• DIN

VE •

TRAFIK (Trafik, Kader, Kaza, TevekkUI, irade, Ahlak ve Kul Hakk1)

-I-

Sempozyum Yurutme Kurulu Ba~kam ve Yayma Haz1rlayan Prof. Dr. Fikret KARAMAN

inoni.i Oniversitesi ilahiyat Faki.iltesi

Malatya 2016

inonu Oniversitesi ilahiyat FakUitesi Yaymlan isbn: 978-605-88773-7-5

Bu eserde yer alan "Kitaptan Bolum" ~eklindeki ara~t1rma metinlerinin sorumlulugu ilgili yazarlara aittir.

Dizgi Serkan DEMiR

Editorler Kurulu Prof. Dr. Hulusi ARSLAN Doc;.Dr. Mehmet BiRSiN Doc;.Dr. Veysel OZDEMiR

Yrd. Doc;. Dr. Mustafa BOZKURT Ar~. Grv. Huseyin MARAZ Ar~. Grv. Dr. Serkan DEMiR

Bask!: TDVJ. I ¥A.,..MAT.......U..T1c.tJI.""'nl

Serhat Maha\lesi 1256 Sk. No: ll

Yenimaha\le I Ankara

Tel.: 0312. 354 91 31 (pbx)

Faks: 0312. 354 91 32 e-posta: tdvyayin@diyanetvakfi.org. tr

lsteme Adresi inonu Oniversitesi ilahiyat Fakultesi, Kampus, Malatya

Tel: 0422 377 49 97 e-posta: ilahiyat@inonu.edu.tr

TRAFiK KAZALARI OZELiNDE KADER-OLUM iLi~KiSi

GiRi~·

Yrd. Do~. Dr. Ahmet Emin SEYHAN

Kafkas Oniversitesi ilahiyat Faki.iltesi Ogretim Oyesi

ahmeteminseyhan@gmail.com

Gi.ini.imi.izde trafik kurallannt ogrenmek ve buna uygun davranmak,

fert ve toplum hayatmm bir vazges;ilmezi durumundadtr. Zira trafik kuralla­

nna uyulmadtgt zaman kazalar artmakta; oli.imler, yaralanmalar, maddl ka­

ytplar, acllar ve gozya~lan bir ti.irli.i azalmamaktadtr. Bi.iti.in bu ya~ananlan;

"A lmyazlSI! Kader i~te! Elden negelir! Olaca§1 varm1~! Yiyip-i~ece§i bu kadar­

ml~!" gibi ifadelerle ges;i~tirmek ve meselenin derinlemesine analiz edilme­

sini engellemek dogru degildir. c;:unki.i bu ti.ir ifadeler, insanlarm hatalann­

dan ders s;tkarmasma mani olmakta ve onlan "kadercilige" si.iri.ikleyebilmek­

tedir.

Bu ara~tlrmada isdi sO.resi 13-15 ve Yasin suresi 18-19. ayetler bagla­

mmda trafik kazalan-kader ili~kisine dikkat s;ekilmekte ve kazalarda insan

roli.ini.in belirleyiciligi i.izerinde durulmaktadtr. Nitekim istatistikler, trafik

kazalarmm s;ogunlugunun "insan kaynaklt" oldugunu gostermektedir. Her

ne kadar kazalar "beklenmedik olay" ~eklinde tammlansa da, bunlann arka­

smdaki "ihmali ve hatah davram~lan" gormezlikten gelmek asia dogru degil­

dir. Dolaytstyla kader konusunda dogru bir anlayt~a sahip olmak ve tedbirler

Bu makalenin i~erik a~1smdan olgunla~masma gtirti~ ve onerileriyle katk1 sunan ~ok de­gerli hocalanm Prof. Dr. Osman Karadeniz, Prof. Dr. Cavit Arslan ve k1ymetli meslekta~la­nm Yrd. Do~. Dr. Ayhan H1ra ve Yrd. Do~. Dr. Htiseyin Dogan'a te~ekkurti bor~ bilirim.

230 I DiN VE TRAFiK

almak, "kazalan ortadan kaldirma ya da en asgariye indirmede" etkili ola­

caktir. Bu nedenle ~ah~mamizda kader-oli.im ili~kisi be~ ayn ba~hkta ince­

lenmi~ ve kazalarda insan iradesinin belirleyiciligi i.izerinde durulmu~tur.

1. Her insamn Kaderi Kendi ~abastna Gore ~ekillenir

Bilindigi i.izere kaderin iki boyutu vard1r. Biri; "insan iradesini a~an

ilahi kader boyutu", digeri ise; "ki~inin kendi tercihleri sonucu olu~an kader

boyutu"dur. insanm kendi iradesi d1~mda ger~ekle~en ilahi kader boyutu;

anne ve babasm1, Irkmi, rengini, dilini, cinsiyetini, kan grubunu, boyunu, gen

haritasm1, di.inyaya geli~ yeri ve zamamm (tarih, cografya, toplum ve ki.ilti.ir),

nelerle smanacagm1 ( engelli dogmak, miras yoluyla zenginlik, deprem, tsu­

nami, volkanik patlama, k1thk, kurakhk vs.)lse~ememesidir. Zira bunlar ki.illi

kader programmda ezelde belirlenmi~ hususlard1r. Nitekim ayette; "Hi~bir

musibet (ba~a ge/en ~ey), daha once buyrugumuzda [Levh-i Mahfuz'da (ana

yazlhmdaj ildhfyasalarda) ongoriilmu~] olmad1k~a neyeryi1zi1ni1n ne de sizin

ba~m1za gelir. $i1phesiz ki bu, Allah i~in kolay (bir i~)tir"2 buyurulmaktad1r.

Dolayisiyla insanoglu, kendi dahli olmadan ba~ma gelen ~eylerle smandi­

gmda onlara verdigi tepkiler de onun imtiham olmaktadir.3 Bu a~1dan di.i~i.i­

ni.ildi.igi.inde gi.i~ yetiremeyecegi zor ~eylerle imtihan edilmekten ve daha on­

cekilere yi.iklendigi gibi a~r yi.iklerle sorumlu tutulmaktan Yi.ice Allah'a sigi­

mlmasi tavsiyesi son derece onem kazanmaktad1r.4 Yukandaki ayet, insan

Cafer es-Sadtk'm (6. 148/765) da isabetle kaydettigi tizere, "Kuluyapt1gmdan dolay1 kma· yabildigin ftil kulun kendi ftilidir. Kulu kmayamad1gm ftil ise Allah 'm ftilidir." Bkz. ei-Meclist Muhammed Baktr b. Muhammed Takl el-isfahani, el-Bihdru'l-Envar el-Camiatrlli-Diirer• AhbOri'l-Eimmeti'I-AdhOr, Daru lhyai't-Ttirasi'I-Arabl, Beyrut 1983, V, 59. (Bu eserin te­mini konusundaki katktlarmdan dolayt Kars Ehl-i Beyt Dernegi Ba$kam Seyyid ei-Ekbe~ 1$tk'a te$ekktirti bor~ bilirim). Kanaatimizce engelli doganlar kmanamazken htrstz ve ka­tiller kmamr. Siyah, ktrmtzt veya beyaz tenli doganlar kmanamazken trk~thk yapanlar kt­namr. Deprem, kastrga, hortum ve tsunami gibi tabil afetlere maruz kalanlar kmanamaz­ken bun lara kar$1 zamanmda gereken tedbirleri almayanlar kmamr. Erkek veya ktz olarak doganlar kmanamazken, cinsiyetinin hakkmt vermeyenler ktnamr. ei-Hadld, 57/22. Hasan el-Basrl (o. 110/728),bu ayette musibet ile kast edilenin "iman ve ktifur olmadtgtm", aksine "darhk ve bolluk, zenginlik ve fakirlik" gibi $eyler oldugu kana­atindedir. islamoglu, Mustafa, Hasan el-Basrf'nin Kader Risalesi ve $erhi, Dti$tin Yar. istanbul, 2012, s. 171.

3 "[Bunu bilin ki,} elinizden ka9an [iyi ve ouzel) ~eylere iiziilmeyesiniz ve elinize oe9en {iy i '"" ouzel] ~eylerle de [bo~yere} ~lmarmayasmiZ. (:ilnkii Allah, kendini begenip kiistah9a da~TO­nanlan sevmez." el-Hadld, 57/23. "Rabbimiz! Bize, bizden oncekilere yiikledigin Oibi ag1r yiik yiikleme. Rabbimiz! Bize oucu­miiziin yetmedigi ~eyleri de yiikleme!" ei-Bakara, 2/286.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BAi::LAMINDA TRAFIK SORUNLARI VE (,:OZOM 6NERiLERI I 231

iradesini a~an ilahi kader boyutunun si.irekli devrede oldugunu haber ver­

mekte ve Rabbi ile bagm1 koparmamas1 yoni.inde insanoglunu ikaz etmekte­

dir.

Diger taraftan "insanm kendi ser,:imi sonucu olu~an kader boyutu" ise,

daha r,:ok kendi egilim, arzu, istek, taVJr, tutum, karakter ve ki~iligi netice­

sinde ~ekillenmektedir. ~iinkii Yiice Allah, kainatJ son derece hassas ayar­

larla yaratm1~s ve insanlan imtihan edecegini bildirmi~tir.6 Bu imtihanm ta­

bii bir sonucu olarak ki~iyi ozgiir iradesiyle ba~ ba~a b1rakmi~ ve kendi ka­

derini kendisinin ~ekillendirmesine imkan tammi$, bu yilzden de onu yap­

tildanndan mesul tutmu~tur. Zira insanlan ozgi.ir iradeleriyle ser,:ip yapama­

yacaklan, tam aksine yapmaya mecbur birakildiklan eylemlerden dolaYJ so­

rumlu tutup cezaland1rmak ya da onlan ozgiirce ser,:ip yapamayacaklan i~­

lerle yi.iki.imli.i k1lmak hem ilahi adalete hem de hikmete, dolaYJSiyla akla ve

mant1ga aykmd1r; bu ise koti.i bir ~eydir. Oysa Yiice Allah'm boyle bir adalet­

sizlik/ kotilli.ik yapmas1 soz konusu degildir. Zira adaletinden ve hikmetin­

den ku~ku duyulmayacak Allah Teala, insanlan sorumluluga konu olan ey­

lemlerini ozgi.irce ser,:ip yapmaya elveri~li bir "irade yetenegiyle" ve bunu

gerr,:ekle~tirmeye yetecek bir "kudretle" donatmi~tir.7 Nitekim Ebu Hanife'ye

(o. 150/767) gore de Yiice Allah, her konuda kaide ve kurallan (vas1t) belir­

lemi~ ve karan (hi.iki.im) insanlann iradesine birakm1~tJr. brnegin Yilce Al­

lah, diinyada bulunan her canlmm olecegini bir kural olarak belirlemi~, her­

kesin olecegini haber vermi~,e ancak bu olilmiln sonunda gidilecek cenneti9

ya da cehennemilo belirleme karanm/ yetkisini tamamen kullarm iradesine

birakmi~tJr.u

s ei-Kamer, 54/49; e r-Rahman, 55/7; ei-A'Ia, 87/3. 6 ei-Miilk, 67/2. 7 ei-E~'ari, Ebu'I-Hasan Ali b. Ismail, Makalatii'l-lsltimiyyfn, N~r. Hellmut Ritter, Wiesbaden

1963, s. 229-231; Kadi Abdulcebbar, Ebu'I-Hasen Kad1'l-Kudat, e/-Mu§nifi Ebvtibi't-Tevhfd ve'/-'ad/, N~r. el-Miiessesetii'l-M•snyyetii'l-Amme, Kahire, 1962, I, 177-178; ~ehristani, Ebu'I-Feth Muhammed b. Abdilkerim, el-Milel ve'n-Nihti/, N~r. Ahmed Fehmi Muhammed, Beyrut 1992, I, 45; ~ehristani, Nihdyetii'l-ll<dtim fi llmi'l-keltim, N~r. Alfred Guillaume, Lon­don 1934, s. 397-398.

a ei-Enbiya, 21/34-35; ei-Cum'a, 62/8. 9 el-Beyyine, 98/7-8. 10 en-Nebe, 78/21-30. 11 Ebfi Hanife Nu'man b. Sabit b. Zuta b. Mah, el-Fikhu'l-Ekber, [lmtim-I Aztim'm Be~ Eseri

l~inde), ~ev. Mustafa bz, IFAV Yay, Istanbul, 1992, s. 56.

232 I DIN VE TRAFIK

bte yandan Hakim olan Allah, bir i§i ancak hay1rh, iyi ve faydah bir

gaye i~in yapar. O'nun yaratt1g1 her §eyin belli bir gayesi, amac1, maksad1 ve

anlam1 vard1r; bu yiizden de hikmetlidir. Yiice Allah, kendisi i~in gaye giit­

mez. ~iinkii O'nun hi~bir §eye ihtiyacJ yoktur; O'nun i§lerinin gayesi, insan­

larm iyiligidir. Yiice Allah, adaletlidir ve kimseye zulmetmez. 0, adaletinin ve

merhametinin bir geregi olarak insanlara kitap ve peygamber gondermi$,

ak1l ve irade hiirriyeti bah§etmi§ ve kullarmdan hak edenin cennete girme­

sini istemi§tir. Oyleyse kendilerine tercih hakkl verilen insanlann bu ozgiir­

liiklerini gormezlikten gelerek yapt1klan biitiin kotii fiillerin sorumlulugunu

"Yiice Allah'm irade ve kudretine havale etmeleri" kesinlikle dogru degildir.

