIOĞLU, İcra, s.273. 17 POSTACIOĞLU- İcra, s.273. 18 POSTACIOĞLU- İcra, s.273; ÖĞÜTÇÜ/ÇİFTOĞLU, c.I, s.415. 19 POSTACIOĞLU- İcra, s.273; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.415; Doktrinde hakim olan görüşe

göre mal beyanı müessesesi Türk Hukukunun bir özelliğidir. Türk, Alman ve Avusturya hukukunda mal beyanı müessesesi mevcut olmasına rağmen İsviçre Hukukunda böyle bir müessese yoktur (POSTACIOĞLU- İcra, s.273; KURU, c.I, s.185; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.415; ARAR, Kemal: İcra ve İflas Hükümleri, Ankara 1944; GÜRDOĞAN, Burhan: İcra Hukuk Dersleri, Ankara 1970; ŞİMŞEK Edip: Uygulamalı İcra ve İflas Kanunu, Ankara 1989). Buna karşılık diğer bir görüşe göre ise; İsviçre Hukukunda SchKG 91 hükmü, bir yandan borçlunun haciz sırasında hazır bulunması mecburiyetini düzenlerken; diğer yandan da yine borçluyu haciz için zorunlu olduğu nisbette malvarlığı parçalarını beyan etmekle mükellef tutmuştur. Hatta, borçlu kendi elinde bulunmayan malları ile üçüncü şahıslardaki alacak ve haklarını da beyan etmek zorundadır. Bu hüküm sebebi ile İsviçre Hukukunda, mal beyanı müessesesinin düzenlenmediği tarzındaki ifadeler doğru sayılamaz (ÜSTÜNDAĞ: İcra, s.182).

6

yetecek derecede mallarını göstermeye ceza tehdidi altında mecbur

bırakmaktadır.20

Bu bağlamda, alacaklın alacağı, borçlunun mallarının haczedilip

satılmasından elde edilen para ile karşılanacağından, hacizden önceki aşamada

borçlunun malvarlığı hakkında bilgi sahibi olmak, borçlunun ne gibi malları

bulunduğunu bilmek, haczin başarılı olabilmesi için faydalı ve gereklidir.21 Bu

nedenle hakkında icra takibi yapılmakta olan borçlu, haczedilebilecek nitelikteki

mal, alacak ve haklarını icra dairesine bildirmeye mecburdur, bu bildiriye “mal

beyanı” adı verilir.22 İşte İcra ve İflas Kanunumuz haczin başarılı olabilmesi ve

sonradan haczedilecek mallar bakımından çeşitli ihtilafların çıkmaması için

borçlunun (icra dairesine) mal beyanında bulunması zorunluluğunu kabul etmiştir

(İİK. m. 74-77).23

II- TANIM

Takip hukukumuza göre, alacağı tahsil edebilmenin ön koşulu, takip

yapmak ve bu takip kapsamında borçlunun malvarlığına ulaşabilmektir.24 Buna

bağlı olarak, borcunu ödemeyen borçlunun yükümü ise (hakkında yapılan takibin

kesinleşmesi halinde) mal beyanında bulunmaktadır.25

Mal beyanı, İcra ve İflas Kanunumuzun 74. vd. maddelerinde

düzenlenmiştir. Buna göre mal beyanı; aleyhinde (hakkında) icra takibi yapılan

borçlunun, gerek kendisinde gerek üçüncü şahıslar elinde bulunan mal (eşya),

alacak ve haklarından, borcuna yetecek kadarının cins, tür, nitelik ve özelliklerini,

her türlü kazanç ve gelirlerini, yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını ve buna

20 POSTACIOĞLU- İcra, s.273; YILDIRIM, M. Kamil: İcra Hukukunun Anayasa ile İlişkisi ve

Ölçülülük İlkesi, Hukuk Araştırmaları, 1989/1-3, s.98-115. 21 KURU, c.I, s.588; ÜSTÜNDAĞ- İcra , s.182; KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders Kitabı,

s.193; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.415; AKYÜZ, A. Erdem: İcra ve İflas Kanunu’nda Değişiklik Yapan 3222 Sayılı Kanun Üzerine İnceleme, ABD 1985/5-6, s.764-722; Ancak alacaklı, haciz istemek için, borçlunun mal beyanında bulunmasını beklemek zorunda değildir. (KURU, c.I, s.588; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.182; KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders Kitabı, s.193, dn.1)

22 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 182; AKYÜZ, s.765 SEVİĞ, s.32; GÜRDOĞAN, s.66. 23 KURU, c.I, s.588; ÜSTÜNDAĞ- İcra, 182; ŞİMŞEK, s.279; KURU/ARSLAN/YILMAZ-

Ders Kitabı, s.193; ARAR, s.166. 24 AKYÜZ, s.765. 25 AKYÜZ, s.765.

7

göre borcunu ne suretle ödeyeceğini, yazı ile veya sözlü olarak, kanuni süresi

içerisinde, İcra Müdürlüğüne (İcra Dairesine) bildirmesidir. (İİK m.74).26

III- MAL BEYANININ ÖNEMİ VE AMACI

İcra ve İflas Hukuku, bir “denge” hukukudur ve takip alacaklısı ve

borçlusunun menfaatlerinin dengelenmesi gerekmektedir.27 Bu bağlamda bir icra

takibinde, borçlunun uğrayacağı zarar ile alacaklıya sağlanan menfaat orantısız

olmamalıdır.28

İcra hukuku, Roma Hukukundan beri tedricen insanileştirilmektedir.29

Cebri icra artık, borçlunun, şahsına veya malvarlığının istisnasız tümüne karşı

değil sadece haczedilebilecek nitelikteki malları (alacak ve hakları) üzerinde

yapılabilir.30

İşte mal beyanında amaç; hacizden önceki dönemde, hakkında icra takibi

yapılan borçlunun, ne gibi mallarının bulunduğunun saptanmasıdır.31 Böylece

borçlunun takip konusu alacağı karşılayacak miktardaki malları tespit edilerek,

borçlunun haczedilebilecek mallarının bulunmasını kolaylaştırmak suretiyle)

alacağın kolayca tahsil edilmesi sağlanacaktır.32 Yani mal beyanı neticesinde,

alacaklının hiçbir tahkik işlemine gerek kalmadan alacağını tahsil etme imkanı

sözkonusu olacaktır.33

Mal beyanı borçlunun mallarının bulunmasını kolaylaştıran bir vasıtadır.

Yalnız alacaklı ve icra dairesinin işlerini kolaylaştırmakla kalmaz, borçlunun 26 KURU, c.I, s.591; ÖZKAN, Hasan: İcra İflas Davaları ve Tatbikatı, Ankara 1999, İPEKÇİ,

Nizam: İcra-İflas Tatbikatı; Ankara 2001; ÇATALKAYA Cevdet/BANDAKÇIOĞLU, İhsan: İcra ve İflas Kanunu Şerhi, Ankara 1967; UYAR, Talih: İcra ve İflas Hakkında Suç Sayılan Fiiller, Manisa 1987; YASİNOĞLU, Kemal/ERGENÇ, Mustafa Nida: İcra ve İflas Kanunu İçtihatlar ile İlgili Mevzuat, İstanbul 1991; DOĞRUER, Tarık/GÜLERYÜZLÜ, Abdullah/AYAN, Şefik: İcra ve İflas Kanunu ve Seçilmiş İçtihatlar, Ankara 1954; BELGESAY, M.Reşit: İcra ve İflas Kanunu Şerhi, Ankara 1954; BELGESAY, M.Reşit: İcra ve İflas Hukuku, Birinci Cilt İcra, Kısım I-II, İstanbul 1945; POSTACIOĞLU- İcra, s.273; BERKİN- İcra, s.75; BERKİN- İcrada Hukuk, s.56; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.182; AKYÜZ; s.765; ŞİMŞEK, s.279; ÖGÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.415; SEVİĞ, s.39; TÜRKEŞ, 20.

27 YILDIRIM, s. 98; YILMAZ, Ejder: İcra ve İflas Kanunumuz Yine Değişti, ABD 1989/1, s.105-135.

28 YILDIRIM, s.106. 29 YILDIRIM, s.98; bkz. aşa.dn.36 vd. 30 YILDIRIM, s.98; bkz. yuk. dn. 7 vd. 31 ŞİMŞEK, s.279; TÜRKEŞ, s.20. 32 ŞİMŞEK, s.279; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.416; TÜRKEŞ, s.20; OLGAÇ, Senai:

İçtihatlarla Tatbikatımızda İcra ve İflas Kanunu, c.I, Ankara 1978. 33 KURU, c.I, s.591; Bununla birlikte E. ŞİMŞEK’e göre mal beyanı uygulamada arzu edilen

işlerliği kazanmamış, üstelik başka sorunları da beraberinde getirmiştir (ŞİMŞEK, s.279).

8

kolaylıkla feragat edebileceği mallarını göstermek suretiyle hacizden daha az

zarar görmesini sağlar.34

B) MAL BEYANININ TARİHİ GELİŞİMİ

I- GENEL OLARAK

Borcunu zamanında ödememiş olan borçlu üzerinde yapılacak baskı yani

borcunu vermesi için yapılacak zorlama iki şekilde yapılır.35

1. Bedeni yani vücudu (şahsı) üzerinde yapılan zorlamalar ki buna hapis

ile tazyik denmektedir.

2. Malları üzerinde yapılan baskıdır.

Kullanılan şiddetle iradeyi ezerek hürriyeti ve bunun sonucu olarak da

karar serbestisini kaldırmak suretiyle, borçlunun şahsı üzerinde yapılan

zorlamanın, en eski zorlama usulü olduğu görülmektedir. Baskının bu en şiddetli

şekli ilk çağda müracaat edilen tek usul idi ve ilk çağdan beri medeniyet bu

baskıyı hafifletmeye çalışmıştır.36

Yakın zamanlara kadar tatbik edilmiş olan bu, borçtan dolayı hapis, daima

borçlunun iradesi üzerinde baskı olarak kullanılmıştır. Borçlunun borcundan

dolayı hapsi şu düşünceye dayanmaktaydı: Borçlu hapis edilirse hürriyetini elde

etmek için artık borcunu vermekten kaçınamaz.37

Böylece eski hukuk sistemlerinde, borçtan dolayı sorumluluk doğrudan

şahıs varlına yönelik olmakta ve bunun sonucu olarak da borçluluk köleliğe neden

olmaktaydı. Sümerler’de38, Hammurabi Kanunlarında, İsrail kanununda,

Yunanistan’da ve Roma’da bu esaret vardı.39 Buna karşılık İslam Hukukunda

34 ARAR, s.167. 35 SEVİĞ, s.13. 36 SEVİĞ, s.14. 37 SEVİĞ, s.15. 38 Eski Mısır’da borçlunun şahsına karşı takibat yoktu (OKANDAN Recai G: Umumi Hukuk

Dersleri, İstanbul 1951). 39 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.1; UYAR, Talih: İcra ve İflas Hukukumuzun Tarihçesi, AD.

1972/1, s.72-77; ANSAY, S.Şakir: Hukuk, İcra ve İflas Usulleri, Ankara 1960; RADO, Türkan: Roma Hukuku Dersleri-Borçlar Hukuku, İstanbul 1974; RADO, Türkan: Roma Hukukunda Cebri İcra Usullerinin İnkişafı, İHFM 1944 s. 229-240; UMUR, Ziya: Roma Hukuku Dersleri, İstanbul 1987; KARADENİZ, Özcan: Roma Hukuku, Ankara 1974; UMAR, Bilge: İcra İflas Hukukunun Tarihi Gelişimi ve Genel Teorisi, İzmir 1973.

9

borçtan dolayı esaret sözkonusu değildi. Bunun yerine, bu esaretin hafifletilmiş

şekli olan, borçluyu, borcunu ödeyinceye kadar hapsetme usulü bulunmaktaydı.40

İşte medeniyetin ilk çağdan beri hafifletmeye çalıştığı, borçlunun şahsı

üzerinde tazyikte bulunulması (borç için hapis) esası 19. asrın ortalarında

Avrupa’da tamamen ortadan kaldırılmıştır.41

Modern kanunlar borçluyu borcunu ifaya mecbur bırakmak için cismi,

vücudu (şahsı) üzerinde baskı yapmayı bırakıp iradesi üzerinde baskı yapmayı

benimsemiştir ki, bu baskı malları üzerindeki baskı yardımı ile yapılır. Şöyle ki

borçlunun iradesi üzerindeki baskı, onu büyük bir mali kayıp korkusu içine atarak

elde edilir.42

Modern hukuk sistemlerinde hapis ile tazyik usulü ortadan kalktıkça, cebri

icranın borçlunun malları ve hakları üzerinde yapılması normal bir icra yolu

olmuştur.43

Eski hukuk sistemlerinde geçerli olan borç için hapis kurumu (yani,

borçlunun alacaklı tarafından borcunu ödeyinceye kadar hapsedilmesi suretiyle

şahsı üzerinde tazyikte bulunulması esası) günümüzde tamamen terkedilmiştir.44

Modern hukuk sistemlerinde artık cebri icranın konusu borçlunun şahıs varlığı

olmayıp malvarlığıdır. Yani, günümüzde, cebri icra, borçlunun malvarlığına

yöneliktir. Başka bir deyişle şahıs üzerinde cebri icranın yerine mal üzerinde cebri

icra almıştır.45

II- HUKUKUMUZ AÇISINDAN

Tanzimattan önce ve tanzimattan sonra uzun müddet bizde icra işleri esas

itibariyle şeriat hükümleri dairesinde basit bir tarzda cereyan ediyor ve kadılar

veya yüksek idari memurlar tarafından yürütülüyordu.46

40 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2; UYAR- Tarihçe, s.72; ANSAY, s.11. 41 TÜRKEŞ, s. 15; SEVİĞ, s. 14; POSTACIOĞLU- İcra, s. 739. 42 SEVİĞ, s.13. 43 SEVİĞ, s.43. 44 KURU, c.I, s.27; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.1; TÜRKEŞ, s.15; BERKİN- İcrada Hukuk,

s.57. 45 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.1; KURU, c.I, s.27; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.498; POSTACIOĞLU-

İcra, s.7, 739; BERKİN- İcra, s.11; SEVİĞ, s.13; YILDIRIM, s.98. 46 UYAR- Tarihçe, s.72; ANSAY, s.3; NAYIR, Halid: Bizde İcra Ceza Davaları, Giresun 1955;

ÜSTÜNDAĞ, Saim: İcra ve İflas Kanunu’nun Dünü ve Bugünü, İstanbul 1990.

10

Hukukumuzda İcra İflas Hukuku ile ilgili ilk hükümler 1295-1296

tarihinde neşrolunan ilamatı Hukukiyenin Sureti İcrasına Dair Muvakkat

Kanun’da yer almaktadır.47

Bu kanunun yerini daha sonra 28 Nisan 1330 (1914) tarihli İcra Kanunu

Muvakkatı almıştır.

İşte bu kanunların her ikisinde de borç için hapis müessesi kabul

edilmiştir. Borçlu borcunu ödemez veya bir ödeme şekli göstermezse belirli bir

süre hapisle tazyik ediliyordu.48

Daha sonra 24.4.1929 tarih ve 1424 sayılı, İsviçre’den iktibas suretiyle

alınan kanun yürürlüğe girmiş ve bu kanunla, icra ve iflas hukukumuzda bu tarihe

kadar geçerli olan borç için hapis müessesesi tamamen kaldırılmıştır.49

Bugün yürürlükte bulunan 19.6.1932 tarih ve 2004 sayılı İcra ve İflas

Kanunumuzda da diğer modern hukuk sistemlerinde olduğu gibi, onlara paralel

bir düzenleme ile borç için hapis kuralına yer verilmemiştir.50

Eski hukuk sistemlerinde rastlanan, borçlunun borcunu ödeyinceye kadar

hapis edilmesi, yani borç için hapis müessesi, diğer modern hukuk sistemlerinde

olduğu gibi hukukumuzda da mevcut değildir.51 Zira, elinde olmayan sebeplerle

borçlarını ödemekten acze düşen borçlunun hapsedilmesi, cezalandırmanın

amacını ve borcun borçlu tarafından ödenmesini sağlamamaktadır.52 Borç için

hapis, borçlunun iktisadi faaliyetine mani olmakta ve alacaklıya bir yarar

sağlamamakta ve ayrıca, borçluyu hapse alıştırarak sosyal ve moral sakıncalar

doğurmaktadır.53

47 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2; UYAR- Tarihçe, s.72; ÜSTÜNDAĞ- Dün ve Bugün, s.5. 48 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2; UYAR- Tarihçe, s.72; ANSAY, s.10; BERKİN- Medeni Suçlar

s.446. 49 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2; UMAR, s.139; POSTACIOĞLU- İcra, s.12; BERKİN- İcra, s.

15; ÜSTÜNDAĞ- Dün ve Bugün, s.10 BERKİN, Medeni suçlar, s. 446; UYAR- Tarihçe, s.73.

50 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2; KURU, c.I, s.27; ANSAY, s.12; BERKİN- Medeni Suçlar, s.446.

51 Yalnız, nafaka vermeye mahkum olup da ilamda gösterilen ödeme şartlarına uymayan borçlu, on günden üç aya kada hafif hapse mahkum edilir (İİK m. 344). Bu istisnai durum dışında borçlunun borcunu ödememesi tek başına suç sayılmamıştır (KURU, c.I, s.27; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2).

52 BERKİN, Necmeddin: Tatbikatçılara İcra Hukuku Rehberi, İstanbul 1980. 53 BERKİN- Rehber, s.478.

11

Fakat bununla birlikte, borçlunun mallarını ve nerede olduğunu tespit

edebilmek için bazı hallerde (fakat, istisnai ve ikinci derecede olmak üzere) hapis

yoluna başvurulabileceği kabul edilmiştir. Mesela borçlun mal beyanında

bulunmasını sağlamak için hapisle tazyik edilmesi (İİK m. 76) ve mal beyanında

bulunmayan borçlunun cezalandırılası (İİK m. 337) gibi.54

54 KURU, c.I, s.27; POSTACIOĞLU- İcra, s.7; TÜRKEŞ, s. 15; BERKİN- Rehber, s. 478.

12

§2. MAL BEYANI YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN DOĞMASI İÇİN GEREKLİ

ŞARTLAR

A) MAL BEYANININ GEREKLİ OLDUĞU BİR TAKİP YOLUNA

BAŞVURULMUŞ OLMASI

Cebri icra sistemimize göre her takip yolunda mal beyanında bulunma

zorunluluğu yoktur.1 Borçlunun mal beyanında bulunması mecburiyeti, para

borcu ve teminat için yapılan ilamlı veya ilamsız takiplerde sözkonusu olabilir.

Yani mal beyanı, haciz yolu ile yapılan takiplerde aranır ve haczi kolaylaştırır.2

Buna göre, ilamsız icra yoluyla yapılan, genel haciz yoluyla takiplerde (İİK m.

60/4), para ve teminat alacakları hakkındaki ilamların icrası yolunda (İİK m. 32),

kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerde (İİK m. 168/6)3, borçluya

mal beyanında bulunması ihtar edilir. Borçlu da bunun üzerine haczedilebilir

nitelikteki mallarını icra dairesine bildirmek zorundadır.4

Rehnin paraya çevrilmesi yolu ile yapılan takiplerde borçlu mal beyanında

bulunmaya davet edilemez. Zira rehin (paraya çevrilecek mal), alacaklının elinde

veya onun adına tapuya tescil edilmiş olduğu için borçlunun mal beyanında

bulunma zorunluluğu sözkonusu olmamaktadır.5 Ancak rehin açığı belgesine

dayanarak haciz suretiyle takip yapıldığı taktirde mal beyanında bulunma

zorunluluğu doğar.6

İflas yolu ile takiplerde de mal beyanı aranmaz. Çünkü iflas halinde,

borçlu iflas idaresinin emri altında bulunarak bütün mevcudu ve borçları hakkında

1 GÜRDOĞAN, s. 65; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s.417. 2 TUNA, s. 435; İPEKÇİ- Şerh, s.355. 3 Ancak kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda 10 günlük ödeme süresi (İİK. M. 168/4)

bulunduğundan, mal beyanında bulunma süresini 7 gün değil de 10 gün olarak kabul etmek gerekmektedir (ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s.417; bkz. aşa § dn. 137.

4 BERKİN- Rehber, s. 203; GÜRDOĞAN, s.66; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, C. I, S.417; Berkin- İcrada Hukuk, s.57.

5 BELGESAY- İcra, s. 236; BERKİN- Rehber, s. 202; BERKİN- İcrada Hukuk, s. 58; bkz. mesela: 8. CD. 29.11.1994, 12960/13699; 8. CD 28.11.1993, 72/1333 (UYAR- Talih: Gerekçeli Notlu İçtihatlı İcra ve İflas Kanunu, c.VI, Ankara 1997); bkz. aşa. §6 dn. 142.

6 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.417; KURU, c.I, s. 199; OLGAÇ, c.I, s.417.

13

ona istediği malumatı vermekte ve burada müflis borçlunun tüm malvarlığı esasen

bir masa teşkil ederek alacakların ödenmesine tahsil edilmektedir (İİK m. 184/1).7

Adi kira ve hasılat kiraları hakkında (haciz ve tahliye) için yapılan takiplerde tebliğ olunan tahliye emri Borçlar Kanununun 260. ve 288. maddelerinde sözkonusu edilen ihtar yerine geçer ve alacaklıya tahliye imkanı sağlar. Böyle bir takip sebebiyle kendisine ödeme ve tahliye emri tebliğ edilmiş olan borçlu için mal beyanında bulunma zorunluluğu yoktur.8

B) YAPILMAKTA OLAN BİR İCRA TAKİBİ

Borçlu ancak, hakkında yapılan (haciz yolu ile) “icra takibinde” mal beyanında bulunmak zorundadır.9

Borçlunun mal beyanında bulunması zorunluluğu, bir icra takibinde kendisine yollanan ilk ödeme (İİK m. 60) veya icra (İİK m. 32) emri için vardır.10 Yani borçlunun mal beyanında bulunma yükümlülüğü altına girebilmesi için borçluya ödeme veya icra emri gönderilmiş olmalıdır.11 Ödeme emrinin tebliğinden önce mal beyanında bulunma zorunluluğu sözkonusu olmaz.12

Borçlu hakkında böyle bir icra takibi başladıktan sonra, alacaklının basit bir talebinin yeterli olduğu bazı durumlarda, kanuni bir gerek olmadığı halde borçluya ödeme veya icra emri tebliğ edilmiş ise, borçlunun bu ödeme veya icra emri üzerine yeniden mal beyanında bulunma yükümlülüğü yoktur.13

Mesela, daha önce başlamış olan takipte, süresinde haciz istememesi nedeniyle (İİK m. 78/II c. 1 gereğince) haciz isteme hakkı düşmüş olan alacaklının haciz isteyebilmesi için bir yenileme talebinde bulunması ve bu

7 BERKİN- Rehber, s. 203; BELGESAY- İcra, s. 236;BERKİN- İcrada Hukuk, s. 58; bkz.

mesela, 8. CD 6.4.1988, 2358/3102; 8. CD 3.11.1987, 8389/9659 (UYAR, c.VI, s. 8890, no.79).

8 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s. 417; KURU, Baki: İcra ve İflas Hukuku, c.II, İstanbul 1990; bkz. mesela: 8. CD 19.3.1997, 3631/3889; 8. CD 17.2.1997; 8. CD 5.2.1996, 14981/15824; 8. CD 19.12.1996, 14981/1524; 8.CD. 3.4.1996, 4169/4736 (UYAR, c.VI, s. 8808, no.6).

9 Bkz. yuk. dn. 1 vd. 10 KURU, c.I, s. 588; KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders Kitabı, s. 193. 11 UYAR, Talih: İcra Hukukunda Mal Beyanında Bulunmama Suçu, ABD. 1977/4, s. 649-652;

İPEKÇİ, Şerh, s. 878. 12 Bu nedenle de bu dönemde mal beyanında bulunmama suçu oluşmaz; 12. HD. 2.4.1986,

3882/3704 (UYAR- İcra İflas Suçları, s.176) 13 KURU, c. I, s. 588; KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders Kitabı, s. 193; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,

c.I, s. 413; TÜRKEŞ, s. 19.

14

yenileme talebinin borçluya tebliği yeterli olup (İİK m. 78/V), bunun için borçluya yeni bir ödeme emri gönderilmesine gerek yoktur;14 buna rağmen borçluya ödeme emri gönderilmişse, borçlunun bu ödeme emri üzerine de mal beyanında bulunma zorunluluğu yoktur.15

C) YAPILAN İCRA TAKİBİNİN GEÇERLİ OLMASI

Bir icra takibi dolayısıyla, hakkında icra takibi yapılmakta olan borçlunun,

mal beyanında bulunma yükümlülüğü altına girebilmesi16 için, yapılan icra

takibinin (ve gönderilen ödeme emri veya icra emrinin) hukuken geçerli olması

gerekir. Keza yapılan icra takibinin iptal edilebilecek nitelikte bir takip (ya da

ödeme emri, icra emri) niteliğinde de bulunmaması gerekir.17

Örneğin alacaklının alacağının tahsili için yaptığı takip giderleri takiple

birlikte tahsil edilir ve bağımsız bir takip konusu yapılamaz. Buna rağmen, bu

giderler için bağımsız bir takip yapıldığı takdirde, borçluya tebliğ edilen ödeme

veya icra emrine karşı borçlunun mal beyanında bulunma zorunluluğu yoktur.18

14 KURU, c. I, s. 588; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s. 166; SALAR, M. Necati: Açıklamalı ve

İçtihatlı İcra ve İflas Yasası, Ankara 1978; Yenilenen icra dosyası için, mal beyanında bulunma zorunluluğu da yoktur. Yenileme dilekçesi ile yeni bir suç oluşmaz ve yenilemeden önce oluşan suçtan dolayı da şikayet hakkı düşer; bkz. mesela: 8. CD 8.5.1990, 3179/4281; 8. CD 21.2.1989, 686/1467 (ÜNVER, M. Naci: İcra ve İflas Kanununda Suç Sayılan Eylemler, Ankara 1997); 8. CD 14.2.1989, 508/1135 (ALASU, Yılmaz: Hukukumuzda İcra İflas suçları, Ankara 1998).

15 Başka bir deyişle, bu durumda borçlunun mal beyanında bulunmama eylemi suç sayılmaz. Bu nedenle böyle bir ödeme emri üzerine süresinde mal beyanında bulunmamış veya gerçeğe aykırı beyanda bunmuş olan borçlu (İİK m. 337 ve 338’e göre) cezalandırılamaz; KURU, c. I, s. 588; UYAR- Mal beyanında Bulunmama Suçu, s. 659; İPEKÇİ- Şerh, s. 355; İPEKÇİ, Nizami: İcra İflas Yasasına İlişkin Pratik bilgiler, Ankara; bkz. mesela;İİD 9. 11. 1962, 12366/1226 (BERKİN, Necmeddin/ÜSTÜNDAĞ, Saim/UMAR, Bilge/ALANGOYA, Yavuz: Açıklamalı İcra ve İflas Kanunu, İstanbul 1964, s. 649; AD 1963/1-2, s. 205-206); İİD 3.10.1963, 11057/9902 (RKD 1972/6, 8. CD 26.1.1993, 1993/86-1168 (ALASU, s. 173); 8. CD 3.3. 1988, 1988/680-1775 (ALASU, s. 378); 12. HD 12.2.1987, 1986/15730-1655 (UYAR- İcra İflas Suçları, s. 152); 12. HD12.2.1987, 1986, 13296/11956 (UYAR- İcra İflas Suçları, s. 152); 12. HD 10.11.1986, 13296/11956 (UYAR- İcra İflas Suçları, s. 153); 1130/1691 (UYAR, c. VI, s. 8850),; 8. CD 3.11.1987, 8408/9622 (ÜNVER, s. 193); 8. CD 28.1.1993, 257/1289 (UYAR, c. VI, s. 8850/); 8. CD 11.11.1996, 1317/14052 (ÜNVER, s. 105); bkz. aşa. § 6 dn. 258.

16 ve süresinde mal beyanında bulunmaması nedeniyle cezalandırılabilmesi için. 17 UYAR- İcra İflas Suçları, s. 54; İPEKÇİ- Şerh, s. 878. 18 Bu nedenle, böyle bir ödeme veya icra emri üzerine süresinde mal beyanında bulunmamış

veya gerçeğe aykırı beyanda bulunmuş olan borçlu (İİK m. 337 veya m. 338’e göre) cezalandırılamaz; KURU, c. I, s. 589; TÜRKEŞ, s. 17; NAYIR, s. 82; UYAR- Mal Beyanında Bulunmama Suçu, s. 649; SALAR, s. 128; bkz. mesela: İİD 7.10.1963, 11138/10550 (OLGAÇ, Senai: İçtihatlarla Tatbikatımızda İcra ve İflas Kanunu c. II, İstanbul 1978, s. 1670); HÜDAYİOĞLU, Behcet: İcra ve İflas Kanunu ve Tatbikatı, Ankara 1967, s. 353;

15

Mesela, yapılan bir takip dolayısıyla vaki itiraz üzerine İcra

Mahkemesince verilen karardaki vekalet ücreti için ayrı bir takip yapılarak

borçluya icra veya ödeme emri tebliğ edilmişse borçlu mal beyanında bulunmak

zorunda değildir. Zira, bu vekalet ücreti ayrı bir takip konusu yapılamayıp, esas

takip dolayısıyla aynı takip dosyasından tahsil edilir.19

Bunun gibi, yürütülen takiple ilgili olarak şikayet ve itiraz üzerine icra

mahkemesince verilen ve takibin kısmen iptaline ilişkin20 kararlar da ayrı bir takip

konusu yapılamayıp, ancak esas takip dosyasında işlem göreceğinden, bu

karardaki giderler ayrı bir takibe konu edilmişse, borçluya gönderilen icra emri

üzerine borçlunun yine mal beyanında bulunma zorunluluğu yoktur.21

Ancak, esas alacakla birlikte takip ve tahsil olunması gereken masraflar, o

takip dolayısıyla gerek icra dairesince gerek icra mahkemesince yapılmış olan

masraflardır. Buna karşılık icra takibiyle doğrudan doğruya ilgisi bulunmayan,

icra ceza davalarına ilişkin yargılama masrafları ve bu arada vekalet ücreti, asıl

takibin fer’i niteliğinde olmadığından, müstakil bir icra takibine konu olabilir.

Böyle bir takip dolayısıyla tebliğ olunan ödeme veya icra emri üzerine borçlu mal

beyanında bulunmak zorundadır.22

Aynı şekilde, takip talebi ile birlikte, takip dayanağı kambiyo senedi aslını

icra dairesine vermek zorunda olan (İİK m. 167/II) alacaklı, bu zorunluluğu yerine

TUNCAY, Salih/DEMİRHAN, H. Orhan: Yeni ve Değişik Hükümleriyle İcra ve İflas Kanunu, Ankara 1965, s. 242; UYAR, c. VI, S. 8898); CGK 5.12.1966, 1966/565-432 (GÜRŞEN, C. Hadi: İcra ve İflas Kanunu, Ankara 1974); bkz. aşa §6 dn. 246-248 ve dn. 519-521.

19 ÖGÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s. 416; TÜRKEŞ, s. 17; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 724; bkz. mesela: İİD 27.12.1962, 14714/15462 (SALAR, s. 128); İİD 14.111963, 12648/11986 (SALAR, s. 128; UYAR, c. VI, s. 8898; TUNCAY/DEMİRHAN, s. 242; ÖĞÜTÇÜÇİTOĞLU, c.II, s. 1277; UYAR, İcra İflas Suçları, s. 180); İİD 15.11.1968, 10570/10469 (KARAL, Cavit: Emsal Yargıtay Kararlarıyla Açıklamalı İcra İflas Kanunu, Ankara 1972, s. 272; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1280.

20 Takibin tamamen iptaline ilişkin İcra Mahkemesi Kararları ise (ortada artık bir takip kalmadığından) eski takip dosyasına konulamazlar ve ayrı takip konusu yapılırlar (UYAR- İcra İflas Suçları, s. 54).

21 12. H 21.3.1980, 2108/2695 (UYAR, c. VI, s. 8897); 12. HD 14.12.1976, 1136/1236 (UYAR- İcra İflas Suçları, s. 180); İİD 5.11.1962, 12162/11890 (OLGAÇ, c. II, s. 1672).

22 CGK 5.12.1966, İİD/565-432 (RKD 1967/3, s. 12-13; OLGAÇ, c. II, s. 1670; OĞÜTÇÜ, A. Tahir/ÇTOĞLU, Ali: Uygulamalı İcra ve İflas Kanunu, c. II, Ankara 1977. CGK 5.1.1966, 565/432 (YELEKÇİ, Memduh: Notlu-Açıklamalı Emsal Yargıtay Kararlarıyla İcra ve İflas Kanunu, Ankara 1986, s. 715); İİD 7.10.1963, 11138/10550 (UYAR, c. VI, s. 8902; OLGAÇ, c. II, s. 1670); Bkz ayrıca: KURU, c. I, s. 589; TÜRKEŞ, s. 17; ÇATALKAYA/ BANDAKÇIOĞLU, s. 724.

16

getirmemişse, gönderilen ödeme emrinin iptali gerekeceğinden; gönderilen ödeme

emrine bu yönden şikayette bulunan borçlunun da mal beyanında bulunma

zorunluluğu yoktur.23

Gönderilen ödeme veya icra emrinde borç miktarı yazılı değilse, bu geçerli

olmayan ödeme veya icra emri üzerine, borçlunun mal beyanında bulunma

zorunluluğu yoktur. Zira borç miktarı borçluya tebliğ edilmediğinden ne miktar

borç hakkında mal beyanında bulunması gerektiği belli değildir.24

Türk Medeni Kanunu hükümleri uyarınca borçlu olan küçüğün, temyiz

kudretini haiz olması ve velisi tarafından belli bir meslek ve sanatın icrasına izin

verilmiş olması halinde, yaptığı hukuki işlemlerin sonuçlarından bizzat sorumlu

olması tabidir. Buna karşılık, aksi durumlarda yani, bizzat iltizam edemeyeceği

tasarruflardan dolayı aleyhine açılacak dava ve takiplerde küçüğü veli veya vasisi

temsil eder.25 Böyle bir durumda mümeyyiz küçüğün, kanuni mümesilinin iznini

almadan yaptığı borçlanma tasarrufu hukuken bir hüküm ifade etmez. Buna bağlı

olarak yapılan icra takibi de hukuken geçerli bir takip olmayacağından küçüğün

mal beyanında bulunma zorunluluğu sözkonusu olmamaktadır.26

Mesela, ergin olmayan bu nedenle de kambiyo senedi düzenleme

yetkisinden mahrum bulunan27 (ve TMK uyarınca belli bir meslek veya sanatın

icrasına müsaade edilmemiş olan) bir kişinin düzenlediği bonoya dayanılarak, bu

kişi hakkında takipte bulunulması halinde, borçlu süresi içinde itirazda bulunarak

hakkındaki takibi iptal ettirmemiş ve dolayısıyla takip hukuken kesinleşmiş dahi

olsa, borçlu mal beyanında bulunmak zorunda değildir.28

23 İİD 29.1.1966, 12174/12083 (UYAR- İcra İflas Suçları, s. 181, no.125). 24 12. HD. 20.6.1979, 4833/5645 (UYAR-İcra İflas Suçları, s. 181, no.125). 25 AKİPEK, Jale/AKINTÜRK, Turgut: Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri ve Kişiler

Hukuku, İstanbul 2002; AKINTÜRK, Turgut: Aile Hukuku, İstanbul 2002. 26 Böyle bir durumda, mal beyanında bulunmama suçu oluşmayacağından küçük (İİK m. 337

ve 338’e göre) cezalandırılamaz; bkz. Mesela: İİD 27.1.1975, 570/420 (ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1285; ŞİMŞEK, s. 972); 8 CD 29.5.1991, 1991/5622-6114(PEHLİVANLI, M. Gündüz: Açıklamalı İcra ve İflas Kanunu, c. II, Ankara 1999); 8. CD 18.1.1992, 1992/9496-10142 (ALASU, s. 175); 8. CD 12.4.1990, 1990/2086-3688 (ALASU, s. 315); 8. CD 5.11.1996, 13137/13734 (ALASU, s. 129); 8. CD 19.4.1995, 5569/5814; 8. CD 17.3.1997, 3704/3724; 8. CD 19.2.1997, 1883/1800 (UYAR, c. VI, s. 8833, no.12); 8. CD 2.2.1994, 99/693 (ÜNVER, s. 41). KURU dn. 6691.

27 Bkz. TTK m. 582; 11. HD 20.12.1979, 5859/5811 (UYAR- İcra İflas Suçları, s. 55). 28 Dolayısıyla bu durumda borçlunun mal beyanında bulunmadığından bahisle, İİK m. 337’ye

göre cezalandırılması da istenemez; bkz. mesela, 8. CD 21.11.1989, 1989/9400-9667

17

D) ÖDEME VEYA İCRA EMRİNİN USULÜNE UYGUN TEBLİĞ

EDİLMİŞ OLMASI

İcra işlerinde tebligatın büyük önemi vardır. Bir çok icra işleminin tamamlanıp, kendisinden beklenen hüküm ve sonuçları meydana getirebilmesi için ilgiliye tebliğ edilmiş olması gerekir. İşte bu bağlamda, borçlunun, hakkında yapılan icra takibi dolayısıyla, mal beyanında bulunma yükümlülüğü altına girebilmesi için, ödeme ya da icra emrinin kendisine usulüne uygun olarak tebliğ edilmiş olması gerekir.29

Ayrıca, ödeme veya icra emri tebliğ edilmemesine rağmen hakkında takip yapıldığını öğrenen borçlu için mal beyanında bulunma zorunluluğu yoktur.30

İcra tebliğleri ile ilgili olarak İcra ve İflas Kanunumuzda iki madde (m.21 ve m. 57) mevcuttur. Her iki maddeye göre de icra işlerinde tebligat, 7201 sayılı Tebligat Kanununa göre yapılır.31

I- TEBLİGATIN KİME YAPILACAĞI

1) Borçluya Tebligat

Yapılmakta olan bir icra takibi ile ilgili olarak, düzenlenen ödeme veya icra emrinin kural olarak borçluya tebliğ edilmiş olması gerekir. Kural olarak diyoruz, zira, borçlunun, mal beyanında bulunma yükümlülüğünün sözkonusu olabilmesi32 için, ödeme emri ya da icra emrinin borçlunun bizzat kendisine tebliğ edilmiş olması zorunlu değildir.33 Tebligatın, borçlu yerine tebligat yapılabilecek (tebellüğe yetkili) kişilere de yapılması yeterlidir.34

(ALASU, s. 342); İİD 11.3.1975, 2618/2206 (UYAR- İcra İflas Suçları s. 55); 8. CD. 23.5.1996, 7413/7652 (ÜNVER, s. 98).

29 UYAR- İcra İflas suçları, s. 56; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1268; İPEKÇİ- Şerh, s. 357; ALASU, s. 90; ÜNVER, s. 32; KURU, Baki: Ödeme Emri AD 1961/1-2, s. 30-46.

30 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1268. 31 Bkz. KURU/ARSLAN/YILMAZ, İcra ve İflas Kanunu ile Nizamnamesi ve Yönetmeliği,

Ankara 2004. 32 “ve dolayısıyla borçlu bu yükümlülüğünü yerine getirmediği takdirde İİK m. 337 veya m.

338’e göre cezalandırılabilmesi için” 33 Bkz. mesela 8. CD 18.2.1987, 482/1075 (UYAR- İcra İflas Suçları, s. 146); Bu konuyla ilgili

Yargıtay Kararları için bkz. ayrıca: UYAR, c. VI, s. 8816 vd. no.11). 34 UYAR- İcra İflas Suçları, s. 57; KURU- Ödeme Emri, s. 32

18

2) Kanuni Temsilciye Tebligat

Kanuni temsilcisi bulunanlara veya bulunması gerekenlere yapılacak

tebligat, bu temsilcilere yapılır (Teb. K. m. 11/II; Teb. Tüz. m. 16). Buna göre

borçlu, vesayet altında (veya vesayet altına alınması gerekiyor) ise ödeme emri ya

da icra emri borçlunun vasisine tebliğ edilir.35

Yargıtay’a göre vesayet altındaki borçlunun vasisine ödeme emri veya icra

emri tebliğ edilebilmesi için,vasiye Sulh Hukuk mahkemesi tarafından husumet

izni (TMK m. 462/8) verilmesi gerekir. Husumet izni bulunmayan vasiye yapılan

ödeme emri veya tebligatı geçersizdir.36

Ancak şunu da belirtelim ki; tebligatın konusu, kanunlara (mesela TMK

m. 159 m. 396) göre mezun olanların meslek veya sanatına ilişkin işlemlerden

doğmuş bir borca dair ise tebligat mümessile değil bizzat kendilerine yapılır (İİK

m. 57/II, Teb. Tüz. m. 16/II).37

3) Müşterek Borçlulara Tebligat

Bir (aynı) borç için birden fazla kişi sorumlu ise, bunlara karşı girişilmiş

olan icra takibinde, bir tek takip sözkonusu olmayıp; aksine borçlu sayısı kadar

münferit takipler mevcut olacaktır.38

Buna göre, icra takibi birden fazla müşterek borçluya (takip arkadaşına)

karşı yapılıyorsa (mesela müteselsil borçluluk durumunda olduğu gibi), müşterek

borçlulardan her birine ayrı ayrı ödeme veya icra emri tebliğ edilmesi gerekir (İİK

m. 61/II).39

35 KURU, c. I, s. 126, 232; 8. CD 6.6.1991, 1991/5796-6647 (ALASU, s. 240). 36 TD 10.1.1961, 240966 (ABD 1961/2; İKİD 1961/4, s. 268-270). Ancak Prof. Dr. Baki

KURU, bu görüşe katılmamakta ve ödeme emri veya icra emrinin vasiye tebliğ edilebileceğini savunmaktadır (bkz. KURU, c. I, s. 126 dn. 26, s. 250).

37 KURU, c. I, s. 126; KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders kitabı, s. 78. 38 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 121; BERKİN- Rehber, s. 200. 39 KURU, c. I, s. 231; KURU- Ödeme Emri, s. 37; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 121; HÜDAYİOĞLU,

s. 79; bkz. mesela: 8. CD 30:11.1989, 1989/99461-10114 (ALASU, s. 341).

19

Birlikte takip edilen müşterek borçlulardan hepsi veya bir kısmı bir

müşterek (kanuni) mümessil40 tarafından temsil ediliyorlarsa, (kanuni) mümessil

tarafından temsil edilen borçlular için ayrı ayrı ödeme emri tebliğ edilmeyip,

bunlar yerine yalnız (kanuni) mümessile bir tek ödeme emri tebliğ olunur (İİK

m. 61/II).41 Fakat, birlikte takip edilen iki müşterek borçludan biri diğerinin

kanuni mümessili ise, (kanuni mümessile) her biri için ayrı ayrı (iki adet) ödeme

emri tebliğ edilmesi gerekir.42

4) Vekile Tebligat

Hukuk sistemimizde, vekil (avukat) ile takip edilen işlerde, tebligat (kural

olarak) vekile yapılır (Tebl. K. m. 11/I Tebl. Tüz. m. 15/I); asile yapılamaz.43

Vekil biden çok ise, bunlardan birine tebligat yapılması yeterlidir. Eğer tebligat

birden fazla vekile yapılmışsa, bunlardan ilkine yapılan tebliğ tarihi asıl tebliğ

tarihi sayılır (Teb. K. m. 11/I; Teb. Tüz. m. 15/II). Ayrıca vekile yapılan tebligatın

geçerli olması için, onun vekil sıfatıyla, icra takibine katılmış olması gerekir.44

Bununla birlikte, icra ve iflas hukukumuzda mal beyanında bulunmak

zorunluluğunun doğması için ödeme emri veya icra emrinin borçlunun kendisine

tebliğ edilmiş olması gerekir.45 Zira İİK m. 75’te “kendisine” tabiri

kullanıldığından vekille takip edilen işlerde tebliğin vekile yapılması mal

beyanında bulunma zorunluluğunu doğurmaz. Bu nedenle, mal beyanı suçlarında

vekile yapılan tebligat geçersiz olup asili bağlamadığından, bu tebligat nedeniyle

borçlu asılın mal beyanında bulunma zorunluluğu yoktur.46

40 İsviçre’de hakim olan fikre göre buradaki mümessil sadece kanuni mümessil olup (mesela

aynı babanın birden ziyade küçük çocukları aleyhine müşterek borçlu sıfatıyla yapılan takipte babanın durumu), akdi temsilciler buraya dahil değildir. Yani, her bir borçluya ayrı ayrı ödeme emri tebliğ edilmesi gerekir. Bizim sistemimizde ise İcra ve İflas Kanunumuz, açıkça iradi ve kanuni temsilci ayrımını yapmamıştır. Bununla beraber, hakim olan görüş, bu hükmün iradi temsil faraziyesinde değil, ancak sadece kanuni temsil faraziyesinde uygulanacağını kabul etmektedir. Yani, İİK m. 61’deki mümessil tabirinden yalnız kanuni mümessilleri anlamak, akdi temsilcileri buraya dahil saymamak icabeder (bkz. KURU- Ödeme Emri, s. 35; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 121).

41 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 121; KURU- Ödeme Emri, s. 37; HÜDAYİOĞLU- s. 79. 42 KURU, c. I, s. 231 dn. 37. 43 Bkz. mesela: İİD 2.6.1964 37. 44 Bkz. mesela: İİD 2.6.1964; 6542/6943. 45 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 56; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s. 1268. 46 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 419, c. II, s. 1268; Ayrıca bu durumun aksini kabul Yargıtay

uygulamalarına ters düşeceği gibi cezaların kişiselliği ilkesine de aykırıdır. Bkz. Mesela: CGK

20

Mesela; İİK m. 74 hükmünce mal bildiriminde bulunmak yükümlülüğü

doğrudan doğruya borçluya terettüp ettiğinden icra emri veya ödeme emrinin

borçluya tebliği kanun gereğidir.47

Vekile yapılan tebligatta ödeme emrinin tebliği ile icra emrinin tebliği

farklılık arzetmektedir. Bu nedenle konuyu ikiye ayırarak incelemek mümkündür.

a) Ödeme Emrinin Tebliği

Ödeme emri, kendisinden beklenen hüküm ve sonuçları ancak borçluya

tebliğ edilmek suretiyle meydana getirir. Borçlunun bir vekili bulunsa bile, o

vekilin icra takibinde borçluyu temsil edip etmeyeceği bilinemeyeceğinden ödeme

emri borçlunun vekiline tebliğ edilemez.48

Yapılmakta olan bir icra takibinde, ödeme emri, borçlunun (genel)

vekiline tebliğ edilmişse, bu tebligat borçlu asli bağlamaz. Böyle bir durumda

borçlu asile hiçbir tebligat yapılmadığı için de borçlunun mal beyanında bulunma

yükümlülüğü sözkonusu olmamaktadır.49

Mesela, yapılan icra takibinde ödeme emri şirketi temsile yetkili sanıklara

değil şirketin vekiline yapılmıştır. Bu nedenle sanıkların mal beyanında bulunma

zorunlulukları yoktur.50

Bununla birlikte, ödeme emrinin vekile tebliğ edilebileceği istisnai haller

de mevcuttur. Buna göre, alacaklının, başvurduğu takip yolunu değiştirmesi

halinde yeni takip yolu için borçluya yeni bir ödeme emri gönderilir. Önceki

takipte, borçlu vekili aracılığı ile ödeme emrine itiraz etmişse, yeni ödeme emri,

(borçlunun kendisine değil) borçlunun (önceki takipte ödeme emrine itiraz-vekil

sıfatıyla hareket-etmiş olan) vekiline gönderilir (tebliğ edilir). Çünkü başvurulan

26.11.1990, 8.329/311 (ÜNVER, s. 38: ALASU, s. 27); 8. CD 17.12.1991, 1991/11808-12635 (ALASU, s. 220); bkz. ayrıca, aşa. §6 dn.279.

47 İİD 27.1.1975, 602/350 (ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1285) 48 KURU, c. I, s. 231; bkz mesela 12 HD 13.4.1984, 3261/4579; HGK 15.11.1985, 12/762-961;

8. CD 7.2.1991, 1991/247-1109 (ALASU, s. 289). 49 KURU, c. I, s. 231; bkz. aşa. § 6 dn.250. 50 CGK. 26.11.1990, 8.329/311 (ÜNVER, s. 38); İİD 29.11.1973, 11431/11643 (ÖĞÜTÇÜ/

ÇİTOĞLU, c. II, s. 1284).

21

yeni takip, eski takibin devamıdır ve vekil ile takip edilen işlerde tebligat

(mutlaka) vekile yapılır (Teb.K. m. 11/I; Tebl Tüz. M. 15/I).51

Aynı şekilde, borçlu icra dairesinin yetkisine itiraz etmişse, bu itirazın

(gerek alacaklı, gerek İcra Mahkemesi tarafından) kabul edilmesi halinde de

borçluya (yetkili icra dairesince) yeni bir ödeme emri gönderilir. Borçlu, ilk

ödeme emrine bir vekil (avukat) aracılığı ile itiraz etmişse, borçluya çıkarılan bu

yeni ödeme emrinin de borçlunun (ilk ödeme emrine itiraz etmiş ve bu nedenle

vekil sıfatıyla icra takibine katılmış olan) vekiline tebliğ edilmesi gerekir. Zira

yetkili icra dairesinde devam edilen icra takibi, yetkisiz icra dairesinde başlamış

olan icra takibinin devamıdır.52

b) İcra Emrinin Tebliği

İcra emri (İİK m. 24 vd.) borçluya tebliğ edilebileceği gibi, borçlunun

(davalının) davayı takip etmiş olan vekiline de tebliğ edilebilir (HUMK m. 62/I).

Fakat, Yargıtay’ın yerleşmiş içtihatlarında icra emrinin, borçlu asile değil,

borçlunun davayı takip etmiş (ilamda ismi yazılı) olan vekiline tebliğ edilmesinin

zorunlu olduğu53 icra emrinin yalnız borçlunun kendisine tebliğ edilmesi ile ilamlı

icra takibinin kesinleşmiş sayılamayacağı görüşü kabul edilmektedir.54

Bununla birlikte icra emri, her halde, vekilden başka borçlunun kendisine

de tebliğ edilebilir. Hatta, icra emrinin borçlunun ilamda ismi yazlı olan vekiline

tebliğ edilmesinin zorunlu olduğu kanısında bulunan Yargıtay, (borçlunun mal

beyanında bulunma zorunluluğu nedeniyle) icra emrinin ayın zamanda borçlunun

kendisine de tebliğ edilmesi gerektiğine karar vermektedir.55

51 KURU, c. I, s. 171. bkz. mesela: 12 HD. 23.9.1986, 10294/9468. 52 KURU, c. I, s. 181, 188. 53 Bkz. 12. HD 11.10.1982 7184/7119; 12. HD 13.10.1981, 5392/7476; 12. HD 13.4.1981,

1442/3630; 12. HD 27.4.1981, 2575/4181 (UYAR- İcra-İflas Suçları: s. 57). 54 KURU, c. I, s. 26; bkz. mesela: 12. HD. 10.11.1987, 14276/11429 (Manisa B. D. 1988/24, s.

32-33; 12. HD 21.4.1986, 2276/4619 (YKD 1987/3, s. 425-426); 12. HD 18.10.1983, 5926/7631 (YKD 1984/1, s. 86-87); 12. HD 2.11.1978, 8012/8804 (YKD 1979/6, s. 845-846); Prof. Dr. Baki KURU, Yargıtay’ın bu görüşünün kanuna aykırı olduğu, yani icra emrinin borçlunun kendisine veya vekiline tebliğ edilebileceği görüşündedir (KURU, c. I, s. 26; s. 126).

55 KURU, c. I, s. 589; bkz. mesela: 12. HD 10.3.1976, 3376/5362 (ABD 1976/4, s. 758-759); 12. HD 3.10.1978, 7326/7749; 12. HD 3.10.1978, 7328/7750; 8. CD 19.11.1992, 1992/12176-13490 (ALASU, s. 175); 8. CD 28.3.1991, 1991/2730-3619 (ALASU, s. 263); 8.CD

22

II- TEBLİGATIN USULÜNE AYKIRI YAPILMIŞ OLMASI

Yapılan bir icra takibi dolayısıyla borçluya çıkarılan ödeme emri veya icra

emri, 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre tebliğ edilir. Ancak usulüne

uygun olarak tebliğ edilmiş bir ödeme veya icra emri kendisine bağlı olan hüküm

ve neticeleri meydana getirir.56 Ödeme emri veya icra emri usulüne aykırı şekilde

tebliğ olunmuşsa, bu tebligat yapılmamış sayılır.57

Bunun gibi, mesela, ödeme emri bildirim alındısında (ilmuhaber)

bildirimin, üzerinde yazılı kişiye yapıldığı belirtildiği halde, tersine oğluna

bildirilmiş olmakla, borçluya usulsüz değil hiç bildirim yapılmamış sayılır.58

Bununla birlikte, usulüne aykırı yapılmış tebligat (mesela, borçlunun oturduğu apartmanın kapıcısına veya komşusuna yapılan tebligat) mutlaka geçersiz değildir.59 Usulsüz tebliğe, rağmen borçlu tebliği (ödeme emrini ya da icra emrini) öğrenmişse60 tebligat geçerli sayılır (Teb K. m. 32/I; Teb. Tüz. m. 51/I).61 Bunun için yani usulsüz tebliğin geçerli hale gelebilmesi için borçlunun usulsüz tebliği öğrenmiş olduğunu beyan (ikrar) etmesi gerekir. Borçlunun usulsüz tebliği öğrendiği bu tarih, ödeme emri veya icra emrinin tebliğ tarihi sayılır. (Teb. K. m. 32/II; Teb. Tüz. m. 51/II).

Eğer borçlu usulsüz yapılan ödeme emri veya icra emrinin tebliğini öğrenememişse, tebligat yapılmamış sayılır (Teb. Tüz. m. 51/I).62 Borçlunun usulsüz tebliği öğrenip öğrenemediği ve öğrenmişse, bunun tarihi, kendi beyanına göre tespit edilir. Yoksa, borçlunun tebliği öğrendiği ve bunun tarihi iddia ve ispat edilemez. (Teb. Tüz. m. 51/III).

Şunu da belirtelim ki, burada kısaca incelediğimiz Tebligat Kanununun 32. maddesi hükmü, tebligatın Tebligat Kanununa aykırı (usülsüz) yapılmış olması halinde uygulanır; buna karşılık tebligatın İİK’ya aykırı yapılmış olması

10.6.1996, 78030/8607; 8.CD 23.5.1996, 6457/7594 (UYAR, c. VI, s. 8845, no.17); bkz. ayrıca aşa §3 dn. 3.

56 KURU- Ödeme Emri, s. 37. 57 KURU- Ödeme Emri, s. 37; bkz. ayrıca: 8. CD 17.6.1996, 8218/9026 (ALASU, s. 105) 58 12. HD 17.10.1978, 7617/8263 (YELEKÇİ, s. 114). 59 KURU, c. I, s. 127; KURU- Ödeme Emri, s. 37. 60 “Muhatap her ne suretle olursa olsun tebliğ evrakını veya davetiyeyi alır veyahut bunların

münderacatını öğrenirse tebliğe muttali olmuş sayılır” (Teb. Tüz. m. 51/I c.3). 61 Bkz. mesela: 8. CD 31.3.1987, 2064/3003 (UYAR, İcra İflas Suçları, s. 79). 62 BKz. mesela: 8. CD 20.11.1996, 13451/14713 (ALASU, s. 96)

23

halinde uygulanmaz.63 Yani her ne kadar, Tebligat Kanununun 32. maddesine göre tebliğ usule aykırı yapılmış olsa bile muhatap (borçlu) tebliğe muttali olmuş ise tebliğ geçerli sayılır ise de, bu hüküm tebligatın Tebligat Kanun hükümlerine aykırı yapılması halinde tatbiki mümkün olup, İİK’nın hükümlerinin uygulanması gerektiği işlemlerde tatbik olanağı yoktur.64

Buna göre, ödeme emrinin veya icra emrinin tebliği Tebligat Kanunu hükümlerine aykırı olarak yapılmışsa, icra takibinin değil, tebligatın iptali gerekir.65 Böyle bir durumda borçluya yeni bir ödeme veya icra emri gönderilerek Tebligat Kanunu hükümlerine uygun olarak tebliğ edilmek suretiyle takibe devam edilebilir. Aynı şekilde Teb.K. hükümlerine aykırı bir tebligata rağmen borçlu tebligatı öğrenmişse artık bu tebligat geçerli sayılır (Teb.K. m.32).

Buna karşılık tebligat İİK. hükümlerine aykırı olarak yapılmışsa Teb.K. m.32 uygulanamaz. Yani böyle bir durumda borçlu İİK. hükümlerine aykırı olarak yapılmış (usulsüz) tebliği öğrenmiş olsa bile bu tebligat geçerli sayılamaz.

Örneğin, borçluya aynı tebliğ zarfı içinde hem ödeme emri ve hem de icra emri gönderilerek tebliğ edilmiş ise, tebligat usule aykırıdır. Ancak bu durumda icra takibinin iptali değil, tebliğin iptali ve tekrarlanması gerekir.66

63 KURU, c. I, s. 127. 64 Bkz. 12. HD 29.11.1979, 8901/9137 (Yasa Hukuk Dergisi 1980/5, s. 715). 65 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 120; YELEKÇİ, s. 113, bkz. mesela: 12. HD 24.6.1974, 6233/6675

(ŞİMŞEK, s. 197). 66 İİD 13.11.1967, 9797/9970 (RKD. 1968/1-2, s. 7; İKİD. 143, s. 1620/21).

24

§3. MAL BEYANINDA BULUNMAKLA YÜKÜMLÜ OLANLAR

A) BORÇLU

İcra ve İflas Kanunu m. 74 ve m. 75 gereğince, mal beyanında bulunma

yükümlülüğü borçlunun kendisindedir.1 Yani mal beyanında bulunmak zorunda

olan, aleyhinde icra takibi yapılan ve kendisine ödeme veya icra emri tebliğ

edilmiş olan borçludur (bkz. İİK m. 60/4; m. 168/6; m. 32; m. 75).2

Mal beyanında bulunma yükümlülüğü doğrudan doğruya borçluya terettüp

ettiğinden,3 ödeme veya icra emrinin borçluya tebliğ edilmesi gerekmektedir. Bu

nedenle borçlu, tebliğ edilen ödeme veya icra emrinin kendisine tebliğini

müteakip, (süresi içinde) mal beyanında bulunmak zorundadır.4

Bununla birlikte aciz halinde bulunduğunu bildirerek mahkemeden iflasını

istemiş olan iflasa tabi bir borçlu da İİK m. 178 uyarınca bütün aktif ve pasifi ile

alacaklılarının isim ve adreslerini gösteren mal beyanını iflas talebine eklemek

yani iflas talebiyle birlikte aynı zamanda mal beyanında da bulunmak zorundadır.

I- VEKİLİN MAL BEYANINDA BULUNMASI

Mal beyanında bulunma yükümlülüğü borçlunun kendisine ait olmakla

beraber, kanunda, borçlu vekilinin, müvekkili (borçlu) adına mal bildiriminde

bulunmasını engelleyen bir hüküm de bulunmamaktadır. Bu nedenle ödeme ya da

icra emrinin tebliği üzerine, borçlu adına vekili (veya kanuni temsilcisi) de mal

beyanında bulunabilir.5

1 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1268; BERKİN- Rehber, s. 201; SALAR, s. 129; OLGAÇ, c. I,

s. 637; ÜSTÜNDAĞ, İcra, s. 182; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s. 165; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 290; BELGESAY- İcra, s. 236; AKYÜZ, s. 765.

2 KURU, c. I, s. 589; SEVİĞ, s. 39; UYAR, İcra-İflas Suçları, s. 52; İPEKÇİ, Şerh, s. 355. 3 İcra emrinin borçlunun, ilamda ismi yazılı olan vekili yanı sıra bizzat kendisine de tebliğ

edilmesi gerekir. Bu nedenle sadece vekile yapılan tebligat üzerine, borçlu, mal beyanında bulunma yükümlülüğü altına girmez; bkz mesela: 8. CD 8.12.1992, 1992/13451-14624 (ALASU, s. 179); 8. CD 10.1.1991, 1991/5184-5162 (ALASU, s. 250); 8. CD 11. 3.1996, 2536/3324 (UYAR, c. VI, s. 8845, no.17); CGK 26.11.1990, 8-32931/(İPEKÇİ, Şerh, s. 881).

4 BERKİN- İcra, s. 175; POSTACIOĞLU- İcra, s. 273; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 415; OLGAÇ, c. I, s. 637; İPEKÇİ- Şerh, s. 354; BELGESAY- Şerh, s. 82; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 182; BELGSAY- İcra, s. 289; BERKİN- Rehber, s. 201; UYAR- İcra iflas Suçları, s. 52; ÖZKAN, s. 520.

5 KURU, c. I, s. 589; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 68; ALASU, s. 10; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1268; İPEKÇİ- Şerh, s. 879.

25

Yargıtay’ın daha önceki kararlarında, vekilin, borçlu adına mal beyanında

bulunabilmesi için özel yetkiye sahip olması gerektiği ve özel yetkiye sahip

olmayan vekilin borçlu adına yaptığı mal beyanının (içeriği İİK m. 74’e uygun

olsa dahi) hukuken geçerli olmadığı kabul edilmekteydi.6 Bu itibarla da

vekaletnamesinde özel yetki bulunmayan borçlu (sanık) vekilinin süresinde mal

beyanında bulunmasının (asıl) borçluyu mal bayında bulunma yükümlülüğünden

kurtarmayacağı görüşü benimsenmekteydi.7

Ancak Yargıtay’ın sonradan değişen ve geçerliliğini sürdüren görüşüne

göre ise; borçlu adına mal beyanında bulunmak için vekilin özel yetkiye sahip

olmasının gerekmediği, vekil tarafından yapılan beyanın İİK m. 74’teki koşulları

taşıması halinde geçerli sayılacağı8 görüşü benimsenmiştir.9 Buna göre borçlu

vekilinin, (özel yetkisi bulunmasa bile) borçlu-asıl adına yapmış olduğu mal

beyanı (İİK m. 74’e uygun bulunması halinde) geçerli sayıldığından bu durumda

asıl borçlunun ayrıca mal beyanında bulunmasına gerek yoktur. Yani vekilin

borçlu adına yapmış olduğu (İİK m. 75’e uygun) mal beyanı, asıl borçluyu mal

beyanında bulunma yükümlülüğünden kurtarmaktadır.10

Borçlu yerine vekilin yaptığı mal beyanı geçerli olmakla beraber; gerçeğe

aykırı mal beyanında bulunan borçlu vekili ve borçlu İİK m. 338’e göre

6 Bkz. mesela: 8. CD 17.1.1996, 150/218; 8. CD 13.7.1995, 94799/11261; 8. CD 31.1.1992,

1991/13312-897; 8. CD 8.2.1990, 550/1249 (UYAR, c. VI, s. 8836, no.13); 8. CD 3.11.1992, 1137/12532 (ALASU, s. 180); 8. CD 24.4.1992, 3307/5509 (ALASU, 202); 8. CD 28.11.1991, 11023/11724 (ALASU, s. 222); 8. CD 7.5.1991, 3697/5006 (ALASU, s. 252); 8. CD 29.5.1990, 4322/5092 (ALASU, s. 311); 8. CD 7.11.1989, 8259/9008; (2. HD 19.6.1975 6321/6932 (ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1287).

7 Bkz. mesela: 8. CD 31.1.1992, 1991/13312-897 (UYAR, c. VI, s. 8836, no.13); Benzer karalar için bkz. UYAR, c. VI, s. 8835 vd; Ancak beyanın içeriğine göre borçlu (sanık) hakkında İİK m. 337/I hükmü son cümlesinin uygulanması sözkonusu olabileceği kabul edilmekteydi: bkz. mesela: 8. CD 14.3.1996, 2162/6564; 8. CD 21.3.1996, 2510/4116; 8. CD 5.10.1995, 11850/12881 (UYAR, c. VI, s. 8835, no.13); 8. CD 26.2.1997, 13037/14135 (ALASU, s. 70).

8 Bu durumda, ayrıca mal beyanında bulunmayan borçlu (İİK m. 337/I’e göre) cezalandırılamayacağı gibi, vekilin gerçeğe aykırı beyanından dolayı da borçlu (İİK. m. 338’e göre) sorumlu tutulamaz: bkz. aşa §6 dn.272 ve dn.533-534.

9 Bkz. mesela: 8. CD 13.3.1997, 2509/3451; 8. CD 26.2.1997, 2888/2323; 8. CD 9.12.1996, 14903/15707 (UYAR, c. VI, s. 8834, no. 13); 8. CD 17.11.1997, 1997/15089-15717 (ALASU, s. 57); 8. CD 16.12.1996, 15065/16490 (İPEKÇİ- Şerh, s. 881; ALASU, s. 93; ÜNVER, s. 66); 8. CD 4.12.1996, 15035/15448 (ÜNVER, s. 86).

10 Böyle bir durumda da doğal olarak asıl borçlu bakımından mal beyanında bulunmama suçu sözkonusu olmayacaktır, bkz. mesela: 8. CD 17.2.1997, 774/770 (UYAR, c. VI, s. 8834, no.13); 8. CD 26.2.1997, 1997/13037/14135 (ALASU, s. 70); 8. CD 4.12.1996, 15035/15448 (ALASU, s. 112).

26

cezalandırılamayacağından,11 borçlu vekilinin borca yetecek miktarda mal beyan

etmemiş olması halinde, alacaklı, bizzat borçlunun mal beyanında bulunmasını

icra dairesinden isteyebilmeli ve icra dairesi de bir yazı (müzekkere) ile

belirteceği uygun bir süre içinde borçlunun bizzat mal beyanında bulunmasını

borçludan talep edebilmelidir.12

II- TAKİP BORÇLUSUNUN BİRDEN FAZLA OLMASI

Aynı borç için, birden fazla borçlu arasında teselsül olduğu takdirde,

Borçlar Kanunun 142. maddesine göre alacaklı, (borçluların hepsine karşı takip

yapıldığında) borçluların hepsinden veya birinden borcun tamamen veya kısmen

ödenmesini talep etme (seçimlik) hakkına sahiptir. İşte alacaklının bu hakkını

kullanmasına engel olmamak için her borçlu borcun tamamı için mal beyanında

bulunmakla yükümlüdür.13

Buna göre, alacaklı, müteselsil borçluların hepsi hakkında icra takibinde

bulunmuşsa, ödeme emrini veya icra emrini alan her borçlu, borcun tamamını

karşılayacak miktarda mal beyanında bulunmakla yükümlüdür.14

Takip borçlularının birden fazla olması halinde; müteselsil borçlulardan

birinin geçerli bir mal beyanında bulunması, hakkında icra takibi yapılan diğer

borçluları mal beyanında bulunma yükümlülüğünden15 kurtarmaz.16 Aleyhinde

icra takibi yapılmakta olan müteselsil borçlulardan her biri mal beyanında

bulunmakla mükelleftir.

Ancak, müteselsil borçlulardan biri takip konusu borcu karşılayacak

miktarda mal beyan etmişse (veya bunlardan birisinin borcu karşılayacak

miktarda malı haciz edilmişse) alacak teminat altına alınmış olacağından, mal

beyanında bulunmamış olan diğer müteselsil borçlu (sanık)lar hakkında İİK m.

11 Bkz. aşa §6 dn.533. 12 KURU, c. I, s. 590. 13 OLGAÇ, c. I, s. 637; UYAR- İcra İflas Suçları, s. 63. 14 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 63; ŞİMŞEK, s. 279. 15 “ve İİK m. 337’ye göre cezai sorumluluktan” 16 Bkz. mesela: 8. CD 19.9.1996, 1996/9801-11116 (PEHLİVANLI, c. I, s. 2022; ÜNVER, s.

140); 8. CD 14.11.1996, 12739/14420; 8. CD 13.11.1996, 13568/14207; 8. CD 8.11.1994, 11700/12341; 8. CD 4.2.1993, 150/1582; 8. CD 27.10.1992, 10979/10333; 8. CD 23.1.1992, 1991/12501-498 (UYAR, c. VI, s. 8919, no.10).

27

337/1 son cümlesinin uygulanması gerekir. Buna göre mal beyanında bulunmamış

olan müteselsil borçlulara İİK. m.337/I uyarınca ceza verilemez.17

B) TÜZEL KİŞİLER

Tüzel kişiler de, haklarında icra takibi yapıldığı durumlarda mal beyanında

bulunma yükümlüğü altındadırlar.18 Ancak, tüzel kişi borçlularda mal beyanında

bulunma yükümlülüğü tüzel kişinin yetkili organı (kanuni temsilcisi) olan kişi ya

da kişilerce yerine getirilir.19

C) KEFİL

Yargıtay’a göre, borçlunun borcuna icra takibi sırasında kefil olan ve

kendisine icra emri gönderilen kişi (icrai kefil) de, icra emrini aldıktan sonra, İİK

m. 74’e uygun içerikte mal beyanında bulunmakla yükümlüdür.20 Takip

alacaklısının asıl borçlunun haczedilebilir mallarını biliyor olması, takip sırasında

kendisine icra emri tebliğ edilen icra kefilinin mal beyanında bulunma

yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.21

Bununla birlikte, mesela, ilamsız icraya ilişkin bir takipte asıl borçlunun

yaptığı borca itirazın icra müdürlüğünce kabul edilmiş olmasıyla İİK m. 66

uyarınca icra takibi durmuştur. Bu aşamada alacaklı tarafından, İİK m. 67 ve

müteakip maddeleri gereğince itirazın iptali veya kaldırılması konusunda alınmış

bir karar da yoktur. Bu durumda; Ortada hukuken kesinleşmiş bir takip

kalmadığına göre22 kefil durumunda olan borçlu sanığın mal beyanında bulunma

17 Bkz. yuk dn.16’daki Yargıtay Kararları 18 BERKİN- Rehber, s. 201; KURU, c. I, s. 590. 19 KURU, c. I, s. 590; BERKİN- Rehber, s. 483; Tüzel kişilerin muamelelerinde kimlerin ceza

göreceği İİK m. 345’te açıklanmış olması karşısında tüzel kişiyi temsile yetkili olan gerçek kişi belirlenir ve ceza davası (mesela İİK m. 377’ye göre) ona açılır. bkz. aşa §6 dn.391.

20 Aksi takdirde eylem İİK m. 337’ye göre suç teşkil eder; bkz. mesela: HGK 18.4.2001, 2001/12-354-367 (TBBD 2003/49 s. 296); HGK 30.9.2002 19538/19129 (TBBD 2003/49 s. 296-297); 12. HD 6.6.1979, 4802/5236 (UYAR- İcra İflas Suçları, s. 181, no.126).

21 Ancak, asıl borçlunun borcu karşılamaya yeter miktarda mal beyanında bulunmuş olması veya borcu karşılayacak miktarda malının haczedilmiş olması halinde, takibe konu olan alacak miktarda malının haczedilmiş olması halinde, takibe konu olan alacak teminat altında alındığı ve böylece alacaklının zarar görmesi önlendiğinden, mal beyanında bulunmamış olan kefil hakkında İİK m. 337/1-son hükmünün uygulanması gerekir; bkz. mesela: 8. CD 12.7.1995, 10282/11164; 8. CD. 25.5.1988, 3897/4679 (UYAR, c. VI, s. 8918, no.10).

22 Bkz. yuk. dn. 17 civarı.

28

yükümlülüğünden söz edilemeyeceği gibi, itirazın iptali veya kaldırılması halinde

dahi İİK’nın 75. maddesinde tanınan olanaktan da yararlanabilecektir.23

D) KANUNİ MİRASÇILAR

TMK’nın 599. maddesine göre mirasbırakanın borçlarından mirasçılar

(hem terekeye dahil mallarla ve hem de kendi mal varlıklarıyla) sorumludur.

Ancak mirası reddetmiş olan mirasçılar bu sorumluluktan kurtulur.24

Buna göre, mirası reddetmemiş olan bir kanuni mirasçı, bu sıfatı

dolayısıyla, mirasbırakanın borcu nedeniyle icra takibine uğradığı takdirde mal

beyanında bulunmakla yükümlüdür. Mesela:

“Sanığın ölü kocasının borcundan ötürü kanuni mirasçı sıfatıyla icra

takibine uğradığı, mirası da reddetmemiş olması karşısında, mal beyanında

bulunmaması nedeniyle yüklenen suçun oluştuğu gözetilmeden yazılı şekilde

hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir.”25

E) ÜÇÜNCÜ ŞAHISLAR

Borçlu gibi, ellerinde borçluya ait bir malı bulunduranlar veya ona

herhangi bir sebeple borçlu olanlar da bu hususta beyanda bulunma yükümlülüğü

altındadırlar. Buna göre, icra müdürü talep ettiği takdirde, (gerçek veya tüzel)

üçüncü kişiler ellerinde ve zimmetlerinde bulunan borçluya ait mal ve hakları

bildirmeye ve bu konuda kendilerinden istenen tekmil bilgileri vermeye

mecburdurlar (İİK m. 367).26

İcra müdürü, üçüncü şahısları, ellerinde bulunan borçluya ait malları icra

dairesine teslime de mecbur edebilir. Ancak üçüncü şahıslar, kanun veya bir

mukavele gereğince üzerinde intifa veya istifade hakkını haiz olduğu, borçluya ait

malları icra dairesine teslime mecbur değildir.27

23 Bkz. 8. CD 15.9.1992, 9386/9736 (ALASU, s. 174). 24 İMRE/ERMAN, s. 326, 429 vd. 25 8. CD 21.10.1993, 8781/1390 (UYAR, c. VI, s. 8878, no. 53); Bkz. Aynı doğrultuda. 8. CD

21.2.1989, 710/1417 (ALASU, s. 366; ÜNVER, s. 177); 8. CD 26.5.1992, 5862/7041 (UYAR, c. VI, s. 8882, no. 60).

26 BERKİN- Rehber, s. 202; BERKİN- İcra, s. 76; BELGESAY- İcra, s. 241. 27 BERKİN- İcrada Hukuk, s. 57; BELGESAY- İcra, s. 241.

29

§4. MAL BEYANINDA BULUNMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN OLMADIĞI

HALLER

Bir malın veya hakkın haczedilip edilemeyeceği haczi yapan icra müdürü

tarafından belirlenir. Ancak kanun bazı malların haczedilemeyeceğini belirtmiştir.

İşte, icra hukukunda, haczedilmezlik konusunun icra müdürünün takdirine tabi

olmadığı bu hallerde, borçlunun mal beyanında bulunma yükümlülüğü yoktur.1

Misaller:

İİK m. 82/1 gereğince Devlet malları2 haczedilemez. Borçluya, kanunen

haczi caiz bulunmayan malları bildirme zorunluluğu yükletilemeyeceğinden,

Devletin mal beyanında bulunma yükümlülüğü yoktur.3

Köyün orta malları da kanun karşısında Devlet malı gibi korunur (Köy. K.

m. 8.). Bu nedenle köy orta malları haczedilemez4 işte köy orta malları

haczedilemediğinden, köy tüzel kişiliği aleyhine yapılan takiplerde, köy temsilcisi

sıfatıyla muhtar, mal beyanında bulunmakla yükümlü değildir.5

Bu bağlamda köy mallarının ve paralarının Devlet malları gibi, haczi kabil

değildir. Borçluya kanunen haczi yasak olan malları bildirme zorunda

olmadığından, köy tüzel kişiliği hakkında yapılan icra takibine ilişkin olarak bir

ödeme veya icra emri tebliğ edilmiş olsa bile köy temsilcisi sıfatıyla muhtar mal

beyanında bulunma yükümlülüğü altında değildir.6

1 KURU, c I, s. 593; TUNA, s. 436; UYAR- İcra-İflas suçları s. 62; bkz. aşa.dn. 282, 304. 2 Bu hükümdeki “Devlet malları” kavramı, salt, Devlet tüzel kişiliği içindeki genel ve katma

bütçeli dairelerin ellerinde bulunan ve idare ve muhasebesi 1050 sayılı Muhasebei Umumiye Kanununa tabi malları kapsar: 12. HD 23.3.1981, 598/2936 (YKD 1981/7, s. 867-869).

3 GÜRSEL, s. 85; SALAR, s. 128. 4 Bkz. 15.3.1940 gün ve 21/36 sayılı İBK (RG 30.5.1940 sayılı 4522; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.

