T.C.
ATILIM NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU YNETM VE SYASET BLM
YKSEK LSANS PROGRAMI
TRKYEDE SLAMCI HAREKET
GELM, LKLER, AYRILIKLARI VE DNM
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan
Necmi UZUN
Tez Danman
Yrd. Do. Dr. Hayriye ZEN
Ankara-2011
T.C.
ATILIM NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU YNETM VE SYASET BLM
YKSEK LSANS PROGRAMI
TRKYEDE SLAMCI HAREKET
GELM, LKLER, AYRILIKLARI VE DNM
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan
Necmi UZUN
Tez Danman
Yrd. Do. Dr. Hayriye ZEN
Ankara-2011
NSZ
Bu almada, slamc hareket kavramnn Trkiyede ortaya k, bu kta
etkili olan siyasal ve sosyal etmenler, hareketi temsil eden farkl gruplarn temel
dnceleri, laik Kemalist sistem ile ve kendi aralarndaki ilikileri, gr ayrlklar
ile Trkiyenin ekonomik, siyasal ve sosyal deikenlerine bal olarak yaadklar
deiim ve dnm ele alnmaktadr.
ii
NDEKLER
NSZ.................................i
NDEKLER.......................ii
GR...........................1
BRNC BLM
ALIMANIN KAVRAMSAL EREVES
1.1. TOPLUMSAL HAREKET YAKLAIMLARI..................................................5
1.1.1. Kolektif Davran Yaklam ve rrasyonel Kalabalklar....................6
1.1.2. Rasyonalist Yaklamlar......................................................................8
1.1.2.1. Kaynak Mobilizasyonu Yaklam...........................................9
1.1.2.2. Siyasi Sre Yaklam..........................................................11
1.1.3. Yeni Toplumsal Hareketler Yaklam..............................................14
1.2. TOPLUMSAL HAREKET YAKLAIMLARI VE SLAMCI HAREKET.......18
1.2.1. Deerlendirme ve Sonu.....................................................................34
KNC BLM
TRKYEDE SLAMCILIIN DOUU
2.1. SLAMCILIK KAVRAMI................................................................................40
2.1.1. slamcln Temsili........................................................................42
2.1.2. slamcln ve slamclarn zellikleri..........................................44
2.1.3. slamcln Dier Fikir Akmlaryla likileri................................47
2.1.3.1. Batclar le likileri.............................................................47
2.1.3.2. Trkler le likileri...........................................................48
2.1.4. II. Abdlhamit ve Pan-slamizm.....................................................49
2.1.5. slamclar, Milli Mcadele ve Mustafa Kemal...............................51
NC BLM
SLAMCILIIN FETRET DEVR
3.1. ERKEN CUMHURYET DNEMNDE SLAMCILIK.................................55
3.1.1. Hilafetin Kaldrlmasnn Etkisi.....................................................55
3.1.2. Cumhuriyetin Kutsallk Aray.....................................................56
iii
3.2. SLAMCILARIN TEPKLER..........................................................................61
3.2.1. Mehmet Akif Ersoy..................................................................62
3.2.2. Hem Terk Hem Tepki: Mustafa Sabri Efendi..........................65
3.2.3. Said Nursi ve Nurculuk Hareketi.............................................65
3.2.4. Sleymanclk Hareketi............................................................69
3.3. KEMALSTLERN SLAMDA REFORM YAPMA VE MLL DN KURMA
ABALARI................................................................................................................77
3.3.1. Trke Ezan.....................................................................................78
3.3.2. Cami Yerine Halkevleri...................................................................80
3.3.3. slamclarn Tepkileri ve Yerel Ayaklanmalar................................80
3.3.3.1. Menemen Olay.....................................................................81
3.3.3.2. Bursa Ulucamii Olay ve Dierleri.......................................82
DRDNC BLM
OK PARTL DNEM VE SLAMCILIIN YKSEL
4.1. SLAMCILIIN YKSEL...........................................................................85
4.1.1. Kemalizmin Otoriter Yaps.............................................................86
4.1.2. ok Partili Dneme Gei Ve Partilerin Dine Yaklam................88
4.1.2.1. Cumhuriyet Halk Partisinin lk Yaklam............................88
4.1.2.2. Dier Partilerin Yaklam......................................................89
4.1.2.3. Demokrat Partinin Yaklam................................................90
4.1.2.4. Cumhuriyet Halk Partisinin kinci Yaklam.......................90
4.1.3. Demokrat Parti ve slamclk...........................................................92
BENC BLM
SLAMCI HAREKET DNEM
5.1. SLAMCILIKTAN SLAMCI HAREKETE GELMES..............................94
5.1.1. Ticanilerin Katks...........................................................................94
5.1.2. 1945 Sonras slamc Hareketlilik....................................................98
5.1.3. Necip Fazl Ksakrek ve Byk Dou Hareketi..........................101
5.1.4. 1950 Sonras slamc Hareketlilik..................................................105
5.1.4.1. Cemaatlerin Siyasi Duruu...................................................107
iv
5.1.4.2. Tarikatlarn Canlanmas........................................................110
5.1.4.3. slamclarn Milliyetilemesi ve Trk-slam Sentezi..........113
5.1.4.4. Laik Kesimlerin Glenmesi ve slam Alglar....................117
5.1.4.5. 27 Mays Darbesi ve slamc Harekete Etkisi.......................118
5.2. SYASAL SLAMCI HAREKET......................................................................120
5.2.1. Milli Trk Talebe Birlii (MTTB).................................................120
5.2.1.1. MTTBnin Kemalist Milliyetilik Dnemi...........................120
5.2.1.2. MTTBnin slamc Dnemi..................................................123
5.2.2. Aknclar........................................................................................127
5.2.3. Milli Gr Hareketi......................................................................131
5.2.3.1. Milli Grn zellii ve Toplumsal Taban.......................133
5.2.3.2. Milli Nizam Partisi (MNP)...................................................136
5.2.3.3. Milli Grn Avrupa Tekilatlanmas................................139
5.2.3.4. Milli Selamet Partisi (MSP)..................................................140
5.2.3.5. Refah Partisi (RP).................................................................143
5.2.3.6. Fazilet Partisi (FP)................................................................152
5.2.3.7. Adalet ve Kalknma Partisi (AK Parti).................................154
5.2.3.8. Saadet Partisi (SP).................................................................161
5.2.4. Radikal slamc Hareket................................................................162
5.2.4.1. Hizbut Tahrir ve Ercment zkan.......................................164
5.2.4.2. Radikal slamc Hareketin Dergileri.....................................166
5.2.4.3. ran slam Devrimi ve Afganistan Cihad.............................168
5.2.4.4. 1980 Sonras Radikal slamc Hareket..................................169
5.2.4.5. Radikal slamc Hareketin Dalmas...................................179
5.3. KLTREL SLAMCI HAREKET
5.3.1. Fethullah Glen Hareketi..............................................................183
5.3.2. slamc Hareketin 1980 Sonras Kitlesel Ykselii......................203
5.3.2.1. mam Hatip Liseleri...............................................................209
5.3.2.2. slamc Hareketin Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Ykselii.221
5.3.2.3. slamc Hareketin Zayflamas...............................................233
v
SONU................237
KAYNAKA...........................................................................................................243
TRKE ZET.....259
NGLZCE ZET.....261
GR
Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan itibaren Cumhur