Zira o takdirde insanlarm yapt1klan kotii ve ~irkin fiillerin sorumlusu Yiice

Allah olur. Oysa Allah Teala kusursuz ve miikemmeldir. DolayJsJyla kulun

iradesi yok say1hr ve fiillerini Yiice Allah'm iradesiyle ger~ekle§tirdigi iddia

edilirse o zaman Allah'm kusursuzlugundan soz edilemez ve O'nun ahlaki

miikemmelligi ihlal edilmi§ olur. Bu bak1mdan kullar, kendi yapt1klan iyi ya

da kotii fiillerin sorumlusu;lz i§lediklerinin tutsagJdJr.l3 Onlar, istedikleri i~in

Yiice Allah, hayn ve §erri yaratml$ ve yaratmaktadJr. Bu nedenle zerre mik­

tan iyilik ya da kotiiliigun sevab1 yahut cezas1 vard1r.14 Zira insanoglu, ancak

~ah§masmm kar$thgmJ alacakttr.ls

Diger taraftan kullarm fiillerinin Allah'm takdiri ve iradesi sonucu $e­

killendigi kabul edilirse o zaman "hi~bir se~me hiirriyeti olmayan insanlara"

peygamber ve kitap gondermenin, onlan imtihan etmenin, dint ve ahlakl va­

zifelerle yiikiimlii tutmanm, miikafat ve ceza vaat etmenin de hi~b i r anlam1

kalmaz. ~iinkii Yiice Allah, kullanm ozgiir btrakmt$ ve ozgiirliiklerini iyi

yonde kullanabilmeleri i~in onlara akll gibi bir nimet bah$etmi$tir. Dogru i$­

letilen ak1l, sahibini sJrat-J miistakime gotiiriir. Yani ak11 sellm ile dii$iinen

insanlar, kendi yaptJklan yanh$hklar nedeniyle Yiice Allah'! sorumlu tuta­

maz ve kendi yanh$lanm O'nun irade ve kudretine havale edemezler. Me­

sela; trafik kazas1 siisii vererek rakibini oldiirttiikten sonra; "Zaten onun eceli

gelmi~, vakti tamam olmu~, demek ki onun orada olmesi kaderiymi~! O,Al/ah'm

ezelf kazas1 ve yiiriirliikte olan kaderi geregi oldii; onu Allah oldiirdii" diyen ve

tz el-Bakara, 2/286; el-Fussilet, 41/46. 13 ei-Miiddessir, 74/38. t4 ei-Zilzal, 99/7-8; el-Enbiya, 21/47. IS en-Necm, 53/39-42.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BACLAMINDA TRAFIK SORUNLARI VE t;6Z0M ONERiLERi j 233

btittin suyu Ytice Allah'a atan birisi korkuny bir zultim i~lemi~ olur. Zira bu

katil, Allah Teala'nm f(Halwzyere bir insam 6/diirmek tiim insanllg1 oldiirmek

gibidir"16 uyansmt dikkate almamt~, dtinyevl ytkarlar ugruna cinayet i~lemi~,

rakibini ortadan kaldtrmi~, bu kotti fiili bilerek ve isteyerek i~lemi~ ve boyle

bir kaderi kendisi ~ekillendirmi~tir. ~tinkti Kur'an-1 Kerlm, insanm kaderinin

kendi yabasma bagh oldugunu ~oyle haber vermektedir: 11Biz her insanm ka­

derini boynuna dofaml~/Zdlr (kendi ~abasma bag/aml~/Zdlr}; oy/e ki, k1yamet

giinii onun online her ~eyi apk apk kaydedilmi~ bu/acag1 bir sicil (a mel defteri}

pkaracag1z. {Ve o gun ona:] "{$imdi) oku sicilini! (seyretyaptlklanm!)" [dene­

cek,] ~~(~iinkii) bugiin kendi hesabm1 kendin pkaracak durumdasm! Her kim ki

dogruyolu izlemeyi se~erse, bunu kendi iyiligi i~inyapm1~ olacakt1r. Ve her kim

ki, yo/dan saparsa bu kendi kotiiliigiine olacakt1r; kimse kimsenin yiikiinii ta­

~lyacak degildir. Aynca Biz [kendilerine] bir elfi (uyanc1) gondermeden [yap­

tl§l haksizhklardan otiirii hi~bir topluma] azap etmeyiz. "17Gortildtigi.i tizere

bu ayetler, her insanm "kader"inin kendi yabasma bagh oldugunu ortaya

koymakta ve her insanm kaderinin her an, her saniye, her salise yap1p ettik­

lerine, soylediklerine ve savunduklanna gore an be an ~ekillendigini haber

vermektedir.

Ancak i.ilkemizde yaz1lan baz1 meal ve tefsirler de mezkur ayette geyen

"tair (;U. )" kavramma lafzi anlam verildigi ve Ytice Allah'm muradmm ter­

ci.imeye tam olarak yansitilamadtgi gori.ilmektedir. ~oyle ki; "Biz, her insanm

ku~unu (i~lediklerini, yapt1klanm) kendi boynuna dolad1k':18''Her insanm

ugursuzluk ku~unu onun boynuna takm1~1Zd1r':w'Her insanm tair (ku~)ini

16 el-M aide, 5/32. 11 el-lsra, 17/13-15. 18 Bula~, Ali, Kur'an-1 Kerfm ve Tiirk9e Anlam1 (Meal ve Sozliik), Era mat Yay., Istanbul, 1985,

s. 283. 19 Oztiirk, Ya~ar Nuri, http:/ /www.kuranmeali.com/ayetkarsilas­

tirma.asp?sure=17&ayet=13 (Eri~im tarihi: 22.03.2016).

234 I DIN VE TRAFiK

boynuna bajj/ad1k?O"Her insanm da ku~unu boynunda kendine takml~IZ­

d!r': z1"Her insamn talih ku~unu kendi boynuna asml~!Zdlr':Z2"Her insanm ame­

lini boynuna dolad1k, yani mah~ere amelleri boynuna tak11! olarak gelecek­

tir': z3"Her insamn amelini boynunayiikledik':24 "Biz, her insamn amelini kendi

boynuna dolad1k. "25, "Biz, her insanm sorumlulujjunu kendi omuzlanna yiik­

ledik (ozgiir iradesiyle yaptljjl iyi-kotii biitiin i~leri adeta bir halka gibi boy­

nuna ge~irdik). "26 "Her insanm sorumlulujjunu omuzuna yiikledik. "27 Herkesin

(diinyadaki) a mel (ve hareket)ini kendi boynuna dolad!k':ze"Her insanm yap­

tlklanm boynuna dolad1k, her insan yapt1klarma gore muamele goriir"29ve

"Her insanm amelini boynuna dolay1verdik"3o $eklindeki terciimeler kaderin

dogru anla$IlmasmJ epey gii~le$tirmektedir.

Aym $ekilde Yasin suresi 19. Ayette ge~en "tair" kavramma da lafzl

an lam verildigi goriilmektedir. Bununla ilgili muhtelif terciimeler a$agJdaki

2o Ate~. Suleyman, Kur'an-1 Kerim ve Yiice Medii, Yeni Ufuklar Ne~riyat, istanbul, ts., s. 282. 21 Yaz1r, Elmahh Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, Eser Ne~riyat, istanbul, ts. V, 3167.

Yaz1r, meali boyle vermi~ olmasma ragmen tefsir k1smmda ayrmtlya girmi~ ve ~u onemli apklamalan kaydetmi~tir: "Yani, baht-ii kaderini, dlem-i gaybtan u~up ge/ecek o/an hay1r veya ~er nasi bini kendi zimmetine ilzam eyledik, mes'u/iyyeti kendi talep ve ameline tahsis ettik veyahut vebalini nefsine bag/ad1k" Bkz. Yaz1r, a.g.e., V, 3171.

22 Eliapk, R. lhsan, Ya~ayan Kur'an, Niizul S1rasma Gore Tiirk~e Meal- Tefsir, ln~a Yay., Istan­bul, 2011, s. 572. Eliapk, bu ayetin mealinin bir ba~ka yerinde "Herkesin gelecegi ve ne o/acag1 (kaderij bahtljtdiri) kendi boynuna dolanm1~t1r" ~eklinde a~•klam1~tlr. Bkz. s. 266, 5 nolu dipnot

23 Bayrak11, Bayraktar, http:/ fwww.kuranmeali.comfayetkarsilastirma.asp?sure=17&ayet =13 (Eri~im tarihi : 22.03.2016).

24 Kur'an-1 Kerim Medii, Haz. Altunta~. Halil/ ~ahin, Muzaffer, DiB. Yay., Ankara, 2012, s. 282. 2s Donduren, Hamdi, lnsanllga Son (:agn Kur'an-1 Kerfm {Yiice Medii ve Apklamas1), Yeni ~a­

fak Dag1tJm, istanbul, 2003, I, 452. 26 Ozturk, Mustafa, Kur'an-1 Kerim Medii, (An/am ve Yorum Merkezli (:evin), Du~un Yay., Is­

tanbul, 2013, s. 388. 27 Kur'dn Yolu Tiirk~e Meal ve Tefsir, Haz. Karaman, H. <;:agmc1-M. Donmez-1. Kafi-Giimu~.

Sadrettin, DIB Yay., Ankara, 2007, Ill, 468. Bu eseri yayma haz1rlayanlar, tefsir klsmmda; "sorumluluk" diye ~evirdigimiz 13. ayetteki "tair" kelimesi, sozliikte "ku~" demek olup bu­rada mecaz o/arak "sorumluluk" anlammda kullamlml~tlr" ~eklinde bir apklama yaparak gerek~elerini belirtmi~lerdir. Bkz. a.g.e., lll, 469. Ancak "tair" kavrammm semantik analizi yap1ld1g.nda gorUiecegi uzere bu kelimeye "sorumluluk" anlammm verilmesi kanaati­mizce isabetli degildir.

2s <;:antay, Hasan Basri, Kur'dn-1 Hakim ve Medi-i Kerfm, Risale Yay., istanbul, 1995, II, 160. 29 Y1ldmm, Suat, Kur'dn-1 Hakim ve Apklamail Medii, Zaman, Istanbul, 1998, s. 282. 30 Bilmen, Orner Nasuhi, Kur'an-1 Kerfm 'in Tiirk~e Medii Alisi ve Tefsiri, Ak~ag Yay., Ankara,

1991, IV, 1856.

KAZA, KADER VE TEVEKKDL BACLAMINDA TRAFtK soRuNLARJ vE c;:ozOM oNERiLERt I 235

gibidir: "Ugursuzluk ku~unuz sizinle beraberdir ... ",31"Sizin ~urn ku~unuz be­

raberinizde .. .':32 "Ugursuzlugunuz sizinledir ... "33, "Ugursuzluk ~iJ.phesiz si­

zinle beraberdir ... ':J4"Sizin ugursuzlugunuz kendi beraberinizde­

dir .. .':Js"Ugursuzlugunuz sizinle beraber, ~iJ.nkiJ. siz imansrzsmrz .. .':36 "Uguru­

nuzjugursuzlugunuz size baglldrr .. .':37 "Ugursuzlugunuz kendinizden-

dir ... ",JB "Ugursuzlugunuz sizin kendinizdendir ... ",39 "Ugursuzlugunuz sizin

kendinizdedir ... ",4o "Ugursuzluk kendinizdedir ... "41 ve "Sizin ~eametiniz si-

zinle beraberdir ... "42

Kanaatimizce Yasin suresi 18-19. ayetler ~oyle terctime edildiginde

anlam Turk okuyucusuna daha iyi yansitilabilecektir: "(Kafirler) dediler ki:

·~uphesiz biz sizin ytizilniizden ugursuzluga ugrad1k. Eger vazgeymezseniz,

sizi mutlaka ta~lanz ve bizim tarafimizdan size elem dolu bir azap dokunur.'

[Elyiler] ~oyle cevap verdiler: 'Kaderiniz, iyi de kotil de olsa, sizinle birlikte­

dir (Kaderiniz sizin tercihlerinize baghd1r!) [Hakikati] can kulagiyla dinle­

meniz (akhmz1 ba~m1za toplamamz) isteniyorsa [bu sizce kotil bir ~ey mi?

Bu mu ugursuzluk?] Hay1r, fakat siz kendinize yaz1k etmi~ bir toplumsunuz!