II, s. 1283; UYAR, c. II, s. 2103, no.7; ŞİMŞEK, s. 970). 5 Bu durumda köy temsilcisi sıfatıyla muhtar, mal beyanında bulunmadığından dolayı da (İİK

m. 337’ye göre) cezalandırılamaz: bkz. mesela: 8. CD 9.3.1994, 1532/2374; 8. CD 14.9.1993, 7368/8719 (UYAR, c. VI, s. 8876, no.51); 8. CD 4.2.1992, 40/1111 (ALASU, s. 215); 8. CD 12.3.1987, 1048/2183 (ALASU, s. 376; ÜNVER, s. 187).

6 Bkz. mesela: 8. CD 14.9.1993, 7368/8719; 8. CD 13.2.1992, 2174/1753; 8. CD 21.3.1991, 1971/3241 (UYAR, c. VI, s. 8877, no. 51); 8. CD 14.9.1989, 5604/6379 (ALASU, s. 361); 12. HD 25.4.1972, 4837/4706 (ŞİMŞEK, s. 970; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1283); İİD 31.12.1968, 2176/12547 (UYAR, c. II; 2103).

30

Belediyelerin kamu yararına tahsis edilmiş olan malları da haczedilemez

(Belediye K. m. 19/7).7 Ancak belediye mallarının haczi mümkün olup olmaması,

belediye tüzel kişiliğinin mal beyanında bulunma yükümlülüğünü bertaraf

etmez.8 Buna karşılık belediyeye ait taşınır-taşınmaz malların resmi kayıtlarla

belli olduğu ve dolayısıyla da herkesçe bilinmesinin olası bulunması karşısında

belediyeyi temsile yetkili olan (Belediye Başkanı) sanığın mal beyanında bulunma


Genel haciz yoluyla yapılan takiplerde,10 kanuni süresi içerisinde ödeme

emrine itiraz ederek takibi durdurmuş olan borçlunun, bu itirazın (kesin veya

geçici olarak) kaldırılmasına veya iptaline kadar mal beyanında bulunma


Bununla birilikte borçlu, kusuru olmaksızın bir mazeret (engel) nedeniyle

süresinde (yedi gün içinde) ödeme emrine itiraz edememişse, bu mazeretin

(engelin) son bulduğu (kalktığı) günden itibaren üç gün içinde gecikmiş itiraz

yoluna başvurabilir.12 Borçlunun bu gecikmiş itirazını inceleyen icra mahkemesi,

borçlunun mazeretini kabul ederse, bununla, gecikmiş olarak yapılan bu itiraz,

yedi gün içinde yapılmış normal bir itiraz gibi kabul olunur ve aynı sonuçları

doğurur. Yani icra takibi durur (İİK m. 65/IV) ve borçlunun mal beyanında

bulunma yükümlülüğü ortadan kalkar.13

7 KURU, c. I, s. 786. 8 Bkz. mesela: 12. HD 29.6.1976, 6490/8134 (UYAR, c. VI, s. 8922, no.12;

ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU c. I, s. 418). 9 GÜRSEL, s. 85; SALAR, s. 128; bkz. Mesela: 8. CD 16.11.1989, 8647/9549 (ALASU, s.

363); Yargıtay’ın süreklilik gösteren uygulamalarına göre, bu durumda takip borçlusu belediye (temsilcisi) hakkında İİK m. 337/I-son hükmünün uygulanması gerekmektedir; bkz. mesela: 8. CD 9.10.1996, 1114/12129 (ÜNVER, s. 133); 8. CD 30.5.1996, 6547/8033 (ÜNVER, s. 117); 8. CD 25.5.1995, 7005/7475; 8. CD 23.6.1994, 6963/7859; 8. CD 1.4.1996, 3569/4701; 8. CD 30.5.1995, 7735/7886; 8. CD 15.2.1994, 498/1210 (UYAR, c. VI, s. 8922, no.12); 8. CD 16.5.1989, 3187/4053 (ALASU, s. 366).

10 Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takiplerde ise (Yargıtay’a göre) ödeme emrine itirazda bulunulmuş olması, borçlunun mal beyanında bulunma yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz: KURU, c. I, s. 598; bkz. mesela: 8. CD 31.3.1987, 2027/3000; İİD 27.3.1973, 8133/8331 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 107, no.17).

11 Bkz. mesela: 8. CD 6.6.1996, 7194/8458 (ÜNVER, s. 80); 8. CD 18.11.1996, 13620/14156; 8. CD 23.5.1996, 6464/7600; 8. CD 5.6.1995, 8199/8302 (UYAR, c. VI, s. 8851, no. 22); 8. CD 26.3.1987, 4128/4254 (UYAR, c. VI, s. 8803, no.2); Bkz ayrıca. aşa §6 dn.95 ve dn.116 civarı.

12 KURU, c. I, s. 263 vd; TUNA, 433, ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1273; POSTACIOĞLU- İcra, s.274.

13 KURU, c. I, s.271.

31

Buna karşılık, icra mahkemesi borçlunun mazeretini kabul etmezse,

gecikmiş itiraz talebini reddeder. Bunun üzerine, gecikmiş itiraz talebi ile zaten

kendiliğinden durmamış olan icra takibine sonuna kadar devam edilir.14 Yani

gecikmiş itiraz yoluna başvurmuş olmak borçlunun mal beyanında bulunma

yükümlülüğünü engellemez.15

Borçlunun takibe itiraz ederek durdurduğu durumlarda kefilin de mal

beyanında bulunma yükümlülüğü ortadan kalkar.16

Borçlu, borcun yalnız bir kısmına itiraz (kısmi itiraz) ederse, icra takibi bu

itiraz edilen borç kesimi için durur. Yani borçlunun, (kısmi itiraz kaldırılmadıkça)

itiraz ettiği miktar için mal beyanında bulunma yükümlülüğü yoktur.17

14 KURU, c. I, s. 272. 15 Bkz. mesela: 12. HD 19.2.1987, 1986/16556-2377 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 143, no. 56);

Bkz. ayrıca aşa. §10 dn. 137-139. 16 Bkz. mesela: 8. CD 15.9.1992, 9386/9736 (UYAR, c. VI, s. 881, no.59). 17 KURU, c. I, s. 255, 599; BERKİN- İcrada Hukuk, s. 57; BERKİN- Rehber, s. 202; UYAR-

İcra-İflas Suçları, s. 63; TUNA s. 433; GÜLER, Hakkı: Haşiyeli İcra ve İflas Kanunu, İstanbul 1941; bkz. ayrıca aşa. §5 dn. 21 ve §6 dn 104 vd.

32

§5. MAL BEYANININ KAPSAMI

A) GENEL OLARAK

Mal beyanının kapsamı İcra ve İflas Kanunu’muzun 74. maddesinde

gösterilmiştir. Buna göre mal beyanı; borçlunun gerek kendisinde gerek üçüncü

şahıslar elinde bulunan mal (eşya), alacak ve haklarından, borcuna yetecek

kadarının cins, tür, nitelik ve özelliklerini, her türlü kazanç ve gelirlerini, yaşayış

tarzına göre geçim kaynaklarını ve buna göre borcunu ne suretle ödeyeceğini yazı

ile veya sözlü olarak İcra Müdürlüğü’ne (İcra Dairesine) bildirmesidir (İİK m.

74)1

İşte kendisine veya temsilcisine ödeme (veya icra) emri tebliğ edilen

borçlu, bir itirazı yoksa, ödeme (veya icra) emrinin tebliğinden itibaren süresi

içinde mal beyanında bulunmak zorundadır.2 Borçlunun yapmış olduğu mal

beyanının geçerli olabilmesi için İİK m. 74’e uygun içerikte olması gerekir. İİK

m. 74’e uygun içerikli mal beyanı ise; borçlunun, borca yetecek miktardaki,

- Mal, alacak, hak, kazanç ve gelirlerini, - (Gerçek ya da tüzel) üçüncü kişilerde bulunan mal ve haklarını, - Yaşayış tazına göre geçim kaynak ve olanakların, - Mal ve gelirlerinin türünü, niteliklerini ve miktarlarını, - Bunlara göre, borcunu ne şekilde ödeyeceği, hususlarını içerir.3

Borçlu, mal beyanında; kesin ya da koşula bağlı olarak malik olduğu,

taşınır ve taşınmaz tüm mal ve alacaklarını, haklarını bildirmek zorundadır.4

1 KURU, c. I, s. 591; ÖZKAN, s. 521; İPEKÇİ- Şerh, s. 878; POSTACIOĞLU- İcra, s. 273;

BERKİN- İcra, s. 75; BERKİN- İcrada Hukuk, s. 56; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 182; AKYÜZ, s. 765; ŞİMŞEK, s. 279; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 290; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 415; BELGESAY- Şerh, s. 81; BELGESAY- İcra, s. 236; SEVİĞ, s. 39; TÜRKEŞ, s. 20; YASİNOĞLU/ERGENÇ, s. 107; DOĞRUER/GÜLERYÜZLÜ/AYAN, s. 149.

2 BERKİN- Rehber, s. 201; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 290. 3 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 61; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 290; TÜRKEŞ; s. 20;

12. HD 5.2.1975, 1283/865; İİD 19.3.1968, 1929/2609 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 126, no.31). 8. CD 28.6.1988, 500/5706 (UYAR; Talih: Gerekçeli-Notlu-İçtihatlı İcra ve İflas Kanunu, c.II, Ankara 1996).

4 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 62; BELGESAY- Şerh, s. 183.

Biçimlendirilmiş

Biçimlendirilmiş: Aralık Önce: 0nk, Sonra: 0 nk, Satır aralığı: Birdençok 1,42 satır

Biçimlendirilmiş: Aralık Önce: 0nk, Sonra: 0 nk, Satır aralığı: Birdençok 1,42 satır, Latince ve Asya metniarasında boşluk ayarlama

Silinmiş: c

Silinmiş: nun

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: VASİNOĞLU

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: hr

33

Mal kavramına, maddi ve maddi olmayan mallar dahildir. Bankada

bulunan paralar, kıymetli evrak, buluşlar, ihtira beratları, telif hakları, sigorta

alacakları, hisseli yerler ve miras paylarının, mal beyanında gösterilmesi gerekir.5

Sahip olunan mallar hakkında ayrıntılı bilgiler içirmeyen, kesin ve

kuşkusuz olmayan, soyut ve yuvarlak sözlerle yapılmış beyanlar İİK m. 74’e

uygun içerikte olmadıklarından dolayı geçerli mal beyanı sayılamayacaktır.6

Mesela, “Akyazı köyünde adıma kayıtlı taşınmazlarım vardır” şeklindeki

bir beyan geçerli değildir.7

Ancak bu konuda şunu da belirtelim ki; borçlunun “ticarethanemde

borcumu karşılayacak malım vardır” şeklindeki beyanı, Yargıtay kararlarında

önceleri8 geçerli bir beyan sayılmamışken, daha sonra9 bu beyan yeterli ve geçerli

kabul edilmiştir.

B) MAL BEYANININ KAPSAMI

I. BORCA YETECEK KADAR MAL

İcra ve İflas Kanunumuzun, mal beyanı konusunu düzenleyen 74.

maddesine göre, borçlu, mal beyanında, gerek kendisinde gerekse üçüncü

kişilerde bulunan mal alacak ve haklarından borcuna yetecek miktarını bildirmek

zorundadır. İşte madde metninde de açıkça yazılı olduğu üzere borçlu, mal

beyanında, bütün malvarlığını (mal ve haklarını)bildirmek zorunda olmayıp,

sadece borcuna yetecek kadar malını10 beyan etmekle yükümlüdür.11 Burada

5 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 62; ARAR, s. 168. 6 ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 291; İPEKÇİ- Şerh, s. 354; bkz. aşa. dn.30 civarı. 7 Bkz. mesela 8. CD. 20.4.1994, 2892/4301; 8. CD. 13.4.1993, 2268/3767; 8. CD. 28.5.1992,

5996/7188; 8. CD. 15.10.1991, 8540/9354 UYAR c. II, s. 2089, no. 1); İİD 15.1.1970, 183/185 (GÜRŞEN, s. 306); bkz. aşa dn. 30.

8 İDD 15.1.1970, 182/185 (İBD 1970/9-10, s. 787-788); 12. HD 5.3.1979, 1817/1806 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 125, no.31-III/B)

9 8. CD 19.2.1987, 468/1175 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 124, no. 31-III/A); 8. CD 8.2.1990, 531/1250; 8. CD 23.6.1992, 7334/8328; 8. CD 17.11.1994, 12067/12990 (UYAR, c. II, s. 2086).

10 Mal beyanının gayesi haciz imkanı sağlayabilmektir. Haciz ise borca yeterli mal üzerine konur; bkz.: ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, s. 416; OLGAÇ, c. I, s. 637.

11 KURU, c. I, s. 592; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 62; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, s. 416; OLGAÇ, c. I, s. 637; BERKİN- İcra, s. 76; BERKİN- İcra Hukuku Rehberi, s. 202; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.182; TUNA, s. 433; İPEKÇİ- Şerh, s. 354, 878; BELGESAY- İcra, s. 236; POSTACIOĞLU- İcra, s. 273.

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: ; bkz. aşa dn. 283

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: 1

Silinmiş: :

Silinmiş: 1

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: A

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş:

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: şerh

Silinmiş: :

Silinmiş: :

34

belirtilen “borç”tan maksat ise borçluya gönderilen ödeme veya icra emrinde

gösterilmiş olan borcun, faiz ve takip gideri ile yapılan toplamıdır. Yani buradaki

“borç” kavramına icra harç ve giderleri de dahildir.12 Örneğin:

“Metinde «borcuna yetecek miktar» dan bahsedildiğine göre, borçlunun

bicümle mallarını beyan etmesi zaruri olmayıp, takip masraflarıyla birlikte

borcunu tamamen karşılayacak haczi mümkün mallarını göstermesi kafidir.”13

Bu bağlamda da, borcunu karşılayacak miktarda mal beyanında bulunan

borçlunun, malvarlığındaki diğer unsurları beyan dışı bırakmasında bir sakınca

yoktur.14 Mesela:

“Borçlunun, dilekçesinde gösterdiği haczi kabil taşınmazların takibe konu

borcu fazlasıyla karşılar değerde olduğu gözetilmeden tapuda kayıtlı başka bir

taşınmazı beyan dışı bıraktığı gerekçesiyle mahkumiyet hükmü kurulması

bozmayı gerektirmiştir.”15

Mal beyanından gaye, borçlunun takip konusu alacağı karşılayacak

mallarının tesbit edilmesi olduğu için, eğer borçlunun gösterdiği (menkul ve

gayrimenkul) mallar alacağı karşılıyorsa artık İİK m. 74’ün diğer unsurları yok

diyerek borçlunun cezalandırılması istenemez.16

Borçlunun beyan ettiği malların, takip konusu borcu karşılamaya yeterli

olup olmayacağı icra müdürü tarafından takdir edilir.17 Ancak borcunu ödemeye

yeterli olduğu kanısıyla fazla mal beyan etmemiş olan borçlu, kastı olmaması

nedeniyle, mal beyanında bulunmamış sayılamaz. İcra müdürü, borçluyu,

12 KURU, c. I, s. 292; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 416. 13 İİD 18.2.1963, 1996/2062 (SALAR, s. 127; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, s. 418); bkz. ayrıca: 8. CD

21.12.1995, 16962/17799 (ÜNVER, s. 129); 8. CD 1.7. 1993, 6155/7924 (ÜNVER, s. 143); 8. CD 23.9.1993, 8363/9306 (ALASU, s. 164); 8. CD 12.1.1993, 1992/14707 93/366 (ALASU, s. 173); 8. CD 20.2.1990, 880/1720 (ALASU, s. 327); 8. CD 19.1.1988, YASİNOĞLU/ERGENÇ, s. 294).

14 Böyle bir durumda gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçu da oluşmayacaktır: POSTACIOĞLU- İcra, s. 273; ÜNVER, s. 232.

15 8. CD. 26.4.1998, 2869/3956 (ÜNVER, s. 232); bkz. aynı doğrultuda: 8. CD 12.9.1989, 6118/6241 (ALASU, s. 363).

16 Bkz. mesela: İİD 10.11.1965, 12607/12743 (TÜRKEŞ, s. 20); İİD 5.7.1971, 8053/7736 (SALAR, s. 129); İİD 4.1.1939 (POSTACIOĞLU- İcra, s. 273).

17 KURU, c. I, s. 593; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 62; TUNA, s. 436; BERKİN- Rehber, s. 202; BELGESAY- İcra, s. 236; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 182.

Silinmiş: gösterimli

Silinmiş: Mesela:

Silinmiş:

Silinmiş: ”

Silinmiş: icra memuru

Silinmiş: İcra memuru

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

35

bildirdiği malların yetersizliği ya da haczinin (satışının) güçlüğü nedeniyle, diğer

mallarını da bildirmeye davet edebilir. Bu takdirde borçlu, tayin edilen müddet

içinde yeniden beyana mecburdur.18

Aynı şekilde, borçlunun beyanında gösterdiği malın, üçüncü şahsın

istihkak iddiasıyla haciz dışı kalması halinde de borçlu, yeniden mal beyanında


Borçlunun beyan ettiği malların haczedilip satılması sonunda, malların

borçlunun tahmin ettiğinden daha düşük bedelle satılması nedeniyle borç ve

giderler tamamen karşılanmazsa borçlunun (İİK m. 338/I’e göre) gerçeğe aykırı

beyanda bulunmaktan dolayı cezalandırılabilmesi için, (borçlunun) diğer mal ve

haklarını kaçırmak maksadıyla beyan etmediğinin gerçekleşmesi gerekir.20

1) Kısmi İtiraz Halinde

Borçlu borcun yalnız bir kısmına itiraz ederse, bu itiraz edilen borç kesimi

için icra takibi durur. Buna karşılık, borçlunun itiraz etmeyerek (zımnen) kabul

ettiği alacak kesimi için icra takibi kesinleşir ve alacaklı takibe devam edilmesini

(haciz, İİK m. 78) isteyebilir (İİK m. 66/I, c. 3). Burada da borçlunun mal

beyanında bulunma yükümlülüğü vardır. Ancak bu durumda borçlu, mal

beyanında, borcun tamamını değil, sadece itiraz etmeyerek (zımnen) kabul ettiği

kısmını karşılayacak kadar malını bildirmekle yükümlüdür.21

2) Beyan Edilen Malların Değer, Miktar ve Vasıflarının Bildirilmesi

İcra ve İflas Kanunumuzun 74. maddesinde açıklandığı gibi mal beyanı,

borçlunun gerek kendisinde gerek üçüncü kişiler elindeki mal, alacak ve

haklarından borcuna yetecek miktarın türü, mahiyeti ve vasıflarını göstermeye

18 Borçlu, memur tarafından diğer mallarınında beyan edilmesi hususunda ittihaz edilen karara

karşı icra mahkemesine şikayette bulunabilir: BELGESAY- İcra, s. 236; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 62; TUNA, s. 436; BELGESAY- Şerh, s. 81.

19 OLGAÇ, c. I, s. 638. 20 KURU, c. I, s. 593; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 182; bkz. mesela: 8. CD 24.9.1992, 6854/10436

(ÜNVER, s. 222); İİD 18.2.1963, 1966/2062 (ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 182). 21 KURU, c. I, s. 255, s. 599; BERKİN- Rehber, s. 202; BERKİN- İcrada Hukuk, s. 57; GÜLER,

s. 230; TUNA, s. 433; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 63; aşa §6 dn. 104 vd.

Biçimlendirilmiş: Satır aralığı: Birden çok 1,7 satır, Latince ve Asyametni arasında boşluk ayarlama

Silinmiş: borçlunun tahmin ettiğinden daha düşük bedelle satılması nedeniyle

Silinmiş: mercie

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: ;

Silinmiş: Ayrıca

Silinmiş: ayrıca bkz. aşa.dn. 120

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: C

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: ÜSTANDAĞ

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: ü

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: bkz. ayrıca yuk.dn. 225;

Silinmiş: 29

36

zorlanması suretiyle alacağın tahsili imkanlarını sağlamayı hedef tutar.22 Buna

göre borçlu, mal beyanında, borca yetecek kadar malını beyan etmekle yükümlü

olduğu gibi, beyan ettiği bu malların tür, mahiyet ve vasıflarını bildirmekle de

yükümlüdür.23

Hukukumuzda mal beyanı, öncelikle alacağın kolayca tahsil edilmesini

sağlama amacı gütmektedir.24 İşte amaç haciz imkanı sağlayabilmek olduğuna

göre borçlu, beyanında bildirdiği mal alacak ve hakların, nelerden ibaret

olduğunu, yerlerini, adetlerini, miktarlarını, vasıflarını, cinslerini,

(gayrimenkullerin) parsel, mevki ve sınırlarını göstermek mecburiyetindedir.25

Beyan edilen malların değerini takdir, icra dairesine ait olmakla beraber, borçlu

beyan ettiği malların değerlerini de beyan etmelidir.26

“Borçlu sanık, hükme dayanak yapılan mal beyanında sözünü ettiği

malların cinslerini, vasıflarını, miktarını ve değerlerini belirtmediği gibi nelerden

ibaret bulunduğunu da göstermemiştir. Böylece mal beyanın içeriği İİK’nın 74.

maddesine uygun ve yasal bir beyan niteliğinde değildir”27

22 SALAR, s. 129; ARAR, s. 167. 23 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 61; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 290; ARAR, s. 167. 24 ARAR, s. 167. 25 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, s. 146; OLGAÇ, c. I, s. 637; ARAR, s. 167; ÇATALKAYA/

BANDAKÇIOĞLU, s. 290 26 ARAR, 167. 27 8. CD 7.10.1993, 8844/9908 (UYAR, c. II; s. 2087; ALASU, s. 167); bkz. ayrıca: 8. CD

22.10.1991, 8973/9794; 8. CD 15.10.1991, 8540/9354; 8. CD 10.9.1991, 7150/7925; 8. CD 20.6.1991, 6442/2777 (UYAR, c. II, s. 2087); 8. CD 13.4.1993, 2268/3767 (ALASU, s. 169). 8. CD 21.1.1993, 14207/269 (UYAR, c.II, s.2088); 8.CD 26.51992, 5810/6997 (ALASU, s.196; UYAR, c.II. s.2088); 8 CD 11.4.1991, 3066/4232 (ALASU, s.257; UYAR, c.II, s.2090); 8.CD 29.5.1990, 4331/5183 (ALASU, s.311); 12.HD 13.6.1979, 4831/5466 (UYAR, İcra-İflas Suçları, s.123, no 31); 8.CD 27.6.1989, 5358/5740 (ALASU s.364).

Silinmiş: haczi kolaylaştırmak

Silinmiş: adaletlerini

Silinmiş: “Tam bir mal beyanında bulunabilmek demek; borçlunun mal, alacak ve haklarından borcuna yetecek miktarının nevini, mahiyet ve vasıflarını bildirmesi demektir.

Silinmiş: 27¶

Silinmiş: .

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

37

Mal beyanının gayesi haciz imkanı sağlayabilmek olduğundan, haciz

imkanı vermeyen beyanlar28 geçerli beyan sayılamaz. Borçlu, beyanında bildirdiği

mal alacak ve hakların; miktar, mahiyet ve vasıflarını da göstermek

mecburiyetindedir.29 Sadece, borca yeterli malım vardır demek, kanuni manada

bir mal beyanı sayılamaz. Menkul malların neler olduğu, nerede bulunduğu,

gayrimenkullerin ada ve parsel numaralarının bildirilmesi zorunludur.30 Mesela:

Hakkında icra takibi yapılmakta olan borçlunun her hangi bir malı

bulunmayıp kazancı varsa; (Mesela; gündelik veya aylık veya götürü veyahut

taahhüt ile iş yapmakta ise) bunların niteliğini ve gerçek değerlerini ve mümkün

olmadığı takdirde işin gelişine ve genişliğine göre tahmini ve takribi olarak

ortalama kıymetlerini bildirmesi gerekir.31

3) Para Veya Malı Bulunmamak

Mal beyanında bulunmak borçlu için kanuni bir yükümlülüktür..

Borçlunun borcu ödeyecek para ya da malının bulunmaması, borçluyu mal

beyanında bulunma yükümlülüğünden kurtarmaz.32 Bu nedenle hiç malı

olmayan borçlu da mal beyanında bulunmakla yükümlüdür.33

Mal beyanı, borçlunun kendisinde ve üçüncü şahıslarda bulunan mal,

alacak ve haklarını, geçim kaynaklarını (kazanç ve gelirlerini) ve yaşayış tarzına

göre borcunu nasıl ödeyeceğini icra dairesine bildirmesidir. Bu suretle paraya

çevrilebilecek malı, alacağı ve hakkı bulunmayan borçlu da yapacağı mal beyanı

ile bu durumu icra dairesine bildirmelidir. Ancak, böyle bir durumdaki borçlunun,

28 Bkz. yuk. dn. 6. 29 OLAÇ, c. II, s. 638. 30 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 416. 8. CD 18.5.1989, 3659/4160 (UYAR, c. II, s. 2092); bkz.

aynı doğrultuda: 8. CD 1.3.1988, 756/1710 (UYAR, c. II, s. 2093); 8. CD 13.2.1992, 32/1746 (UYAR, c. II, s. 2089; ALASU, s. 218)); İİD 13.5.1976, 4742/6134 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 125, no. 31); İİD 6.12.1966, 12595/12347 (İKİD 1967/73, s. 5058-5059).

31 OLGAÇ, c. I, s. 638; BELGESAY- İcra, s. 237; BELGASAY- Şerh, s. 81. 32 İİD 18.10.1962, 11550/10734 (ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 417; SALAR, s. 127). 33 KURU, c. I, s. 590; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 64; ŞİMŞEK, s. 279; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,

c. I, s. 416; İPEKÇİ, Şerh, s. 879; Alman Hukukunda borçludan, hacze konu olabilecek malı bulunmadığını yeminle taahhüt etmesi istenir; Türk Hukukunda ise buna paralel olarak İİK’nın 76. maddesi bulunmaktadır: YILDIRIM, s. 113.

Silinmiş: “Sanığın mal beyanı olarak verdiği 3.3.1992 günlü dilekçesinde gayrimenkullerinin yerini, miktarını, değer ve vasıflarını açıklamaması karşısında bu bildirimin İİK’nın 74. maddesinde öngörülen mal beyanı niteliğinde kabul edilemeyeceğinden…”

Silinmiş: 28¶

Silinmiş: “Borca yetecek kadar menkul ve gayrimenkullerim vardır, şeklinde yaptığı beyan İİK’nın 74. maddesindeki şekil ve şartlara uygun bir mal bildirimi niteliğinde değildir.”

Silinmiş: 31 ¶

Silinmiş: zorunlu bir işlemdir

Silinmiş: Dn

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: n

Silinmiş: :

38

mal beyanında “Borcumu karşılayacak hiçbir menkul ve gayrimenkulüm yoktur”

şeklindeki beyanı İİK’nın 74. maddesine uygun içerikli ve geçerli bir mal beyanı

niteliğinde değildir.34 Borçlu, icra dairesine yaptığı mal beyanında, kendisini

yaşatan geçim kaynaklarını ve yaşayış tarzına göre borcunu nasıl ödeyeceğini de

bildirmek zorundadır.35

Yargıtay, borçlunun “borcu karşılayacak malvarlığım yoktur” biçimindeki

beyanının geçerli bir mal beyanı niteliğinde olup olmadığını çeşitli zamanlardaki

içtihatlarında birbirinden farklı şekilde belirtmiştir.

İcra suçlarına ilişkin kararları temyizen incelediği dönemde Yargıtay 12.

Hukuk Dairesi, bu tarz beyanların yasaya uygun bir mal beyanı olmadığı yönünde

içtihatta bulunuyordu. Örneğin:

“Borçlu kanuni süresi içinde Eskişehir İcra Memurluğu aracılığı ile

yolladığı dilekçede, (borcu karşılayacak menkul ve gayrimenkulüm yoktur)

şeklinde mal bildiriminde bulunmuştur. Bu beyan, İİK’nın 74. maddesindeki

şartları kapsayan mal bildirimi niteliğinde değildir.”36

1987 tarihinden itibaren 12. Hukuk Dairesi yerine 8. Ceza Dairesi’nin icra

suçlarına ait kararları temyizen incelemeye başlaması üzerine, bu daire önceleri bu

tür beyanların geçerli bir beyan olduğunu kabul etmişti.

“Borçlunun ödeme emrini tebellüğ ettikten sonra yasal süresi içinde icra dairesine verdiği 18.6.1987 tarihli dilekçesindeki (hiçbir mal ve işi olmadığına) ilişkin beyanın İİK’nın 74. maddesinde yazılı koşulları içerir mal beyanı niteliğinde olduğu gözetilmeden mahkumiyetine karar verilmesi isabetsizdir.37

Daha sonra ise Yargıtay’ın, (özellikle 1993 yılına ait) bazı kararlarında bu tür beyanların geçerli olduğunu oy çokluğu ile kabul ettiğini görüyoruz.

34 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 182. 35 BERKİN- İcra, s. 75; BERKİN- İcra, s. 201; KURU, c. I, s. 591; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 183,

SEVİĞ, s. 39. 36 12. HD. 5.12.1974, 12054/10736 (OLGAÇ, c.I, s.672; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.123,

no.31). 37 8.CD 21.1.1988 (YASİNOĞLU/ERGENÇ, s.294); bkz. aynı doğrultuda: 8. CD 6.3.1987,

818/1899 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 123, no.31); 8. CD 13.2.1990, 1027/1461 (ALASU, s. 330); 8. CD 16.5.1991, 4667/5433 (ALASU, s. 252); 8. CD 7.5.1992, 4902/6130 (ÜNVER, s.

Silinmiş: il

Silinmiş: Mesela

Silinmiş: Mesela:

Silinmiş: Mesela;

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: 12. HD. 5.12.1974, 12054/10736 (OLGAÇ: s. 294); Bkz. aynı doğrultuda: 8. CD 6.3.1987, 818/1899 (UYAR: İcra-İflas Suçları, s. 123, no.31); 8. CD 13.2.1990, 1027/1461 (ALASU: s. 330); 8. CD 16..5.1991, 4667/5433 (ALASU: s. 252); 8. CD 7..5.1992, 4902/6130 (ÜNVER: s. 158); 8. CD 11..4.1989, 2334/2997; 8. CD 14..10.1988, 6791/7098; 8. CD 8..3.1988, 1031/2030 (UYAR: c. II, s. 2097-2098, no.2); 8. CD 4..6.1991, 5470/6344 (ALASU: s. 241).

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

39

“Sanığın 12.2.1992 tarihli mal beyanı dilekçesindeki (Borcumu karşılayacak herhangi bir malım olmadığı gibi, her hangi bir gelirim de yoktur. Ancak en kısa zamanda borcumu ödemeye çalışacağım) şeklindeki beyanı, İİK’nın 74. maddesine uygun olduğu halde, sanık hakkında mahkumiyet hükmü kurulması bozmayı gerektirmiş olduğundan, hükmün bu sebeple bozulmasına 9.3.1993 gününde oyçokluğu ile karar verildi. 38

Bazı kararlarında ise Yargıtay, oybirliği ile, bu tür beyanların geçerli bir mal beyanı olmadığını kabul etmiştir. Mesela;

“Ödeme emrinin tebliği üzerine sanığın icra dairesine süresinde verdiği dilekçeyle (hiçbir menkul ve gayrimenkulü olmadığını) bildirmesinden ibaret beyanının, geçim kaynağını, üçüncü şahıslar nezdinde bulunan mal ve alacaklarını bildirmemesi nedeniyle İİK’nın 74. maddesindeki unsurları kapsamayan, yasal bir mal beyanı olmadığı, atılı suç tüm unsurları ile oluştuğu halde, yazılı şekilde beraat kararı verilmesi bozmayı gerektirmiştir.”40

Yargıtay’ın bu görüşü daha sonraları süreklilik kazanmış ve bu konudaki çelişkileri gidererek istikrar sağlamış ve bu görüş günümüzde de geçerliliğini korumaktadır. Buna örnek verecek olursak:

“(Adıma kayıtlı hiçbir türlü malım yoktur) şeklindeki beyanın İİK’nın 74. maddesine uygun yasal bir mal beyanı niteliğinde bulunmadığı, gözetilerek yazılı biçimde beraat kararı verilmesi, bozmayı gerektirmiştir.”41

“Sanık mal beyanı dilekçesinde geçim kaynağı göstermemiş olması nedeniyle İİK’nın 74. maddesinin ve dairemizin süreklilik kazanan kararlarında

158); 8. CD 11..4.1989, 2334/2997; 8. CD 14..10.1988, 6791/7098; 8. CD 8..3.1988, 1031/2030 (UYAR, c. II, s. 2097-2098, no.2); 8. CD 4..6.1991, 5470/6344 (ALASU, s. 241).

38 Üye İ. Tekin’in karşı oy yazısı: Borçlu sanığın mal beyanı dilekçesinde ne ile geçindiği ve alacağı bulunup bulunmadığı ve bu nedenle beyanı yasal koşulları içermediği anlaşıldığından, hükmün (onanması) düşüncesiyle, bozma görüşüne iştirak edilmemiştir.”: 8.CD 9.3.1993, 1944/3034 (UYAR, c.II, s.2095, no.2).

40 8.CD26.1.1993, 151/1119 (UYAR, c.II, s.2096, no 2); 8.CD 28.1.1993, 237/1288 (UYAR, c.II, s.2101, no.4).

41 8.CD 2.6.1994, 6337/6527 (UYAR,c.II, s.2094).

Biçimlendirilmiş: Normal, Girinti:Sol: 0 nk, Asılı: 18,2 nk, Sekmeler: 18 nk, Sola

Silinmiş: Üye İ. Tekin’in karşı oy yazısı: ¶Borçlu sanığın mal beyanı dilekçesinde ne ile geçindiği ve alacağı bulunup bulunmadığı ve bu nedenle beyanı yasal koşulları içermediği anlaşıldığından, hükmün (onanması) düşüncesiyle, bozma görüşüne iştirak edilmemiştir.”

Silinmiş: 39¶

Silinmiş: altı

Silinmiş: Mesela:

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: ¶

Silinmiş: 8. CD 9.3.1993, 4667/5433 (ALASU: s. 252);

Silinmiş: :

Silinmiş: ¶

Silinmiş: .

Silinmiş: :

Silinmiş: .

Silinmiş: :

Silinmiş: .

Silinmiş: :

40

esas alınan ölçülere uymakla, geçerli bir mal beyanında bulunduğu kabul edilemeyeceğinden tebliğnamedeki bozma düşüncesine iştirak edilmemiştir.”42

Borçlunun mal beyanında hangi hususların bulunması gerektiği İİK.

m.74’de belirtilmiştir. Bu nedenle, mal beyanı olarak borçlunun sadece, hiç malı

olmadığını beyan etmesi, usulüne uygun olarak yapılmış, geçerli bir mal beyanı

sayılmaz. Borçlunun aynı zamanda, geçimini nasıl sağladığını ve yaşayış tarzına

göre borcunu nasıl ödeyeceğini de açıklaması gerekir.43

Yargıtay’ın daha önce vermiş olduğu aksi yöndeki kararlarına karşın,

süreklilik kazanan ve günümüzde de geçerliliğini koruyan bu görüşü İİK’nın 74.

maddesinin açık ifadesine ve kanun koyucunun amacına da uygundur.44

4) Borç Miktarının Az Olması

Bir icra takibi sırasında mal beyanında bulunmak, aleyhinde icra takibi

yapılan borçlu için kanuni bir yükümlülüktür. Borçlu, borç miktarının az

olduğundan bahisle mal beyanında bulunmaktan kaçınmaz. “Borçlu” tabiri yasada

kayıtsız olarak yer aldığından, borç miktarı ne kadar olursa olsun, borçlu mal

beyanında bulunmakla yükümlüdür. Borcun azlığı, borçluyu mal beyanında

bulunma zorunluluğundan kurtarmaz.45

Bununla birlikte, az miktardaki borç için yapılan icra takibinde, borçlunun

mal beyanında bulunmaması halinde, İİK m.337/I cümle 2 hükmünün uygulama

imkanının tartışılması gerektiği Yargıtay kararlarında açıkça belirtilmiştir.46

42 8.CD 31.10.1996, 12860/1330 (UYAR,c.VI, s.8811, no.8); Bkz.aynı doğrultuda: 8.CD

19.3.1997, 3613/3898; 8.CD 14.11.1996, 13147/14414; 8.CD 4.4.1996, 4030/4980; 8.CD 14.3.1996, 2493/3547 (UYAR,c.VI, s.8811-8812, no.8); 8.CD 1.11.1996, 12824/13520 (ALASU,s.140); 8.CD 29.5.1996, 6489/7829 (ALASU, s.135); 8.CD 23.5.1996, 6596/7538 (ALASU,s.140; ÜNVER,s.120); 8.CD 15.5.1996, 6046/6952 (PEHLİVANLI, c.II, s.2023; ALASU, s.139; ÜNVER, s.118); 8.CD 18.5.1993, 5317/5796 (UYAR, c.II, s.2095).

43 ÜSTÜNDAĞ-İcra,s.183; BERKİN- İcra, s.75; BERKİN- Rehber, s.201. 44 UYAR,c.II, s.2101. Bu nedenle, süresi içinde mal beyanında bulunmamış olan borçlu, haczi

caiz hiçbir mal ve hakkı bulunmadığını ispat etmek suretiyle, İİK m.337/I’deki cezadan kurtulamaz (KURU,c.I, s.607; POSTACIOĞLU- İcra, s.277).

45 KURU, c.II, s.590; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 59; TÜRKEŞ, s. 21; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 183; BERKİN- Rehber, s. 484; YELEKÇİ, s. 715; PEHLİVANLI, c. II, s. 2012; OLGAÇ, c. II, s. 1669; İPEKÇİ- Şerh, s. 357; Ayrıca bkz. YİBK 8.7.1936, 16/21 (bkz. aşa. dn. 49).

46 Bkz. aşa. §6 dn. 333.

Silinmiş: İİK’nın 74. maddesine uygun içerikli mal beyanı, borçlunun borca yetecek miktardaki;¶<#>Mal, alacak, hak kazanç ve gelirlerini,¶<#>Üçüncü kişilerde bulunan mal ve haklarını,¶<#>Yaşayış tarzına göre geçim kaynak ve haklarını,¶<#>Mal ve gelirlerinin tür nitelik ve miktarını, ¶Bunlara göre borcunu ne şekilde ödeyeceği hususlarını içerir, daha doğrusu içermesi gerekir. 43¶

Silinmiş: ve

Silinmiş: zorunlu bir işlemdir…vareste kılmaz

Silinmiş: Mesela:

Silinmiş: .

Silinmiş: :

Silinmiş: .….….….…2

Silinmiş: :

Silinmiş: .

Silinmiş: :

Silinmiş: .

Silinmiş: :

Silinmiş: .

Silinmiş: :…:

Silinmiş: .

Silinmiş: :…:…:…:

Silinmiş: :…:…:…:

Silinmiş: :…:…:

Silinmiş: :…:…:…:…:…:…:…:…:…:52

Silinmiş: 10…155

... [2]

... [4]

... [6]

... [3]

... [7]

... [5]

... [8]

... [1]

... [9]

41

“Takibe konu alacağın 3500 liradan ibaret bulunması ve bu miktar paranın

borçlunun konumundaki herkesin üzerinde bulunmasının doğal olması karşısında,

bu koşullar mal beyanında bulunmamanın alacaklıyı zarara uğratması söz konusu

olmayacağı gözetilip, İİK’nın 337/I. Maddesinin son cümlesi uyarınca uygulama

yapılması gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir.”50F

47

Mal beyanında amaç, borçlunun borca yetecek kadar malının tespit

edilerek haciz imkanı sağlamaktır. Bu bağlamda alacaklının, borçluya ait haczi

caiz malları bildiği durumlarda mal beyanında bulunmamış olan borçluya ceza

verilemez. Aynı şekilde borçlunun borcu karşılayacak kadar malı haczedilmişse

(alacak teminat altına alınmış olduğundan) gene borçluya ceza verilemez (İİK

m.337/I- son).

İşte, takibe konu alacağın çok az miktarda olması halinde, bu miktar

paranın ya da bunu karşılayacak kadar malın, hayatın olağan akışı içerisinde

borçlunun üzerinde bulunması ve bununda alacaklı tarafından biliniyor olması

doğal bir durumdur. Dolayısıyla böyle bir durumda da İİK. m.337/I-son

uygulanmalıdır.

5) Borçlunun Memur Olması

İİK’nın 74. (ve 337.) maddesindeki “borçlu” terimi mutlak olarak

kullanılmış olduğundan, borçlunun memur sıfatını haiz olması, onu, mal

beyanında bulunma yükümlülüğünden kurtarmaz. Aleyhinde icra takibi yapılan

borçlu, memur olsun olmasın mal beyanında bulunmak zorundadır. 51F

48

“İcra ve İflas Kanunun 74. ve 337. maddelerinde borçlu tabiri mutlak

olarak münderiç bulunmasına göre borcun azlığı ve borçlunun memur olması gibi

haller için istisna kabulüne imkan olmadığından, 337. madde hükmünün, borcu,

47 8. CD 10.3.1987, 1412/2032 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 98); Bkz. aynı doğrultuda; 8. CD

13.4.1987, 3083/3524 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 95); 8. CD 24.3.1997, 4065/4095 8. CD 19.3.1997, 3155/3917; 8. CD 13.6.1996, 7034/8937; 8. CD 24.4.1996, 4916/6173 (UYAR, c. VI, s. 8906, no.1).

48 KURU, c.I, s. 590; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 59; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 183; BERKİN- Rehber, s. 484; OLGAÇ, c. I, s. 638; PEHLİVANLI, c. II, s. 2012; TÜRKEŞ, s. 21; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s. 435; TUNA, s. 435; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1273.

Silinmiş: borçlu

Silinmiş: Mesela:

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

42

maaşının dörtte biri ile ödeyecek olan memurun kanunda muayyen müddet içinde

mal beyanında bulunmaması halinde de tatbiki zaruridir.”52F

49

Memurlar da mal beyanında bulunmak zorundadır. Ancak, borçlunun

memur olduğu alacaklı tarafından bilinmekte olup, borç miktarı da maaşın ¼

oranından fazla değilse, yani borçlu sanığın maaşının ¼’inin, takip konusu borcun

tamamını karşılamaya yeter miktarda olması (ve üzerinde daha önce konulmuş

başka haciz bulunmaması) halinde borçlu memur (sanık) hakkında İİK. m. 337/I-

son hükmünün uygulanması53F

50 gerektiği kabul edilmektedir. 54F

51 Örneğin:

“Alacaklı tarafça sanıklardan Hülya Ermişkent’in Amasya Devlet

Hastanesi Kroner Yoğun Bakım Ünitesinde hemşire olarak çalıştığı, şikayetten

önce bilindiği cihetle, İİK’nın 83. maddesine göre, maaşının ¼’lük haczi kabil

kısmının 2.275.000 liradan ibaret borcun tümünü karşılar nitelikte olduğu belli

iken, aynı yasanın 337/I-son hükmünün uygulama kabiliyetinin tartışılmaması

bozmayı gerektirmiştir.”55F

52

Gerçekten böyle bir durumda İİK. m337/I-son hükmünün uygulanması

yerindedir. Zira alacaklı, borçlunun memur olduğunu ve maaşını biliyorsa ve (İİK

m.83 uyarınca) borçlunun maaşının ¼’ü takibe konu alacağı karşılamaya

yetiyorsa, borçlunun haczi kabil malları alacaklı tarafından biliniyor demektir.

II- ALACAK VE HAKLAR

Hukukumuzda mal beyanı konusunu düzenleyen İİK’nın 74. maddesine

göre borçlu, gerek kendisinde gerek üçüncü şahıslar elinde bulunan mal, alacak ve

haklarından borcuna yetecek kadarını ve her türlü kazanç ve gelirlerini icra

dairesine bildirmek zorunadır. Buna göre borçlu, mal beyanında; kesin ya da

49 YİBK 8.7.1936, 16/21 (PEHLİVANLI, c. II, 2012; ÖZKAN, s. 523; İPEKÇİ- Şerh, s. 357;

YELEKÇİ, s. 715; OLGAÇ, c. II, s. 1669; SEVİĞ, s. 39) bkz. aynı doğrultuda: 8. CD 26.10.1989, 7854/8461 (ALASU, s. 354).

50 Bkz. aşa. §6 dn. 337-339. 51 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 416; OLGAÇ, c. I, s. 638; UYAR, c. VI, s. 8911. 52 8. CD 18.3.1996, 3213/3837 (UYAR, c. VI, s. 8913, no.6); Bkz. aynı doğrultuda: 8. CD

13.3.1997, 2500/3559; 8. CD 27.2.1997, 1823/2435; 8. CD 9.12.1996, 14973/15827; 8. CD 24.6.1996, 8826/9486; 8. CD 19.9.1995, 8892/9285; 8. CD 5.5.1995, 5464/6902 (UYAR, c. VI, s. 8911, no.6); 12. HD 8.3.1976, 2356/2415 (ŞİMŞEK, s. 972); İİD 2.2. 1969, 2152/2009 (YASİNOĞLU/ERGENÇ, s. 295; KARAL, s. 270); İİD 10.11.1965, 11862/12742 (OLGAÇ,

Silinmiş: Mesela:

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: 10.

Silinmiş: 159-161

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

43

koşula bağlı olarak sahip olduğu, (borcunu karşılayacak miktardaki) taşınır ve

taşınmaz tüm mal, alacak ve haklarını göstermek zorundadır. 56F

53

Bununla birlikte borçlu, mal beyanında, ancak, haczi mümkün olan mal,

alacak ve haklarını bildirmek zorundadır. Yasa gereği haczedilemeyen mal ve

hakların bildirilme zorunluluğu yoktur.57F

54

İİK’nın 74. maddesinde belirtilen “mal” kavramına, maddi ve maddi

olmayan mallar dahildir. Bankada bulunan paralar, kıymetli evrak, buluşlar, ihtira

beratları, telif hakları, sigorta alacakları ve hisseli yerlerin mal beyanında

gösterilmesi gerekir.58F

55

Madde hükmünden, mal sözcüğüne, borçlunun, gerek kendisinde gerek

üçüncü kişilerde bulunan mallardan başka hak ve alacakları da dahil olduğu

açıkça anlaşılmaktadır. Yani borçlu, taşınır ve taşınmaz malları yanında alacak ve

haklarını da beyan etmek zorundadır.59F

56

Borçlunun mal beyanında göstermek zorunda olduğu “alacak” kapsamına,

kaynağı ne olursa olsun belirli bir meblağın ödenmesi şeklindeki tüm alacaklar

girmektedir. Bu alacakların muaccel veya müeccel olmalarının her hangi bir

önemi yoktur. 60F

57

Maddede belirtilen “hak” kavramından ise intifa hakkı, rehin hakkı gibi

haklar kastedilmiştir. 61F

58

Bu bağlamda, mesela; borçlu memurun maaş ve ücreti İİK’nın 74.

maddesinde yazılı alacak ve hakları kapsamına girmektedir. 62F

59

c. I, s. 639); 8. CD 10.3.1987, 1456/1946, (ÜNVER, s. 190); 8. CD 30.4.1991, 3516/4573, (PEHLİVANLI, c.II, s. 2035).

53 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 62; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 290; BELGESAY- Şerh, s. 183.

54 KURU, c. I, s. 593; UYAR. İcra-İflas Suçları, s. 63; TUNA, s. 436; bkz. yuk. §4 dn. 1 vd. 55 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 62; ARAR, s. 168; bkz. yuk. dn. 5. 56 ŞİMŞEK, s. 280. 57 ARAR, s. 168 58 ARAR, s. 168. 59 İİD 18.4.1968, 3594/4028 (OLGAÇ, c. I, s. 638).

Silinmiş: U

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

44

1) Kısmen Haczi Caiz Olan Ücret ve Haklar

İcra ve İflas kanunumuzun 83. maddesinde kısmen haczi caiz olan ücret ve

haklar belirtilmiştir. Madde metninde de açıkça yazdığı üzere, bu ücret ve haklar,

borçlunun ve ailesinin geçinmeleri için, icra müdürünce lüzumlu olarak takdir

edilecek miktar tenzil edildikten sonra ve dörtte birden aşağı olmamak üzere

haczedilebilir.63F

60

Mal beyanında amaç; borçlunun, takip konusu alacağı karşılayacak

miktardaki mallarının tespit edilerek, haczi mümkün kılmak suretiyle alacağın

kolayca tahsil edilmesini sağlamaktır. 64F

61 Bu nedenle borçlu, İİK m. 83’te yazlı

kısmen haczi caiz olan ücret ve hakları da mal beyanında bildirmek zorundadır. 65F

62

2) Örf Adet ve Ahlak İcabı Alacaklı Olunan Haklar

Borçlu, kesin veya şarta bağlı olarak sahip olduğu, taşınır ve taşınmaz

bütün mallarını, alacaklarını beyan etmeye mecburdur. Fakat bununla birlikte,

borçlu, sadece ahlak icabı alacaklı olduğu hakları bildirmekle yükümlü değildir.

Çünkü borçlu, bu tür bir alacağı ancak ümit edebilir, onu henüz iktisap etmiş

değildir. Aynı zamanda borçlu böyle bir alacağa karşı dava hakkında da sahip

değildir, onu ancak ahlaki bakımdan isteyebilir. Bu nedenle borçlu mal beyanında

bu tür alacaklarını bildirmek zorunda değildir. 66F

63

Aynı şekilde borçlu, hükümsüzlüğünü anladığı bir sözleşmeden doğan

alacaklarını da beyan mecburiyetinde değildir. Çünkü borçlunun bu halde de

iktisabı yoktur. Ancak butlan sebebi, zamanaşımı nedeniyle ortadan kalkarak

iktisabı kesinlik ve geçerlilik kazanırsa borçlu, bu tarihten itibaren bu hakkını da

beyana mecbur olur.67F

64

60 OLGAÇ., c. I, s. 638; KURU, c. I, s. 766. 831. 61 Bkz. yuk. dn. 30 vd. 62 KURU, c. I, s. 591; OLGAÇ, c. I, s. 639. 63 BELGESAY- İcra, s. 237; BELGESAY- Şerh, s. 81. 64 BELGESAY- İcra, s. 237; BELGESAY- Şerh, s. 81.

Silinmiş: emurunca

Silinmiş: kolaylaştırmak ve

Silinmiş: i Yükümlülükler

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: 1

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

45

68F69F70F71FIII- HACZEDİLEMEYEN MAL VE HAKLAR

Bir malın veya hakkın haczedilip edilemeyeceği, (kural olarak) haczi

yapan müdür (icra müdürü) tarafından belirlenir. Borçlunun ve alacaklının bu

husustaki (bir malın haczedilip edilemeyeceği hususundaki) iddiaları, haczi yapan

icra müdürünün karar vermesini kolaylaştırabilir. Fakat bir malın haczedilip edilemeyeceğine karar verme yetkisi, haczi yapan icra müdürüne aittir. 72F

65 Borçlu, herhangi bir ayrım yapmadan bu tür alacaklı haklarının sadece haczi caiz olan kısmını değil tamamını bildirecektir.

Bununla birlikte Yargıtay bazı karalarında karşı görüşü kabul etmiştir. Buna göre Yargıtay, icra müdürünün, haciz sırasında alacaklının gösterdiği her şeyi haczetmek zorunda olduğunu, ancak borçlunun bu haciz işlemine karşı şikayet yoluna başvurması üzerine, bu konuda icra mahkemesinin karar vereceğini belirtmiştir. 73F

66 Mesela:

“İcra müdürünun, bir malın veya paranın haczi caiz olup olmadığı hakkında karar vermek ve bu hususta tetkikat yapma yetkisi yoktur. Memur haczi tatbik eder. Borçlu 82. maddeye muhalif bir işlem olduğu hakkında ancak süresinde mercie şikayet eder, merci gerekli tetkikatı yaparak hacizli menkul ve gayrimenkuller hakkında olumlu veya olumsuz bir karar verir.”74F

67

Yargıtay, bir malın haczedilip edilemeyeceğine karar verme yetkisinin icra müdürüne değil, icra mahkemesine ait olduğunu belirtse de, İK m. 82 ve 83

65 KURU, c. I, s. 837; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 183; BERKİN- Rehber, s. 202. ÖĞÜTÇÜ/

ÇİTOĞLU, c. I, s. 416; BELGESAY- İcra, s. 237; BELGESAY- Şerh, s. 81; POSTACIOĞLU- İcra, s. 344.

66 KURU, c. I, s. 837; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 63. 67 12. HD 7.9.1976, 7071/8922 (YKD 1977/8 s. 1113-114); bkz. aynı doğrultuda: 12. HD

21.4.1980, 1942/3648 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 63).

Biçimlendirilmiş

Biçimlendirilmiş

Biçimlendirilmiş: Girinti: Sol: 0 nk,Asılı: 16,8 nk

Silinmiş: III- MİRAS YOLUYLA İNTİKAL EDEN TAŞINMAZLAR ¶TMK’’nın 705/I maddesine göre hukukumuzda taşınmazların mülkiyeti ancak tapuya tescil edilmekle kazanılır. Kural bu olmakla beraber aynı maddenin ikinci fıkrasında bu kurala istisnalar getirilmiştir. Bu istisnalardan birisi de miras halidir.

Silinmiş: 65¶TMK’nın 575 ve 579. maddeleri uyarınca miras, miras bırakanın ölümüyle açılır ve kendiliğinden ve doğrudan doğruya mirasçılara geçer. Bu nedenle terekede bulunan bir taşınmazın mülkiyeti tapu siciline tescil işlemine gerek kalmadan mirasbırakanın ölümüyle, tescilden evvel mirasçılara geçer.

Silinmiş: 66¶İşte, miras yoluyla kendisine bir taşınmaz intikal eden borçlu, tapuya tescil işlemi yapılmadığını ileri sürerek, bu taşınmazını beyan etmekten kaçınamaz. Borçlu, miras yoluyla kendisine intikal etmiş olan taşınmazın mülkiyetini TMK m. 705/II uyarınca tapuya tescil işleminden önce (mirasbırakanın ölümüyle) kazanmaktadır. Bu nedenle borçlu sözkonusu böyle bir taşınmazı (intikal henüz tapuya tescil edilmemiş-karş. TMK m. 705- olsa dahi) da, mal beyanında bildirmek zorundadır.

Silinmiş: 67 Mesela: ¶“MK’nın 517 ve 633. (4721 sayılı TMK’nın 575 ve 705). maddelerine göre, miras ölümle açılır. Miras yolu ile gayrimenkulü iktisap eden kimse, tescilden evvel dahi ona malik olur. Bu sebeple, annesinden irsen intikal eden gayrimenkul hissesini mal beyanında bildirmeyen borçlu, tescil yapılmadığı ileri sürülerek beraat ettirilemez.”

Silinmiş: 68¶

Silinmiş: V

Silinmiş: memur

Silinmiş: İcra memuru

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

... [11]

... [10]

46

hükümleri birinci derecede icra müdürüne hitap eder; bu husus 83. maddede açıkça yazılıdır. 75F

68 İcra ve İflas Kanunu hükümlerinin uygulanmasında icra müdürü (dairesi) birinci derecede görevlidir. 76F

69 Bu nedenle, bir malın haczedilip edilemeyeceğinin belirlenmesinde de birinci derecede görevli olan haczi yapan memurdur (İcra dairesidir). İcra Mahkemesi, bir malın haczedilip edilemeyeceğine ilişkin uyuşmazlığa, ancak şikayet (İİK m. 16) üzerine el koyar. Yoksa bu hususu birinci derecede incelemeye yetkili değildir. İşte, bir malın haczinin mümkün bulunup bulunmadığını takdir yetkisi icra müdürüne (dairesine) aittir.77F

70 Yargıtay’ın, aksi görüşü kabul eden kararları icra müdürüne ait olan bu yetkiyi sınırlandırma eğilimindedir. 78F

71

İcra takibi sırasında borçlun mal beyanında bildireceği malların haczinin

kabil olması gerekli ise de bir icra müdürüne ait olduğundan (İİK m. 82,83) ve

haczedilmezlik itirazı da ayrıca tespiti gerekli bir konu olduğundan, borçlu, kendi

kanısına göre haczedilemeyen (haczinin caiz olmadığını düşündüğü) mal ve

haklarını da bildirmek zorundadır. 79F

72 Dolayısıyla borçlu bazı mallarını, bunların

haczi caiz olmadığını ileri sürerek beyan dışında tutamaz. 80F

73

68 KURU, c. I, s. 838. 69 KURU, c. I, s. 39. 70 Mesken hacizleri bu kuralın istisnasıdır. Yargıtay’a göre, icra memuru borçlunun evinin

haczedilemeyeceğine (kendisi) karar veremez. İcra memuru, haciz sırasında borçlunun haline uygun olduğunu iddia ettiği (meskeniyet iddiasında bulunduğu) evini haczetmekle yükümlüdür. Bunun üzerine, borçlu, evinin haczedilemeyeceğini bildirerek icra mahkemesine şikayette bulunabilir. Bunun (şikayet) üzerine, borçlunun evinin haczedilip edilemeyeceğine (haline uygun olup olmadığına) icra mahkemesi tarafından karar verilir (bkz. mesela: 12. HD 26.3.1976, 1434/3357: YKD 1976/10 s. 1462; 12 HD 22. 2. 1982, 1059/1280: KURU, c. I, s. 819).

Yargıtay’ın bu görüşü, icra memurunun (dairesinin) İİK hükümlerini birinci derecede uygulamakla görevli olduğu ilkesine aykırı ise de, icra memurunun haczedilmezlik kararına karşı yapılacak şikayetin incelenmesine kadar borçlunun evini satıp devretmesi (kaçırması) ihtimalini bertaraf ettiği için pratik ihtiyaçlara cevap vermesi bakımından isabetlidir. Çünkü, bu suretle, icra memurunun bir takdir hatası sonucunda haczi caiz olan evin haczinin caiz olmadığına karar vermesi halinde, icra mahkemesinin bu hususta karar vermesine kadar borçlunun evin başkasına devretmesine (kaçırmasına) engel olunmaktadır (KURU, c. I, s. 820; POSTACIOĞLU- İcra, s. 344-345).

71 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 183. 72 Bu husus ancak, haczedilmezlik konusunun icra memurunun takdirine tabi olduğu haller

inçidir. Buna karşılık, haczedilmezlik konusunun icra memurunun takdirine tabi olmadığı hallerde, borçlunun mal beyanında bulunma zorunluluğu olmadığı gibi (yasa gereği) haczedilmezlik niteliği olan mallarını beyan etmemiş olan borçlu da cezalandırılamaz (bkz. yuk.§4 dn 1 ve aşa §6 dn. 278).

73 KURU, c. I, s. 593; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 183; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 63; BERKİN- Rehber, s. 202; ŞİMŞEK, s. 279; ARAR, s. 168; TUNA, s. 433; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 416; POSTACIOĞLU- İcra, s. 274; BELGEASAY- İcra, s. 237.

Silinmiş: G

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: 10

Silinmiş: 100)

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

47

Bununla birlikte, borçlu, mal beyanında bildirmiş olduğu malların

haczedilmezlik niteliğinden (iddiasından) de feragat etmiş olmaz. 81F

74

Mal beyanında gaye, alacaklının, alacağına kolayca kavuşabilmesi

amacıyla, borçlunun hacze konu teşkil edecek mallarını göstermesidir. Bir malın

haczedilip edilemeyeceği ise icra müdürü tarafından takdir edilir. Bu nedenle

borçlu, malların haczi kabil olup olmadığı konusunda ortaya çıkabilecek takdir

ihtilaflarından zarar görmemek için, beyan ettiği mallar borcunu ödemeye yeterli

gelmiyorsa, haczi caiz olmadığını düşündüğü mallarını da beyanına dahil

etmelidir. 82F

75 Çünkü borçlunun, haczedilemeyeceği kanısıyla mal beyanında

bildirmediği malların haczi caiz olduğu anlaşılırsa, borçlu kanuna aykırı beyanda

bulunmuş olur. 83F

76 Aynı zamanda, suç kasdının bulunması halinde (diğer unsurlar

da mevcut olduğu takdirde) gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçu84F

77 oluşmuş

olur. 85F

78 Zira borçlunun düşüncesinde aldanmış olmasının İİK’nın 338. maddesinde

tarif edilen suçun işlenmesindeki kasdı kaldırır mahiyette görüleceği şüphelidir.86F

79

Buna karşılık, borçlunun (haczedilemeyeceği düşüncesi ile) beyan dışı

bırakmış olduğu malların yapılan inceleme sonucunda gerçekten de haczi caiz

olmadığı anlaşılırsa gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçu oluşmaz.87F

80

IV- MİRAS YOLUYLA İNTİKAL EDEN TAŞINMAZLAR

TMK’’nın 705/I maddesine göre hukukumuzda taşınmazların mülkiyeti

ancak tapuya tescil edilmekle kazanılır. Kural bu olmakla beraber aynı maddenin

ikinci fıkrasında bu kurala istisnalar getirilmiştir. Bu istisnalardan birisi de miras

halidir. 88F

81

74 KURU, c. I, s. 593. 75 POSTACIOĞLU- İcra, s. 237; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 63. 76 POSTACIOĞLU- İcra s. 274; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 63; bkz. aşa §10 dn. 126. 77 Bkz. aşa §6, E. 78 ve borçlu İİK m. 338’e göre cezalandırılır: KURU, c. I, s. 593; POSTACIOĞLU- İcra, s. 274;

UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 63; TUNA, s. 438. 79 POSTACIOĞLU- İcra, s. 274. 80 Dolayısıyla borçlu İİK m. 338’e göre cezalandırılamaz: KURU, c. I, s. 593; ÜSTÜNDAĞ-

İcra, s. 183; TUNA, s. 438; bkz. mesela: İİD 28.11.1939 (POSTACIOĞLU- İcra, s. 274); İİD 5.7. 1973, 7529/7254 (RKD 194, 1/2, s. 85; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 183), bkz. ayrıca aşa §6 dn. 529.

81 İMRE/ERMAN, s. 320.


Silinmiş: ıl

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: 11

Silinmiş: .

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: 11

Silinmiş: 27

Silinmiş: :

48

TMK’nın 575 ve 579. maddeleri uyarınca miras, miras bırakanın

ölümüyle açılır ve kendiliğinden ve doğrudan doğruya mirasçılara geçer. Bu

nedenle terekede bulunan bir taşınmazın mülkiyeti tapu siciline tescil işlemine

gerek kalmadan mirasbırakanın ölümüyle, tescilden evvel mirasçılara geçer.89F

82

İşte, miras yoluyla kendisine bir taşınmaz intikal eden borçlu, tapuya tescil

işlemi yapılmadığını ileri sürerek, bu taşınmazını beyan etmekten kaçınamaz.

Borçlu, miras yoluyla kendisine intikal etmiş olan taşınmazın mülkiyetini TMK

m. 705/II uyarınca tapuya tescil işleminden önce (mirasbırakanın ölümüyle)

kazanmaktadır. Bu nedenle borçlu sözkonusu böyle bir taşınmazı da (intikal

henüz tapuya tescil edilmemiş-karş. TMK m. 705- olsa dahi), mal beyanında

bildirmek zorundadır. 90F

83 Mesela:

“MK’nın 517 ve 633. (4721 sayılı TMK’nın 575 ve 705). maddelerine

göre, miras ölümle açılır. Miras yolu ile gayrimenkulü iktisap eden kimse,

tescilden evvel dahi ona malik olur. Bu sebeple, annesinden irsen intikal eden

gayrimenkul hissesini mal beyanında bildirmeyen borçlu, tescil yapılmadığı ileri

sürülerek beraat ettirilemez.”91F

84

V- YAŞAYIŞ TARZINA GÖRE GEÇİM KAYNAKLARI

Mal beyanı,borçlunun, kendisinde ve üçüncü şahıslarda bulunan mal

alacak ve haklarını ve her türlü gelir ve kazançlarını ve yaşayış tarzına göre

geçim kaynaklarını ve buna göre borcunu nasıl ödeyeceğini icra dairesine

bildirmesidir.92F

85 Bu suretle, (paraya çevrilebilecek mal, alacağı ve hakkı

bulunmasa bile) 93F

86 borçlu, kendisini yaşatan geçim kaynaklarını icra dairesine

bildirmelidir. 94F

87 Yani borçlu, kazanç gelir ve yaşayış tarzının hesabını icra

dairesine peşinen bildirmek mecburiyetindedir.95F

88

82 İMRE/ERMAN, s. 320 vd. 83 KURU, c. I, s. 591; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 62; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s. 1273. 84 İİD 13.1.1962, 10784/459 (UYAR, c. II, s. 2104); Bkz. aynı doğrultuda İİD 22.12.1961,

12293/12454 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 127; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. II, s, 1276). 85 Bkz. yuk. dn. 1 ve §1 dn. 26. 86 Bkz. yuk. dn. 33 vd. 87 BERKİN- İcra, s. 75; BERKİN- Rehber, s. 201; BELGESAY- Şerh s. 81; UYAR- İcra-İflas

Suçları s. 61; ÇATALKAYA/BANDAKÇOĞLU, s. 290. 88 OLGAÇ, c. I, s. 637.

Silinmiş: ¶

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: 5

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

49

İcra ve İflas Kanunu’muz, borçluyu, yaşayış tarzına göre geçim

kaynaklarını beyan ile yükümlü tutmuş olduğundan, onun nasıl ve ne ile geçindiği

hakkındaki beyanatı yaşayış tarzından oluşan delil ile kontrol etmek gerekir. Zira

borçlunun yaşadığı hayat tarzı, gelir ve kazancının fiili bir delilidir.96F

89

Borçlunun beyan ettiği gelir objektif bakımından yaşayış tarzına uygun

olmalıdır. 97F

90 Yaşayış tarzının kriteri; borçlunun sürekli olarak para harcaması,

masraf etmesidir. 98F

91 Yani yaşayış tarzının anlamı; borçlunun iaşe, iskan, eğlence ve

hatta hayır işleri için yaptığı harcamalarla ölçülür. Bu harcamalar onun gelir

kaynaklarının bir göstergesi niteliğindedir. 99F

92

Borçlu tarafında yapılan bir harcamanın, belirli bir gelirin karinesi

olabilmesi için, bu harcamalar devamlı nitelikte ve ehemmiyetli bir tarzda

olmalıdır. 100F

93 Zira bir harcamanın sürekli olması, bu harcamayı besleyen sürekli bir

gelirin varlığını gösterir. 101F

94

Buna karşılık, devamlı nitelikte olmayıp, tesadüfi olan harcamalar,

borçlunun geliri hususunda yeterli bir karine olamaz.102F

95

Gelir miktarını tayin hususunda karine olabilecek başlıca harcamalar

şunlardır:

a) Kira: Borçlunun, evi için ödediği kira miktarı, gelirini tayinde hassas

karinelerden birisidir.103F

96

b) Lüks harcama: Borçlunun, yaşamak veya gelir getiren bir işin

yürütülmesi için zorunlu bulunmayan, yani zevk için yapmış olduğu harcamalar,

fazla gelirin bir göstergesidir. Borçlunun özel otomobili, arabası, binek hayvanları

89 BELGESAY- İcra, s. 237,240. 90 BELGESAY- Şerh, s. 81. 91 BERKİN- İcra, s. 75; BERKİN- Rehber, s. 201; BERKİN- İcrada Hukuk, s. 56. 92 OLGAÇ, c. I, s. 637; BELGESAY- İcra, s. 240; BELGESAY- Şerh, s. 83. 93 BELGESAY- İcra, s. 240; BELGESAY- Şerh, s. 83. 94 BERKİN- İcrada Hukuk, s. 201. 95 BELGESAY- İcra, s. 240; BELGESAY- Şerh, s. 83. 96 OLGAÇ, c. I, s. 637; BELGESAY- İcra, s. 240.

Silinmiş: kanuni

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: ,

Silinmiş: :

Silinmiş: ,

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: ,

Silinmiş: :

Silinmiş: :

50

olması, mutlak bir ihtiyaç olmadan hizmetçi, bahçıvan kullanması lüks harcama

niteliğinde olup, geniş bir mal varlığının olduğunu gösterir.104F

97

Bir görüşe göre, borçlunun, kendisine kazanç sağlayan bir mesleğin gereği

olarak yaptığı harcamalar dikkate alınmamalıdır.105F

98 Ancak kanaatimizce bu tür

harcamaların da gelir miktarını tayininde dikkate alınması gerekir. Zira bu

harcamalarda gelirin bir göstergesidir.

Bununla birlikte borçlu, gelir ve kazancının miktarını tayine esas olan

karinelerin aksini, mesela, bu harcamaların üçüncü bir şahıs tarafından temin

edildiğini ispat edebilir. 106F

99

Borçlunun, herhangi bir malvarlığı olmayıp, kazancı varsa bunların

niteliğini ve gerçek değerlerini ve mümkün olmadığı takdirde tahmini olarak

ortalama değerlerini bildirmesi gerekir.107F

100

Aynı şekilde belirli ve sabit bir geliri olmayıp meslek ve ticaretinin

gidişatına göre değişken gelire sahip olan borçlular da aylık ortalama gelirlerini

bildirmekle mal beyanı yükümlülüklerini yerine getirmiş olurlar.108F

101

İşte İcra ve İflas Kanunumuzun 74. maddesinde de açıkça belirtildiği

üzere borçlu, mal beyanında bulunurken, mal, alacak ve haklarının yanında

yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını (kazanç ve gelirlerini) da icra dairesine

bildirmelidir. Bu bilgiyi içermeyen beyanlar geçerli ve yeterli bir mal beyanı

niteliğinde değildir. 109F

102 Mesela:

“Borçlu sanık yasal süre içinde verdiği mal beyanı dilekçesinde; yaşayış

şekline göre geçim kaynaklarını belirtmediğinden, beyanın bu nedenle İİK’nın 74.

maddesi içeriğine uygun olmadığı gözetilmeden, mahkumiyet yerine yazılı

biçimde beraatına karar verilmesi bozmayı gerektirmiştir. 110F

103

97 OLAÇ, c. I, s. 638; BELGESAY- İcra, s. 240. 98 OLAÇ, c. I, s. 638; BELGESAY- İcra, s. 241. 99 BELGESAY- İcra, s. 241. 100 Bkz. yuk. dn. 37. 101 BELGESAY- Şerh, s. 81; BELGESAY- İcra, s. 240. 102 Bkz. yuk. dn. 44 civarı. 103 8. CD 19.1.1998, 1997/18317-27 (ALASU, s. 53); bkz. aynı doğrultuda: 8. CD 22.1.1998,

1997/17832-475 (ALASU, s. 43); 8. CD 1.11.1996, 12824/13520 (ÜNVER, s. 110); 8. CD

Silinmiş: çiçek

Silinmiş: ı

Silinmiş: Ancak

Silinmiş: d

Silinmiş: ve takribi

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: 9

Silinmiş:

Silinmiş: :

Silinmiş: 6

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

51

“Borçlunun almakta olduğum nafaka ile geçiniyorum” şeklindeki sözleri

de kanunun aradığı nitelikte bir beyan değildir. Zira nafaka ile geçinmek,

borçlunun, başka mal, alacak ve haklara sahip olmadığı anlamına gelmez. Bu

bakımdan borçlunun bu sözleri mal beyanında bulunma sayılamaz.111F

104

Burada şunu da belirtelim ki, İcra İflas Kanunumuzda (m. 74) her ne kadar

borçlunun, mal beyanında bulunurken, her türlü kazanç ve gelirini ve yaşayış

tarzına göre geçim kaynaklarını bildirmesi isteniyorsa da; borçlu, borcunu

karşılayacak miktarda ve hemen nakde çevrilebilecek derecede malını

göstermişse, beyandan amaç gerçekleşmiş olur. Borçlunun bütün gelir

kaynaklarının ve malvarlığının ve yaşayış tarzının tesbit ve teşhirine lüzum

yoktur. 112F

105

VI- BORCUN NE SURETLE ÖDENECEĞİ

Mal beyanının içeriğini ve beyanda bulunması gerekli olan unsurları

düzenleyen, İcra ve İflas Kanunumuzun 74. maddesinde açıkça belirtildiği üzere

mal beyanı, sadece borçlunun sahip olduğu mal, alacak ve hakları içermekle

kalmayıp, aynı zamanda borcun ne şekilde ödeneceği hususunu da içermelidir. 113F

106

Kanun, borçlunun, mal beyanında bulunmuş sayılabilmesi için yalnız

malvarlığını, gelirlerini ve geçinme kaynaklarını beyan etmesini yeterli

bulmayarak bu gelir ve kazançlara göre borcunu ödeme şartlarını da belirtmesini

zorunlu kılmıştır. Buna göre borçlu mal beyanında bulunurken, borcunu ne suretle

ödeyebileceğini de icra dairesine bildirmek zorundadır. 114F

107 Bu yasal zorunluluğu

yerine getirmemiş olan borçlu mal beyanında bulunmamış sayılır. 115F

108

16.10.1996, 11515/12528 (ÜNVER, s. 114); 8. CD 15.5.1996, 6046/6952 (ÜNVER, s. 119); 8. CD 7.6.1994, 5698/6902 (UYAR, c. II, s. 2086, no.1).

104 İİD 20.3.1964, 3469/3716 (OLGAÇ, c. II, s. 1671; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c. I, s. 418; YELEKÇİ, s. 179; UYAR, c. II, s. 2104, no.11; ŞİMŞEK, s. 280; TUNCAY/DEMİRHAN, s. 75).

105 ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 291; BELGESAY- İcra, s. 237; Bkz. yuk. dn. 11 ve 16 civarı.

106 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 61; UYAR, c. II, s. 2101; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 290; BELGESAY- İcra, s. 237; bkz. yuk. dn. 3.

107 ŞİMŞEK, s. 280; OLGAÇ, c. I, s. 638; BELGESAY- İcra, s. 238; BELGESAY- Şerh, s. 81; BERKİN- İcra, s. 78; UYAR, c. II, s. 2101; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 291.

108 ve borçlunun bu eylemi İİK m. 337’ye göre suç teşkil eder (UYAR, c. II, s. 2101).

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

52

Mal beyanı dilekçesinde borçlunun, takip konusu borcunu hangi yollarla

ve ne suretle ödeyeceğini icra dairesine açık-seçik olarak bildirmesi gerekir. Soyut

terimler ve yuvarlak ifadeler mal beyanı anlamı taşımaz. 116F

109

Borçlunun, tahsili istenen alacağı taksitle ödeyeceği hususunda ileri

süreceği teklif, mal beyanı olarak kabul edilemez. 117F

110

Buna karşılık Yargıtay, borçlunun “istenen borcu bugün için ödeyecek

mali kudrette değilim. Halen amelelikle geçiniyorum. Borcu karşılayacak şahsi

menkul ve gayrimenkulüm yoktur. Ancak ileride durumum düzeldiğinde,

borcumu taksitlerle ödeyeceğim. Mal beyanı olarak bilgilerinize arz ederim.”

şeklindeki beyanını İİK’nın 74. maddesine uygun ve geçerli bir mal beyanı olarak

kabul etmiştir. 118F

111

C) MAL BEYANINDA SIRA

Hakkında icra takibi yapılmakta olan borçlunun borcuna karşılık olarak

mal beyanında göstereceği mallar (alacak ve haklar) konusunda kanunda bir sıra

gözetilmemiştir. 119F

112 Böylece borçlu bir sıraya riayet etmeye mecbur olmadığından,

paraya çevrilmesi kolay ya da zor olan malvarlığının dilediği bölümünü mal

beyanı olarak bildirebilir.120F

113

Mal beyanında amaç haczi kolaylaştırmak ve alacaklının alacağına daha

çabuk ve kolayca ulaşmasını sağlamaktır. 121F

114 Bu nedenle borçlu, haczi kabil,

paraya çevrilmesi kolay, talibi fazla olan malları varken, vadesi gelmemiş

müeccel alacağını veya üzerinde üçünü şahsın hak iddia ettiği münazaalı ya da

paraya çevrilmesi güç mallarını, mesela şehre uzak bir yerdeki arazisini,

bildirerek mal beyanını faydasız bırakamaz. 122F

115

109 İPEKÇİ- Şerh, s. 354; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s. 291; bkz. yuk. dn. 6. 110 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 182; TÜRKEŞ, s. 20; bkz. mesela: İİD 25.3.1954, 1312/1540 (OLGAÇ,

c. I, s. 638; GÜRSEL, s. 245; DOĞRUER/GÜLERYÜZLÜ/AYAN, s. 402). 111 Bkz. İİD 23.2.1973, 1930/1810 (KURU, c. I, s. 592; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 126,

no.31/VIII). 112 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 64; BERKİN- İcra, s. 76; BERKİN- Rehber, s. 202. 113 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 64; BELESAY- İcra, s. 237. 114 Bkz.yuk &1 dn. 31-34. 115 BERKİN- İcra, s. 76; BERKİN- Rehber, s. 202.