(Siz as1l boyle yapmakla kendi kendinizi ttiketiyorsunuz!)'"43

Gorilldilgu ilzere her iki ayette geyen "tair" kavramma "ku~ veya ugur­

suzluk" gibi anlamlann verilmesi, Ytice Allah'm maksadmm okuyucuya tam

olarak yansitilmasma engel olmaktad1r. <;:ilnkti kaynak metnin dilini hedef

31 Oztiirk, Y.,http:/ ;www.kuranmeali.com/ayetkarsilastirma.asp?sure=36&ayet=19 (Eri-~im tarihi: 22.03.2016).

32 Yaz1r, a.g.e., VI, 4014. 33 Bula~, a.g.e., s. 441. 34 Bayrakh, http:/ /www.kuranmeali.com/ayetkarsilastirma.asp?sure=36&ayet=19 (Eri~im

tarihi: 22.03.2016). 35 ~antay, a.g.e., Ill, 34. 36 Y1ldmm, a.g.e., s. 440. 37 islamoglu, Mustafa, Hayat Kitab1 Kur'an Gerek9eli Meal-Tefsir, Dii~un Yay., istanbul, 2012,

s. 874. 38 Kur'an Yo/u Tiirk9e Meal ve Tefsir, Haz. Karaman v. dger., IV, 482; Kur'an-1 Kerfm Medii,

Haz. Altunta~, Halil/ $ahin, Muzaffer, s. 440. 39 Ate~, a.g.e., s. 440. 40 Dondiiren, a.g.e., II, 679. 41 Oztiirk, M.,a.g.e., s.604. 42 Bilmen, a.g.e., VI, 2924. Bilmen ~eameti, "Sizin ba~m1za gelen ve gelecek be/alar, fe/aketler

sizin 9irkin amellerinizin bir neticesidir, sizin ~irk ve kiifriiniiziin bir cezas1d1r ... " ~eklinde apklamaktad1r. Bkz. a.g.e., VI, 2925-2926, 19 nolu dipnot

43 Esed, Muhammed, Kur'an Mesaj1 Meal-Tefsir, ~ev. Cahit Koytak-Ahmet Ertiirk, i~aret Yay., Istanbul, 2000, s. 898.

236 I DIN VE TRAFIK

dile eksik ve hatah aktaran bu tiir ifadeler, insanlann "kader"i yanh$ anla­

malanna sebebiyet vermektedir. Dola}'lsiyla Kur'an-1 Kerlm'de yer alan bu

ve buna benzer 6nemli kelimelerin semantik analizleri yap1lmadan, siyak ve

sibakma dikkat edilmeden, konuyla ilgili diger ayetler goz 6m1ne ahnmadan

geli~igiizel terciime edilmesi isabetli degildir.44 ~iinkii gerekli ara~t1rmalar

yap1lmadan yaz1lan tefsir ve mealier yeterince anla~1hr olmadtgi gibi Miislii­

manlan yanh~ bir kader anlayt~ma da siiriiklemektedir. Nitekim ayetler,

Kur'an-1 Kerim'in gene/ biittinliigii i9inde anla$tlmaz ve her bir ayet dar bir

~er~evede tek ba~ma degerlendirilmeye kalk1~1l1rsa hatal1 sonuflara ula$11-

masi ka~mtlmaz olur.

Kaynak eserler incelendiginde goriilecegi iizere CahiJiye doneminde

Araplar, fal bakmak i~in ku~lan havaya u~urur ve onlann hareketlerini goz­

lemlerdi. Ku~lar, u~maya ba~lad1klannda gage dogru yiikselir, a~a~ siiziiliir,

saga sola dogru u~arlard1. Onlar da ku~larm degi~ik hareketlerini, u~u~ yon­

lerini, tarzlanm, hayra veya §erre yorarlardt.4S Hz. Peygamber, Araplarm bu

tiir ku~ u~urmalanm bat1l inan~ olarak tammlamt~ ve bunu "~irk"in karde~i

"cibt"ten saym1~tt. Arap~ada batll inanca dayah bu uygulamada kullamlan

aracm "ad1" ya da "niteligi (tair, tetayyur, t1yera)"zamanla "~ans, talih, baht,

ugur, kader ve kismet" anlamlarmda kullamlmaya ba~lanmi~tJ.46 Dolayisiyla

ayetin indigi donemde "tair" kelimesiyle kast edilen ve toplumda anla~Ilan

mana "kader"di. Yani Yiice Allah, bu ifadeyle kullanna adeta; "Siz havaya

u~urdugunuz ku~larm hareketlerine i'akarak gayb1jsizi nasll bir gelecegin

bekledigini ogrenmeyi bir kenara bJrakm da kendi hareketlerinize bakm!

~iinkii "kaderinizi" ~ekillendiren sizlersiniz! Sizin kaderiniz havaya u~urdu­

gunuz ku~un hareketlerine gore degil kendi yap1p ettiginiz davram~lara gore

~ekillenmektedir! 0 halde siz davram~larmtza, soylemlerinize, hal ve hare­

ketlerinize dikkat edin!" demek istemi~ olmahd1r.

K1saca insanlarm yapt1klan iyi ya da k6tii i~lerin dini ve ahlaki sorum­

lulugu kendi omuzlanna yiiklendigi i~in "tair" kavramma "kader" anlammm

44 Kotii bir c;•gJr ac;ana sorumluluk ve gunahtan kifl (pay) olduguyla alakah ~u ayete baklla­bilir: en-Nisa, 4/85.

45 Esed, a.g.e. s. 562, 17 nolu dipnot. 46 lslamoglu, Mustafa, Hayat Kitab1 Kur'dn Gerek~eli Meal- Tefsir, Du~un Yay., Istanbul, 2012,

s. 531, 9 nolu dipnot. Kanaatimizce Turkc;edeki "talih ku~u" kavrammm da buna benzer bir gec;mi~i payla~tJgl soylenebilir.

KAZA, KADER VE TEVEKKUL BACLAMINDA TRAFIK SORUNLARI VE ~OZOM ONERILERI I 237

verilmesi daha isabetlidir. 0 takdirde; "Biz her insamn kaderini boynuna do­

lami~Izd~r': 47"8iz her insamn kaderini kendi ~abasma bag II kildik"4B ve "Kade­

riniz, iyi de kotii de olsa, sizinle birlikte [olacak]tlrf ... ':49 "BahtJmz/ kaderiniz

kendi elinizdedir ... "so $eklindeki terciimeler Yiice Allah'm muradmm daha

iyi anla$Ilmasma ve anlamm Turk okuyucusuna daha dogru aktanlmasma

imkan saglayabilir. <;:iinkii insam bekleyen aktbet, onun ozgiir tercihlerine

baghdtr. Zira Yiice Allah, "Her anyeni bir yaratmada oldugunu"haber vererek

"kader"in insanm soz ve fiillerine gore an be an $ekillendigini bildirmektedir.

2. Yiice Allah Her An Yeni Bir ilahi Tasarruftadu

Bilindigi iizere Allah Teala, sadece "Halik (JJL>) yaratan" degil, aym za­

manda "Hallak (J~ )"or. Yani; "Siirekli yeniden yaratan ve yaratttklanna

her an miidahil olan"d1r. Nitekim 0, bunu $Oyle ifade etmektedir: "Goklerde

ve yerde bulunanlar (her ~eyi sadece) O'ndan isterler. 0, (biitiin bun/an hayata

ge~irmek i~in) her an yeni bir ilahf tasarrujtad1r (her an yeni bir yaratmada­

dir). "51 Goriildiigu iizere her insamn kaderi, tercihlerine ve isteklerine gore

Yiice Allah tarafmdan an be an yaratlimakta; yapttklanna ve soylediklerine

gore $ekillenmektedir. <;:tinkti Kur'an-1 Kerim'de birs;ok ayette ges;en "yevm

(i Y-l" kelimesi s:ok anlamh kelimelerden olup, "giin, an, zaman, devir, don em,

a$ama, evre, merhale" gibi anlamlara gelmektedir.sz Kanaatimizce yukan­

da!·i ayette ges:en "yevm" kelimesi, "an" manasmda kullamlml$ olmahdtr. Bu

bakimdan degi$ik ayetlerde farkh manalara gel en "yevm" kavramma siirekli

aym anlam1 vererek Kur'an-1 Kerim'in anla$1lmasm1 zorla$tlrmak ve kaderin

yanh$ tamtllmasma sebebiyet vermek dogru degildir.

Ote yandan hayrm ve $errin Yiice Allah tarafmdan yarat1lmast, kesin­

likle insanm iradesi ve ses:imleri hususunda bir "belirleme" degildir. <;:iinkii

Allah Teal a, kiilli ve ezell bilgisiyle zaten her $eyi bilmekte ve ku$atmaktad1r.

Nitekim O'nun ilah olmasJ, yaratmi$ oldugu mahh1kat hakkmda "ezeli olarak

47 Esed, a.g.e., s. 561. 48 islamoglu, Hayat Kitab1, s. 530. 49 Esed, a.g.e., s. 898. so Eliapk, a.g.e., s. 266. Eliapk, ugursuzlugu ~oyle a~tklamaktadtr: "Bu ugursuzluk dediginiz

~ey, kendi yaptlklanmzla ortaya pkan bir ~eydir. Siz kendi eylemlerinizle bahtmlZI ve gele­ceginizi o/u~turursunuz."

s1 er-Rahman, 55/29. sz Ragtb, el-lsfahani, e/-Miifredat ft Garibi'/-Kur'an, Kahraman Yay., istanbul. 1986, s. 850.

238 I DlN VE TRAFiK

bilgi sahibi olmasmt" zorunlu ktlar. Dolaytsiyla kul, Allah bildigi is;in degil

kendi karakterinin geregi o fiili i~ler,s3 Yiice Allah da kulun gidi$atlm s;ok iyi

bildigi is;in onun istegini yarattr. Bu nedenle giiniimiiz insanmm kader felse­

fesine ters olarak "Allah bildigi is;in kul yapmaz" veya "Yiice Allah, insanlarm

irade ve tercihlerinden sonra bilgi sahibi olmaz." Eger oyle oldugu iddia edi­

lirse bu durum, Yiice Allah'a atllmt$ biiyiik bir iftira, Allah'm bilgisinin eksik­

ligi ve ahiretin anlamstzhgt sonucunu dogurur.

Ne demek istedigimizi $U ornekle apklayabiliriz : Normal bir siiriicu,s4

azami 120 km htzla gidilmesi gereken bir otoyolda, kendi iradesiyle 230 veya

260 km siirate ula$trsa, iistelik hava yagt$h ve otomobilin tekerlek omrii de

tamamlanmt~sa, boyle bir durumda trafik kazasmm gers;ekle~mesi kas;mll­

maz olur. Bu h1zdaki bir otomobilin ilk virajt alamayarak savrulmas1, taklalar

atmas1, $arampolden a$agt yuvarlanmas1 ve siiriiciiniin olmesi ya da sakat

kalmast iki ses;enekten birisidir. Bu iki ses;enekten hangisinin gers;ekle$ecegi

bize gore mes;hulken Yiice Allah'm bilgisi dahilindedir. Zira istikbalde mey­

dana gelecek bir olay onu gers;ekle~tirecek "sebep" ortaya pkmcaya kadar

diger alternatifler arasmda "apk bir ihtimal olarak" bulunmaya devam eder.

Yani Allah Teala tarafmdan onceden tespit edilen "olaylar/ hadiseler" degil,

"potansiyeller, giis;ler ve kudretler"dir.ss Zira evrende boyle bir diizenj ni­

zam vardtr ve insanoglu da bu t$leyi$e tabidir. Bir ba$ka ifadeyle insanoglu,

onceden tayin ve tespit olmakstzm "belli s1mrlar is;inde potansiyel olarak iyi­

lik ya da kotiiliik yap rna kabiliyet ve kapasitesine" sahiptir.

Bu bakJmdan ornegimizdeki h!Z tutkunu siiriicii oldiigiinde intihar et­

rni$, engelli kaldtgmda ise boyle bir sonu kendisi haztrlami~ olur. <;unkii bu­

rada sus;lu, trafik kurallanm umursamayan o ki$inin ta kendisidir. Ancak i$­

giizarm biri; "Takdiri ilahi! Zaten bu kaza olacakmi~! Kader i~te! Elden ne ge­

lir? O/acag1 varm1~! Aim yazisi! Yiyip-i~ecegi bu kadarm1~!" gibi ifadelerle bii­

tiin sus;u Yiice Allah'a atar ve sorumsuz siiriiciiyii aklamaya kalkt$Irsa bu,

53 el-isra, 17/84. 54 "Normal stirlicti" derken bu $ahsm profesyonel araba yan $pSI olmadtgmt, a racmm ozel

dizayn edilmedigini ve siirtilen yolun da yan$ pisti olmadtgm• ozellikle belirtmek isteriz. 55 Fazlurrahma n'm bu gorii$iinlin aynntllan i~in $U ~ah$maya baktlabilir: Stddikl, Mazha­

ruddin, islam Diinyasmda Modernist Dii~iince, Cev. Murat Ftrat-Goksel Korkmaz, Dergah Yay., istanbul, 1990, s. 83-85.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BACLAMINDA TRAFiK SORUNLARI VE <;:6Z0M ONERiLERi I 239

Yi.ice Allah'a attlmi$ korkuny bir iftira olur.s6 <;:unki.i soz konusu siiriicii trafik

kurallanm umursamami$, baktmstz arabastyla a$Iri h1z yapmi$, koti.i bir ka­

rar almi$, aldtgi kararm act sonucuyla kar$Ila$ml$ ve kendi "kaderini" ken­

disi $ekillendirmi$tir. Bu nedenle, "Allah, bu kazay1 ezelf ilmiyle biliyordu" di­

yerek sorumluluktan kaymaya kalki$anlara payanda olmak ve geryekleri

sapttrmak yanh$ttr. Nitekim Allah'm ezell ilmini istismar ederek i$ledigi su­

yun ahlaki sorumlulugundan "kader" bahanesiyle kayanlara $6yle soylenebi­

lir: "Elbette Allah Teala, bu siiriici.ini.in htz tutkusuna esir olup a$m h1z yapa­

cagmt, taklalar atacagm1 ve sakat kalacagm1 biliyordu", bu dogru. Ancak aym

Allah Teala, "Bu $Of6riin h1z tutkusunu kontrol altma ahp si.irat yapmayaca­

gmt, kazaya sebebiyet vermeyecegini ve sakat kalmayacagmi da biliyordu."