Silinmiş: argümanlarl

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: dn. 249, 289

Silinmiş: :

Silinmiş: :

53

Ancak bununla birlikte borçlunun paraya çevrilmesi kolay malları, mesela

evindeki bilgisayar, altın bilezik vs. varken, paraya çevrilmesi daha güç olan,

mesela hisseli taşınmazlarını mal beyanı olarak bildirmiş olması nedeniyle mal

beyanı geçersiz sayılamaz. 123F

116 Böyle bir durumda icra müdürü, beyan edilen

malların satışındaki güçlük nedeniyle borçlunun diğer mallarını da beyan etmesini

isteyebilir. Bu takdirde borçlu yeniden mal beyanında bulunmalıdır. 124F

117

Mal beyanı ve haciz kurumlarının amacı ve ruhuna göre doğru olan,

borçlunun paraya çevrilmesi kolay olan mallarını öncelikle bildirmesi ise de,

yasada böyle bir zorunluluk öngörülmemiş olduğu için, aksi şekilde davranan

borçlu, geçerli mal beyanında bulunmadığı gerekçesiyle cezalandırılamaz. 125F

118

Kuşkusuz, alacaklı, borçlunun mal beyanında bildirdiği malın haczini ve satışını

istemek zorunda olmayıp, o borçlunun, paraya çevrilmesi daha kolay olan

mallarının haczini ve satışını isteyebilir. 126F

119

116 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 64. 117 BELGESAY- İcra, s. 237. 118 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 64; BELGESAY- İcra, s. 237. 119 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 64.

Silinmiş: televizyonu, buzdolabı

Silinmiş: halı, koltuk


Silinmiş: ¶

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: ; bkz. yuk. dn. 244

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Silinmiş: :

Sayfa 40: [1] Silinmiş fitnet bolat 26.06.2004 15:48:00

İİK’nın 74. maddesine uygun içerikli mal beyanı, borçlunun borca yetecek miktardaki;

Mal, alacak, hak kazanç ve gelirlerini,

Üçüncü kişilerde bulunan mal ve haklarını,

Yaşayış tarzına göre geçim kaynak ve haklarını,

Mal ve gelirlerinin tür nitelik ve miktarını,

Bunlara göre borcunu ne şekilde ödeyeceği hususlarını içerir, daha doğrusu içermesi

gerekir.


1


zorunlu bir işlemdir


vareste kılmaz

Sayfa 40: [3] Silinmiş BETA COPY 06.04.2004 14:02:00 .




Sayfa 40: [3] Silinmiş BETA COPY 06.04.2004 14:03:00 2

Sayfa 40: [4] Silinmiş sim@pa 27.06.2004 10:28:00 :



Sayfa 40: [5] Silinmiş sim@pa 27.06.2004 10:28:00

1 KURU:, c.I, s.591; UYAR:- İcra-İflas Suçları, s.61:; UYAR:,c.II,s.2101; ÇATALKAYA/

BANDAKÇIOĞLU:, s.290.

:




















Sayfa 40: [8] Silinmiş sim@pa 27.06.2004 17:44:00 52



Sayfa 45: [10] Biçimlendirilmiş Betakopi 30.06.2004 11:36:00

Girinti: İlk satır: 0 nk, Satır aralığı: Birden çok 1,42 satır, Latince ve Asya metni arasında boşluk ayarlama

Sayfa 45: [11] Biçimlendirilmiş Betakopi 30.06.2004 11:36:00

Satır aralığı: Birden çok 1,4 satır, Latince ve Asya metni arasında boşluk ayarlama

54

§ 6. MAL BEYANINDA BULUNMA

A) GENEL OLARAK

İcra ve iflas Kanunumuz (m.74), icra takibine haciz yolu ile devam

edilecek hallerde borçluya mal beyanında bulunma zorunluluğu yüklemiştir. Buna

göre borçlu, gerek kendisinde gerek üçüncü şahıslarda bulunan mal, alacak ve

haklarını, yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını ve buna nazaran borcunu ne

suretle ödeyebileceğini, ödeme ya da icra emrinin kendisine tebliği tarihinden

itibaren kanuni süresi içinde, yazı ile veya şifahen icra dairesine bildirmekle

yükümlüdür.1

Bir icra takibinde ödeme emri ya da icra emrini alan borçlu ödeme süresi

içerisinde borcunu ödemez ve itirazda bulunarak hakkındaki icra takibini

durdurmazsa, yasanın öngördüğü (İİK m.32; 60/4; 147/2; 168/6;75) süre içinde ve

yine yasanın öngördüğü (İİK m.74) şekil ve içerikte mal beyanında bulunmak

zorundadır.2

Bu bağlamda borçlu, ödeme emrinin kendisine tebliğinden başlayarak,

ödeme emrinde belirtilen kanuni süre içinde icra takibine veya borcun esasına

itiraz etmemişse, alacaklının haciz talebi bulunmasa bile, süresi içinde mal

beyanında bulunmakla yükümlüdür.3

Bununla birlikte kendisine ödeme veya icra emri tebliğ edilen borçlu,

kanuni süresi içerisinde borcunu öderse, ortada bir icra takibi kalmayacağından

artık mal beyanında bulunma yükümlülüğü sözkonusu olmaz.4

Aynı şekilde borçlu, ödeme süresi içerisinde itiraz ederse, itirazın (kesin

ya da geçici) kaldırılmasına kadar mal beyanında bulunmak zorunda değildir.5

1 BELGESAY- İcra, s.234, BERKİN- İcrada Hukuk, s.56; ÇATALKAY/BANDAKÇIOĞLU,

s.290. 2 UYAR- İcra/İflas Suçları, s.52; OLGAÇ, c.I, s.641; İPEKÇİ- Şerh, s.354, 358; bkz. Mesela:

8.CD. 10.6.1996, 7903/8853 (ALASU,s.111). 3 İPEKÇİ- Şerh, s.354, 358; BELGESAY- İcra, s.235; OLGAÇ, c.I, s.637; Bkz. mesela: 8.CD.

14.11.1996, 13185/14282 (ALASU, s.99). 4 OLGAÇ, c.I, s.638; KURU,c.I, s.597; BELGESAY- İcra, s.235; BERKİN- İcra, s.76;

SALAR, s.129. 5 İPEKÇİ- Şerh, s.354; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1269; BELGESAY- İcra, s.234; BERKİN-

İcra, s.76; Bkz. yuk.§ 4 dn.11; aşa.dn.95 vd. ve 116 vd.

55

Mal beyanı olgusu, (süresi içinde borcu ödememiş ve) ödeme emrine yasal süresi

içinde itiraz etmemiş olmanın olumsuz sonucudur.6

Borçlu, hakkında yapılan icra takibinde borcun tamamını değil de yalnızca

bir kısmına itiraz (kısmi itiraz) etmişse, bu durumda da borçlu itiraz etmeyerek

kabul ettiği kısım için mal beyanında bulunmak zorundadır. İtiraz ettiği kesim için

ise itirazı kaldırılıncaya kadar mal beyanında bulunma, zorunluluğu yoktur.7

B) MAL BEYANININ YAPILMASI

I- MAL BEYANIN YAPILACAĞI YER

Bir icra takibi sırasında mal beyanının nereye yapılacağı, İcra ve İflas

Kanunumuzun mal beyanı konusunu düzenleyen 74. maddesinde belirtilmiştir.

Buna göre mal beyanı, sözkonusu icra takibiyle ilgili ödeme ya da icra emrini

gönderen icra dairesine yapılır (bildirilir).8

Borçlu, mal beyanını, (sözlü yada yazılı olarak)9 hakkındaki icra takibinin

yapıldığı icra dairesine yapacaktır. Ancak bununla birlikte, itiraz konusunun

düzenlendiği İİK m.62/I’in 2. cümlesine kıyasen, borçlunun (kanuni süresi

içerisinde m.75) mal beyanını takibin yapıldığı icra dairesinden başka bir icra

dairesine de yapabileceği görüşü ileri sürülmektedir.10

Biz de bu görüşü katılıyoruz. Zira İİK. m.74, mal beyanının icra dairesine

yapılacağını belirtmekle beraber, bunun hangi icra dairesi olduğu bir başka

ifadeyle takibin yapıldığı icra dairesi olduğu yönünde bir zorunluluk

getirmemiştir. Ayrıca İİK. m.62/I cümle 2 hükmü, kendisine ödeme emri tebliğ

edilen borçluya, takibi yapan icra dairesinden başka bir icra dairesine de itirazda

bulunma imkanı tanımıştır. Bize göre de aynı imkan mal beyanı için de geçerli

olmalı ve borçlu, takip yapan icra dairesinden başka bir icra dairesine de mal

6 İPEKÇİ- Şerh, s.354. 7 OLGAÇ, c.I, s.637; BELGESAY- İcra, s.235; BERKİN- İcrada Hukuk, s.57, bkz. yuk. § 5 dn.

21. 8 KURU, c.I, s.594; İPEKÇİ- Şerh, s.880; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.290. 9 Bkz. aşa. dn. 12 vd. 10 Bkz. KURU, c.I, s.594.

56

beyanında bulunabilmelidir. Zira amaç alacaklının alacağına kavuşabilmesi için

borçlunun haczedilebilir malvarlığının belirlenmesidir.

II- MAL BEYANINDA BULUNMADA ŞEKİL

Mal beyanının nasıl yapılacağı konusunda İcra ve İflas Kanunumuzda

herhangi bir şekil şartı öngörülmemiştir.11 Bu nedenle mal beyanı icra dairesine

sözlü ya da yazılı biçimde bildirilebilir.12

Bu bağlamda, ödeme ya da icra emrinin tebliği üzerine mal beyanında

bulunmak isteyen borçlu ya doğrudan doğruya icra dairesine başvurup, beyanının

icra müdürünce tutanağa geçirilmek suretiyle sözlü olarak veya hazırladığı mal

beyanı dilekçesini icra dairesine vermek (göndermek) suretiyle yazılı olarak mal

beyanında bulunabilir.13

Uygulamada genellikle yazılı beyanda bulunma yönteminin uygulandığını

görmekteyiz.14

1) Sözlü (Şifahi) Beyan

Mal beyanının yapılması herhangi bir şekle tabi olmadığından bir icra

takibinde kendisine ödeme veya icra emrinin tebliğ edilmesi üzerine mal

beyanında bulunma yükümlülüğü altında olan borçlu, kanuni süresi içerisinde icra

dairesine başvurup sözlü (şifahi) olarak mal beyanında bulunabilir.15

Sözlü olarak yapılan mal beyanında borçlu, (süresi içinde) icra dairesine

başvurup, mal beyanını icra müdürüne (ya da yardımcısına) bildirir.16 İcra müdürü

(ya da yardımcısı) da bu beyanı İİK’nın 74. maddesinde yazılı koşullara uygun

11 BERKİN- Rehber, s.202; BELGESAY- İcra, s.241; BELGESAY- Şerh, s.82; ŞİMŞEK, s.279. 12 İPEKÇİ- Şerh, s.358; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1268; BERKİN- Rehber, s.202;

BELGESAY- İcra, s.241; ÜSTÜNDAG- İcra, s182; TUNA, s.434; ÇATALKAYA/ BANDAKÇIOĞLU, s.290.

13 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.60; ŞİMŞEK. S.279; TUNA, s.434. 14 İPEKÇİ- Şerh, s.358. 15 KURU, c.I, s.594; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.60; TÜRKEŞ, 19; ÇATALKAYA/

BANDAKÇIOĞLU, s.290; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.182. 16 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.60.

57

şekil ve içerikte tutanağa geçirir ve altını borçluya imzalattırır.17 Böylece borçlu

mal beyanında bulunma yükümlülüğünü yerine getirmiş olur.

Mal beyanının kapsamı İİK’nın 74. maddesinde belirtilmiştir.18 Bu

maddeye uygun şekilde yapılmamış olan beyanlar geçersizdir ve böyle bir

durumda borçlu mal beyanında bulunma yükümlülüğünü yerine getirmemiş

olacaktır.19 Ancak sözlü beyandaki noksanlık borçluyu sorumluluktan kurtarır.20

Sözlü beyanda, icra dairesine başvuran borçlunun mal bildirimi hakkındaki

beyanının usulüne (İİK m.74’e) uygun olarak tespit edilip tutanağa geçirilmesi

gerekir. Bu görev icra müdürüne (ya da yardımcısına) ait olduğundan borçluya

atfedilecek bir kusur sözkonusu olamayacaktır. Bu nedenle de icra müdürünun (ya

da yardımcısının), görevini yasalara uygun biçimde yapmamış ve mal beyanını

usulüne göre saptamamış olmasından borçlu sorumlu tutulamaz.21 İcra

müdürünun (yada yardımcısının) düzenlediği tutanak İİK. m.74’teki hususları

kapsamıyorsa borçlu (usulüne uygun biçimde) mal beyanında bulunmamış

sayılamaz.22 Bu duruma Yargıtay kararlarından örnek verecek olursak:

“İİK’nın 74. maddesinde belirtildiği gibi, mal beyanı yazı ile veya icra

dairesine vaki şifahi beyan ile mümkündür. Borçlu mal bildiriminde bulunmak

üzere icra dairesine başvurduğu zaman memur bu beyanı İİK’nın 74. maddesinde

yazılı şartlar dahilinde tutanağa geçirmeye mecburdur. İcra dairesinde zabt

ettirilen böyle bir beyanın 74. maddede yazılı unsurları ihtiva etmemesinden

dolayı borçluya bir kusur atfı mümkün olamaz. Bu durumun sanık lehine

yorumlanması ve icra müdürünun ihmalinin cezai neticeleri ile (borçlunun)

mes’ul tutulmaması icap eder.”23

“Borçlu tebliğ edilen ödeme emrini müteakip kanuni süresinde icra

dairesine gelip mal bildiriminde bulunmuştur. İcra müdürü kendisine sözle

17 KURU, c.I, s.594; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.182; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.60; ÇATALKAYA/

BANDAKÇIOĞLU, s.290. 18 Bkz. yuk. § 5 dn. 1 vd. 19 İPEKÇİ- Şerh, .354; BERKİN- Rehber, s.201; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1268. 20 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1268; TÜRKEŞ, s.19. 21 KURU, c.I, s.595; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.182; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.60;

ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1268; TÜRKEŞ, s.19. 22 Ve borçlu İİK m.337/I’e göre cezalandırılamaz: KURU, c.I, s.594; Bkz. aşa. dn.307. 23 İİD 16.9.1968, 9068/7915 (RKD 1968/11-12 s.175 s.175; UYAR, c.II, s.2102, no.5; SALAR,

s.128; GÜRŞEN, s.96).

58

yapılan bu beyanı İİK’nın 74. maddesinde yazılı koşullara uygun şekilde tutanağa

geçirmeye mecburdur. Aksi halde yani beyanın kanuna uygun şekilde tutanağa

geçirilmemiş olmasının cezai sonuçlarından borçluyu sorumlu tutmaya imkan

yoktur. Borçlu kanuni süresi içinde icra dairesinde sözle mal bildiriminde

bulunduğu halde mahkumiyet kararı verilmesi isabetsizdir.”24

Buna karşılık, icra müdürü borçlunun beyanını yasanın öngördüğü şekil ve

içerikte tespit edip tutanağa geçirmiş olmakla beraber beyan eksik ise bu durumda

zaten borçlu sorumlu olur.

Sözlü mal beyanında borçlunun beyanını, icra müdürü, yasanın (İİK m.74)

öngördüğü şekil ve içerikte tespit edip tutanağa geçirmeye mecburdur. Bu nedenle

borçlunun icra dairesine gelerek (sözlü olarak) mal beyanında bulunması halinde,

bu beyanın yasanın öngördüğü içerikte olmamasından borçlu sorumlu tutulamaz.

Bu durumda, beyanı tutanağa geçiren memur (görevini gereği gibi yerine

getirmemiş olduğundan) kusurlu sayılır ve görevi ihmal suçundan dolayı

sorumluluğu sözkonusu olabilir.25

2) Yazılı Beyan

Borçlunun mal beyanında bulunmasının diğer bir şekli de yazılı beyandır.

Borçlu, yazılı olarak hazırladığı mal beyanı dilekçesini icra dairesine vermek veya

göndermek suretiyle mal beyanı yükümlülüğünü yerine getirmiş olur.26

Borçlu, sözlü beyanda olduğu gibi, yazılı beyanda bulunurken de süreye

riayet etmeli ve kendisine gönderilen ödeme veya icra emrinde belirtilen süre

içerisinde (yazılı) beyanda bulunmalıdır. Ancak şunu da belirtelim ki; borçlunun,

24 12 HD 25.11.1974, 11534/10268 (OLGAÇ, c.II, s.672; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.137,

no.48; Bkz. aynı doğrultuda: 8.CD. 24.4.1996, 4933/6090 (ÜNVER, s.52; ALASU, s.82); 8.CD. 20.6.1996 7778/9446 (ÜNVER, s.90; ALASU, s.115); 8.CD. 17.1.1996, 220/214 (UYAR,c.VI, s.8865, no.37); 8.CD 25.5.1993, 4876/5942 (ALASU,s.168; UYAR, c.VI, s.8878, no.54); 8.CD. 12.1.1993, 1992/14695-1993/266 (UYAR,c.VI, s.8878, no.54; PEHLİVANLI, c.II, s.2030); 8.CD. 16.6.1992, 6777/7784 (ÜNVER, s.149; ALASU, s.183); 8.CD. 13.10.1992, 9796/11984 (ALASU, s.176; UYAR, c.VI, s.8878, no.54); 8.CD. 23.6.1992, 7251/8347 (UYAR, c.VI, s.8879, no.54); 8.CD. 9.12.1992, 13791/14753 (PEHLİVANLI, c.II, s.2032); 8.CD. 3.3.1987, 568/1714 (UYAR, c.VI, s.8865, no.37); 12.HD 21.11.1974, 1165/10139 (UYAR-İcra-İflas Suçları, s.137, no,48); 12.HD 14.1.1971, 300/244 (UYAR- c.II, s.2102, no.5).

25 UYAR- İcra-İflas Suçları; s.60. 26 UYAR- İcra-İflas Suçları; s.60; TÜRKEŞ, s.20.

59

mal beyanı dilekçesini icra dairesine (mektupla) göndermesi halinde, bu mal

beyanı dilekçesinin kanuni süresi içinde icra dairesine ulaşması ve hatta geldiğinin

icra tutanağına işleniş olması gerekir.27 Mal beyanı dilekçesinin süresinde postaya

verilmiş olması, sözkonusu mal beyanın süresi içinde yapılmış olması için kafi

değildir.28

Borçlunun hazırladığı mal beyanı dilekçesinin İİK’nın 74. maddesinde

belirtilen şekil ve şartlara uygun içerikte olması ve maddede belirtilen hususları

kapsaması gerekir.

İşte, bu hususları içermeyen beyanlar, usulüne uygun olarak yapılmış mal beyanı niteliğinde değildir. Usulsüz mal beyanı ise hiç mal beyanında bulunmamış olmakla aynı sonuç yaratır.29 Yani borçlunun dilekçesindeki mal beyanı İİK m.74’teki hususları kapsamıyorsa, bu beyan geçersizdir ve dolayısıyla da borçlu, mal beyanında bulunmamış sayılır.30

Bu bağlamda borçlunun, yazılı olarak mal beyanında bulunduğu hallerde, dilekçedeki mal beyanının İİK’nın 74. maddesine uygun olmamasından dolayı (sözlü beyandaki durumun31 aksine) borçlu sorumlu olur ve usulsüz mal beyanından dolayı hiç mal beyanında bulunmamış gibi (İİK m.337/I’e göre) cezalandırılır.32 Örneğin:

“Ödeme emrinin tebliği üzerine, sanığın, süresinde verdiği mal beyanı dilekçesinin içeriği itibariyle İİK’nın 74. maddesine öngörülen koşulları taşımadığı gözetilerek, yazılı biçimde beraat kararı verilmesi bozmayı gerektirmiştir.”33

27 KURU, c.I, s.130; KURU; Baki: İcra ve İflas Hukukunda Müddetler, Ankara, 1972;

GÜRSEL, s.85. 28 Bkz. mesela: 8.CD. 12.3.1991, 1684/2625 (ALASU s.277); 8.CD. 28.2.1991, 817/2066

(ÜNVER, s.154); bkz. ayrıca aşa. § 10 dn. 92; Bu durumun tek istisnası sonradan kazanılan ve ziyadeleşen malların, taahhütlü mektupla beyanıdır; bkz. aşa § 7 dn. 19; bkz. ayrıca aşa. § dn. 67.

29 İPEKÇİ- Şerh, s.354; BERKİN- Rehber s.201. 30 KURU, c.I, s.594; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1268. 31 Bkz. yuk. dn. 20 vd. 32 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.61; KURU, c.I, s.594; bkz. aşa. dn. 298. 33 8.CD. 14.11.1996, 13147/14414 (UYAR, c.VI, s.8811, no.8); Bkz. aynı doğrultuda: 8.CD.

4.4.1996, 4030/4980/ (UYAR, c.VI, s.8811, no.8); 8.CD. 18.2.1987, 483/1074; 8.CD. 23.1.1987, 14435/571; 8.CD. 17.12.1986, 1592/14673 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.145, no.60); 8.CD. 7.5.1992, 4837/60643 (ALASU, s.193); 8.CD. 5.3.1992, 1755/3050 (ALASU, s.209); 12 HD. 10.4.1979, 67/41 (İKİD 1979/223, s.6992).

60

“İİK’nın 74. maddesinde açıklandığı gibi mal beyanı-borçlunun gerek

kendisinin ve gerek üçüncü şahıslar yedinde bulunan mal, alacak ve haklarından

borcuna yetecek miktarın nev’i, mahiyet ve vasıflarını ve her türlü kazanç ve

gelirlerini ve yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını ve buna nazaran borcunu ne

suretle ödeyebileceğini yazı ile veya sözlü olarak icra dairesine bildirmesidir.

Borçlu kanuni süresi içinde verdiği dilekçesinde sadece (mali durumu fakir olup

amelelikle evini idare ettiğini) bildirmekle yetinmiştir. Bu beyan kanunun aradığı

koşulları kapsayan mal bildirimi niteliğinde olmadığı halde beraat kararı verilmesi

yasaya aykırıdır.”34

Borçlunun mal beyanı dilekçesinin İİK m.74’teki hususları kapsamaması

halinde, borçlu, mal beyanında bulunmamış sayıldığından, borçlunun böyle bir

dilekçesindeki mal beyanının gerçeğe aykırı olduğundan bahisle İİK m.338/I’e

göre cezalandırılması35 mümkün değildir. Yukarıdaki misallerde de görüldüğü

gibi, böyle bir durumda borçlu İİK m.337/I hükmüne göre (mal beyanında

bulunmadığı için) cezalandırılır.36 Bu konudaki Yargıtay kararlarından bazıları

şöyledir:

“Borçlunun, dilekçesindeki beyanı İİK’nın 74. maddesinde yazılı şartları

kapsayan mal bildirimi niteliğinde değildir. Kanuna uygun bir (mal bildirimi)

bulunmadığına göre olayda ancak (mal bildiriminde bulunmama suçu) sözkonusu

olabilir. Kanuni koşulları kapsamayan beyanın gerçeğe aykırılığı ileri sürülerek

İİK’nın 338. maddesinde yazılı suç unsurlarını tekevvün ettiği iddia olunamaz.”37

“Borçlunun dilekçe ile yaptığı mal bildirimi İİK’nın 74. maddesinde yazılı

şartları haiz mal bildirimi niteliğinde değildir. Zira borçlu mal bildiriminde gerek

kendisine ve gerek üçüncü şahıslar yedinde bulunan mal, alacak ve haklarından

başka her türlü kazanç ve gelirini ve yaşayış tarzına göre geçim menbalarını ve

buna nazaran borcunu ne suretle ödeyebileceğini beyan zorunluluğunda olduğu

halde kazanç ve sair gelirlerini ve geçim menbalarını beyan etmemiştir. 338.

34 12.HD.5.2.1975, 1283/861 (OLGAÇ,c.I, s.675). 35 Bkz. aşa. dn. 512 vd. 36 KURU, c.I, s.595. 37 İİD 22.2.1971, 2017/1985 (ABD 1971/6, s.1010); Bkz. aynı doğrultuda: 12. HD. 18.12.1986,

15205/14789 (YKD 1987/5, s.735); s.735); 12.HD. 25.11.1974, 11277/10280 (OLGAÇ,c.I, s.672).

61

maddede yazılı suçun tekevvünü için (bu kanuna göre istenen beyanın) gerçeğe

aykırı olduğunun sübutu şarttır. Borçlu mal bildiriminde hiçbir yerde

çalışmadığını, bu yönden bir geliri bulunmadığını beyan etmediğine göre usulüne

uygun mal bildiriminde bulunmamaktan ötürü 337. maddede yazılı suçu işlemiş

olur. Bu itibarla olayda gerçeğe aykırı beyan suçunun kanuni unsurları tekevvün

etmediği göz önünde bulundurulmaksızın yazılı şekilde (338. maddeye göre)

mahkumiyet kararı verilmesi İcra-İflas Yasasına aykırıdır.”38

Fakat bununla birlikte, borçlunun mal beyanı dilekçesindeki beyanı İİK

m.74’teki (tüm) hususları kapsamadığı için usulüne uygun bir mal beyanı

olmamakla beraber, mal beyanı dilekçesinde yazılı mal ve haklar, (İcra harç ve

giderleri dahil) takip konusu alacağı (borcu) karşılayacak değerde ise, borçlu İİK

m.337/I’e göre cezalandırılamaz.39 Çünkü borçlu, ancak borcuna yetecek kadar

malını beyan etmek zorunda olup, bütün mal ve haklarını bildirmekle yükümlü

değildir.40

III- MAL BEYANINDA SÜRE

1) Genel Olarak

İcra ve iflas işlerinin çabuk bir şekilde sonuçlanması için İİK, hemen her

işlem için bir süre kabul etmiştir. Şikayet süresi (m.16), itiraz süresi (m.60,62),

haciz isteme süresi (m.78) gibi.41

İcra ve iflas Kanunumuzda süreler çok değişik olarak öngörülmüştür. Bu

durum çeşitli görüş ayrılıklarına neden olmaktadır. Bir yanda, “sürelerin

birleştirilerek tek düze bir sisteme kavuşturulması” görüşü ileri sürülürken diğer

taraftan, “farklı sürelerin bir konuluş nedeni, bir mantığı ve amacı bulunduğu bu

nedenle sırf hatırda kolay kalsın diye birleştirmenin mümkün olamayacağı” da

savunulmaktadır.42

38 12. HD. 20.11.1975, 9944/9884 (OLGAÇ, c.I, s.674-675). 39 Bkz. yuk. § 5 dn.16. 40 Bkz. yuk. § 5 dn. 10 vd. 41 KURU, c.I, s.129; KURU – Müddetler, s.621. 42 İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.23.

62

Gerçekten de, kanun koyucunun değişik süreler öngörmesi, o sürede

yapılacak işlemlerin niteliğinin gereği olduğundan, süreleri sırf hatırda kalsın

diye, sözgelimi, 7 gün, 2 ay yada buna benzer şekilde birleştirmek hatalı sonuçlara

götürür. Çünkü, kanun koyucu, yapılması gereken her işlemin niteliğini gözeterek

onun yapılabileceği süreyi belirlemiştir. İcra İflas hukukunda sürelerin bu şekilde

değişik olması, onun diğer hukuk dallarına göre daha teknik olan bünyesinden

doğmaktadır.43

İcra ve İflas Kanunumuza baktığımızda mal beyanında bulunma

yükümlülüğünün yerine getirilmesi için de birbirinden farklı süreler öngörülmüş

olduğunu görmekteyiz. Kanun koyucu çeşitli takip yollarını ve farklı durumların

(mesela itiraz) ortaya çıkma ihtimalini de göz önüne alarak, bunların niteliğine

göre her biri için ayrı ayrı mal beyanında bulunma süresi öngörmüştür. Yani

Kanunumuzda, takip yollarına ve belli hukuki durumların varlığına göre farklılık

arzeden çeşitli mal beyanında bulunma süreleri mevcuttur. Bu süreler mesela; İİK

m.60/4 uyarınca 7 gün; m.75 uyarınca 3 gün; m.168/6 uyarınca 10 gün olarak

düzenlenmiştir. Ancak bununla birlikte, çeşitli durumlarda farklılık arzeden bu

mal beyanı sürelerinin hepsinin hukuki mahiyeti aynıdır.44

Mal beyanında bulunma süresinin ne kadar olduğunu İcra ve İflas Kanunumuz, kendisi açıkça belirtmiş, bu konuda cebri icra organlarına herhangi bir yetki ve takdir hakkı tanınmamıştır. Bu nedenle mal beyanında bulunma süresi “İİK’nın tayin ettiği süreler”dendir.45

Ayrıca İİK’da mal beyanı süresini düzenleyen maddelere (60/4; 75; 168/6) baktığımızda, bu sürenin “gün olarak belirtilen süreler”den olduğunu görmekteyiz.46

Bilindiği gibi İİK.’da süreler, icra organları için ve ilgililer için olmak üzere iki şekilde öngörülmüştür. Mal beyanında bulunma süresi, nitelik açısından bakıldığında, icra takibinin taraflarından biri olan borçlunun yapacağı bir işlem için konulmuş bir süredir. Borçlu, hakkında yapılmakta olan bir icra takibi

43 İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.23. 44 İPEKÇİ- Şerh, s.355. 45 KURU, c.I, 129; KURU- Müddetler, s.622; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.22. 46 KURU- Müddetler, s.622; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.22.

63

dolayısıyla mal beyanında bulunma yükümlülüğünü bu süre içerisinde yerine getirmelidir.47 Bu nedenle mal beyanında bulunma süresi, İİK’da “ilgiler için konulmuş süreler” kapsamına girmektedir.

Mal beyanında bulunma süresi bu niteliğinden dolayı “hakdüşürücü”

niteliktedir.48

Aynı şekilde, ilgililer için konulmuş süreler olma niteliğinden dolayı mal

beyanında bulunma süresi “kesin” bir süredir. İlgililer sözleşme ile bu süreyi

değiştiremeyecekleri gibi, cebri icra organları da değiştiremez.49 Mal beyanında

bulunurken borçlunun süreye riayet edip etmediği cebri icra organlarınca re’sen

nazara alınır.50

2) Mal Beyanında Bulunma Süresinin Başlangıcı

İİK’da (HUMK m.160’takinin aksine) sürelerin işlemeye başlaması

hakkında genel bir hüküm yoktur. İİK genellikle her sürenin işlemeye başlayacağı

tarihi ayrı ayrı belirtmiştir. Bu bağlamda sürelerin büyük bir kısmı tebliğ ile

işlemeye başlamaktadır. Bununla birlikte sürelerin öğrenme (ıttıla), tefhim veya

ilan tarihinden veya çeşitli hallerin meydana gelmesinden itibaren işlemeye

başladığı durumlar da vardır.51

Mal beyanında bulunma süresi tebliğ ile işlemeye başlayan sürelerdendir.

Yani bir icra takibinde borçlu için, mal beyanında bulunma süresi ödeme veya

icra emrinin borçluya tebliğ52 edilmesinden itibaren başlar.53

Mal beyanında bulunma süresinin işlemeye başlayabilmesi için, ödeme

veya icra emrini, borçlunun kendisine değil de borçlu adına tebligatı kabule yetkili

47 KURU, c.I, s.129; KURU- Müddetler, s.624; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.24. 48 KURU, c.I, s.130; KURU- Müddetler, s.625; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.24. 49 KURU, c.I. s.134; KURU- Müddetler, s.633; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, .23. 50 KURU, c.I. s.134; KURU- Müddetler, s.634. 51 KURU, c.I, s.133; KURU- Müddetler, s.632; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.23 52 İİK m.75’te belirtilen üç günlük süre tefhim vefa tebliğ ile başlar: KURU, c.I, s.246; ayrıca

bkz. aşa. dn. 68 vd. 53 KURU, c.I, s.597; KURU, c.II, s.1690; ÖZKAN, s.520; İPEKÇİ- Şerh, s.354; TÜRKEŞ, s.17;

ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.183; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.416-417; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1268; OLGAÇ, c.I, s.637; BERKİN-İcra, s.76; BELGESAY- İcra, s.235; bkz. mesela: 12

64

bir kişiye (mesela, borçlu ile birlikte oturan eşine veya oğluna) tebliğ edilmiş

olması da yeterlidir.54 Böyle bir durumda da mal beyanında bulunma

yükümlülüğü doğmuştur ve borçlu, kanuni süresi içerisinde mal beyanında

bulunmak zorundadır.55

Ödeme ya da icra emrinin vekile tebliğ edildiği durumlarda ise (bazı

istisnai haller hariç)56 borçlu için mal beyanında bulunma zorunluluğu doğmaz.

Zira tebligatın borçlunun kendisine (veya tebligatı kabule yetkili birisine)

yapılması gerekir.57 Dolayısıyla böyle bir durumda yani ödeme veya icra emri

vekile tebliğ edilmişse borçlu için mal beyanında bulunma süresi işlemeye

başlamaz.58

Ayrıca, ödeme veya icra emri tebliğ edilmemesine rağmen hakkında takip

yapıldığını herhangi bir şekilde öğrenen borçlu için, mal beyanında bulunma

zorunluluğu sözkonusu olmayacağından,59 böyle bir durumda da mal beyanında

bulunma süresi işlemeye başlamaz.

Mal beyanı süresinin hesaplanmasında, süreler hakkında genel hüküm

niteliğindeki İİK m.19 uygulanır. Buna göre süre hesaplanırken, ödeme veya icra

emrinin tebliğ edildiği gün hesaba katılmaz. Aynı şekilde bu sürenin son günü

tatile rastlarsa, tatilden sonraki ilk iş günü saatinde biter.60

a) Usulsüz Tebliğde

Ödeme veya icra emri Tebligat Kanunu hükümlerine aykırı olarak

yapılmış olup da sanık (borçlu) tebligattan haberdar olmadığı savunmasında

bulunursa, mal beyanında bulunma zorunluluğunun doğduğu tarihin (yani mal

beyanında bulunma süresinin başlama tarihinin) Teb. K’nın 32. maddesi hükmüne

HD 3.5.1988, 7327/5931; 12. HD 9.10.1986, 167/10253; 12. HD 26.10.1986, 13350/7492 (UYAR, c.II, s.1018).

54 Bkz. yuk.§ 2 dn. 39 vd. 55 Aksi halde, borçlu İİK m.337/I’e göre cezalandırılır. (KURU, c.I, s.597). 56 Bu istisnai haller için bkz. yuk. § 2 dn. 64 vd. 57 Bkz. yuk. §2 dn. 58 vd. 58 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1268 59 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1268; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.419; bkz. mesela: 12. HD

31.3.1988, 6450/4039 (Adalet Bakanlığı Kararlar Dergisi, 1989/3 s.134). 60 KURU, c.I, s.131, KURU- Müddetler, s.627; TÜRKEŞ, s.20, İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.20;

Ayrıca bkz. mesela: 12. HD 29.2.1984, 12548/2214 (Yasa 1985/4 s.535).

65

göre tespit edilmesi gerekir.61 Bu madde gereğince, tebliğ, usulüne aykırı yapılmış

olsa bile, muhatap tebliğe muttali olmuş ise yapılan tebliğ geçerli sayılır. (Teb.

K.m.32/I; Teb. Tüz.m.51/I).62 Muhatabın beyan ettiği tarih ve tebliğ tarihi olarak

kabul edilir. (Teb. K.m.32/II; Teb.Tüz.51/II)63

Buna göre borçluya gönderilen ödeme veya icra emri tebliği usulsüz ise,

borçlunun ödeme veya icra emrini öğrendiği tarih tebliğ tarihi sayılır ve borçlu

için mal beyanında bulunma süresi bu tarihten itibaren başlar.64

b) Mazeret Halinde

Borçlu, kendi kusuru olmaksızın bir özür (mazeret) nedeniyle, kendisine

gönderilen ödeme veya icra emrinde belirtilen süre içerisinde mal beyanında

bulunmamış ise İİK m.337’ye göre cezalandırılamaz. Böyle bir özrün (mazeretin)

varlığı halinde borçlu için mal beyanında bulunma yükümlülüğü bu özür

(mazeret) halinin sona ermesinden itibaren sözkonusu olur. Yani borçluya

gönderilen ödeme veya icra emrinde belirtilen mal beyanında bulunma süresi, bu

özer (mazeret) halinin sona ermesinden itibaren başlar.65

c) İtiraz Halinde

Genel haciz yoluyla yapılan takiplerde kanuni süresi içerisinde ödeme

emrine itiraz etmiş olan borçlu, bu itirazın kesin ya da geçici olarak kaldırılmasına

veya iptaline karar verilinceye kadar mal beyanında bulunmak zorunda değildir.66

Borçlu için mal beyanında bulunma yükümlülüğü İİK m.75 uyarınca, itirazın,

kesin ya da geçici olarak kaldırılmasına ilişkin icra mahkemesi veya iptaline

ilişkin mahkeme kararından itibaren doğar.67

61 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1269. 62 Bkz. yuk § 3 dn. 73 vd. 63 KURU, c.I, s.127, 232, 265; KURU, c.II, s.1668; KURU- Ödeme Emri, s.37; ÖĞÜTÇÜ/

ÇİTOĞLU, c.II, s.1269. 64 KURU, c.I, s.597; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1269. 65 KURU, c.I, s.597; UYAR- İcra-İflas Suçları, 50; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1268; bkz.

aşa.dn. 99. 66 Bkz. yuk § 4 dn. 11. 67 KURU, c.I, s.598; OLGAÇ, c.I, s.641; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1269; Ayrıca bkz.

mesela: İİD. 10.11.1965, 12607/12643 (OLGAÇ, c.I, s.641).

66

İşte, hakkındaki takibe itiraz etmiş olan borçlu için mal beyanında

bulunma süresi de bu itirazın kesin ya da geçici olarak kaldırılmasına ilişkin

kararın kendisine tefhim veya tebliğ edildiği tarihten itibaren başlar (İİK. m.75).68

Borçlu, itirazının, icra mahkemesince kaldırıldığı veya mahkemece iptal

edildiğine dair kararın verildiği oturumda bulundu ise süre, tefhim (açıklama),

oturumda bulunmadı ise tebliğ (bildirim) tarihinden itibaren başlar. Yani

sözkonusu karar borçlunun yüzüne karşı (vicahta) verilmişse süre tefhimden,

gıyabında verilmişse tebliğden itibaren başlar. (İİK m. 75).69

İİK’nın 75. maddesinde “kendisine” deyimi kullanıldığından vekille takip

edilen işlerde, kararın vekile tefhim veya tebliği mal beyanında bulunma

zorunluluğunu doğurmaz.70 İtirazın kaldırılması veya iptali duruşması borçlunun

gıyabında bitirilmiş ise vekili hazır bulunsa dahi karar borçluya tebliğ edilmedikçe

mal beyanında bulunma zorunluluğu doğmaz.71 İtirazın iptali veya kesin ya da

geçici kaldırılması kararı, borçlunun vekiline tebliğ veya tefhim edilmiş ise,

sürenin işlemeye başlayabilmesi için, borçlunun kendisine de tebliğ edilmesi

gerekir.72 Yani kararın bizzat borçluya tefhim veya tebliği zaruridir.73

Bununla birlikte, borçlunun yokluğunda verilen kararın, borçlu tarafından

herhangi bir işlem sırasında öğrenilmiş olması da yeterli değildir. Kararın Tebligat

Kanunu hükümlerine uygun surette borçlunun “kendisine” tebliğ edilmiş olması

gerekir.74

68 KURU, c.I, s.598; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.183; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.64; OLGAÇ, c.I,

s.641; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.417; İPEKÇİ, Şerh, s.355; BERKİN- İcra, s.76; ARAR, s.165; GÜRDOĞAN, s.66; SALAR, s.130; BELGESAY- İcra , s.235.

69 ÖZKAN, s.520; OLGAÇ, c.I, s.641; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s,291; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.419.

70 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.419; ŞİMŞEK, s.280; Bkz. yuk . § dn. 46. 71 ÖĞÜTÇÜ/ÇTİOĞLU, c.II, s.1269; AKYAZAN, Sıtkı: İcra ve İflas Kanunundaki Yeni ve

Değişik Hükümler Üzerinde İnceleme ve Açıklamalar, Ankara 1965. 72 KURU, c.I, s.598; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.64; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.183; TÜRKEŞ, s.19;

Ayrıca bkz. mesela: İİD. 10.11.1965, 12607/12743 (OLGAÇ, c.I, s.419). 73 İtirazın kaldırılması veya iptali kararı borçlunun kendisine tebliğ edilmedikçe, aynı zamanda,

süresinde mal beyanında bulunmama suçu tekevvün etmez ve borçlu İİK m.337/I’e göre cezalandırılamaz; bkz. mesela: İİD 20.10.1952, 4161/4219 (AD 1953/5, s.531; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1275); İİD 22.10.1962, 11703/11120 (AD 1963/1-2, s.203-204); İİD 25.3.1958, 1623/1866 (ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1276); İİD 20.10.1972, 5161/4219 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.97); 8.CD. 2.2.1993, 171/146 (ÜNVER,s.146); bkz. ayrıca aşa. dn. 281-290.

74 ŞİMŞEK, s.280; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.I, s.419.

67

3) Takip Şekillerine Göre Mal Beyanında Bulunma Süresi

Mal beyanında bulunma süresi İcra ve İflas Kanunumuzda tek çeşit olarak

düzenlenmemiştir. Takip yollarının türüne ve farklı durumların (mesela itiraz)

varlığına göre çeşitli mal beyanında bulunma süreleri öngörülmüştür. Buna göre

mesela:

- İİK 60/4. madde uyarınca 7 gün,

- İİK 75. madde uyarınca 7 gün,

- İİK 168/6. madde uyarınca 10 gün,

- İlamlı icrada da mal beyanında bulunma süresi yine 7 gündür.75

Başvurulan takip yoluna göre mal beyanında bulunma süresinin ne kadar

olduğu, borçluya gönderilen ödeme veya icra emrinde gösterilmelidir.76

a) İlamsız Takiplerde

İİK para ve teminat alacakları için ilamsız icra yolları kabul etmiştir.

İlamsız icra, kural olarak yalnızca para (ve teminat) alacakları için mümkündür,

bunun dışındaki alacaklar için ilamsız icra yoluna başvurulamaz. Fakat İİK, kira

bedelinin ödenmemesi ve kira süresinin bitmesi hallerinde, kiralanan

taşınmazların, ilamsız icra yolu ile tahliye edilebileceğini istisnai olarak kabul

etmiştir.77

Bu bağlamda hukukumuzda üç çeşit ilamsız icra yolu mevcuttur:

1- Genel haciz yolu (İİK m.46-144);

2- Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu (İİK m.167-170 b.176 a,176);

3- Kiralanan gayrimenkullerin ilamsız icra yolu ile tahliyesi (İİK m.269-

276).78

75 İPEKÇİ- Şerh, s.355; bkz.aşa.dn.135 civarı. 76 İPEKÇİ- Şerh, s.355; TÜRKEŞ, s.17. 77 KURU, c.I, s.30, 173. 78 KURU, c.I, s.173.

68

Bu takip yollarından, genel ve kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile

takiplerde mal beyanında bulunma müssesesi mevcuttur ve borçlu süresi

içerisinde mal beyanında bulunmak zorundadır. Buna kaşlılık kiralanan

gayrımenkullen ilamsız icra yoluyla tahliyesinde mal beyanında bulunma

zorunluluğu yoktur. Bu nedenle de sözkonusu takip yoluna ait ödeme ve tahliye

emrine mal beyanında bulunmanın gereğine ve süresine dair herhangi bir kayıt

konması sözkonusu değildir.79

aa) Haciz Yolu ile Takipte

Genel haciz yolu ile yapılan takiplerde borçlunun, mal beyanında

bulunmakla yükümlü olması, ödeme emrine itiraz edip etmemesine göre farklılık

arzetmektedir. Bu bağlamda borçlunun mal beyanında bulunma süresi de bu

durumlara göre farklı olacaktır. Bu nedenle konuyu iki kısma ayırarak incelemek

mümkündür.

aaa) Borçlu Ödeme Emrine İtiraz Etmezse

Genel haciz yoluyla yapılan takiplerde borçlunun, kendisine gönderilen

ödeme emrinde belirtilen süre içerisinde takibe konu olan borcunu ödemesi

istenir. Borçlu bu süre içerisinde, borcunu ödemez ve takibe itirazda bulunmazsa

mal beyanında bulunmakla yükümlüdür.80

Bu takip yolunda borçluya tanınan mal beyanında bulunma (ve dolayısıyla

borcunu ödeme) veya ödeme emrine itirazda bulunma süreleri (kambiyo

senetlerine mahsus haciz yolundakinden farklı olarak) aynıdır. (bkz. İİK m.60

b.2,3,4.)81

İİK m.60’ta belirtildiği üzere, genel haciz yoluyla yapılan takiplerde

borçlunun mal beyanında bulunma (ve itiraz) süresi yedi gündür. Borçlu bu yedi

gün içerisinde ödeme emrine itiraz etmezse (ve borcunu ödemezse) aynı (yani

79 KURU, c.II, 1837; KURU/ARSLAN/YILAZ- Ders Kitabı, s.317, 322 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,

c.II, s.1273. Bkz.yuk. § 2, dn. 1 vd. 80 Bkz. yuk dn.2 vd. 81 Bkz. aşa.dn.119.

69

ödeme emrinin tebliğinden itibaren) yedi gün içerisinde (icra dairesine) mal

beyanında bulunmak zorundadır.(İİK m.60/4).82

bbb) Borçlu Ödeme Emrine İtiraz Ederse

Borçlunun, borçlu olmadığını veya çeşitli nedenlerle alacaklının takip

yapma yetkisi bulunmadığını icra dairesine bildirmesine ödeme emrine itiraz

denir.83

İşte, genel haciz yoluyla takiplerde borçlunun kanuni süresi (yedi gün)

içinde ödeme emrine itiraz etmesi halinde icra takibi kendiliğinden durur. (İİK

m.66/1)84

Borçlu, kusuru olmaksızın bir engel (mazeret) nedeniyle süresinde (yedi

gün içinde) ödeme emrine itiraz edememişse, bu itirazını sonradan yapabilir; buna

gecikmiş itiraz denir. (İİK m.65).85

Borçlu geçikmiş itiraz yoluna başvurmuşsa, yedi gün içinde yapılan (normal) itirazdakinin (İİK m.66) aksine bu gecikmiş itiraz kendiliğinden icra takibini durdurmaz. Fakat icra mahkemesi, gecikme sebebinin niteliğine ve olayın özelliklerine göre, gerekli görürse, (geçici bir tedbir olarak) takibin durdurulmasına karar verebilir. (İİK m.65/III, c.1). Bundan sonra, icra mahkemesi, borçlunun bildirdiği mazeretin haklı olup olmadığını inceler. İcra mahkemesi borçlunun mazeretini kabul ederse,86 bununla, gecikmiş olarak yapılmış itiraz yedi gün içinde yapılmış (normal) bir itirazmış gibi kabul olunur ve aynı sonucu doğurur; yani icra takibi durur. (İİK m.65/IV).87

Genel haciz yoluyla takiplerde, alacaklının, ödeme emrine itiraz ile duran takibe devam edebilmesi için borçlunun itirazını gidermesi (hükümden düşürmesi)

82 KURU, c.I, s.597, 228.233; İPEKÇİ- Şerh, s.358; ÖZKAN, s.520; BERKİN- Rehber, s.202;

BELGASAY- İcra, s.235; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.183; ARAR, s.166; BERKİN- İcrada Hukuk, s.57; TUNA, s.433; BERKİN- İcra, s.76; POSTACIOĞLU- İcra, s.274; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.417, 419; MUŞUL, Timuçin: Kambiyo Senetlerine Dayanan Haciz Yolu ile Takip, BATIDER 1974/VII/3 s.643.

83 KURU, c.I, s.235. 84 KURU, c.I, s.235. 85 KURU, c.I, s.263. 86 Bu karar ile borçlunun mazeretinden dolayı mal beyanında bulunamadığı da anlaşılmış

olacağından, artık borçlu İİK m.337/I’e göre cezalandırılamaz: bkz. aşa. § 7 dn. 155. vd. 87 KURU, c.I, s.263, 270.

70

gerekir. Bunun için alacaklının başvuracağı iki yol vardır: 1) Borçlunun itirazının iptali için genel mahkemede dava açmak: 2) Borçlunun itirazının kesin veya geçici olarak kaldırılması için icra mahkemesine başvurmak (İİK m.68-70)88

Ancak bu ikinci durumda alacaklı, borçlunun itirazının içeriğine göre kesin

ya da geçici olmak üzere iki çeşit kaldırma isteyebilir. Şöyle ki; alacaklı bir adi

senede dayanarak icra takibi yapmış ve borçlu da bu adi senet altındaki imzanın

kendisine ait olmadığı gerekçesiyle itirazda bulunmuşsa, buna imzaya itiraz

denir.89 Bu imzaya itiraz halinde alacaklı (genel mahkemede itirazın iptali davası

açabilmesi dışında) icra mahkemesinden (kesin kaldırma değil) ancak geçici

kaldırma isteyebilir (İİK m.68).90

Borçlunun, imzaya itiraz dışındaki bütün itirazlarına ise borca itiraz denir.

Bu durumda ise alacaklı (genel mahkemede itirazın iptali davası açabilmesi

dışında) icra mahkemesinden itirazın kesin kaldırılmasını isteyebilir. (İİK m.68).91

İşte genel haciz yolunda yedi gün içinde ödeme emrine itiraz etmiş olan

borçlu için, bu itirazın icra mahkemesine kesin ya da geçici olarak kaldırılmasına

veya mahkemece iptaline karar verilinceye kadar (takip durduğu için) mal

beyanında bulunma yükümlülüğü ortadan kalkar.92 Zira mal beyanı olgusu kanuni

süresi içinde, takibe konu borcu ödememiş ve ödeme emrine de itiraz etmemiş

olmanın olumsuz bir neticesidir.93

Alacaklı borçlunun bu itirazını hükümden düşürttüğü takdirde, borçlunun

mal beyanında bulunma yükümlülüğü tekrar doğar. Ancak burada borçlunun mal

88 KURU, c.I, s.236. 89 KURU, c.I, s.238. 90 KURU, c.I, s.240. 91 KURU, c.I, s.241. 92 KURU, c.I, s.598; İPEKÇİ- Şerh, s.354, 355, 358; TÜRKEŞ, s.18; BERKİN; Rehber, s.202;

ÜSTÜNDAĞ- İcra , s.183; BERKİN- İcrada Hukuk, s.57; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1269; bkz. mesela: 8.CD. 6.6.1996, 7194/8458 (ÜNVER, s.80); 8.CD. 22.5.1995, 6400/7179 (UYAR, c.VI, s.8803, no,140) 8.CD. 3.3.1992, 1564/2869 (ALASU, s.211); 8.CD. 19.2.1991, 1009/1568 (ALASU, s.287); 8.CD 17.4.1990, 2936/3886 (ALASU, s.313); 8.CD.13.2.1987, 866/1381; 12 HD 14.7.1986, 9137/8363; 12 HD 2.6.1986, 7002/6607; 12 HD 23.5.1979, 4396/4634 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.140, no.54); Gecikmiş itiraz hali için bkz. yuk. § 4 dn. 12.-15.

93 Ödeme emrine itiraz etmiş olan borçlu (kanuni bir zorunluluk olmadığı halde) mal beyanında bulunmuş ise, bu beyanın gerçeğe aykırı olduğu gerekçesiyle (İİK m.338/I’e göre) cezalandırılamaz: bkz. aşa. § 7 dn. 365-367.

71

beyanında bulunma süresi, artık yedi gün değil, İİK’nın 75. maddesine göre üç

gündür. Buna göre hakkındaki takibe itiraz ederek takibi durdurmuş ve mal

beyanında bulunma yükümlülüğünden kurtulmuş olan borçlu, alacaklının isteği

üzerine icra mahkemesi tarafından itirazın kesin ya da geçici kaldırılmasına veya

mahkeme tarafından itirazın iptaline ilişkin verilen kararın kendisine94 tebliği

veya tefhimi tarihinden itibaren üç gün95 içinde mal beyanında bulunmakla

yükümlüdür.96

Borçlunun mal beyanında bulunması için İİK m.74’de belirlenen 7 günlük

süre alacaklıyı korumak maksadıyla burada 3 güne indirilmiştir. Bu süre borçluya

tanınan ekstra bir süredir. Zira borçluya mal beyanında bulunması için daha önce

7 günlük süre tanınmış fakat borçlu bu süre içinde beyanda bulunmamış, itiraz

hakkını kullanmıştır. Bu durumda alacaklının alacağına kavuşması gecikmiş

olmaktadır. Ancak neticede borçlu itirazında haksız bulunmuştur. Bunun üzerine

borçluya, beyanda bulunması için yeni bir süre tanınmaktadır. İşte bu süre 3 gün

olarak öngörülmüştür.

Borçlunun mal beyanında bulunması için itirazın iptali veya kaldırılması

kararının kesinleşmesine gerek yoktur.97 Buna göre itirazın kesin ya da geçici

olarak kaldırılması veya iptali kararının (borçlu tarafından) temyiz edilmiş olması

İİK m.75’teki bu üç günlük mal beyanı süresinin işlemesine engel olmaz ve

borçlunun üç gün içinde mal beyanında bulunma zorunluluğunu ortadan

94 Bkz. yuk dn. 72 vd. 95 İİK m.75’te öngörülen bu üç günlük süre takibin şekline göre değişmemektedir.ŞİMŞEK,

s.280; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.419; bkz. aşa. dn. 125. 96 KURU, c.I, s.599; İPEKÇİ; Şerh, s.358; ÖZKAN, s.520; TÜRKEŞ, s.18; BERKİN- Rehber,

s.202; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.183; BERKİN- İcra, s.76; POSTACIOĞLU- İcra, s.274; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I. s.417, 419; PEHLİVANLI, c.II, s.2011; OLGAÇ, c.II, s.1667; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1269; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.64; AKYAZAN, s.213; bkz. mesela: 8 CD. 26.3.1997, 4128/4254; 8.CD. 1.6.1995, 7952/8113 (UYAR, c.VI, s.8803, no.6); 8.CD. 21.11.1996, 13509/14728 (ÜNVER, s.49); 8.CD. 29.9.1994, 9653/10322 (ALASU, s.151); 8.CD. 21.9.1993, 7230/9072 (ALASU, s.165); 8.CD.23.6.1992, 6478/8238 (ALASU, s.186); 8.CD. 3.3.1992, 1586/2850 (ALASU, s.213); 8.CD. 21.11.1991, 10678/11461 (ALASU, s.224); 8.CD. 7.2.1990, 11185/1154 (ALASU, s.289); 8.CD. 17.4.1990, 2775/3878 (ÜNVER,s.162); 12 HD. 16.4.1987, 1349/5464; 12 HD. 6.3.1987, 16698/3157; 12 HD. 3.3.1987, 166698/3157 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.94, no.6); İİD 10.11.1965, 12607/12743 (OLGAÇ, c.I, s.641); İİD 14.4.1961, 43455/3848 (BERKİN/ÜSTÜNDAĞ/UMAR/ALANGOYA,s.348); İİD 9.11.1962, 12366/12226 (AD 1963/1-2 s.206).

97 PEHLİVANLI, c.II, s.2011; bkz. mesela; İİD. 14.11.1963, 12645/11986 (TÜRKEŞ,s.18); AKYAZAN, s.213; Bkz. aşa. § 7 dn. 228.

72

kaldırmaz. Çünkü temyiz satıştan başka icra (takip) işlemlerini durdurmaz. Bu

nedenle de borçlu, itirazın iptali veya kaldırılması kararını temyiz etmiş olsa bile,

bu üç günlük süre içinde mal beyanında bulunmak zorundadır.98

Genel haciz yolunda, borçlunun takibe itiraz ederek durdurduğu

durumlarda, kefilin de mal beyanında bulunma yükümlülüğü ortadan kalkar. Aynı

zamanda kefil İİK m.75. maddesinde belirtilen imkanlardan da yararlanabilir.

Buna bir örnek verecek olursak:

“Takip ilamsız icraya ilişkin olup, 3.2.1992 tarihinde icra müdürlüğünce

borçlu asilin borca vaki itirazının kabul edilmiş olmasıyla, İİK’nın 66. maddesi

uyarınca icra takibi durmuştur. Bu alacaklı tarafça İİK’nın 67 ve müteakip

maddeleri gereğince itirazın iptali veya kaldırılması konusunda alınmış bir karar

da yoktur.

Bu durumda: Ortada hukuken geçerli bir takip kalmadığına göre kefil

durumunda olan borçlu sanığın da mal beyanında bulunma yükümlülüğünden söz

edilemeyeceği gibi, itirazın iptali veya kaldırılması halinde dahi İİK’nın 75.

maddesince tanınan olanaktan yararlanabileceği de gözardı edilerek mahkumiyet

hükmü kurulması isabetsizdir.”99

Borçlu, bir özür (mazeret) nedeniyle İİK m.75’teki (yukarıda incelenen) üç

gün içinde mal beyanında bulunamamış ise, bu özür (mazeret) halinin sona

ermesinden itibaren üç gün içinde mal beyanında bulunmak zorundadır.100

ccc) Kısmi İtiraz Halinde

Borçlu, borcun yalnız bir kısmına itiraz (kısmi itiraz) ederse icra takibi

ancak bu itiraz edilen borç kesimi için durur. Borçlunun itiraz etmeyerek (zımnen)

kabul ettiği alacak kesimi için, ödeme emri (icra takibi) kesinleşir ve takibe

98 KURU, c.I, s.599; İPEKÇİ- Şerh, s.355, 879; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166; UYAR- İcra-

İflas Suçları; s.65; BELGESAY- İcra, s.235; BERKİN- Rehber s.202; BERKİN- İcra, s.76; BERKİN- İcrada Hukuk, s.57; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.183; POSTACIOĞLU- İcra, s.274; OLGAÇ, c.I, s.419; TUNA, s.433, ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1269; HÜDAYİOĞLU, s.352; bkz. mesela: İİD 13.4.1950; 1739/1950 (UYAR, c.II, 2106, no,2; GÜRSEL, s.85).

99 8.CD.15.9.1992, 9386/9736 (UYAR, c.VI, s.8881, no.59). 100 KURU, c.I, s.599.

73

devam edilebilir (İİK m.66/I, c.3).101 Bu nedenle kısmi itirazda bulunan

borçlunun, borcun itiraz etmediği (kabul ettiği) kesimi için ödeme emrinin tebliği

tarihinden itibaren yedi gün içinde (kısmi bir) mal beyanında bulunması gerekir

(İİK m.60/4).102

Bununla birlikte borçlunun, itiraz ettiği kesim için ise (itirazın kaldırılması

veya iptaline kadar) takip duracağından, mal beyanında bulunma yükümlülüğü

yoktur.103 Ancak bu itirazın kaldırılması veya iptali halinde borçlu, bu kararın

kendisine tefhimi veya tebliğinden itibaren üç gün içinde mal beyanında

bulunmak zorundadır.(İİK m.75)104

bb) Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yolu ile Takipte

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ilamsız icra yolunun özel bir

türüdür.105 Bu takip yoluna sadece, alacağı bir kambiyo senedine (bono, poliçe,

çek) bağlı olan alacaklı başvurabilir.106 Ancak alacağı bir kambiyo senedine

dayanan alacaklı mutlaka kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluna başvurmak

zorunda olmayıp dilerse genel haciz yolu ile takibe de başvurabilir.107

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerde de borçluya bir

ödeme emri gönderilir ve süresi içinde borcunu ödemesi veya mal beyanında

bulunması istenir. (İİK m.168/6). Bu takip yolunda da borçlunun, süresi içinde

ödeme emrine itiraz etme hakkı vardır. (İİK m.168/4-5). Bu nedenle konuyu iki

kısma ayırarak inceleyeceğiz.

aaa) Borçlu Ödeme Emrine İtiraz Etmezse

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takiplerde borçlunun, kendisine

gönderilen ödeme emrinde gösterilen süre içerisinde takibe konu olan borcunu

101 Bkz. yuk § 5 dn. 21. 102 KURU, c.I, s.255, 599; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.63; BERKİN- Rehber, s.202; TUNA,

s.433; bkz. aşa. dn.291. 103 Bkz. yuk. dn.7. 104 Bkz. yuk. dn.99. 105 KURU, c.I, s.174; KURU, c.II, s.1550. 106 KURU, c.I, s.174; 192; KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders Kitabı, s.99; MUTLUAY, Kemal:

Kambiyo Senetlerine Dayalı Özel Takip Yolunda Borçlunun Borca İtirazı ve Sonuçları, Yasa D. 1979/3, s.557/578.

107 KURU, c.I, s.192; MUŞUL, s.642.

74

ödemesi istenir. Borçlu süresi içinde ödeme emrine itiraz etmez ve borcunu

ödemezse mal beyanında bulunmakla yükümlüdür.108

Genel haciz yolundakinden farklı olarak bu takip yolunda ödeme emrine

itiraz süresi ile borcun ödenmesi ve dolayısıyla mal beyanında bulunma süreleri

birbirinden farklıdır. Buna göre İİK’nın 168. maddesinde açıkça belirtildiği üzere

kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takiplerde ödeme emrine itiraz süresi

beş gün, borcu ödeme veya mal beyanında bulunma süresi ise on gündür.109

İşte kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takiplerde ödeme emrinin

kendisine tebliğinden itibaren beş gün içinde itiraz etmeyen borçlu, gene ödeme

emrinin kendisine tebliğinden itibaren on gün içinde borcunu ödemezse, aynı on

gün içinde İİK’nın 74. maddesine göre mal beyanında bulunmak zorundadır. (İİK

m. 168/6).110

bbb) Borçlu Ödeme Emrine İtiraz Ederse

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerde borçlu, kendisine

gönderilen ödeme emrine kanuni süresi içinde itiraz edebilir. Borçlunun ödeme

emrine itirazı, ya takibin dayanağı olan kambiyo senedindeki imzanın kendisine

ait olmadığı (imzaya itiraz) ya da borçlu olmadığı veya borcun itfa edildiği veya

alacağın zamanaşımına uğradığı veya yetki itirazı (borca itiraz) olmak üzere iki

çeşittir. (bkz. İİK m.168/4-5).111

İİK m.168/4-5’te belirtildiği üzere kambiyo senetlerine mahsus haciz

yolunda ödeme emrine itiraz süresi beş gündür. Buna göre borçlu, ödeme emrinin

kendisine tebliğinden itibaren beş gün içinde ödeme emrine (borca ya da imzaya)

itiraz edebilir.112

108 Bkz. yuk.dn.2. 109 KURU, c.II,s.1684, 1686; MUŞUL, s.642; UYAR, Talih: Kambiyo Senetlerine İlişkin Haciz

Yolu ile Takiplerde Borca İtiraz, BURSA BD 1988/33-34, s.45-51; UYAR; Talih: Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yolu ile Takiplerde Borca İtiraz Nedenleri, İBD 1989/1-3, s.14-41.

110 KURU, c.II, s.1689, 1700; MUŞUL, s.620; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.65; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1272; bkz. mesela: 8..CD. 14.11.1996, 13185/14282; 8.CD. 15.2.1996, 1068/2328 (UYAR, c.VI, s.8852, no.23); 8.CD. 16.5.1936, 6136, 6103/7112 (ÜNVER, s.87).

111 KURU, c.II, s.1702, 1762; MUŞUL, 617, 643; MUTLUAY, s.571. 112 KURU, c.II, s.1686, 1690, MUTLUAY, s.60; UYAR- Borca İtiraz, s.45; UYAR- Nedenler

s.19.

75

Genel haciz yolu ile takiplerden farklı olarak, kambiyo kenetlerine mahsus

haciz yoluyla takiplerde ödeme emrine itiraz, (satıştan başka) icra takibini

durdurmaz (İİK m.169/I; 170/I).113 Ancak icra mahkemesi, takibin (geçici olarak

itiraz hakkındaki nihai karara kadar) durdurulmasına karar verdiği takdirde icra

takibi durur. (İİK m.169-a-/V; 170/III).114

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda ödeme emrine itiraz halinde,

takip durmadığından ve itirazda bulunmuş olan borçlunun mal beyanında

bulunma zorunluluğunu düzenleyen açık bir kanun hükmü de bulunmadığından,

süresi (beş gün) içinde ödeme emrine itiraz etmiş olan borçlunun mal beyanında

bulunmak zorunda olup olmadığı, uygulamada çeşitli tereddütlere yol açmış ve

doktrinde tartışma konusu olmuştur.

Bir görüşe göre, süresi içinde ödeme emrine itirazda bulunan borçlunun

mal beyanında bulunma yükümlülüğü yoktur. Borçlunun, icra mahkemesinin

“itirazın reddi” hakkındaki kararının kendisine tefhim ya da tebliğinden itibaren

üç gün içinde mal beyanında bulunması gerekir.115

Diğer bir görüşe göre ise, ödeme emrine itiraz halinde, icra mahkemesi,

itirazın esası hakkında karar verinceye kadar, “takibin geçici olarak

durdurulmasına” karar vermişse, borçlunun mal beyanında bulunma zorunluluğu

da sözkonusu olmaz. Eğer icra mahkemesi böyle bir karar vermemişse (itiraz

halinde takip durmayacağından), borçlunun mal beyanında bulunması gerekir.116

Yargıtay ise, daha önceki kararlarında, beş gün içinde ödeme emrine itiraz

etmiş olan borçlunun (itiraz takibi durdurmayacağından), ödeme emrinin

tebliğinden itibaren on gün içinde mal beyanında bulunmak zorunda olduğu

görüşünü benimsemekteydi.117 Daha sonraları bu görüşünü değiştirerek, kambiyo

senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerde süresi (beş gün) içinde ödeme emrine

113 KURU, c.II, s.1695, UYAR- İcra-İflas Suçları, s.65; MUTLUAY, s.569; MUŞUL, s.620, 644. 114 KURU, c.II, s.1699. 115 KURU, c.II, s.1701; MUŞUL, s.620 116 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1271; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.66. 117 Bkz. mesela: 8.CD. 13.11.1990, 8702/9297; 8.CD. 27.2.1990, 1278/2108 (UYAR, c.VI, s.8838,

no.14); 8.CD. 31.3.1990, 8702/9297; 8.CD.17.3.1987, 1469/2337 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.107, no.17); 8.CD. 17.3.1987,1469/2337 (YKD 1987/7, s.1104-1105).

76

(borca veya imzaya) itiraz etmiş olan borçlunun mal beyanında bulunma

zorunluluğunun bulunmadığı görüşünü benimsemiştir.118

Doktrindeki bu görüş ayrılığı ve tereddütleri gidermek amacıyla,

17.7.2003 tarih ve 4949 sayılı İcra İflas Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair

Kanunla İİK m.168/6’da da değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklikle kambiyo

senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerde “borçlunun ödeme emrine itirazının

reddi” halinde, mal beyanında bulunma zorunluluğu getirilmiştir.119 Böylece

süresi (beş gün) içinde icra mahkemesine başvurarak ödeme emrine itiraz etmiş

olan borçlunun mal beyanında bulunma zorunluluğunun bulunmadığını belirten

Yargıtay içtihatlarındaki görüş doğrultusunda, maddeye açıklık getirilerek

uygulamadaki tereddütler giderilmek istenmiştir.120

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takiplerde ödeme emrine itiraz takibi durdurmamaktadır. İşte 4949 sayılı kanun, bu duruma uygun olarak, ödeme emrine itiraz etmiş olan borçlunun, itirazının reddi halinde İİK m.75’e göre mal beyanında bulunma zorunluluğunu getirmiştir. Bu bağlamda kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda borçlunun borca itirazı halinde, icra mahkemesinin, itirazın reddine ilişkin kararı (İİK m.169a/IV; 170/II), genel haciz yolundaki, itirazın kaldırılması kararına (İİK m.68;68a) benzetilebilir.121 Buna göre, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunda ödeme emrine itiraz etmiş olan borçlunun, bu itirazı icra mahkemesi tarafından reddedilene kadar, mal beyanında bulunma yükümlülüğü yoktur.122 Böyle bir durumda borçlunun mal beyanında bulunma yükümlülüğü, icra mahkemesinin

118 Bkz. mesela: 8.CD. 12.3.1997, 3037/3295; 8.CD. 8.10.1996, 4179/5207; 8.CD. 17.6.1996,

8372/9101; 8.CD.30.5.1996, 6561/8083; 8.CD.14.6.1995, 8274/9018; 8.CD.5.5.1994, 4432/5280 (UYAR, c.VI, s.8836, no.14); 8.CD.22.12.1993, 11689/13080; (ÜNVER, s.141); 8.CD.16.11.1993, 10412/11400 (ALASU,s.159)

119 «Maddeyle kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla yapılan takiplerde, borçlunun ödeme emrine itirazının reddi halinde mal beyanında bulunma zorunluluğu esası benimsenmiştir. Böylelikle itirazın takibi durdurmamasına uygun olarak mal beyanında bulunma zorunluluğu getirilmiştir.» (Hükümet Gerekçesi).

120 UYAR, Tarih: İcra İflas Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Getirdiği Yenilikler, TBBD 2003/49, s.159-221; PEKCANITEZ, Hakan: 4949 Sayılı Kanunla İcra Hukukunda Yapılan Değişikliklerin Değerlendirilmesi, TBBD 2003/49, s.137-158.

121 KURU, c.II, s. 1701. 122 Bkz. yuk.dn. 92.

77

borçlunun itirazını reddetmesiyle başlar ve borçlu üç gün içinde mal beyanında bulunmak zorundadır.123

İşte, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerde beş gün içinde

ödeme emrine itiraz etmiş olan borçlu, icra mahkemesinin itirazın reddine ilişkin

kararının, kendisine124 tefhim veya tebliğinden itibaren üç gün125 içinde mal

beyanında bulunmak zorundadır.126

Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerde borçlu, itirazın reddi

kararını temyiz etse bile, bu temyiz, satış ve satış bedelinin alacaklıya ödenmesi

dahil hiçbir icra (takip) işlemini durdurmaz (İİK m.169/VII).127 Bu nedenle

borçlunun, itirazın reddi kararını temyiz etmiş olması onun mal beyanında

bulunma yükümlülüğünü ortadan kaldırmayacağından, borçlu İİK m.75’teki bu üç

günlük süre içinde mal beyanında bulunmak zorundadır.

Şunu da belirtelim ki; İİK’nın 170b maddesi uyarınca, gecikmiş itiraz

müessesesi (İİK m.65)128 kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerde de

uygulanır.129

b) İlamlı Takipte

İlamlı takip (ilamlı icra) İİK’nın 24-41 maddeleri arasında düzenlenmiştir.

İlamlı icrada, alacaklının elinde borçlusuna karşı almış olduğu bir mahkeme ilamı

(hükmü) vardır. Alacaklı, bu mahkeme ilamını icra dairesine vererek ilamlı icra

takibi yapar.130

İlamlı icra (konusu para veya başka bir şey olsun) her çeşit alacak

hakkında başvurulabilecek bir takip yoludur.131 Bununla birlikte ilamlı icrada mal

beyanı, ancak konusu para ve teminat olan alacaklara ilişkin ilamların icrasında

123 KURU,c.II, s. 1701. 124 Bkz.yuk. dn. 71.vd. 125 İİK .m75’te öngörülen bu üç günlük süre takibin şekline göre değişmektedir: bkz. yuk. dn. 68. 126 Bkz. yuk. dn. 96; ayrıca bkz. mesela:8.CD.11.10.1994, 9422/11020 (ÜNVER, s.138; ALASU,

s.156). 127 KURU, c.II, s.1761; bkz.aşa. § 7 dn. 228. 128 Bkz. yuk.dn. 88 vd. 129 KURU, c.II. s.1773; MUTLUAY, s.571. 130 KURU, c.I, s.30. 131 KURU, c.I. s.31.

78

söz konusu olur. Bunun dışındaki ilamlar açısından yani konusu para ve

teminattan başka bir şey (örneğin, menkul teslimi, çocuk teslimi, taşınmazların

tahliye ve teslimi) olan alacaklara ilişkin ilamların icrasında mal beyanında

bulunma söz konusu olmaz.132

İlamlı icrada alacaklının alacağı bir mahkeme hükmü ile tespit edilmiş

olduğundan, borçlu borcu olmadığı gerekçesiyle (icra emrine) bir itirazda

bulunamaz ve böyle bir itiraz ile ilamlı icra takibini durduramaz.133 İİK m.33.

gereğince icra mahkemesine başvurmak ise bir itiraz değil takibin geri bırakılması

talebidir.134

İİK m.33’te belirtildiği üzere ilamlı icrada mal beyanında bulunma süresi

yedi gündür.135 Buna göre, ilamlı icrada, icra emrine itiraz sözkonusu, olmadığı ve

İİK m.33’e dayanan icranın geri bırakılması da takibi etkilemeyeceği için borçlu,

icra emrinin kendisine136 tebliği tarihinden itibaren yedi gün içinde mal beyanında


c) Rehin Paraya Çevrilmesi Yolu İle Takiplerde

İİK’nın 145-153. maddeleri arasında düzenlenen rehnin paraya çevrilmesi

yoluyla takipler, ilamlı ve ilamsız takip olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.138

Rehinle (İİK m.23) temin edilmiş olan alacaklar için, alacaklı kural olarak ilk

önce rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takip yapmak zorundadır; doğruca genel

haciz yoluna başvuramaz.139

Rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takiplerde, alacaklı, rehinle temin

edilmiş olan alacağını, rehin konusu malın satılması (paraya çevrilmesi) suretiyle

elde edecektir. Bu takip yolunda borçlunun, mallarının haczedilmesi sözkonusu

132 Bkz. yuk. § 2 dn. 1-8. 133 KURU, c.I, s.30; MUTLUAY, s.571. 134 ÖGÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.I, s.419; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1270. 135 İPEKÇİ-Şerh, s.355,879;ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.I,s.419;ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1270. 136 Bkz. yuk. dn. 54 vd. 137 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.I, s.419; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1270. 138 KURU, c.I, s.30. 139 KURU, c.I, s.169,199.

79

olmadığından, mal beyanında bulunma yükümlülüğü de yoktur ve ödeme veya

icra emrine bu yönde bir kayıt (ihtar) konulamaz.140

Ancak, borçlu (veya varsa rehin maliki üçüncü kişi), yalnız (sırf) rehin

hakkına itiraz ederse, bununla ödeme emri ile istenen alacağı kabul etmiş olur.141

Bu halde alacaklı, rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takipten (ve bununla itiraz

edilen rehin hakkından) vazgeçerek, alacağa itiraz edilmediğinden dolayı

kesinleşmiş olan takibe (aynı dosyada) genel haciz yolu ile devam edilmesini

(yani borçlunun mallarının haczedilmesini) isteyebilir (İİK m.147/2).142 Bu

taktirde, icra dairesi, borçluya mal beyanında bulunması (İİK m.74) için yedi

günlük bir süre verir (İİK m.147/2)143 Yani borçluya “menkul rehninin paraya

çevrilmesinde borçlunun mal beyanında bulunmasına davet” yazısını gönderir.144

Bu durumda borçlu kendisine gönderilen bu davetiyenin tebliği tarihinden itibaren

yedi gün içinde mal beyanında bulunmakla yükümlüdür.145

C) MAL BEYANINDA BULUNMANIN SONUÇLARI

İcra ve İflas Kanunu’muz mal beyanında bulunmanın neticelerini

(sonuçlarını) tayin etmemiştir.146 Bununla birlikte mal beyanında bulunmanın

gerek borçlu, gerek alacaklı açısından bir takım sonuçlar ve etkiler doğuracağı

muhakkaktır.

Hukuken borçlu tarafından beyan edilmiş olan mallar haczedilmiş

sayılamaz.147 Zira İİK m.78’a göre haciz, mal beyanı beklenmeden ancak

140 KURU,c.III, s.2402; OLGAÇ, c.I. s.417; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1272; bkz. yuk.dn.110

ve 111. 141 KURU, c.III, s.2403; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1272. 142 KURU, c.III, s.2403; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1272. 143 KURU, c.III, s.2403; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c,II, s.1272; «Sadece rehin hakkına itiraz

olunmuşsa, bu takdirde olacak kesinleşmiş olacağından, alacaklıya rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takipten vazgeçerek takibe aynı dosyada haciz yoluyla devam imkanı verilmiştir. Bu takdirde, borçluya mal beyanında bulunması için yedi günlük bir mühlet verilecektir. » (Hükümet Gerekçesinden).

144 KURU, c.III, s.2403; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1272. 145 KURU, c.III, s.2403 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1272. 146 BELGESAY- İcra, s.241. 147 BERKİN- Rehber, s.203; BELGESAY- İcra, s.241; BERKİN- İcra, s.76; BERKİN- İcrada

Hukuk, s.57.

80

alacaklının talebi ile yapılabilir.148 Alacaklının haciz talebi olmadıkça, borçlunun

talebi olsa bile malları haczedilemez.149

Bununla birlikte borçlu, alacaklının haciz talebine ya da bu hakkı düşene

kadar, beyan ettiği malları saklamak mecburiyetinde değildir.150 Böyle bir durum

bazı hallerde, alacaklı için faydalı olmadan borçluyu zarara uğratabilir. Mesela,

mevsimlik olup süresi çabuk geçen, çabuk bozulabilecek nitelikte olan veya

muhafazası masraflı olan malların zamanında satılamaması borçlu için olduğu

kadar alacaklı için de zararlıdır.151

Bu nedenle borçlu, mal beyanında bildirdiği mal ve hakları üzerinde

serbestçe tasarruf edebilir.152 Yani, borçlunun mal beyanında bulunmuş olması,

mal beyanında bildirdiği mal ve hakları üzerinde tasarruf yetkisini kaldırmaz.153

Buna karşılık, borçlunun, beyan ettiği mallarında tasarruf ederek mal

beyanını neticesiz bırakması, mal beyanında bulunmamış veya yeteri kadar mal

göstermemiş gibi cezai sorumluluğunu doğurur. Ancak yeni mal kazanarak

bunları beyan etmiş olmakla bu sorumluluktan kurtulur.154

148 BERKİN- Rehber, s.203, BELGESAY- İcra, s.241; BERKİN- İcra, s.76; BERKİN- İcrada

Hukuk, s.57. 149 BELGESAY- İcra, s.241. 150 BELGESAY- İcra, s.241. 151 BELGESAY- İcra, s.241. 152 Burada devir olan üçüncü kişinin iyi niyeti asıldır (İİK m.86, 97, 279): ŞİMŞEK, s.279. 153 KURU, c.I, s.613; BERKİN- Rehber;s.203; BELGESAY- İcra, s.241; POSTACIOĞLU- İcra,

s.278; ŞİMŞEK, s.279; BERKİN- İcra, s.76; BERKİN- İcrada Hukuk, s.57; Ticareti terk eden tacirlerin mal beyanında bulunması bu durumun istisnasını oluşturur. (POSTACIOĞLU- İcra, s.278 ve ayrıca bkz. aşa.§ 9 dn.39.

154 BERKİN- Rehber, s.203; BERKİN- İcra, s.76.

81

§7. MAL BEYANINDA BULUNMAMANIN MÜEYYİDELERİ

Bir icra takibi sırasında ödeme emri yada icra emrini alan borçlu, ödeme

süresi içinde borcunu ödemez ve itiraz ile hakkındaki icra takibini de

durdurmazsa, kanunun öngördüğü (İİK m.32;60/4;147/2; 168/6;75) süre içinde,

kanunun öngördüğü (İİK m.74) şekil ve içerikte mal beyanında bulunmak

zorundadır.

Borçlunun bu yükümlülüğünü yerine getirmemesi suç sayılıp

cezalandırılmıştır.

Borçlunun, gerek icra dairesince ödeme veya icra emrinin tebliği üzerine

ve gerek İİK 75. maddeye göre, itirazın iptal veya kaldırma kararının kendisine

tefhimi veya tebliği üzerine, kanuni süresi içinde usulüne uygun şekilde mal

beyanında bulunmadığı takdirde alacaklının iki seçimlik hakkı vardır:

a) Alacaklı dilerse, mal beyanında bulunmayan borçlunun, mal beyanında

bulununcaya kadar hapsen tazyikine karar verilmesi istemiyle (İİK m.76), İcra

Mahkemesine başvurur,

b) Dilerse, mal beyanında bulunmama suçundan dolayı (on günden bir aya

kadar hafif hapis cezası ile) mal beyanında bulunmayan borçlunun

cezalandırılması için (İİK m.337/I) İcra Mahkemesine başvurur.1

Alacaklının ilk aşamada borçlu aleyhine bu yollardan birine başvurması

gerekmektedir. Yani hem hapsen tazyik (İİK m. 76) isteminde bulunup bunun

sonucunu almadan hem de cezalandırma isteminde bulunamaz.2

İşte, süresi içerisinde mal beyanında bulunmamış olan borçlu, hapisle

tazyik edileceği (İİK m.76) gibi bunun yerine hafif hapis cezasına da mahkum

edilir. (İİK m.337/I).3

Burada icra iflas suç ve cezalarına genel olarak değinildikten sonra mal

beyanında bulunmamanın müeyyideleri incelenecektir.

1 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.52; ÜNVER, s.30. 2 ÜNVER- s.30. 3 KURU, c.I,s.599; ÜNVER, s.30; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.52.

82

A) İCRA İFLAS SUÇ VE CEZALARI

1- GENEL OLARAK

Eskiden cebri icra doğruda doğruya borçlunun şahsına uygulanıyor, hapis,

borçların ödenmesini sağlayan ve açılan kredileri teminat altına alan yegane

müeyyide olarak kabul ediliyordu. Daha sonra, bu ilkel uygulamadan

vazgeçilerek, alacakların, borçlunun malvarlığından ve malları ile alacak ve

haklarından tahsiline başlandı. Yani modern hukuk gittikçe borçlunun şahsı

üzerindeki tazyiki0 kaldırmış, cebri icrayı mallara yöneltmiştir.4

Bu gün artık cebri icra borçlunun malvarlığı üzerinde gerçekleştirilir.

Borçlu borcundan ötürü artık şahsı üzerinde herhangi bir cebre maruz değildir.

Yani cebir unsuru sadece, mal sahibi borçlunun rıza ve muvafakatine bakılmasızın

ona ait mallara hukuken el konması ve paraya çevrilmesi şeklinde söz konusu

olmaktadır.5

Ancak bu durum, borçlunun şahsına karşı herhangi bir cebrin hiçbir suretle

kullanılmaması anlamına gelmemektedir.6 Zira modern İcra ve İflas Hukukları

bütün gayretlerine rağmen, borçlunun şahsı üzerindeki cebri tamamen tasfiye

edebilmiş de değildir.7

Kanun koyucular birtakım zorunlu sebeplerle, borcunu ödemeyen bazı

borçlular hakkında, onları borçlarını yerine getirmeye zorlamak amacı ile icra

suçları adı verilen münferit bir takım suçlar ihdas etmek zorunda kalmışlardır.8

Böylece borçlunun, alacaklıların alacaklarının tahsiline mani olan veya bunu

güçleştirin bazı hareketleri suç sayılarak, bu suçlardan ötürü cezalandırılması

hususunda bazı esaslar kabul edildi.9

Mal aleyhine cürümlere yer veren bir ceza sisteminde, borçlunun borcun

belirli bazı şartlar içinde ödememesinin bir takım suçlar şeklinde mütalaa edilmesi

ve bu suretle cezai hükümlerin tarifine dahil edilmesi doğal karşılanmalıdır.10

4 Bkz.yuk. §1, B, I. 5 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.739. 6 POSTACIOĞLU- İcra, s.507. 7 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 507. 8 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.507; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.3; TÜRKEŞ, s. 16; BERKİN- İcrada

Hukuk, s. 118; BERKİN- Medeni Suçlar, s. 433. 9 BERKİN- Rehber, s. 478. 10 POSTACIOĞLU- Icra, s.739.

83

Modern hukukun bu sahada getirdiği yenilik, daha ziyade, sırf borcun

ödenmemesinin borçlu için suç teşkil etmemesidir. Yani modern hukukta, her

halükarda, sadece borcun ödenmemiş olması suç sayılmamış ve borcunu

ödeyemeyen borçlunun sırf bu sebeple cezalandırılması caiz görülmemiştir.11

İİK’da prensip itibariyle borçlunun ödeyemediği borcundan dolayı hapis

kabul edilmemiştir. Buna karşılık mallarını saklayan veya alacaklılarından kaçıran

kötü niyet sahibi borçluları, mal beyanında bulunmaları için hapisle tazyik etmek

ve genel krediyi korumak için, kusuru ile acze düşen basiretsiz borçluları hapisle

cezalandırmak gibi durumlar da kamu yararına uygundur.12

İcra İflas Kanunumuz da bu bağlamda çeşitli icra ve iflas suçları kabul

etmiş ve 331 ve 354. maddeleri arasında, bir yandan bu suçların neler olduğunu

belirtmiş, diğer yandan da bunların yargılama usulü hakkında hükümler

düzenlemiştir. 13

II- İCRA İFLAS SUÇLARININ MAHİYETİ

1) İcra İflas Suçlarının Sınıflandırılması

İcra iflas suçlarının neler olduğunun, kanunsuz suç olmaz (suçta kanunilik)

ilkesi gereğince kanunda açık-seçik biçimde belirtilmiş olması gerekir.14 Nitekim

İİK 310, 311 ve 331 vd. maddelerinde bu suçların neler olduğu belirtilmiştir.

Bununla birlikte hemen belirtelim ki, borçlunun kötü niyetini karşılamak

üzere düzenlenen bu icra iflas suçları sadece İİK’da yer almayıp, bunların bazıları

da TCK tarafından tayin edilmiştir. Özel kanunlarda da bu tür suçlara yer

verilmesi mümkündür.15 Nitekim TTK’da bu tarz hükümlere rastlamaktayız,

mesela senetlerde sahtekarlık yapılması.16

Hukukumuzda, İİK ile tayin edilmiş olan icra suçlarının işlenmiş olup

olmadığı icra mahkemesi tarafından takdir edilir; TCK ile tayin edilen icra

11 BERKİN- Rehber, s. 478; POSTACIOĞLU- İcra, s.739. 12 BERKİN- Rehber, s. 478; BERKİN- İcra, s.179; BERKİN, Necmeddin: İcra Suçlarına Dair

Bazı düşünceler, İleri Hukuk 1946/10 s.71-72,82. 13 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 3; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 507; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s. 160. 14 UYAR- İcra-İflas suçları, s. 3; BERKİN- Rehber, s. 479. 15 POSTACIOĞLU - İcra, s. 740; BERKİN- Rehber, s. 479; BERKİN - İcra, s. 179. 16 Bkz. UYAR- İcra iflas Suçları, s.579 vd.

84

suçlarından bazıları hakkında ise CUMK’a göre Asliye Ceza Mahkemeleri

görevlendirilmiştir (mesela İİK m. 335; TCK 276).17

İşte, bu bağlamada, İİK’nın suç saydığı eylemler (icra suçları)

a) Ceza Mahkemelerinin görev alanına giren suçlar ve

b) İcra Mahkemelerinin görev alanına giren suçlar

olmak üzer iki kısma ayrılmaktadır.18

Bizim inceleme konumuzu oluşturan; mal beyanında bulunmamak (İİK m.

337), Ticareti terk (İİK m. 337a)19, Gerçeğe aykırı beyanda bulunmak (İİK m.

338) ve beyanda bulunduktan sonra mal ve kazancında meydana gelen artışları

bildirmemek suçları (İİK m. 339)20 yukarıda belirttiğimiz ayrımda ikinci gruba

girmektedir. Yani bu suçlar icra (ceza) mahkemelerinin görev alanına giren

suçlardandır.21

2) İcra Suçları İle Ceza Hukuku Suçlarının Karşılaştırılması

İcra suçları ile diğer suçları (ceza hukuku suçlarını) birbirinden ayıran bazı

farklar mevcuttur.

Bu bağlamda öncelikle, ceza kanunları dışındaki kanunlarca belirlenmiş

olan cezalar kötü niyeti cezalandırmak suretiyle iyi niyeti koruyarak sosyal ahlakı

yüceltmek gayesine yöneliktirler.22

İcra ve İflas Kanununda tarif edilen suçlardan bazıları hakkında ceza, icra

ceza mahkemeleri tarafından verilir (İİK m. 347, m348). Halbuki ceza kanunu

anlamındaki suçlara ceza tatbiki, genel mahkemelerce yapılır.23 Davayı görme

yetkisi İcra Ceza Mahkemelerine verilmiş olan suçların muhakemesinde de

17 BERKİN- Rehber, s. 480; BERKİN- Düşünceler, s. 71. 18 ÜNVER, s. 1; UYAR- İcra-iflas Suçları, s. 4; BERKİN- Rehber, s. 479; İPEKÇİ- Pratik

Bilgiler, s.160. 19 Bkz. aşa. § 9 dn. 63 vd. 20 Bkz. aşa. § 8 dn. 21 vd. 21 ÜNVER, s. 25 vd; UYAR- İcra-İflas Suçları , s. 52 vd; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler , s. 160 vd;

BERKİN- Rehber, s. 482 vd; BERKİN - İcra, s. 181vd; TÜRKEŞ; s. 17 vd. 22 BERKİN- Medeni Suçlar, s. 433. 23 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 507.

85

CMUK hükümleri değil, İcra İflas Kanunun düzenlediği özel yargılama usulü

(İİK m. 346 vd.) uygulanır.24

Ceza kanunu anlamında bir suç ile karşılaşan hakim, ceza tatbik etmek

zorunda olduğu halde; İİK’nın on altıncı babında (İİK m. 331 vd) yazılı olup da,

takibi de şikayete bağlı olan suçlarda, şikayetçi feragat ederse veya borcun yerine

getirildiği sabit olursa, dava ve bütün neticeleriyle ceza düşer (İİK m. 354). Zira,

bu suçlara verilen cezaların gayesi, esas itibariyle, borçluyu, yerine getirmekten

kaçındığı bazı fiilleri ifa etmeye zorlamak olduğuna göre, bu sonucun

gerçekleşmesi halinde de cezanın kalkması doğaldır.25

Belirtilen bu birkaç fark dışındaki hallerde icra iflas suçları ile ceza

kanunu anlamındaki suçlar arasında bir ayniyet mevcut olacaktır. İcra ve iflas

suçları neticesinde uygulanan müeyyideler de birer “ceza” mahiyetinde

olduğundan ceza hukuk esasları burada da geçerlidir.26 Ceza hukukunda yer alan

cezaların infazı hakkındaki 647 sayılı kanun hükümleri (İİK m. 352b saklı olarak)

icra iflas suçları bakımından da geçerlidir.27

B) HAPİSLE TAZYİK

I- TANIMI

Hapisle tazyik müessesesi İİK’nın 76. maddesinde düzenlenmiştir. Anılan

maddede, kanuni süresi (İİK m.32; 60/4; 168/6;75) içinde, İİK m.74’e uygun

içerikte mal beyanında bulunmayan borçlunun, alacaklının istemi üzerine, İcra

Mahkemesi tarafından mal beyanında bulununcaya kadar ve üç ayı geçmemek

üzere hapisle tazyik olunacağı öngörülmüştür.28

İşte alacaklı, süresi içinde mal beyanında bulunmamış olan borçlunun,

(mal beyanında bulununcaya kadar) hapisle tazyik edilmesine karar verilmesini

İcra Mahkemesinden isteyebilir. İcra hakimi, borçlunun süresi içinde (icra

24 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 507. 25 ÜSTÜNDAĞ - İcra, s. 507-508. 26 TÜRKEŞ, s. 16; ayrıca bkz. yuk. § 6. dn. 47 vd. 27 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 508; UYAR- İcra-İflas Suçları; s. 3; TÜRKEŞ, s. 16, BERKİN- Rehber,

s.479; BERKİN- İcra, s. 179. 28 ÜNVER, s.30; ÖZKAN, s.520; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.189; İPEKÇİ- Şerh, s.359;

POSTACIOĞULU- İcra, s.274; BERKİN- Rehber, s.204; BERKİN- İcra, s.77; TUNA, s.430; GÜRDOĞAN, s.67; ARAR, s.168; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.420.

86

dairesine) mal beyanında bulunmamış olduğunu tespit ederse, borçlunun (üç ayı

geçmemek üzere) hapisle tazyik edilmesine karar verir.29

II- HUKUKİ MAHİYETİ

Süresi içerisinde (İİK m.74’e uygun olarak) mal beyanında bulunmayan

borçlu, mal beyanında bulununcaya kadar, bir defaya mahsus olmak ve üç ayı

geçmemek üzere hapisle tazyik olunur( İİK m.76).

İİK m. 76’da düzenlenmiş olan bu, borçlunun (mal beyanında bulununcaya

kadar) hapisle tazyiki (zorlanması), modern hukuktaki, cebri icranın, borçlunun

malvarlığına yönelmesi gerektiği kuralının istisnalarından birisini oluşturur.30

Ancak, buradaki hapsin amacı, kanundaki tabirinden de anlaşılacağı üzere,

borçluyu cezalandırmak değil, borçlunun mal beyanında bulunmasını

sağlamaktır.31

Mal beyanı ve cezanın ilişkin olduğu kanun maddelerinde hemen her bir

cezanın alt ve üst sınırı saptanmışken İİK m.76. madde bağlamında mal

beyanında bulununcaya kadar hapisle tazyik işleminde tek bir ceza “tavan” hüküm

kabul edilmiştir. Bu da hapis cezasının üç ayı geçemeyeceğine ilişkin

düzenlemedir. Yani mal beyanında bulunmayan borçlu en fazla üç ay hapsen

tazyik edilebilir.32

Madde metninden de açıkça anlaşıldığı üzere, düzenlenen önlem ancak bir

kereye özgü başvurulabilecek türdendir.33 Üç ay veya daha az süreyle hapsedildiği

halde mal beyanında bulunmayan borçlu bir daha tazyiken hapsedilemez.34 Zira

maddede “bir defaya mahsus olmak üzer hapisle tazyik olunur” denilmektedir.35

Süresinden (İİK m.60/4; 168/6, 75) sonra mal beyanında bulunan

borçlunun hapisle tazyiki mümkün olmadığı gibi, hapisle tazyik edilmiş olan

29 KURU, c.I, s.600; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.182;UYAR- İcra-İflas Suçları, s.189; ÖZKAN, s.521. 30 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.190; UMAR, s.6 vd. 31 AKYÜZ, s.765; TUNA, s.430. 32 İPEKÇİ- Şerh, s.359, ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184; KURU, c.I, s.600; TUNA, s.431; OLGAÇ,

c.I, s.642; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.420. 33 İPEKÇİ- Şerh, s.359. 34 Ancak hapsen tazyik olduğu halde mal beyanında bulunmayan borçlunun İİK m. 337

gereğince cezalandırılması mümkündür (TUNA, s.431; POSTACIOĞLU- İcra, s.275; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.422).

35 İPEKÇİ - Şerh, s.359; KURU, c.I, s.600; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184, TUNA, s.431; OLGAÇ, c, I, s.642; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.420; ÖZKAN, s.521.

87

borçlunun mal beyanında bulunması halinde de derhal serbest bırakılması gerekir.

Çünkü İİK 76. madde hükmü mal beyanında bulunmayan borçlunun beyanda

bulunmasını sağlamak amacına yönelik ve maddede belirtilen hapis de bir ceza

değil bir tazyik (zorlama) vasıtasıdır. Yani hapis ile tazyik, bir tedbirdir. Ve İcra

Mahkemesi hapisle tazyike “mal beyanında bulununcaya kadar” koşuluyla karar

verir.36

Hapsen tazyikin icrai ceza ile ilgisi yoktur.37 Bu itibarla da borçlunun İİK

m.76 gereğince hapsen tazyik kararına istinaden hapsedilmesi ceza

hükümlülüğünün sonuçlarını doğurmaz.38

III- HAPİSLE TAZYİKİN ŞARTLARI (UNSURLARI)

İİK’nın 76. maddesindeki önlemin uygulanabilmesi yani İcra

Mahkemesinin, borçlunun hapsen tazyikine karar verilebilmesi için bazı

koşulların varlığı gereklidir.

1) Borçlunun Süresi İçinde Mal Beyanında Bulunmamış Olması

Süresi içinde mal beyanında bulunmamış olan borçlu (alacaklının talebi

üzerine) İcra Mahkemesince, beyanda bulununcaya kadar hapisle tazyik edilir

(İİK m. 76).

Bunun için, borçlunun İİK m. 32 ve 60/4’deki yedi gün veya İİK m.

168/6’daki 10 gün veya itirazın İcra Mahkemesince kaldırıldığı ya da mahkemece

iptal edildiğinin kendisine tefhim veya tebliğ edilmesinden itibaren (İİK m.75’e

göre) üç gün içinde mal beyanında bulunmamış olması gereklidir.39

İİK 74. maddede belirtildiği üzere mal beyanı yazılı veya sözlü olarak

yapılır.40 Borçlu sözlü olarak mal beyanında bulunmuşsa, icra müdürünun zapta

geçirdiği bu beyan 74. maddedeki şartları kapsamadığı takdirde borçluya bir kusur

36 KURU, c.I, s.601; ALASU, s.821; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.190; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,

c.I, s.421; TUNA, s.430; POSTACIOĞLU: Adliye ve Takip Hukuku Cezalarının Hukuki Mahiyeti, İBD 1946/4, s.138-145.

37 OLGAÇ, c.I, s.642; ÖZKAN, s.521. 38 ALASU, s.821; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.190; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.422;

POSTACIOĞLU- İcra, s.275; Bkz.aşa.dn. 83 vd. 39 BERKİN- Rehber, s.204 ; KURU, c,I, s.600; ÖZKAN, s.521; BERKİN- İcra, s.77. 40 Bkz.yuk. § 6 dn. 12 vd.

88

yüklenemeyeceğinden, sözlü beyanın noksan olması hallerinde borçlunun hapsen

tazyikine karar verilemez.41

Borçlunun haczi kabil mallarını alacaklının bildiği veya bilmesi gerektiği hallerde de, borçlunun mal beyanında bulununcaya kadar hapisle tazyikine karar verilmelidir. Zira İİK m.337/I cümle 2 hükmü, yalnız o maddeye göre (süresinde mal beyanında bulunmamış olan) borçluya verilecek olan hafif hapis cezası ile ilgilidir.42

İtirazın iptali veya kaldırılması kararının temyiz edilmesi icra takibini durdurmaz ve dolayısıyla kararını kesinleşmesinden önce haciz yapılması da caizdir.43 Bu nedenle itirazın icra mahkemesince kesin ya da geçici olarak kaldırılması veya mahkemece iptali kararının kendisine tebliğ veya tefhiminden itibaren üç gün (İİK m.75) içinde mal beyanında bulunmamış olan borçlunun, İİK m.76’ya göre hapisle tazyik edilmesine karar verilebilmesi için, itirazın kaldırılması veya iptali kararının kesinleşmesi şart değildir.44

2) İhtar Şartı

İcra Mahkemesinin borçlunun hapisle tazyikine karar verebilmesi için, borçluya tebliğ edilen ödeme emrinde, mal beyanında bulunmadığı taktirde, hapisle tazyik olunacağı ihtarının yer alması gerekir.(İİK m.32; 60/4; 168/6).45

Bu ihtarın eksik olması, ödeme emrinin iptalini gerektirmez; fakat borçlu hakkında hapisle tazyik müeyyidesinin uygulanmasına engel olur. Yani ödeme

emrinde bu ihtara yer verilememişse mal beyanında bulunmayan borçlu hakkında

hapisle tazyik kararı verilemez.46

41 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.420. 42 KURU, c.I, s.600. 43 Bkz.yuk. § 6 dn. 98. 44 KURU, c,I, s.600; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.420; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184;

POSTACIOĞLU- İcra, s.275; BERKİN- Rehber, s.204; BERKİN- İcra, s.77. 45 KURU, c.I, s.601; ALASU, s.821, UYAR- İcra-İflas Suçları, s.189; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184;

İPEKÇİ- Şerh, s.359; POSTACIOĞLU- İcra, s.275; TUNA, s.431. 46 KURU, c.I, s.228.

89

3) Alacaklının Talebi (Şikayeti)

a) Talep (Şikayet) Şartı

Mal beyanında bulunmama suçu İİK’da tarifi yapılan şikayete bağlı

suçlardandır.47 Bu nedenle süresi içinde mal beyanında bulunmayan borçlu alacaklının şikayeti üzerine mal beyanında bulununcaya kadar hapisle tazyik

olunur.48

Gerekli ihtarat yapıldığı halde borçlu mal beyanında bulunmamışsa, alacaklı, borçlunun mal beyanında bulununcaya kadar hapisle tazyik edilmesine

karar verilmesini icra mahkemesinden isteyebilir. Yani bu tazyik ancak

alacaklının talebi (şikayeti) üzerine uygulanır. Alacaklını talebi (şikayeti) bulunmadıkça İcra Mahkemesi borçluyu re’sen hapsedemez.49

Bu talep hakkı, alacaklının şahsına sıkı sıkıya bağlı haklardan değildir. Bu

nedenle alacağın başkasına devri (temliki) halinde, bu alacağa bağlı talep (şikayet yani borçlunun hapsen tazyikini isteme) hakkı da alacağı devralan yeni alacaklıya

geçer.50

b) Talep (Şikayet) Süresi

Alacaklının, mal beyanında bulunmayan borçlunun hapisle tazyikini

isteme hakkı, alacaklının suçun işlendiğini öğrendiği tarihten itibaren üç ay ve her

halde suçun işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer.51 Bu itibarla bu süreler geçtikten sonra alacaklının şikayet (borçlunun hapisle tazyikini isteme)

hakkı yoktur.52

Ayrıca alacaklı, borçlunun hapisle tazyik edilmesini, takip sona erinceye

veya borç ödeninceye kadar isteyebilir. Zaten hapisle tazyikin amacı da buna

yönelik olduğundan, borçlu takip konusu borcu ödemiş veya takip sona ermişse,

hapisle tazyik şartları da ortadan kalmış olacağından, yukarıda belirttiğimiz 3 ay

47 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.468; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.160; POSTACIOĞLU- İcra,

s.740; BERKİN- İcra, s.183; BERKİN- Rehber, s.490; TUNA, s.457; TÜRKEŞ, s.79. 48 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.189. 49 KURU, c.I, s. 600; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184; TUNA, s. 431; ÖZKAN, s.521; İPEKÇİ- Şerh,

s.359. 50 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.468; UYAR- Yargılama, s.534. 51 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.468; UYAR- Yargılama, s. 534; UYAR, Talih: İcra Suçlarından

Şikayet Dava ve Ceza Zamanaşımı Süresi, (ABD 1975/4, s.494-499); İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.162; TÜRKEŞ, s.79; TUNA, s.450; POSTACIOĞLU- İcra, s.740; BERKİN- Rehber. s.492; BERKİN; İcra; s.183; AKYAZAN, s.223; Daha ayrıntılı bilgi için bkz. aşa. dn.361 vd.

52 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.471; UYAR- Yargılama, s.536.

90

ve 1 yıllık süreler henüz dolmamış olsa bile, alacaklının artık, hapsen tazyik

talebinde bulunması sözkonusu olmayacaktır.

Bu üç ay ve bir yıllık şikayet süreleri, hak düşürücü nitelikte olup,

doğrudan doğruya mahkemece gözetilir.53

Bu süre kesilmez, durmaz ve bunun hakkında eski hale getirme yoluna

gidilemez.54

c) Talepte Bulunacak Olanlar

Madde metninden de açıkça anlaşıldığı üzere, mal beyanında bulunmamış

olan borçlunun hapisle tazyik edilmesi için alacaklı veya alacaklılar talepte

bulunacaktır.55 Buradaki alacaklıdan kasıt, borçluyla hukuki ilişkiye girerek

borcun doğumunda bizzat taraf olan alacaklı alabileceği gibi alacağı sonradan

devralmış (temellük etmiş) olan alacaklı da olabilir. Yani alacağı devralmış olan

alacaklı da mal beyanında bulunmayan borçlunun hapisle tazyikini isteyebilir.56

Bununla birlikte alacaklının kanuni temsilcisi veya vekili de hapsen tazyik

isteminde bulunabilir.57

IV- HAPİSLE TAZYİK EDİLECEK OLAN

İİK’nın 76. maddesi uyarınca hapsen tazyiki istenilecek olan kişi; mal

beyanında bulunmayan borçludur.58 Ayrıca bu borçlu gerçek kişi niteliğinde bir

borçludur.59

Tüzel kişi borçlularda ise, mal beyanında bulunma yükümlüğü tüzel

kişinin yetkili organı olan kişi yada kişilerce yerine getirilir.60 Bu itibarla mal

beyanında bulunmama durumunda tüzel kişiler cezalandırılamaz. Zira tüzel

53 İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.160; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.471; UYAR- Yargılama, s.536;

UYAR- Süre, s.494; TUNA, s.456; AKYAZAN, s.223; BERKİN- Rehber, s.492. 54 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.471; UYAR- Yargılama, s.536; KURU, c.I, s.135; KURU-

Ödeme Emri, s.625,633. 55 ÖZKAN, s.521; İPEKÇİ- Şerh, s.359. 56 Bkz.yuk.dn.50. 57 İPEKÇİ- Şerh, s.359. 58 ÖZKAN, s.521. 59 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.468; UYAR- Yargılama, s.534. 60 Bkz.yuk.§ 3 dn. 17.

91

kişileri ilgilendiren cezaya tüzel kişinin muamelelerinde suç teşkil eden fiili

işleyenler hakkında hükmolunur (İİK m.345).61

İşte cezaların şahsiliği ilkesi gereğince kabul edilmiş olan bu hükme göre,

mal beyanında bulunmama durumunda hapsen tazyiki istenilecek olan kişi tüzel

kişinin kendisi değil, beyan yükümlülüğünü yerine getirmeyen, tüzel kişinin

organı durumundaki gerçek kişilerdir.62

V- BAŞVURU YÖNTEMİ

1) Başvuru Mercii

Alacaklı, mal beyanında bulunmayan borçlunun hapisle tazyik edilmesi

istemiyle İcra Mahkemesine başvuracaktır.63

Bununla birlikte alacaklı, borçlunun hapsen tazyik (baskı) altına alınmasını

icra müdürlüğünden de isteyebilir. Bu takdirde icra müdürü, icra takip dosyasını

alacaklının isteği hakkında bir karar verilmek üzere İcra Mahkemesine

gönderecektir. Çünkü hapsen tazyik kararını İcra Mahkemesi verir, icra müdürü

veremez.64

Hapsen tazyikin (İİK m.76) icrai ceza ile ilgisi yoktur.65 Bu nedenle

hapsen tazyikine ilişkin talep, İcra Mahkemesinin esas defterine kaydedilmez,

değişik işler defterine yazılır.66 Ayrıca hapsen tazyiki istenen borçlu hakkında da

icra ceza dosyası açılamaz.67

2) Başvuru Şekli

Alacaklı, borçlunun hapisle tazyik edilmesi talebini, İcra Mahkemesine,

dilekçe ile (yazılı olarak) yapabileceği gibi, mahkeme kaleminde isteğin tutanağa

yazdırılması suretiyle sözlü olarak da yapabilir.68

61 BERKİN- Rehber, s.479; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.468; UYAR- Yargılama, s.534;

TÜRKEŞ, s.79; Daha ayrıntılı bilgi için bkz.aşa.dn. 386 vd. 62 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.469; UYAR- Yargılama, s.535. 63 ÜNVER, s.31. 64 ÖZKAN, s.522. 65 OLGAÇ, c.I, s.642. 66 ÖZKAN, s.521; OLGAÇ, c.I, s.642; KURU, c.I, s.600. 67 OLGAÇ, c.I, s.642. 68 ÜNVER, s.31; ÖZKAN, s.521.

92

VI- GÖREV VE YETKİ

1) Görevli Mahkeme

Mal beyanında bulunmayan borçlunun, İİK’nın 76. maddesi uyarınca

hapisle tazyik edilmesi konusunda görevli mahkeme İcra Mahkemesidir.69

2) Yetkili Mahkeme

Bu konuda yetkili mahkeme ise, icra takibinin yapıldığı yer İcra

Mahkemesidir.70

VII- YARGILAMA VE KARAR

Mal beyanında bulunmayan borçlunun hapisle tazyik edilmesi konusunda

bir talep alan İcra Mahkemesi, icra dosyasını getirtip, borçlunun mal beyanında

bulunup bulunmadığı hususunda incelemede bulunacak ve karar verecektir.71

Aslında İcra Mahkemesinin hapisle tazyik istemleri konusunda yaptığı

işlem tam bir yargılama işlemi değildir.72 Çünkü İcra Mahkemesinde, hapsen

tazyik istemleri hakkında taraflar çağrılmadan ve duruşma açılmadan evrak

(dosya) üzerinde inceleme yapılarak karar verilmektedir.73

İcra Mahkemesi alacaklının talebi üzerine yaptığı inceleme sonuncuda

borçlunun, süresi (İİK m.32, 60/4;75;168/6) içinde mal beyanında bulunmamış

olduğunu tespit ederse, borçlunun üç ayı geçmemek üzere hapisle tazyik

edilmesine karar verir.74

İİK m.76 bağlamında, mal beyanında bulunmayan borçlu ancak İcra

Mahkemesi kararıyla hapsen tazyik (baskı) altına alınır. İcra müdürünün böyle bir

yetkisi yoktur.75

69 ÜNVER, s.31; ÖZKAN, s.521. 70 ÜNVER, s.31; ÖZKAN, s.521; KURU, c.I, s.600. 71 ÖZKAN, s.521. 72 ÜNVER, s.31. 73 ALASU, s.821; ÖZKAN, s.521; ÜNVER, s.31; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.189; KURU, c.I,

s.600; Bkz. Mesela: 8.CD 10.10.1996, 11073/122282(ÜNVER, s.103); 8.CD 16.10.1996, 12072/12562; 8.CD 10.4.1996, 4558/5208 (ALASU , s.823); 12 HD 16.5.1986, 5920/5927; 12 HD 5.12.1986, 14362/13631;12.HD 31.3.1986, 2800/3444 (UYAR,c.II,s.2109,no.3); 12. HD 13.6.1983, 5862/4745; 12.HD 25.4.1983, 2891/3201 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.191, no.2).

74 KURU, c.I, s.600; ÖZKAN, s.521; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.182. 75 ÖZKAN, s.522.

93

Alacaklının, borçlunun hapsen tazyik altına alınmasını icra

müdürlüğünden istemesi de mümkündür. Böyle bir durumda da icra müdürünün

hapsen tazyik kararı verme yetkisi olmadığından, icra müdürü, takip dosyasını

İcra Mahkemesine gönderecek ve karar İcra Mahkemesi tarafından verilecektir.76

Borçlunun süresi içinde mal beyanında bulunmaması üzerine alacaklının

iki seçimlik hakkı vardır. Alacaklı dilerse, borçlunun mal beyanında bulunması

için (İİK m.76’ya göre) hapsen tazyikine karar verilmesi istemiyle, dilerse bu

eylemi suç olan borçlunun (İİK m.377’ye göre) cezalandırılması için, İcra

Mahkemesine şikayette bulunabilir.77

İcra Mahkemesi de bu konuda, inceleme yapıp karar verirken alacaklının

talebiyle bağlıdır. Yani alacaklı, şikayet dilekçesinde, süresi içinde mal beyanında

bulunmayan borçlunun hapsen tazyikine karar verilmesini istemişse, İcra

Mahkemesi talep dışına çıkarak duruşma açıp İİK m. 337’ye göre karar veremez.

Mesela:

“Mal bildiriminde bulunmadığı iddiasıyla, (borçlu) sanık hakkında

“hapsen tazyik” isteminde bulunan müşteki vekilinin, bu talebi üzerine İİK’nın

76. maddesine göre evrak üzerinde karar verilmesi gerekirken, istem dışına

çıkarak, duruşma icrası ile aynı yasanın 337. maddesi ile mahkumiyet kararı

verilmesi bozmayı gerektirmiştir.”78.

Bununla birlikte alacaklı, mal beyanında bulunmayan borçlunun hem (İİK

m.76’ya göre) hapsen tazyikini ve hem de (İİK m.337’ye göre) cezalandırılmasını

birlikte istemişse, bu durumda İcra Mahkemesinin , borçlunun daha lehinde olan

(İİK m.76’ya göre) hapsen tazyikine karar vermesi gerekir.79

Alacaklının, hapsen tazyik isteği hakkında verilen karar takip dosyası ile

birlikte icra müdürlüğüne gönderillir.80

76 ÖZKAN, s.522. 77 ÜNVER, s.30; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.52. 78 8. CD 9.12.1996, 150888/15752 (ÜNVER, s.130; ALASU, s.823); bkz. aynı doğrultuda; 8.

CD 27.1.1998, 1997/18717-743; 8.CD. 22.1.1998, 1997/17837-482 (ALASU, s.822); 8 CD 20.2.1997, 505/1973; 8. CD 3.12.1996, 14847/15405; 8.CD 17.6.1996; 9004/9132; 8. CD 24.4.1996, 4937/6093, (UYAR, c.VI, s.8849, no.19); 8.CD 10.4.1996, 4558/5208(ÜNVER, s.122; ALASU, s.823); 8. CD 22.6.1993, 6159/7322 (ALASU, s.824; UYAR, c.II, s.2109, no.2); 8 CD 25.9.1987, 6848/7857(ŞİMŞEK, s.973).

79 Bkz. 12 HD 10.7.1979, 6377/6475 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.195, no.6); bkz.aşa.dn.120. 80 ÖZKAN, s.522.

94

Ayrıca İcra Mahkemesi, borçlunun hapisle tazyik edilmesine karar verince,

bu kararını C. Savcılığına bildirir ve C. Savcılığından borçlunun mal beyanında

bulununcaya kadar hapisle tazyik edilmesin ister. Hapisle tazyik kararı, C.

Savcılığı tarafından yerine getirilir (icra edilir). 81

VIII- KANUN YOLLARI

İcra Mahkemesinin duruşma açmadan evrak üzerinde vereceği hapisle

tazyik kararının temyiz olanağı yoktur. Bu karar aleyhine taraflar itiraz yoluna

başvurabilirler.82

IX- HAPİSLE TAZYİK CEZASININ SONUÇLARI

Mal beyanında bulunmayan borçlu hakkında verilecek hapsen tazyik kararı

cezai bir karar değil, bir tedbir niteliğindedir.83 Bu nedenle borçlunun İİK m.76

uyarınca hapisle tazyik edilmesi, ceza hükümlülüğünün sonuçlarını doğurmaz.84

Bu bağlamda bu hapis kararı tekerrüre esas olmaz ve adli sicile işlenmez.85

Aynı şekilde, İcra Mahkemesi, verdiği hapisle tazyik kararını para

cezasına çeviremez.86

C) MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇU

I- TANIM

Kanun, borçlunun, süresi içinde mal beyanında bulunmamasını bazı şartlar

altında suç saymıştır (İİK m.337/I).87 Buna göre, süresi içinde mal beyanında

bulunmak üzere icra dairesine gelmeyen veya yazılı beyanda bulunmayan

81 KURU, c.I, s.601; ÖZKAN, s.522. 82 KURU, c.I, s.601;ÜNVER, s.31; ALASU, s.31, 821; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.190; Bkz

mesela: 8 CD 22,31994, 2061/2680; 8 CD 9.3.1994, 2049/2419 (UYAR , c.II, s. 2108, no.1); 8. CD 29.3.1988, 1731/2905 (İPEKÇİ- Şerh, s.359); 12 HD 10.2.1987, 14835/1511; 12 HD 26.12.1984, 14278/13593; 12 HD 3.11.1983, 9415/8432; 12 HD 10.5.1983, 2606/3718 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.191 vd. no.1).

83 ÖZKAN, s.521; bkz. mesela: 12. HD 16.12.1977,10268/1060 (UYAR-İcra-İflas Suçları, s.196, no. 7).

84 ALASU, s.821 ÖZKAN; s.522; OLGAÇ, c.I, s.642; POSTACIOĞLU- İcra, s.274; UYAR- İcra İflas Suçları, s.190; BERKİN, Necmeddin: Borçlunun Hapis ile Tazyiki (İleri Hukuk 1946/18, s.216 vd.); BERKİN, Necmeddin: Takip Hukuku Rejimimizde Cezai Müeyyide (İleri Hukuk 1945/3, s.5-7).

85 ALASU, s.821; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.190. 86 ALASU, s.821; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.190; bkz. ayrıca yuk. dn. 237’deki içtihat. 87 KURU, c.I, s.601; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184; UYAR- İcra İflas Suçları, s.52.

95

borçlular, alacaklının şikayeti üzerine İcra Mahkemesi tarafından on günden bir

aya kadar hafif hapis cezasıyla cezalandırılır.88

İİK’nın 337. maddesinde düzenlenen bu mal beyanında bulunmama suçu

kabahat niteliğindedir.89

Mal beyanında bulunmama suçuna verilen hapis ise bir tazyik (zorlama)

veya tedbir vasıtası değil ceza olarak verilen bir hapistir.90

II- MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇUNUN UNSURLARI

Yapılacak olan bir icra takibi sırasında, alacaklının, süresi içinde mal

beyanında bulunmamış olan borçlunun, bu sebeple cezalandırılmasını

isteyebilmesi ve borçlunun da bu davranışının suç teşkil edip (İİK m.337/I’e göre)

cezalandırılabilmesi için bazı şartların gerçekleşmiş olması gerekir.

1) Borçlu Hakkında Başlatılan ve Kesinleşen Bir Haciz Yoluyla

Takibin Bulunması

Borçlu, ancak hakkında yapılan haciz yoluyla icra takibinde mal beyanında

bulunmak zorundadır. Bu yükümlülüğünü yerine getirmediği takdirde, borçlunun

İİK m. 337/I’e göre cezai sorumluluğu söz konusu olur.91

a) İcra Takibinin Geçerli Olması

Mal beyanında bulunmama suçuna ilişkin ceza tayini yapılabilmesi için, öncelikle geçerli bir icra takibi ve buna bağlı ödeme veya icra emirlerinin yasal koşula uygun hukuken geçerli olması ve iptale tabi bir takip niteliğinde bulunmaması gerekir.92

Bu bağlamda, iptale tabi nitelikteki bir takipte mal beyanında bulunmayan borçluya ceza verilemez. Mesela, hakkındaki takibi icra mahkemesine başvurarak

88 ÜNVER, s.32; ALASU, s.9; POSTACIOĞLU- İcra , s.274; BERKİN- Rehber, s.204; BERKİN-

İcra, S.77; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.52; GÜRDOĞAN, s.67; ARAR, s.168. 89 Bkz. mesela: CGK 12.11.1973, 406/710 (İKİD 1973/156 s.2417); CGK 4.6.1973, 145/468

(İKİD 1973/152 s.2171). 90 İPEKÇİ - Şerh, 356; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.167; BERKİN- İcrada Hukuk, s.57; BERKİN-

Medeni Suçlar, s.439; BERKİN- Müeyyide, s.6. 91 ALUSU, s.9; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.53; UYAR- Mal Beyanında Bulunmama Suçu, s.649. 92 İPEKÇİ- Şerh, s.878; ALASU, s.9; ÜNVER, s.32; UYAR- İcra İflas Suçları, s.54; UYAR-

Mal Beyanında Bulunmama Suçu, s.649; bkz. ayrıca yuk.§ 2 dn. 17 vd.

96

itiraz ya da şikayet yoluyla iptal ettiren borçluya, mal beyanında bulunmamış olmasından dolayı ceza verilemez.93

Kesinleşmeden takip konusu yapılabilecek bir ilam icraya konulmuş, borçlu hakkında mal beyanında bulunmadığı için açılan ceza davası sonuçlanmadan, ilam, borçlunun temyizi üzerine Yargıtay’ca borçlu lehine bozulmuşsa, borçlunun cezalandırılmasına karar verilemez.94

b) Tebligatın Usulüne Uygun Yapılması

Mal beyanında bulunmama suçunun oluşabilmesi ve bu suça ilişkin olarak

borçluya ceza tayin edebilmek için, yapılan takiple ilgili olarak borçluya, ödeme

veya icra emrinin tebliğ edilmesi gerekir. Ayrıca bu ödeme veya icra emrinin

borçluya, Tebligat kanununun öngördüğü koşullara uygun olarak tebliği

zorunludur.95 Aksi taktirde, ödeme veya icra emrinin borçluya (sanığa), Tebligat

Kanuna uygun olarak tebliğ edilmediğinin saptanması halinde İİK m.337/I’e göre

mahkumiyet kararı verilemez. Zira usulsüz tebliğ, suçun tekemmülüne engeldir.96

2) İhtar Şartı

Yapılmakta olan icra takibi ile ilgili olarak gönderilen ödeme veya icra emri ile borluya süresi (İİK m.32; 60/4;75; 168/6) içinde mal beyanında bulunması gerektiğinin, aksi halde mal beyanında bulunmamasının suç sayılacağı ve (İİK m. 337/I’e göre), (hafif) hapisle cezalandırılacağı hususunun açıkça ihtar edilmiş olması gerekir.97

İİK’nın 32. maddesinde 4949 sayılı kanunla yapılan değişiklik sonucunda, borçlunun mal beyanında bulunmaması halinde, hapis ile cezalandırılacağı

93 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.55; İPEKÇİ- Şerh, s.878; bkz. mesela: CGK 8.11.1971, 1971/5-

346-310 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.184, no.134). 94 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.56; UYAR- Mal beyanında Bulunmama Suçu, s.650; bkz. mesela:

İİD 20.5.1975, 2279/2942(UYAR- İcra-İflas Suçları, s.183, no.130) 95 İPEKÇİ- Şerh, s.878, ALASU, s.9; ÜNVER, s.32; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.57; UYAR-

Mal beyanında Bulunmama Suçu s.650; bkz.ayrıca yuk. § 2 dn.29 vd. 96 Bkz. mesela: 8. CD 17.3.1997, 2568/3641; 8.CD 26.2.1997, 1250/2224; 8. CD. 3.3.1997,

1950/2718; 8. CD. 27.2.1997, 1803/2395;8 CD 17.2.1997, 768/1773; 8.CD 19.9.1995, 11102/12010; 8 CD. 26.5.1995, 8619/9385; 8 CD 26.6.1994, 7582/8156; 8. CD. 3.5.1994, 4822/5003; 8. CD 17.10.1991, 8644/9590; 8. CD. 16.5.1991, 4669/5434 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.8816 vd, no.11); 8 CD 10.6.1996, 11691/12719 (ÜNVER, s.79); 8 CD. 17.6.1996, 8218/9026 (ÜNVER, s.80); 8 CD 16.10.1996, 11691/12719 (ÜNVER, s.110); 8. CD 19.1. 1998, 1997/18833-149(ALASU, s.51).

97 KURU, c.I, s.601; BERKİN- Rehber, s.205; ÜNVER, s.32; ALASU, s.9; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.58; İPEKÇİ- Şerh, s.355, 878; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.165; TÜRKEŞ, s.19; UYAR- Mal Bayanında Bulanma Suçu, s.57; TUNA, s.432; OLGAÇ, c.II, s. 1666; BERKİN- İcrada Hukuk, s. 58; BELGESAY- İcra s. 245; AKYAZAN, s.213.

97

ihtarının ilamlı icradaki örnek: 53 icra emrinde de açıkça yer alması zorunlu kılınarak ve mal beyanında bulunmamakta ısrar eden borçlunun hapis cezası ile mahkum edilmesi olanağı getirilerek, İİK m.60/4 (genel haciz yolu ile takiplerdeki örnek: 49 ödeme emri) ve İİK m.168/6 (kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerdeki örnek: 163 ödeme emri ) ile paralellik sağlanmıştır.98

Ödeme veya icra emrinde bulunması gereken bu ihtar şartı ödeme veya icra emrinin esaslı olmayan unsurlarından birisidir.99 Bu nedenle de bu ihtarın eksik olması ödeme veya icra emrini kendiliğinden geçersiz kılmaz ve iptalini gerektirmez.100

Buna karşılık, borçluya gönderilen ödeme veya icra emrinde mal beyanına ilişkin bu ihtarın bulunmaması, borçlu hakkında bu konudaki cezai müeyyidelerin uygulanmasına genel olur.101 İşte bu itibarla ödeme veya icra emrinde böyle bir ihtar yoksa, yani mal beyanında bulunması gerektiği yazıl değilse, süresi içinde mal beyanında bulunmamış olan borçlu (İİK m. 337/I’e göre) cezalandırılamaz.102

Uygulamada İcra ve İflas Müdürlüğün’ce gönderilen ödeme veya icra

emri matbu ve yasa hükümlerine göre düzenlenmiş olduğu için, ödeme veya icra

emrinde mal beyanında bulunması ihtarının olmaması pek bir noksanlık olarak

kabul edilemez. Ancak şu durum, uygulamada yanlışlıklara yol açmaktadır. İİK

78. madde hükmü uyarınca, ödeme emrinde belirtilen süre geçtikten sonra,

alacaklı ödeme emrinin tebliği tarihinden itibaren bir yıl içinde haciz isteğinde

bulunmazsa dosya işlemden kaldırılır. Yeniden haciz istemek İİK 78. maddenin

son bendi hükmü uyarınca, alacaklının yaptığı yenileme talebinin borçluya

(muhtıra ile ) tebliğine bağlıdır. Borçluya yapılan bu icranın yenilendiğine ilişkin

tebligatta,103 mal beyanında bulunulması ihtarı yazılı olmadığı için borçlu, bu

tebligat üzerine mal beyanında bulunmamak suçundan cezalandırılamaz. Başka 98 UYAR- Yenilikler, s.166. 99 KURU- Ödeme Emri, s.43. 100 KURU, c.I, s.228; KURU- Ödeme Emri, s.43; Bu eksiklikten dolayı ödeme veya icra emrinin

iptali ancak şikayet yolu ile ileri sürülebilir; KURU- Ödeme Emri, s.43; POSTACIOĞLU- İcra, s.116.

101 KURU, c.I, s.228. 102 KURU, c.I, s.602; İPEKÇİ- Şerh, s.355, 879; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.165; TUNA, s.432;

TÜRKEŞ , s. 19; bkz. mesela: 8. CD 9.12.1996, 14981/15824 (ALASU , s.75; ÜNVER, s.43); 8. CD 3.4.1996, 4169/4736 (ALASU, s.85; ÜNVER, s.54); 8. CD. 7.11.1989, 8640/89535 (ALASU, s.350) 8. CD 4.3.1987, 1438/1732 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.132,no.39); 12. HD 27.2.1987, 1986/16653-2829; 12. HD 20.10.1986, 12479/10740; 12 HD 20.5.1986, 6065/5991( UYAR- İcra-İflas Suçları, s.139, no.50), 8. CD 4.3.1987, 1438/1732 (UYAR, c. VI, s.8892, no. 84).

103 Gerçekte, uygulamada «muhtıra» olarak anılmaktadır.

98

bir deyişle, bu durumda borçlunun mal beyanında bulunmama eylemi (İİK

m.337/I’e göre) suç sayılmaz.104

3) Borçlunun Süresi İçinde Mal Beyanında Bulunmamış Olması

Borçlunun, mal beyanında bulunmama eyleminin suç sayılıp

cezalandırılabilmesi için, kendisine gönderilen ödeme veya icra emrindeki ihtara

rağmen, süresi105içinde mal beyanında bulunmamış olması gerekir.106 Bu durum

da iki şekilde söz konusu olmaktadır. Buna göre borçlu, mal beyanında bulunma

süresi içinde, ya hiç mal beyanında bulunmamış olmalı, ya da bu süre içinde

yapmış olduğu beyan geçersiz olmalı (yani İİK m. 74’e uygun içerikte

bulunmamalı)dır.107

a) Borçlunun Hiç Mal Beyanında Bulunmamış Olması

Borçlu, kanuni süresi içinde hiç mal beyanında bulunmamış (yani, sözlü

olarak mal beyanında bulunmak üzere icra dairesine gelmemiş ve yazılı olarak da

mal beyanında bulunmamış) ise İİK m.337/I’e göre cezalandırılır.108

Borçlunun, ödeme veya icra emrinde belirtilen kanuni süresi içinde mal

beyanında bulunmamış olması ile, İİK m.337/I’deki suç tamamlanır.109

Madde, süresi içinde mal beyanında bulunmamayı suç saydığından,

sürenin geçmesinden sonra beyanda bulunması borçluyu sorumluluktan

kurtarmaz.110 Bu nedenle borçlu, süresinden sonra mal beyanında bulunmuş olsa

bile, icra takibi herhangi bir nedenle (mesela borcun ödenmesi nedeniyle, İİK

m.354/I)111son bulmadıkça veya suç zamanaşımına112 uğramadıkça, alacaklı,

borçlunun İİK m.337/I’e göre cezalandırılmasını isteyebilir.113

104 İPEKÇİ- Şerh,s. 355,879; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.165;UYAR- İcra –İflas Suçları, s.53;

TÜRKEŞ, s.18; NAYIR, s.82; AKYAZAN, s.214; bkz yuk. §2 dn. 15 ve oradaki Yargıtay kararları.

105 Bkz.yuk. § 6 dn. 75 vd. 106 KURU, c.I, s. 602; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.64; UYAR- Mal Beyanında Bulunmama Suçu,

s.651. 107 KURU, c.I, s.602,604; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.64. 108 KURU, c.I, s.602. 109 KURU, c.I, s.602; bkz.mesela: İİD 14.4.1961, 3455/3848 (Sİ 1961/160 s.4821-4822); İİD

17.2.1967, 1686/1602 (İBD 1967/7-8 s.439). 110 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II; s.1273; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.64; UYAR- Mal Beyanında

Bulunmama Suçu, s.651. 111 Bkz.aşa.dn.303. 112 Bkz.aşa.dn.267. 113 KURU, c.I, s.603.

99

Bu itibarla, borçlunun, süresi içinde mal beyanında bulunmadığından

dolayı, mal beyanında bulunmama suçu oluştuktan sonra, mal beyanında

bulunulması, mahkumiyet kararı verilmesini önlemez.114 Mesela:

“Borçlu sanığın mal beyanı dilekçesini icra emrinde belirtilen yasal yedi

günlük süre geçtikten sonra verdiği, bu nedenle mal beyanında bulunamamak

suçunun oluştuğu gözetilmeden beraat kararı verilmesi bozmayı gerektirmiştir”.115

“Sanığın 21.2.1994 tarihinden PTT aracılığıyla gönderdiği mal bildirimi

dilekçesinin yasal süresi geçtikten sonra 22.1.1994 tarihinde icra dosyasına

girdiği, PTT’deki gecikmelerin sanığın suçunu ortadan kaldırmayacağı ve

şikayete konu suçun oluştuğu gözetilmeden «süresinde mal beyanında

bulunulduğu»ndan bahisle beraat kararı verilmesi yasaya aykırıdır”116

Ödeme yada icra emrinin tebliği üzerine, borçlu adına vekili de mal

beyanında bulunabilir.117 Bu durumda ayrıca mal beyanında bulunmayan borçlu

hakkında (İİK m.337/I’e göre) hapis kararı verilemez.118

Belirtmeliyiz ki, borçlunun, İİK m. 337/I’e göre cezalandırılabilmesi için,

kanunen mal beyanında bulunmak zorunda olduğu halde, süresi içinde mal

beyanında bulunmamış olması gerekir. Zira borçlu, bazı hallerde mal beyanında

bulunmak zorunda değildir.119 İşte mal beyanında bulunma yükümlülüğünün

olmadığı bu hallerde, mal beyanında bulunmamış olan borçlu, (İİK m.337/I’e

göre) cezalandırılamaz.120

114 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.66. 115 8. CD. 21.3.1996, 2556/4064 (UYAR, c.VI, s.8862, no.34); bkz. aynı doğrultuda: 8 CD

23.6.1992, 7207/8339 (ALASU, s.187); 8. CD. 18.9.1990, 6375/7071 (ALASU, s.301); 8 CD 17.2.1987,531/1064; 12. HD 10.12.1986,14541/13976; 12.Hd 10.12.1986, 14540/13975; 12. HD 21.11.1986, 1372/12705; 12 HD 17.7.1986, 9448/8420 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.146-148,no.62).

116 8. CD 19.1.1995, 1994/15037-505 (UYAR, c, VI, s.8862, no.34) bkz. aynı doğrultuda: 8 CD. 28.2.1991, 817/2066 (ÜNVER, s.154); 8 CD. 12.3.1991, 1864/2625 (ALASU, s.277); bkz.ayrıca yuk. § 6.

117 Bkz.aşa.§ 3 dn.6 vd. 118 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.68; ALASU, s.10; bkz.ayrıca yuk §3 dn. 9 ve 10’da belirtilen

Yargıtay kararları. 119 Bkz.yuk.§ 2 ve § 4. 120 KURU, c.I, s.603; BERKİN- Rehber, s.204; YELEKÇİ, s.179; UYAR- Mal Beyanında

Bulunmama Suçu, s.649.

100

Bu bağlamda, hakkındaki takibe itiraz ederek durduran borçlunun mal

beyanında bulunmaması suç teşkil etmeyeceğinden, borçlu (İİK m.337/I’e göre)

cezalandırılamaz.121 Mesela:

“Sanık, hakkında yapılan takipte, icra dairesine itiraz etmiş, hakkındaki

takip durmuştur. Bu safhada mal beyanında bulunma mecburiyeti olmadığı,

itirazın kaldırılması istediğinin mercice reddedildiği, şu suretle İİK’nın 75.

maddesinin tatbik yeri olmadığı nazara alınmadan (İİK m.337/I’e göre)

mahkumiyet kararı verilmesi isabetsizdir”.122

Aynı şekilde, borçlu mal beyanında, haczi mümkün olan mal ve haklarını

bildirmek zorunda olduğundan,123 borçlunun, haczedilemeyen (kanunen haczi

mümkün olmayan) mallarını mal beyanında bildirmemesi suç teşkil etmez.124

Yani borçlunun mal beyanında bildirmediği mal ve hakların gerçekten de haczi

mümkün olmayan mal ve haklar olduğunun anlaşılması halinde borçlu bu malları

beyan etmediği bahisle cezalandırılamaz.

Cezaların şahsiliği ilkesi uyarınca ve bu bağlamda Yargıtay içtihatları

doğrultusunda, mal beyanında bulunmama suçlarında vekile yapılan tebligat asili

bağlamaz.125

Bu itibarla, itirazın kaldırılması (İİK m.68-68a) veya iptali (İİK m.67)

kararı borçlunun (kendisine değil de, yalnız) vekiline tebliğ veya tefhim edilmiş

ise, (İİK m. 75’e göre) üç gün içinde mal beyanında bulunmamış olan böyle bir

borçlu (İİK m.337/I’e göre) cezalandırılamaz.126

121 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.60; TUNA, s.433. 122 12. HD. 14.7.1986, 9124/8352 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.142, no54); bkz. aynı doğrultuda

8 CD 13.2.1987,866/1381; 12. HD 21.11.1986, 13962/12695; 12.HD 10.11.1986, 132/77/11937; 12. HD 17.7.1986, 9137/8363; 12.HD. 2.6.1986, 7002/6607; 12. HD 23.7.1979, 4396/44634 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.140-144, no.54).

123 bkz.yuk. § 5 dn.54. 124 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.60; TUNA, s, 436; BELGESAY-İcra, s.237; bkz. mesela : 12.

HD. 10.11.1986, 12780/11984 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.169, no.94); 8 CD 12.3.1987, 1048/2183; İİD 31.12.1968, 11676/12547 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.132, no.30); bkz.yuk. § 5 dn. 72.

125 Bkz. mesela: CGK 26.11.1990, 8-329/311 (İPEKÇİ- Şerh, s.881; ALASU, 27; ÜNVER, s.38); 8.CD 27.1.1991, 11808/12635 (ALASU,s.220); bkz. ayrıca yuk. § 2 dn. 58.

126 Bkz.yuk. § 6 dn. 70 vd; ve ayrıca bkz. yuk. dn.228.

101

Bunun gibi, ödeme veya icra emri vekiline veya kanuni temsilcisine tebliğ

edilmiş ise, süresinde mal beyanında bulunmamış olan borçlu (ve vekili veya

kanuni temsilcisi), (İİK m. 337/I’e göre) cezalandırılamaz.127 Örneğin:

“Vekil vasıtasıyla temsil olunan borçlunun, vekiline tebliğ olunan ödeme

veya icra emrinin cezai avakibi ile sorumlu tutulmasına hukuken imkan olmadığı

düşünülmeksizin, süresinde mal beyanında bulunmaması sebebiyle mahkumiyet

kararı verilmesi kanuna aykırıdır.”128

“Ödeme emrinin borçlunun vekiline tebliğ edildiği anlaşılmasına, süresi

içinde yapılan tebligattan borçlunun haberdar olduğu iddia ve ispatlanmamış

olmasına göre, vekilin ihmalinden sanığın (borçlunun) sorumlu tutulamayacağı

gözetilmeksizin, (İİK m.337/I’e göre) mahkumiyet hükmü kurulması

isabetsizdir.129

“İİK’nın 337. maddesinde «müddeti içinde mal beyanında bulunmak üzere

mazereti olmaksızın icra dairesine gelmeyen ve yazılı şekilde beyanda

bulunmayan borçlular» ibaresi kullanıldığına göre, bu madde uyarınca borçlu

yerine kanuni temsilcinin veya vekilinin cezalandırılması mesağ yoktur. -Takip

kasır Halil aleyhinde yapılmış, Aziz bunun (kanuni) temsilcisi sıfatını haiz

bulunmuş olduğu halde yukarıda yazılı esas gözönünde tutulmaksızın…

mümessilin mahkum edilmesi usul ve kanuna aykırıdır.”130.

Aynı şeklide, icra emri yalnız vekiline tebliğ edilmiş (kendisine tebliğ

edilmemiş) ve yedi gün (İİK m.32) içinde mal beyanında bulunmamış olan borçlu

da (İİK m.337/I’e göre) cezalandırılamaz.131 Örnek verecek olursak:

“Cezaların şahsiliği prensibi göz önüne alındığında, ilamlı takip dahi olsa,

icra emrinin sanığa (borçluya) da çıkarılıp tebliğ edilmesi gerekeceği

127 KURU, c.I, s.603; bkz. ayrıca yuk. § 2 dn. 61. 128 İİD 24.12.1962, 14481/15293 (ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1277); bkz aynı doğrultuda: 8.

CD 21.11.1991, 1991/12961-1992/350 (ALASU, s. 289); 12.HD 10.7.1986,8907/8323; 12. HD 14.2.1986, 1802/1760(UYAR- İcra-İflas Suçları, s.119, no.28); İİD27.3.1970, 3575/3370 (KURU, c.I, s.603); İİD 18.2.1969, 2156/1924(ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1280).

129 8. CD 18.3.1987, 1904/2427(ŞİMŞEK, s.973; PEHLİVANLI, c.II, s.2041; ÜNVER, s.187). 130 İİD 26.3.1973,3048/3100 (UYAR, c,VI, s.8900, no.97). 131 KURU, c.I, s.603, s.126; bkz.yuk § 2 dn. 67 vd.

102

gözetilmeden, borçlu sanığın ilamdaki vekiline yapılan tebligat üzerine, sanığın

(İİK m.337/I’e göre) mahkumiyetine karar verilmesi, bozmayı gerektirmiştir.”132

“İlamlı takiplerde, ilamda adı geçen borçlunun vekiline icra emri

çıkarılması Tebligat Kanunun 11. maddesinin gereği ve takibin kesinleşmesi için

zorunlu ise de; ceza uygulaması bakımından, (mal beyanında bulunmama suçunun

oluşması için) ayrıca borçluya da icra emri tebliği gerektiği gözetilmeden,

vekiline yapılan tebliğ ile yetinilerek (İİK m.337/I’e göre) mahkumiyet hükmü

kurulmuş olması bozmayı gerektirmiştir.”133

Fakat bununla birlikte, borçlu tüzel kişilerin yetkili organı (kanuni

temsilcisi) olan kişiler, süresi içinde mal beyanında bulunmazlarsa, İİK m.337/I’e

göre cezalandırılırlar.134 Mesela:

“Mukavelede aksi kararlaştırılmamış olan hallerde. Ortaklardan her biri

kolektif şirketi idare ve temsile yetkili olduğundan, aksi yani “kolektif şirket

ortağı, idare ve temsil yetkisinin bulunmadığını veya bunun nezedildiğini

ispatlamadığı takdirde, şirket adına mal beyanında bulunmakla mükelleftir. Şirket

ortağı bu mükellefiyetini yerine getirilmediğinden cezalandırılması yerindedir.”135

“Borçlu kolektif şirkete ait ödeme emri, şirket mümessillerinden M.K’ya

tebliğ edildiği halde, bunun tarafından süresinde mal beyanında bulunulmadığına

göre de, adı geçen İİK m.337/I’e göre cezalandırılmasında kanuna aykırı bir cihet

yoktur.”136

Borcun bir bölümüne itiraz eden borçlunun (kabul ettiği bölüm için takibe

devam edileceğinden-İİK m.66) bu bölüm için mal beyanında bulunması

132 8. CD 1.3.1994, 1303/1844 (UYAR, c.VI, s.8845, no.17); bkz. aynı doğrultuda: 8.CD

24.2.1997, 1948/2196; 8. CD. 10.6.1996, 7830/8607; 8. CD. 11.3.1996, 2536/3324, 8. CD. 23.5.1996, 6457/7594; 8. CD 6.2.1995, 280/1429 (UYAR. c.VI, s.8844, no.17); 8. CD 30.5.1996, 6573/8080 (ÜNVER, s.100; ALASU, s.121);8.CD 2.2.1993, 171/146 (ÜNVER, s.146); 8. CD 19.11.1992, 12176/13490 (ALASU, s.175); 8. CD 25.10.1991, 9578/9975(ALASU, s.229); 8. CD 21.5.1991, 4426/5631 (ALASU, s.341); 8 CD 28.11.1989, 9468/9962 (ALASU, s.341); 8. CD 9.11.1989, 8488/9081 (ALASU, s.342); 12. HD 23.1.1987, 1986/15531-568; 12. HD 18.12.1986, 15209/14793; 12.HD 21.11.1986, 13976/12709; 12. HD 10.11.1986, 13283/11943; 12. HD 11.11.1986, 13324/11984 (UYAR, İcra-İflas Suçları, s.118, no. 28); 12. HD. 27.1.1975, 602/350 (ŞİMŞEK, s.372; PEHLİVANLI, c.II, s.2029).

133 8. CD 19.11.1992, 13451/14624 (ALASU, s.179). 134 Bkz.yuk. § 2 dn. 17-20. 135 İİD 5.7.1971, 8032/7732 (UYAR, c.VI, s.8900, no.98). 136 İİD 3.11.1962,12243/12105(UYAR, c.VI, s.8900, no.98); bkz.aynı doğrultuda: İİD 14.4.1961,

3455/3848 (Sİ 1961/160 s.4821-4822).

103

gerekir.137 Aksi davranış mal beyanında bulunmama suçunu oluşturur ve borçlu

(İİK m. 337/I’e göre) cezalandırılır.138

b) Borçlunun Eksik (Geçersiz) Beyanda Bulunmuş Olması

aa) Yazılı Beyandaki Eksiklik

İİK’nın 337. maddesi, salt süresi içinde mal beyanında bulunmak üzere,

özrü olmaksızın icra dairesine gelmeyen ya da yazılı beyanda bulunmayan

borçlular için yaptırım getirmiş,139 İİK m.74 mal beyanının içerik ve kapsamını

göstermiş,140, İİK m.76 mal beyanında bulunmayan borçlunun, beyanda

bulununcaya kadar hapisle zorlanacağını belirtmiş141 ve İİK m.338 ise gerçeğe

aykırı beyanda bulunanlara verilecek cezayı142 düzenlemiştir.

Mal beyanı müessesesi bu hukuki sistem içerisinde, olumsuzluklar

açısından; sözlü beyanda bulunmama, yazılı beyanda bulunmama ve gerçeğe

aykırı beyanda bulunma olasılıkları tanımlanarak üç eylem biçiminde yaptırıma

bağlanmıştır. Buna karşılık dördüncü bir varsayım olarak eksik ve yetersiz

beyanla ilgili olarak herhangi bir ceza hükmü getirilmemiştir.

Bu kanuni boşluk uygulamada yoruma dayalı içtihatlarla kapatılmak

istenmiş ve müeyyidesi İİK 337. madde kapsamında çözüme kavuşturulmuştur.

Nitekim doktrinde de Yargıtay kararlarına dayalı olarak eksik (İİK 74’e uygun

olmayan, geçersiz) beyanın, hiç beyanda bulunmama biçiminde değerlendirileceği

öngörülmüştür. 143

Bu itibarla, borçlunun, süresi içinde yazılı olarak (dilekçe ile) mal

beyanında bulunduğu hallerde, dilekçedeki mal beyanının İİK m. 74’e uygun

olmamasından dolayı borçlu sorumlu olur. Yani beyanı İİK m. 74’teki hususları

kapsamıyorsa borçlu mal beyanında bulunmamış sayılır ve İİK m.337/I’e göre

cezalandırılır.144

137 Bkz.yuk. dn. 205 ve § 5 dn. 21. 138 Bkz. mesela: 12. HD 16.5.1986, 590/5913 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.178, no.108). 139 Bkz.yuk.dn.242. 140 Bkz.yuk § 5 dn.3. 141 Bkz.yuk dn.26 vd. 142 Bkz.aşa. dn. 349 vd. 143 Bkz.yuk § 6 dn. 30. 144 KURU, c.I, s.604; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.61; bkz. mesela: 8. CD 19.3.1997, 3613/3898;

8.CD 31.10.1996, 12860/13330; 8. CD 14.11.1996, 13147/14414; 8 CD 4.4.1996,4030/4980;

104

Şunu da belirtelim ki, borçlunun mal beyanı dilekçesinin İİK m.74’teki hususları kapsamaması halinde, borçlu mal beyanında bulunmamış sayıldığından, borçlunun, böyle bir dilekçesindeki mal beyanının gerçeğe aykırı olduğundan bahisle İİK m.338’e göre cezalandırılması mümkün değildir; bu halde borçlu İİK m 337/I’e göre (mal beyanında bulunmadığı için) cezalandırılır.145

Ayrıca, borçlunun İİK m.74’e uygun olmayan mal beyanından dolayı mal

beyanında bulunmama suçunun doğabilmesi için ikmal olunan veya yazılan

beyanın kanuni bir zorunluluk olması gerekir. Bu nedenle, kanunen zorunlu

(yükümlü) olmadığı halde beyanda bulunmuş olan borçlu, bu beyanı İİK

m.74’teki hususları kapsamıyor olsa dahi, İİK m.337/I’e göre

cezalandırılamaz.146

Borçlu mal beyanında, borcuna yetecek miktarda mal beyan etmek

zorundadır, tüm malvarlığını bildirmesi gerekmez.147 Borçlunun bildirdiği

malların, takip konusu borcu karşılamaya yeterli olup olmayacağını icra müdürü

saptar. Ancak borcunu ödemeye yeterli olduğu kanısıyla fazla mal bildirmemiş

olan borçlu, kastı olmaması nedeniyle, mal beyanında bulunmamış sayılıp (İİK

m.337/I’e göre) cezalandırılamaz.148

Borçlu, mal beyanında bulunurken, kendi düşüncesine göre haczi mümkün olmayan mal ve haklarını da bildirmek zorundadır.149 Zira borçlunun haciz edilemeyeceği kanısıyla mal beyanında bildirmediği malların gerçekte haczedilebilecekleri anlaşıldığı takdirde, (kanunu bilmemek özür sayılmayacağından), diğer koşullar da gerçekleştiği taktirde, borçlu, kanunun emrettiği şekilde mal beyanında bulunmamış sayılarak, İİK m.337/I’e göre cezalandırılır.150

8.CD 14.3.1996,2493/3547; 8. CD 20.3.1995, 3079/3861; 8. CD 6.3.1997, 2040/2986; 8. CD 5.2.1997, 667/1011; 8.CD 9.2.1996,15100/15872; 8.CD 2.12.1996, 15354/15315(UYAR, cVI, s.8811-8814, no.9); bkz, ayrıca.yuk. dn. 32 vd.

145 KURU, c.I, 595; bkz.yuk § 6 dn. 36 vd. 146 Bkz.mesela: İİD 10.11.1965, 12607/12743 (YELEKÇİ, s.179; ÇATALKAYA/

BANDAKÇIOĞLU, s.290. 147 Bkz.yuk. § 5 dn. 11. 148 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.62; bkz.yuk, §5 dn. 17-18. 149 Bkz.yuk.§ 5 dn. 6 vd. 150 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.63; TUNA, s. 436

105

Borçlu adına, vekili de mal beyanında bulunabilir.151 Böyle bir durumda

vekilin yapmış olduğu bu mal beyanın İİK m.74. maddesine uygun

bulunmamasından dolayı borçlu-asıl cezai yönden sorumlu tutulamaz.152

bb) Sözlü Beyandaki Eksiklik

Borçlunun, icra dairesine gelip sözlü olarak mal beyanında bulunması halinde, bu beyanın kanun öngördüğü içerikte olmamasından borçlu sorumlu tutulamaz. 153

Bu itibarla, süresinde sözlü olarak (icra dairesine) mal beyanında bulunmuş olan borçlu, icra tutanağına geçirilen mal beyanı İİK m.74’teki hususları kapsamasa bile, mal beyanında bulunmamış sayılamaz ve İİK m.337/I’e göre cezalandırılamaz.154

4) Borçlunun Özürü (Mezareti) Olmaması

Tebliğ edilen ödeme veya icra emri üzerine süresi içinde mal beyanında

bulunmamış olan borçlunun (İİK m.337/I’e göre) cezalandırılabilmesi için,

borçlunun mal beyanında bulunmamış olmasının bir özüre (mezarete)

dayanmaması gerekir (İİK m 337/I).155

Borçlu, tebliğ edilen ödeme veya icra emri üzerine (kanuni süresi içinde

ve İİK m.74’e uygun) kabul edilebilir bir özür (mazeret) nedeniyle mal beyanında

bulunmamışsa bu tutumu yüzünden cezalandırılamaz. Başka bir deyişle, bu

davranışı (İİK m.337/I’e göre) suç sayılamaz.156

Bu bağlamda mesela, doktor raporu ile belgelenmiş bir hastalığı olması ya

da ödeme veya icra emrinin tebliği tarihinde seyahatte bulunması nedeniyle 151 Bkz.yuk.§ 6 dn. 20 vd. 152 Bkz. mesela: 8 CD. 27.1.1998, 1997/18719-744 (ALASU, s.37); 8. CD 17.11.1997,

15089/15717 (ALASU, s.57); 8. CD 26.2.1997, 13037/14135 (ALASU, s.70); CD 13.3.1997, 2509/3451 (UYAR, c.VI, s.8834, no. 13); 8. CD 16.12.1996, 1565/16490 (İPEKÇİ- Şerh, s.881); 8 CD 21.11.1996, 14040/14786(ALASU, s.97).

153 Bkz.yuk. § 6, dn. 20 vd. 154 KURU, c.I, s.604; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.60; bkz. Ayrıca yuk. § 6 dn. 23 ve 24’te

belirtilen Yargıtay kararları. 155 KURU, c.I, s.604; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.58; UYAR- Mal Beyanında Bulunmama Suçu

s. 650; ALASU, s.9; POSTACIOĞLU- İcra, s.275; TÜRKEŞ, s.20; BERKİN- Rehber, s.204; BERKİN- İcra, s.78; İPEKÇİ- Şerh, s.356,880; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166; PEHLİVANLI, c.II, s.2011; OLGAÇ, c.II, s.1668; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1274; BELGESAY- İcra, s.244; TUNA, s.433.

156 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.59.