Dolaytsiyla her ikisi de Allah'm ezell bilgisindedir ve tercih edene gore mey­

huldi.ir. Yani Yiice Allah'm ezeli ilmi, bu si.iri.ici.iyi.i a$Iri h1z yapmaya zorlama­

mi$tir. Bu $ahts, Yi.ice Allah'm koydugu yasalan yignemi$ ve yapt1gmm feci

sonucuyla kar$Ila$mi$tir.

Zira Yiice Allah; "insanlara mi.ihlet verdigini",s7 "sorumluluk sahibi

olanlann i$lerini di.izeltecegini",sa"kendi halini degi$tirmeyenlerin halini de­

gi$tirmeyt...::egini",s9"kendisini ananlan anacagmt",6o "unutanlan unutaca­

gmtjumursamayacagml",61"gi.inaha ve bozgunculuga geri donenlere kendi­

sinin de azaba geri d6necegini",62 "inanylannm geregini yapmaktan geri do­

nenlere destegini yekecegini",63 "dinine yardtm edenlere yard1m edece­

gini",64 "$ilkredenlere nimetini artiracag.m"6Sifade ederken "$arth ci.imleler"

kurmakta ve insanlan uyarmaktadtr. Yi.ice Allah'm bu ifadeleri, "kullanm on­

ceden belirledigi davram$ kallplarma mahkO.m ve mecbur etmediginin" en

bariz delilidir. Bu baktmdan Yiice Allah'm ezell ilmi bir yana, insan iyin ey-

56 "On far, herhangi bir kotii ~ey i~ledik/eri zaman, 'Atalartmlzl boyle yaparken bu/duk; zaten Allah da bize oyle emretti,' derler. De ki: 'Allah kotii bir ~eyi emretmez. Allah hakkmda nas1/ olur da bilmediklerinizi soylersiniz {O'na iftira atarsm1z)?"'ei-A'raf, 7/28.

57 en-Nahl. 16/61; el-Fatlr, 35/45. 5s el-Ahzab, 33/70-71. 59 er-Ra'd, 13/11; el-Enfal. 8/53. 60 el-Bakara, 2/152. 61 et-Tevbe, 9/67. 62 el-isra, 17/8. 63 el-Enfal, 8/19. 64 Muhammed, 47 f7. 65 ibrahim, 14/7.

240 I DIN VE TRAFlK

lemleri bak1mmdan "alna yazilmi~ bitmi~ bir kader" soz konusu degildir; in­

sanm kaderi, yap1p ettiklerine gore an be an yazilmaya devam etmekte; ni­

yetine, samimiyetine ve gayretine gore ~ekillenmektedir. Kald1 ki eger boyle

olmasayd1, "insanlarm programlanm1~ bir robottan hi~bir farklan" kal­

mazdi; onlan imtihan etmenin, gidi~atlanm kontrol etmelerini istemenin,

"yukandaki ayetlerde oldugu gibi ko~ullu cumleler kurmanm", ba~kalarma

iyilik etmenin, onlardan haYir dua beklemenin, tovbenin, duamn66 ve ibade­

tin hi~bir anlam1 olmazd1. Bu nedenle "yanh~ bir kader anlayi~i" ile hareket

ederek a~m h!Z yapan ve olen surucunun yakmlanm -gtiya- teselli etmek i~in

"trafik kazalarmm kader oldugunu soylemek", "hem onlarm hem de ba~ka­

larmm bu ac1 hadiseden ders ~1karmalarma engel olmak" ve burun su~u

"Yuce Allah'm irade ve kudretine havale etmek" kesinlikle dogru, hak11, tu­

tarh, insafh ve adil bir yakla~1m degildir.

bte yandan Cahiliye doneminde falcilar, arraflar ve kahinler, insamn

gayb1 bilme merak1 uzerinden servet ve itibar elde ettikleri i~in "insanm ka­

derinin bir yerlerde yaz1h oldugunu" iddia ediyor, bunu ancak kendilerinin

bilebilecegini soy!Uyor, bu nedenle de "yaz1h kader anlayi~Im" savunuyor ve

toplumda boyle bir algtYI "bilerek" yaYiyorlardi.

Bu bakimdan insanm irade-i cuziyyesinin yok saYiiarak "Daha anne

karnmda iken nzkmm, ecelinin, amelinin ve ~aki (mutsuzjbedbaht) yahut

said (mutlu/ bahtiyar) olacagmm yazildigi"67 veya "Beraat gecesi bir yil

66 ei-Furkan, 25/77. Aynca bkz. ei-Bakara, 2/ 186. Eger dua etmekle bir ~ey degi~meyecek idiyse, neden dua etmemiz istenmektedir? Akh ba~mda her insamn bu soruya manttkh ve tutarh cevap vermesi gerekmektedir.

67 Buhart Ebu Abdillah Muhammed b. Ismail, Sahfhu'l-Buhtirf, c;agn Yay., istanbul, 1992, 59/ Bed'ui-Halk, 6 (IV, 78-79); 60/Enbiya, 1 (IV, 103-104), 82/Kader, 1 (VII, 210); Muslim, Ebu'l-Htiseyin ei-Ku~eyri, Sahihu Muslim, Thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, c;agn Yay., Is­tanbul. 1992, 46/Kader, 1 (III, 2036-2038), nr: 1-4; ibn Hanbel, Ahmed b. Muhammed, el­Miisned, c;agn Yay., Istanbul, 1992, I, 382, 414, 430; Humeydt, Ebu Bekir Abdullah b. Zu­beyr, Miisnedii'l-Humeydf, Thk. Habiburrahman ei-A'zami, Daru'I-Kuttibi'l-llmiyye, Beyrut, ts., I, 69. ei-E~'ari, bu rivayeti savunmu~ ve tezini desteklerken isti~had etmi~tir. Bkz. ei­E~'art, Ebu'I-Hasan Ali b. Ismail, el-lbdne an UsO/i'd-Diydne, Kahire, 1397, I. 225-226. Gu­niimtiz Hadis ara~tlrmactlarmdan Bekir Tath, bu rivayetin sthhati hususunda neredeyse hi~bir ~iiphe bulunmadtgt kanaatindedir. Ayrmttlar i~in bkz. Tath, Bekir, "Ehl-i Stinnet'in Kadere !man Konusuna Temel Yaptlgt Belli Ba~h Rivayetler ve "Kader Hadisi"j"Cibril Ha­disi", Dinf Ara~ttrmalar, C. 8, Sayt: 24, (ss. 273-291) s. 288. Bu hadisin "insanm iradesini yok sayma anlamma gelmedigi'' ve "Allah Teala'nm olmu~. olmakta ve olacak olan her ~eyi onceden bildigini ilan etmeye yonelik oldugu• ~eklinde yorumlar yaptlmaktadtr. Kanaati­mizce bu rivayet, tarihsel stire~e baglammdan kopartthp yanh~ yorumlanmt~ olmahdtr. Zira Kur'an'a goniilden bagh Hz. Muhammed'in ona ztt fikirler serdetmesi ve onun ilkele-

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BACLAMINDA TRAFIK SORUNLARI VE ~OZOM ONERILERI I 241

i~inde ba$ma gelecek $eylerin yazlidigf"68 tarzmda bir kader anlayi$Ini savu­

narak a$In htz sonucu olen si.iri.ici.ini.in ecelinin zaten geldigini, o yi.izden 61-

di.igi.ini.i, orada olmese ba$ka bir yerde mutlaka olecegini iddia etmek, so­

rumluluk anlayi$1 baktmmdan dogru degildir. Zira bu ti.ir ifadeler, onlan soy­

leyenlerin "kendilerini Yi.ice Allah'm yerine koymas1 ve hadlerini a$mas!"

olarak degerlendirilebilir. ~i.inki.i boyle bir anlayJ$, yukanda zikredilen

Kur'an-1 Kerlm'in temel prensiplerine tamamen aykm oldugu gibi imtihan

edilmenin mant1gma da kesinlikle aykmd1r. Nitekim her $ey belirlenmi$. se­

naryo yazJlml$, roller dagitlimi$Sa o takdirde "teklif, imtihan, sorumluluk,

hesaba ~ekilme, odi.il ve ceza kavramlannm hi~bir anlam1 kalmami$tir.

Oysa Levh-i MahfG.z'da yaz1h bir senaryo vard1r; rollerin tamtJmJ ya­

pllmt$ ama dagttJmt yaplimamt$tlr. "Si.innetullah,69 (Allah Teala'nm yaratma

ve yonetmesinde oteden beri si.iregelen ve degi$meyen uygulamasJ, yapt1g1

i$lerin derunl bir anlam ve ama~ ta$Jmasi, faydah bir gayesinin bulunmas1,

belli bir di.izen ve kural dahilinde i$lemesi) gonderilen kutsal kitaplar ve pey­

gamberler aracJhgiyla insanhga bildirilmi$tir. isteyen istedigi roli.i kendisi

se~mekte ve oynamaktad1r. insanoglu dilerse Adem, dilerse iblis roli.ini.i se­

~ebilmektedir. Dilerse kafir, dilerse mi.inafik; dilerse ateist, dilerse deist; di­

lerse mi.i$rik, dilerse fas1k; dilerse mi.icrim, dilerse muslih; dilerse fas1k di­

lerse mi.ittakl olabilmektedir. Dolay1styla insan neyi tercih ederse kaderi de

rine aykm a~1klamalarda bulunmas1 di.i~i.ini.ilemez. Kald1 ki Yi.ice Allah'm ilminin ve kud­retinin sonsuzlugunu ifade eden pek ~ok ayet varken "yanh~ anla$11malara mahal veren boyle bir rivayete hi~ gerek olmad1gl" soylenebilir. Ci.inki.i mezkur rivayet, Miisli.imanlann zihninde yanh~ bir kader anlaYJ~mm olu~umuna sebebiyet vermektedir. Dolay1S1yla bu­rada as1l yap1lmas1 gereken ~ey, olu$an bu algmm nas1l bertaraf edileeegine ve dogru bir kader anlaYJ~mm nasll in$a edileeegine odaklanmak olmahd1r. Nitekim gi.iniimiiz Hadis ara~t1rmae1lanndan Bagel da; "Bu tiir rivayetlerin senedleri sahih olsa bile metinlerinde yer alan eebir ifadelerinin insanm iradesiyle iloili davram~lannda anced en tayin ve tespit fikrini iferdigini, bun/arm Kur'an'm ruhuna ve Hz. Peyoamber'in sahih siinnetine aykm oldugunu, bu nedenle Kur'an-1 Kerim'in baz almarak soz konusu rivayetlerinyeniden kapsamll ve ciddi bir metin tenkidine tabi tutulmaSIBerektigini" ifade etmektedir. Bkz. Bagel, H. Musa, lnsa­mn Kaderi Hadislerin Tel kin Ettigi Kader Anlay1g Ankara Okulu Yay., Ankara, 2013, s. 71, 80.

68 SuyGti, Celaluddin Abdurrahman, ed-Durru'I-Mensur fi't-Tefsiri bi'l-Me'sQr, Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Tiirki, Kahire, 2003, VII, 401-404.

69 " ... Sen Allah 'm tuttugu yo/ ve yontemde hifbir degi~iklik ooremezsin; evet sen, Allah 'm yo­lunda ve yonteminde bir sapma ooremezsin!" ei-Fat1r, 35/43. "Allah 'm yontemi (yasas1j ka­nunu) oteden beri hep bOyledir ve siz Allah 'm yonteminde hifbir degi~me bulamazsm1z!" el­Fetih, 48/23.