106

süresinde mal beyanında bulunamamış olan borçlu, İİK m.337/I’e göre

cezalandırılamaz.157 Örneğin:

“Borçlu sanığın 1,5 yıldan beri yatalak siroz hastası olduğunu, alkolizm

tedavisi gördüğünü belgelendirmesi karşısında bu yasal mazereti gözetilmeden

İİK m. 337/I’e göre) mahkumiyet kararı verilmesi bozmayı gerektirmiştir.” 158

Ancak borçlu, mal beyanında bulunmasına engel olan özür (mazeret)

halinin sona ermesinden itibaren kanuni süresi (İİK m. 32, 60/4; 75; 168/6) içinde

mal beyanında bulunmalıdır, aksi halde İİK m. 337/I’e göre cezalandırılır.159

Mesela:

“Hastalığı sebebiyle süresi içinde mal bildiriminde bulunmadığını savunan

sanığın (borçlunun), özürünün bitiminde de bu mükellefiyeti yerine getirmediği

düşünülmeksizin, suçun tekevvün ettiği tarihten sonra alıp duruşma sırasında ibraz

ettiği, tarih ve protokol numarası taşımayan özel takip raporuna dayanılarak beraat

kararı verilmesi usul ve kanuna aykırıdır.”160

Borçlunun ileri sürmüş olduğu özürün (mazeretin), kabul edilebilir bir özür

(mazeret) olup olmadığı icra ceza hakimi tarafından takdir edilecektir.161

Özürü (mazereti) nedeniyle süresinde mal beyanında bulunamamış olan

borçlu, bu özürün kalkmasından itibaren üç gün içinde gecikmiş itiraz (İİK m. 65)

yoluna başvurmuşsa,162 bu gecikmiş itiraz sonuçlanıncaya (İcra mahkemesinin

gecikmiş itiraz hakkında vereceği karara) kadar, borçlunun mal beyanında

bulunmamış olması suç teşkil etmez ve borçluya (İİK m.337/I’e göre) ceza

verilemez.163

157 İPEKÇİ Şerh, s.356,880; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.59;

KURU, c.I, s.263 vd; BERKİN- Rehber, s.204; BERKİN- İcra, s.78; TÜRKEŞ, s.20; NAYIR, s.81 TUNA, s. 433.

158 İİD 31.12.1966, 13575/13374 (İKİD 1967/76s.5290). 159 İPEKÇİ- Şerh, s.356;880; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.59;

TÜRKEŞ, s.20; BERKİN- Rehber, s.204; BERKİN- İcra, s.78, PEHLİVANLI, c. II, s. 2011; OLGAÇ, c.II, s.1668.

160 İİD 31.12.1966, 13575/13374 (İKİD 1967/76 s.5290). 161 İPEKÇİ- Şerh, s.356;880; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.59

TÜRKEŞ, s.20; BERKİN- Rehber, s.204; BERKİN- İcra, s.78, PEHLİVANLI, c. II, s. 2011; OLGAÇ, c.II, s.1668.

162 Bkz.yuk.§ 4 dn. 12-15. 163 KURU, c.I, s.605; POSTACIOĞLU- İcra, s.274; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s. 1275; bkz.

mesela: İİD 22.11.1934, 4880 (GÜLER, s. 230).

107

Gecikmiş itirazı inceleyen icra mahkemesi, borçlunun mazeretinin

kabulüne (İİK m. 65/IV) karar verirse, bu karar ile borçlunun kabul edilebilir bir

mazeretinden dolayı mal beyanında bulunmadığı da anlaşılmış olacağından, artık

borçlu İİK m. 337/I’e göre cezalandırılamaız.164

Buna karşılık, icra mahkemesi borçlunun mazeretini kabul etmeyip,

gecikmiş itiraz başvurusun reddederse, süresinde mal beyanında bulunmamış olan

borçlu İİK m.337/I’e göre cezalandırılır.165

5) Borçlunun Malvarlığının Alacaklı Tarafından Bilinememesi

a) Borçlunun Haczi Mümkün Malvarlığını Alacaklının Bilmemesi

Kanuni süresi içinde mal beyanında bulunmamış olan borçlunun (İİK

m.337/I’e göre) cezalandırılabilmesi için, borçlunun haczi mümkün mallarını

alacaklının bildiğini ya da bilmesini gerektiren bir durumun bulunmaması gerekir.

Çünkü borçlunun haczi mümkün mallarını alacaklının bildiği ya da bilmesi

gerektiği durumlarda borçluya ceza verilmez ( İİK m.337/I cümle 2).166

Öncelikle belirtelim ki; İİK’nın 337. maddesi uyarınca süresinde mal

beyanında bulunmayan borçlu hakkında cezai takibat için, alacaklının, bu yüzden

zarar gördüğünü ispat etmesi gerekmez. Zira “alacaklının, borçlunun süresi içinde

mal beyanında bulunmamış olmasından zarar görmüş bulunması” m. 337/I’deki

“bu yüzden zarar gören alacaklı” tabiri, 3222 sayılı Kanunla madde metninden

çıkarılmıştır.

“337. maddede yer alan “… bu yüzden zarar gören alacaklı” deyimi bu

madde ile ilgili olarak kabul edilmiş bulunan 11.12.1957 tarih ve 16/28 sayılı

içtihadı Birleştirme Kararı sonucu, suçun bir unsuru olarak aranmadığından

metinden çıkarılmıştır.”167

164 KURU, c. I, s. 605, 271 dn. 126a; bkz. aşa § 4 dn. 13. 165 KURU, c. I, s. 605; bkz. yuk. § 4 dn. 14-15. 166 KURU, c.I, s.605; UYAR- Yenilikler, s.217; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184; BERKİN- Rehber;

s.204; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.71; İPEKÇİ- Şerh, s.356,880; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166, PEHLİVANLI, c.II, s.2011.

167 3232 sayılı Kanuna İlişkin Hükümet gerekçesinden (KURU/ARSLAN/YILMAZ- Kanun, s.227).

108

“…İİK’nın muaddel 337. maddesi uyarınca müddetinde mazereti

olmaksızın beyanda bulunmayan borçlular hakkında cezai takibat için alacaklının

bu yüzden zarar gördüğünün ispatı mecburiyeti olmadığına… karar verildi.”168

Fakat bununla birlikte süresinde mal beyanında bulunmamış olan borçlu,

kendisinin haczi mümkün malların alacaklının bildiğini veya bilmesi lazım

geldiğini iddia (ve ispat)169etmek suretiyle İİK m.337/I’deki cezadan kurtulabilir

(İİK m.337/I c.2)170

Bu bağlamda Yargıtay, alacaklı ile borçlunun, yakın akraba (karı-koca,171

kardeş172, ana-kız173, enişte-kayınbirader174) komşu175 küçük bir köyde oturan (ve

hatta yanı soyadı taşıyan) kişiler176 olmaları halinde ve aynı taşınmazda paydaş

olmaları ve borçlunun payının borcu karşılaması halinde,177 İİK m.337/I

maddesinin 2. cümlesi hükmünün uygulanması gerektiğini belirtmiştir. Yani bu

gibi durumların varlığı halinde, alacaklının, borçlunun malların bilmesi

gerekeceği kabul edilir ve bu itibarla da süresinde mal beyanında bulunmamış

olan borçluya (İİK m.337/I’e göre) ceza verilemez.

168 İBK 11.12.1957, 16/28/RG 14.12.1958, Sayı 9834; AKYAZAN, s.213; ÇUBUKGİL, s.80 vd;

BELGESAY- Beyan Mecburiyeti, s.493 vd; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.74,no.1). 169 İİK m.337/I’in 2. cümlesinde 4949 sayılı kanunla değişiklik yapılmıştır. Anılan hüküm daha

önce “borçlunun haczi kabil mallarını alacaklının bildiği veya bilmesi lazım geldiği ispat olunursa borçluya ceza verilmez” şeklinde idi ve buna göre süresinde mal beyanında bulunmamış olan borçlu, cezadan kurtulmak için, kendisine ait haczi mümkün olan malların alacaklı tarafından bilindiğini ya da bilinmesi gereken bir durumun (mesela akrabalık, karı-koca olma) varlığını ispat etmekle mükellefti. Fakat 4949 sayılı kanun ile yapılan değişiklikten sonra, söz konusu madde hükmü” Borçlunun haczi kabil mallarını alacaklının bildiği veya bilmesi lazım geldiği takdirde… borçluya ceza verilmez.” şeklinde oldu. Yani “ispat olunursa” tabiri çıkarılarak yerine” “takdirde” ibaresi getirildi. Ancak her ne kadar “ispat olunursa” ibaresi metinden çıkarılmış olsa da bize göre, borçlu cezadan kurtulabilmek için gene (değişiklikten önce olduğu gibi) bu durumu yani kendisinin haczi mümkün mallarını alacaklının bildiğini ya da bilmesi gerektiğini iddia ve ispat etmelidir. Borçlunun iddia (ve ıspat) ettiği bu durum hakim tarafından da kabul edildiği takdirde borçlu İİK m 337/I’deki cezadan kurtulacaktır. Ancak bununla birlikte bu ispat külfetinin değişiklikten önceki kadar katı olmayacağını, daha çok hakimin kanaatine bağlı bir durumun söz konusu olduğunu düşünüyoruz.

170 KURU, c.I, s.606; bkz. mesela: 8. CD 28.1.1998,1997/18333-926 (ALASU, s.32). 171 Bkz. mesela: 8. CD 23.5.1996,6468/7602(ÜNVER, s.88); 8.CD 13.5.1996, 6657/6823

(ALASU, s.112). 172 Bkz. mesela: 8. CD 11.11.1993, 9264/11267 (ALASU, s.160); 8. CD 30.11.1989, 9729/10067

(ALASU, s.340). 173 Bkz. mesela: 8. CD 18.9.1990, 6684/7138(ALASU, s.301). 174 Bkz. mesela: 8. CD 13.4.1987, 3083/3524 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.98, no.11). 175 Bkz. mesela: 8. CD 7.11.1989, 8981/8928 (ALASU, s.349). 176 Bkz. mesela: 8. CD 4.3.1987, 1464/1756 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.134, no.41). 177 Bkz. mesela: İİD 31.1.1974, 1256/636 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.184, no.132).

109

Aynı şekilde Yargıtay, bazı kurumların malvarlıklarının gizli olmayıp,

resmi kayıtlarla belli olduğundan ve herkesçe bilinebilecek durumda olduğundan,

bu kurumların takip borçlusu olmaları halinde mal beyanında bulunmama

suçundan dolayı (temsilcileri hakkında) İİK m.337/I son cümle hükmünün

uygulanması gerekeceğini belirtmiştir. Buna ilişkin Yargıtay kararlarından bazı

örnekler verecek olursak:

“Kooperatiflerin malvarlıkları resmi kayıtlarla belli olup, saklanması

olanaksız (ve herkesçe bilinmesi mümkün) olduğundan, kooperatif hükmi

şahsiyeti adına takibe maruz kalan kooperatif başkan ve yöneticisi olan sanıklar

hakkında, İİK’nın 337/I madde ve fıkrasının son cümlesi uyarınca “ceza

verilmesine yer olmadığına” karar verilmesi gerektiği gözetilmeden (İİK

m.337/I’e göre) mahkumiyetine hükmolunması bozmayı gerektirmiştir.”178

“İcra takibi borçlu belediye adına yapılmıştır. Belediyenin malvarlığı ve

mevcutları ise bütçe ve bilançolarda açıkça belli olup, (herkesçe bilinebilecek

olması karşısında) alacaklı tarafından araştırıldığında bilinebileceği gözetilerek

İİK’nın 337/I maddesinin son cümlesi uyarınca «ceza tertibine yer almadığına»

karar verilmesi gerekirken (337/I’e göre) hüküm kurulması yasaya aykırıdır.”179

Çok az miktardaki borç için yapılan icra takibinde borçlunun mal beyanında bulunmaması halinde, takip konusu borcu karşılayacak para veya malın, herkesin evinde veya üzerinde bulunabileceği dikkate alınmalı ve İİK m.337/I son cümle hükmü uyarınca değerlendirme yapılmalıdır. Örneğin:

“Takibe konu alacağın masrafları ile birlikte 650.000 liradan ibaret bulunduğu, günün ekonomik koşulları ve paranın satın alma gücü karşısında; bu miktar borcu karşılayacak para veya malın herkesin ev veya üzerinde 178 8. CD 13.5.1996,6107/6895 (UYAR, c.VI; s. 8906, no. 2); bkz. aynı doğrultuda: 8. CD

24.3.1997, 3654/4184; 8. CD 13.7.1993, 7430/8422; 8. CD 30.6.1992, 7384/8631(UYAR, c.VI s.8906, no.2); 8. CD 18.4.1996, 4830/5841 (ÜNVER, s.56); 8.CD 13.6.1989, 4369/5133 (ÜNVER, s.168); 8. CD 17.12.1991, 1405/12611(ALASU, s.220); 8.CD 7.5.1991, 4074/4907 (ALASU, s.253)

179 8. CD 25.5.1995,7005/7475(UYAR, c.VI, s.8922, no.12); bkz aynı doğrultuda: 8. CD 9.10.1996, 11146/12129; 8. CD 15.2.1994, 498/1210; 8. CD 1.4.1996, 3569/4701; 8. CD 30.5.1995,7735/7886; 8. CD 23.6.1994, 6963/7859 (UYAR, c.VI, s.8922, no.12); 8. CD 30.5.1996, 6547/8033 (ÜNVER, s.117); 8. CD 15.9.1993,7739/8849 (ALASU, s.163); 8. CD 21.1.1993, 1993/947(ALASU, s.172); Başka Kurumlar için bkz. mesela Orman İşletmesi GM bakımından: 8. CD 22.12.1994, 13267/15214(UYAR, c.VI, s.8925., no.16); Spor Kulübü bakımından: 8. CD 10.3.1997, 3075/3157; 8. CD 14.2.1995, 1335/1974; 8. CD 28.9.1993, 8446/9351 (UYAR, c.VI, s.8917, no. 7); Diyanet Vakfı bakımından 8. CD 20.12.1990, 9915/10921(UYAR, c.VI, s.8941,no. 29).

110

bulunmasının doğal sayılması gerektiği, bu koşullarda İİK’nın 337/I. madde ve fıkrasının son cümlesi uyarınca değerlendirme yapılmasının zorunlu bulunduğunun gözetilmemesi bozmayı gerektirmiştir.180

Borçlu sanığın süresinde verdiği, İİK’nın 74. maddesine uygun olmayan mal beyanı dilekçesinde belirttiği malları alacaklı öğrenmişse, borcun miktarı da göz önüne alınarak, bu malların borcu karşılar değerde olduğu saptandığı takdirde İİK’m. 337/I son cümlesi hükmü uyarınca, mal beyanında bulunmamış olan borçluya ceza verilmez.181

Takibe konu olan borcun müşterek (müteselsil) durumda olan birden fazla borçlusu varsa, bunlardan birisinin süresinde mal beyanında bulunarak, borcun tamamını karşılayacak kadar mal beyan etmesi ya da herhangi birsinin, borcun tamamını karşılayacak kadar malının haczedilmiş olması halinde, (takibe konu borç miktarı itibariyle alacak teminat altına alındığından) mal beyanında bulunmamış olan diğer borçlular hakkında İİK m. 337/I-son cümlesinin uygulanması gerekir. Yani böyle bir durumda mal beyanında bulunmamış olan müşterek borçlu (ya da borçlular) İİK m. 337/I’e göre cezalandırılamaz..182

Borçlunun, cezadan kurtulabilmesi için, yalnızca haczi mümkün olan

mallarının alacaklı tarafından bilinen yada bilinmesi gereken bir durumun varlığı

yeterli olmayıp, bundan başka, alacaklının bildiği veya bilmesi gerektiği,

borçlunun haczi mümkün olan mallarının takip konusu alacağı karşılamaya yeterli

bulunması da gerekir. Borçlunun mallarının, borcu karşılamayacak bir kısmının

180 8. CD 19.1.1998, 1997/18795-121 (ALASU, s.47) bkz. aynı doğrultuda: 8. CD 19.1.1998,

1997/18259-26 (ALASU, s.53); 8. CD 13.11.1997, 14959/15687 (ALASU, s.56); 8. CD 1911.1997, 15146/15966(ALASU, s.59); 8. CD 6.11.1997, 13791/15177(ALASU, s.65); 8. CD 30.10.1997; 1387514639 (ALASU, s.69); 8. CD 24.3.1997, 4065/4095; 8. CD 20.3.1997, 3117/4021; 8. CD 20.3.1997, 3511/4064; 8. CD 13.3.1997, 2077/3505 (UYAR, c.VI, s.8905, no.1); 8. CD 18.4.1996, 4831/5847 (ÜNVER, s.122), 8. CD 26.3.1992, 4189/4713 (ALASU. s.203); 8. CD 14.11.1989, 8469/9343 (ALASU, s.345); 8. CD 13.10.1988, 7538/7927 (ÜNVER, s.171); 8. CD 10.3.1987, 1412/2032 (ÜNVER, s.185).

181 Bkz. mesela : 8. CD 4.4.1991, 2740/3998(UYAR, c.VI, s.8940, noü. 26); 8. CD 6.2.199, 6463/7519 (ALASU, s.205).

182 Bkz. mesela: 8. CD 14.11.1996, 12739, 12739/14420; 8. CD 13.11.1996, 13568/14207; 8. CD 12.7.1995, 10282/11164; 8. CD 8.11.1994, 11700/12341; 8. CD 4.2.1993, 150/1582; 8. CD 23.1.1992, 1991/12501-498 (UYAR, c.VI, s.8918-8919, no.10); 8. CD 27.10.1992, 10979/10333 (ALASU, s.182); 8. CD 30.4.1992,4355/5787 (ALASU, s.205); 8. CD 30.10.1990, 8226/8748 (ALASU, s.297); 8. CD 13.9.1988, 5877/6661 (ALASU, s.370); 8. CD 1.11.1988, 7802/8602 (ÜNVER, s.173).

111

alacaklı tarafından biliniyor olması, borçluyu, borcu karşılayacak diğer mallarını

beyan etme yükümlülüğünden ve 337/I’deki cezadan kurtarmaz.183

Bu bağlamda, borçlu sanığın bir müessesede maaş ve ücretle (mesela

memur olarak) çalıştığının alacaklı tarafından biliniyor olması, mal beyanında

bulunmamış olan borçlu sanık hakkında İİK m.337/-son hükmünün uygulanması

için yeterli değildir. Zira İİK m.83’e göre maaş veya ücretin anacak belirli bir

kısmı (1/4’ü) haczedilebilir. Borçlunun maaşına göre bu miktarın ne kadar olduğu

ve borcu karşılayıp karşılamadığı alacaklı tarafından bilinemez. Bu sebeple

borçlunun maaşlı oluşu ve alacaklının da (sadece) bu durumu biliyor olması,

borçluyu mal beyanında bulunma yükümlülüğünden kurtarmaz ve hakkında İİK

m.337/I-son hükmünün uygulanmasını sağlamaz.184

Buna karşılık, maaş geliri olan borçlu sanığın maaşının haczi mümkün

olan kısmının (İİK m.83’e göre 1/4'ünün) bir defada borcun tamamını ödemeye

yeterli olması (ve üzerinde daha önce konulmuş başka bir haciz bulunmaması)

halinde , borçlu sanık hakkında İİK m.337/I-son hükmü uygulanacak ve böylece

mal beyanında bulunmamış olan borçluya (İİK m. 337/I’e göre) ceza

verilemeyecektir. Mesela:

“Sanığın, savunmasında emekli öğretmen olduğun beyan etmesine ve bu

hususun alacaklı tarafça da bilinmesinin mümkün bulunmasına göre, takip konusu

alacağın miktarı da nazara alındığında, maaşının haczi kabil kısmının bir defada

borcu karşılaması olanaklı bulunduğundan, İİK’nın 337/I maddesi son cümlesinin

uygulanma gereği değerlendirilmeden (İİK m. 337/I’e göre) mahkumiyet hükmü

kurulması bozmayı gerektirmiştir.185

183 KURU, c.I, s.606, PEHLİVANLI, c.II, s.2011; OLGAÇ, c.II, s.1669. 184 ÜSTÜNDAĞ- İcra s.184; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.72; KURU, c,I, s.607; bkz. mesela: İİD

4.11.1965, 12044/12420 (İBD 1966/4-6 s. 168); 12 HD 14.4.1996, 3249/3590( UYAR, cVI, s.8943, no.34).

185 8. CD 9.12.1996, 14973/15827 (UYAR, c.VI, s.8912, no.6) ; bkz. aynı doğrultuda: 8. CD 13.3.1997, 2500/3559; 8. CD 27.2.1997, 1823/2435;8. CD 20.1.1997,1996/16510-89; 8.CD 24.6.1996,8826/9486; 8. CD 20.6.1996, 8318/9351; 8. CD 18.3.1996, 3213/3837; 8. CD 19.9.1995, 10963/12044; 8. CD19.6.1995, 8892/9285; 8. CD 13.6.1995, 8007/8946; 8. CD 5.5.1995, 5464/6902; 8. CD 21.3.1995, 3522/3962 (UYAR, c.VI, s.8911-8914, no, 6); 8. CD 31.3.1987, 2040/2997; 8. CD 10.3.1987, 1456/1949; 8. CD 10.3.1987, 1376/2088; 8. CD 6.3.1987, 541/1871; 8. CD 4.3.1987, 4176/1755; 8. CD 4.3.1987, 1446/1760; 12. HD 3.3.1987, 1986/16706-3165; 8. CD 16.1.1987, 1986/15575-206 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.108-112, no.18).

112

Borçlu, mal beyanında, ilerde borcunu ne suretle ödeyebileceğini de

belirtmek zorunda olduğundan,186 süresi içinde mal beyanında bulunmamış olan

borçlu, haczi mümkün olan hiçbir mal ve hakkı bulunmadığını ispat etmek

suretiyle İİK m. 337/I’deki cezadan kurtulamaz.187

Bunun gibi, hiçbir malvarlığı bulunmadığından bahisle, süresi içinde mal

beyanında bulunmamış olan borçlunun bu durumunun alacaklı tarafından biliniyor

olması da, borçlu hakkında İİK m.337/I-son hükmünün uygulanmasını sağlamaz.

Zira İİK’nın 337/I-son hükmünün borçlu sanık lehine uygulanabilmesi için,

alacaklının “borçlunun haczi mümkün olan mallarının bulunduğunu bilmesi”

gerekmektedir.” Borçlunun hiçbir malının bulunmadığını alacaklının biliyor

olması” anılan madde hükmünün uygulanmasını gerektirmez. Bu itibarla, beyanda

bulunmamış olan borçlu sanık bakımından mal beyanında bulunmama suçu

oluşmuştur ve borçlu İİK m.337/I’e göre cezalandırılır.188

b) Borçlunun Borcu Karşılayacak Miktarda Malının Haczedilmemiş

Olması

İİK’nın m. 337/I-son cümlesinde 4949 sayılı Kanunla değişiklik yapılarak,

Yargıtay’ın da bu konuda süreklilik arz eden görüş ve kararları doğrultusunda

yeni hüküm eklenmiştir. Yapılan bu değişiklik ve getirilen bu hüküm ile, “borcu

karşılayacak yeterli miktarda malın haczedilmiş olması halinde, borçluya mal

beyanında bulunmamaktan dolayı ceza verilmemesi” ilkesi benimsenmiştir.189

Bu hüküm, İİK 337/I madde metnine geçmeden (4949 sayılı kanundan) önce de Yargıtay kararları doğrultusunda uygulanmaktaydı. Zira Yargıtay öteden beri verdiği kararlarında, (şikayet tarihinden önce) borçlunun borca yetecek miktardaki malına haciz konulmuş, bu itibarla da alacak teminat altına alınmış olduğundan ve bu suretle şikayet tarihinde borçlunun (borcu karşılayacak miktardaki) haczi mümkün mallarının, alacaklı tarafından bilindiği hususu da göz önüne alınarak, İİK’nın m. 337/I-son (borçlunun haczi kabil mallarını alacaklının

186 Bkz. yuk. § 5 dn. 106 vd. 187 KURU, c.I, s.607; POSTACIOĞLU- İcra, s.277 188 Bkz. mesela: 8. CD 20.10.1990, 9915/10921 (UYAR,c, VI, s.8941,no, 29; ALASU, s. 295). 189 UYAR- Yenilikler , s. 117.

113

bildiği veya bilmesi gerektiği takdirde borçluya ceza verilemeyeceğine dair) hükmünün uygulanma şartlarının oluştuğunu kabul etmektedir.190

İşte değişiklikten önce Yargıtay kararları doğrultusunda uygulanan ve değişiklikten sonra ise artık kanuni bir norm haline gelen bu hüküm uyarınca, (şikayet tarihinden önce) borca yetecek miktarda malı haczedilmiş olan borçluya, mal beyanında bulunmamasından dolayı (İİK m.337/I’e göre) ceza verilemez (İİK m.337/I.son)191

Aynı şekilde, şikayet tarihinde yapılan haciz sırasında (sonucunda) borçlunun, borcunu ödemeye yetecek miktarda malının haczedilmiş olması halinde de, borçlu sanık hakkında İİK m.337/I. son hükmü uygulanacak ve (mal beyanında bulunmamış olan) borçluya (İİK m. 337/I’e göre) ceza verilemeyecektir.192

Alacaklı, icra takibinden önce borçlunun borcu karşılamaya yetecek miktardaki malı üzerine ihtiyati haciz (İİK m. 257 vd) koydurtmuşsa, (takibe konu olacak teminat altına alınmış olacağından) borçlu sanık hakkında gene İİK m. 337/I-son hükmü uygulanır. Bu itibarla, ihtiyati hacizden sonra yapılan takip (İİK m. 264) üzerine, süresinde mal beyanında bulunmamış olan borçluya ceza verilemez.193

Aynı şekilde, takip konusu borcun suç tarihinden önce ipotekle (veya

rehinle) teminat altına alınmış olması halinde de, borçlu sanık hakkında

190 Bkz. aşa.dn.191’te belirtilen Yargıtay Kararları 191 Bkz. mesela 8. CD 19.3.1997, 3025/3875; 8. CD 12.3.1997, 3027/3326; 8. CD 13.3.1997,

2026/3557; 8. CD 3.3.1997, 1965/2719; 8. CD 5.12.1996, 14430/15568, (UYAR, c.VI, s.8907, no.3); 8. CD 6.11. 1996, 12061/13778 (ÜNVER, s.104); 8. CD 19.1.1998, 1997/18844-144 (ALASU,s.50), 8. CD 31.3.1994, 2958/3272 (ALASU, s.158); 8. CD 21.12.1992, 14150/13500 (ALASU, s.174); 8. CD 13.2.1991, 1437/2829 (ÜNVER, s.157); 8. CD 26.3.1992, 7322/8326 (ALASU, s.184); 8. CD 14.3.1991, 1437/2829 (ALASU, s.272) 12. HD 17.4.1987 , 1492/5483; 12. HD 14.4.1987, 1379/5275; 12. HD 6.4.1987, 214/744; 8. CD 30.3.1987, 2574/2949; 8. CD 10.3.1987, 1529/2064; 8. CD 6.3.1987, 749/1873; 8. CD 6.3.1987, 549/1900; 8. CD 19.2.1986, 462/1176; 12. HD 18.7.1986, 9405/8447 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.86-94, no. 5)

192 Bkz. mesela: 8. CD 4.12.1996, 14304/15487; 8. CD 27.6.1996, 8266/9779; 8. CD 11.3.1993, 1407/3197; 8. CD 26.3.1991, 2763/3420; 8. CD 14.3.1991, 4437/2829; 8. CD 5.2.1991, 191/921; 8. CD 9.2.1988, 8812/9966; 12. HD 7.7.1986, 8392/840 (UYAR, c.VI, s.8917, no.9)

193 KURU, c.I, s.607; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184; İPEKÇİ- Şerh, s.356,880; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166, TÜRKEŞ, s.21; OLGAÇ, c.II, s.1668; Bkz. mesela: 8. CD 13.11.1996, 13568/14207 (ÜNVER, s.71; ALASU, s.96).

114

İİK m.337/I-son hükmü uygulanır ve mal beyanında bulunmamış olan borçluya

ceza verilemez.194

Buna karşılık, süresi içinde usulüne (İİK m.74’e) uygun mal beyanında

bulunulmaması nedeniyle mal beyanında bulunmama suçu oluştuktan (şikayet

tarihinden) sonra, alacaklının, borçlunun mallarını haczettirmesi meydana gelen

suçu ortadan kaldırmaz.195 Yani şikayet tarihinden sonra yapılan hacizde borcu

karşılar malvarlığının tespiti, sözkonusu suçun oluşmasına engellemez.

Dolayısıyla bu durumda İİK m.337/I. son hükmün uygulanması söz konusu

değildir. Bu nedenle süresi içinde mal beyanında bulunmamış olan borçlu İİK

m.337/I’e göre cezalandırılır.196

6) Alacaklının Şikayeti

a) Şikayet

İİK m.337/I’de düzenlenen mal beyanında bulunmama suçu, takibi

şikayete bağlı suçlardan birisidir ve ancak alacaklının şikayeti üzerine borçluya

ceza verilebilir.197 Bu itibarla, borçlunun mal beyanında bulunmama suçundan

dolayı cezalandırılabilmesi için alacaklının, şikayet süresi içinde İcra

Mahkemesine başvurarak, borçlunun cezalandırılmasını istemiş olması gerekir.198

b) Şikayet Hakkı

Mal beyanında bulunmama suçunda, şikayet hakkı, alacaklıya aittir.199

Ancak alacaklının vekili de bu hakkı kullanabilir.200 Yani mal beyanında

194 Bkz. mesela: 8. CD 16.6.1995, 9461/9961; 8. CD 30.3.1995, 3018/4572 (UYAR, c.VI, s.8923,

no.13). 195 ALASU, s.10; İPEKÇI- Şerh, s.879; PEHLİVANLI, c.II, s.2011;UYAR- İcra-İflas Suçları,

s.68; Ancak borçlu, ceza davası sonuçlanmadan, borcu öderse İİK m.354/I uyarınca davanın düşmesine karar verilir: bkz. aşa. dn.457.

196 Bkz. mesela : 8. CD 11.11.1996, 1372/2478 (ALASU, s.279); 8. CD 13.2.1992, 379/1792 (ALASU, s.213); 8. CD 7.3.1991, 1372/2478 (ALASU; s.279); 8. CD 17.3.1992 , 2563/3637; 8. CD 3.12.1991, 1372/2478 (UYAR, c.VI, s.8920-8921, no.11); 12. HD 16.2.1987, 1986/16572-1860, 12. HD 12.2.1987, 1986/15734-1659; 12. HD 14.11.1986, 13653/12331 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.148-152, no.63).

197 KURU, c.I, s.608; TUNA, s.457; İPEKÇİ- Şerh, s.355; İPEKÇI- Pratik Bilgiler, s.166; BERKİN- Rehber, s.490; BERKİN- İcra, s.78; POSTACIOĞLU- İcra, s.740.

198 ALASU, s.9; İPEKÇİ- Şerh, s.879; İPEKÇI- Pratik Bilgiler , s.166, BERKİN- Rehber, s.490; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.67; PEHLİVANLI, c,II, s.2011; OLAGAÇ, c.II, s.1666.

199 KURU, c.I, s.608; ALASU, s.9; BERKİN- Rehber, s.490; BERKİN- İcra, S.78; TUNA, s.457; UYAR- İcra-İflas Suçları s.67; PEHLİVANLI, c.II; s.2011; OLGAÇ, c.II, s.1666; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTONĞLU, c.II, s.1270.

200 İPEKÇİ - Şerh, s.879; İPEKÇI- Pratik Bilgiler ,s. 166.

115

bulunmayan borçlunun (İİK m.337/I’e göre) cezalandırılabilmesi için alacaklı

(veya varsa kanuni temsilcisi) veya vekilinin şikayette bulunmuş olmaları gerekir.

Ancak bu şikayet hakkı, alacaklının (şikayetçinin) şahsına sıkı sıkıya bağlı

(münhasıran şahsa bağlı) haklardan değildir. Bu nedenle, alacağın başkasına devri

(temliki) halinde, bu alacağa bağıl şikayet (borçlunun cezalandırılmasını isteme)

hakkı da alacağı devralmış (temellük etmiş) olan yeni alacaklıya geçer.201 Mesela:

“Alacağı kanuna uygun şekilde temellük eden şikayetçi ilk alacaklının haiz

olduğu bütün hakları borçluya karşı kullanabilir. Borçlunun süresi içinde mal

beyanında bulunmamış olması sebebiyle onun da (Alacağı temellük edenin de)

İİK’nın 347. maddesindeki şartlar dahilinde 337. maddeye göre sanığın

cezalandırılmasını isteme hakkı mevcuttur. Bu hal ilk alacaklının şahsına has

değildir. Bu hususlar düşünülmeksizin temellük eden alacaklının şikayet hakkı

olmayacağından bahisle beraat kararı verilmesi usul ve yasaya aykırıdır.”202

Bununla birlikte, takip konusu alacağın, şikayetten sonra başkasına

devredilmesi (temlik edilmesi) halinde, davanın devamında ve borçlu sanığın

cezalandırılmasında hukuki bir menfaati kalmayan eski (önceki) alacaklının,

geçerliliğini yitiren şikayetine dayanılarak (İİK m.337/I’e göre) sanığın

cezalandırılmasına karar verilemez. 203

Alacaklının şikayet hakkı, suç tarihinden sonra doğar ve dolayısıyla ancak

bu tarihten sonra kullanılabilir.204 Bu nedenle henüz suç oluşmadan (mal

beyanında bulunma süresi dolmadan ve hatta başlamadan -ödeme veya icra

emrinin tebliğinden önce-) yapılan şikayetin reddedilmesi gerekir. Böyle bir

şikayet üzerine borçluya (İİK m.337/I’e göre) ceza verilemez.205

201 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.68, 468; UYAR- Yargılama, s. 534; UYAR- Mal Beyanında

Bulunmama Suçu, s.651; ALASU, s.9. 202 İİD 17.4, 1970, 4494/4249 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.575, no.112. 203 Bkz mesela: 8. CD 22.1.1997, 1996/16582-181; 8. CD 27.3.1996, 2640/4803 (UYAR, c.VI,

s.8849, no.20); 8. CD 3.6.1996, 7094/8171 (ALASU, s.121; ÜNVER, s.99). 204 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 68, 468; UYAR- Yargılama, s.534; UYAR- Mal Beyanında

Bulunmama Suçu, s. 651; bkz. ayrıca. aşa. dn. 122 vd. 205 Bkz. mesela 8. CD 10.3.1997, 2534/4059; 8. CD 3.5.1994/5080; 8. CD 2.3.1994, 1304/2006;

8. CD 2.2.1994, 222/744; 8. CD 18.4.1989, 2606/3372; 8. CD 31.3.1988, 1710/2967 (UYAR, c.VI, s.8804, no.3); 12 HD 9.7.1986, 8883/8297; 12 HD 16.5.1986, 5916/5923 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.171-172, no.102).

116

c) Şikayet Süresi

İcra mahkemesinde görülen suçlar ile ilgili davalardaki şikayet süresi İİK

m.347’de düzenlenmiştir. İİK m.337/I’de belirtilen mal beyanında bulunmama

suçu da, İcra Mahkemesinde görülen suçlardan birisi olduğundan, 206 şikayet

süresi bakımından İİK m.347’ye tabidir.

Bu bağlamda, (diğer icra suçlarında olduğu gibi) mal beyanında

bulunmama suçundan dolayı şikayet süresi, suçun işlendiğinin öğrenilmesinden

itibaren üç ay ve her halde, suçun işlendiği tarihten itibaren bir yıldır (İİK

m.347).207 Bu nedenle mal beyanında bulunmayan borçlunun (İİK m. 337/I’e

göre) cezalandırılması için alacaklının, İİK m. 347’de belirtilen bu üç ay ve bir

yıllık süreler içinde İcra Mahkemesine şikayette bulunması gerekir.208 Aksi

takdirde yani bu sürelerin geçmesi halinde alacaklının şikayet hakkı düşer.

Alacaklı, borçlunun (süresi içinde) mal beyanında bulunmadığını (1 yıllık

süre içinde kalmak şartıyla) öğrendiği tarihten itibaren üç ay içinde şikayet

hakkını kullanmalıdır.209 İşte, bu üç aylık şikayet süresinin başlangıcı, mal

beyanında bulunmama suçunun işlenmiş olduğunun (alacaklı veya vekili)

tarafından öğrenilme tarihidir.210 Burada suçun işlendiği tarih önemli olmayıp,

alacaklının (veya vekilinin) bunu öğrenme tarihi önem taşımaktadır.

Yargıtay alacaklının (veya vekilinin) mal beyanında bulunmama suçunu ne

zaman öğrenmiş olduğunun, takip dosyasına211 veya icra tutanaklarına212 göre

206 Bkz.yuk. dn.121. 207 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.67, 470; UYAR- Yargılama, s.535; UYAR- Süre, s.494;

POSTACIOĞLU- İcra, s.740; BERKİN-Rehber, s.492; İPEKÇİ- Şerh, s.879; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s. 166; TUNA, s.456; bkz. mesela : 8. CD 3.4.1996, 3552/4747 (ÜNVER, s. 55; ALASU, s.86); 8. CD 10.4. 1990, 2786/3592 (ALASU, s.315) ; 8. CD 18.1.1990, 1045/434 (ALASU, s.333); 8. CD 22.6.1993, 6052/7385 (PEHLİVANLI, c.II, s.2098); 8. CD 13.4.1993, 2726/3764 (PEHLİVANLI, c.II, s.2099).

208 İPEKÇİ- Şerh, s.879; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler s.166. 209 KURU, c. I, s. 609. 210 UYAR- Icra-İflas Suçları, s. 67, 470; UYAR- Yargılama, s. 535; UYAR- Süre, s. 494; TUNA,

s. 456;bkz. mesela: 8. CD. 7.10.1996, 11574/12092 (ÜNVER, s. 112; ALASU, s. 134); 8. CD 8.2.1991, 1208/1163 (ALASU, s. 188); 8. CD 18.10.1990, 7672/8446 (ALASU, s. 192); 8. CD 21.11.1989, 9077/9642 (ALASU, s. 341).

211 Bkz. mesela: 8. CD 28.5.1992, 5968/7169 (ALASU, s. 193); 8. CD 31.3.1987, 5551/3032; 12. HD 29.1.1987, 1580/20/994; 12. HD 20.10.1996, 12224/10734 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 100, no.13).

212 Bkz. mesela; 8. CD 6.3.1987, 817/1897; 12 HD 5.12.1996, 14358/13657; 12. HD 14.2.1986, 1440/1742; 12. HD. 14.11.1986, 13.658/12330 (UYAR- İcra-İflas Suçları, 129-131, no.34).

117

saptanabileceğini belirtmiştir. Zira alacaklını (veya vekilinin) haciz talep ettiği,213

veya dosyada herhangi bir işlem yaptırdığı214 durumlarda, dosyayı inceleyip

suçun işlenmiş olduğunu öğrendiği kabul edilir.

Alacaklı (veya vekilinin) icra dairesinde (takip dosyasında) herhangi bir işlem yaptırmadığı hallerde ise, şikayet tarihi, suçu öğrenme tarihi olarak kabul edilir.215

Bununla birlikte, mal beyanı süresinin geçmiş olması, alacaklının işlenen suçu öğrenmiş olarak kabul edilmesini gerektirmez.216 Aynı şekilde borçlunun borca itiraz etmiş olduğunun alacaklı tarafından öğrenilmesi de suçu öğrenme anlamında değerlendirilemez.217

Bir yıllık şikayet süresinin başlangıcı ise suçun işlenme tarihidir218. Alacaklının (veya vekilinin), suçun işlendiği tarihten itibaren bu bir yıllık süre içinde, suçun işlendiğini öğrenip şikayette bulunması gerekir. Başka bir ifadeyle, suçun işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçtikten sonra, suçun işlendiğini öğrenen alacaklının (veya vekilinin) şikayet hakkı yoktur219.

İİK m.347’de öngörülen bu üç ay ve bir yıllık şikayet süreleri, zamanaşımı

süreleri değil, hak düşürücü nitelikte, kesin şikayet süreleridir. Bu nedenle, bu

süreler taraflarca değiştirilemez (bkz. İİK m.20) ve İcra Mahkemesince re’sen

gözetilmesi gerekir220.

213 Bkz. mesela; 8. CD 7.10.1996, 11574/12092 (ALASU, s. 134); 8. CD 12.11.1994,

12586/13263; 8. CD 14.1.1993, 14096/513; 8. CD 15.3.1990, 1844/2757 (UYAR, c. VI, s. 8867, no.41); 8. CD 19.11.1992, 11562/13587 (ALASU, s. 180); 8. CD 12.10.1989, 7195/7709 (ALASU, s. 388); 8. CD 12.31987, 1098/2276; 8. CD 25.2.1986, 491/1405; 12. HD 16.1.1986, 16522/193; 12. HD 15.12.1986, 14864/14202 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 119, no.29).

214 Bkz. mesela: 8. CD 20.5.1992.5401/6566 (ALASU, s. 200). 215 Bkz. mesela: 8.CD 12.1.1993, 14201/350 (UYAR, c.VI, s.8867, no.41); 8.CD 10.4.1990,

2786/3592 (ALASU, s.315). 216 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.471; UYAR- Yargılama, s.536; UYAR- Süre, s.494. 217 Bkz. mesela: 8.CD 2.3.1994, 1064/2022 (ÜNVER,s.133; ALASU, s.151). 218 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.470; UYAR- Yargılama, S.536; UYAR- Süre, s.494; TUNA,

s.456; bkz.mesela 8.CD 12.3.1991, 1664/2635 (ALASU, s.275); bkz.ayrıca yuk.dn. 44 vd. 219 UYAR- İcra-İflas Suçları; s.470; UYAR- Yargılama, s.536; UYAR- Süre, s.494; TUNA,

s.456; bkz.mesela 8.CD 28.1.1991, 5067/6049 (ALASU, s.242). 220 KURU, c.I, s.134; İPEKÇİ- Şerh, s.879; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166; BERKİN- Rehber,

s.492;TUNA, s.456; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.470; UYAR- Yargılama, s.536; UYAR- Süre, s.494; AKYAZAN, s.223; KURU- Ödeme Emri, s.625,633.

118

Bu süreler, kesilmez, durmaz ve bunlar hakkında eski hale getirme yoluna

(HUMK m.166-174) gidilemez.221

III- SUÇ TARİHİ

Borçlunun süresi içinde mal beyanında bulunmamış olması ile suç

tamamlanır222. Bu nedenle mal beyanında bulunmama suçunun işlenme tarihi, mal

beyanında bulunma süresine göre saptanır223.

Bu itibarla mal beyanında bulunmama suçu ödeme veya icra emrinin

tebliği tarihinden itibaren, genel haciz yoluyla yapılan takipler ile ilamlı takiplerde

yedinci gün224, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile takiplerde ise onuncu

günün mal beyanında bulunmadan sona ermesiyle225 işlenmiş olur ve alacaklının,

borçlunun cezalandırılmasını isteme hakkı doğar.

İİK m.75 uyarınca da itirazın kesin ya da geçici olarak kaldırılmasına veya

iptaline karar verilen borçlu üç gün içinde mal beyanında bulunmak zorundadır226.

Ancak bununla birlikte, bu üç günlük süre içinde mal beyanında bulunmamış olan

borçlunun (İİK m.337/I’e göre) cezalandırılabilmesi için, (İİK m.76’da öngörülen

hapsen tazyikten farklı olarak) 227 itirazın kesin ya da geçici olarak kaldırılması

kararının (İİK m.68-68a) veya itirazın iptali kararının (İİK m.67) kesinleşmiş

olması gerekir. Bu nedene İİK m.75’teki üç günlük süre içinde mal beyanında

bulunmayan borçlu hemen (karar kesinleşmeden) cezalandırılamaz.228

221 KURU, c.I, s.135; KURU- Ödeme Emri, s.625,633; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.470; UYAR-

Yargılama, s.536; UYAR- Süre, s.494. 222 Bkz.yuk.dn.263. 223 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.67; UYAR- Mal Beyanında Bulunmama Suçu, s.651; bkz. ayrıca

yuk. § 6 dn 75. 224 Bkz. mesela 8.CD 8.6.1994, 5293/7014; 8.CD 28.9.1993, 8388/9398 (UYAR, c.VI, s.8871,

no.46). 12. HD 18.12.1986, 15757/14821 (UYAR- İcra-İflas Suçları s.158, no.70). 225 Bkz.mesela: 8.CD 14.10.1996, 11503/12496; 8.CD 13.5.1996, 6665/6826; 8.CD 16.5.1994,

1970/5850; 8.CD 9.2.1994; 5226/1033; 8.CD 21.4.1994, 2818/4460; 8.CD 25.2.1994, 1870/1833; 8.CD 18.1.1990, 1989/10453-434; 8.CD 21.5.1991, 4423/5632; 8.CD 9.6.1988, 4702/5118 (UYAR, c,VI, s.8853-8855, no.24); 8.CD 13.10.1988; 7563/7891 ( ALASU, s.375).

226 Bkz.yuk. § 6 dn. 96 ve 126. 227 Bkz.yuk.dn.44. 228 KURU, c.I, s.599, dn.50; POSTACIOĞLU- İcra, s. 275, dn. 5; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184;

BERKİN- Rehber, s.204; İPEKÇİ- Şerh, s.879; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.166; OLGAÇ, c.II, s. 1666, PEHLİVANLI, c.II, s.2011; TÜRKEŞ, s.17; bkz.yuk. § 6 dn. 97 ve 127.

119

Eğer mal beyanında bulunma süresinin son günü tatile rastlarsa, süre ertesi

gün dolmuş sayılacağından (İİK m.19) 229 suç tarihi de bir gün sonraki tarih

olur230.

Alacaklının şikayet hakkı da suç tarihinden sonra doğacağından, bu

tarihten önceki şikayete dayanarak borçluya ceza verilemez.231

IV- SANIK

Cezai sorumluluk ancak gerçek kişiler için söz konusudur232. Bu itibarla, icra suçlarında da sanık, suçu işlemiş olan gerçek kişidir.233 Mal beyanında bulunma yükümlülüğünü yerine getirmemiş olan gerçek kişiler İİK m.337/I’e göre cezalandırılır.

Bununla birlikte tüzel kişiler de mal beyanında bulunma yükümlülüğü altındadırlar ve bu yükümlülükleri yetkili organı (kanuni temsilci) olan gerçek kişilerce yerine getirilir.234

Tüzel kişilerin bu yükümlülüğü yerine getirilmediği takdirde kimlerin (İİK m.337/I’e göre) ceza göreceği İİK m.345’te düzenlenmiştir. Buna göre, İİK’da düzenlenen ve tüzel kişiler tarafından işlenebilen icra suçlarında sanık sıfatı tüzel kişinin (kendisi değil), organı durumunda olan gerçek kişiler için söz konusu olur235. Zira (İİK m.341 ve 344’tekiler hariç) İİK’da düzenlenen suçlar, tüzel kişiler adına ancak onların organları tarafından işlenebilir ve cezaların şahsiliği prensibi dolayısıyla da tüzel kişiler cezalandırılamaz. Ceza ancak, tüzel kişinin muamelelerinde suç teşkil eden fiili işleyen organ sıfatını taşıyan gerçek kişiler hakkında hükmolunur.236

Nitekim, tüzel kişinin mal beyanında bulunmak zorunda olduğu hallerde,

bu tüzel kişinin yetkili organı durumundaki gerçek kişi, kanuni süresi içerisinde

(tüzel kişi adına) mal beyanında bulunmadığı takdirde İİK m.337/I’e göre

cezalandırılacaktır.237

229 Bkz.yuk. §6 dn. 42 vd. 230 Bkz.mesela: 8.CD 7.11.1991, 9346/ 10638 (PEHLİVANLI, c.II, s.1033). 231 Bkz.yuk.dn. 205. 232 Bkz.mesela: 8.CD 22.5.1996, 5562/7388 (ÜNVER, s.216). 233 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.468; UYAR- Yargılama s.534. 234 Bkz.yuk. § 3 dn. 17-18. 235 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.468; UYAR- Yargılama, s.534; TÜRKEŞ, s.77. 236 TÜRKEŞ, s.77. 237 Bkz.mesela: 10.9.1991, 7614/7924 (ÜNVER, s.155).

120

Tüzel kişinin organlarının (daha doğrusu organlarını oluşturan gerçek

kişilerin) cezai sorumluluğunun söz konusu olabilmesi için, bu organların kanuna

ve tüzel kişinin tüzüğüne uygun olarak seçilmiş veya atanmış olmaları gerekir.238

Gerçekten, ancak tüzel kişiyi idare ve temsile yetkisi bulunan kimseye ceza verilebilir. Tüzel kişiliği idare ve temsile yetkisi bulunmayan (kapıcı, bekçi vs.) gibi kişilere ceza verilemez.239

Tüzel kişiliği idare ve temsile yetkisi bulunmakla beraber, suçun işlendiği sırada herhangi bir sebeple, idare ve temsil işinden uzak bulunan organa (kişiye) ceza verilemez.240 Buna karşılık suç işlendikten sonra, herhangi bir sebeple organlıktan ayrılma, ceza verilmesine engel değildir.241

Bu itibarla, (tüzel kişi adına) mal beyanında bulunmayan sanığın, suç tarihinde tüzel kişiliği temsil ve idareye yetkili olup olmadığının araştırılıp, sonucuna göre karar verilmesi gerekir.242

Cezaların şahsiliği ilkesi gereğince kabul edilmiş bu hüküm gereğince., sanık tüzel kişinin kendisi olmayıp, suçu işleyen yani mal beyanında bulunmamış olan, organı durumundaki gerçek kişi olduğundan, şikayet dilekçesinde, tüzel kişin değil, suç işleyen gerçek kişilerin isim ve adresinin yazılması gerekir.243

Nitekim, mal beyanında bulunmama suçundan dolayı yapılan şikayetin,

şirket yetkilisi yerine doğrudan şirket adına yapılmış olması halinde geçersiz

olduğu gibi,244 doğrudan şirket (tüzel kişilik) adına yapılan şikayet nedeniyle,

temsilci konumundaki kişiye de, mal beyanında bulunmadığından bahisle (İİK

m.337/I’e göre) ceza verilemez. 245

238 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.469; UYAR- Yargılama, s.534. 239 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.469; UYAR- Yargılama, s.534. 240 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.469; UYAR- Yargılama, s.534. 241 AKYAZAN, s.222; TÜRKEŞ, s.78; UYAR- İcra-İflas suçları, s.469; UYAR- Yargılama,

s.535. 242 Bkz. mesela 8.CD 28.1.1998, 1997/18352-927 (ALASU, s.33); 8.CD 4.11.1996, 13250/13648

(ALASU, s.133); 8.CD 31.3.1998, 1427/3075 (ALASU, s.375). 243 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.469; UYAR- Yargılama, s.535. 244 Bkz. mesela: 8.CD 20.6.1991, 6496/7437 (ALASU, s.234). 245 Bkz. mesela : 8.CD 21.9.1991, 5586/6657 (ALASU, s.365).

121

V- DAVA AÇMA YÖNTEMİ

Mal beyanında bulunmama suçundan (İİK m.337/I)dolayı dava, alacaklının şikayeti üzerine açılır. Yani alacaklı bu davada davacı konumundadır.246

Şikayetin nasıl yapılacağı ise İİK m.349’da belirtilmiştir. Anılan maddeye göre, alacaklı, şikayetini İcra Mahkemesine dilekçe ile (yazılı olarak) veya zapta geçirilerek imzaladığı sözlü beyanla yapabilir. 247

Uygulamada icra mahkemesine (sanık sayısından bir fazla sayıda) dilekçe ile başvurulmaktadır. 248 Sözlü beyanın uygulaması pek yoktur. 249

Şikayet süresinin hesabında ise İİK m.347 hükmü esas alınır. 250

VI- GÖREV VE YETKİ

1) Görevli Mahkeme

Mal beyanında bulunmama suçunda (İİİK m.337/I) görevli mahkeme İcra Mahkemesidir.251 Kanuni süresi içerisinde (özürsüz olarak) mal beyanında bulunma yükümlülüğü yerine getirmemiş olan borçlu sanık, İİK m.337’de belirtilen mal beyanında bulunmama suçundan dolayı, İcra Mahkemesinde yargılanır.252

2) Yetkili Mahkeme

Ceza davasına bakma yetkisi, CMUK m.8/I uyarınca, suçun işlendiği yer

mahkemesine aittir.

Kanun koyucu İcra Mahkemesinin görevine giren suçları, icra takibinin

yapıldığı yerde işlenmiş farzederek,253 icra suçları ile ilgi davalara bakmaya, icra

246 ÜNVER, s.32. 247 BERKİN- Rehber, s.494; ÜNVER, s.32; POSTACIOĞLU- İcra, s.741;İPEKÇİ- Pratik

Bilgiler, s. 162; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s. 1274; UYAR- İcra-İflas Suçları ,s. 475; UYAR- Yargılama, s.537.

248 ÜNVER, s.32. 249 İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.162. 250 Bkz.yuk.dn.206 vd. 251 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.471; UYAR- Yargılama, s.536; ÜNVER, s.32; İPEKÇİ- Pratik

Bilgiler, s.162; TÜRKEŞ, s.84. 252 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 471; UYAR- Yargılama, s. 536. 253 «Ceza hususunda selahiyet (325-) numaralı maddede borç için takip selahiyetiyle

birleştirilmiştir. Çünkü İcra hakimlerinin vazifesi dairesine giren suçları takibin yapıldığı yerde yapılmış farz etmekte bir beis görülemez. Bilakis bu suret halin icabına muvafıktır. Borçlu İcraca takip olunduğu sırada selahiyet itirazı serdetmemiş ise, cezai takip safhasında artık böyle bir itirazda bulunamaz. Burada ceza selahiyetine itiraz da iptidai itirazlardan

122

takibinin yapıldığı yerdeki İcra Mahkemesinin yetkili olduğunu belirtmiştir (İİK

m.348).254

Bu suretle mal beyanında bulunmama suçunda yetkili mahkeme (İİK m.

348 uyarınca), icra takibinin yapıldığı yer İcra Mahkemesidir.255

Borçlu, takibin yapıldığı yer icra dairesinin yetki çevresi dışında oturuyor

olsa dahi, süresinde beyanda bulunmamak suretiyle işlemiş olduğu, mal

beyanında bulunmama suçu (İİK m.337/I) bakımından, takibin yapıldığı icra

dairesinin bulunduğu yerdeki İcra Mahkemesinin yargısına tabi olacaktır.256

Şunu da belirtelim ki, borçlu icra takibinin yapıldığı yerdeki icra

mahkemesinin yetkisizliğini, ilk defa olarak ceza davası sırasında ileri süremez.

Bu itirazını, icra takibi sırasında ileri sürüp takibi iptal ettirmesi gerekir.257 Yani

borçlu icra takibi sırasında yetki itirazında bulunmamışsa cezai takip aşamasında

artık yetki itirazını ileri süremez. Burada yetki itirazı ilk itirazlardan sayılmıştır.

VII- ZAMANAŞIMI

Bilindiği gibi (ceza hukukunda) iki tür zamanaşımı vardır. Bunlar dava

zamanaşımı ve ceza zamanaşımıdır.

İİK’da icra suçlarının tabi olduğu dava zamanaşımı ve ceza zamanaşımı

hakkında herhangi bir hüküm mevcut değildir. Bu durumda, diğer bütün suçlar

hakkında olduğu gibi, Türk Ceza Kanunundaki genel esasların burada da aynen

uygulanması gerekecektir.258

1) Dava Zamanaşımı

Dava zamanaşımı süreleri, (suçların gerektirdiği-azami-ceza miktarına

göre) TCK m.102’de gösterilmiştir.259 Bu bağlamda, mal beyanında bulunmama

suçu (İİK m.337/I) kabahat niteliğinde bir suç olduğundan,260bu suça ait dava

sayılır. Çünkü o gibi suçlar hususi bir mahiyeti haizdir» (2004 sayılı kanuna ait Hükümet Tasarısı Gerekçesinden: UYAR- İcra-İflas Suçları, s.472).

254 BERKİN- Rehber, s.493; BERKİN- İcra, S. 184; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.162; TÜRKEŞ,s. 83; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.473; UYAR- Yargılama, s.537.

255 ÜNVER, s.32; TÜRKEŞ, s.84; İPEKÇİ- Pratik, s.160; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c,II, s.1274. 256 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 473; UYAR- Yargılama, s. 537. 257 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 473; UYAR- Yargılama, s. 537; bkz.ayrıca.yuk. 229’daki

Hükümet Tasarısı Gerekçesi. 258 UYAR- Süre, s.495. 259 MALKOÇ, İsmail: Açıklamalı-İçtihatlı Türk Ceza Kanunu, Ankara, 2002. 260 Bkz.yuk. dn. 89.

123

zamanaşımı süresinin hesaplanmasında TCK m.102/6 esas alınır. Yani mal

beyanında bulunmama suçunda dava zamanaşımı süresi (TCK m.102/6 uyarınca)

altı aydır.261

Dava zamanaşımı süresi suçun işlendiği günden itibaren başlar (TCK m.

103).262 Uygulamada zamanaşımı süresinin hesabında, suçun işlendiği günün

hesaba katılması yani suçun işlendiği günün zamanaşımının birinci günü

sayılması gerektiği görüşü benimsenmektedir.263

Mal beyanında bulunmama suçu hakkında, suçun işlendiği tarihten itibaren

altı ay içinde, dava zamanaşımını kesen (TCK m.105/I) herhangi bir işlem

yapılmazsa, dava zamanaşımı gerçekleşir.264 Hemen belirtelim ki, (diğer icra

suçlarından farklı olarak) mal beyanında bulunmama suçunda sadece TCK m.

104/I’de belirtilen işlemlerle değil, her türlü usulî muamele ile dava zamanaşımı

kesilir (TCK m. 105/I). Burada zamanaşımını kesen usulî işlemeden maksat,

hakim tarafından yapılan, davanın hareket halinde tutulduğunu gösteren

işlemlerdir. Mesela, tanık çağırılması, istinabe için talimat yazılması, keşif

yapılması gibi işlemler dava zamanaşımı keser.265

Dava zamanaşımı, suçun işlendiği tarihten başlayıp, hükmün

kesinleşmesine kadar söz konusu olur ve dava zamanaşımı dediğimiz266 bu

sürenin geçmiş (dolmuş) olması halinde artık ceza davası açılamaz ve eğer ceza

davası açılmışsa (yani ceza davası açıldıktan sonra bu süre geçmişse) açılan

davaya devam edilemez.267

Dava zamanaşımı, ya dava açılmadan önce veya dava açıldıktan sonra

(yargılama sırasında) ya da hüküm verildikten sonra (ve fakat hüküm

kesinleşmeden önce) gerçekleşir. Bu nedenle mal beyanında bulunmama

261 ÜNVER, s.33,; BERKİN- Rehber, s.493; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.184; ALASU, s.10; İPEKÇİ-

Şerh, s.881; TÜRKEŞ, s. 82; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.487; UYAR- Yargılama, s.544; UYAR- Süre, s.496.

262 MALKOÇ, s.252; DÖNMEZER, Sulhi/ERMAN, Sahir: Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, c.III, İstanbul 1997; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.487; UYAR- Yargılama, s544; UYAR- Süre, s496.

263 MALKOÇ, s.252; DÖNMEZER/ERMAN, c.III, s.260; UYAR- İcra-İflas Suçları, s485; UYAR- Yargılama, s.544.

264 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.487; UYAR- Yargılama, s.546. 265 DÖNMEZER/ERMAN, c.III, s.269; MALKOÇ, s.258; UYAR- İcra-İflas Suçları s.488;

UYAR- Yargılama, s.546. 266 Yargıtay (içtihatlarında) bu zamanaşımına «asli zamanaşımı» demektedir. 267 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.483; UYAR- Yargılama, s.542; UYAR- Süre, s.495.

124

suçundan dolayı, dava zamanaşımı süresi dolmadan davanın sonuçlanması

(hükümlülük kararı verilmesi) ve nihayet dava zamanaşımı süresi dolmadan

hükmün (hükümlülük kararının) kesinleşmesi gerekir.268

Mal beyanında bulunmama suçundan dolayı açılan davanın ne kadar

sürede sonuçlandırılması yani hükümlülük kararı verilmesi gerektiği kanunda

(TCK 105/II) ayrıca ve açıkça belirtilmiştir. Bu bağlamda mal beyanında bulunma

suçu ile ilgili dava zamanaşımı süresinin düzenlendiği TCK m. 102/6 ile TCK m.

105/II hükmünün birlikte değerlendirilmesi gerekir.269

Bu itibarla mal beyanında bulunmama suçunun (TCK m.105/II gereğince)

işlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde sonuçlandırılması (hükümlülük kararı

verilmesi) 270 ve verilen kararın altı aylık dava zamanaşımı süresi içinde

Yargıtay’ca tasdik edilerek kesinleşmesi (yani temyiz edilmesi halinde bu süre

içinde Yargıtay’ca onanması)271 gerekir.272 Nitekim uygulama da bu şekildedir.

2) Ceza Zamanaşımı

Ceza hükümleri kesinleştikten sonra infaz edilebilir. Kesin hükümlerin,

kesinleşme tarihinden sonra belli bir süre içinde infaz edilmeleri gerekir. Bu

sürelere ceza zamanaşımı süreleri denir.273

Mal beyanında bulunmama suçunda (İİK m.337/I) ceza zamanaşımı süresi,

hükmedilip kesinleşen ceza miktarına göre, TCK m 112/6 uyarınca on sekiz

aydır.274

268 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.483; UYAR- Yargılama, s.542; UYAR- Süre, s.495. 269 TÜRKEŞ, s.82; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.488; UYAR- Yargılama, s.546; UYAR- Süre,

s.496; bkz. mesela: CGK 7.7.1998, 8/197-264 (MALKOÇ, s.251). 270 Bkz. mesela. 8.CD 3.4.1987, 2847/3184; 8.CD 18.3.1987, 2325/2431; 12. HD 24.4.1987,

1426/5688 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.498, no.4). 271 Bkz. mesela: 8.CD 9.4.1987, 3065/3348; 12. HD 16.4.1987 2325/2431; 12. HD 25.3.1987,

16781/4050; CGK 14.9.1970, 291/301 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.501-503). 272 ALASU, s.10; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.489; UYAR- Yargılama, s.546; UYAR- Süre,

s.496; bkz.mesela: CGK 12.3.1996, 1996/8-30-36 (ALASU,s.12); CGK 19.12.1995, 1995/8-356-385 (ALASU, s.15) 8. CD 10.3.1997.2136/3178; 8.CD 27.2.1997, 2629/2470; 8.CD 17.2.1997, 1966/1750; 8.CD 14.2.1997, 540/1510; 8.CD 17.1.1997, 441/315; 8.CD 25.11.1996, 14500/15005; 8.CD 13.6.1996, 7985/8860; 8.CD 16.10.1995, 12594/13313; Aksi halde dava zamanaşımının dolmuş olması nedeniyle düşme kararı verilmesi gerekir; bkz. aşa.dn.456.

273 MALKOÇ, s.263. 274 ALASU, s.10; İPEKÇİ-Şerh, s.881; UYAR- Süre,s.497; MALKOÇ,s.265.

125

Ceza zamanaşımı süresi, hükmün kesinleştiği tarihten itibaren işlemeye

başlar ve bu zamanaşımı, kesinleşen hükmün infazına engel olur.275 Yani ceza

zamanaşımı, hükmün kesinleştiği tarihten, infazına kadar sözkonusu olur ve ceza

zamanaşımı dediğimiz bu sürenin geçmiş (dolmuş) olması halinde artık kesinleşen

ceza infaz edilemez.276

Şunu da belirtelim ki, TCK’nın ceza zamanaşımını kesen sebepler olarak

düzenlediği durumlar (TCK m.114),277 mal beyanında bulunmama suçu için de

geçerlidir.278

VIII- YARGILAMA

İcra suçlarından (ve dolayısıyla İİK m. 337’deki mal beyanında

bulunmama suçundan) dolayı, İcra Mahkemesinde yargılamanın nasıl yapılacağı,

İİK’nın çeşitli maddelerinde (İİK m. 346, 349, 350, 351, 352, 352a, 352b, 353,

354 ve 366’da) düzenlenmiştir.

İİK’nın açıkça düzenlemediği (eksik, açık bıraktığı) konularda, CMUK

hükümleri uygulanır.279

Mal beyanında bulunmama suçu ile ilgi şikayet dilekçesini alan İcra

Mahkemesi duruşma için hemen bir gün belirler ve bu tarih, (şikayetçinin imzası

alınarak, borçluya da bir davetiye gönderilerek) taraflara bildirilir (İİK m.349).280

Gerek şikayetçi gerek sanık, duruşma günü, tayin edilen saatte İcra

Mahkemesinde bizzat hazır bulunmaya veya bir vekil göndermeye

mecburdur.(İİK m.349/II).281

Eğer şikayetçi bu mecburiyete uymaz ve duruşma günü mahkemeye

gelmez veya bir vekil göndermezse, şikayet hakkı düşer (İİK m.349/V).282 Bu

275 UYAR-Süre,s.497. 276 UYAR-İcra-İflas Suçları, s.483; UYAR-Yargılama, s.542. 277 DÖNMEZER/ERMAN, c.III, s.287; MALKOÇ:s.267. 278 UYAR-Süre, s.497. 279 UYAR-İcra-İflas Suçları, s.475; UYAR-Yargılama, s.537; bkz.mesela: İİD 10.10.1972,

10230/9442; İİD 5.12.1963, 12325/12853 (UYAR-İcra-İflas suçları, s.574, no.109). 280 ÜNVER: s.32; İPEKÇİ-Pratik Bilgiler, s.162; TÜRKEŞ:s.85; UYAR-İcra-İflas Suçlar, s.477;

UYAR- Yargılama, s.538. 281 İPEKÇİ-Pratik bilgiler, s.162; TÜRKEŞ: s.85; UYAR-İcra-İflas Suçları, s.477; UYAR-

Yargılama, s.538.

126

durumda şikayet hakkı tümden düşer. Yani, o takiple sınırlı olarak sona erer.

Alacaklı aynı takiple ilgili olarak bir daha şikayette bulunamaz. Ancak, yeni bir

takip yapabilir ve bu takipte borçlu aynı suçu işlerse (mal beyanında bulunmazsa)

yeni bir şikayet hakkı kullanabilir. Zira bu suç öncekinden ayrı, yeni bir suçtur.

Eğer sanık duruşmaya (veya istinabe olunan mahkemeye) gitmez veya

vekil de göndermezse, zabıta marifetiyle getirilir. Ancak uygulamada bu hükme

genellikle uyulmamakta ve kendisine, tebligat kanunu hükümlerine göre davetiye

tebliğ edilmesine rağmen gelmeyen sanık hakkındaki duruşmaya, gıyabında

devam edilmektedir.283

Mal beyanında bulunmayan borçlu sanığın, İİK m.337/I’e göre

cezalandırılmasına (İİK m.76’da belirtilen hapsen tazyik kararından farklı

olarak)284 duruşma yapılarak karar verilir. Ancak duruşmalarda C.Savcısı hazır

bulunmaz (İİK m.350/II).285

Bununla birlikte, 4949 sayılı Kanunla, İİK’ya eklenen 352a maddesi ile,

bazı icra suçlarında, yargılamanın hızlandırılması amacıyla ceza kararnamesi esası

getirilmiştir.286 Bu bağlamda, süresi içinde mal beyanında bulunmamış olan

borçlu sanık hakkında, duruşma yapılmaksızın ceza kararnamesi ile karar

verilmesi mümkün hale gelmiştir.

İcra ceza mahkemesinin görevine giren, mal beyanında bulunmama

suçundan dolayı açılan dava, genel mahkemelerin görevli bulundukları ceza

davaları ile birleştirilemez. Ancak kesinleşen cezalar, infaz sırasında toplama

(içtima) kurallarına göre birleştirilir (İİİK m.346).

Mal beyanında bulunmama suçundan dolayı açılan davada, mazereti

nedeniyle duruşmaya gelememiş olan sanık ya da şikayetçinin, eski hale getirme

(CMUK m.41-44) istemleri konusunda Yargıtay, bu yoldan sadece borçlu sanığın

282 Bkz. mesela: 12.HD. 1.10.1985, 1985/7613 (UYAR-İcra-İflas suçları, s.561, no.83); 12.HD

17.4.1985, 4915/3693; 12.HD 26.12.1980, 9222/9372; 12.HD 30.5.1980, 4077/4649 (UYAR-İcra-İflas Suçları, s.561, no.84).

283 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.477; UYAR- Yargılama, s.538. 284 Bkz.yuk.dn. 73. 285 BERKİN- Rehber, s.495; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.162; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.479;

UYAR- Yargılama, s.539. 286 UYAR-Yenilikler, s.218.

127

yararlanabileceğini,287 şikayetçinin yararlanmayacağını288 (İİK m.349/son

hükmüne dayanarak) belirtmiştir.

Mal beyanında bulunmama suçuna ilişkin davada, hakim, tarafların

anlatımlarını, tüm delillerini ve iddia ve savunmaların dinledikten sonra en geç

beş gün içinde kararını verir bu kararın özetini, infaz edilmek üzere C. Savcılığına

gönderir (İİK m.352).

Şunu da belirtelim ki, mal beyanında bulunmama suçu takibi şikayete

bağlı suçlardan olduğu için, bu suçun dava ve cezası da şikayetçinin iradesine

bağlıdır. Bu nedenle, bu suçtan dolayı verilen ceza hükmü Yargıtay’ca tasdik

edilerek kesinleşmiş olsa bile, şikayette bulunan davacı şikayetinden feragat

ederse ve borcun ödenmiş olduğu sabit olursa, ceza davası ve bu dava dolayısıyla

hükmedilmiş olan ceza tüm sonuçlarıyla birlikte düşer(İİK m.354).289

IX- KARAR

Mal beyanında bulunmama suçundan dolayı açılan davada, hakim

şikayetçinin şikayetini, sanığın savunmasını dinledikten ve tarafların delillerini

inceledikten sonra gerekli kararı verir. Verilen kararın hüküm fıkrasında,

uygulanan kanun maddelerinin açıkça gösterilmesi290 ve hüküm fıkrasının CMUK

m.268’de öngörülen bilgileri içermesi gerekir.291

Mahkeme kararları, Anayasa’nın 141 ve CMUK’un 32. maddeleri gereğince gerekçeli olmak zorundadır. Keyfiliği önlemek, tarafları tatmin etmek ve yargısal denetimin yapılmasına kolaylık sağlamak için hükmün gerekçeli olması gerekir. Önceden hazırlanmış ve çoğaltılmış matbu karar, dosya içeriğini yansıtmayacağı için gerekçeli karar matbu olarak önceden hazırlanamaz.292

287 Bkz.mesela: 12.HD 13.5.1976, 4743/6135 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.573, no.106). 288 Bkz.mesela: 12.HD 10.11.1986, 13302/11962 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.548, no.106). 289 KURU, c.I, s.609; ÜNVER, s.406; PEHLİVANLI, c.II, s.2011; İPEKÇİ- Şerh, s.355;

İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.163; BERKİN- Rehber, s.491; TÜRKEŞ, s.96; bkz.aşa.dn.303 vd., dn.308.

290 Bkz.mesela: 8.CD 14.4.1987, 2554/3590 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.505, no.9). 291 Bkz.mesela: 8.CD 14.4.1987, 2540/3589 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.506, no.10). 292 Bkz.mesela: CGK 27.3.1995, 1995/8-53-82 (ALASU,s.19); CGK 25.5.1992, 1992/141-156

(ALASU,s.25).

128

Mal beyanında bulunmama suçu nedeniyle yapılan yargılama sonuncuda mahkeme;

a) Sanığın hükümlülüğüne

b) Sanığın beraatine,

c) Davanın düşmesine,

d) Ceza tayinine yer olmadığına,

e) Davanın ertelenmesine

karar verir.293

1) Hükümlülük Kararı

Borçlu sanığa atfedilen mal beyanında bulunmama suçunun oluştuğunu

tespit eden İcra Mahkemesi, sanığı İİK m.337/I uyarınca (on günden bir aya

kadar) hafif hapis cezasına mahkum eder, yani “sanığın hükümlülüğüne” karar

verir.294

Hükümlülük kararında hakim, gerekçe göstermeden ve takdire de yer

vermeden, asgari haddin üstünde ceza tayin edemez. 295

Yargıtay, borcun taksitle ödemeye başlanmış olmasının 296 ve kısmi

ödemenin 297 takdiri hafifletici sebep sayılamayacağını belirtmiştir.

Şunu da belirtelim ki, borçlu sanık hakkında, mal beyanında bulunmama

şeklinde gerçekleşen tek eyleminden dolayı hem İİK m.337’ye göre

cezalandırılmasına ve hem de İİK m.76’ya göre hapsen tazyikine karar

verilemez.298 Şikayetçi bu müeyyidelerden her ikisini de talep etmiş olsa bile, her

iki (hem İİK m.337 hem de İİK m.76) müeyyideye hükmedilmez. Bu durumda

sanık lehinde olan İİK m.76’nın tatbiki gerekir.299

293 ALASU, s.10; İPEKÇİ- Şerh, s.881; TÜRKEŞ, s.91; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.69, 481;

UYAR- Yargılama, s.541; UYAR- Mal Beyanında Bulunmama Suçu, s.651. 294 ALASU, s.10; İPEKÇİ- Şerh, s.881; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.69, 481; UYAR- Yargılama,

s.541; UYAR- Mal Beyanında Bulunmama Suçu, s.651. 295 Bkz.mesela: 8.CD 9.12.1993, (0843/12482 (ÜNVER,s.145); 12.HD 10.11.1986,

13299/11299; 12.HD 21.11.1986, 13956/12689 (UYAR-İcra-İflas Suları, s.543, no.53). 296 Bkz. mesela: 12.HD 21.11.1981, 14022/12740 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.542, no.52). 297 Bkz. mesela: 12.HD 14.11.1986, 13761/12343 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.547, no.58). 298 Bkz. mesela: 8.CD 9.6.1987, 5177/5801 (UYAR, c.VI, s.8891, no.81). 299 Bkz.yuk. § 6 dn.52.

129

2) Beraat Kararı

Mal beyanında bulunmama suçundan dolayı yapılan yargılama sonuncuda

İcra Mahkemesi, bu suçun kanuni unsurlarının (öğelerinin) gerekçeleşmediğini

saptarsa “borçlu-sanığın beraatına” karar verir.300

3) Davanın Düşmesi Kararı

a) Davanın Zamanaşımı Nedeniyle Düşmesi

Yukarıda da belirttiğimiz üzere301 mal beyanında bulunmama suçunda

dava zamanaşımı süresi (TTK m.102/6 uyarınca) altı aydır bu süre suçun işlendiği

tarihten, hükmün kesinleşmesine kadar sözkonusu olur. Bu dava zamanaşımı

süresinin geçmiş (dolmuş) olması halinde artık ceza davası açılamaz ve açılmış

olan ceza davasına da devam edilemez.

İşte, mal beyanında bulunmama suçuna ilişkin yaptığı yargılamada,

davanın zamanaşımına uğradığını saptayan mahkeme “davanın zamanaşımı

nedeniyle düşmesine” karar verir.302

b) Davanın Borcun Ödenmiş Olması Nedeniyle Düşmesi

Mal beyanında bulunmamış ve bu nedenle hakkında, İİK m.337/I uyarınca, hapis cezası istemiyle dava açılmış olan borçlu sanık, bu ceza davası sonuçlanmadan (hükümden) önce borcun tamamını öderse, mahkeme İİK m.354/I uyarınca “davanın düşmesine” karar verir.303

Burada, borcun icra masrafları ve işlemiş faizleriyle birlikte tamamen ödenmiş olması gerekir.304 Eğer sadece asıl borç ödenmiş fakat icra vekalet ücreti ve faizi,305 icra masrafları öndenmemişse,306 (İİK m.354/I uyarınca); düşme kararı verilemez.

Mahkeme, hükümden önce borcun ödenmiş olduğunu saptayarak düşme kararı verirken, davanın açılmasına sebep olan borçluyu (sanığı) yargılama

300 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.69, 482; UYAR- Yargılama, s.542. 301 Bkz. yuk.dn. 259 vd. 302 ALASU, s.10; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.482; UYAR- Yargılama, s.542. 303 PEHLİVANLI, c.II, s.2011; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.69, 489; UYAR- Yargılama, s.546;

bkz. mesela: 12.HD 31.12.1986, 16526/15571; 12.HD 10.11.1986, 13283/11943 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.545, no.55).

304 PEHLİVANLI, c.II, s.2011; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.489; UYAR- Yargılama, s.546. 305 Bkz.mesela: 12.HD 14.11.1986, 13546/12257; 12.HD 5.6.1986, 7393/6840 (UYAR- İcra-İflas

Suçları, s.545, no.55). 306 Bkz. mesela: 12.HD 14.11.1986 13546/12257 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.545, no.55).