242 I DiN VE TRAFIK

ona gore $ekillenmektedir. Armmay1 isteyen ve geregini yapan kurtulu$a

ererken, $eytana uyan ise kaybetmektedir.7o

~uras1 bir ger~ektir ki, Allah Teala sapmay1 dileyeni sapikhgiyla ba$

ba$a bJrakmakta,71 hidayeti arzulayan ve bunun i~in ~aba sarf edene de hi­

dayetyollanm gostermektedir.n Zira Yuce Allah Kur'an-1 Kerlm'de; "Dileyen

inansm dileyen de inkar etsin"73 buyurmaktad1r. Dola}'lSiyla karar insanm oz­

gtir iradesine bJrakllmi$tir. Bir kul, Allah Teala'ya inanmay1 diler ve bu ko­

nuda ciddi bir ~aba i~inde olursa Allah Teala onun kalbini geni$letir, gonlune

huzur verir ve hidayet yollanm ona gosterir.74 Bu bak1mdan insanoglu se­

bepleri tahakkuk ettirirse Yuce Allah da onun i~in hay1rh sonu~lan yarat1r.

Bu nedenledir ki, "Takdiri ilahf! Zaten bu kaza o/acakml~! Kader i~te! Elden ne

gelir? Olacag1 varm1~! Yiyip-i~ecegi bu kadarm1~!" gibi sozler ~ok am a ~ok teh­

likelidir. Anlam1 tizerinde hi~ dii$iinulmeden geli$igtizel soylenmi$ ve kulak­

tan kulaga aktanlmi$ ifadelerdir. c;:unku sebeplere sanlmayan, akhm kullan­

mayan,7Stedbir almayan ve h1z yapan o suruci.iniin kendisidir. DolaYJSiyla bu

$ahsm su~unu ve kabahatini "kader"e yiiklemek yanh$hr. Zira kader, insamn

tedbir ve tercihlerine gore an be an $ekillenmektedir.76 Kur'an-1 Kerlm'in

tedbirli olma tavsiyesinF7 goz ard1 ederek tedbirsiz davrananlar sorumlu

olur. Zira tedbirsiz davranmak, tevekkiili.in ruhuna aykmd1r. c;:unki.i tevek­

ki.il; maddl ve manevl sebeplerin hepsine sanld1ktan, ahnmas1 gereken bi.i­

ti.in tedbirleri ald1ktan ve yapacak ba$ka hi~bir $ey kalmadJktan sonra Yi.ice

Allah'a gtivenip dayanmakt1r.

Nitekim Resfilullah'a; "Devemi bag/ay1p da m1 Allah'a tevekkiil edeyim,

yoksa baglamadan m1 tevekkiil edeyim" diye soran adama Hz. Muhammed;

"Once deveni bag/a, sonra tevekkiil etf''7B buyurmu$, sebeplere sanlmanm ve

10 e~-~ems, 91/9-10. 71 es-Saff, 61/5; el-insan, 76/29-31. n ez-Ziimer, 39/23. 73 el-Kehf, 18/29. 74 el-En'am, 6/125-126; ez-Ziimer, 39/22; et-Tegabun, 64/11. 75 el-Enfal, 8/22; Yfinus, 10/100. 76 ~u ayet, insanm tercihlerinde ozgiir blraklldlgmm bir ba~ka delilidir: "Ama kendisine hi­

dayet bah$edi/dikten sonra Peygamber ile ba§mt koparan ve miiminlerin yolundan ba$ka bir yo/a sapana gelince, onu kendi tercih etti§i yolda btrakacak ve on a cehennemi tatttra­ca§tz. 0 ne kotii bir sondur!" en-Nisa, 4/115.

n en-Nisa, 4/71, 102; el-Maide, 5/92. 78 Tirmizi, Muhammed b. lsa, el-Cdmiu's-Sahfh, ~agn Yay., istanbul, 1992, 35/Sifatu'I­

K•yame, 60 (IV, 668}, nr: 2517; Tirmizi bu hadise "garlb" hiikmiinii vermi~tir.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BA<iLAMINDA TRAFIK SORUNLARI VE ~OZOM ONERiLERi I 243

tedbirli olmanm onemine vurgu yapmi§tir. Avfb. Malik' ten rivayet edildigine

gore Hz. Peygamber, iki ki§i arasmda hiikiim vermi§ti. Bunlardan aleyhine

hukiim verilen ki§i s1rtmi doniip giderken; "(Veri/en karardan memnun ol­

masa gerek) 'Allah bana yeter. 0 ne giizel vekildir!' dedi. (Bu sozleri duyan)

Nebf o adama: 'Allah, {dinf ve diinyevf i~lerde gosterilen) ihmalkarllktan ve

gev~eklikten (sorumsuzluktan, tembe/likten, vurdumduymazl!ktan as/a) ho~­

lanmaz. Once/ikle sen in ak!III (ve tedbirli} hareket etmen gerekir. Art1k elinden

ba~ka bir ~ey gelmedigi zaman 'Allah ban a yeter, 0 ne giizel vekildir!' demeli­

sinf"79 Buyurarak kamil bir mu'minin sorumluluklarmm bilincinde, akilh ve

tedbirli olmas1 gerektigini ifade etmi§tir.so Goriildiigii iizere Hz. Peygam­

ber'in bu sozii, tedbirsiz davramp "Kaderimde ne ise o olur!" demenin

islam'm tevekkiil anlayi§Iyla zerre kadar alakasmm olmadigim apk ve net

bir §ekilde ortaya koymaktad1r.

Kur'an-1 Kerim ve sahih siinnet'in haber verdigi biitiin bu gers;eklere

ragmen hala "kader" konusunu yanh§ yorumlanmi§ ayetlere ya da zayifveya

uydurma rivayetlere bakarak anlamaya s:ah§mak ve Miisliimanlan "kaderci­

lige" siiriiklemek dogru degildir. Soz konusu a§m h1z yapan siiriiciiyii

"mazur", Yiice Allah'! da "sus;lu" gosterir tarzda ''Almyaz/Sl! Kader i~te! Elden

ne gelir! Olacag1 varm1~! Yiyip-i~ecegi bu kadarm1~!" gibi ciimleler kurmak

son derece sakmcahd1r. Kanaatimizce bu ciimleler toplumda bilins;sizce soy­

lenmeye ve itibar gormeye devam ettiks;e, trafik kazalannda his;bir eksilme

olmayacak, aksine daha da artacaktir. ~iinkii a§m h1z yapanlar, "Bu bir aim

yaziSI! Ben neyapabilirim ki? Bu benim kaderimde varm1~! Almmayazllml~ bir

kere!" diyerek "iradelerini yak saymaya", a§Irl h1z yap maya, trafik kurallanm

ihlal etmeye, kendilerini ve ba§kalanm oldiirmeye, milyarlarca lira milli ser­

veti heba etmeye ve kamunun saghk masraflanm daha da art1rmaya devam

edeceklerdir. Zira bu tiir ciimleler, dii§iinmeyen y1gmlarm vicdamm teskin

etmede kullamlan, herkesin de i§ine gelen ama zihinleri uyu§turan bo§ soz­

lerdir. Bu kahp ciimleler sayesinde esas sus;lu gizlenmekte ve ara§tirma kiil­

feti de ortadan kalkmaktad1r. Siiriicii halk nezdinde masum, sus;lu ise onu bu

79 Ebu Davud, Siileyman b. el-E~'as, Siinenu Ebf Davud, <;:agn Yay., 1992, 23/Akdiye, 28 (IV, 44-45), nr: 3627.

so "Mii'min/er ancak o kimselerdir ki; Allah amld1,91 zaman kalpleri iirperir. O'nun ayetleri ken ­di/erine okundu,9u zaman {bu) on/arm imanlannt artmr. On far, (her i~/erinde) sadece Rab­lerine tevekkiil ederler. "ei-Enfa.l, 8/2.

244 I DiN VE TRAFiK

kadere mahkfim eden Allah Teala olmaktad1r. Yiice Allah'a hi~bir kimsenin

hesap sormas1 miimkiin olamayacagmdan mesele kolayca halledilip kapatii­

makta, "Takdfr-i ildhf" denilerek ya~anan actya "biiyiik bir kutsalhk" kazan­

dmlmakta, boylece ac1 daha da hafiflemekte ve "Kader bOyleymi~, elden ne

gelir" denilince akan sular durmaktad1r.

Dolaytstyla bu tiir populist soylemlerle meselenin derinlemesine ince­

lenmesi engellemek, yanh~ bilgilerle insanlan yamltmak, insanlann hatala­

rmdan ders pkarmasma ve dogru bir kader anlaYI~ma sahip olmasma mani

olmak dogru degildir. Aynca bu yanh~ sozleri devam ettirerek insanlarm

irade hiirriyetlerinin olmadtgi gibi bir intiba uyand1rmak, sorumluluktan

ka~malanna ned en olmak ve "aim yaztsi/ Allah'm yazg1sl" gibi kavramlarla

biitiin kabahati Yiice Allah'a atmak yanh~t1r. Nitekim tercihinin ve davram­

~mm ahlaki sorumlulugunu inkar, ~eytamn bir ozelligidir. <:unkii iblis de ay­

msmt yapm1~; "Beni Sen yo/dan pkardmf"Bldiyerek isyanmmjgiinahmm/az­

gmhgmmjsorumsuzlugunun vebalini Yiice Allah'a yiiklemeye kalkl~ml~, id­

diasmda 1srar etmi~, kibirlenmi~. tOvbeyi akhna dahi getirmemi~tir. Oysa Hz.

Adem, davram~mm ahlaki sorumlulugunu iistlenmi~, Allah'tan af dilemi~ ve

bagt~lanmi~tlr.s2 Dolaytstyla su~lu olanlarm hatalanm itiraf ederek i~e ba~­

lamalan bir erdemdir. Miisliimanlarm da su~lunun degil hakhnm/dogru­

nunjilkenin yanmda yer almas1 ve adaleti savunmas1 gerekir. <:unkii bu ve

benzeri yanh~ bilgilendirmelerden/ ~artlandtrmalardan dola}'l insanlann

~ogunlugu yanh~ bir kader anlayt~Iyla hareket etmekte ve yapttklan hakstz­

hklar sonucu ba~lanna gelen belalann sorumlusu olarak "kader"i (felek/

kara yazt/ kara talih)gormekte ve onu su~lamaktadtrlar. Oysa onlann "bu

kelimelerle" kast ettikleri "Yiice Allah'tan" ba~kas1 degildir.

Bu baktmdan boyle bir alg1ya bilin~siz soylemleriyle sebebiyet veren­

ler ve onlara aldanarak sorumluluktan ka~anlar, biitiin su~u Yiice Allah'a

yiikledikleri i~in devasa bir zuliim, korkun~ bir nankorliik, biiyiik bir vicdan­

sJzhk, akll almaz bir kadirbilmezlik yapmakta ve hadlerini a~maktad1rlar.

81 "$eytan dedi ki: "(Oyle ise) beni azd1rmana kar~IIIk,yemin ederim ki, ben de on/an sapt1rmak i~in Senin dosdogru yo/unun iizerinde elbette oturacag1m." el-A'raf, 7/16. "/blis, "Rabbim! Beni azd1rmanaj saptzrmana kar~IIIk, ando/sun ki yeryiiziinde kotii/iik/eri on lara giizel gos­terecegim, i~lerinde ih/asii ku/lann hari~ on/ann hepsini azd1raca§Im" dedi." el-Hicr, 15/39-40.

82 el-Bakara, 2/37; el-A'raf, 7 /23; et-Taha, 20/122.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BA<iLAMINDA TRAFiK SORUNLARI VE r;:ozOM ONERILERI I 245

Takdir edilecegi uzere biitiin bunlar son derece ~irkin ve yanh~ ~eylerdir.s3

Soz konusu ki~ilerin bu yapttklannm hesabmt ahirette verebilmeleri

imkanstzdtr. "Kader"i yanh~ anlayan ve anlatan bu kimseler, Kur'an-1 Kerlm

ve sahih sunnet'in ne dedigini ogrenmek ve dinin dogru, saglam ve guvenilir

bilgisini kendilerini dinleyenlere/ itimat edenlere aktarmak zorundadtrlar.

Onlar, insanlara kendi kusurlan nedeniyle ba~larma gelen felaketlerin so­

rumlusunun "kader"leri degil, "o felaket anma kadar sergiledikleri tutum ve

davram~lar oldugunu apk ve net bir ~ekilde anlatmak mecburiyetindedirler.

Zira insanlann kaderleri, onlarm gidi~atlanna gore an be an ~ekillenmekte,

onlar kendi hallerini degi~tirmedigi i~in de Yuce Allah onlann halini degi~­

tirmemektedir.s4

Birka~ misal daha vererek ne demek istedigimizi a~1klamaya ~ah~ahm.

insanlarm hak etmeden ve trafik kurallanm ogrenmeden "ehliyet almala­

nm" normal goren, boyle bir du~unceyi savunan, bunu yapanlara sesini ~~­

kartmayan, tepkisini gostermeyen, susarak onaylayan, bu yanh~ du~unceyi

"ki~iliginin bir par~asl" haline getiren birinin gun lin birinde "bilgisiz, dikkat­

siz ve sorumsuz bir ~oforun" surdugu aracm altmda kalarak korkun~ ~ekilde

olmesi bir tesaduf mudur yoksa kendi ~ekillendirdigi kaderin bir sonucu mu­

dur? Bunun uzerinde herkesin ciddiyetle du~iinmesi gerekmektedir. Aym

~ekilde §ehrin en i~lek caddelerde gecenin bir yans1 motosikletiyle a~m gu­

rultu yapan, insanlan rahats1z eden, hayatlanm tehlikeye atan bir gencin bu

davram~m1 normal kar~1layan, mezkur gence ses ~Ikartmayan, tepkisini gos­

termeyen, susarak onaylayan, bunu "ki§iliginin bir par~as1" haline getiren bir

kadmm/ erkegin giiniin birinde "boyle bir gencin siirdugu motosikletin al­

tmda kalarak can vermesi veya bu siirucuniin ba§ka bir ara~la ~arpi§arak feci

~ekilde olmesi veyahut sakat kalmasl" bir tesaduf miidiir yoksa kendi ~ekil­

lendirdikleri kaderin bir sonucu mudur? Yine trafik kurallanm hi~e sayarak

dikiz aynasma bakmadan ~erit degi~tirip tmnjkamyonun altmda kalarak

can veren veya trafik I~Iklarmajlevhalanna/ i~aretlerine dikkat etmeden

kontrolsuzce yola pkarak otobusle ~arpl~lp feci §ekilde olen birinin ba~ma

83 Yuce Allah, dti~i.incesizce ve bilin~sizce hareket edilerek cahillerin kendisine hakaret et­melerine ve stivmelerine sebebiyet verilmesinden asia raz1 ve ho~nut degildir. Bkz. el­En'am, 6/108.

84 el-Enfal, 8/53; er-Ra'd, 13/ 11.

246 I DiN VE TRAFiK

gel en bu felaket bir tesadiif miidiir yoksa kendi ~ekillendirdikleri kaderin bir

sonucu mudur?

Goriildiigu iizere insanm kaderi her an, her saniye, her salise yap1p et­

tiklerine ve soylediklerine gore yeniden yazi!maktad1r. <;:unkii herkes, ken­

dine verilen iradeyi kullanmakta ve y11lar i~inde olu~turdugu ki~iligininjka­

rakterinin geregini yapmaktad1r.

3. Herkes Karakterine Gore Hareket Eder

insanoglunun ba~ma gelen her ~eyde, kendi yap1p ettiklerinin, niyeti­

nin, samimiyetinin, yapmas1 gerekirken yapmad1klannm, yapmamas1 gere­

kirken yaptlklannm, kulluk bilincinin, dua ve isteklerinin, zaman i~inde olu~­

turdugu ve geli~tirdigi ah~kanhk, karakter ve ki~iliginin paYI soz konusudur.

Nitekim Yiice Allah; "De ki: 'Herkes kendi karakterine gore hareket eder. Rab­

biniz, kimin en dogru yolda oldugunu daha iyi bilir"8S buyurarak bu ~akileyi

(karakteri, anlaYI~I, zihniyeti, seciyeyi) olu~turanm ki~inin kendi davram~­

lan ve beslendigi kaynaklar oldugunu haber vermektedir. DolaYISiyla ki~inin

kaderini biiyiik oranda belirleyen ~eyler; kendi inan~lan, eylemleri ve soy­

lemleridir.B6 Diger bir ifadeyle zihinsel tavnd1r, tasavvurland1r, sa hip oldugu

degerlerdir, hayata baki~Jdir, me~rebidir, birlikte oldugu insanlardan etkile­

nerek aldigi kararlard1r, geli~tirdigi ve siirdiirdiigii hayat tarzidir, vazge~e­

medigi ve bagimhsi oldugu ah~kanhkland1r.

<;:unkii Yiice Allah, insanoglunun dilemesini dilemi~,s7 kiilli iradesin­

den ona da bir ciiz vermi~ ve onu ozgiir iradesiyle ba~ ba~a birakmi~tir. Allah

Teal a, insanm iradesini "aim yaz1sl" diyerek ortadan kaldirmami~, "anne kar­

nmdayken said veya ~aki olacawm" yazmam1~, kaderinin tercihlerine gore

~ekillenecegini bildirmi~tir. Bu bak1mdan "insanm heniiz anne karnmdayken

said veya ~aki olacagmm" yazildigmi soyleyen rivayet ile "Firavun kavmini

sapt1rd1 ... ''Ba ve "Sdmirf onlan sapt1rd1 ... "a9 ~eklindeki ayetler birbiriyle a~Ik~a

~eli~mektedir. Dolayisiyla yukandaki rivayete mi yoksa ayetlere mi itibar

8s el-lsra, 17/84. 86 " ... ~unkii biz, biitiin iddia/anmzl[soylemlerinizi, biiyiik konu~malanmz1, sa mimi olup olma-

dlgmlzl] deneyecegiz." Muhammed, 47/31. 87 et-Tekvir, 81/28-29. Aynca bkz. el-insan, 76/29-31. 88 et-Taha, 20/79. 89 et-Taha, 20/85.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BACLAMINDA TRAFIK SORUNLARI VE C6Z0M 6NERILERi I 24 7

edilecektir? Firavun ile Samiri'nin vebalini Allah Teilla'ya }'lkan boyle bir an­

layJ§m islam'da yerinin olmad1gJ a~1kt1r.9o Nitekim Yiice Allah, Ad, Semud ve

Lut kavmini ezelde yazd1g1 i~in degil, onlarm i§ledikleri ~irkin ameller sebe­

biyle helak etmi§tir. "Allah Ted/a, zaten on/ann oyle yapacaklanm ve helak

edileceklerini biliyordu" demek kafalan kan§tirmaktan ve meselenin anla§Jl­

masmJ daha da zorla§tirmaktan ote hi~bir anlam ta§JmamaktadJr. <;unkii

Kur'an'm onlarm helak edildigini bildirmesi, "Allah'm sonsuz ilmini is pat de­

gil" "kullan, yapt1klan fiillerin sorumlulugunu iistlenmeyejtefekkiire" da­

vettir. Zira ayetlerin indigi donemde "Allah'm sonsuz ilmini inkar diye bir

problem yok", aksine "ba§a gelenlerin aim yaz1s1 oldugu §eklindeki anlaYJ§­

larm yanh§h~m ortaya koyma" ~abas1 vard1r.91

Diger taraftan Yiice Allah, kimseyi yaptigma mecbur birakmami§, tam

tersine onlerine degi§ik se~enekler koymu§tur. Zira Allah Teala, kullanm

yapt1klanna mecbur etseydi §U ayetlerin hi~bir anlam1 olmazd1: ,'Artzk iman

ederseniz sizin i9in hayzrlz olur .. ::n ''Allah'm davet9isine icabet edin/ ... ",93

"Rabbinizden gelen smzrszz bir bagz$a eri$mek i9inyan$m ... ':94 "On lara ne olu­

yor da iman etmiyorlar?':9s "Ey Ehl-i kitap! Hakikate $ahit oldugunuz halde

ni9in Allah'm ayetlerine iman etmiyorsunuz? ... "Goriildiigii iizere Allah Teala,

insanlan imana davet ederken Cebriye ise, "Allah'm onlara kiifrii kader kll­

digmJ, ezelde bunun boyle yaztldJgmJ, onlann kalplerinin miihiirledigini" id­

dia edebilmektedir. Yiice Allah; "On lara ne oluyor da iman etmiyorlar?''96 diye

sorarken Cebriye, adeta Yiice Allah'a din ogretir tarzda97 §oyle demektedir:

"Sen in yiiziinden! (:iinkii on/an sen sapt1rdm! Kaderlerine bedbahtlar yazdm;

kiifrii ve isyam onlara kader kzldm! Onlara $irki ve inkan sevdirdin ve kolay­

la$tlrdm! Onlar da bu yiizden iman etmiyorlar! "Kanaatimizce bu, alemlerin

90 lslamoglu, Hasan ei-Basrlnin Kader Risalesi, s. 151-152. 91 islamoglu, Hasan el-Basrf'nin Kader Risalesi, s. 153. 92 en-Nisa, 4/170. 93 el-Ahkaf, 46/31. 94 el-Hadid, 57/21. 95 el-in~ikak, 84/20. 96 el-ln~ikak, 84/20. 97 "(Ey Muhammed!) De ki: "Siz A/lah'a dininizi mi ogretiyorsunuz? Oysa Allah, 96klerdeki ve

yerdeki her $eyi bilir. Allah, her $eyi hakk1yla bilendir." el-Hucurat, 49/16.

248 I DIN VE TRAFIK

Rabbi Yuce Allah'a atllm1~ korkun~ bir iftiradan ba~kas1 degildir ve Allah

Teiila, onlarm bu nitelemelerinden kesinlikle uzaktir.9s

Aym ~ekilde Yuce Allah, "EI~ilerini kendilerine itaat olunsunlar''99 diye

gonderdigini haber vermi~, ancak muhataplarmm "Biz ata/anm1zm gitti§i

yo/dan gideriz",1oo "Allah dilemeseydi biz ~irk ko~mazd1k"101 diyerek inkarda

direndiklerini bildirmi~tir. GorUldugu uzere inkarcilann bu sozleri, kendi

"tercihlerinin" bir sonucudur. Onlar, bu ifadeleri kullamrken el~inin ~ah­

smda Yuce Allah'1 inkar etmi~ ve hallerinden memnun olduklanm gostermi~­

lerdir. Dolay1siyla onlan Allah'a itaatten engelleyen "almyazilanj kaderleri"

degil kendi tercihleridir. ~iinku hem peygamber gonderip hem de kullarmm

onlara itaat etmesine mani olmak, Yuce Allah'm ~amna yak1~maz; boyle bir

zuliim Yuce Allah'a nispet edilemez. Allah Teala bir kulunu kor edip sonra

ona; "Gor yoksa sana azap ederim!" sag1r edip; "i~ityoksa sana azap ederim!"

veya dilsiz yarat1p; "Konu~ yoksa sana a zap ederim!" demeyecek kadar adil

ve insafhd1r.

Bu nedenle Kur'an'da yer alan "Onlardan kimileri bedbaht kimileri de

bahtiyar o/ur"l02 ayetinin oncesini ve sonrasm1 gormezlikten gelerek "kulla­

rm daha anne karnmdayken bedbaht ve bahtiyar olacaklarmm yazildigmi"

iddia etmek ve bu iddiaya soz konusu ayeti delil getirmek isabetli degildir.

Eger her ~ey anne karmnda iken belirlenseydi kitap ve peygamber gonder­

menin, cennet ile cehennemin, mujde ile uyarmm, emir ile yasagm, necat ile

helakm, iyilik ile korulUgun, hak ile batilm, adalet ile zulmun, ~efkat ile vah­

~etin, itaat ile isyamn, iman ile inkann, dogru ile yanh~m hi~bir manas1 kal­

mazdi; gtinah i~leyen kmanmaz, iyilik yapan ovUlmezdi. Oysa mezkur ayetin

oncesinde "mah~er gunu insanlarm toplanaca~, her ~eyin ortaya serile­

cegi"l03 ve sonunda da kimilerinin cehennemi hak edip "bedbahtj~aki" ola­

cagi, kimilerinin de cenneti hak edip "bahtiyar /said" olacag1 haber verilmek­

tedir. DolaYJsiyla "ahiretin bahtiyan"; bugi.in Yi.ice Allah'm emrine uyup onu

98 "0, sonsuz ihti~am sahibidir ve insanlarm her tiirlii tasavvur ve tahayyiiliinii a~an bir yiice-lige sahiptir." el-En'am, 6/100. Aynca bkz. es-Siiffiit, 37 /180; ez-Zuhruf, 43/82.

99 en-Nisa, 4/64. 100 el-Bakara, 2/170. 101 el-En'am, 6/148. 1oz HOd, 11/105. 103 Hfid, 11/103.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BA~LAMINDA TRAFIK SORUNLARJ VE t;:OZOM ONERILERI I 249

yerine getirendir. "Ahiretin bedbahtl" ise, bugi.in Yi.ice Allah'm emrini tutma­

YIP onun dinini hafife alan ve inkar edendir.to4

Diger taraftan ki.ifiir, isyan, ~irk ve nifak eger Yi.ice Allah'm istegi so­

nucu gen;:ekle~seydi, Allah'm onu yapanlardan raz1 olmas1 gerekirdi. ~i.inki.i

Allah'm bir kulunu bir hi.ikme mecbur bJrakip, sonra kulunu yapmaya mec­

bur bJrakti~ o hi.iki.imden raz1 olmamasi ve onu cezalandirmasi Allah'm ada­

letiyle bagda~tJnlamaz. Oyleyse yap1lan zuli.im ve haks1zhklar Allah'm is­

tegijiradesifkaderiftakdiri degil "kulun kendi tercihi sonucu" ger~ekle~­

mektedir. Zira Allah Teala kiifur, isyan, ~irk, fesat, zuliim ve nifaktan ho~lan­

maz; bunlann nankorli.ik oldugunu haber verir.tos Dolaytsiyla O'nun ho~lan­

madigi ~eyi yasakladigi halde kulunu onu yapmaya mahkfim ve mecbur et­

mesi, asia ve kat'a di.i~iiniilemez. Eger boyle oldugu iddia edilirse bu, Yi.ice

Allah' a atJlmi~ korkun~ bir iftira olur. Bu bak1mdan insanoglu, kendi tercihi­

nin ahlaki sorumlulugundan ka~arak bi.iti.in sw;u Yi.ice Allah'a yi.ikleyemez.