130

giderlerini (ve varsa şikayetçi vekili için vekalet ücretini) ödemeye mahkum eder.307

c) Davanın Şikayetçinin Şikayetinden Vazgeçmesi Nedeniyle Düşmesi

Mal beyanında bulunmama suçundan dolayı yargılama yapan mahkeme,

şikayetçinin (alacaklının) şikayetinden vazgeçtiğini (feragat ettiğini) tespit ettiği

taktirde, İİK m.354/I gereğince “davanın düşmesine” karar verir.308

Şikayetten vazgeçme(feragat) ya açıkça (mahkemeye verilecek dilekçe

veya duruşma sırasında tutanağa geçirilecek beyanla) veya zımnen (belirlenen

günde duruşmaya gelmemek veya duruşma günü bir vekil göndermemek şeklinde

-İİK m.349/V-) olur.309

Alacaklı (şikayetçi) veya vekili hükümden310 hatta cezanın

kesinleşmesinden sonra da şikayetten vazgeçebilir. Bu suretle, burada TCK m.99

hükmüne aykırı bir çözüm tarzı benimsenmiştir. Başka bir deyişle, genel

hükümlere göre, ancak hüküm kesinleşinceye kadar şikayetten feragat etmek

mümkünken (TCK m.99) 311 burada, şikayetçinin hükmün kesinleşmesinden

sonra da şikayetinden vazgeçebileceği kabul edilmiştir.312 Zira mal beyanında

bulunmama suçu, takibi şikayete bağlı bir suçtur ve bu suçtan dolayı dava

açılması ve mal beyanında bulunmamış olan borçlunun cezalandırılması da

şikayetçinin iradesine bağlıdır. Bu nedenle hüküm kesinleştikten sonra dahi

alacaklı (şikayetçi) şikayetinden vazgeçebilir.313

Mal beyanında bulunmama suçu oluştuktan sonra, alacaklının, borçlunun

taksitle ödeme teklifini kabul etmesi, şikayetten vazgeçme (feragat) anlamına

gelmez ve oluşan suçu ortadan kaldırmaz.314

307 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.490; UYAR- Yargılama, s.546. 308 PEHLİVANLI, c.II, s.2011; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.69, 490; UYAR- Yargılama, s.547. 309 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.490; UYAR- Yargılama, s.547. 310 Bkz. mesela: 12.HD 23.3.1987, 1366/3860; 12. HD 31.12.1986, 16529/15572; 12.HD

18.9.1986, 11515/9246, 12.HD 2.4.1986, 3892/3714 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.513-514, no.16).

311 MALKOÇ, s.243. 312 MALKOÇ, s.245; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.491; UYAR- Yargılama, s.547. 313 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.491; UYAR- Yargılama, s.547; bkz.yuk.dn. 443. 314 Bkz. mesela: 12. HD 10.2.1987, 1986/15802-1494; 12.HD 14.11.1986, 13661/12333 (UYAR-

İcra-İflas Suçları, s.155, no.66); 12.HD 2.4.1986, 3954/3758 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.177, no.117).

131

Alacaklı mal beyanında bulunmamalarından dolayı, birden fazla borçlu hakkında aynı şikayet dilekçesinde (ya da şikayet beyanında) şikayette bulunmuşsa, daha sonra da (duruşma sırasında ya da hükümden sonra), bunlardan birisi (ya da bir kaçı) hakkındaki şikayetinden vazgeçerse, (TCK m.99/II uyarınca) bu vazgeçmeden (feragattan) diğer sanıklar da yararlanır. Yani aynı suçtan (mal beyanında bulunmama suçundan) sanık olarak yargılananlardan birisi hakkında şikayetten vazgeçilmesi halinde, bundan tüm sanıklar yararlanacak ve hepsi hakkında şikayetten vazgeçme (feragat) nedeniyle düşme (İİK m.354/I) kararı verilecektir.315

4) Ceza Tayinine Yer Olmadığı Kararı

Yargıtay, borçlunun, haczi mümkün olan mallarının alacaklı tarafından bilindiği yada bilinmesi lazım geldiği takdirde veya borcu karşılayacak miktarda malın haczedilmesi halinde (İİK m.337/I-son), mal beyanında bulunmadığından dolayı yargılanan borçlu hakkında beraat kararı değil, “ceza tayinine yer olmadığı kararı” verilmesi gerektiğini yerleşmiş içtihatları ile kabul etmiştir.316 Zira bu durumda mal beyanında bulunmama suçu oluşmuştur,317 fakat bir cezasızlık hali (İİK m.337/I-son) sözkonusudur.

Yargıtay’a göre, bu durumda mal beyanında bulunmama suçu oluşmuş olduğundan, (beraat kararındakinden farklı olarak) borçlunun masraf ve vekalet ücreti ile sorumlu tutulması gerekir.318 Çünkü borçlu sanığa İİK 337/I-son hükmünden dolayı (İİK m.337/I’e göre) ceza tayin edilmemesi, oluşan suçu ortadan kaldırmaz.319

5) Davanın Ertelenmesi Kararı

Mal beyanında bulunmamış olan borçlu sanığın, muvazzaf ve yedek er veya erbaş yahut yedek subay, yedek askeri memur olduğunu ve suçun bu kişiler tarafından askere gitmeden (silah altına çağrılmadan) önce işlendiğini tespit eden

315 Bkz. mesela: CGK 7.12.1987, 488/579 (ALASU, s.28); 8.CD 5.3.1987, 1430/1888; 12.HD

10.2.1987, 850/951 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.524, no.31); İİD 25.5.1941, 2164/2059 (KARAL, s.269).

316 Bkz. mesela: 8.CD 17.3.1997, 2569/3665; 8.CD 5.12.1996, 14401/15529; 8.CD 29.5.1995, 6420/7925 (UYAR, c.VI, s.8908, no.4); 8.CD 31.3.1994, 2376/3253; 8.CD 30.3.1994, 2246/3100 (UYAR,c.VI, s.8938, no.21); 8.CD 12.3.1987, 579/2171; 8.CD 10.3.1987, 1556/2098; 8.CD 4.3.1987, 721/1727; 8.CD 3.3.1987, 1350/1725 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.103-106, no.16); 8.CD 30.3.1987, 2574/2949; 8.CD 10.3.1987, 1529/2064; 8.CD 6.3.1987, 1379/1891; 8.CD 6.3.1987, 749/1873 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.86-92, no.5).

317 Bkz. mesela: 8.CD 6.3.1987, 549/1900 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.89, no.5). 318 Bkz. mesela: 12.HD 18.12.1986, 15550/14812 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.163, no.74). 319 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.70.

132

mahkemenin (askerliğin sona ermesine kadar) “davanın ertelenmesine” karar vermesi gerekir.320 Bu geri bırakma süresi içinde zamanaşımı süresi işlemez (353 sayılı Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü K.m.20)

X- KANUN YOLLARI

1) Temyiz

İcra Mahkemesi tarafından icra suçları hakkında verilen bütün ceza kararları 321 temyiz edilebilir.322 Bu bağlamda İcra Mahkemesince, mal beyanında bulunmama suçuna (İİK m.337/I) ilişkin kararlar aleyhine İİK m.353 uyarınca temyiz yoluna başvurulabilir.323

a) Temyiz Süresi

Temyiz süresi yedi gündür (İİK m.353). Bu sürenin başlangıcı (sanık ve şikayetçi için) kararın tefhim veya tebliğ edildiği tarihtir.324 Hükmü temyiz etme yetkisine sahip olan yerel C. Savcıları için ise temyiz süresi görüldü tarihinden tarihten itibaren başlar.325

b) Temyize Başvuru

Temyiz, dilekçe ile veya İcra Mahkemesince tutanağa geçirilecek sözlü

beyanla talep edilir. Ayrıca harç ve dilekçe aranmaz. Dilekçe veya beyan üzerine,

evrak hemen Yargıtay’a gönderilir (İİK m.353).326

c) Temyize Başvuracak Olanlar

Mal beyanında bulunmama suçu hakkında, İcra Mahkemesinin vermiş olduğu karar;

320 Bkz. mesela: 8.CD 17.4.1996, 4941/5582 (ALASU, s.81); 12.HD 27.12.1976, 11670/13360

(UYAR- İcra-İflas Suçları, s.572, no.104). 321 Eski hale getirme talebinin reddine ilişkin kararlar temyiz edilemez, acele itiraz yoluna

başvurulabilir (bkz. 12.HD 16.5.1986, 5910/5917- UYAR- İcra-İflas Suçları, s.557, no.74); Aynı şekilde hapsen tazyike (İİK m.76) ilişkin kararlar da temyiz edilemez (bkz.yuk.dn.236).

322 İBK 17.4.1957, 20/7 (RG. 25.6.1957, sayı 9642). 323 ÜNVER, s.33; BERKİN- Rehber, s.495; TÜRKEŞ, s.93; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.163. 324 ÜNVER, s.33; BERKİN- Rehber, s.495; TÜRKEŞ, s.93; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.163;

UYAR- İcra-İflas Suçları, s.495; UYAR- Yargılama, s.550; bkz. mesela: 8.CD 25.3.1987, 128/1415; 12.HD 31.12.1986, 16519/15567; 12.HD 10.11.1986, 13327/11987; 8.CD 16.6.1986, 7922/6913; 12.HD 2.4.1986, 3590/3754; 12.HD 2.4.1986, 3893/3715 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.512no.14).

325 ÜNVER, s.33; TÜRKEŞ, s.93; bkz.mesela: CGK 14.12.1987, 492/605 (ALASU, s.31). 326 ÜNVER, s.33; BERKİN- Rehber, s.496; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.163; TÜRKEŞ, s.93;

UYAR- İcra-İflas Suçları, s.495; UYAR- Yargılama, s.550.

133

- Sanık;

- Şikayetçi

- C. Savcısı,

tarafından temyiz edilebilir(İİK m.353/I).327

Üst C. Savcılarının temyiz yetkisi yoktur.328 Yani, Ağır ceza mahkemesi

nezdindeki C. Savcılarının, bağlı yargı çerçevesindeki icra ceza mahkemelerinden

verilen hükmü temyiz etme yetkileri bulunmamaktadır.329

Hemen belirtelim ki, C. Savcılarının, şikayetçinin şahsi haklarına ilişkin

konularda temyiz yetkisi yoktur. Yani alacaklının yerine geçerek hükmü temyiz

edemezler. Bunun soncu olarak, C. Savcıları, beraat, şikayet hakkının düşürülmesi

davanın düşürülmesi ve zamanaşımı nedeniyle ortadan kaldırılması (düşürülmesi)

gibi kararları temyiz edemezler.330

d) Temyizin Sonucu

Yargıtay, yaptığı inceleme sonucunda bozma, onama veya düzelterek

onama kararı verebilir.

İcra Mahkemesi, Yargıtay’ın, ceza kararı hakkında vereceği bozma

kararına karşı ısrar edebilir (İİK m.366/III). Bu durumda ısrar (direnme) kararı,

Ceza Genel Kurulunca acele işlerden sayılarak hemen incelenir ve nihai karara

bağlanır. (İİK m.366/IV).331

2) İtiraz

Mal beyanında bulunmama suçuna ilişkin olarak İcra Mahkemesinin

vermiş olduğu ceza kararını temyizen inceleyen Yargıtay’ın ilgili (16 ve 17.

Hukuk) dairesinin kararına karşı itiraz yoluna başvurulabilir (İİK m.366/V;

CMUK m.322/IV)332

327 BERKİN- Rehber, s.496; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.163; TÜRKEŞ, s.93; ÜNVER, s.33;

UYAR- İcra-İflas Suçları, s.495; UYAR- Yargılama, s.550. 328 ÜNVER, s.33. 329 Bkz.mesela: 8.CD 19.11.1997, 15160/16006 (ALASU, s.59). 330 ÜNVER, s.33; bkz. mesela: 8.CD 22.4.1996, 5411/5901 (ALASU, s.143); 8.CD 9.7.1993,

7212/8246 (ÜNVER, s.144). 331 BERKİN- Rehber, s.496; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.495; UYAR- Yargılama, s.550. 332 BERKİN- Rehber, s.496; TÜRKEŞ, s.96; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.495; UYAR-

Yargılama, s.550.

134

İtiraz yoluna başvurma yetkisi C. Başsavcısına aittir. C. Başsavcısı ilamın

kendisine verildiği tarihten itibaren otuz gün içinde Ceza Genel Kuruluna itirazda

bulunmalıdır (İİK m.366/V; CMUK m.322/IV). Bu itiraz Ceza Genel Kurulu

tarafından incelenir.(İİK m.366/V).

3) Karar Düzeltme

Aynı şekilde, mal beyanında bulunmama suçuna ilişkin kararları temyizen

inceleyen Yargıtay 16 ve 17. Hukuk Dairesinin kararlarına karşı, 10 gün içinde

karar düzeltme yoluna da gidilebilir (İİK m. 366/III; CMUK m. 322/VI). Bu yola

başvurma yetkisi de C.Başsavcısına aittir (İİK. m.366/III; CMUK m.322/VI).333

XI- MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇUNUN CEZASI

1) Suçun Cezası

Mal beyanında bulunmama suçundan dolayı borçluya verilecek ceza, İİK m.337/I’de “on günden bir aya kadar hafif hapis” olarak öngörülmüştür. Burada kanun koyucu, mal beyanında bulunmama suçuna ait ceza miktarına ilişkin olarak alt ve üst (taban ve tavan) sınır belirlemiştir. Bu suretle, yargılama yapıp (İİK m.337/I’e göre) ceza verecek olan hakime, bu sınırlar arasında kalmak şartıyla, ceza miktarını tayin etme konusunda takdir hakkı tanımıştır.

Bu bağlamda, mal beyanında bulunmama suçundan dolayı yapılan

yargılama sonucunda, bu suçun oluştuğunu tespit eden mahkeme (İcra

Mahkemesi) borçlu-sanığı on günden bir aya kadar hafif hapis cezasına mahkum

eder.

Bununla birlikte Yargıtay, gerekçe gösterilmeden ve takdire de yer

verilmeden, asgari haddin üstünde ceza verilemeyeceğini belirtmiştir.334

2) Cezaya İlişkin Bazı Özellikler

Mal beyanında bulunmama suçundan dolayı (İİK m.337/I’e göre) verilen

ceza hükmü, ceza mahkemeleri tarafından verilen ceza hükümlerinin doğurduğu

ceza hukuku sonuçlarını doğurmaz.335

333 BERKİN- Rehber, s.496; TÜRKEŞ, s.96; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.495; UYAR-

Yargılama, s.550. 334 Bkz.yuk.dn.117’de belirtilen Yargıtay kararları. 335 BERKİN- Rehber, s.491; BERKİN- İcra, s.182; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.481; UYAR-

Yargılama, s.541.

135

Bu bağlamda, İİK m. 337/I uyarınca, mal beyanında bulunma

yükümlülüğünü yerine getirmemiş olan borçlu sanığa verilen ceza, tecil edilemez,

(CİK m.4’te belirtilen) para cezasına ve tedbire çevrilemez. Ayrıca bu suçu

işlemiş olan borçlu sanıklar hakkında TCK m. 119 hükmü (ön ödeme kurumu)

uygulanamaz (İİK m. 352b).336

İcra Mahkemesince (İİK m. 337/I’e göre) verilen ceza hükmü adli sicile

geçirilmez, tekerrür ve içtima kurallarına tabi olmaz. Ancak kesinleşen cezalar

infaz sırasında içtima kurallarına göre birleştirilir (İİK m. 346/II).337

Mal beyanında bulunmama suçu dolayısıyla verilen cezanın infazı da C.

Savcısı tarafından yerine getirilir. (İİK m. 352).

Mal beyanında bulunmama suçuna ilişkin davada, alacaklı (şikayetçi)

veya vekili şikayetinden vazgeçer (feragat eder) ve borcun tamamen ödendiği

anlaşılırsa dava ve bütün sonuçlarıyla birlikte ceza düşer (İİK m.354).338

Görüldüğü gibi kanunumuz yargılamanın her aşamasında borcunu ödeyen

borçluya cezadan kurtulma olanağı sağlamış bulunmaktadır.339

D) HAPSEN TAZYİK TEDBİRİ İLE HAFİF HAPİS CEZASININ

KARŞILAŞTIRILMASI

I- ESAS YÖNÜNDEN

Hapsen tazyik kararı ceza değil, borçluyu mal beyanında bulunmaya

zorlayan bir tedbirdir. Bu suretle İİK m.76’da öngörülen hapis, bir ceza vasıtası

değil aksine bir tazyik (zorlama) vasıtasıdır.340 Buna karşılık, İİK m. 337’deki

hüküm ise, mal beyanında bulunmayan borçlunun işlediği suç dolayısıyla

cezalandırılmasıdır. Yani İİK m.337/I’de tayin edilen hapis doğrudan doğruya bir

ceza vasıtası (asıl ceza)dır.341

Asıl cezalar kanun hükümlerinden birinin ihlal edilmesinin bir müeyyidesi

olduğu halde, tazyik cezaları adli veya idari bir muamelenin (işlemin) kanuni

336 KURU, c.I, s.609; İPEKÇİ- Şerh, s.881; ALASU, s.10; PEHLİVANLI, c.II, s.2011, BERKİN-

Rehber, s.491; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.507; TÜRKEŞ, s.100; ÜNVER, s.401; bkz.mesela: 8.CD 16.11.1987, 8950/10172 (ÜNVER, s.402); 8.CD 16.9.1988, 6240/6873 (ÜNVER, s.403).

337 BERKİN- Rehber, s.491; BERKİN- İcra, s.182; TÜRKEŞ, s.99. 338 Bkz. yuk. dn.289. 339 ÜNVER, s.406. 340 Bkz.yuk.dn.36. 341 Bkz.yuk.dn.90.

136

gereklerinin müeyyidesidir.342 Zira İİK m.337/I hükmü borçlunun mal beyanında

bulunma yükümlülüğünü yerine getirmemesinin müeyyidesi iken İİK m. 76’daki

hapsen tazyik hükmü borçlunun bu yükümlülüğünü yerine getirmesini zorlama

amacına yöneliktir.

Bu durumun bir neticesi olarak, asıl cezalar kanunilik prensibine tabi

oldukları halde, tazyik (zorlama) cezaları hal ve şartlara uygunluk prensibine

tabidirler. Ancak, tazyik cezaları kesin cezalardan olmamakla beraber, tamamen

ihtiyari nitelikte oldukları söylenemez. Çünkü kanunsuz suç ve ceza olmaz

prensibi bu cezalarda da geçerlidir.343

Hapis cezaları, daha ziyade, olup biten bir fiilin şartlarına, yani geriye

yöneltilmiştir. Buna karşılık tazyik (zorlama) yaptırımları amaçları itibariyle,

genellikle gelecekteki bir duruma yöneltilmektedir. Bu itibarladır ki, tazyik

yaptırımı olup bitmiş bir hareketin müeyyidesi olarak değil, bilakis gelecekteki

(ilerideki) bir işlemin (muamelenin) yapılmasının ya da yapılmamasının

zorlanmasına yöneliktir.344

Bu bağlamda, yukarıda da belirttiğimiz gibi, İİK m. 337/I hükmü, mal

beyanında bulunma yükümlülüğünü kanuni süresi içinde yerine getirmemiş yani

süresi içinde dilekçeyle ya da icra dairesine gelerek mal beyanında bulunmamış

olan borçlunun, bu davranışının bir sonucu, müeyyidesidir. Buna karşılık hapsen

tazyik (İİK m. 76) hükmü, süresinde mal beyanında bulunmamış olan borçlunun,

bu yükümlülüğünü yerine getirmesini sağlamak amacıyla ve beyanda

bulununcaya kadar hapisle zorlanmasına yöneliktir.

II- USUL YÖNÜNDEN

Takip hukukunda cezai neticeler doğurmayan tazyik cezaları daha ziyade

zorlayıcı bir nitelikte bulunmaktadır. Bu itibarla, zorunluluğun ilgili olduğu

işlemin (muamelenin) yerine getirilmesi bu tazyik cezasının tatbik edilmemesini

ve tatbik edilmeye başlanmışsa derhal düşmesini gerektirir.345

342 BERKİN- Cezalar, s.138. 343 BERKİN- Cezalar, s.138. 344 BERKİN- Cezalar, s.138. 345 BERKİN- Cezalar, s.142.

137

Bundan dolayı, süresinden sonra mal beyanında bulunan borçlunu hapsen

tazyiki mümkün olmadığı gibi, hapsen tazyik edilmiş olan borçlu da mal

beyanında bulunduğu taktirde derhal serbest bırakılmalıdır.346 Buna karşılık,

süresinde mal beyanında bulunmadığından dolayı İİK m.337/I gereğince

cezalandırılmış olan borçlu, mal beyanında bulunmuş olsa dahi serbest

bırakılamaz.

Alacaklının, mal beyanında bulunmamış olan borçlunun (İİK m. 76’ya

göre) hapsen tazyik edilmesine yönelik talebi, İcra Mahkemesinin değişik işler

defterine kaydolunur. Buna karşılık, İİK m. 337/I uyarınca cezalandırılmasına

yönelik talebi ise esas defterine kaydolunur.347

Borçlunun (İİK m.76’ya göre) hapsen tazyik edilmesine ilişkin karar

(duruşma yapılmadan) dosya üzerinden verilir ve bu karar kesindir. Buna karşılık,

borçlunun İİK m. 337/I’e göre cezalandırılması talebi üzerine, inceleme

duruşmalı yapılarak karar verilir. Bu karar (İİK m. 353 uyarınca) temyiz

olunabilir (kesin değildir).348

E) GERÇEĞE AYKIRI MAL BEYANINDA BULUNANLARIN

CEZALANDIRILMASI

I- GENEL OLARAK

Mal beyanında bulunma yükümlülüğü altında olan borçlu, yalnız kanuni

süresi içinde beyanda bulunmaya değil, aynı zamanda bu beyanı doğru (gerçeğe

uygun) olarak yapmaya mecburdur. Aksi takdirde borçlu suç işlemiş olur. Zira

İİK’nın 338. maddesi, aynı kanunun 74. maddesine göre mal beyanında bulunan

borçlu ile borçluya ait taşınır malı elinde bulunduran üçüncü şahsın gerçeğe aykırı

(hakikate muhalif) mal beyanında bulunmalarını ayrı bir suç saymış ve

cezalandırmıştır.349

İşte İİK’ya (İİK m.32; 60/4; 75;77;168/6) göre istenen beyanı, gerçeğe

aykırı şekilde yapan kimse (borçlu veya kanunun öngördüğü üçüncü kişiler),

346 Bkz.yuk.dn.36. 347 İPEKÇİ- Şerh, s.356, 880; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.167. 348 İPEKÇİ- Şerh, s.356, 880; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.167. 349 ARAL, s.165; ÜNVER, s.202.

138

alacaklının şikayeti üzerine icra mahkemesi tarafından bir aydan altı aya kadar

hafif hapis cezasıyla cezalandırılır. (İİK m.338/I)350

İİK’nın 338. maddesi sadece, gerçeğe aykırı beyanda bulunan borçlular

hakkında değil, kanunun öngördüğü durumlarda üçüncü kişiler hakkında da

uygulanır. Buna göre;

a) İİK m.89’a göre, kendisine haciz ihbarnamesi gönderilen üçüncü kişi,

bu ihbarnameye süresi içinde itiraz ederken (malın yedinde bulunmadığı, haciz

ihbarnamesinin tebliğinden evvel istihlak edildiği, kusuru olmaksızın telef olduğu

vs. gibi) gerçeğe aykırı beyanda bulunursa İİK m.338’e göre cezalandırılır (İİK

m.89/IV).351

b) İİK m.89/IV hükmü, m.89/son’daki (atıf) yollama gereğince,

memuriyeti dolayısıyla gerçeğe aykırı beyanda bulunan memurlar hakkında da

uygulandığından, borçlunun devlet dairelerinde olan alacağı hakkında gönderilen

haciz ihbarnamesine karşı, ilgili memur gerçeğe aykırı beyanda bulunursa,

alacaklı, icra mahkemesinden, o memurun İİK m. 338/I’e göre cezalandırılmasını

isteyebilir (İİK m.89/son).352

Bir icra takibi dolayısıyla kendisine İİK’nın 89. maddesi uyarınca haciz

ihbarnamesi gönderilen üçüncü şahıs açısından 338. maddede belirtilen suçun

oluşması için, icra dairesine gerçeğe aykırı beyanda bulunması yeterlidir.353

Şunu da belirtelim ki, borçlu gerçeğe aykırı mal beyanında bulunmak

suretiyle bir kısım mallarını saklar (gizler) ise bu durum ayrıca (borçlunun iflasa

tabi olması şartıyla) borçlu aleyhine bir doğrudan doğruya iflas sebebidir. (İİK

m.177/I).354

350 KURU, c.I, s.609; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.185; BERKİN- İcra, s.78; ÜNVER, s.202; ALASU,

s.387; İPEKÇİ-Şerh, s.883; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.163; PEHLİVANLI, c.II, s.2045; TUNA, s.438; ARAL,s.163; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.209; UYAR, Talih: Takip Hukukunda Gerçeğe Aykırı Beyanda Bulunma Suçu, Mersin BD 1987/4 s.12-15.

351 ÜNVER, s.203; TÜRKEŞ, s.27; PEHLİVANLI, c.II, s.2045; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1292; UYARI İcra-İflas Suçları, s.212; UYAR-Gerçeğe Aykırı Beyan, s.14;bkz. mesela: 8CD 17.10.1991, 8273/9536 (ALASU, s.444); 8.CD 26.2.1990, 780/2069 (ALASU, s.462); 8.CD 2.5.1991, 2562/4746 (PEHLİVANLI, c.II, s.2049).

352 UYAR- İcra-İflas Suçları, 213; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.14; TÜRKEŞ,s.28. 353 ÜNVER, s.203. 354 KURU, c.I, s.613; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1293; BERKİN- Rehber, s.206.

139

II- GERÇEĞE AYKIRI MAL BEYANI

İİK’ya göre istenen mal beyanının kapsamı m.74’te gösterilmiştir. Bu

maddeye göre: “Mal beyanı, borçlunun gerek kendisinde ve gerek üçüncü şahıslar

yedinde bulunan mal, alacak ve haklarından borcuna yetecek miktarın tür,

mahiyet ve vasıflarını ve her türlü kazanç ve gelirlerini ve yaşayış tarzına göre

seçim kaynaklarını ve buna nazaran borcunu ne suretle ödeyebileceğini icra

dairesine bildirmesidir.”

Bu itibarla, borçlu, başkasına ait mal, alacak ve hakları kendisininmiş gibi

veya kendisine ait mal, alacak ve hakları başkasına aitmiş gibi gösterir (beyan

eder) veya saklar, ya da kendisine ait mal, alacak ve haklar üzerinde üçüncü

şahısların mevcut haklarını bildirmez, veyahut bildirdiği malların kıymetleri ve

vasıfları hakkında icra müdürünü hataya düşürecek müsbet beyanda bulunur veya

bu hususta kasten sükut eder, beyan ettiğinden başka malları da mevcut halde

yokmuş gibi beyanda bulunursa, gerçeğe aykırı (hakikate muhalif) beyanda

bulunmuş olur.355

III- GERÇEĞE AYKIRI BEYANDA BULUNMA SUÇUNUN

UNSURLARI

1) İhtar

Borçluya, gönderilen ödeme veya icra emrinde, gerçeğe aykırı mal

beyanında bulunduğu takdirde İİK m. 338/I’e göre cezalandırılacağının açıkça

ihtar edilmiş (İİK m.32; 60/4; 168/6) olması gerekir.356

Ödeme veya icra emrinde bu ihtarın bulunmaması, borçlu hakkında bu

konudaki cezai müeyyidelerin uygulanmasına engel olacağından, gerçeğe aykırı

beyanda bulunan borçlu (İİK m.338/I’e göre) cezalandırılamaz.357

Üçüncü kişilere ise İİK m.89’da belirtilen haciz ihbarnamesi göndermek

suretiyle ihtar yapılacaktır.

355 ALASU, s.387; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1292; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.210; UYAR-

Gerçeğe Aykırı Beyan, s.12; TUNA, s.438; BELGESAY- İcra, s.23. 356 KURU, c.I, s.609, 228; KURU- Ödeme Emri, s.33. 357 KURU, c.I, s.610, 228; karş.yuk. dn. 101-202.

140

2) Mal Beyanının Gerçeğe Aykırı Olarak Yapılmış Olması

Mal beyanında bulunma yükümlülüğü altında olan borçlu, İİK’ya göre

(m.74’e göre) istenen mal beyanını gerçeğe aykırı olarak yapmış olmalıdır. (İİK

m.338/I). Başka bir deyişle (İİK m.338/I’deki) bu suçun oluşabilmesi ve bu

madde uyarınca borçluya ceza verilebilmesi için en önemli koşul, kanun gereği

istenen mal beyanının gerçeğe aykırı olarak yapılmış olmasıdır.358

Buna göre borçlunun, İİK m.338/I gereğince cezalandırılabilmesi için,

öncelikle İİK m.74’e uygun beyanda bulunmuş olması yani mal beyanının geçerli

olması gerekir.359 Zira borçlunun, ancak İİK m.74’ün içeriğine uygun olan

beyanının gerçeğe aykırı olduğu ileri sürülerek İİK m.338/I’e göre

cezalandırılması istenebilir.360

Borçlunun yapmış olduğu mal beyanı geçerli değilse, yani İİK m.74’teki

hususları kapsamıyorsa, borçlu mal beyanında bulunmamış sayıldığından361

borçlunun böyle bir dilekçesindeki beyanın gerçeğe aykırı olduğundan bahisle İİK

m.338/I’e göre cezalandırılması mümkün değildir.362 Zira beyanın İİK m.74’e

uygun olmaması halinde (beyan gerçeğe aykırı olsa bile) suç oluşmaz ve kanuni

koşulları kapsamayan böyle bir beyanın gerçeğe aykırı olduğu ileri sürülemez.363

Bu durumda borçlu, (mal beyanında bulunmamış olduğu-sayıldığı-) için ancak

İİK m. 337/I’e göre cezalandırılır.364

358 KURU,c.I, s.610; ALASU,s.387; İPEKÇİ- Şerh, s.883; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.163;

OLGAÇ, c.II, s.1674; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1292;UYAR- İcra-İflas Suçları, s.209;UYAR-Gerçeğe Aykırı Beyan, s.12; TÜRKEŞ,s.25;TUNA,s.438.

359 KURU,c.I, s.610; ÜNVER, s.203; bkz.mesela: CGK 20.3.1995, 1994/8-373, 1995/71 (ALASU, s.396); 8.CD. 6.11.1997, 14488/15129 (ALASU,s.411); 8.CD. 5.11.1997, 14025/14979 (ALASU, s.412); 8.CD. 31.10.1995, 13312/14142 (ALASU, s.431); 8.CD 28,0,1993, 8410/9396 (ALASU, s.438); 8.CD. 9.5.1991, 4157/5134 (ALASU; s.447); 8.CD. 26.2.1991, 807/1909 (ALASU,s.449); 8.CD 15.11.1990, 8158/9476 (ALASU, s.454).

360 ALASU, s.388; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.211; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13. 361 Bkz. yuk. § 5 dn.3. 362 KURU, c.I, s.610, 595; ÜNVER, s.203; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1292; UYAR- İcra-İflas

Suçları, s.211, UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13; SALAR, s.500; bkz. mesela: CGK 18.6.1996, 1996/8-136-142 (ALASU, s.394); 8.CD 27.1.1998, 1997/18848-1998/809 (ALASU,s.405); 8.CD 27.11.1997, 14880/16625 (ALASU,s.410); 8.CD 25.1.1996, 16871/814 (ALASU,s.214; ÜNVER, s.210); 8.CD 23.10.1996, 11916/13009 (ALASU, s.426; ÜNVER, s.221); 8.CD 21.10.1996, 12116 (12807 (ÜNVER, s.218); 8.CD 10.11.1994, 11505/12568(ALASU, s.434); 8.CD 6.5.1993, 3403/5144 (PEHLİVANLI, c.II, s.2048); 8.CD 9.11.1993, 10019/11097 (ALASU,s.437); 8.CD 19.10.1993, 9198/10214 (ALASU, s.438); 8.CD 17.3.1992, 2593/3628 (ALASU, s.441); 8.CD 5.12.1991, 10964/12067 (PEHLİVANLI, c.II, s.2049); 8.CD 16.1.1990, 1989/11037-1990/273 (ALASU, s.465).

363 ÜNVER, s.203; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1293; SALAR,s.500. 364 KURU,c.I, s.610, 595; UYAR-İcra-İflas Suçları, s.211; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13.

141

Bundan başka, gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçunun oluşabilmesi için

ikmal olunan veya yazılan beyanın, kanuni bir zorunluluk nedeniyle yapılmış

olması gerekir. Kanuni bir zorunluluğun bulunmadığı hallerde bu suç oluşmaz.365

Bu itibarla borçlunun, İİK m.338’I’e göre cezalandırılabilmesi için, kanunen mal

beyanında bulunmak zorunda bulunması ve bu zorunluluk nedeniyle yapmış

olduğu mal beyanının da gerçeğe aykırı olması gerekir.366 Borçlu, kanunen mal

beyanında bulunmak zorunda olmadığı halde mal beyanında bulunmuş ise, bu mal

beyanı gerçeğe aykırı olsa bile, İİK m.338/I’e göre cezalandırılamaz.367

Bu durumda, kanunen mal beyanında bulunmak zorunda olan borçlunun

(süresi içinde) geçerli (İİK m.74’e uygun) biçimde yapmış olduğu mal beyanının

gerçeğe aykırı olması halinde, borçlu İİK m.338/I’e göre cezalandırılır.368

Borçlunun, yapmış olduğu mal beyanının, gerçeğe aykırı beyanda

bulunma suçunu teşkil edebilmesi için, yeterli miktarda mal, alacak ve hakları

olduğu halde, borcunu ödemeye yetecek kadar mal ve gelir beyan etmemiş olması

gerekir.369 Borçlu, borcunu ödemeye yetecek kadar mal (alacak ve hak) beyan

etmiş olup da, diğer mallarını beyan etmemişse, borçlunun bu davranışı (İİK

m.338/I’e göre) suç teşkil etmez.370 Çünkü borçlu, ancak (icra harç ve giderleri de

dahil) borcuna yetecek kadar malını beyan etmek (bildirmek) zorunda olup (İİK

m.74), bütün mal, alacak ve haklarını bildirmekle yükümlü değildir.371

Bu itibarla, borçlunun mal beyanında bildirdiği mal, alacak ve hakların

satış bedeli, takip konusu borcun tamamını karşılamaya yetiyorsa, borçlu, yapmış

olduğu mal beyanında başka mal, alacak ve haklarını göstermediği için gerçeğe

365 YELEKÇİ, s.179; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.290; PEHLİVANLI, c.II, s.2045;

OLGAÇ, c.II, s.1674. 366 KURU, c.I, s.610; İPEKÇİ- Şerh, s.884; UYAR- Pratik Bilgiler, s.163; PEHLİVANLI, c.II,

s.2045; OLGAÇ, c.II, s.1674; TÜRKEŞ, s.22. 367 KURU, c.I, s.610; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.12; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.209;

İPEKÇİ- Şerh, s.884; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.163; TÜRKEŞ, s.22, bkz. mesela: 8.CD 26.2.1996, 1059/2356 (ÜNVER, s.212); 12. HD 15.1.1986, 15291/11; İİD 3.10.1963, 11057/10369 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.219-220, no.4); HGK 11.3.1972, 1970/496-162 (İBD 1972/7-8 s.750); İİD 7.4.1970, 3551/3836 (UYAR-İcra-İflas Suçları, s.227, no,14); İİD 10.11.1965, 12605/12743 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.228, no.18).

368 KURU, c.I, s.611. 369 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.211; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13; TUNA, s.438, 370 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.211, UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13; TUNA, s.438. 371 Bkz. yuk.§ 5 dn. 11 vd.

142

aykırı beyanda bulunmuş sayılarak İİK m.338/I’e göre cezalandırılamaz.372

Mesela:

“İcra takibine maruz kalan borçlunun yasal süresi içinde borcu kaşılar

miktarda malını bildirmesi yeterli olup; sair taşınır-taşınmaz mallarını da

bildirmesinde zorunluluk bulunmadığından borçlu-sanığın… tespit edilen başkaca

taşınmazları bulunduğundan bahisle İİK’nın 338. maddesine aykırılık suçundan

mahkumiyet kararı verilmesi kanuna aykırıdır.”373

Ayrıca, mal beyanının gayesi, alacaklının haczine konu teşkil edecek

(borçluya ait) malların gösterilmesi (bildirilmesi) olduğundan, borçlunun, haczi

mümkün olmayan (İİK m.82) mallarını beyanında bildirmemiş olması suç

sayılmaz.374 Yani beyanda bildirmediği malların haczi kabil olmayan mallardan

olduğu anlaşıldığı takdirde borçlu cezalandırılamaz.

Aynı şekilde borçlunun beyan dışı bırakmış olduğu malların (alacak ve

hakların) haczi mümkün olmadığının anlaşılması halinde de gerçeğe aykırı

beyanda bulunma suçu oluşmaz.375 Ancak bunun takdiri icra müdürünce

yapılmalıdır. Yoksa haczi mümkün değil düşüncesiyle bazı mallarını, beyanda

göstermeyen borçlunun, bu düşüncesinde yanılmış olması, onun hakkında gerçeğe

aykırı beyanda bulunma suçunun oluşmasına ve dolayısıyla İİK m. 338/I’e göre

cezalandırılmasına engel olmaz.376 Yani borçlunun beyan etmediği mallara

gerçekte haczedilebilir nitelikte olduğunun anlaşılması halinde borçlu İİK

m.338/I’e göre cezalandırılır.

Borçlunun mal beyanında bildirdiği mal, alacak ve hakların satış bedeli

takip konusu borcu karşılamaya yetmezse, borçlunun (İİK m.338/I’e göre)

gerçeğe aykırı beyanda bulunmaktan dolayı cezalandırılabilmesi için, (borçlunun)

diğer (beyan dışı bıraktığı) mal ve haklarını kaçırmak maksadıyla beyan

etmediğinin gerçekleşmesi gerekir.377

372 KURU, c.I, s.611. 373 8.CD. 22.1.1996, 17691/625 (ÜNVER,s.211; ALASU, s.416); bkz.aynı doğrultuda: 8.CD.

26.4.1988, 2869/3956 (ÜNVER, s.232), 374 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.183; POSTACIOĞLU- İcra, s.274; TÜRKEŞ,s.27; UYAR- İcra-İflas

Suçları, s.211; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13. 375 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.183; PASTACIOĞLU- İcra, s.274; TÜRKEŞ, s.27; bkz.yuk. § 5 dn.80. 376 POSTACIOĞLU- İcra, s.274; TÜRKEŞ, s.27. 377 KURU, c.I, s.612, 593.

143

3) Mal Beyanının Bizzat Borçlu Tarafından Yapılmış Olması

Borçlunun, gerçeğe aykırı beyanda bulunmuş olmasından dolayı (İİK

m.338/I’e göre) cezalandırılabilmesi için, gerçeğe aykırı mal beyanının borçlunun

bizzat kendisi tarafından yapılmış olması gerekir.378

Borçlu yerine, kanuni süresi içinde, vekili (veya kanuni temsilcisi) de mal

beyanında bulunabilir.379 Ancak böyle bir durumda borçlunun vekili (veya kanuni

temsilcisi) gerçeğe aykırı mal beyanında bulunmuşsa, (cezaların şahsiliği ilkesi

gereğince), borçlu İİK m.338/I’e göre cezalandırılamayacağı gibi, borçlunun

vekili (veya kanuni temsilcisi)de cezalandırılamaz.380

4) Borçluda Suç Kastının Bulunması

Borçlunun İİK m.338’e göre cezalandırılabilmesi için, kendisinde suç

kastının bulunması gerekir. Yani, borçluda gerçeğe aykırı mal beyanında

bulunmak suretiyle alacaklıyı zarara sokmak istek ve arzusu bulunmalıdır.381 Bu

kasıt sabit olmadıkça borçlu cezalandırılamaz. Mesela; borçlu, gerçekte başkasına

ait bir malı kendisinin zannederek beyan eder veya düşük değerdeki bir malını,

yüksek bir değer taşıdığı zannıyla ve yüksek vasıftaymış gibi beyan ederse,

alacaklıyı zarara sokma kastı bulunmadığından, İİK m.338/I’e göre gerçeğe aykırı

beyanda bulunduğundan bahisle cezalandırılamaz.382

Burada suç (zarar verme) kastının varlığını ispat külfeti alacaklıya aittir.

Borçlu-sanık, suç kastının bulunmadığını ispatla yükümlü değildir.383

378 KURU, c.I, s.612; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.112, UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13;

ALASU, s.388; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU- c.II, s.1292. 379 Bkz. yuk. § 3dn.5. 380 KURU, c.I, s.612; PEHLİVANLI, c.II, s.2046; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1292; UYAR-

İcra-İflas Suçları, s.112, UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13; bkz. mesela: 8.CD 17.11.1997, 15089/15717 (ALASU, s.57); 8.CD 26.2.1997, 13037/14135 (ALASU, s.70); 8. CD 21.10.1996, 12001/12843 (ÜNVER, s.222); 8. CD 21.11.1996, 14040/14786 (ÜNVER,s.70; ALASU, s.97); 8. CD 6.12.1996, 15565/16490 (ÜNVER, s.66); 8. CD 30.11.1995, 15594/16031 (ALASU, s.149); 8. CD 26.10.1996, 11145/12059 (ALASU, s.427); 8. CD 28.11.1994, 12817/13512 (PEHLİVANLI, c.II, s.2047); 8. CD 17.3.1992, 2593/3628 (ALASU,s.441); 8. CD 2.5.1991, 2562/4746 (ALASU, s.447); 8. CD 29.9.1988, 6358/7295 (PEHLİVANLI,c.II, s.2050); 8. CD 18.5.198, 3970/5158 (ALASU, s.232); bkz. yuk. § 5 dn.11.

381 KURU, c.I, s.612, ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1292; TUNA, s.440. 382 TUNA, s.440; bkz.mesela: 8.CD. 18.9.1990, 5540/7136 (ALASU, s.458); 8.CD.18.1.1990,

1989/10437-1990/408 (ALASU, s.466) 383 TUNA, s.440.

144

Fakat bununla birlikte, “borçlunun gerçeğe aykırı beyanda bulunmuş

olmasından alacaklının zarar görmüş bulunması” artık İİK m.338/I’de öngörülen

gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçunun kanuni unsurlarından (birisi) değildir.

Çünkü, İİK m.338/I metnindeki “bu yüzden zarara uğrayan” deyimi, 3222 sayılı

Kanunla madde metninden çıkarılmıştır.384

“337. maddedeki gerekçelerle,385 338. maddede yer alan “bu yüzden zarar

gören” deyimi metinden çıkarılmaktadır.”386

5) Şikayet

İİK m.338/I’de düzenlenen gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçu da takibi şikayete bağlı suçlardan birisidir ve ancak alacaklının şikayeti üzerine borçluya ceza verilebilir.387 Bu nedenle borçlunun gerçeğe aykırı beyanda bulunmasından dolayı cezalandırılabilmesi için alacaklının şikayet süresi içinde icra mahkemesine şikayette bulunması gerekir.388

Şikayet süresi İİK m.347 uyarınca, suçun işlendiğinin öğrenilmesinden itibaren üç ay ve her halükarda suçun işlenmesinden itibaren bir yıldır.389 Bu süre hak düşürücü niteliktedir.390

IV- USULE İLİŞKİN HÜKÜMLER

İcra suçlarından yargılamaya (usule) ilişkin hükümler ortak olduğu için

burada ayrıca açıklama yapılmayacaktır. Yukarıda Mal Beyanında Bulunmama

Suçu konusunda anlattığımız usule ilişkin hükümler Gerçeğe Aykırı Beyanda

Bulunma Suçu için de geçerlidir.391

384 KURU,c.I,s.612; UYAR-İcra-İflas Suçları, s.211; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13. 385 Bkz. yuk. dn. 265-267. 386 3222 sayılı Kanuna İlişkin Hükümet gerekçesinden (KURU/ARSLAN/YILMAZ- Kanun,

s.229). 387 KURU, c.I, s.612; bkz. ayrıca karş. dn.353 vd. 388 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.211, UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13, TÜRKEŞ, s.28. 389 ALASU, s.387; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.211; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.13,

ÜNVER,s.205; bkz. mesela: CGK. 11.3.1997, 1997/8-39-52 (ALASU,s.91); 8.CD. 24.10.1996, 11662/13161 (ÜNVER, s.220); 8.CD. 18.4.1996, 4553/5738 (ÜNVER, s.224); 8.CD. 28.9.1993, 8387/9429 (ALASU, s.438); 8.CD. 14.11.1989, 8910/9279 (ALASU, s.472).

390 Ayrıntılı bilgi için bkz. karş.yuk. dn. 206 vd. 391 Bkz. yuk dn. 63 vd.

145

Burada, farklı olduğu için zamanaşımı konusuna değinilecektir. Buna

göre; dava zamanaşımı süreleri TCK. m.102’de belirtilmiştir.392 Gerçeğe aykırı

beyanda bulunma suçuna ait dava zamanaşımı süresinin hesaplanmasında

TCK.m.102/5 hükmü esas alınır. Anılan hüküm uyarınca bu suç iki yıllık dava

zamanaşımı süresine tabidir.393

Gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçunda ceza zamanaşımı süresi ise,

hükmedilip kesinleşen ceza miktarına göre, TCK. m.112/5 uyarınca dört yıldır.394

V) GERÇEĞE AYKIRI BEYANDA BULUNMA SUÇUNUN CEZASI

Gerçeğe aykırı beyanda bulunmuş olan borçluya (veya kanunun

öngördüğü üçüncü kişiye) verilecek ceza, İİK. m.338/I’de “bir aydan altı aya

kadar hafif hapis” olarak öngörülmüştür.395

Bu suçun cezası daha önce “bir aydan bir yıla kadar hafif hapis” iken,

4949 sayılı Kanun ile İİK’nın 338/I. maddesinde yapılan değişiklik neticesinde,

icra suçlarında ceza kararnamesi düzenlenmesi olanağı (İİK. m.352a)

getirildiğinden, icra mahkemelerinin bu olanaktan yararlanmaları ve

mahkemelerin iş yükünün azaltılması amacıyla, İİK m.338/I’de geçen cezanın alt

sınırında değişiklik yapılmayarak, üst sınırında yer alan (bir yıllık) ceza miktarı

azaltılmış ve altı aya indirilmiştir.396

Bu bağlamda, icra mahkemesi, gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçuna

ilişkin yaptığı yargılama sonunda, suçun oluştuğunu tespit ederse borçlu sanığı

(veya kanunun öngördüğü üçüncü kişileri) İİK m.338/I’e göre bir aydan altı aya

kadar hafif hapis cezasına mahkum eder.397

392 MALKOÇ, s.248; UYAR- Yargılama, s.544. 393 KURU, s.613, dn.101; BERKİN- Rehber, s.485; ÜNVER, s.205; OLGAÇ, c.II, s.1674;

SALAR, s.500; bkz mesela: CGK. 16.12.1997, 1997/8-256-306 (İPEKÇİ- Şerh, s.885); CGK. 12.11.1996, 1996/8-202-209 (ALASU, s.392); 8.CD. 22.2.1990, 815/1919 (ALASU,s.464); 8.CD. 14.11.1989, 8910/9279 (ÜNVER, s.235).

394 ALASU, s.388; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.213; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.14; MALKOÇ, s.266.

395 KURU,c.I, s.613; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1293; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.213; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.14.

396 UYAR- Yenilikler, s.217. 397 KURU, c.I, s.609; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.185; BERKİN- İcra, s.78; ÜNVER, s.202; ALASU,

s.387; İPEKÇİ- Şerh, s.883; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.163; PEHLİVANLI, c.II, s.2045; TUNA, s.438; UYAR- Gerçeğe Aykırı Beyan, s.10; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 209; Cezaya ilişkin özellikler için bkz. yuk. dn. 235 vd.

146

Bu konuda Yargıtay, gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçundan dolayı

“ay” yerine “gün” olarak cezaya hükmedilemeyeceğini belirtmiştir.398

Ayrıca borçlu gerçeğe aykırı mal beyanında bulunmak suretiyle bir kısım

mallarını saklar (gizler) ise, bu durum (borçlunun iflasa tabi olması şartıyla)

borçlu aleyhine doğrudan doğruya iflas sebebidir (İİK m.177/I).399

398 Bkz.mesela: 12.HD 30.4.1979, 4207/3984 (İcra-İflas Suçları, s.571, no.100). 399 KURU, c.I, s.613; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1293; BERKİN- Rehber, s.206.

147

§ 8. SONRADAN KAZANILAN MALLARIN VE GELİRDE MEYDANA

GELEN ARTIŞLARIN BEYANI

A) BEYAN YÜKÜMLÜLÜĞÜ

I) GENEL OLARAK

İcra ve İflas Kanunumuzun 77. maddesi, beyan sırasında borca yetecek

miktarda mal göstermeyen borçluya, malvarlığında bir çoğalma olduğu takdirde

bildirme mükellefiyetini yüklemektedir.1

Bu maddeye göre, İcra dairesine yaptığı mal beyanında malı olmadığını

bildirmiş veya borcuna yetecek kadar mal göstermemiş veya hiç mal beyanında

bulunmamış olan borçlu, sonradan kazandığı malları (mesela, kazandığı

piyangoyu, düşen miras payını, satın aldığı malları) ve gelirinde meydana gelen

artışları (mesela, maaş ve ücretindeki yükselmeleri) süresi içinde icra dairesine

bildirmek zorundadır.2

Görülüyor ki, kanunumuz, sadece mal beyanında bulunma yükümlülüğünü

(İİK m. 74) düzenlenmekle kalmamış, aynı zamanda, belirli hallerde borçluyu

malvarlığında meydana gelen artışları da bildirmek zorunda bırakmıştır. Bu

bağlamda borçlunun;

a) Malı olmadığını bildirmiş olması veya

b) Borcuna yetecek miktarda mal göstermemiş olması3 yahut da

1 OLGAÇ, c.I. s. 643; Bu yükümlülüğü yerine getirmeyen borçlu ilk m. 339’a göre

cezalandırılır; bkz. aşa dn. 21 vd. 2 KURU, c.I s. 613; POSTACIOĞLU-İcra, s.276; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 185; ÖZKAN, s.521;

İPEKÇİ- Şerh, s. 360; OLGAÇ, c.II, s.1667; UYAR- İcra-iflas Suçları, s. 232; ÜNVER, s.237; TÜRKEŞ, s.29; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.292; UYAR,c.II, s. 2111; BERKİN- Rehber, s. 206; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.I, s. 421; BELGESAY, İcra, s.241; SEVİĞ, s.33; GÜRDOĞAN, s.67; ARAR, s.166; ALASU, s.801.

3 Borçlu, mal beyanında bildiği mal ve hakları üzerinde tasarrufta bulunabilir. Bu nedenle, mal beyanında bildirmiş olduğu bir (veya birkaç) malı sonradan elden çıkaran borçlu, süresi (yedi gün) içinde varsa diğer malları ile mal beyanını (borcuna yetecek şekilde) tamamlamalı, başka malı yoksa, sonranda kazandığı malları ve gelirinde meydana gelen artışları süresi (yedi gün) içinde bildirmelidir. Yani böyle bir borçlu İİK m. 77 anlamında “borcunu yetecek kadar mal göstermemiş” sayılmalıdır. (KURU,c.I, s. 613; PASTACIOĞLU- İcra, s. 278).

148

c) Beyandan kaçınmış yani hiç mal beyanında bulunmamış olması,

durumlarından birinin varlığı halinde borçlu, sonradan kazandığı malları veya

gelir ve kazancındaki artışları bildirmek zorunda bırakılmıştır.(İİK m.77). 4

Bununla birlikte, borçlunun malvarlığındaki artışları bildirme zorunluluğu,

ancak, devam eden bir takip bakımından söz konusu olabilir.5 Yani borçlu ödeme

emrinin hükmünü muhafaza ettiği zaman içinde iktisap edeceği malları ve

kazancında meydana gelen artışları beyana mecburdur.6 Eğer, dosya işlemden

kaldırılmış ise, borçluya yenileme muhtırası tebliğ edilmeden borçlunun beyan

yükümlülüğü yoktur.7 Ancak yenileme muhtırası tebliğinden sonra, borçlu

sonradan kazandığı malları veya gelir ve kazancında meydana gelen artışları

(muhtıranın tebliğinden itibaren) süresi içinde icra dairesine bildirmek

zorundadır.8 Örneğin:

“İİK’nın 78. maddesinde, haciz isteme hakkının takibin kesinleştiği

tarihten itibaren bir sene geçmekle düşeceği ve haciz talebi kanuni müddet içinde

yapılmadığı veya bu talep geri alındıktan sonra mezkur müddet içinde

yenilenmediği surette dosyanın muameleden kaldırılması icabettiği açıkça

gösterilmiş olup takip hakkının düşeceğine dair mezkur madde bir kaydı ihtiva

etmemesi sebebi ile takip hakkının düştüğü yolunda ileri sürülen mütalâa yerinde

değilse de hadisede davacı tarafından evvelce haciz edildikten sonra borçlunun

malı ve üçüncü şahıslarda bir hak ve alacağı bulunduğu tesbit edilemediğinden

dosya muameleden kaldırılmış ve dosya üzerindeki son muameleyi takiben bir

sene zarfında haciz istenmemiş olduğundan haciz talep etmek hakkı düşmüş ve

tekrar isteyebilmek için sözü geçen maddenin son fıkrası hükmü uyarınca takibin

yenilenmesi icabetmiş olmasına göre, vuku bulan yenileme talebi sanığa tebliğ

edilmedikçe sanığın gerek eski gerek yeni gelir ve kazancındaki tezayüdü icra

dairesine bildirmeye mecbur olmadığı...”9.

4 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 232; POSTACIOĞLU- İcra, s. 278; ÜNVER, s.237; BERKİN-

İcra, s. 79. 5 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 232; ALASU, s.801; TÜRKEŞ, s.29. 6 BELGESAY- Şerh, s. 83. 7 ve alacaklı borçlunun İİK m. 339’a göre cezalandırılmasını isteyemez (UYAR- İcra-İflas

Suçları, s. 232; ALASU,s.801; bkz. aşa. dn. 27. 8 UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 232; ALASU, s. 801; TÜRKEŞ, s.29. 9 İİD 8.11.1952,399/4631(AD 1953/8, s. 936; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 233, no.1; TÜRKEŞ,

s.29-30).

149

II) BEYANIN YAPILACAĞI YER

Borçlu mal beyanında bulunduktan sonraki kazanımlarını ve gelirlerini ve

bunlarda meydana gelen artışları da icra dairesine (icra müdürlüğüne) bildirmek

zorundadır.10 İİK m.77’de açıkça belirtildiği üzere beyanın yapılacağı icra dairesi,

icra takibini yapmış olan icra dairesidir.11

III) BEYANIN YAPILMASINDA ŞEKİL

İİK m. 77’de açıkça belirtildiği üzere borçlu, beyandan sonra kazandığı

malları veya gelir ve kazancındaki artışları icra dairesine, sözlü ya da yazılı olarak

bildirebilir.12

Sözlü beyanda borçlu, sonraki kazançlarına dair beyanını, süresi içinde

icra dairesine gelerek zapta geçirtmek suretiyle yapar.13

Yazılı beyanda ise borçlu, mal beyanı dilekçesini icra dairesine bizzat

getirmek veya beyanını içeren bir taahhütlü mektubu icra dairesine göndermek

suretiyle yapar.14 Mektubun taahhütlü olması, beyanda bulunulduğunun ispatı

yönünden yararlı olur.15

IV) BEYANIN YAPILMASINDA SÜRE

İİK m. 77’de uyarınca borçlunun beyanda bulunma süresi yedi gündür.16

Bu yedi günlük sürenin başlangıcı ise, borçlunun yeniden mal iktisap ettiği veya

gelir ve kazancında bir artışın meydana geldiği tarihtir.17

10 KURU-C.I, s.613; POSTACIOĞLU- İcra, s. 276; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 185; UYAR- İcra-

İflas Suçları, s. 231; ÖZKAN, c. 521; UYAR,C.II, s. 2111; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s. 421; ÇATALKAY/BANDAKÇIOĞLU, s. 292; GÜRDOĞAN, s. 67; ÜNVER, s.237.

11 İPEKÇİ- Şerh, s.360 12 KURU,C.I,s.613; İPEKÇİ- Şerh, s.360; ÖZKAN, s.521; POSTACIOĞLU- İcra, 278;

ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.185; BERKİN- Rehber, s206; BERKİN- İcra, s.79; ÖĞÜTÇÜ/ÇİFTOĞLU, c.I, s.421; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.292; UYAR, c,II, s. 2111; ÜNVER, s. 237; ARAR, s. 166; TÜRKEŞ, s. 30; UYAR- İcra-iflas Suçları, s.232.

13 Bkz. yuk. § 6 dn 16 civarı. 14 Bkz. yuk. § 6 dn 26. 15 BERKİN-Rehber, s.206. 16 KURU, c.I, s.613; UYAR-İcra-İflas Suçları, s.232; POSTACIOĞLU- İcra,s.278 17 UYAR- İcra-İflas Suçları; s.232; ALASU, s.808; TÜRKEŞ, s.28; POSTACIOĞLU- İcra,

s.278; ÖGÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.421; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1295; ÜSTÜNDAĞ- İcra,s.185; TUNA, s.441.

150

Buna göre, icra dairesine yaptığı mal beyanında malı olmadığını bildirmiş

veya borcuna yetecek kadar mal göstermemiş ya da hiç mal beyanında

bulunmamış olan borçlu, sonradan kazandığı malları veya gelir ve kazancında

meydana gelen artışları, bu malları kazandığı ya da gelirindeki artışın meydana

geldiği tarihten itibaren yedi gün içerisinde taahhütlü mektupla (yazılı) veya sözlü

(şifahi) olarak icra dairesine bildirmek zorundadır.18

Borçlunun mal beyanında bulunma yükümlülüğünü süresi içerisinde

yerine getirmiş sayılabilmesi için bu beyanın kanuni süresi içinde icra dairesine

ulaşması gerekir. Ancak bu kuralın bir istisnası vardır. O da, sonradan kazanılan

ve ziyadeleşen malların taahhütlü mektupla beyanıdır. Buna göre, borçlunun

taahhütlü mektupla (yazılı olarak) beyanda bulunduğu hallerde beyanın yedi gün

içinde icra dairesine ulaşması zorunlu değildir. Böyle bir durumda, bu taahhütlü

mektubun kanuni süre olan yedi gün içinde (sonuncu gün olsa dahi) postaya

verilmiş olması, borçlunun beyanda bulunma yükümlülüğünü yerine getirmesi

daha doğrusu bu yükümlülükten kurtulması için yeterlidir. Yani bu durumda

borçlu sonraki kazançlarına dair beyanda bulunma yükümlülüğünü süresi içinde

yerine getirmiş olur.19

Borçlu, beyandan sonra kazandığı malları veya gelirinde ve kazancında

meydana gelen artışları yedi gün içinde bildirmek zorundadır. Bununla birlikte

borçlu, sonradan elde ettiği bu kazançlarını, alacak zamanaşımına uğrayıncaya

kadar beyan etmelidir. Zira zaman aşımı gerçekleştiği takdirde borç eksik borç

haline dönüşür. Böyle bir borca ilişkin takip yapılamayacağı gibi mal beyanında

bulunma da sözkonusu olmaz.

Ayrıca borçlu sonraki kazançlarına ilişkin beyanını ödeme emrinin tebliği

tarihinden itibaren bir sene içinde beyan etmelidir; zira, ödeme emrinin

18 KURU, c.I, s.613; İPEKÇİ- Şerh, s360; ÖZKAN, s.521; ÜNVER, s.237; POSTACIOĞLU-

İcra, s.276; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.185; BERKİN- Rehber, s.206; BERKİN- İcra, c.II, s.2111; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.292; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1295; GÜRDOĞAN, s.67; ARAR, s.166;

19 KURU- Müddetler, s.625; bkz. yuk. §6 dn. 28

151

tebliğinden itibaren bir sene geçtikten sonra alacaklının haciz istemek hakkı düşer

ve takip dosyası muameleden kaldırılır (İİK m.78/II,IV).20

B) SONRADAN KAZANDIĞI MALLARI VE GELİRİNDE MEYDANA

GELEN ARTIŞLARI BİLDİRMEYEN BORÇLUNUN

CEZALANDIRILMASI

I- GENEL OLARAK

İİK’nın 339. maddesi borçlunun, sonradan kazandığı malları veya

kazancında ve gelirinde meydana gelen artışları (icra dairesine) bildirmemesini

suç saymakta ve borçlunun cezalandırılmasını öngörmektedir.21

Anılan maddede yazılı suçun dayanağını, aynı kanunun (İİK) 77.

maddesinde borçluya yüklenen yükümlülükler oluşturmaktadır. Nitekim, daha

önce, icra dairesine (İİK m.74. çerçevesinde) vermiş olduğu mal beyanında,

borçlu, malı olmadığını bildirmiş veya borcuna yetecek kadar mal beyan etmemiş

olması halinde, sonradan kazandığı malları ve gelirinde meydana gelen artışları

süresi içinde22 icra dairesine bildirmek zorunda olduğu gibi, hiç mal beyanında

bulunmamış olması halinde de sonradan kazandığı malları ve gelirindeki artışları

aynı biçimde bildirmek zorundadır (İİK m.77).23

Yani kısaca, (İİK m.74’e uygun olarak) mal beyanında bulunmuş olan

borçlu ile, hiç beyanda bulunmamış olan borçlunun, (İİK m.77’deki) aynı

yükümlülüğü yerine getirmediği taktirde İİK m.339’a göre ceza sorumluluğu ile

karşı karşıya kalması olasıdır.24

Bu bağlamda (İİK m.74’e göre) beyanda bulunduktan sonra borçlunun

malvarlığı veya gelirinde artış meydana gelir ve fakat borçlu, (İİK m.77 uyarınca

20 BERKİN- Rehber, s.206; POSTACIOĞLU- İcra, s.276; BERKİN- İcra, s.79; bkz. yuk. dn.

9’daki Yargıtay kararı. 21 ÜNVER,s.237; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.231. 22 Bkz. yuk. dn. 16-20. 23 KURU, c.I, s.613; POSTACIOĞLU- İcra, s.276; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.185; BERKİN-

Rehber, s.206, 485; ÜNVER, s.231, ALASU, s.801; PEHLİVANLI, c.II, s.2052; TUNA, s.441; bkz. yuk. dn.2 vd.

24 ÜNVER, s.237.

152

yükümlü olmasına rağmen) bu artışı icra dairesine bildirmezse, İİK m.339

uyarınca hafif hapis cezası ile cezalandırılır.25

Ancak belirtelim ki, İİK m.339’da yaptırıma bağlanan iki tür eylem vardır.

Bunlardan birincisi, beyandan sonra artan mal ve gelirin, asıl veya bedel olarak

mevcut olması hali, ikincisi de mal veya gelirin haklı bir neden olmadan elden

çıkarılmasıdır. Kanun koyucu bu iki eylemi farklı ağırlıkta görmüş ve bunun

sonucu olarak da farklı cezalar öngörmüş bulunmaktadır.26

Borçlu, sonradan kazandığı malları veya gelirinde meydana gelen artışları,

alacaklının bildiğini iddia ve ispat ederek, İİK m.339’daki cezadan kurtulamaz.27

Ayrıca, beyandan sonra mal ve gelirde meydana gelen artışı bildirmeme

suçunun oluşabilmesi için ilamlı takiplerde, takip dayanağı ilamın kesinleşmesine

gerek yoktur.28 Bu itibarla icraya konulmuş olan bir nafaka ilamı kesinleşmemiş

olsa bile borçlu mal ve kazancındaki artışları beyan etmekle yükümlüdür. Aksi

takdirde borçlunun hareketi suç teşkil eder ve borçlu İİK m.339’a göre


II- SONRADAN KAZANILAN MALLARI VE GELİRDE MEYDANA

GELEN ARTIŞLARI BİLDİRMEME SUÇUNUN UNSURLARI

1) Devam Eden Bir Takibin Bulunması

Borçlunun, malvarlığı ve gelirindeki artışları bildirme yükümlülüğü ancak

devam eden bir takip bakımından söz konusu olabilir. Eğer (İİK m.78’e göre)

dosya işlemden kaldırılmışsa, borçluya yenileme muhtırası (yenileme talebi)

tebliğ edilmeden, İİK m.339’daki suçun unsurları oluşmaz ve dolayısıyla alacaklı,

borçlunun bu madde uyarınca cezalandırılmasını isteyemez. Borçlu ancak

25 KURU,c.I, s.613; ÜSTÜNDAĞ-İcra, s.183; BERKİN- Rehber s.206, 485; UYAR- İcra-İflas

Suçları, s.231; TUNA, s.237. 26 Bkz. aşa. dn. 75-76. 27 KURU, c.I, s.613, dn.104; POSTACIOĞLU- İcra, s.274. 28 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.231; UYAR, c.VI, s.9010; Kural olarak ilamların icraya

konulabilmeleri için kesinleşmesi gerekmez. (TANRIVER, Süha: İlamlı İcra Takibinin Dayanakları ve İcranın İadesi, Ankara 1996).

29 OLGAÇ, c.II. s.1766; TÜRKEŞ, s.30; TUNA, s.441; TUNCAY/DEMİRHAN,s.244; GÜRSEL, s.247; DOĞRUER/GÜLERYÜZLÜ/AYAN, s.406; BERKİN/ÜSTÜNDAĞ/ UMAR/ALANGOYA, s.352; bkz.mesela: İİD 2.4.1951, 60/69 (UYAR,c.VI, s.9010, no.1).

153

yenileme muhtırası tebliğinden sonra İİK m.77’de öngörülen beyan yükümlülüğü

altına girer ve bu yükümlülüğe aykırı davrandığı takdirde (İİK m.339’a göre)

cezalandırılır.30 Örneğin:

“… İİK’nın 78. maddesinin son fıkrası hükmü uyarınca takibin

yenilenmesi icabetmiş olmasına göre, vukubulan yenileme talebi sanığa tebliğ

edilmedikçe sanığın gerek eski gerekse yeni gelir ve kazancındaki tezayüdü icra

dairesine bildirmeye mecbur olmadığı ve alacaklının bu suretle haczini

isteyemeyeceği bir malın gösterilmemesinden dolayı sanığın mahkumiyetini

talebe hakkı bulunmadığı cihetle ortada, sözü geçen, kanunun 338 ve 339.

maddelerinin tatbikini gerektiren bir suçun tekevvün etmediği anlaşılmış

olduğundan maznunun beraatına dair karar doğrudur.”31

2) Borçlunun Sonradan Elde Ettiği Malları Veya Gelirinde Meydana

Gelen Artışları Bildirme Mecburiyeti Altında Olması

Borçlunun, İİK m.339’a göre cezalandırılabilmesi için, sonradan elde

ettiği malları veya gelir ve kazancında oluşan artışları icra dairesine bildirme

yükümlülüğü (zorunluluğu) olması gerekir.32

Bu itibarla borçlu hakkında bir aciz vesikası33 (İİK m.105) düzenlenmiş

olmalıdır. Hakkında aciz vesikası düzenlenmemiş (yani borca yetecek kadar mal

beyan etmiş) olan borçlu, mal veya kazanç ve gelirinde meydana gelen artışları

ne alacaklıya ve ne de icra dairesine bildirmekle yükümlü değildir. Böyle bir

yükümlülük olmadıkça İİK m.339’daki suçun da oluşmayacağı (ve dolayısıyla

malvarlığı veya gelirinde meydana gelen artışları bildirmeyen borçlunun İİK

m.339’a göre cezalandırılmasının söz konusu olamayacağı) tabiidir.34

Sonradan elde ettiği malları ve gelirindeki artışları bildirmekle yükümlü

olan borçlu, bu bildirimini kendiliğinden yani alacaklının veya icra dairesinin

30 ALASU, s.801; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.231; TÜRKEŞ, s.29; OLGAÇ, c.II, s.1766. 31 İİD 8.11.1952, 399/4631 (OLGAÇ, c.II, s.1976; TÜRKEŞ, s.29-30; UYAR- İcra-İflas Suçları,

s.233). 32 TÜRKEŞ, s.29; TUNA, s.442. 33 Bu aciz vesikası kesin olmalıdır. 34 TUNA, s.442.

154

yeniden ihtar etmesine lüzum ve ihtiyaç olmadan yapmaya mecburdur.35 Borçlu

kendisine bir ihtar yapılmadığından bahisle beyanda bulunmadığını ileri sürerek

İİK m.339’daki cezadan kurtulamaz.

3) Borçlunun Malları Veya Gelirinde Sonradan Bir Artışın Olması

Bu unsur suçun en önemli unsurudur. Zira (icra dairesine yapmış olduğu

beyanda malı olmadığını bildirmiş veya borcuna yetecek kadar mal göstermemiş

ya da hiç beyanda bulunmamış olan) borçlunun İİK m.339’a göre

cezalandırılabilmesi için, malvarlığında veya kazanç ve gelirinde sonradan bir

artışın olması gerekir.36

Bu itibarla borçlunun malvarlığı veya gelirinde herhangi bir artış olmadığı

taktirde, bir bildirim yükümlülüğü söz konusu olmayacağından bir suçtan da (İİK

m.339) bahsedilemez.37

Bu bağlamda, borçlu, borcun tamamını veya bir kısmını ödeyecek malı ve

kazancı bulunmadığını beyan ettikten sonra çalışmaya başlamış olup da, bunu

haber olan alacaklı, borçlunun İİK m.339’a göre cezalandırılabilmesi için

şikayette bulunmuşsa, bu durumda icra ceza mahkemesi tarafından borçlunun

çalışıp çalışmadığının tespiti gerektiği gibi, bu çalışmadan bir kazanç elde edip

etmediğinin de önemle tespiti gerekir. Haczi mümkün olacak miktarda bir kazanç

elde ettiği sabit olmayan borçlu cezalandırılamaz.38

4) Borçlunun Malvarlığı Veya Gelirindeki Artışları Süresinde

Bildirmemiş Olması

Borçlunun, İİK m.77 uyarınca beyanda bulunma süresi, yeni mal iktisap

ettiği veya gelir ve kazancıda bir artışın meydana geldiği tarihten itibaren yedi

gündür.39

35 TUNA, s.442. 36 TÜRKEŞ, s.29; TUNA, s.441. 37 TUNA, s.441. 38 TUNA, s.441. 39 Bkz.yuk. dn. 16 vd.

155

Buna göre, icra dairesine yaptığı mal beyanında malı olmadığını bildirmiş

veya borcuna yetecek kadar mal göstermemiş ya da hiç mal beyanında

bulunmamış olan borçlu, sonradan elde ettiği (kazandığı) malları veya gelirinde

meydana gelen artışları, bu malları kazandığı (elde ettiği) ya da gelirindeki artışın

meydana geldiği tarihten itibaren yedi gün içinde, icra dairesine bildirmediği

taktirde İİK m.339 uyarınca cezalandırılır.40

Bununla birlikte borçlu, sonradan kazandığı malları ve gelirinde meydana

gelen artışları, alacak zamanaşımına uğrayıncaya kadar ve ödeme emrinin tebliği

tarihinden itibaren bir sene içinde icra dairesine bildirmelidir. Zira ödeme emrinin

tebliğinden itibaren bir sene geçtikten sonra alacaklının haciz istemek hakkı düşer

ve takip dosyası işlemden kaldırılır (İİK m.78/II, IV)41

5) Borçlunun Geçerli Bir Özürünün (Mazeretinin) Olmaması

İİK’nın 339. maddesinde, İİK m.77’den farklı olarak, borçlunun, makbul

(geçerli) bir mazereti olmaksızın beyanda bulunmamış olması da aranmaktadır.

Bu itibarla İİK m.77’deki bildirim mecburiyetini, süresi içinde yerine getirmeyen

borçlunun, İİK m.339’a göre cezalandırılabilmesi için, icra ceza mahkemesince

kabul edilebilecek bir sebebe dayanmaması yani geçerli bir özrünün (mazeretinin)

bulunmaması gerekir.42

Borçlunun geçerli bir mazereti varsa yani borçlu, süresi içinde icra ceza

mahkemesince geçerli kabul edilebilecek bir özür (mazeret) sebebiyle beyanda

bulunmamışsa, (veya bu malları elinden çıkarmışsa) İİK m.339’daki suç teşekkül

etmez ve dolayısıyla borçlu cezalandırılamaz.43

40 KURU, c.I, s.613; ALASU, s.801; BERKİN- Rehber, s.206; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II,

s.1295; OLGAÇ, c.II. s.1667; TÜRKEŞ, s.29; PEHLİVANLI, c.II, s.2052; İPEKÇİ- Şerh, s.886; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.170; UYAR-İcra-İflas Suçları, s.231.

41 POSTACIOĞLU- İcra, s.276; BERKİN- Rehber, s.206; BERKİN- İcra, s.79; BERKİN- İcrada Hukuk, s.59.

42 KURU, c.I, s.613; BERKİN- Rehber, s.206; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.231; PEHLİVANLI, c.II, s.2052; OLGAÇ, c.II, s.1667; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s421; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1295; TÜRKEŞ, s.29; TUNA, s.443; İPEKÇİ- Şerh, s.886; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.170.

43 PEHLİVANLI, c.II, s.2052; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.231; OLGAÇ, c.II, s.1677; TUNA, s.443; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1295.

156


İİK m.339’da düzenlenen sonradan kazanılan malları veya gelirde

meydana gelen artışları bildirmeme suçu da takibi şikayete bağlı icra suçlarından

birisidir ve ancak alacaklının şikayeti üzerine borçluya ceza verilebilir. (İİK

m.339/II)44 Bu nedenle İİK m. 77’de belirtilen bildirim yükümlülüğünü yerine

getirmemiş olan borçlunun İİK m.339’a göre cezalandırılabilmesi için, alacaklının

şikayet süresi içinde icra ceza mahkemesine şikayette bulunması gerekir.

Şikayet süresi, suçun işlendiğinin öğrenilmesinden itibaren üç ay ve her

halükarda suçun işlenmesinden itibaren bir yıldır (İİK m.347)45 Bu süre hak

düşürücü niteliktedir ve re’sen gözetilir.46

III- USULE İLİŞKİN HÜKÜMLER

Usule ilişkin hükümler yukarıda açıklandığı ve ortak olduğu için burada

ayrıca açıklama yapılmayacaktır.47

1) Dava Zamanaşımı

İİK m.339’da yaptırıma bağlanan iki tür eylem vardır. Bu nedenle de bu

eylemlere verilecek ceza miktarları farklı olduğundan, burada iki farklı dava

zamanaşımı süresi karşımıza çıkmaktadır. Zira dava zamanaşımı, her suçun

gerektirdiği ceza miktarına (daha doğrusu ceza miktarının üst sınırına) göre TCK

m.102’de ayrı ayrı belirtilmiştir.48

Buna göre İİK m.77’deki bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen

borçluya karşı, (İİK m.339’a göre), beyandan sonra artan mal ve kazancın asıl

44 KURU, c.I, s.614; İPEKÇİ- Şerh, s.886; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.170; ALASU, s.801;

UYAR- İcra-İflas Suçları, s.232; PEHLİVANLI, c.II, s.2052; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I, s.421; TÜRKEŞ, s.30.

45 PEHLİVANLI, c.II, s.2098; ÜNVER, s.238; UYAR-İcra-İflas Suçları, s.468; UYAR- Yargılama, s.535; POSTACIOĞLU- İcra, s.740; BERKİN-Rehber, s.492; UYAR-Süre, s.494; AKYAZAN, s.223; TÜRKEŞ; s.79; daha geniş bilgi için bkz. yuk.§ 10 dn. 182 vd.

46 İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.160; BERKİN- Rehber, s.492; TUNA, s.456; UYAR- Süre, s.494; AKYAZAN, s.223.

47 Bkz.yuk. § 7 dn. 63 vd. 48 UYAR- İcra-İflas Suçları , s.486; UYAR- Yargılama, s.545; MALKOÇ, s.248.

157

veya bedel olarak borçlunun elinde mevcut olması halinde açılan davada, dava

zamanaşımı süresi TCK m.102/6 uyarınca altı aydır.49

Buna karşılık borçlunun, beyandan sonra elde ettiği mal veya kazancını

haklı bir neden olmaksızın elden çıkarmış olması halinde açılan davada ise dava

zamanaşımı süresi TCK. m.102/5 uyarınca iki yıldır.50

2) Ceza Zamanaşımı

İİK m.339’da düzenlenen suça ilişkin ceza zamanaşımı süresi de yukarıda

dava zamanaşımında belirttiğimiz durum51 dolayısıyla iki farklı şekilde karşımıza

çıkmaktadır.