Nitekim "Umulur ki akflmzt kullamrsmtz':to6 "Umulur ki Allah'a kar~t sorum­

luluklanmzm bilincinde olursunuz"to7, "Umulur ki hidayete eri~irsiniz",toa

"Umulur ki ogiit altrstmz':109 "Umulur ki kurtulu~a erersiniz':uo "Umulur ki

~iikredersiniz"tn~eklindeki ayetler insanlan ak1l ve iradelerini dogru kuBan­

maya ve yaptJklarmm ahlaki sorumlulugunu i.istlenmeye davet etmektedir.

Gori.ildi.igi.i iizere "akl1 kullanma, takvayajhidayete eri~me, ogi.it alma, kurtu­

lu~a erme ve ~i.ikretme" miikellefiyeti tamamen kullarm omuzlarma yi.iklen­

mi~tir.

Ancak Cebriye, mesuliyetin yerine mecburiyeti, iradenin yerine kaderi

koymu~tur. Oysa "sorumlulugun" yerine "zorunlulugu" koymak, koti.ili.ikle

iyiligi e~ tutmakt1r. Koti.ili.ikle iyiligin birje~it olmadigi apkt1r. 112 Dolayistyla

104 islamoglu, Hasan el-Basri'nin Kader Risalesi ve $erhi, s. 17 4. 1os "Eger inkar ederseniz, ~ilphesiz ki Allah size muhta~ degildir. 0, kullanmn inkanna raz1 de-

gildir. Eger ~iikrederseniz sizden bunu kabul eder ... " ez-Ziimer, 39/7. 106 el-En'am, 6/151; el-Mii'min, 40/67. 101 el-Bakara, 2/21,179,183, 187; et-Tevbe, 9/122. 1oa el-Mii'minun, 23/49; es-Secde, 32/3. 109 el-A'raf, 7 /26; ez-Ziimer, 39/9, 27; ed-Duhan, 44/58 110 el-Bakara, 2/189; Al-i lmran, 3/200; el-Maide, 5/35,90, 100; el-A'raf, 7 /69; el-Enfal, 8/45;

el-Hac, 22/77; en-Nur, 24/31; el-Cum'a, 62/10. 111 el-Maide, 5/89; Ibrahim, 14/37. 112 Niyilik ile kotiiliik bir olmaz ... " el-Fussilet, 41/34.

250 I DINVETRAFIK

her ti.irli.i ahlakl yozla~manm temelinde sorumsuzluk yatmaktad1r. ~i.inki.i in­

sanoglu, eger koti.ili.ik yapma kudretine sahip olmasayd1, iyilik yapt1gmda

mi.ikafatlandmlma}'l istemeye de hakk1 olmazd1. insamn ki.ifri.i, ~irki ve is­

yam tercih etme iradesi olmasayd1, imam ve ~i.ikri.i tercih ettiginde odi.illen­

dirilmeyi beklemeye de hakk1 bulunmazd1. Bu bak1mdan insanoglunun "ka­

der" konusunu ciddiyetle di.i~i.inmesi, kafa zonklatmas1 ve "iradesini yok say­

may!" art1k bir kenara bJrakmasi gerekir.

Diger taraftan kulun ci.iz'i irade ve kudretinin arkasmda Yi.ice Allah'm

ki.illl ira de ve kudretinin oldugu muhakkaktlr. Kulun isteklerini yaratan Yi.ice

Allah't1r; zira kula o gi.ici.i ve kudreti veren Allah't1r.m Allah Teala'nm kudreti

ile insanm kudreti birbirinin z1ddi ve rakibi degildir. Allah'm kudreti mutlak,

insamn kudreti mukayyettir. Allah'm kudreti sonsuz, insanm kudreti sonlu­

dur. Allah'm kudreti kendi zatmdan, insanm kudreti Allah'tand1r. i~te insa­

noglu, Allah'm kendisine emanet ettigi bu kudreti kullamp kullanmadigm­

dan ya da nas1l kulland1gmdan hesaba ~ekilecektir. Dola}'lsiyla Allah'm in­

sana bah~ettigi bu kudret ve irade itiraf edilmeden insan eylemlerinden so­

rumlu tutulamaz. insanm eylemlerinden sorumlu tutulamad1~ bir di.inyada,

iyilikle koti.ili.ik, adaletle zuli.im, dogru ile yanh~. iman ile ki.ifi.ir, hak ile bat1l

e~it hale gelir. Bu ise Yi.ice Allah'a yapliabilecek en bi.iyi.ik bir iftira olur.u4

Ozetle bir "mi.i'min", Yi.ice Allah'a ve ahiret gi.ini.ine bi.itiin kalbiyle ina­

mr, O'nun emirlerine uygun bir hayat ya~amaya ~ah~1r, son el~iyi kendine

model ahr ve islam'1 hayatmm merkezine yerle~tirirse "mi.i'min karakterine"

gore davranm1~ olur. Bir "mi.i~rik", imamna ~irk bula~tmr, kendisine sahte

kutsal varhklar i.iretir ve bunlara tapm1rsa "mi.i~rik karakterine" gore hare­

ket etmi~ olur. Bir "katlr", ki.ifri.i, inkan, isyam ve nankorliigi.i hayat tarz1 edi­

nirse "katir karakterine" gore davranm1~ olur. Bir "miinafik" nifak1, ikiyi.izli.i­

li.igi.i, yalam, emanete h1yaneti, sozi.inden donmeyi tabiat1 haline getirirse

"mi.inaf1k karakterine" gore hareket etmi~ olur. Bir "fas1k", gi.inaha dalar, tov­

beye yana~maz ve fJski/ fesad1 ya~am tarz1 edinirse "fas1k karakterine" gore

davranm1~ olur. Bir "mi.icrim", su~ i~lemeyi ve bunda 1sran ah~kanhk haline

getirirse "mi.icrim karakterine" gore davranm1~ olur. Bir "zalim", zulmi.i ve

m ei-Enfal, 8/17. 114 lslamoglu, Hasan el-Basrf'nin Kader Risalesi ve ~erhi, s. 138.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BACLAMINDA TRAFiK SORUNLARI VE ~OZOM ONERILERi I 251

bozgunculugu normal goriir, pkarlan i~in adaletten aynhr ve bunu bir ya­

~am tarz1 edinirse "zalim karakterine" gore hareket etmi~ olur. Dolayisiyla

herkes kendi inan~ ve karakterine uygun davram~lar ortaya koyar ve yap­

tiklarmdan sorumlu olur. Yani; bir mii'min, Kur'an-1 Kerim ve sahih si.in­

net'in ilkelerini rehber edinir, erdemli bir hayat ya~ar, "iyi bir karakter geli~­

tirirse", i~indeki ~eytani sesi susturmaYJ ba~anr ve cenneti elde eder. Ancak

digerleri ise i~lerindeki ~eytani sesin ilgin~ oneri ve tekliflerine kanar, dost

sand1~ sinsi ayartJcilarm pe~inden gider, "koti.i bir karakter geli~tirirlerse"

cehennemi boylar ve sadece kendilerine yaz1k ederler. c;unki.i herkese ancak

~ah~masmm kar~Ihgi vard1r.

4. Kul Kesb Eder, Allah da Halk Eder

Yi.ice Allah, insanoglunun online saYJSIZ se~enekler koymakta, o hangi­

sini se~erse onu yaratmaktad1r. Yani "kul kesb edince, Yi.ice Allah da onu halk

etmektedir."ns Bu nedenle kaderini ~ekillendiren insanoglunun kendisidir

ve se~imi yapan sorumlu olur. c;unki.i Yiice Allah, inkarc1lann cezalarmdan

soz ederken "Onlara yaptmlan ~eylere bir kar~1hk olarak" veya "Onlar i~in

onceden yazdigim ~eylere bir kar~1hk olarak" dememi~, "On/arm yaptlkla­

rma bir kar~1flk olarak"116 demi~tir. 117 Aym ~ekilde Yi.ice Allah, "Ba~m1za ge­

len, size yazd1klanm yi.izi.inden" dememi~, "Kendi yiiziiniizdenf"118 demi~­

tir.u9 "Hidayetiniz ve dalaletiniz ahnyazm1za goredir!" dememi~, "Kim dogru

yolu se~erse, kendisi i~in se~mi~ olur; kim de dogruyoldan saparsa, kendi aley­

hinde sapm1~ olurf"Izo demi~tir. "Dua etseniz de degi~en bir ~ey olmaz, benne

yazd1ysam o!" dememi~, "Benden isteyin ki vereyim"12I demi~tir. "Benim sizin

i~in takdir ettiklerimi yapm!" dememi~, "Dilediginizi yapmf"122 Demi~tir.

115 " •.• Attrgm zaman sen atmadm,fakatAI/ah a ttl [O'nun verdigi yil~ ve kudret/e bunuyaptm] ... " el-Enffil, 8/17.

116 es-Secde, 32/17. 111 lslamoglu, Hasan e/-Basri'nin Kader Risa/esi ve $erhi, s. 147. 11s Al-i lmran, 3/165. Aynca bkz. en-Nisa, 4/79. 119 brnegin yap1lan ara~t1rmalara gore di.izenli, yeterli ve saghkh beslenme 'omru' uzat1rken,

tersi azaltmaktad1r." Konuyla ilgili ayrmtllar i~in bkz. Bagc1, a.y.e.,s. 105. 120 el-lsra, 17/15. 121 el-Mu'min, 40/60. 122 el-Fussilet, 41/40.

252 I DINVETRAFIK

"Kimi diledimse o iman etsin, kimi diledimse o inkar etsin!" dememi~, "Dile­

yen iman etsin, dileyen inkar etsinf"123 demi~tir.124 Ktsaca Yiice Allah, insam

yarat:Ih~ amacma uygun yola yoneltmi~, imam ya da inkan onun kendi terci­

hine btrakmt~ttr.m Nitekim insanoglu nefsine ilham edilmi~ takva progra­

mtm ~ah~tmr, onu geli~tirir ve siirekJi giincellerse felaha erer; ancak fiicur

yazthmmt harekete ge~irir ve onun etkisi altma girerse de hiisrana ugrar.

Dolaytstyla annma}'l isteyen kurtulu~a ererken kotiiliiklere dalan kaybe­

der.t26 Eger kotiiliiklere daldtran Allah Teala olsaydt "hiisram kuluna nispet

etmez"di. Goriildiigii iizere biitiin bunlar, insanm tercihlerinde ozgiir btra­

kJldtgmm apapk delillerindendir.

Diger taraftan ayette ifade edildigi iizere, "Cehennemlikler $6yle yalva­

racaklar: "Rabbimiz! Bunu ba$1m1za kim sardzysa onun cehennemdeki azabm1

kat be kat artlrf"127 Eger onlarm ba~ma bu cezayt "Allah sarmt~ olsaydt" on­

larm boyle bir "ciimle kurmalan" soz konusu olamazdt. Aym ~ekilde onlarm

su~lanm itiraf ederken soyledikleri ~u sozler de kendilerini kimlerin aldattt­

gmm farkmda olduklanm gostermektedir: "Biz efendilerimize ve biiyiikleri­

mize uymu$tuk, onlar da bizi yo/dan pkard1lar"1ZB ve "Bizi sapt1ranlar giinaha

gomii/iip gitmi$ o/an $U kimse/erdif"12 9 i~te biitiin bu ayetler, insamn tercihle­

rinde ozgiir biraktldtgmm diger delillerindendir. Dola}'lstyla Yiice Allah'm

ayetlerinin bir klsm1 digerini yalanlamayacagma ve Kur'an-t Kerim'de bir ~e­

li~ki bulunmayacagma gore ayetlerin dogru tevil edilmesi ve Miisliimanlara

da anla~thr tarzda aktanlmast onemlidir.

K1saca, kaderin olu~umunda belirleyici faktor, kullarm "irade ve inan~­

lan", buna uygun geli~tirdikleri "siirekli ve bilin~li ya~am tarzlan"dtr. Kade­

rinin giizel ~ekillenmesini isteyen her ~agdaki mii'min erkek ve kadmm

Kur'ani hayat tarzmt benimsemesi ve sahih siinneti i~selle§tirmesi gerekir.

c;unkii Yiice Allah, adalet ve hikmetinin bir geregi olarak kullarmm ~abala­

rmt kar§thkstz btrakmaz; diiriist ve erdemli kullarmm odiillerini hem bu

123 ei-Kehf, 18/29. 124 lslamoglu, Hasan ei-Basrf'nin Kader Risa/esi ve $erhi, s. 132. 12s el-lnsan, 76/3. Aynca bkz. et-Tegabun, 64/2. 126 e~-~ems, 91/9-10. 121 es-Sad, 38/61. 12a el-Ahzab, 33/67. 129 e~-~uara, 26/99.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BACLAMINDA TRAFiK SORUNLARI VE !;0Z0M ONERiLERi I 2 53

di.inyada hem de ahirette verir ve onlara her iki alemde de gi.izel bir hayat

ya$atJr.13°

Diger taraftan di.iri.ist ve erdemli olmaYJ ya$am tarz1 edinen ve trafik

kurallarma harfiyen uyan bir siiriici.i hi~bir kazaya kan$mayabilir. Bu. onun

kurallara uymasmm ve kendi yapt1g1 "iyiliklerin ve ald1g1 hay1r dualarm" bir

sonucu olabilir. Zira Yi.ice Allah'm koydugu Si.innetullah boyle i$lemektedir.