Bu bağlamda sözkonusu suça ilişkin ceza zamanaşımı süresinin

belirlenmesinde hükmedilip kesinleşen ceza miktarına göre TCK m.112/5 ve

m.112/6 hükümleri esas alınır.52 Buna göre bu suç dört yıllık ve onsekiz aylık

ceza zamanaşımı sürelerine tabidir.53

IV- SONRADAN KAZANILAN MALLARI VE GELİRDE

MEYDANA GELEN ARTIŞLARI BİLDİRME SUÇUNUN

CEZASI

İİK m.339’da yaptırıma bağlanan iki tür eylem vardır. Burada alacaklının

uğrayacağı zarar derecesi göz önünde tutularak bu iki eylem farklı ağırlıkta

görülmüş ve bunun sonucu olarak da farklı cezalar öngörülmüş bulunmaktadır.54

Buna göre sonradan kazandığı malları veya gelirinde meydana gelen artışları icra

dairesine bildirmeyen borçluya verilecek ceza:

49 ALASU, s.801; ÜNVER, s.238; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.232; UYAR- Yargılama, s.545;

bkz. mesela: 8.CD. 28.1.1998, 1997/17962-873 (İPEKÇİ- Şerh, s.887; ALASU,s.802); 8.CD. 22.1.1998, 197/17963-360 (İPEKÇİ- Şerh, s.887; ALASU, s.802); 8.CD.3.12.1997, 16366/16954 (ALASU,s.238); 8.CD. 15.9.1992, 8843/9822 (İPEKÇİ- Şerh, s.887).

50 ALASU, s.801; ÜNVER, s.238; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.232; UYAR- Yargılama, s.546. MALKOÇ, s.248.

51 Bkz. yuk.dn.31. 52 ALASU, s.802; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.232. 53 Bkz. MALKOÇ, s.266. 54 ÜNVER, s.338; TUNA, s.441

158

a) Borçlunun süresi içinde icra dairesine bildirmediği mal veya kazancın,

asıl veya bedel olarak borçlunun aktifinde mevcut olması (yani henüz elden

çıkarmamış olması) halinde beş günden bir aya kadar hafif hapis,

b) Borçlunun, bu mal veya kazancı asıl veya bedel itibariyle, kabul

edilebilir bir neden olmaksızın elden çıkarmış olması (yani bunların borçlunun

aktifinde mevcut olmaması) halinde, on beş günden altı aya kadar hafif hapistir

(İİK m.339/I).55

55 KURU, c.I, s.614; ÜNVER, s.238; PEHLİVANLI, c.II, s.2052; İPEKÇİ- Şerh, s.886;

İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.170; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.231; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1295; TUNA, s.443; BERKİN- İcrada Hukuk, s.59.

159

§ 9. TİCARETİ TERKEDEN TACİRİN MAL BEYANINDA BULUNMASI

A) BEYAN YÜKÜMLÜLÜĞÜ

I- GENEL OLARAK

Ticaretle iştigal eden bazı kimselerin alacaklılarının takibinden kurtulmak için işyerlerini ve mesleklerini terk ettikleri ve ellerindeki malları başkalarına devrettikleri ve bu suretle alacaklılarını zarar uğrattıkları sıklıkla görülen bir durumdur.1

İşte, İcra ve İflas Kanunu, ticareti terk eden (ticaret hayatından çekilen)

tacirlerin, kötü niyetli davranışları ile, alacaklılarına zarar vermelerini önlemek

için, ticaretin terki halinde yapılacak işlemleri ayrıca düzenlemek gereğini

duymuş ve bu itibarla m.44 hükmünü düzenlemiştir.2 Bu hükme göre ticareti

terkeden bir tacir, bu durumu ticaret siciline bildirmek ve bununla birlikte tüm

malvarlığını gösteren bir mal beyanında bulunmakla yükümlüdür.(İİK m.44).3

Tacir, bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kişidir (TTK

m.14/I). Ticareti terketmek; ticari işletmeyi kendi adına işletmekten vazgeçmek,

başkasına devretmek veya ticari işletmeyi kapatmak, dağıtmaktır.4

Bu bağlamda bir ticari işletmeyi kısmen kendi adına işleten (çalıştıran)

kimsenin bunu terketmesi de yine İİK m.44 hükmüne tabidir.5

1 TÜRKEŞ, s.23; ŞİMŞEK, s.151. 2 KURU, Baki: İcra-İflas Hukuku, c.III, Ankara 1993; KURU, Baki: Ticareti terk eden

Tacirlerin Tabi Bulunduğu Hükümler, AÜHFD. c.XXVIII, sayı: 1-2, Ayrı Baskı, Ankara 1970; ALASU, s.807; «Ticareti terk etmek suretiyle alacaklılarının takibinden kurtulmak isteyen kimselerle mücadele etmek kaçınılması imkansız bir zaruret halini almıştır. Bilhassa son senelerde ticareti terk eden kötü niyetli borçluların işyerlerini terk ettikleri ve ellerindeki malları başkalarına devrederek alacaklılarını zarara uğrattıkları sık sık görülen hakikatlerdendir. Ticareti terkederek alacaklıların takibinden kurtulmak isteyen kimselerle tesirli bir şekilde mücadeleyi temin için İİK sistemi içinde madde (m.44) tadil edilmiştir.» (538 sayılı Kanunun Hükümet Gerekçesi: ŞİMŞEK, s.151).

3 KURU, c.III, s. 2626; KURU- Ticaret, s.110; İPEKÇİ- Şerh, s.882; YELEKÇİ, s.716; ERMAN, E. Sabri:538 Sayılı Kanununun İcra ve İflas Hukuku Sahasına Getirdiği Yenilikler (AD 1965/5-6, s.551-559); PEHLİVANLI, M.Gündüz: Açıklamalı İcra-İflas Kanunu, c.I, Ankara 1998.

4 KURU,c.III, s.2626; KURU- Ticaret, s.110; ŞİMŞEK, s.151; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.199; KARAYALÇIN,Yaşar: Ticaret Hukuku, I.Giriş-Ticari İşletme, Ankara 1993.

5 ŞİMŞEK,s.151.

160

Yargıtay da bu konuda verdiği kararlarında, “ticari işletmenin başka yere nakledilmesinin”6 ve “borçlunun adresinde yapılan hacizde haczi kabil malına rastlanamamasının”7 ve “sanıkların halen ticari faaliyetlerine devam ettikleri ve fakat hacze gidildiğinde adreste bulunmamış olmalarının”8 ticareti terk sayılmayacağını belirtmiştir.

İİK m.44, ticaretini tüm olarak terk eden tacirler hakkında hükümler sevk etmektedir.9 Tacir ticari işletmesini tüm olarak bir başkasına devrederse veya ticari işletmesini kapatır veya dağıtırsa, bununla ticaretini tüm olarak terketmiş10 olacağından böyle bir tacir hakkında İİK m. 44 hükümleri tüm olarak uygulanır.11

Madde metninde yer alan bu “ticareti terk” hususunun ticaret siciline bildirilmesi yükümlülüğü, bir tacirin ticareti terk etmesi (ticari hayattan çekilmesi) halinde söz konusu olup, tacirin ölümü halinde, mirasçılarının, kanuni süresi içinde ticaret sicili memurluğuna durumu bildirme ve mal beyanında bulunma yükümlülüğü yoktur. Ancak, mirasçılar, mirasbırakanın ticari işlerini sürdürmek istemezler ve ticari işletmeyi tasfiye etmek isterlerse, bu durum İİK m. 44 anlamında ticareti terk demek olduğundan mirasçılar bu durumu kanuni süresi içinde mal beyanı ile birlikte ticaret siciline bildirmekle yükümlüdürler.12

Ticareti terk etmiş olan tacir eğer bir tüzel kişi ise gene İİK m. 44’e göre mal beyanında bulunma yükümlülüğü altındadır. Ancak bu yükümlülük tüzel kişinin yetkili organı (kanuni temsilcisi) tarafından yerine getirilir. 13

Aynı şekilde, sahip oldukları bir ticari bir işletmeyi veli ya da vasileri aracılığıyla işleten küçük ve mahcurlar da tacir sayılırlar (İİK m. 15). Ancak böyle bir durumda, küçük ve mahcur tacirlerin yükümlülükleri veli yada vasileri tarafından yerine getirilir. Bu nedenle küçük veya mahcur olan bir tacir ticareti terk ettiği taktirde, İİK m. 44’te belirtilen yükümlülükler veli ya da vasisi tarafından yerine getirilmelidir.14 İcra Hukukumuza göre onsekiz yaşından küçüklerin icrai sorumluğu yoktur. Yani küçüklerin icra hukukuna göre

6 İİD 4.11.1971,11483/1107 (GÜRŞEN, s.308). 7 12. HD 16.5.1983,. 4222/3894 (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.206, no.3). 8 8 CD 25.5.1992, 135/158 (İPEKÇİ- Şerh, s.882). 9 KURU, c.III, s.2626; KURU- Ticaret, s.110. 10 Ticaretini kısmen terk eden tacirler için bkz.aşa.dn.56 vd. 11 KURU , c.III, s.2626; KURU- Ticaret, s.110. 12 KURU, c.III, s.2626; KURU- Ticaret, s. 110; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.201. 13 Bkz.aşa. dn. 67 vd. 14 Bkz. aşa. dn. 72 vd.

161

borçlanma ehliyeti ve icra taraf ehliyeti yoktur. Bu nedenle mümeyyiz küçük kendisine ticaretle uğraşma izni verilmiş olsa bile İİK m.44’teki yükümlülüklerini velisi aracılığıyla yerine getirmelidir.

II- TİCARETİ TERKEDEN TACİRİN MAL BEYANINDA BULUNMASI

Görüldüğü üzere Kanun, mal beyanı müessesesini yalnız ödeme emrinin itirazsız kalması veya itirazın kaldırılması (veya iptali) hallerine ve icra emrinin tebliğ edilmesi durumlarına özgü kılmamıştır. Farklı neticelerle olmak üzere ticareti terk edenler hakkında da mal beyanında bulunma yükümlülüğü öngörülmüştür (İİK m. 44).15

Bu hükme (İİK m. 44) göre mal beyanında bulunmak demek, ticareti terk eden tacirin;

a) Ticareti terk ettiğini on beş gün içinde kayıtlı bulunduğu ticaret sicil memurluğuna16 bildirmesi ve

b) Yine ticaret sicil memurluğuna, bütün aktif ve pasifleri ile alacaklıların isim ve adreslerini gösteren bir mal bildiriminde bulunması, demektir.17

1- Mal Beyanının Yapılacağı Yer

Ticareti terk eden tacir, bu durumu ve mal beyanını ticaret sicil

memurluğuna bildirecektir. Bu ticaret sicil memurluğu da tacirin kayıtlı

bulunduğu ticaret sicili memurluğudur.18

Gerek ticaretin terkedildiği, gerek bununla birlikte yapılacak olan mal

beyanı ticaret sicil memurluğuna bildirilecek ve bunun üzerine gerekli işlemler de

15 POSTACIOĞLU- İcra, s. 279; Bu yükümlülüğü yerine getirmeyen tacir İİK’nın 337a

maddesine göre cezalandırılır: bkz. aşa. dn. 63 vd 16 İİK’nın. 44. maddesinde öngörülen mükellefiyetler ticaret siciline kayıtlı tüccarlara ilişkindir.

Bu sicilde kaydı bulunmayanlar hakkında İİK m.44 (ve dolayısıyla İİK m. 337a) hükmü uygulanmaz. (CGK 25.5. 1992, 135/158: ALASU , s. 809).

17 KURU, c.III, s. 2626; KURU- Ticaret, s. 110; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.200; POSTACIOĞLU- İcra, s.279; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.189; İPEKÇİ- Şerh, 882; İPEKÇİ - Pratik Bilgiler, s. 167; TÜRKEŞ, s.23; ÜNVER, s.95; ALASU, s. 807; PEHLİVANLI , c.II, s.2042; Ayrıca bkz. İİD 3.6.1969, 6194/6115 (YELEKÇİ,s. 716); İİD 24.6.1969, 6718/6918(OĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1291).

18 KURU, c.III, s.2626; İPEKÇİ- Şerh, s.882; ALASU, s.807; ÜNVER, s.195; POSTACIOĞLU- İcra, s. 279; ERMAN, s. 569; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.185.

162

ticaret sicili memurluğunca yapılacaktır. İcra müdürünun, bu safhada ticareti terk

ile hiçbir ilgisi yoktur. İcra müdürünun İİK 44. madde ile ilgisi sadece son

fıkradaki satış bakımındandır.19 Sözkonusu hükme göre icra müdürü, bozulmaya

maruz veya muhafazası külfetli olan ya da belirlenen kanuni süre içerisinde

değerinin düşmesi kuvvetle muhtemel malları, tacirin talebi üzerine mahkemenin

vereceği karar neticesinde İİK. hükümlerine uygun olarak satacak ve bedelini de

İİK. m.9’da belirtilen bir bankaya depo edecektir.

2- Mal Beyanında Bulunma Süresi

Ticareti terk eden bir tacir, bu durumu ve mal beyanının ticaret sicili müdürlüğüne on beş gün içinde bildirmek zorundadır. Bu onbeş günlük süre tacirin ticareti bıraktığı tarihten itibaren başlar.20

Kanun, mal beyanının, ticareti terk keyfiyetinden itibaren on beş gün içinde yapılması şartını aradığına göre on beş gün geçtikten sonra yapılan beyanlar geçerli olmayacaktır.21 Ancak, borçlunun bu süreyi geçirdiğinin, yani beyan tarihinden itibaren on beş günden daha fazla bir süre öncesinde ticareti terk etmiş olduğunun, takibi isteyen alacaklı tarafından ispat olunması gerekir.22

3- Mal Beyanının Kapsamı

Ticareti terkeden tacirin ticaret sicili memurluğuna vereceği mal beyanında neleri bildirmesi gerektiği İİK m.44’te açıkça belirtilmiştir. Buna göre ticareti terk eten tacir on beş gün içinde ticaret sicili memurluğuna vereceği mal beyanında bütün aktif ve pasif ile alacaklılarının isim ve adreslerini belirtecektir.23

Kanun metninden de açıkça anlaşıldığı üzere, ticareti terk eden tacir, mal beyanında sadece, sahip olduğu mal, alacak ve hakları değil bununla birlikte malvarlığının pasif kısmını yani borçlarını da beyan edecektir. Ayrıca beyanında alacaklarının isim ve adreslerini de bildirecektir.

19 KURU- Ticaret, s.110. 20 KURU, c.III, s.2626; KURU- Ticaret, s.110; İPEKÇİ- Şerh, s.882, ALASU, s. 807; ÜNVER,

s.195; ERMAN, s. 569; POSTACIOĞLU- İcra, s.279; ÜSTÜNDAĞ, s.186; PEHLİVANLI, c.II, s.2042; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s. 167.

21 POSTACIOĞLU- İcra, s.279; TÜRKEŞ, s.23. 22 POSTACIOĞLU- İcra, s.279; TÜRKEŞ, s.23. 23 KURU, c.III, s.2626 KURU-Ticaret, s.110 İPEKÇİ- Şerh, s.882, ALASU, s. 807; ÜNVER,

s.195; ERMAN, s. 569; POSTACIOĞLU- İcra, s.279; ÜSTÜNDAĞ, s.186; PEHLİVANLI, c.II, s.2042; PEHLİVANLI, c.I, s.228.

163

Ticaretini terk eden bir eski tacir, ticareti terk ettiğini ilanından itibaren bir yıl içinde, iflasa tabi olmakta devam eder (İİK m.44).24 İşte kanun, kötü niyetli borçluların, ticareti terk ederek, ortadan kaybolmalarını ve bu suretle alacaklıların takibinden kurtulmalarını ve böylece alacaklılarının hak ve menfaatlerine zarar vermelerini önlemek amacıyla, ticareti terk eden tacire, mal beyanında bulunurken, malvarlığının aktif kısmı ile birlikte pasif kısmını yani borçlarını ve bununla beraber alacaklılarının isim ve adreslerini de beyan etme zorunluluğunu yüklemiştir.

Ticaretini terk eden tacir, kendi kanaatine göre haczi caiz olmayan mallarını da mal beyanında bildirmeye mecburdur.25 Zira hangi malların haczinin kabil olduğunu takdir yetkisi icra müdürüne aittir.26 Buna rağmen, tacir bir malını, haczi mümkün olmadığı gerekçesi ile mal beyanında göstermemişse ve bu malın da gerçekten haczi caiz değilse, tacirin bu noksan mal beyanında bulunmuş olmasında alacaklılar bir zarar görmüş sayılmayacağından, tacirin sorumluluğu sözkonusu olmaz.27

Buna karşılık tacir, (aslında haczi mümkün olan) bir malını mal beyanında göstermemişse noksan mal bildiriminde bulunmuş sayılır(bkz. İİK m.337a) ve eğer bu bildirilmeyen malın haczedilebileceğine karar verilirse, tacirin (İİK m.337a’ya göre) cezai sorumluluğu28 sözkonusu olur.29

III- MAL BEYANINDA BULUNMANIN SONUÇLARI

Tacir, ticareti terkettiği hakkındaki bildirisini ve mal beyanını ticaret sicili memurluğuna verir. Bunun üzerine ticaret sicil memurluğu da, bu durumu ticaret sicili ilanlarının yayınlandığı gazetede ve alacaklıların bulunduğu yerlerde mutat ve münasip vasıtalarla ilan eder (İİK m. 44/I).30

24 KURU, c.III, s.2625, ÜSTÜNDAĞ- İcra, s. 186; PEHLİVANLI, c. I, s.228. 25 KURU, c.III, s. 2627; KURU- Ticaret, s.111; UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 200; bkz. ayrıca

yuk. § 5 dn. 72. 26 Bkz. yuk. § 5 dn. 65 vd. 27 KURU, c.III, s. 2627; KURU- Ticaret, s. 111; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.201. 28 Bkz. aşa. dn. 63. 29 KURU, c.III, s. 2627 Ticaret s. 111; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.201. 30 KURU, c.III, s.2627 KURU-Ticaret, s.111, ALASU, s. 807; POSTACIOĞLU- İcra, s.279;

ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.186; ERMAN, s. 569; TÜRKEŞ, s. 23; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s. 1291; bkz. mesela, İİD 3.6.1969,6194/6115(ABD 1969/6 s. 1171).

164

Bu ilanda, sadece tacirin ticaretini terk ettiğinin bildirilmesi yeterli değildir. Bundan başka mal beyanın muhtevasının, özellikle tacirin alacaklılarının isim ve adreslerinin de ilanda gösterilmesi gerekir.31

Ticareti terkeden tacir, mal beyanını ticaret siciline bildirirken, bu ilan masraflarını da peşin olarak yatırmak zorundadır. Aksi halde, yani ilan masraflarının ödenmemesi halinde, tacir mal beyanında bulunmamış sayılır. (İİK m.44/I, son cümle).32 Görüldüğü üzere burada mal beyanının yapılmış sayılabilmesi için ayrıca ilgili tacirin mal beyanı ilanı için gerekli masrafları ödemesi şartı aranmaktadır.33

Tacirin ticareti terk ettiği hakkındaki bildirisini ve mal beyanını alan ticaret sicili memurluğu, durumu tapu ve gemi sicil daireleri, Türk Patent Enstitüsü ve Türkiye Bankalar Birliği’ne bildirmekle yükümlü tutulmuştur.( İİK m.44/V). 34 Bu bildiri üzerine sicile, temlik hakkının iki ay süre ile sınırlandırılmış bulunduğu şerhi verilir (İİK m.44/V). Bu şerh doğal olarak, üçüncü şahısların durumdan haberdar olmadıklarına ilişkin iddialarını engellemek içindir.35

İİK’nın 44. maddesi uyarınca mal beyanını alan merci (makam) durumu

yalnızca tapu ve gemi sicil dairlerine bildirmekle yükümlü idi. Ancak, 4949 sayılı

kanun ile İİK’nın 44. maddesinde yapılan değişiklik neticesinde, mal beyanını

alan ticaret sicili memurluğunun önceden olduğu gibi durumu tapu ve gemi sicil

daireleri yanında Türk Patent Enstitüsü ve Türkiye Bankalar Birliği’ne de

bildirme yükümlülüğü getirilmiştir.36

Böylece Türk Patent Enstitüsünde kayıtlı sınai haklar üzerinde de, iki ay süreyle devir yapılmaması sağlanmış ve Türkiye Bankalar Birliği’ne yapılacak

31 KURU, c.III, s. 2627; KURU- Ticaret, s.111. 32 KURU, c.III, s.2628 KURU-Ticaret, s.112, UYAR- İcra-İflas Suçları, s.200; PEHLİVANLI,

c.I, s.228 ALASU, s. 807; POSTACIOĞLU- İcra, s.279; ÜSTÜNDAĞ-İcra, s.186; TÜRKEŞ, s. 23; ERMAN, s. 569; “İlan masraflarını müracaatı ile birlikte vermeyen tacirin usulü dairesinde beyanda bulunduğu kabule imkan olmadığından birinci fıkraya “ ilan masraflarını ödemeyen tacir mal beyanında bulunmamış sayılır” hükmü eklenmiştir.” (Cumhuriyet Senatosu Anayasa ve Adalet Komisyonu Gerekçesi; KURU - Ticaret, s. 112 dn. 10).

33 Bu şartı yerine getirmeyen şahıs (tacir) İİK’nın 337a maddesindeki suçu işlemiş sayılacak ve cezalandırılacaktır. (POSTACIOĞLU- İcra, . 279; bkz. ayrıca. aşa. dn 63 vd).

34 KURU, c.III, s.2628 KURU-Ticaret, s.112, ALASU, s. 807; POSTACIOĞLU- İcra, s.280; ÜSTÜNDAĞ-İcra, s.186; ERMAN, s. 569; UYAR- Yenilikler, s. 166; PEKCANITEZ, s.143.

35 POSTACIOĞLU- İcra, s.281. 36 UYAR- Yenilikler, s.166; PEKCANITEZ, s.143.

165

bildirim ile de bankaların ticareti terk eden kişileri yakından takip etme imkanına kavuşmaları sağlanmıştır.37

Ticareti terk eden tacirin, mal beyanında bulunmasının sonuçlarından en önemlisi, mal beyanında bildirdiği haczi caiz malları üzerindeki tasarruf yetkisinin kısıtlanmasıdır. Esas itibariyle mal beyanı üzerine, beyan edilen mallarda borçlunun tasarruf yetkisi devam ederse de,38 burada kanun mal beyanının ticaret sicili memurluğuna verilmesi tarihinden itibaren iki ay süreyle, ticareti terk eden tacirin, haczi caiz malları üzerinde tasarrufta bulunamayacağını bildirmiştir. (İİK m.44/III9).39 İşte ticareti terk eden tacirin (İİK m. 44 uyarınca) yapacağı mal beyanının genel mal beyanına sonucu itibariyle ifade ettiği önemli fark da budur.40

Tapu ve gemi sicili daireleri ve Türk Patent enstitüsü ticaret sicili memurluğunun yapacağı bildiri üzerine, ticaretini terketmiş olan eski tacirin, malları üzerindeki tasarruf yetkisinin ve temlik hakkının iki ay süre ile kısıtlanmış olduğunu sicile şerh ederler (İİK m. 44/V).41

Bu tasarruf yetkisinin kısıtlanması, eski tacirin alacakları içindir yani onlar lehine konulmuştur.42 Tasarrufun yasak olduğu bu iki aylık dönemde borçlunun yaptığı muameleler, üçüncü şahıslara yaptığı temlikler, sadece alacaklılar bakımından hükümsüzdür.43 Yani alacaklılar, bu iki aylık süre zarfında yapılan temlike rağmen, bu mallara haciz koyabilecekler veya borçlu iflas etmişse, bu malların iflas masasına dahil edilmesini isteyebileceklerdir.44

Fakat kanun, genel hükümlere göre, üçüncü şahısların zilyetlik ve tapu

sicili hükümlerine dayanarak iyi niyetle elde ettikleri hakları saklı tutmuştur. (İİK

m.44/IV).45 Yani, eski tacirin iyi niyetli üçüncü şahıslarla yaptığı tasarruflar

37 UYAR- Yenilikler, s.166; PEKCANITEZ, s.143. 38 Bkz. yuk. § 6 dn. 152 civarı. 39 KURU, c.III, s.2628 KURU-Ticaret, s.112,; POSTACIOĞLU- İcra, s.280; ÜSTÜNDAĞ-

İcra, s.185; ALASU, s. 807; ÜNVER, s.195; ERMAN, s.569. BERKİN- icra, s.77; BERKİN- Rehber, s.203; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1291; PEHLİVANLI, c,I, s.228

40 POSTACIOĞLU, s. 280. 41 KURU, c.III, s. 2628; KURU- Ticaret, s.112 PEHLİVANLI, c.I, s.228. 42 KURU, c.III, s.2628; KURU- Ticaret, s. 112. 43 KURU, c.III. s. 2628; KURU- Ticaret, s. 112;POSTACIOĞLU- İcra, s.280. 44 POSTACIOĞLU- İcra, s. 280. 45 KURU, c.III, s.2629 KURU-Ticaret, s.112,; POSTACIOĞLU- İcra, s.280; ÜSTÜNDAĞ- İcra

s.186; ALASU, s. 807;ERMAN, s.569. BERKİN- İcra, s.77; BERKİN- Rehber, s.202; PEHLİVANLI, c,I, s.228.

166

geçerlidir. İyi niyetten maksat, üçüncü şahıs mülkiyeti kendisinden devraldığı

borçlunun daha önce ticareti terk ettiğini ve iktisab ettiği malın borçlu tarafından

yapılmış mal beyanına dahil bulunduğunu bilmemesi ve bilecek durumda

olmamasıdır.46 Bu konuya Yargıtay kararlarından örnek verecek olursak:

“Ticari işletmeyi tamamen devir veya tasfiyeden ibaret olup ticareti terk

niteliği arz eden muameleye katılan üçüncü şahıs İİK m. 44 hükmünü göz önünde

bulundurmak ve tedbirli bir tacir gibi hareket etmek zorunluluğundadır. Aksi

halde iyiniyet iddiasında bulunamaz. Tediye kabiliyetini kısmen veya tamamen

kaybetmiş veya hakkında 178. maddenin ikinci bendindeki şartlar tahakkuk etmiş

olan borçlunun iyiniyetli bir şahıstan veya basiretli bir tacirden beklenilmeyecek

tasarruflarla mevcudunu eksilttiği ve üçüncü şahıs bu durumu ve muamelenin

mahiyetini bildiği veya bilmesi gerektiği hallerde yapılmış olan tasarruflar

batıldır. Duruşma safhaları, üçüncü şahısın, borçlunun kötü niyetli hareketlerini

bilerek onunla tasarrufta bulunduğunu belirttiğinden…”47.

“Borçlunun (eski tacirin) yanında yıllardan beri çalışan, onun iktisadi durumunun bozukluğunu yakınen bilmesi icabeden davacı (üçüncü şahıs) iyi niyetle iktisap iddiasında bulunamaz.”48.

Bununla birlikte, ticaretini terk eden eski tacirin karı veya kocası, usul ve

füru, neseben veya sihren (sebeben) ikinci dereceye kadar (bu derece dahil)

kısımları, evlat edineni veya evlatlığı iyi niyet iddiasında bulunamazlar

(İİK m.44/IV). 49 Kanun, bu şahıslar bakımından bilgi karinesinin varlığını,

aksinin ispatı mümkün olmayacak (kesin) şekilde kabul etmektedir, bu nedenle bu

şahıslar arasında yapılan iktisaplarda iyi niyet iddiasında bulunulamaz.50

Bu iki aylık süre içinde eski tacirin, malları üzerinde tasarruf yetkisi

bulunmasa da, bazı malların mahkeme kararı ile sattırılması mümkündür. Bu

46 POSTACIOĞLU- İcra, s.281. 47 İİD 30.5.1968, 4983/5761/5665 (ABD 1968/4 s.799). 48 İİD 23.5.1967, 4983/5129 (RKD 1967/7-10/II/2 s.256-257); bkz. ayrıca: İİD 28.3.1968,

3166/3042(İBD 1968/3-4 s.223-224); 12 HD 28.9.1981, 5194/6081;15HD 3.5.1988,988/896;15HD 7.11.1988,988/2022 (ŞİMŞEK, s.153).

49 KURU, c.III, s.2629 KURU-Ticaret, s.113, POSTACIOĞLU- İcra, s.281; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.186; PEHLİVANLI, c,I, s.228.

50 POSTACIOĞLU- İcra, s. 281; bkz. mesela: 12 HD 27.3.1970, 3277/3313;15 HD 21.11.1988, 2401/3889 (ŞİMŞEK, s.154).

167

mallar, bozulmaya maruz veya muhafazası külfetli olan veya bu iki aylık dönem

içinde değerinin düşmesi kuvvetle muhtemel bulunan mallardır (İİK m.44/VI).51

Eski tacir,52 bu sebeplerden birinin varlığı halinde mahkemeye53 başvurarak,

malların satılmasına karar verilmesini mahkemeden ister. Mahkeme, ileri sürülen

sebebi yerinde görürse, o malların icra müdürü vasıtasıyla, İİK hükümlerine (İİK

m.106 vd.) göre satılmasına ve bedelinin İİK’nın 9. maddesinde yazılı bir bankaya

depo edilmesine karar verir. (İİK m.44/VI). Bankaya depo edilen satış bedeli, İİK

m.44/III’teki iki aylık süre içinde eski tacire verilmez. Bu süre içinde alacaklılar

bankadaki satış bedeli üzerine ihtiyati veya icrai haciz koydurabilirler ve eski tacir

aleyhine iflas yoluna gidilmişse, bu para üzerine İİK m.159’a göre muhafaza

tedbiri konulabilir. Bunlardan hiçbiri yapılmamışsa, iki aylık sürenin sonunda,

malları üzerindeki tasarruf yetkisi kısıtlaması kalkacak olan eski tacir, bankaya

depo edilmiş olan satış bedelini de alabilir.54

IV- TİCARETİN KISMEN TERKEDİLMESİ

İİK’nın 44. maddesinin55 ticareti tamamen terk eden tacirler hakkında

uygulanacağından kuşku yoksa da, ticareti terk kısmen olmuşsa durum ne

olacaktır? Yani ticari işletmeyi kendi adına işletmekten vazgeçmek ya da ticari

işletmeyi kapatmak, dağıtmak suretiyle ticareti terk eden tacir hakkında uygulanan

İİK m.44 hükmü,56 acaba ticaretini kısmen terk eden tacirler hakkında da

uygulanacak mıdır?

Bir tek ticari işletmeye sahip olan bir tacirin, ticari işletmenin belirli bir

kısmını bir başkasına devretmesi (yanına ortak alması) veya birden fazla ticari

işletmesi olan bir tacirin, üzerinde en az bir ticari işletme (veya onun da bir

51 KURU, c.III, s.2629 KURU-Ticaret, s.113,; POSTACIOĞLU- İcra, s.282; ÜSTÜNDAĞ-

İcra, s.186; PEHLİVANLI, c,I, s.228. 52 Kanun «tacirin talebi üzerine» demekte ise de, tacirin kasden talep etmemesi halinde, bundan

zarar gören alacaklının da satış isteyebilmesi gerekir( KURU,c.III, s. 2629, dn. 12, KURU-Ticaret, s.113, dn.12).

53 Bu mahkemenin, eski tacirin ticaret sicilinde kayıtlı bulunduğu ticaret mahkemesi olması gerekir(KURU- Ticaret, s.113, dn.12).

54 KURU, c.III, s. 2629-2630; KURU- Ticaret, s.113-114. 55 Ve İİK 337a maddesinin. 56 Bkz. yuk. dn. 9 vd.

168

kısmını) bırakarak, diğer ticari işletmelerini başkasına devretmesi, kapatması veya

dağıtılması haline ticaretin kısmen terk edilmesi denmektedir.57

İİK’nın 44. maddesi hükmünün, alacaklıların hak ve menfaatlerini

korumak amacıyla düzenlenmiş bulunan birinci fıkrasının58 yani ticaretin terk

edildiğinin onbeş gün içinde bildirilmesi ve mal beyanında bulunulmasına ilişkin

hükmün, ticaretini kısmen terk eden tacirler hakkında da uygulanması yerinde

olur.59 Çünkü aksi halde, alacaklılarına zarar vermek amacıyla, kötü niyetle

ticaretini terk etmek isteyen bir tacir, küçük bir ticari işletmeyi (veya ticari

işletmedeki çok küçük bir payı) üzerinde bırakıp, asıl önemli olan ticari

işletmelerini (veya ticari işletmenin çok büyük bir kısmını) başkasına devrederek

veya kapatarak İİK m. 44(ve m.337a) hükümlerinden kurtulabilir. Bu durum ise

bu hükümlerin konuluş amacına aykırı bir sonuç doğurur. Bu sebeple, kısmen

ticareti terk halinde de İİK m.44/I hükmünün (ve dolayısıyla İİK m. 337 a

hükmünün) uygulanması gerekir.60

İİK m.44/I hükmünü ticaretin kısmen terk edilmesi halinde de

uygulayınca, kısmen ticaretini terk eden tacir, bu hüküm gereğince yapacağı mal

beyanında bildirdiği malları veya onların yerine geçen değeri haciz veya iflas

sırasında göstermek zorunda olacaktır.61

Yargıtay, ticari işletmesini bir komandit şirkete devreden ve kendisi de bu

komandit şirkete ortak olarak giren bir tacirin İİK m. 44 gereğince mal beyanında

bulunması gerektiğini belirtmiştir.62

57 KURU, c.III, s.2633; KURU- Ticaret, s. 116. 58 İİK’nın 44. maddesinin diğer fıkralarının ise ticareti kısmen terk eden tacirler hakkında

uygulanma imkanı yoktur (UYAR- İcra-İflas Suçları, s. 203; KURU; c.III, s.2634; KURU- Ticaret, s.117)

59 Esasen, ticaretin kısmen terk edilmesi «tescil edilmiş vakıalarda değişiklik» demek olduğundan, tacir ticaretini kısmen terk ettiğini de ticaret siciline bildirmek zorundadır (Ticaret Sicil Nizamnamesi m.38 ve 39). Bu bildirimin, İİK m.44/I’e göre yapılması zorunluluğunun kabul edilmesindeki maksat, tacirin aynı zamanda mal beyanında bulunmasını ve İİK m. 337a’daki cezai müeyyideye tabi kılınmasını sağlamaktadır. (UYAR, c.III, s.2634,dn.24; KURU- Ticaret, s.117,dn.23).

60 KURU, c.III, s.2634; KURU; Ticaret, s.117; UYAR- İcra-iflas Suçları, s.203. 61 Aksi halde de İİK m. 337a/I’e göre cezalandırılacaktır. (KURU, c.III, s.2635; KURU- Ticaret,

s. 118).

169

B) BEYANDA BULUNMAYAN TACİRİN CEZALANDIRILMASI

I- GENEL OLARAK

Yukarıda belirtildiği üzere ticareti terk eden tacirin uyması gereken

kurallar İİK m.44’te açıkça belirlenmiş bulunmaktadır. Bu kurallara uymadan

ticareti terk eden (ticaret hayatından çekilen) tacirin eylemi, bir başka ifadeyle

ticareti terk eden tacirlerin bu sırada yapmaları gereken (İİK m.44’te öngörülen)

işlemleri yapmamaları da, icra takibine uğramaları halinde, İİK m.337a uyarınca

suç olur.63

İşte bu bağlamda, İİK m.44 gereğince mal beyanında bulunmayan veya

beyanda bulunmakla beraber bu beyanda mevcudunu eksik gösteren veya

aktifinde yer almış olan bir malı veya bunun yerine geçen değerini haciz veya

iflas sırasında göstermeyen veya beyanda bulunduktan sonra (yasak olduğu süre –

iki ay- içinde) malları üzerinde tasarrufta bulunan (İİK. m.44/III) borçlu (eski)

tacir, icra mahkemesi tarafından İİK m.337a uyarınca hafif hapis cezası ile


Bununla birlikte İİK 337a maddesinin 2. fıkrası, borçluya (tacire) cezadan

kurtulma olanağı tanımıştır. Buna göre (İİK m.337a’nın 1. fıkrasında belirtilen) bu

fiillerin işlenmesinden alacaklının zarar görmediğini ispatladığı takdirde,

borçluya, ceza verilemeyecektir.65

62 KURU, c.III, s. 2635. Mesela; İİD 29.1.1970, 642/902(UYAR- İcra-İflas Suçları, s.207 no.6;

ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I s. 198. 63 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.185; ÜNVER, s.195; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.199; İPEKÇİ- Şerh,

s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.168. 64 KURU, c.III, s.2630; KURU- Ticaret s.114; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.165; POSTACIOĞLU-

İcra, s.279; ÜNVER, s.195; İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.168; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.199; TÜRKEŞ, s.23; PEHLİVANLI, c.II, s.2042; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II s.1289; OLGAÇ, c.II, s.1672; YELEKÇİ, s.716.

65 Bkz. aşa. dn. 104 vd.

170

İİK’nın 44. maddesinde öngörülen yükümlülükler, ticaret siciline kayıtlı

tacirlere ilişkin olduğundan, bu sicilde kaydı bulunmayan kimseler İİK m.337a

maddesi uyarınca cezalandırılamaz.66

Bir tüzel kişi tacirin ticareti terk etmesi halinde İİK m.44’te belirtilen

yükümlülükler tüzel kişinin yetkili organı (kanuni temsilcisi) tarafından yerine

getirileceğinden,67 bu hükme aykırı davranılması halinde de 337a uyarınca

verilecek ceza, İİK m.345 gereğince, tüzel kişinin kanuni temsilcisi konumundaki

gerçek kişi (ya da kişilere) verilecektir.68

Tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketlerinde ortakların tacir sıfatı

bulunmadığından,69 bu şirket ortakları İİK m.44’te öngörülen yükümlülüklere tabi

değildirler ve dolayısıyla İİK m. 337a uyarınca cezalandırılmaları söz konusu

olmaz. 70

İşte bu bağlamda da, kötü niyetli borçluların, ticareti terk ederek ortadan

kaybolmalarını ve bu suretle alacaklıların takibinden kurtulmalarını önlemek

amacını taşıyan bu hüküm (İİK m.337a) sadece tacir borçlular hakkında

uygulandığından, İİK m. 337a uyarınca açılan ceza davalarında, borçlu sanığın

tacir olup olmadığının ve ticaret siciline kayıtlı bulunup bulunmadığının

araştırılması gerekir.71

Ancak şunu da belirtelim ki; sahip oldukları bir ticari işletmeyi veli ya da

vasileri aracılığıyla işleten küçük ve mahcurlar da tacir sayılırlar (TTK. m.15).

Fakat bu durumda, tacirler hakkında öngörülen cezai müeyyideler, veli ve vasiler

hakkında uygulanır (TTK. m.15 son cümle).72 Dolayısıyla tacir olan küçük veya

mahcurun ticareti terk etmesine rağmen İİK m.44’teki yükümlülüklere aykırı

davranılmışsa, İİK m.337a uyarınca verilerek ceza, tacir sıfatını haiz olan küçük

veya mahcura değil, sözkonusu yükümlülükleri yerine getirmek zorunda olan veli

veya vasi hakkında verilecektir.

66 Bkz. mesela: CGK. S.25.5.1992, 135/158 (ALASU, s.809). 67 Bkz. yuk. dn. 13. 68 ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.186. 69 ARKAN, Sabih: Ticari İşletme Hukuku, Ankara 2004. 70 Bkz.mesela:8.CD. 21.12.1993, 10473/12950 (ALASU, s.812).

171

Yargıtay, İİK m.337 a’da yer alan ceza hükmü, ticareti terk durumunun,

ticaret sicil memurluğuna bildirilmemesinin değil, İİK m.44’te yazılı mal

bildiriminde bulunmamanın müeyyidesi olduğunu belirtmiştir.73 Yargıtay’ın bu

görüşü doktrin tarafından eleştirilmiştir. Doktrine göre ise, “44. maddenin 1.

fıkrasındaki mal beyanı ile, ticaretin terk edildiğinin ticaret sicili memurluğuna

bildirilmesini birbirinden ayırmaya imkan yoktur. Tacir ticaretini terk ettiğini

ticaret siciline bildirirken, mal beyanında bulunmaya da mecburdur. Sadece

ticaretini terk ettiğini bildiren ve hiç mal beyanında bulunmayan tacir m.337a’ya

göre cezalandırılacaktır. Tacir 15 gün içinde ticaretini terk ettiğini bildirmemişse,

aynı zamanda mal beyanında da bulunmamış sayılacağından, gene m.337a’ya

göre cezalandırılacaktır. İİK m.337a’nın 44. maddeye yaptığı atıf tüm olarak

anlaşılmalıdır. 538 sayılı Kanunun hazırlık çalışmaları da bu fikri teyit

etmektedir.”74

Gerçekten, İİK m.337a ve m.44 hükümleri ve doktrininin açıklamaları göz

önüne alındığında, Yargıtay’ın görüşünün uygulanma imkanının bulunmayacağını

ve pratik bir fayda ve kolaylık sağlamayacağını düşünüyoruz.

Ticareti terk eden tacir durumun ilanından itibaren bir sene içinde iflas

yolu ile takip edilebilir (İİK m.44/II). Bu itibarla İİK m.44 ile kendisine yüklenen

mükellefiyetlere uymayan borçlu tacir, bu süre içinde iflas ederse taksiratlı müflis

sayılır ve bu durumun gerektirdiği neticelere (İİK m.310; TCK m.507) maruz

kalır. Yani borçlunun (eski tacirin) iflası halinde, İİK m.337a/I’deki durum, borçlu

için ayrıca bir taksiratlı iflas hali sayılır (İİK m.337a/III).75

II- SUÇUN UNSURLARI

1) Tacirin Ticaretini Terketmiş Olması

71 ALASU, s.808; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.204; bkz. mesela: 8.CD. 21.4.1992, 4883/5351

(ALASU, s.814); 12.HD.17.5.1984,4250/5864 (UYAR-İcra-İflas Suçları, s.205, no.1). 72 ARKAN,s.109. 73 KURU, c.III, s.2096; KURU- Ticaret, s.114; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.203; bkz. mesela:

İİD 3.6.1969, 6194/6115 (ABD 1969/6 s.1171). 74 KURU, c.III, s.2096 (Aynen alıntı). 75 KURU, c.III, s.2631; KURU- Ticaret, s.115, BERKİN- Rehber, s.203; OLGAÇ, c.II, s.1672;

ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290.

172

Bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten gerçek veya

(veya) tüzel kişilere tacir denir. (TTK m.14/I).76 Ticareti terk etmek ise, ticari

işletmeyi kendi adına işletmekten vazgeçmek, başkasına devretmek veya ticari

işletmeyi kapatmak, dağıtmaktır.77

İşte ticareti terk etmiş olan tacir İİK m.337a/I’de belirtilen fiilleri işlediği

takdirde cezalandırılır.

Borçlunun, İİK m.337a’ya göre cezalandırılabilmesi için, ticareti terk etmiş (ticaret hayatından çekilmiş) olması gerekir. Bu bağlamda tacirin ölmesi “ticareti terk” olarak değerlendirilemez.78

Aynı şekilde Yargıtay ticari işletmenin başka bir yere nakledilmesinin,79

borçlunun adresinde yapılan hacizde haczi mümkün malına rastlanmamasının80 ve

sanıkların halen ticari faaliyetlerine devam ettikleri ve fakat hacze gidildiğinde

adreste bulunmamalarının81, ticareti terk sayılmayacağını belirtmiştir.

Ticaretin kısmen terk edilmesi halinde de İİK m.44 ve m.337a hükmü

uygulanacaktır. Yani ticaretini kısmen terk etmiş olan tacir de 337a/I’de belirtilen

fiilleri işlediği takdirde cezalandırılır.82

2) Ticareti Terkeden Tacirin Süresi İçinde Mal Beyanında

Bulunmamış Olması

Ticareti terk etmiş olan tacirin, İİK m.337a uyarınca cezalandırılabilmesi

için, süresi içinde İİK m.44’e göre mal beyanında bulunmamış83 olması gerekir.84

76 Bu gruba bir ticari işletmeyi, işletmeye henüz başlamamış olmakla birlikte TTK.m14/II’ye

göre tacir sayılanlar da girer. 77 KURU, c.III, s.2626; KURU- Ticaret, s.110; ŞİMŞEK s.151; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.199;

KARAYALÇIN, s.212. 78 Bkz. yuk. dn. 12. 79 Bkz. mesela: İİD.4.11.1971, 11483/11087 (GÜRŞEN,s.308). 80 Bkz. mesela: 12.HD. 16.5.1983, 4422/3894(UYAR-İcra-İflas Suçları, s.206, no.3). 81 8.CD. 25.5.1992, 135/158 (İPEKÇİ- Şerh, s.882). 82 Bkz. yuk. dn. 57 vd. 83 Buradaki mal beyanında bulunmama suçunu İİK’nın 337. maddesindeki mal beyanında

bulunmama suçu (bkz. yuk §6,D) ile karıştırmamak gerekir. İİK m.337’deki suç, aleyhinde (hakkında) icra takibine geçilmesine rağmen mal beyanında bulunmayan bütün borçlular hakkında uygulanır. Halbuki buradaki konumuzu teşkil eden, İİK’nın 337a maddesindeki suç ise, ticareti terk ettiği halde mal beyanında bulunmayan tacirler hakkında uygulanır.

84 KURU, c.III. s.2630; KURU- Ticaret, s.114; İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.168; TÜRKEŞ, s.23; ALASU,s.808; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.199; AKYAZAN, s.215;

173

İİK m.44’e göre, ticareti terk eden tacir onbeş gün içinde durumu kayıtlı

bulunduğu ticaret siciline bildirmek ve bütün aktif ve pasifleri ile alacaklılarının

isim ve adreslerini gösteren bir mal beyanında bulunmak zorundadır.

İşte ticaretini terk ettiği halde bu yükümlülüğünü yerine getirmeyen borçlu

tacir İİK m.337a’ya göre cezalandırılır. Mesela:

“İİK’nın değişik 44. maddesinde ticareti terk eden tacirin ne suretle

hareket edeceği gösterilmiş ve bu hükümlere aykırı hareketin 337/A maddesi ile

cezai müeyyidesi tayin olunmuştur. Borçlunun, şahsen iştigal ettiği ticareti terk

etmiş ve ticari işletmesini ahara devretmiş ve bu durma rağmen 44. madde

uyarınca gerekli formaliteyi yapmamış, bu meyanda mal beyanında bulunmamış

oluşu 337/A maddesinde yazılı suçun tekevvünü için kafidir.”85

Ticareti terk eden tacir, mal beyanında bulunma yükümlülüğünü İİK

m.44’e uygun olarak yerine getirmelidir.86 Zira usulüne uygun olmayan mal

beyanı, borçlu tacirin beyan yükümlülüğünü yerine getirmiş olmasını

sağlamayacağı gibi, İİK m.337a’ya göre cezalandırılmasına da engel olmaz.

Bu bağlamda borçlu öncelikle, mal beyanı yükümlülüğünü süresi içinde

yerine getirmelidir. Kanun, beyanın, ticareti terk keyfiyetinden itibaren onbeş gün

içinde yapılması şartını aradığına göre, bu süre geçtikten sonra yapılan beyan İİK

m.337a’daki suçun oluşmasına engel olmaz. Ancak bu sürenin geçmiş olduğunun

alacaklı tarafından ispat edilmesi gerekir.87

Aynı şekilde, İİK m.44/I-son cümle uyarınca, mal beyanının yapılmış

sayılabilmesi için borçlu tacirin, ticareti terk keyfiyetinin ilanı için gerekli

masrafları ödemesi şartı aranmaktadır. Bu şartı yerine getirmemiş yani ilan

masraflarını yatırmamış olan borçlu tacir mal beyanında bulunmamış gibi İİK’nın

337a maddesindeki suçu işlemiş sayılır ve cezalandırılır.88

ERMAN, s.569; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1292; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.725.

85 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1292. 86 TÜRKEŞ, s.23. 87 POSTACIOĞLU- İcra, s.279; TÜRKEŞ, s.23. 88 POSTACIOĞLU- İcra, s.279; TÜRKEŞ, s.23.

174

3) Ticareti Terkeden Tacirin Mal Beyanında Malvarlığını Eksik

Göstermiş Olması

Ticareti terk eden tacir, mal beyanında bulunma yükümlülüğünü süresi

içinde yerine getirmiş olmakla beraber, bu beyanında malvarlığını (mevcudunu)

eksik göstermişse İİK m.337a uyarınca cezalandırılır.89

Ticareti terk eden tacir, haczi mümkün olmadığı düşüncesiyle, aslında

haczi mümkün olan bir malını, mal beyanında göstermemişse, hangi malların

haciz edilebileceğini takdir yetkisi borçluya değil icra müdürüne ait olduğundan,90

bu durumda tacir, eksik mal bildiriminde bulunmuş sayılır (İİK m.3337a) ve eğer

bu bildirilmeyen malın haczedilebileceğine karar verilirse, borçlu tacir İİK

m.337a’ya göre cezalandırılır. Buna karşılık, ticareti terk eden tacirin mal

beyanında göstermediği malının gerçekten haczi mümkün değilse, tacirin bu eksik

bildiriminden alacaklılar bir zarar görmüş sayılamayacağından, tacire İİK

m.337a’ya göre ceza verilemez.91

4) Ticareti Terkeden Tacirin Aktifinde Yer Alan Bir Malı Veya Onun

Yerine Geçen Değerini Haciz Veya İflas Sırasında Gösterememiş

Olması

Ticareti terk eden tacir, mal beyanının aktifinde yer alan bir malı veya

onun yerine geçen değerini, daha sonra hakkında yapılan haciz veya iflas takibi

sırasında gösteremezse göstermezse İİK m.337a uyarınca cezalandırılır.92

Görüldüğü üzere, ticareti terk eden borçlu tacir tarafından yapılacak mal

beyanına ilişkin (İİK m.337a’da düzenlenen) ceza, sadece tasarruf etme yasağının

ihlal edilmiş olması haline93 özgü olmayıp, mal beyanından sonra ve hatta iki

aylık sürenin geçmesinden sonra dahi, hakkında yapılan bir haciz veya iflas takibi

89 ALASU,s.808; İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.168; AKYAZAN,s.215;

TÜRKEŞ,s.23; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.201; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU,s.725.

90 Bkz. yuk. § 5 dn. 65 vd. 91 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.201. 92 POSTACIOĞLU- İcra, s.282; ALASU, s.808; İPEKÇİ; Şerh, s.882; İPEKÇİ; Pratik Bilgiler,

s.168; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.201; TÜRKEŞ, s.23; AKYAZAN, s.215; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.725.

93 Bkz. aşa. dn. 97 vd.

175

sırasında malların gösterilmemiş olması halinde de söz konusudur. Bir başka

ifadeyle, borçlu tacir, ticareti terk ettikten sonra süresinde yapmış olduğu mal

beyanında dahil olan mallarını veya bunları elden çıkarmışsa yerine geçen

değerini, hakkında yapılan haciz veya iflas takibi sırasında göstermek zorunda

olup, bu zorunluluğu ihlal ettiği takdirde İİK m.337a’da belirtilen suçu işlemiş

olur ve cezalandırılır.94

Ancak kanun ticareti terk eden borçlu için sözkonusu olan bu

yükümlülüğün ne zamana kadar süreceğini belirtmemiştir. Bu konuda en makul

yorum şöyle olmalıdır: ticareti terk eden borçlu tacir hakkında İİK m.44/II

uyarınca, bir yıl süreyle iflas takibi yapılabileceğinden, sözü edilen yükümlülük,

ancak onun hakkında bu bir yıllık süre içinde yapılacak iflas ve buna kıyasen

haciz yoluyla takipler yönünden sözkonusu olmalı ve bu bir yıllık sürenin

geçmesinden sonra yapılacak haciz yolu ile takiplerde bu malları göstermediği

taktirde, borçlu, İİK m.337a’nın mutlak görünen lafzına rağmen, bu maddedeki

suçu işlemiş sayılmamalıdır.95 Yani ticareti terk eden borçlu tacirin mal beyanının

aktifinde yer alan malı veya bunun yerine geçen değerini, sonradan hakkında

yapılacak haciz veya iflas takibi sırasında gösterme zorunluluğu bu bir yıllık süre

(İİK m.44/II) ile sınırlıdır.

Uygulamaya yönelik bazı yazarlar bu konuda farklı bir görüş kabul

etmiştir. Şöyleki, burada sözü edilen malları iflas takibi sırasında gösterme

zorunluluğu (İİK m.44/II uyarınca) bir yıl süreyle sınırlıdır. Ancak buna karşılık

haciz takibi sırasında gösterme zorunluluğu İİK m.44/III’te belirtilen, tasarruf

etme yasağına ilişkin olan iki aylık süre ile sınırlıdır.96 Ancak bu görüşe katılmaya

imkan göremiyoruz. Zira ticareti terk eden borçlu tacir sözü edilen malları veya

yerine geçen değeri İİK m.44/II uyarınca zaten bir yıl boyunca (iflasa tabi olduğu

için) saklamak zorundadır. Dolayısıyla haciz sırasında gösterme zorunluluğunun

iki aylık süreyle sınırlı olmasının pratikte bir faydası olmayacaktır.

5) Tasarruf Yasağının İhlali

94 POSTACIOĞLU- İcra, s.282; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU,c.II, s.1290. 95 POSTACIOĞLU- İcra, s.282. 96 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290

176

Ticareti terk eden borçlu (eski) tacirin, İİK m.337a’ya göre

cezalandırılabilmesi için tasarruf yasağını ihlal etmiş97 yani İİK m.44/III uyarınca

tasarrufların yasak olduğu, mal beyanının verilmesinden itibaren, iki aylık süre

içinde, mal beyanında bildirdiği, (haczi mümkün) malları üzerinde tasarrufta

bulunmuş olmalıdır.98 Tasarruf yasağı iki ayla sınırlı olduğundan, bu süre

geçtikten sonra tasarrufta bulunmak suç sayılmaz.99

Borçlu (eski) tacir, kendisine yasak edilen tasarruf neticesinde elde ettiği,

malın yerine geçen bedeli alacaklının emrine hazır tutsa bile (İİK m.337-a-‘daki)

suç ortadan kalkmaz. Ancak borçlu tacir tasarruf ettiği malı gerçek değeri

üzerinden elden çıkarmış ve bu gerçek değerini elinde hazır bulunduruyorsa

(alacaklının bir zararı sözkonusu olmayacağından) suç teşekkül etmez.100

Bu itibarla, malın gerçek değerinin altında satılmış olması halinde borçlu

tacirin cezai sorumluluğu devam edecek ve borçlu böyle bir tasarrufa giriştiği

taktirde, malı gerçek bedelin altında elden çıkarmış olma risk ve sorumluluğu da

kendisine ait olacaktır. Bu durumda borçlu, sözkonusu satışı, kanunu (İİK m.44 ve

m.337a) ihlal etmek kastıyla yapmadığını ve elde ettiği değerin gerçek değer

olduğunu zannederek işlemde bulunduğunu ispatla cezadan kurtulamaz.101

Zira kanun (İİK m.44/VI) mal beyanına dahil olan malların meşru

menfaatlerin varlığı halinde ve zorunlu durumlarda, elden çıkarılması şartlarını ve

prosedürünü ayrıca düzenlemiştir.102

Ayrıca, mal beyanında gösterdiği mallar üzerinde, tasarrufun yasak olduğu

bu iki aylık süre içinde, tasarrufta bulunan borçlu (eski) tacirin diğer malları,

borçlarının tamamını ödemeye yetiyorsa, (alacaklıların bir zarara uğraması

97 Tasarruf yasağının ihlali aynı zamanda işlemin geçersizliğini de gerektirir: Bkz. yuk. dn.38

vd. 98 POSTACIOĞLU- İcra, s.281; ALASU,s.808; İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler,

s.168; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.201; TÜRKEŞ, s.24; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.725.

99 ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290. 100 POSTACIOĞLU- İcra, s.281; TÜRKEŞ, s.24. 101 POSTACIOĞLU- İcra, s.282. 102 Bkz. yuk. dn. 51-53.

177

sözkonusu olmayacağından), bu durumda da borçluya (İİK m.337a’ya göre) ceza

verilmez.103

103 TÜRKEŞ, s.24; AKYAZAN, s.215; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.202.

178

6) Alacaklının Zarar Görmüş Olması

İİK m.337a’daki suçun oluşabilmesi için, borçlu tacirin İİK m.44’te

belirtilen kurallara uymadan ticareti terk eylemi sonucunda, alacaklının zarar

görmüş olması gerekmektedir.104

Her ne kadar, madde metni “… zarar gören alacaklının şikayeti üzerine…”

şeklinde ise de, alacaklı, borçlunun (İİK m.337a’da belirtilen) bu fiilleri

dolayısıyla zarar gördüğünü ispat etmek zorunda değildir.105

Burada ispat yükü borçluya aittir.106 Çünkü maddeye göre aykırı

davranışta bulunmuş olan borçlu, bu fiili ile alacaklılara zarar vermiş olduğu

kabul edilir. Alacağının tahsilinde güçlük yaratmış ve bu suretle onlara zarar

vermiş sayılır.107 Yani borçlu tacirin bu maddeye aykırı hareket etmiş olması,

alacaklıların zarar gördüğüne karine teşkil eder.108

Buna karşılık borçlu tacir, alacaklının alacağını tahsilde güçlük

bulunmadığını, malvarlığının borcuna yeter derecede olduğunu kanıtladığı

takdirde cezadan kurtulur.109

Yani İİK m.337’de öngörülen bu fiillerin işlenmesinden, alacaklının zarar

görmediğini ispat eden borçluya ceza verilmez (İİK m.337a/II.).110 Böylelikle

borçlu tacire cezadan kurtulma olanağı tanınmıştır.

Bu itibarla borçlu, süresinde ve kanunun öngördüğü kurallara uygun bir

beyanda bulunmuş olsa bile, alacaklının hakkına kısmen dahi olsun

104 KURU, c.III, s.2630; KURU- Ticaret, s.114; POSTACIOĞLU- İcra, s.280; ÜNVER, s.195;

ALASU, s.808; İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.168; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.201; TÜRKEŞ; s.23; PEHLİVANLI,c.II, s.2042; AKYAZAN, s.215; OLGAÇ, c.I, s.1672; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.725.

105 KURU, c.III, s.2630; KURU- Ticaret, s.114; POSTACIOĞLU- İcra, s.280; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290

106 KURU, c.III, s.2630; KURU- Ticaret, s.114; POSTACIOĞLU- İcra, s.280; İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.168.

107 İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler s.168. 108 KURU, c.III, s.2630; KURU- Ticaret, s.114; PEHLİVANLI,c.II, s.2042; AKYAZAN, s.215;

ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.725. 109 İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.168. 110 KURU, c.III. s.2630; KURU- Ticaret, s.114; POSTACIOĞLU- İcra, s.280; ÜNVER, s.295;

UYAR-İcra-İflas Suçları, s.201; PEHLİVANLI, c.II, s.2042; AKYAZAN, s.215; TÜRKEŞ, s.24; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290; ÇATALKAYA/BANDAKÇIOĞLU, s.725.

179

kavuşamayacağı hallerde, borçluya (İİK m.337a’ya göre) ceza

verilemeyecektir.111 Mesela, bütün aktif kıymetleri rehinli olan borçlu tacir,

bunları beyanında bildirmiş olsaydı bile, rehinli alacaklıların takibi sonucunda, adi

alacaklılara bir rehin bakiyesi kalmayacak ise durum böyledir. Aynı şekilde

ticareti terk eden şahıs, haczi mümkün olan hiçbir mala sahip değilse, mal beyanı,

alacaklıları haklarına kavuşturmak bakımından hiçbir netice sağlayamayacağı

için, burada da mal beyanında bulunmamak borçlunun (İİK m.337a uyarınca)

cezalandırılmasını gerektirmeyecektir. 112


İİK m.337a’da düzenlenen, ticareti terk hükmüne aykırı davranma suçu,

takibi şikayete bağlı bir suçtur ve madde metninde de açıkça belirtildiği üzere, bu

maddede belirtilen fiilleri işlemiş olan borçlu tacire ancak alacaklının şikayeti

üzerine ceza verilebilir.113

Bu itibarla borçlu tacirin İİK m.337a uyarınca cezalandırılabilmesi için,

borçlu tacirin bu maddeye aykırı hareketinden dolayı zarar görmüş olan

alacaklının, süresi içinde icra mahkemesine şikayette bulunması gerekir.114

Alacaklı, şikayet hakkını, suçtan haberdar olduğu günden itibaren üç ay

içinde ve her halde suçun işlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kullanmadığı

taktirde şikayet hakkı düşer (İİK m.347).115 Bu süre hak düşürücü niteliktedir ve

re’sen gözetilir.116

111 POSTACIOĞLU- İcra, s.280; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.202. 112 POSTACIOĞLU- İcra, s.280; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.202. 113 KURU, c.III, s.2630; KURU- Ticaret, s.114. 114 KURU, c.III, s.2630; KURU- Ticaret, s.114; BERKİN- Rehber, s.203; ERMAN, s.569;

ÜNVER, s.196; ALASU, s.808; İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.168; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.204; PEHLİVANLI, c.II, s.2042; TÜRKEŞ, s.24; AKYAZAN, s.215; OLGAÇ, c.II, s.1672.

115 ÜNVER, s.196; PEHLİVANLI, c.II, s.2098; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.468; UYAR- Yargılama, s.535; POSTACIOĞLU- İcra, s.740; BERKİN- Rehber, s.492; UYAR- Süre, s.494; Daha geniş bilgi için bkz.yuk.§ 10 dn. 182 vd.

116 BERKİN- Rehber, s.492; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.160; UYAR- Süre, s.494; TUNA,s.456, AKYAZAN, s.223.

180

III- USULE İLİŞKİN HÜKÜMLER

Usul ve yargılamaya ilişkin hükümler yukarıda incelendi. Burada sadece

bu suça ilişkin zamanaşımı süreleri incelenecektir.

Dava zamanaşımı süreleri suçların gerektirdiği (azami) ceza miktarına

göre, TCK m.102’de belirtilmiştir.117 Ticareti terk hükmüne aykırı davranma

suçuna ilişkin dava zamanaşımı süresinin hesaplanmasında TCK m.102/5 hükmü

esas alınır. Bu hüküm uyarınca İİK m.337a’da düzenlenen bu suç iki yıllık dava

zamanaşımı süresine tabidir.118

Bu suça ilişkin ceza zamanaşımı süresi, hükmedilip kesinleşen ceza

miktarına göre, TCK m.112/5 uyarınca dört yıldır.119

IV- SUÇUN CEZASI

Ticareti terkettiği (ticaret hayatından çekildiği) halde yükümlülüklerini

(İİK m. 44) yerine getirmeyen ve İİK m.337a hükmüne aykırı davranan borçluya

(eski tacire) verilecek ceza “üç aydan bir seneye kadar hafif hapis” olarak

öngörülmüştür (İİK m.337a/I).120

Borçlunun (eski tacirin) iflası halinde, İİK m.337a maddesinin birinci

fıkrasındaki durum yani borçlu tacirin ticareti terk hükmüne aykırı fiilleri

işlemesi, borçlu için ayrıca taksiratlı iflas hali sayılır (İİK m.337a/III) ve borçlu bu

durumun gerektirdiği neticelere (İİK m.310; TCK m.507) maruz kalır.121

117 MALKOÇ,s.248; UYAR- Yargılama, s.544. 118 ÜNVER, s.197; ALASU, s.808; UYAR- İcra-İflas Suçları, 204; MALKOÇ,s.248. 119 UYAR- İcra-İflas Suçları, s.204; MALKOÇ, s.266. 120 KURU,c.I, s.2630; KURU- Ticaret, s.114; BERKİN- Rehber, s.203; POSTACIOĞLU- İcra,

s.279; İPEKÇİ- Şerh, s.882; İPEKÇİ- Pratik Bilgiler, s.168; PEHLİVANLI, c.II, s.2042; ÖĞÜTÇÜ/CİTOĞLU, c.II, s.1290.

121 KURU, c.III, s.2632; KURU- Ticaret, s.115; BERKİN- Rehber, s.203; OLGAÇ, c.II, s.1672; ÖGÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II, s.1290.

180

§ 10. MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇUNUN HUKUK

SİSTEMİMİZ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

İİK’nın 337. maddesine göre, mal beyanında bulunma yükümlülüğü

altında olan bir borçlu, süresi içinde ve kanunun öngördüğü şekilde bu

yükümlülüğünü yerine getirmediği taktirde ya hafif hapis cezası ile cezalandırılır

ya da hapsen tazyik edilir.1

Bunun yanında, 4709 sayılı Kanun ile T.C. Anayasası’nın 38. maddesine

8. fıkra olarak “Hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine

getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz” hükmü eklenmiştir.

Bu hüküm AİHS’ye Ek 4 nolu Protokolün 1.maddesidir. Daha önceleri de

evrensel bir hukuk kuralı olması nedeniyle ülkemizde geçerli olan bu hüküm,

19.10.1992 tarihinde ülkemiz adına imzalanıp, 23.2.1994 tarih ve 3974 kanunla

onaylanarak, bu tarihten itibaren kanun değerinde bir hüküm iken, 4709 sayılı

Kanunla yapılan değişiklik neticesinde Anayasal bir hüküm haline gelmiştir.

Bu hüküm karşısında İİK’nın 337. maddesinin durumu ne olacaktır? İİK

m.337 hükmü, AY.m.38/8 kapsamına dahil olacak mıdır?

İşte bizim buradaki inceleme konumuzu bu durumun irdelenmesi oluşturacaktır. Bu bağlamda, AY.m.38/8’de belirtilen kuralın, İİK’nın 337/I. maddesinde düzenlenen ve yaptırımı özgürlüğü bağlayıcı ceza olan suç bakımından geçerli olup olmadığı, bir başka anlatımla, mal beyanında bulunmamanın, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğün yerine getirilememesi olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği konusu irdelenecektir.

Aynı şekilde, İİK’nın 337. maddesinin, AY. m.38/8 kapsamında kalması halinde AY. m.38/8 hükmünün, kendisine aykırı olan kanun hükmünden önce ve o kanun yürürlükte iken doğrudan doğruya uygulanabilir nitelikte olup olmadığı da inceleme konumuzun içeriğini oluşturmaktadır.

Bu itibarla konu iki başlık halinde incelenecektir.

1 Bkz. yuk. § 7.

181

A) SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK NEDENİYLE ÖZGÜRLÜĞÜN

KISITLANAMAMASI KURALI VE MAL BEYANINDA

BULUNMAMA SUÇU

I- SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK NEDENİYLE ÖZGÜRLÜĞÜN

KISITLANMASI

1) Genel Olarak

Borçlar, asıl olarak kendiliğinden (ihtiyari olarak) yerine getirilir (ifa

edilir). Buna karşılık, her toplumda, borcunu rızası ile ödemeyen borçlular da

mevcuttur. Böyle bir durumda yani borçluların borçlarını ödeyememeleri halinde

cebri yöntemlere başvurulması gündeme gelmektedir.

Ancak cebri icra yöntemleri borçlunun şahsına değil malvarlığına yönelik

olmalıdır. Yani bu yöntemler uygulanırken borçlunun şahsı değil malvarlığı esas

alınmalıdır. Alacaklının, alacağına kavuşabilmesi için borçlu hapsedilmemeli,

ancak mallarına el konulabilmelidir.2 Bu kurala borç için hapis yasağı

denilmektedir.3

Tarihsel süreç içerisinde, borçlarını ödemeyenler için hüküm ifade eden bu kural, bir borcun ya da sözleşmenin yerine getirilememesi nedeniyle sadece hapsedilememe değil aynı zamanda özgürlüğün kısıtlanamayacağı şeklinde anlam kazanmış ve zamanla sözleşmeye aykırılık nedeniyle özgürlükten yoksun bırakılamama şeklinde ifade edilmeye başlanmıştır.

AİHS 4. Protokolün 1. maddesinde düzenlenen bu ilke (hüküm) iç hukukumuzda 1994 yılında yazılı hale, 2001 yılında da Anayasal bir hüküm haline gelmiştir. Ancak evrensel bir hukuk kuralı olması nedeniyle bu hüküm ülkemizde, kanunlaşmadan önce de geçerliliğini korumaktaydı. Bu nedenle iç hukukumuz yönünden, yazılı hale gelmesi ve hatta bir Anayasa normu haline gelmesi hukuki manada bir etkinlik sonucu doğurmamıştır. Çünkü Anayasa Mahkemesi kararlarına göre Anayasa’nın 2. maddesindeki hukuk devleti kavramı

2 KURU, c.I, s.27; POSTACIOĞLU- İcra, s.7; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.3; UYAR- İcra-İflas

Suçları, s.1; SEVİĞ, s.13. 3 Bkz. ÜNAL, Şeref: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmeleri İnsan Haklarının Uluslararası İlkeleri,

Ankara 2001.

182

(ilkesi) da dikkate alındığında evrensel hukuk kuralları, iç hukukta yazılı hale getirilmeseler dahi anayasal düzeyde hüküm ifade ederler ve dolayısıyla geçerlilikleri için yazılı hale getirilmeleri hiçbir şekilde sonuca etkili değildir.4

Ancak bununla birlikte, bu maddenin (hükmün) özünde “yalnızca

sözleşmeden doğan bir borcu yerine getirememek nedeniyle bir kimsenin

hapsedilemeyeceği” düşüncesi bulunmaktadır. Bir başka anlatımla kural belli bir

durumun suç olarak nitelendirilmesini yasaklamaktadır. Dolayısıyla kuralın

Anayasa maddesi haline getirilmiş olmasıyla Anayasa Mahkemesi’nin, bu konuda

kanun koyucunun suç tanımını denetleme imkanı doğmuş bulunmaktadır.5

2) Kuralın Tarihsel Gelişimi

Bilindiği gibi eski hukuk sistemlerinde, önceleri borcun yerine

getirilmemesi halinde, sorumluluk doğrudan borçlunun şahsına (şahıs varlığına)

yöneltilmekte ve dolayısıyla borçluluk köleliğe sebep olmaktaydı.6 Bunun

yanında kişinin (borçlunun) bedenini hedef olan çok ağır icra usulü uygulanmış,

alacaklıya öldürme hakkı, birden fazla alacaklı varsa borçlunun bedelini paylaşma

hakkı da tanınmıştır.7

Sümerler’de Hammurabi Kanunlarında, İsrail Kanunda, İngiltere’de

Yunanistan’da ve Roma’da borçluluk köleliğe neden olmaktaydı.8

Medeniyet ilk çağdan beri borçlu üzerindeki bu baskıyı hafifletmeye

çalışmıştır. İcra hukuku, Roma hukukundan bu yana tedricen insanileştirilmiş ve

4 Bkz. mesela: AYM 1.12.1996, 1995/20-1996/4 (RG. 31.7.1996-22713); AYM 21.6.1990,

1990/7-11 (AYMKD Sayı 26, s.223-243); AYM 3.7.1986, 1986/3-15 (RG 10.12.1986-19307); AYM 27.3.1986, 1985/31-1986/11 (AYMKD sayı: 22, s.115-119); AYM 22.12.1964, 1963/166-1964/76 (AYMKD 1965/2, s.235-239); AYM 10.11.1963, 1963/12-243 (AYMKD 1964/1, s.429).

5 AKILLIOĞLU, Tekin: “AİHS’ye Ek 4 nolu Protokol 1. maddeye Göre, Borç İçin Hapis Yasağı Kuralı” AİHS ve Anayasa m.38/8 Açısından Ödenmeyen Para Borçlarında Yaptırımlar Sempozyumu, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2001.

6 UYAR- Tarihçe, s.72; RADO- Borçlar, s.22; BERKİN- Rehber, s.478. 7 RADO- Borçlar, s.22. 8 BERKİN- Rehber, s.478; ANSAY; s.11; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2; UYAR- Tarihçe, s.72;

UMUR, s.83; RADO- Borçlar, s.22 vd; UMAR, s.60 vd; KARADENİZ, s.327 vd.

183

artık günümüzde modern hukuk sistemlerinde cebri icranın konusu borçlunun

şahsı değil malvarlığı olmuştur.9

Zamanla, “borç için hapsedilememe” şeklinden “sözleşmeye aykırılık

nedeniyle özgürlükten alıkonulamama” şeklini alan, genel kabul görerek

benimsenmesi sonucunda evrensel bir hukuk normu haline gelen ve uluslararası

düzeyde gördüğü genel kabul karşısında, çeşitli ihlallere de rastlanılmasından

dolayı yazılı metinlerde de yer alan bu kural, Gabon’da borcunu ödeyemeyen çok

fazla sayıda insanın kitlesel olarak hapsedilmeleri ve Afrika ülkelerinde yaygın

olarak devam eden bu tarz uygulamalar karşısında BM Kişisel ve Siyasal Haklar

Sözleşmesinde de ifade edilmiştir.10

1964 tarihli BM Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi’nin 11. maddesinde

“hiç kimse yalnız sözleşmeden doğan bir yükümünü yerine getirememiş olması

nedeniyle hapsedilemez” denmektedir.

İnsan Haklarına İlişkin 22.11.1969 tarihli Amerikan Sözleşmesinin 7.

maddesinde de “borç nedeniyle kimsenin hapsedilemeyeceği” kuralına yer

verilmiş olup, bu hükmün kapsamına, kanundan (mesela vergi borcu) ve

mahkeme kararlarından (mesela nafaka borcu) doğan borçların dahil olmadığı

ifade edilmektedir.11

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine eklenen 4 nolu protokolün 1.

maddesine “Hiç kimse sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine

getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz” ibaresi konulmuştur.12

Ülkemizde ise icra ve iflas hukuku ile ilgili ilk hükümlerin yer aldığı

“1295 tarihli İlamat-ı Hukukiyenin Suret-i İcrasına Dair Muvakkat Kanun”13 ile

daha sonra onun yerini alan 28 Nisan 1330 (1914) tarihli “İcra Kanunu

9 KURU, c.I, s.27; POSTACIOĞLU- İcra, s.7,739; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.498; BERKİN- İcra,

s.11. YILDIRIM, s.98; SEVİĞ, s.13; TÜRKEŞ,s.15. 10 AKILLIOĞLU, s.4. 11 AKILLIOĞLU, s.2; SENCER, Muzaffer: Belgelerle İnsan Hakları, Ankara 1988. 12 ÜNAL; s.329; SENCER: s.413; GÖLCÜKLÜ, Feyyaz/GÖZÜBÜYÜK, Şeref: Avrupa İnsan

Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Ankara 2002. 13 Madde 32: «… ifayı deyninden imtina eden medyunun (borcunu ödemekten kaçınan

borçlunun) buna kudreti olduğunu, alacaklı evrak veya ihbaratı mutebere ile ispat ederse, mahkeme reisi borçlunun hapsini emreder…» (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2).

184

Muvakkati”nde14 yer alan borç için hapis kurumu, 24.4.1929 tarih ve 1424 sayılı,

İsviçre’den iktibas suretiyle alınan kanun ile tamamen kaldırılmıştır.15 Bugün

yürürlükte bulunan 19.6.1932 tarih ve 2004 sayılı İcra ve İflas kanunumuzda da

diğer modern hukuk sistemlerinde olduğu gibi, onlara paralel düzenleme ile (kural

olarak) borç için hapis kuralına yer verilmemiştir.16 Alacaklıya belirli durumlarda

hapis hakkı tanınmış ise de, modern hukuk anlayışına paralel olarak bu hakkın hiç

kuşkusuz sadece malvarlığı üzerinde uygulanabilirliğinde tartışma yoktur.17

AİHS’ye ek 4 nolu protokolün 23.2.1994 tarih ve 3975 sayılı Kanunla

onaylanması uygun bulunmuş ve 9.6.1994 tarihinde de onaylanarak içi

hukukumuz yönünden bu kural yazılı hale gelmiştir.18

Ayrıca 3.10.2001’de kabul edilen 4709 sayılı Kanun ile Anayasa’nın

38.maddesine yapılan ekleme (8.fıkra) ile, bu kural Anayasamızda aynen ifade

edilmiş ve artık anayasal bir hüküm olmuştur.19

3) Ülkemizdeki Mevcut Düzenleme

Sözleşmenin yerine getirilememesi nedeniyle özgürlüğün

kısıtlanamayacağı hususunda şüphesiz 4709 sayılı Kanunla Anayasa’nın

38.maddesine 8.fıkra olarak eklenen hükümden önce de, yukarıda belirtildiği gibi,

bu hüküm, içerdiği anlam itibariyle evrensel ve temel bir hukuk normu niteliğinde

bulunduğundan, hukuk devleti kavramı kapsamında, sistemimizde ifadesini

bulmuş ve geçerliliğini korumuştur. Bunun iç hukukta yazılı hale getirilmesi

doğal olarak gerekli değildir. Nitekim Anayasa Mahkemesi 1964 yılında bu

kuraldan da hareketle bir iptal kararı vermiştir.20

14 Madde 131: «Medyun kendisine tebliğ edilecek ihbarname üzerine icra dairesine müracaatla

iktidariyle ve zahiri ile deynin miktariyle mütenasip bir tesviye sureti göstermeye mecburdur. Borçlu, deynini tesviye sureti göstermediği veya gösterilen temin ve tayin edilen taksitler alacaklı tarafından kabul edilmeyerek fazla iktidarı olduğu iddia ve ispat edildiği surette, icra reisinin ol baptaki kararı üzerine borçlu hapsedilir» (UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2).

15 POSTACIOĞLU- İcra, s.12; ÜSTÜNDAĞ- Dün ve Bugün, s.10; BERKİN- İcra s.15; UMAR, s.139: UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2; UYAR- Tarihçe, s.73.

16 KURU, c.I, s.27; UYAR- İcra-İflas Suçları, s.2; ANSAY, s.12; BERKİN- Medeni Suçlar, s.446; UYAR- Tarihçe, s.74.

17 Mesela TMK’nın 676.864 ila 867. maddeleri; BK’nın 267. maddesi; TTK’nın 132, 794,805,811, 1232 ile 1234, 1447. maddeleri ve İİK’nın 270. maddesi bu paraleldedir.

18 RG 14 Temmuz 1994, sayı 21990. 19 RG 17 Ekim 2001, sayı 24556 mükerrer. 20 Bkz. AY.m. 22.12.1964, 1963/199-1964/76 (AYKMD 1965/2, s.115-119)

185

Bununla birlikte yukarıda da belirttiğimiz gibi, AİHS ek 4 nolu protokol

m.1’de yer alan “Hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine

getirememiş olmasından dolayı özgürlüğünden yoksun bırakılamaz” hükmü 1994

tarihinde onaylanarak iç hukukumuzda kanun değerinde yazılı kural olarak

ifadesini bulmuştur. Söz konusu hüküm daha sonra 2001 yılında Anayasa m.38’e

eklenmiştir.

Anayasa’da (m.38/8) ifadesini bulan hüküm, bütünüyle 4 nolu protokolde yer alan hükmün aynısı olup, evrensel ve temel bir hukuk kuralı olması yanında, 4 nolu protokolün ülkemiz tarafından onaylanması nedeniyle iç hukukumuz yönünden zaten geçerli olan bu kuralın Anayasa’da yer alması, hukuki açıdan üst norm olarak Anayasa’da ifade edilmesi dışında başkaca herhangi bir yenilik getirmediği gibi, bu düzenleme nedeniyle iç hukukumuz yönünden sonuç doğurucu bir durum da ortaya çıkmamıştır.21

II- SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK NEDENİYLE ÖZGÜRLÜĞÜN

KISITLANAMAMASI KURALININ KAPSAMI

“Hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine

getirememesinden dolayı özgürlüğünden yoksun bırakılamaz” kuralını unsurları

yönünden kısaca inceleyecek olursak;

1) Suje

Bu kural ile özgürlüğü korunan kişiler, gerçek kişilerdir. Hiç kimse ibaresi

ile tüm gerçek kişiler ayrım olmaksızın bu haktan faydalanacaktır.

2) Sözleşme ve Borç (Yükümlülük) Kavramları

Burada sözleşme ile kastedilen, özel hukuk alanında yapılan ve geçerliliği

bulunan sözleşmelerdir.22

AİHS ek 4 nolu protokolün 1. maddesinin başlığında borç için hapis

yasağı ibaresi kullanılmakla birlikte, metinde borç yerine sözleşme kelimesi yer

almakta olup, asıl olan madde metni olması karşısında, sınırlı olan ancak aynı şeyi

21 Bkz. yuk.dn.5. 22 ÜNAL, s.329; GÖLCÜKLÜ/GÖZÜBÜYÜK, s.260.

186

ifade eden borç yerine sözleşme ibaresi esas alınmalıdır. Çünkü özel hukuk

kapsamındaki ilişkiler kastedildiğinden ifade edilen şey aslında aynıdır.

Söz konusu hükümde sözleşmeden doğan bir yükümlülükten

bahsedilmekte ve sadece sözleşmeden doğan borç korunmaktadır. Sözleşmeden

doğan yükümlülüğün mutlaka bir para borcu olması gerekmez. Herhangi bir

edimin yerine getirilmesine ilişkin yükümlülükler de bu kapsam içinde

değerlendirilebilir. Bu bağlamda sözleşme bir para borcuna ilişkin olabileceği gibi

satın alma, satma borcuna ilişkin de olabilir. Aynı şekilde bir şeyi yapma,

yapmama veya verme taahhütleri de bu kapsamdadır.23

Hükümde yer alan “yalnızca sözleşme” ibaresi nedeniyle, bu hükmün

kapsamına ancak sözleşmeden doğan borç ve yükümlülükler girmektedir.

Kanundan doğan borçların (mesela vergi borcu) veya yükümlülüklerin yerine

getirilmesi (ifası) bu kapsamda değerlendirilemez.24 Buna göre mesela İİK

m.76’da kanundan kaynaklanan beyanda bulunma yükümlülüğünün yerine

getirilmemesi halinde talep üzerine İİK m.74’e göre beyanda bulunuluncaya kadar

hapisle tazyik söz konusudur. Dolayısıyla bu durum sözleşmeye aykırılık

nedeniyle özgürlükten alıkonulamama kuralının kapsamına girmez ve buradaki

hapsen tazyik nedeniyle, hükme bir aykırılık sözkonusu değildir.25 Nitekim

AİHS’nin 5. maddesinin son cümlesinde kanunun koyduğu bir yükümlülüğünün

yerine getirilmesini temin için yakalama veya tutuklamanın mümkün olduğu da

belirtilmiştir.26

Hükümde sözkonusu olan yüküm, bir “sözleşmeden” yani özel hukuk

ilişkisinden (akdi ilişkiden) doğan mükellefiyet olduğu için, kamu hukukundan

kaynaklanan yükümlülükler (ulusal savunma, vergi yükümü vb.gibi) ile kanundan

23 AKILLIOĞLU, s.6; FEYZİOĞLU, Metin: “Sözleşmeden Kaynaklanan Yükümlülükler

Nedeniyle Hürriyetin Kısıtlanması” AİHS ve Anayasa m.38/8 Açısından Ödenmeyen Para Borçlarında Yaptırımlar Sempozyumu, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2001.

24 GÖLCÜKLÜ/GÖZÜBÜYÜK, s.260. 25 TCK m.276, CMUK, m.63; CMUK m.135’te de aynı durum sözkonusudur. 26 GÖLCÜKLÜ/GÖZÜBÜYÜK, s.260; AKILLIOĞLU, s.6.

187

ya da bir mahkeme kararından doğanlar (nafaka veya tazmin yükümü) bu hükmün

kapsamı dışındadır.27

Bunun gibi, kanunlarda suç olarak düzenlenen hükümler de bu kapsamda

değerlendirilemez. Çünkü hükmün uygulama koşullarından birisi de yükümün

(borcun) suç oluşturmayacak şekilde yerine getirilememiş olmasıdır. Bu hüküm

(kural), suçlarla ilgili alan dışındaki sözleşmenin, borçlunun, borcunu

(yükümlülüğünü) yerine getirmesini temin etmek amacıyla özgürlüğünden yoksun

bırakılamayacağına ilişkindir. Yani cebri icraya ilişkindir. Bu nedenle özel hukuk

sözleşmesi kaynaklı da olsa suç teşkil eden hallerde, sözleşmeden doğan bir

yüküm artık sözkonusu olamayacağından, bu hükümden yararlanmak mümkün

değildir.28

3) Borcu (Yükümlülüğü) Yerine Getirememe Hali

Maddenin kapsamında kalan husus “yerine getirmeme” değil, “yerine

getirememe” halidir.

Bu madde, özel hukuk ilişkisinden kaynaklanan borçlarını rızasıyla ödeyemeyen bir borçlunun bu yüzden hapis cezasıyla cezalandırılmasını yasaklamıştır.29 Yani iradi olmayan ödeyememe durumuna ilişkindir. Bir başka ifadeyle maddede geçen “yerine getirememe” tabiri “istese bile ödeyemeyecek” olan bir kimsenin durumunu anlatmaktadır.30

Yükümlülüğün yerine getirilememesi, iyi niyetli olarak maddi durumun

imkansızlığından kaynaklanmalı, bu duruma borçlunun kendisi kusurlu olarak

herhangi bir şekilde sebebiyet vermiş olmamalıdır.31 Bu itibarla kendi ihmal veya

kusuru olmaksızın borcunu ödemekte acze düşen kişi (bu madde uyarınca) bu

yüzden hapis cezasına çarptırılamaz.32

27 ÜNAL, s.329-330; GÖLCÜKLÜ/GÖZÜBÜYÜK, s.260; AKILLIOĞLU, s.6; FEYZİOĞLU,

s.18; YILMAZ, Ejder: “Borçlunun Sözleşmeden Doğan Yükümlülüğünü Yerine Getirememesine İlişkin Anayasa Hükmü ve İcra İflas Suçları” AİHS ve Anayasa m.38/8 Açısından Ödenmeyen Para Borçlarında Yaptırımlar Sempozyumu, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2001.

28 GÖLCÜKLÜ/GÖZÜBÜYÜK, s.260; ÜNAL, s.329; AKILLIOĞLU,s.6,12. 29 ÜNAL, s.329; AKILLIOĞLU, s.4. 30 ÜNAL, s.329; AKILLIOĞLU, s.12. 31 GÖLCÜKLÜ/GÖZÜBÜYÜK, s.232;YILMAZ- Yükümlülük, s.2; FEYZİOĞLU, s.18. 32 ÜNAL, s.329.

188

Buna karşılık sözleşmeyi, hileyle, kötüniyetle yerine getirmeyenler,

ödemeyi reddedenler, ihmal sonucu ödemeyenler, kasten ya da ihmalleri sonucu

yerine getiremeyecek duruma gelenler bu kapsama girmemekte, bu korumadan

yararlanamamaktadır. Yani borçlunun, hile ile veya kasten borcunu

(yükümlülüğünü) ifa etmekten kaçınması halinde, protokolün bu hükmünden

yararlanması mümkün değildir.33 Bu şekilde kapsam dışında kalanlar için

kanunlarda para veya özgürlüğü bağlayıcı ceza öngörülmesi mümkün olup,34 bu

durum kurala aykırılık teşkil etmez. Bu bağlamda İİK m.337, m.337a, m.338 ve

m.339’da düzenlenen durumlarda35 borçlunun kusuru esas alındığından getirilen

kurala aykırı olarak nitelendirilemez.36

Hukuk sistemimizde iflasın, adi iflas, hileli iflas (İİK m.311) ve taksiratlı

iflas (İİK m.310) olarak düzenlenmesi ve hileli iflas (TCK m.506) ile taksiratlı

iflasın (TCK m.507) suç olarak kabul edilmesine rağmen, adi iflasın suç olarak

düzenlenmemesi de iç hukukumuz yönünden bu kuralı teyid etmektedir.37

4) Özgürlüğün Kısıtlanamaması

AİHS’ye ek 4 nolu Protokolün 1. madde başlığında “borç için hapis

yasağı” ifadesi kullanılmış olmakla birlikte, madde metninde “özgürlüğünden

yoksun bırakılamaz” denildiğinden, bu hüküm sadece hapis cezalarını kapsamaz.

Bu itibarla, Anayasamızın 38/8 maddesinde de aynen ifade edilen bu hükmün

kapsamına, adli bir ceza olarak uygulanan hapis cezalarının yanında hareket

hürriyetini kısa veya uzun süreli sınırlayan bütün müeyyide veya tedbirler de

dahilidir. Yani mesela idari bir kararla (bu, idari bir makam kararı olabileceği

33 ÜNAL, s.329; AKILLIOĞLU, s.12; Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine bağlı olarak

çalışan Uzmanlar Komitesi’nin bu konudaki görüşmeleri şöyledir: «Komite yalnızca (maddi) imkansızlık nedeniyle» sözcüklerinin önemini vurgulamıştır. Uzmanların görüşlerine göre, madde, sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüklerini sadece maddi imkanları bulunmadığı için yerine getirememesi nedeniyle bireyin hürriyetinden yoksun bırakılmasını, bu durum insan hürriyeti ve onuruna aykırı olduğu için, yasaklanmayı amaçlamaktadır. Eğer sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüğün yerine getirilmemesine ilaveten herhangi bir unsur daha var ise hürriyetten yoksun bırakılma yasaklanmamıştır. Mesela: - Borçlunun kötüniyetle veya dolandırmak amacıyla davranması hali, - Nedeni ne olursa olsun, kişinin kasıtlı olarak borcunu ödemeyi reddetmesi hali, - Yükümlülüğün yerine getirilmemesinin ihmalden kaynaklanması hali.”

34 AKILLIOĞLU, s.9. 35 İİK m.331-342 hükümlülerin tümü için geçerlidir. 36 YILMAZ- Yükümlülük, s.6; ÜNAL, s.329. 37 YILMAZ- Yükümlülük, s.7.

189

gibi, hakimin idari nitelikte bir kararı da olabilir) bir kimsenin serbest dolaşımdan

alıkonularak bir yerde tutulmasını da kapsamaktadır.38

Buna karşılık adli ve idari para cezaları, doğal olarak, bu hükmün kapsamı

içinde değildir.

Birleşmiş Milletler Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesinin 11.

maddesinde de benzer bir hüküm düzenlenmiş ise de, burada “özgürlükten yoksun

bırakılamama” değil “hapsedilememe” tabiri kullanılmıştır. Bu nedenle burada

kapsam daha dar tutulmuş ve güvence sadece hapis cezası ile sınırlandırılmıştır.

III- MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇU AÇISINDAN

KONUNUN İNCELENMESİ

İİK’nın 337. maddesi, mal beyanında bulunma yükümlülüğünü yerine

getirmeyen borçlunun (hafif) hapis cezasıyla cezalandırılacağını belirtmiştir. Bu

maddeye göre, “Müddeti içinde beyanda bulunmak üzere icra dairesine gelmeyen

veya yazılı beyanda bulunmayan borçlular, alacaklının şikayeti üzerine, icra

mahkemesi tarafından on günden bir aya kadar hafif hapis cezasıyla mahkum

edilir. Borçlunun haczi kabil mallarını alacaklının bildiği veya bilmesi lazım

geldiği takdirde yahut borcu karşılayacak malın haczedilmesi halinde borçluya

ceza verilmez.

162, 209, 216’ıncı maddeler hükümlerine muhalefet eden müflis hakkında

da iflas idaresinin vereceği müzekkere üzerine icra mahkemesi tarafından aynı

ceza hükmolunur.”

Bu madde düzenlenen mal beyanında bulunmama suçunu kısaca

inceleyecek olursak;39

38 FEYZİOĞLU, s.17, AKILLIOĞLU, s.6; YILMAZ- Yükümlülükler, s.9. 39 Çalışmamızın kapsamını oluşturduğundan dolayı burada İİK m. 337. maddesinin birinci

fıkrasındaki düzenleme esas alınarak açıklamalarda bulunulacaktır. Ancak belirtelim ki, ikinci fıkrada da, bir sözleşmeden değil, doğrudan doğruya kanundan kaynaklanan yükümlülükler esas alınarak ceza yaptırımı öngörüldüğünden, Anayasa (m. 38/8) kuralına bir aykırılık sözkonusu değildir.

190

1) Suçun Ön Koşulu

İİK m.337/I’de belirtilen bu mal beyanında bulunmama suçunun

oluşabilmesi için öncelikle, borçlu sanık hakkında bir icra takibinin bulunması, bu

takip nedeniyle borçluya Tebligat Kanunu hükümlerine uygun olarak bir ödeme

veya icra emri tebliği edilmiş olması ve bu ödeme veya icra emrinde de, mal

beyanında bulunması gerektiği, aksi takdirde cezalandırılacağı ihtarının yer alması

gerekir.40

2) Maddi Unsur

Maddi unsur, mal beyanında bulunmak üzere süresi içinde icra dairesine

gitmemek (yani icra dairesine giderek sözlü beyanda bulunmamak) ve süresi

içinde yazılı beyanda bulunmamaktır. Mal beyanı kavramı ile neyin kastedildiği

ve kapsamı İİK m.74’te düzenlenmiş41 ve mal beyanında bulunma süreleri de

kanunda gösterilmiştir.42

3) Manevi Unsur

Bu suç kasten veya taksirle işlenebilir. Madde metninde açıkça yer alan

“mazereti olmaksızın” ibaresi bu sonucu doğurmaktadır. Dolayısıyla burada bir

objektif sorumluluk hali mevcut değildir.

4) Suçun Faili

Bu suçun faili borcunu ödemediği için icra takibine maruz kalan ve süresi

içinde (mazereti olmaksızın) mal beyanında bulunma yükümlülüğünü yerine

getirmemiş olan borçludur.

5) Suçun Hukuki Konusu

Mal beyanında bulunmama eyleminin suç olarak düzenlenmesi ile korunan

değer, bir başka ifadeyle bu suçun hukuki konusu, cebri icra işlemlerinin

yürütülmesi sırasında borçluya kanunla öngörülmüş bulunan yükümlülüktür. Zira

40 Bkz. yuk § 7 dn. 191 vd. 41 Bkz. yuk.§ 5. 42 Bkz. yuk.§ 6 dn. 42 vd.

191

prensip itibariyle İcra ve İflas Kanununda düzenlenen cezai hükümler, borçluyu

kanun emirlerine uymaya (itaate) mecbur etmek ve bu suretle alacaklının

alacağına kolayca kavuşmasını sağlamak için bir çeşit yaptırımdan (müeyyideden)

ibarettir.43

Dolayısıyla bu suçun işlenmesi ile, icra işlemlerinin yürütülmesi

konusunda kanunla getirilen yükümlülük, yani kamu düzeni ihlal edilmektedir.

Görüldüğü üzere bu durumun sözleşmeyle veya sözleşmeden kaynaklanan bir

yükümlülükle ilgisi bulunmamaktadır. Aynı şekilde bu suç borcun ödenip

ödenmemesine ilişkin de değildir.

Bu nedenle İİK’nın 337/I maddesinde düzenlenen suça ilişkin eylemin

gerçekleştirilmesiyle, yani borçlunun süresi içinde ve mazeretsiz olarak mal

beyanında bulunma yükümlülüğünü yerine getirmemiş olmasıyla, herhangi bir

sözleşmeye aykırı hareket edilmesi sözkonusu olmayıp, kanunla getirilen mal

beyanında bulunma yükümlülüğüne aykırı hareket edilmektedir.

Nitekim, cebri icra borçlunun malvarlığına yöneliktir. Alacaklının alacağı,

borçlunun mallarının haczedilip satılmasından elde edilen para ile

karşılanacağından, hacizden önceki aşamada borçlunun malvarlığının bilinmesi,

icra takibinin kolayca yürütülmesi ve haczin başarılı olabilmesi için faydalı ve

gereklidir.44 Bu nedenle Kanun (İİK m.74), borçluya haczedilebilecek nitelikte ve

borca yeter miktarda mallarını ve hatta hiç malı yoksa bu durumu belirterek

geçiminin dayanaklarını, gösterme zorunluluğunu yüklemiştir. Diğer modern

hukuk sistemlerinde olduğu gibi hukukumuzda da kendiliğinden hak alma

yasaklanmış ve bu bağlamda cebri icra sistemi düzenlenmiştir. Cebri icra yetkisi

Devlete aittir. Burada devletin, cebri icra organları aracığıyla yaptığı faaliyet

kamu düzeninin sağlanmasına yöneliktir. İşte borçlunun mal beyanında

bulunmamış, malvarlığını bildirmemiş olması, İİK m.74’te korunan hukuki

yararın dolayısıyla kamu düzeninin ihlali niteliğindedir.

43 Bkz. YİBK 11.12.1957, 16/28 (BELGESAY- Beyan Mecburiyeti, s.493-497; ÇUBUKGİL,

s.80-83). 44 KURU, c.I, s.588; ÜSTÜNDAĞ- İcra, s.182; AKYÜZ, s.764; ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I,

s.415.

192

Bununla birlikte İİK m.337/I-son cümlesindeki düzenleme ile, icra

takibinin yürütülmesi konusunda, takibe konu borcu karşılayacak miktarda

(borçluya ait) malın alacaklı tarafından bilinmesi ya da bilinmesinin mümkün

olması veya borçlunun borca yeter miktarda malının haczedilmiş olması halinde,

borçlunun mal beyanında bulunmamış olmasının, bir hukuki değeri ve dolayısıyla

da kamu düzenini ihlal etmediği kabul edilerek, bu durum kanun tarafından borçlu

için bir cezasızlık hali olarak öngörülmüştür.

Mal beyanında bulunmama suçu ile ihlal edilen bir diğer değer de

alacaklının malvarlığıdır. Zira alacaklı, alacağına geç kavuşmakta ve dolayısıyla

zarara uğramaktadır. Burada alacaklının, zarara uğradığını ispat etmesi gerekmez.

Böyle bir durumda alacaklının zarara uğramış olduğu varsayılır.45 Ancak bu halde

de herhangi bir sözleşmenin ihlali veya ona aykırılık bulunmamaktadır.

6) Borcun Ödenmesi Sonucu Dava ve Cezanın Düşmesi

İİK’nın 354. maddesinde, borçlunun borcunun tamamını ödemesi halinde

(İİK m.337/I uyarınca) açılmış olan ceza davasının veya cezaya hükmedilmişse

tüm sonuçlarıyla birlikte cezanın düşeceği belirtilmektedir. Ancak bu hüküm İİK

m.337/I’deki hafif hapis cezasının borcun ödenmesi amacına yönelik olduğunu

göstermez. Zira, İİK m.337’de düzenlenen suçun yukarıda açıklanan hukuki

konusundan hareketle, borçlu mal beyanında bulunmamış ve kanuna aykırı

hareket etmiş olmasına rağmen, borcun tamamıyla ödenmiş olması halinde, cebri

icra amacına ulaşmış olacaktır. Sonuç olarak alacaklı alacağına kavuşmuş ve

böylece ortada mal beyanında bulunmama nedeniyle bir mağduriyet de

kalmamıştır. İşte böyle bir durumda kanun koyucu dava ve cezanın bütünüyle

ortadan kalkacağını belirtmiştir.

IV- SÖZLEŞMEYE AYKIRILIK NEDENİYLE ÖZGÜRLÜĞÜN

KISITLANAMAMASI KURALI KARŞISINDA MAL

BEYANINDA BULUNMAMA SUÇUNUN DURUMU

İİK’nın 337/I maddesinde düzenlenen mal beyanında bulunmama suçu,

AİHS’ye ek 4 nolu protokolün 1. maddesinde düzenlenen ve 2001 yılında yapılan

45 Bkz. yuk.dn.43’te belirtilen İBK.

193

kanuni düzenlemeyle Anayasa’nın 38. maddesine eklenerek iç hukukumuz

yönünden anayasal bir hüküm haline gelen “Hiç kimse yalnızca sözleşmeden

doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden

alıkonulamaz” hükmü kapsamına girmemektedir46.

Zira yukarıda da açıklandığı üzere, bu suç ile ihlal edilen, sözleşme

hukuku değildir ve dolayısıyla bu suç bir sözleşmeye ayrılıktan değil, kanunla

(İİK m.74) getirilen bir yükümlülüğe (mal beyanında bulunma yükümlülüğü)

aykırılıktan kaynaklanmaktadır. Bu yükümlülük, sözleşmeden değil kanundan

kaynaklandığı için bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi de Anayasa’nın 38/8

maddesinde ifade edilen “yalnızca sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülük”

kapsamında bulunmamaktadır. Dolayısıyla da bu suç Anayasa m.38/8’i ihlal

etmemektedir.47

Mal beyanında bulunmama eylemi, kanunla (İİK m.337) suç olarak

öngörülmüştür. Bu itibarla borçlunun mal beyanında bulunmaması halinde

cezalandırılması konusunda kanuni dayanak İİK’nın 337. maddesi olduğu için,

mal beyanında bulunmayan borçlunun cezası Anayasa m.38/8’deki (ve dolayısıyla

4 nolu protokolün 1. maddesindeki) hükme aykırılık teşkil etmemektedir.48

Burada borcun ödettirilmesine yönelik bir objektif sorumluluk yoktur.

Kusur sorumluluğu sözkonusu olup, bu da borcun ödenmesini esas almamaktadır.

Burada kusur sorumluluğunun öngörülmüş olmasıyla, Anayasa’nın 38/8.

maddesinde ifade edilen “yerine getirememe” değil, “yerine getirmeme” durumu

sözkonusudur.

İİK m.337’de öngörülen hapsin amacı borçlunun, borcunu yerine getirmesi

değil borçlunun kanunla öngörülen yükümlülüğünü kanuna uygun şekilde yerine

getirmediğinden dolayı öngörülen bir cezai müeyyidedir.

İşte bu anlatılanlar doğrultusunda, İİK m.337’de düzenlenen mal

beyanında bulunmama suçu ve bu suçu işleyen borçlunun cezalandırılması.,

46 ÜNAL, s.329; YILMAZ- Yükümlülük, s.72; FEYZİOĞLU, s.30. 47 FEYZİOĞLU, s.30; YILMAZ- Yükümlülük, s.72. 48 ÜNAL, s.329.

194

Anayasa’nın 38/8. maddesi kapsamına girmemekte ve dolayısıyla ona aykırılık

teşkil etmemektedir. Mesela:

“İİK’nın 337’nci maddesinde düzenlenen mal beyanında bulunmama suçu,

yasal bir yükümlülüğün mazeretsiz olarak yerine getirilememesinden

kaynaklanmaktadır.

Bu suç ile korunmak istenen hukuki yarar “borcun ödenmesi” olmayıp

yasa hükmüne uyulmasının sağlanması suretiyle, cebri icranın etkin bir şekilde

yürütülmesinin sağlanmasına ilişkin kamu otoritesidir. Belirtilen suçun yalnızca

sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülüğün yerine getirilememesi ile ilgisi

bulunmadığından, Anayasa’nın 38.’nci maddesinin 8.nci fıkrası ile getirilen yasak

kapsamında değerlendirilmesi olanaklı değildir.”49.

Şunu da belirtelim ki, İİK, mal beyanında bulunmama suçundan (İİK

m.337/I) ayrı olarak, 76. maddede borçluyu mal beyanına zorlamak için “hapis ile

tazyik” tedbirini öngörmüştür.50 Bu tedbir de, yukarıda İİK m.337/I için açıklanan

aynı gerekçelerle, Anayasa’nın 38/8. maddesine aykırı değildir.51

B) ANAYASA HÜKÜMLERİNİN DOĞRUDAN

UYGULANABİLİRLİĞİ

I- GENEL OLARAK

İİK m.337/I’de düzenlenen mal beyanında bulunmama suçuna ilişkin

hükmün, Anayasa’nın 38/8. maddesindeki hükümle bir ilgisinin olmadığı, bu

hükmün kapsamına girmediği ve bu hükme bir aykırılık teşkil etmediği açıktır.

Ancak bununla birlikte burada, Anayasa hükümlerinin doğrudan uygulanabilirliği

konusuna kısaca değinilecektir.

Bir Anayasa hükmü ile bir kanun hükmünün birbirine aykırılık teşkil

etmesi, birbiriyle çatışması mümkündür. Bu durum iki şekilde karşımıza çıkabilir.

Buna göre, Anayasadan önce yürürlükte bulunan kanunların, sonradan kabul

edilen Anayasa hükümleri ile çatışması sözkonusu olabilir. Ya da Anayasadan

49 CGK 22.1.2002, 2001/ 17.HD-298-2002/2. 50 Bkz. yuk. § 7 dn. 28-86. 51 FEYZİOĞLU, s.31,35.

195

sonra kabul edilen kanunların Anayasaya aykırı hükümler içermesi sözkonusu

olabilir.

II- HANGİ HÜKME ÜSTÜNLÜK TANINACAĞI

Anayasa’dan önce yürürlükte bulunan bir kanun hükmü ile, sonradan

yürürlüğe giren Anayasa hükmünün çatışması halinde, sonraki kanun niteliğinde

olan Anayasa hükmünün, kendisinden önceki kanun hükmünü doğrudan doğruya

tadil veya ilga edip etmeyeceği sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu konuda Anayasa

Mahkemesi’nin genel tutumu, Anayasa’nın, kendisinden önceki adi kanunu

doğrudan doğruya ilga etmesinin mümkün olmadığı yolundadır. Yani

Anayasa’nın, kendisinden önceki kanunu aykırı hükümlerini zımnen yürürlükten

kaldıramayacağı görüşünü benimsemiştir.52

Ancak, bilindiği gibi, Anayasa’da sadece özü belirlenmiş temel ve genel

hukuk kurallarına değil, bazı konuları (mesela, ispat hakkına ilişkin 34. madde)

ayrıntıları ile doğrudan doğruya düzenleyen hükümlere de yer verilmiştir. İşte, bu

bağlamda, Anayasa’dan önce yürürlükte bulunan bir kanun hükmü ile, sonradan

yürürlüğe giren bir Anayasa hükmünün çatışması halinde; eğer Anayasa hükmü

temel ve genel bir hukuk kuralı niteliğinde olmayıp, ayrıntılı ve doğrudan doğruya

uygulanabilir nitelikte düzenlenmiş ise, bu durumda sonraki düzenleme olan ve

yasama organının iradesini yansıtan üstün norm niteliğindeki Anayasa kuralının,

önceden yürürlükte olan aykırı kanun hükmünü zımnen ilga ettiği kabul

edilmektedir. Bu durumda doğrudan doğruya ilgili Anayasa hükmü geçerli olacak

ve uygulanacaktır.53

Buna karşılık, Anayasa’nın, önceki kanun hükmü ile çatışan maddesi

(hükmü), doğrudan uygulanabilir nitelikte değilse, yani sadece özü belirlenmiş

temel hukuk kuralları niteliğinde ise, bu durumda zımnen ilga sözkonusu

52 Bkz. mesela: AYM 11.11.1963, 1963/106-270 (AYMKD sayı 1, s.468-477); AYM

22.5.1963, 1963/205-123 (AYMKD sayı 2, s.20). 53 Bkz. mesela: AYM 3.6.1976, 1976/13-31; AYM 6.5.1982, 1981/8-1982/3(AYMKD, sayı 20,

s.7-8); AYM 28.9.1984, 1984/1-1 (AYMKD sayı 20, s.7-8, Başkanvekili H.Semih ÖZMERT’in karşı oy yazısı).

196

olmamakta ve kanunun aykırı hükümleri iptal edilinceye kadar geçerliliğini

koruyacaktır.54

Aynı şekilde, Anayasa’nın yürürlüğünden sonra kabul edilen kanunlar

Anayasa’ya aykırı hükümler içeriyorsa, yani sonradan kabul edilen kanun hükmü,

yürürlükte bulunan Anayasa’ya aykırı ise, bu durumda da aykırı kanun hükümleri

iptal edilene kadar geçerliliklerini korurlar. Kanunun aykırı hükümleri,

Anayasa’nın açıkça düzenlediği doğrudan uygulanabilir hükümlerine yönelik olsa

da, iptal edilinceye kadar geçerli olan sonraki kanunun yok sayılması mümkün

değildir.55

III- BEKLETİCİ MESELE YAPILMASI

Hukuk sistemimizde, bir mahkemenin önüne gelen olayda, bir kanunun

Anayasa’ya aykırılığı meselesi çözümlenmeden karar (hüküm) verilemiyorsa, bu

kanunun Anayasa’ya aykırılığının Anayasa Mahkemesi’ne intikal ettirilmesi

gerekir. Somut norm denetimi olarak ifade edilen bu durum Anayasa’nın 152/2

maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre mahkeme görmekte olduğu bir davada

uygulanacak kuralın (hükmün) Anayasa’ya aykırı olduğu kanısına varırsa veya

tarafların bu konudaki iddialarını ciddi bulursa, konuyu Anayasa Mahkemesi’ne

iletmek ve sonucunu beklemek durumundadır. Çünkü Anayasa’ya aykırılığın

tespiti görevi Anayasa Mahkemesi’ne aittir.

Mahkeme, görmekte olduğu bir davada sonradan yürürlüğe giren Anayasa

kuralının doğrudan uygulanabilir nitelikte olduğu kanaatine varırsa, o kuralı

uygulayarak sorunu çözecektir.

Ancak sonradan yürürlüğe giren Anayasa kuralı, içeriği itibariyle sorunu

tüm yönleriyle çözemiyorsa bu durumda o kuralın doğrudan uygulanabilir

niteliğinden söz edilemez. Bu itibarla davaya bakan hakim, olaya uygulayacağı

kanun hükmünün Anayasa ile çatıştığı kanaatine varır veya tarafların bu konudaki

iddialarını ciddi bulursa, durumu Anayasa Mahkemesi’ne intikal ettirecektir. Aksi

54 ÖZBUDUN, Ergun: Türk Anayasa Hukuku, Ankara 2003; bkz. ayrıca: AYM 11.11.1963,

1963/106-270 (AYMKD sayı 1, s.468-477). 55 ÖZBUDUN, s.390.

197

taktirde yani Anayasa’ya aykırılık ciddi bulunmuyorsa, doğal olarak mevcut

kanuna göre sorun çözülecektir.

IV- MAL BEYANINDA BULUNMAMA SUÇU AÇISINDAN

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, İİK m.337/I’de düzenlenen, mal beyanında

bulunmama suçuna ilişkin hükmün, Anayasa m.38/8’de belirtilen “Hiç kimse,

yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı

özgürlüğünden alıkonulamaz” hükmü ile ilgisinin bulunmadığı ve bu kurala bir

aykırılık teşkil etmediği açıktır.

Burada sonraki norm niteliğindeki Anayasa kuralı, şüphesiz genel ve temel

bir hukuk kuralı niteliğindedir. Bütünüyle doğrudan uygulanabilir içerik ve

nitelikte değildir. Zira mal beyanında bulunmama suçunu işlemiş olan bir borçlu

sanığa İİK’nın 337. maddesi yerine Anayasa’nın bu (m.38/8) hükmünün

(doğrudan) uygulanmasıyla sorun çözülemez.

Nitekim, mal beyanında bulunma yükümlülüğünü yerine getirmemiş olan

borçlulara İİK m.337/I uyarınca verilen (8’er günlük) hafif hapis cezasına ilişkin

kararın temyizi üzerine Yargıtay 17.Hukuk Dairesi, Anayasa m.38/8 hükmü ile

yapılan düzenlemenin sanığın lehine bulunması ve TCK’nın 2/2 maddesi de

gözetilerek, sanıkların hukuki durumunun yeniden değerlendirilmesi zorunluluğu

bulunduğu gerekçesiyle hükmü bozmuştur.56 Yargıtay Ceza Genel Kurulu ise bu

paragraf (§14) kapsamında anlatılan gerekçelerle Yargıtay 17.Hukuk Dairesi’nin

bu (bozma) kararını kaldırmıştır.57

Ayrıca Anayasa m.38/8 hükmünün doğrudan doğruya uygulanabilir

nitelikte bulunmadığının kabul edildiği durumda da, eğer İİK m.337/I hükmünün

bu kurala aykırı olduğu düşünülüyor ya da bu konudaki iddia ciddi bulunuyorsa,

bu konudaki aykırılığın tespiti Anayasa Mahkemesi’nin görevi olduğundan,

Anayasa m.152 çerçevesinde hareket edilecek ve sorun Anayasa Mahkemesine

intikal ettirilecektir.

56 Bkz. 17.HD. 17.10.2001, 9308/8215. 57 Bkz. CGK. 22.1.2001, 2001/17.HD.298-2002/2.

198

Ancak bu durumda da, sözkonusu kural, (Anayasanın 38/8) AİHS ek 4

nolu Protokolün 1.maddesindeki hükmün aynısı olduğundan ve Anayasa

Mahkemesi kararlarında da belirtildiği gibi,58 temel ve genel bir hukuk kuralı

olduğundan iç hukukumuzda yazılı hale getirilmeseler de geçerli olmaktadır. Bu

nedenle sözkonusu hükmün yazılı hale gelmiş olması hukuki geçerlilik açısından

bir değişiklik yaratmamıştır.

Bu itibarla, yazılı olmasa da öteden beri geçerli olan ve Anayasa’nın

38.maddesine eklenmeden önce 1994 yılında AİHS’nin 4 nolu Protokolünün

onaylanması ile iç hukukumuz yönünden, yazılı hale gelen bu kuralın 2001

yılında Anayasa’da yazılı olarak ifadesini bulması ve artık anayasal bir hüküm

haline gelmesi karşısında, bu durum, bu güne kadar süregelen uygulamalar da

dikkate alındığında İİK’nın 337. maddesi ile ilgisinin bulunmadığını

göstermektedir.

Buraya kadar anlatılanlar doğrultusunda sonuç olarak, İİK m.337/I’de

düzenlenen mal beyanında bulunmama suçu, Anayasa’nın 38/8. maddesinde

belirtilen hüküm kapsamında kalmadığı ve ona bir aykırılık teşkil etmediği gibi,

aksi durumun kabulü halinde de Anayasa’nın anılan hükmünün doğrudan

uygulanabilir niteliği bulunmamaktadır.

Bununla birlikte şunu da belirtelim ki; buraya kadar anlatılanlar ışığında

aynı şekilde gerçeğe aykırı beyanda bulunma suçu (İİK m. 338), sonradan

kazanılan malları ve gelirde meydana gelen artışları beyan etmeme suçu (İİK

m.339) ve ticareti terk eden tacirin mal beyanında bulunmaması suçu (İİK m.

337/a) da bu bağlamda Anayasa’nın 38/8. maddesinde belirtilen hüküm

kapsamında kalmadığı ve ona bir aykırılık teşkil etmediği gibi, aksi durumun

kabulü halinde de Anayasa’nın anılan hükmünün doğrudan uygulanabilir niteliği

bulunmamaktadır.

58 Bkz. mesela: AYM 22.12.1964, 166/76 (AYMKD sayı 2, s.235-239).

199

SONUÇ

Bir borç ilişkisinde borçlu, borcunu rızası ile ve usulüne uygun olarak

yerine getirmezse, alacaklının talebi üzerine devlet kuvveti yardımıyla borcunu

yerine getirmeye zorlanır. Bu bağlamda, alacaklının alacağı, borçlunun mallarının,

Devletin icra organları (icra dairesi) tarafından haczedilip satılmasından elde

edilen para ile karşılanır. Ancak gerek alacaklı gerekse icra dairesi borçlunun ne

tür mallara sahip olduğunu bilemez. İşte alacaklının alacağına kolayca kavuşması

ve haczin başarılı olabilmesi için hukukumuzda mal beyanı müessesesi

düzenlenmiştir (İİK m.74 vd.)

Mal beyanı; hakkında icra takibi yapılan borçlunun gerek kendisinde,

gerekse üçüncü şahıslar elinde bulunan mal (eşya), alacak ve haklarından, borcuna

yetecek kadarının cins, tür, nitelik ve özelliklerini, her türlü kazanç ve gelirlerini,

yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını ve buna göre borcunu ne suretle

ödeyeceğini, yazı ile veya sözlü olarak, kanuni süresi içerisinde İcra Müdürlüğüne

(İcra Dairesine) bildirmesidir (İİK m.74).

Borçlu bakımından mal beyanı yükümlülüğünün doğması için, mal

beyanının gerekli olduğu geçerli bir icra takip yoluna başvurulmuş olması ve bu

takip dolayısıyla ve gönderilecek ödeme veya icra emrinin usulüne uygun olarak

tebliğ edilmiş olması gerekir.

Bir icra takibinde ödeme ya da icra emrini alan borçlu ödeme süresi

içerisinde borcunu ödemez ve itirazda bulunarak icra takibini de durdurmazsa,

yasanın öngördüğü süre içerisinde ve yine yasanın öngördüğü şekil ve içerikte

mal beyanında bulunmak zorundadır.

Mal beyanı, sözlü veya yazılı olarak icra dairesine yapılır. Mal beyanında

bulunma süresi olarak ise İİK. takip yollarının türüne göre çeşitli süreler

öngörmüştür. Buna göre mesela; İİK m.60/4 ve m.75 uyarınca 7 gün, İİK m.168/6

uyarınca 10 gün ve ilamlı icrada da yine 7 gündür.

Mal beyanında bulunma yükümlülüğüne aykırı hareket İcra ve İflas

Kanunumuzca suç sayılmış ve yaptırıma bağlanmıştır. Buna göre, borçlu, kanuni

200

süresi içerisinde usulüne uygun şekilde mal beyanında bulunmaz ise alacaklının

iki seçimlik hakkı vardır:

a) Alacaklı dilerse, mal beyanında bulunmayan borçlunun beyanda

bulununcaya kadar hapisle tazyikine karar verilmesi istemiyle (İİK m.76) icra

mahkemesine başvurur,

b) Dilerse, mal beyanında bulunmama suçundan dolayı, beyanda

bulunmayan borçlunun (on günden bir aya kadar hafif hapis cezası ile)

cezalandırılması için (İİK m.337/I) icra mahkemesine başvurur.

Alacaklının bu talepleri karşısında, şartların oluştuğunu tespit eden

mahkeme (talebe göre) borçlunun hapisle tazyikine veya hafif hapis cezası ile

cezalandırılmasına karar verir.

Bunun yanında, mal beyanında bulunma yükümlülüğü altında olan

kimsenin, bu beyanını gerçeğe aykırı olarak yapması da İİK m.338’e göre suç

sayılmıştır. Buna göre mal beyanını gerçeğe aykırı şekilde yapan kimse

alacaklının şikayeti üzerine icra mahkemesi tarafından bir aydan altı aya kadar

hafif hapis cezası ile cezalandırılır.

Ayrıca, icra dairesine yaptığı mal beyanında malı olmadığını bildirmiş

veya borcuna yetecek kadar mal göstermemiş yada hiç mal beyanında

bulunmamış olan borçlu, sonradan kazandığı malları ve gelirinde meydana gelen

artışları da süresi içinde icra dairesine bildirmek zorundadır (İİK m.77).

İşte bu yükümlülüğe uymayan borçlu da alacaklının şikayeti üzerine İİK

m.339 uyarınca hafif hapis cezası ile cezalandırılır.

Aynı şekilde, ticareti terkeden tacir de mal beyanında bulunmakla

yükümlüdür. İİK m.44’de belirtilen bu yükümlülüğe aykırı hareket eden tacir de

İİK m.337a uyarınca hafif hapis cezasıyla cezalandırılır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 4 nolu Protokolün 1. maddesindeki

“hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine

getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.” hükmü, 4709 sayılı

201

Kanun ile TC Anayasası’nın 38. maddesine eklenmiştir. Bu hüküm karşısında,

İİK m.337’nin durumu şöyle özetlenebilir:

Mal beyanında bulunmama eyleminin suç olarak düzenlenmesiyle korunan

değer, cebri icra işlemlerinin yürütülmesi sırasında borçluya, kanunla öngörülmüş

bulunan yükümlülüktür. Dolayısıyla, bu suçun işlenmesiyle, kanunla getirilen bu

yükümlülük yani kamu düzeni ihlal edilmektedir. Bu bağlamda, bu durumun

sözleşmeyle veya sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülükle ve ayrıca borcun

ödenip ödenmemesi ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bu nedenle İİK m.337’de

düzenlenen suça ilişkin eylemin gerçekleştirilmesi ile herhangi bir sözleşmeye

aykırı hareket edilmesi sözkonusu olmayıp, kanunla getirilen, mal beyanında

bulunma yükümlülüğüne aykırı hareket edilmektedir. Bu itibarla İİK m.337

hükmünün Anayasa m.38/8 ile getirilen yasak kapsamında değerlendirilmesi

mümkün değildir.

XI

KAYNAKÇA1,2

AKILLIOĞLU, Tekin : AİHS’ye Ek 4 Nolu Protokol 1. Maddeye Göre Borç İçin Hapis Yasağı Kuralı, AİHS ve Anayasa m. 38/8 Açısından Ödenmeyen Para Borçlarında Yaptırımlar Sempozyumu, Banka ve Ticaret Hukuk Araştırma Enstitüsü, Ankara 2001.

AKINTÜRK, Turgut : Aile Hukuku, İstanbul 2002.

AKİPEK, Jale /

AKINTÜRK Turgut

:

Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri ve Kişiler Hukuku, İstanbul 2002.

AKYAZAN, Sıtkı : İcra ve İflas Kanunundaki Yeni ve Değişik Hükümler Üzerinde İnceleme ve Açıklamalar, Ankara 1965.

AKYÜZ, Erdem : İcra ve İflas Kanununda Değişiklik Yapan 3222 Sayılı Kanun Üzerinde İnceleme, (ABD 1985/5-6, s. 764-778.)

ALASU, Yılmaz

BERKİN, M. Necmeddin / ÜSTÜNDAĞ, Saim / UMAR, Bilge / ALANGOYA, Yavuz

:

:

Hukukumuzda İcra-İflas Suçları, Ankara 1998.

Açıklamalı İcra ve İflas Kanunu, İstanbul 1964.

ANSAY, Sabri Şakir : Hukuk-İcra ve İflas Usulleri, Ankara 1960.

ARAR, Kemal : İcra ve İflas Hükümleri, c. I. Ankara 1944.

ARKAN, Sabih : Ticari İşletme Hukuku, Ankara 2004.

BELGESAY, M.Reşit : İcra ve İflas Kanunu Şerhi, Ankara 1954 (BELGESAY-Şerh).

1 Kaynakçada kısaltılmış şekilleri ayrıca belirtilmeyen eserler, metinde yazarların yalnız soyadı ile anılmıştır (mesela, KURU/ARSLAN/YILMAZ gibi) 2 Yollama yapılırken kullanılan kısaltmalar, parantez içerisinde gösterilmiştir.

XII

BELGESAY, M.Reşit : İcra ve İflas Hukuku, Birinci Cilt İcra, Kısım I-II, İstanbul 1945 (BELGSAY- İcra)

BELGESAY, M.Reşit : Borçlunun Mallarını Beyan Mecburiyeti, İÜHFM 1958/3-4, s.493-497 (BELGESAY- Beyan Mecburiyeti)

BERKİN M. Necmeddin : Tatbikatçılara İcra Hukuku Rehberi, İstanbul 1980 (BERKİN - Rehber)

BERKİN M. Necmeddin : İcrada Hukuk, İstanbul 1947 (BERKİN - İcrada Hukuk).

BERKİN M. Necmeddin : Adalet Hukukumuz Bakımından Medeni Suçlar İBD 1950/8, s. 433-449 (BERKİN-Medeni Suçlar).

BERKİN M. Necmeddin : İcra Suçlarına Dair Bazı Düşünceler, İleri Hukuk 1946/10 s. 71-72 (BERKİN-Düşünceler)

BERKİN M. Necmeddin : Takip Hukuku Rejimimizde Cezai Müeyyide, İleri Hukuk 1945/3 s. 5-7 (BERKİN- Müeyyide).

BERKİN M. Necmeddin : Adliye ve Takip Hukuku Cezalarının Hukuki Mahiyeti, İBD 1946/4, s. 138-145 (BERKİN- Cezalar).

BERKİN M. Necmeddin : Borçlunun Hapisle Tazyiki, İleri Hukuk 1946/18 (BERKİN-Tazyik).

BERKİN, M. Necmeddin : İcra Hukuku Dersleri, İstanbul 1969 (BERKİN- İcra).

ÇATALKAYA, Cevdet/BANDAKÇIOĞLU, İhsan

:

İcra ve İflas Kanunu Şerhi, Ankara 1967.

ÇUBUKGİL, Oktay : Süresinde Mazeretsiz Mal Beyanında Bulunmama, (ABD 1958/2, s. 80-83.)

XIII

DOĞRUER, Tarık / GÜLERYÜZLÜ, Abdullah / AYAN, Şefik

:

İcra ve İflas Kanunu ve Seçilmiş İçtihatlar, Ankara 1954.

ERMAN, Eyüp Sabri : 538 Sayılı Kanunun İcra ve İflas Hukuk Sahasına Getirdiği Yenilikler, (AD 1965/5-6, s.551-569.)

FEYZİOĞLU, Metin : Sözleşmeden Kaynaklanan Yükümlülükler Nedeniyle Hürriyetin Kısıtlanması, AİHS ve Anayasa m. 38/8 Açısından Ödenmeyen Para Borçlarında Yaptırımlar Sempozyumu, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2001.

GÖLCÜKLÜ, Feyyaz/

GÖZÜBÜYÜK, Şeref

:

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Ankara 1998.

GÜLER, Hakkı : Haşiyeli İcra ve İflas Kanunu, İstanbul 1941.

GÜRDOĞAN, Burhan : İcra Hukuk Dersleri, Ankara 1970.

GÜRSEL, Nurettin : İcra ve İflas Kanunu ve Tatbikatı, Ankara 1958.

GÜRŞEN, Cemal Hadi : Emsal Yargıtay Kararlarıyla Açıklamalı İcra İflas Kanunu, Ankara 1972.

HÜDAYİOĞLU, Behçet : İcra ve İflas Kanunu ve Tatbikatı, Ankara 1967.

İMRE, Zahit / ERMAN,

Hasan

:

Miras Hukuku, İstanbul 2004.

İPEKÇİ, Nizam : İcra-İflas Tatbikatı (Şerh) Ankara 2001 (İPEKÇİ- Şerh).

İPEKÇİ, Nizam : İcra-İflas Yasasına İlişkin Pratik Bilgiler, Ankara 2000 (İPEKÇİ- Pratik Bilgiler).

KARADENİZ, Özcan : Roma Hukuku, Ankara 1974.

XIV

KARAL, Cavit : Emsal Yargıtay Kararlarıyla Açıklamalı İcra İflas Kanunu, Ankara 1972.

KARAYALÇIN, Yaşar : Ticaret Hukuku, I. Giriş-Ticari İşletme, Ankara 1968.

KURU, Baki : İcra ve İflas Hukuku, c. I, Ankara 1988 (KURU- c. I).

KURU, Baki : İcra ve İflas Hukuku, c. II, Ankara 1990 (KURU, c. II).

KURU, Baki : İcra ve İflas Hukuku, c. III, Ankara 1993 (KURU, c. III).

KURU, Baki : İcra ve İflas Hukukunda Müddetler, Ankara 1972 (KURU- Müddetler).

KURU, Baki : Ödeme Emri, AD 1961/1-2 s. 30-46 (KURU- Ödeme Emri).

KURU, Baki : Ticareti Terk Eden Tacirlerin Tabi Bulunduğu Hükümler, Ankara 1970 (KURU- Ticaret)

KURU, Baki /

ARSLAN, Ramazan /

YILMAZ, Ejder

:

İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, Ankara 2004 (KURU/ARSLAN/YILMAZ- Ders Kitabı)

KURU, Baki /

ARSLAN, Ramazan /

YILMAZ, Ejder

:

İcra ve İflas Kanunu ile Nizamnamesi ve Yönetmeliği, Ankara 2004 (KURU / ARSLAN / YILMAZ- Kanun)

MALKOÇ, İsmail : Açıklamalı-İçtihatlı Türk Ceza Kanunu, Ankara 2002.

MUŞUL, Timuçin : Kambiyo Senetlerine Dayanan Haciz Yolu ile Takip, (BATİDER 1974/3, s. 603-645.)

XV

MUTLUAY, Kemal : Kambiyo Senetlerine Dayalı Özel Takip Yolunda Borçlunun Borca İtirazı ve Sonuçları, (Yasa D. 1979/3, s. 557-577.)

NAYIR, Halid : Bizde İcra Ceza Davaları,Giresun 1955.

OKANDAN, Recai G. : Umumi Hukuk Dersleri, İstanbul 1951.

OLGAÇ, Senai : İçtihatlarla Tatbikatımızda İcra ve İflas Kanunu, c. I, İstanbul 1978 (OLGAÇ, c.I).

OLGAÇ, Senai : İçtihatlarla Tatbikatımızda İcra ve İflas Kanunu, c. II, İstanbul 1978 (OLGAÇ, c.II).

ÖĞÜTÇÜ, Tahir/

ÇİTOĞLU, Ali

:

Uygulamalı İcra ve İflas Kanunu, cilt I, Ankara 1977 (ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.I).

ÖĞÜTÇÜ, Tahir/

ÇİTOĞLU, Ali

:

Uygulamalı İcra ve İflas Kanunu cilt II, Ankara 1977 (ÖĞÜTÇÜ/ÇİTOĞLU, c.II).

ÖZBUDUN, Ergun : Türk Anayasa Hukuku, Ankara 2003

ÖZKAN, Hasan : İcra İflas Davaları ve Tatbikatı, Ankara 1999.

PEHLİVANLI, M. Gündüz : Açıklamalı İcra ve İflas Kanunu, clit I, Ankara 1998 (PEHLİVANLI, c.I).

PEHLİVANLI, M. Gündüz : Açıklamalı İcra ve İflas kanunu, clit II, Ankara 1999 (PEHLİVANLI, c.II).

PEKCANITEZ, Hakan : 4949 Sayıl Kanunla İcra Hukukunda Yapılan Değişikliklerin Değerlendirilmesi, (TBBD 2003/49, s. 137-158.)

POSTACIOĞLU, İlhan E. : İcra Hukuku Esasları, İstanbul 1982 (POSTACIOĞLU- İcra).

POSTACIOĞLU, İlhan E. : 538 Sayılı Kanunun İcra ve İflas Kanununa Getirdiği Yenilikler, İstanbul 1965 (POSTACIOĞLU- Yenilikler).

XVI

RADO, Türkan : Roma Hukuku Dersleri – Borçlar Hukuk, İstanbul 1974 (RADO-Borçlar)

RADO, Türkan : Roma Hukukunda Cebri İcra Usullerinin İnkişafı İÜHFM 1944, s. 229-240 (RADO-Cebri İcra)

SALAR, M. Necati : Açıklamalı ve İçtihatlı İcra ve İflas Yasası, Ankara 1978.

SENCER, Muzaffer : Belgelerle İnsan Hakları, İstanbul 1988.

SEVİĞ, Vasfi Reşit : İcra ve İflas Kanunu, İkinci Safha Haciz, Ankara 1967.

ŞİMŞEK, Edip : Uygulamalı İcra ve İflas Kanunu, Ankara 1989.

TANRIVER, Süha : İlamlı İcra Takibinin Dayanakları ve İcranın İadesi, Ankara 1996.

TUNCAY, Salih /

DEMİRHAN, H. Orhan

:

Yeni ve Değişik Hükümleriyle İcra ve İflas Kanunu, Ankara 1965.

TÜRKEŞ, Şükrü : İcra-İflas Suç ve Cezaları, İstanbul 1977.

UMAR, Bilge : İcra İflas Hukukunun Tarihi Gelişimi ve Genel Teorisi, İzmir 1973.

UMUR, Ziya : Roma Hukuku Dersleri, İstanbul 1987.

UYAR, Talih : İcra ve İflas Hukukunda Suç Sayılan Fiiller (İcra-İflas Suçları) Manisa 1987 (UYAR-İcra-İflas Suçları).

UYAR, Talih : Gerekçeli-Notlu-İçtihatlı İcra ve İflas Kanunu, cilt II, Ankara 1996 (UYAR, c. II)

UYAR, Talih : Gerekçeli-Notlu-İçtihatlı İcra ve İflas Kanunu, cilt VI, Ankara 1997 (UYAR, c. VI)

UYAR, Talih : İcra İflas Hukukunun Tarihçesi, (AD 1972/1 s. 72-77) (UYAR- Tarihçe).

XVII

UYAR, Talih : İcra Hukukunda Mal Beyanında Bulunmama Suçu 1977/4 s. 649-652 (UYAR- Mal Beyanında Bulunmama Suçu).

UYAR, Talih : Borca İtiraz, Bursa BD 1988/33-34 s. 45-51 (UYAR-Borca İtiraz).

UYAR, Talih : Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yolu ile Takiplerde Borca İtiraz Nedenleri, (İBD 1989/1-2-3, s. 14-41) (UYAR- Nedenler).

UYAR, Talih : 4949 Sayılı 17.7.2003 Tarihli, İcra ve İflas Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Getirdiği Yenilikler, (TBBD 2003/49, s. 150-221) (UYAR-Yenilikler).

UYAR, Talih : İcra Suçlarında Yargılama Usulü (İBD 1987/7-8-9, s. 534-557) (UYAR- Yargılama).

UYAR, Talih : İcra Suçlarında Şikayet, Dava ve Ceza Zamanaşımı Süresi, (ABD 1975/4 s. 494-498 ) (UYAR-Süre).

UYAR, Talih : Takip Hukukunda Gerçeğe Aykırı Beyanda Bulunma Suçu, Mersin BD, 1987/4 s. 12-15 (UYAR-Gerçeğe Aykırı Beyan)

ÜNAL, Şeref : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi İnsan Haklarının Uluslararası İlkeleri, Ankara 2001.

ÜNVER, Naci : İcra ve İflas Kanununda Suç Sayılan Eylemler, Ankara 1997.

ÜSTÜNDAĞ, Saim : İcra Hukukunun Esasları, İstanbul 2004 (ÜSTÜNDAĞ-İcra)

ÜSTÜNDAĞ, Saim : İcra ve İflas Kanunu’nun Dünü ve Bugünü, İstanbul 1990 (ÜSTÜNDAĞ- Dün ve Bugün).

YASİNOĞLU, Kemal / ERGENÇ, Mustafa Nida

:

İcra ve İflas Kanunu İçtihatlar ve İlgili Mevzuat, İstanbul 1991.

XVIII

YELEKÇİ, Memduh : Notlu-Açıklamalı Emsal Yargıtay Kararlarıyla İcra ve İflas kanunu, Ankara 1986.

YILDIRIM, M. Kamil : İcra Hukukunun Anayasa ile İlişkisi ve Ölçülülük İlkesi, Hukuk Araştırmaları, 1989/1-3 s. 98-115.

YILMAZ, Ejder : İcra ve İflas Kanunumuz Yine Değişti, (ABD 1989/1, s. 105-135) (YILMAZ-Değişiklik).

YILMAZ, Ejder : Borçlunun Sözleşmeden Doğan Yükümlülüğünü Yerine Getirememesine İlişkin Anayasa Hükmü ve İcra ve İflas suçları, AİHS ve Anayasa m. 38/8 Açısından Ödenmeyen Para Borçlarında Yaptırımlar Sempozyumu, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara 2001 (YILMAZ-Yükümlülük).

ZEVKLİLER, Aydın/ HAVUTÇU, Ayşe

:

Medeni Hukuk Temel Bilgiler, Ankara 2004.

202

ÖZET

Mal beyanı; hakkında icra takibi yapılan borçlunun gerek kendisinde,

gerekse üçüncü şahıslar elinde bulunan mal (eşya), alacak ve haklarından, borcuna

yetecek kadarının cins, tür, nitelik ve özelliklerini, her türlü kazanç ve gelirlerini,

yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını ve buna göre borcunu ne suretle

ödeyeceğini, yazı ile veya sözlü olarak, kanuni süresi içerisinde İcra Müdürlüğüne

(İcra Dairesine) bildirmesidir (İİK m.74).

Bir icra takibinde ödeme ya da icra emrini alan borçlu ödeme süresi

içerisinde borcunu ödemez ve itirazda bulunarak icra takibini de durdurmazsa,

yasanın öngördüğü süre içerisinde ve yine yasanın öngördüğü şekil ve içerikte

mal beyanında bulunmak zorundadır.

Mal beyanında bulunma yükümlülüğüne aykırı hareket İcra ve İflas

Kanunumuzca suç sayılmış ve yaptırıma bağlanmıştır. Buna göre, borçlu, kanuni

süresi içerisinde usulüne uygun şekilde mal beyanında bulunmaz ise alacaklının

iki seçimlik hakkı vardır:

a) Alacaklı dilerse, mal beyanında bulunmayan borçlunun beyanda

bulununcaya kadar hapisle tazyikine karar verilmesi istemiyle (İİK m.76) icra

mahkemesine başvurur,

b) Dilerse, mal beyanında bulunmama suçundan dolayı, beyanda

bulunmayan borçlunun (on günden bir aya kadar hafif hapis cezası ile)

cezalandırılması için (İİK m.337/I) icra mahkemesine başvurur.

Bunun yanında, mal beyanında bulunma yükümlülüğü altında olan

kimsenin, bu beyanını gerçeğe aykırı olarak yapması da İİK m.338’e göre suç

sayılmıştır.

Aynı şekilde, ticareti terkeden tacir de mal beyanında bulunmakla

yükümlüdür. İİK m.44’de belirtilen bu yükümlülüğe aykırı hareket eden tacir de

İİK m.337a uyarınca hafif hapis cezasıyla cezalandırılır.

Biçimlendirilmiş

Silinmiş: Bir borç ilişkisinde borçlu, borcunu rızası ile ve usulüne uygun olarak yerine getirmezse, alacaklının talebi üzerine devlet kuvveti yardımıyla borcunu yerine getirmeye zorlanır. Bu bağlamda, alacaklının alacağı, borçlunun mallarının, Devletin icra organları (icra dairesi) tarafından haczedilip satılmasından elde edilen para ile karşılanır. Ancak gerek alacaklı gerekse icra dairesi borçlunun ne tür mallara sahip olduğunu bilemez. İşte alacaklının alacağına kolayca kavuşması ve haczin başarılı olabilmesi için hukukumuzda mal beyanı müessesesi düzenlenmiştir (İİK m.74 vd.) ¶

Silinmiş: Borçlu bakımından mal beyanı yükümlülüğünün doğması için, mal beyanının gerekli olduğu geçerli bir icra takip yoluna başvurulmuş olması ve bu takip dolayısıyla ve gönderilecek ödeme veya icra emrinin usulüne uygun olarak tebliğ edilmiş olması gerekir.¶

Silinmiş: Mal beyanı, sözlü veya yazılı olarak icra dairesine yapılır. Mal beyanında bulunma süresi olarak ise İİK. takip yollarının türüne göre çeşitli süreler öngörmüştür. Buna göre mesela; İİK m.60/4 ve m.75 uyarınca 7 gün, İİK m.168/6 uyarınca 10 gün ve ilamlı icrada da yine 7 gündür. ¶

Silinmiş: Alacaklının bu talepleri karşısında, şartların oluştuğunu tespit eden mahkeme (talebe göre) borçlunun hapisle tazyikine veya hafif hapis cezası ile cezalandırılmasına karar verir. ¶

Silinmiş: Buna göre mal beyanını gerçeğe aykırı şekilde yapan kimse alacaklının şikayeti üzerine icra mahkemesi tarafından bir aydan altı aya kadar hafif hapis cezası ile cezalandırılır. ¶Ayrıca, icra dairesine yaptığı mal beyanında malı olmadığını bildirmiş veya borcuna yetecek kadar mal göstermemiş yada hiç mal beyanında bulunmamış olan borçlu, sonradan kazandığı malları ve gelirinde meydana gelen artışları da süresi içinde icra dairesine bildirmek zorundadır (İİK m.77). ¶İşte bu yükümlülüğe uymayan borçlu da alacaklının şikayeti üzerine İİK m.339 uyarınca hafif hapis cezası ile cezalandırılır.

Silinmiş: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 4 nolu Protokolün 1. maddesindeki “hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.” hükmü, 4709 sayılı Kanun ile TC Anayasası’nın 38. maddesine eklenmiştir. Bu hüküm karşısında, İİK m.337’nin durumu şöyle özetlenebilir: ¶Mal beyanında bulunmama eyleminin suç olarak düzenlenmesiyle korunan değer, cebri icra işlemlerinin ... [1]

Sayfa 202: [1] Silinmiş Betakopi 20.08.2004 14:16:00

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 4 nolu Protokolün 1. maddesindeki “hiç

kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı

özgürlüğünden alıkonulamaz.” hükmü, 4709 sayılı Kanun ile TC Anayasası’nın 38.

maddesine eklenmiştir. Bu hüküm karşısında, İİK m.337’nin durumu şöyle

özetlenebilir:

Mal beyanında bulunmama eyleminin suç olarak düzenlenmesiyle korunan

değer, cebri icra işlemlerinin yürütülmesi sırasında borçluya, kanunla öngörülmüş

bulunan yükümlülüktür. Dolayısıyla, bu suçun işlenmesiyle, kanunla getirilen bu

yükümlülük yani kamu düzeni ihlal edilmektedir. Bu bağlamda, bu durumun

sözleşmeyle veya sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülükle ve ayrıca borcun

ödenip ödenmemesi ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bu nedenle İİK m.337’de

düzenlenen suça ilişkin eylemin gerçekleştirilmesi ile herhangi bir sözleşmeye aykırı

hareket edilmesi sözkonusu olmayıp, kanunla getirilen, mal beyanında bulunma

yükümlülüğüne aykırı hareket edilmektedir. Bu itibarla İİK m.337 hükmünün Anayasa

m.38/8 ile getirilen yasak kapsamında değerlendirilmesi mümkün değildir.

203

SUMMARY

Property declaration: is a declaration, whether in writing or spoken, made before

Court of Bailiff Directorate (Department of Bailiff) by the debtor for which the

prosecution is underway, stating enough property of his / her or third parties’

(goods), collectibles and rights with their description, type, qualities and features

and all kinds of income and interests, means of livelihood depending on life style,

to meet the dept and the way he or she will meet the dept accordingly, within the

legal duration. (TTKM 74).

If a debtor who have received an order to pay or a decree for prosecution fails to pay his or her dept or suspend the prosecution by objecting, he or she must issue a property declaration in accordance with the provisions of the Law and within the set time as stated in the Law.

Failing to perform in accordance with the responsibility of issuing a property declaration is a criminal offense and sanctioned by the Law. Accordingly, if the debtor fails to issue a property declaration in accordance with the provisions of the Law and within the set time as stated in the Law, payee has two choices:

a) Payee may apply before the Court of Bailiff with the request for the debtor failing to issue a property declaration to be held in custody until he or she issues the declaration (TTKM 76)

b) Or he or she may apply before the Court of Bailiff with the request for the debtor failing to issue a property declaration to be charged with the offense (imprisonment for ten days to one month) (TTKM 337/ I).

Additionally, it is also a criminal offense for the debtor with the responsibility to issue a property declaration to disclose false information in his or her declaration in accordance with the provisions of TTKM 338.

Similarly, trader quitting his or her trade must issue a property declaration too. Trader who fails to perform in accordance with this responsibility provided for in TTKM 44 is also charged with mild imprisonment penalty in accordance with TTKM 337a.

Biçimlendirilmiş

Biçimlendirilmiş: Yazı tipi: TimesNew Roman, 8 nk

Biçimlendirilmiş: Yazı tipi: TimesNew Roman



Biçimlendirilmiş: Satır aralığı: Birden çok 1,42 satır



Biçimlendirilmiş: Madde İşaretlerive Numaralandırma



Biçimlendirilmiş: Madde İşaretlerive Numaralandırma




Biçimlendirilmiş: Satır aralığı: Birden çok 1,4 satır


204

Biçimlendirilmiş: Girinti: İlk satır: 0 nk


Silinmiş: ÖZ¶Bir borç ilişkisinde borçlu, borcunu rızası ile ve usulüne uygun olarak yerine getirmezse, alacaklının talebi üzerine devlet kuvveti yardımıyla borcunu yerine getirmeye zorlanır. Bu bağlamda, alacaklının alacağı, borçlunun mallarının, Devletin icra organları (icra dairesi) tarafından haczedilip satılmasından elde edilen para ile karşılanır. Ancak gerek alacaklı gerekse icra dairesi borçlunun ne tür mallara sahip olduğunu bilemez. İşte alacaklının alacağına kolayca kavuşması ve haczin başarılı olabilmesi için hukukumuzda mal beyanı müessesesi düzenlenmiştir (İİK m.74 vd.) ¶Mal beyanı; hakkında icra takibi yapılan borçlunun gerek kendisinde, gerekse üçüncü şahıslar elinde bulunan mal (eşya), alacak ve haklarından, borcuna yetecek kadarının cins, tür, nitelik ve özelliklerini, her türlü kazanç ve gelirlerini, yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını ve buna göre borcunu ne suretle ödeyeceğini, yazı ile veya sözlü olarak, kanuni süresi içerisinde İcra Müdürlüğüne (İcra Dairesine) bildirmesidir (İİK m.74). ¶Borçlu bakımından mal beyanı yükümlülüğünün doğması için, mal beyanının gerekli olduğu geçerli bir icra takip yoluna başvurulmuş olması ve bu takip dolayısıyla ve gönderilecek ödeme veya icra emrinin usulüne uygun olarak tebliğ edilmiş olması gerekir.¶Bir icra takibinde ödeme ya da icra emrini alan borçlu ödeme süresi içerisinde borcunu ödemez ve itirazda bulunarak icra takibini de durdurmazsa, yasanın öngördüğü süre içerisinde ve yine yasanın öngördüğü şekil ve içerikte mal beyanında bulunmak zorundadır. ¶Mal beyanı, sözlü veya yazılı olarak icra dairesine yapılır. Mal beyanında bulunma süresi olarak ise İİK. takip yollarının türüne göre çeşitli süreler öngörmüştür. Buna göre mesela; İİK m.60/4 ve m.75 uyarınca 7 gün, İİK m.168/6 uyarınca 10 gün ve ilamlı icrada da yine 7 gündür. ¶Mal beyanında bulunma yükümlülüğüne aykırı hareket İcra ve İflas Kanunumuzca suç sayılmış ve yaptırıma bağlanmıştır. Buna göre, borçlu, kanuni süresi içerisinde usulüne uygun şekilde mal beyanında bulunmaz ise alacaklının iki seçimlik hakkı vardır:¶a) Alacaklı dilerse, mal beyanında bulunmayan borçlunun beyanda bulununcaya kadar hapisle tazyikine karar verilmesi istemiyle (İİK m.76) icra mahkemesine başvurur, ¶b) Dilerse, mal beyanında bulunmama suçundan dolayı, beyanda bulunmayan borçlunun (on günden bir aya kadar hafif hapis cezası ile) cezalandırılması için (İİK m.337/I) icra mahkemesine ... [1]

Sayfa 204: [1] Silinmiş Betakopi 20.08.2004 14:17:00

ÖZ

Bir borç ilişkisinde borçlu, borcunu rızası ile ve usulüne uygun olarak yerine getirmezse,

alacaklının talebi üzerine devlet kuvveti yardımıyla borcunu yerine getirmeye zorlanır. Bu

bağlamda, alacaklının alacağı, borçlunun mallarının, Devletin icra organları (icra dairesi)

tarafından haczedilip satılmasından elde edilen para ile karşılanır. Ancak gerek alacaklı

gerekse icra dairesi borçlunun ne tür mallara sahip olduğunu bilemez. İşte alacaklının

alacağına kolayca kavuşması ve haczin başarılı olabilmesi için hukukumuzda mal beyanı

müessesesi düzenlenmiştir (İİK m.74 vd.)

Mal beyanı; hakkında icra takibi yapılan borçlunun gerek kendisinde, gerekse üçüncü şahıslar

elinde bulunan mal (eşya), alacak ve haklarından, borcuna yetecek kadarının cins, tür, nitelik

ve özelliklerini, her türlü kazanç ve gelirlerini, yaşayış tarzına göre geçim kaynaklarını ve

buna göre borcunu ne suretle ödeyeceğini, yazı ile veya sözlü olarak, kanuni süresi içerisinde

İcra Müdürlüğüne (İcra Dairesine) bildirmesidir (İİK m.74).

Borçlu bakımından mal beyanı yükümlülüğünün doğması için, mal beyanının gerekli olduğu

geçerli bir icra takip yoluna başvurulmuş olması ve bu takip dolayısıyla ve gönderilecek

ödeme veya icra emrinin usulüne uygun olarak tebliğ edilmiş olması gerekir.

Bir icra takibinde ödeme ya da icra emrini alan borçlu ödeme süresi içerisinde borcunu

ödemez ve itirazda bulunarak icra takibini de durdurmazsa, yasanın öngördüğü süre içerisinde

ve yine yasanın öngördüğü şekil ve içerikte mal beyanında bulunmak zorundadır.

Mal beyanı, sözlü veya yazılı olarak icra dairesine yapılır. Mal beyanında bulunma süresi

olarak ise İİK. takip yollarının türüne göre çeşitli süreler öngörmüştür. Buna göre mesela; İİK

m.60/4 ve m.75 uyarınca 7 gün, İİK m.168/6 uyarınca 10 gün ve ilamlı icrada da yine 7

gündür.

Mal beyanında bulunma yükümlülüğüne aykırı hareket İcra ve İflas Kanunumuzca suç

sayılmış ve yaptırıma bağlanmıştır. Buna göre, borçlu, kanuni süresi içerisinde usulüne uygun

şekilde mal beyanında bulunmaz ise alacaklının iki seçimlik hakkı vardır:

a) Alacaklı dilerse, mal beyanında bulunmayan borçlunun beyanda bulununcaya kadar hapisle

tazyikine karar verilmesi istemiyle (İİK m.76) icra mahkemesine başvurur,

b) Dilerse, mal beyanında bulunmama suçundan dolayı, beyanda bulunmayan borçlunun (on

günden bir aya kadar hafif hapis cezası ile) cezalandırılması için (İİK m.337/I) icra

mahkemesine başvurur.

Alacaklının bu talepleri karşısında, şartların oluştuğunu tespit eden mahkeme (talebe göre)

borçlunun hapisle tazyikine veya hafif hapis cezası ile cezalandırılmasına karar verir.

Bunun yanında, mal beyanında bulunma yükümlülüğü altında olan kimsenin, bu beyanını

gerçeğe aykırı olarak yapması da İİK m.338’e göre suç sayılmıştır. Buna göre mal beyanını

gerçeğe aykırı şekilde yapan kimse alacaklının şikayeti üzerine icra mahkemesi tarafından bir

aydan altı aya kadar hafif hapis cezası ile cezalandırılır.

Ayrıca, icra dairesine yaptığı mal beyanında malı olmadığını bildirmiş veya borcuna yetecek

kadar mal göstermemiş yada hiç mal beyanında bulunmamış olan borçlu, sonradan kazandığı

malları ve gelirinde meydana gelen artışları da süresi içinde icra dairesine bildirmek

zorundadır (İİK m.77).

İşte bu yükümlülüğe uymayan borçlu da alacaklının şikayeti üzerine İİK m.339 uyarınca hafif

hapis cezası ile cezalandırılır.

Aynı şekilde, ticareti terkeden tacir de mal beyanında bulunmakla yükümlüdür. İİK m.44’de

belirtilen bu yükümlülüğe aykırı hareket eden tacir de İİK m.337a uyarınca hafif hapis

cezasıyla cezalandırılır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 4 nolu Protokolün 1. maddesindeki “hiç kimse

yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden

alıkonulamaz.” hükmü, 4709 sayılı Kanun ile TC Anayasası’nın 38. maddesine eklenmiştir.

Bu hüküm karşısında, İİK m.337’nin durumu şöyle özetlenebilir:

Mal beyanında bulunmama eyleminin suç olarak düzenlenmesiyle korunan değer, cebri icra

işlemlerinin yürütülmesi sırasında borçluya, kanunla öngörülmüş bulunan yükümlülüktür.

Dolayısıyla, bu suçun işlenmesiyle, kanunla getirilen bu yükümlülük yani kamu düzeni ihlal

edilmektedir. Bu bağlamda, bu durumun sözleşmeyle veya sözleşmeden kaynaklanan bir

yükümlülükle ve ayrıca borcun ödenip ödenmemesi ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bu

nedenle İİK m.337’de düzenlenen suça ilişkin eylemin gerçekleştirilmesi ile herhangi bir

sözleşmeye aykırı hareket edilmesi sözkonusu olmayıp, kanunla getirilen, mal beyanında

bulunma yükümlülüğüne aykırı hareket edilmektedir. Bu itibarla İİK m.337 hükmünün

Anayasa m.38/8 ile getirilen yasak kapsamında değerlendirilmesi mümkün değildir.

Documents

T.C. ANKARA ÜN VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ ÖZEL ...acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/557/861.pdf · t.c. ankara Ünİversİtesİ sosyal bİlİmler enstİtÜsÜ Özel hukuk