Mesela; Kur'an-1 Kerim'de anlanlan Bilge Kul Hz. Cebrail'in, Hz. Musa'ya "in­

sanlann kaderlerinin nasd $ekillendigini ornekleriyle gosterdigi k1ssa" bir

de bu bakl$ a~Isiyla okunabilir.m Nitekim klssada sozi.i edilen "fakir",

"mi.i'min" ve "salih" kullara Yi.ice Allah'm yard1m1mn nas1l ula$tlnldigl anla­

tlhrken soz konusu ki$ilerin yapt1klan iyiliklerden bahsedilmesi ve ba$lanna

gelebilecek muhtemel belalarmjsiklntllann onceden onlenmesi olduk~a ma­

nidardJr. <;i.inki.i kaderin dogru anla$Ilabilmesi i~in k1ssada verilen bu ve ben­

zeri mesajlar i.izerinde "saghkl1 tefekki.ir" $arttlr.

Ancak Hz. Musa'ya rehberlik eden kulun kendisine oli.imsi.izli.ik verilen

"H1z1r" admda bir ins-anjvelljpeygamber oldugu iddia edilir,m bununla kast

edilenin "mukarreb melek" yani; "ti.im peygamberlere rehberlik eden, onlan

egiten, vahyi getiren Hz. Cebrail oldugu unutulur ve bu ger~ek bir ti.irli.i ka­

bule yana$llmazsa" bu durumda kissada verilen "altm degerindeki ogutler­

den" hi~bir $ekilde istifade edilmesi soz konusu olamaz. Bu dersjmesajjib­

ret ahnamadigi zaman "kader" dogru anla$Ilamaz. Dogru bir kader tasavvu­

runa sahip olunamadigi zaman "kadercilik" devreye girer. Kadercilik dev­

reye girince kullar sorumluluklanndan ka~ar; boylece o birey ve o toplum

130 "Erkek veya kadtn, kim mii'min olarak diiriist ve erdemli davramilar ortaya koyarsa, elbette ona (bu diinyada) ho$ bir hayatya$ataca9tz ve (ahirette de} on/arm miikafatlartntyapttk­larmm en giizeliyle verece9iz." en-Nahl, 16/97.

131 el-Kehf, 18/66-82. 132 Kur'an'da ismi apkJanmayan, ancak Islam! gelenekte "HIZlr" lakabtyla me~hur olan "Bilge

kulun" mitosla~tmldt~ ve malum ktssa ekseninde binbir ~e~it rivayet ve yorum iiretildi­giyle ilgili ~u ~ah~maya baktlabilir: Oztiirk, Mustafa, "Bilge Kul-Musa Ktssast ve islam Kiil­tiiriinde HIZir Mitosu", OMOIFD, Samsun, 2003, Sayt: 14-15, s. 245-281. HIZir'la ilgili ha­berlerin incelendigi bir ba~ka ~ah~ma i~in bkz. Uysal, Muhittin, "Tespit ve Yorum Baktmm­dan Htztr'la llgili Haberler", SOIFD, Konya, 2000, Sayt: 10, s. 337-365. Hz. Musa ile yolculuk yapan ve islam kiiltiiriinde Htztr diye hi linen "Bilgin kulun" insan suretinde bir melek ola­bilecegi, kesinlikJe bir insan olamayacagt, ~iinkii soz konusu eylemleri ancak Yiice Allah'm gorevlendirdigi, iradesi bulunmayan ve sadece kendisine emredileni yapan bir melegin ger~ekJe~tirebilecegi ~ekJindeki degerlendirmeler i~in bkz. Okuyan, Mehmet, "Kur'an'da Gizemli Bir Yolculugun Ktssas t", Din E9itimi Ara$tlrmalan Dergisi, Ytl 2004, Sayt: 13, s. 45-109. Kanaatimizce Bilge kul, Hz. Cebrail'dir.

254 I DiN VE TRAFIK

felaket iistiine felaket ya~ar.m Goriildiigu iizere ayetlerin yanh~ terciime ve

yorumu, insanlarm hayatlanm alt list etmekte ve biiyiik ac1lar ya~anmasma

sebebiyet vermektedir. DolaylSlyla oncelikle bu yanh~ algilarm diizeltilmesi

~artt1r. Aksi halde kadercilik, tedbirsizlik ve sorumsuzluk yiiziinden ba~ta

trafik kazalan olmak iizere daha pek ~ok problem ya~anmaya devam edecek,

bunlarm onlenmesi bir yana azaltilmasJ dahi soz konusu olamayacakt1r.

Ote yandan trafik kazalan konusunda her bireyin durumu farkl1hk arz

edebilir. Mesela; ~artlarm degi~mesiyle (istigfar ve tOvbeyle, infakla, sada­

kayla, hay1r duayla) kaderin yaz1hmmda da degi~iklikler her an soz konusu

olabilir. Yiice Allah'm liitfuyla ve yapt1g1 iyilikler sonucu aldigi ha}'lr dualarla

a~m h1z yaparak hata eden bir siiriicii, sebep oldugu korkun~ kazadan "yara

almadan ya da hafif siynklarla" kurtulabilir. Boylece Yiice Allah, o tovbekar

ve iyiliksever kuluna "bir f1rsat" daha sunabilir; bu da imtihanm degi~ik bir

versiyonu olarak degerlendirilebilir. Ancak her zaman degi~meyen bir ger­

~ek vard1r, o da ~udur: Herkes bu diinyada da ahirette de hak ettigi kar~1hgi

almi~tir, almaktad1r ve alacaktir.

Oyleyse "kader" diyerek biitiin su~u Yiice Allah'a atmak dogru degildir.

Boyle bir soylem biiyiik bir aymazhk ve sorumsuzluktur. Ad1m ad1m boyle

bir felaketi kendisi haz1rlayan birinin yapt1g1 yanh~hklan, tedbirsizlikleri,

vurdumduymazhklan unutarak ''Allah'm takdiri i$te!" demesi ve sorumlu­

luktan ka~maya ~ah~mas1 Yiice Yaratan'a biiyiik bir saygisizhktJr. Nitekim

EbG Huzame'den rivayet edildigine gore babas1 bir gun Resulullah'a; "Ey Al­

lah 'm Resulii! $i[a niyetiyle yaptlglmlz okumalar, tedavi oldugumuz ila9lar ve

hastahktan korunma tedbirleri Allah'm takdirinden bir $eyi geri 9evirir mi?''

diye sormu§, ResGlullah da on a: "On far da Allah 'm takdiridir" buyurarak ka­

der konusunu ozetleyen giizel bir cevap vermi~lerdir.l34 Yine Abdurrahman

b. Avftan (o.32/652) nakledildigine gore Hz. Peygamber:"(Taun veya veba

gibi bula$1Cl) bir hastahgm bir yerde pkt1gm1 i$ittiginiz zaman oraya girme­

yin! Sizin bulundugunuz yerde bir hastal!k pkarsa oradan (ka9maym) d!$Drl

133 Ornegin "ekonomik yonden" geli~ip kalkmm1~ iilkelerde trafik kazalanna kar~J her tiirlii tedbir ~ok onceden ahndJgJ ve kurallara riayet edildigi i~in kazalardaki oliim oram diger iilkelere nazaran olduk~a dii~iiktiir. Aynnnlar i~in ~u ~ah~maya bakilabilir: Karadeniz, Os­man, "Trafik Kazalannda Oliimler ve Kader lli~kisi", Din ve Trafik Sempozyumu, 07-09 Ni­san 2016, Tebli§ Ozetleri, Malatya, s. 52.

134 Tirmizi, 26/T!b, 21 (IV, 399-400), nr: 2065. Tirmizi, bu hadise "hasen sahih" hiikmiinii vermi~tir.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BACLAMINDA TRAFIK SORUNLARI VE ~OZOM ONERILERI I 255

pkmaym!" buyurmu§ ve tedbirli hareket etmenin onemine vurgu yapmi§lar­

dJr.Bs

Diger taraftan akliyla degil de duygulanyla hareket eden arabasmm

bak1m1m zamanmda yapt1rmayan, kamyonunjtmnjotobiisiin/minibii­

siinjdolmu§un/ otomobilin iizerine "Allah korusun", Allah'm dedigi olur"

veya "Ma~allah (Allah'm diledigi olur, dilemedigi o/maz)"~eklinde yaz1lar yaz­

diran, sonra da "Allah bana yeter, 0 ne giizel vekildir! $ans, kader, k1smet, na­

sip!" diyerek trafige elveri§li olmayan aras;la yola s;1kan ve trafik kurallanm

his;e sayan sorumsuz bir §Ofor kaza yaparak hem kendinin hem de ba§kala­

rmm katili olabilir; ebedi olan ahiret hayatm1 mahvedebilir. <;iinkii boyle ted­

birsiz ve sorumsuz bir siiriicii yapt1klarmm dogal sonucuyla kar~Jla§abilir,

kaderi buna gore §ekillenebilir ve aracma yazdJrdJgJ mezkO.r yaz1 kendisini

kurtarmaya yetmeyebilir. Zira burada "fiili dua" eksik kalmJ§, soz konusu ki§i

kendisiyle aym zihniyetteki ba§ka bir siiriiciiyie s;arpl§IP olmii§ veya araba­

Siyla viyadiikten (kopriiyol) a§agJ yuvarlamp sakat kalmi~tJr. Gori.ildiigii

ilzere eger akilla degil de duygularla hareket edilir, uzun tecriibeler sonucu

olu~an trafik kurallan ihlal edilirse boyle felaketlerle kar§Ila§ilmasJ kas;mil­

maz olur.

bte yandan trafik kurallanna ald1rmayan, alkollii ve yorgun aras; kul­

lanan, sonra da kaza yaparak engelli kalan birinin aglamaya ve s1zlamaya

hakk1 yoktur. <;unkil kaderini kendisi §ekillendirmi§tir. Tum uyanlara kulak

tJkami§, hatasmdan vazges;memi~. sarho§ken aras; siirmii§, Yiice Allah'tan

hayJrhsmi istememi§, kendi is; diinyasmda koklii bir degi§im ve donii§iim

ba§latmami§, "Kaderimde ne ise o olur! Trafik kazast yapmam kaderimde

varsa yapanm! Ahnyaz1msa ondan ka9amam kif" diyerek "hatastm" siirdiir­

meye devam etmi§ ve bu ac1 sonia kar§Jla§mJ~tJr. <;iinkii o, yapt1g1 yanh§lar­

dan vazges;se, tovbe etse ve miittaki bir kul olsayd1, Yiice Allah ana mutlaka

bir "pki§ yolu" gosterir,m dualanm kabul eder ve onu is;inde bulundugu

kotii duruma dii§mekten kurtarabilirdi. DolaylSlyla kendini engelli hale ge-

t3s Buhari, 76/Ttb, 30 (VII, 20-21); Muslim, 39/Selam, 32 (II, 1740-1741), nr: 98; Ebu Davud, 20/Cenaiz, 6 (111, 4 78); Malik b. Enes, ei-Muvatta, Thk. M. F. Abdulbaki, ~agn Yay., Istanbul, 1992, 45/Cami', 7 (II, 895-896).

t36 et-Talak, 65/2-3.

256 I DIN VETRAFIK

tiren boyle bir §OfOrun art1k bundan sonra yapmas1 gereken tek §ey; once­

likle kendisiyle yiizle§mesi, kabahati kendinde aramas1, Yuce Allah'! su~Ja­

mayi bir kenara b1rakmasi, kendini duzeltmesi,t37 imamm daha da saglam­

la§tlrmasi, salih ameller i§lemesi, ahiretini de kaybetmemek i~in Yuce Allah'a

yonelmesi138 ve O'nunla bagm1 her ge~en gun kuvvetlendirmeyej gu~Jendir­

meye ~ah§masidir.

Bu tur ornekler ~ogalt!labilir. Buraya kadar zikredilenler gene! olarak

boyledir ve her zaman istisnalar olabilir. "Bunlar her zaman boyle ger9ek/e­

~ir" gibi bir iddia soz konusu degildir. Zira Yuce Allah, kullanm gozetlemek­

tedir; onlann yaptlklanm da, soylediklerini de, hain baki§lanm da, kalplerin­

den ge~enleri de ~ok iyi bilmektedir.n9 Aynca her insan, kendinin nas1l bir

karaktere/ki§ilige sahip oldugunun da farkmdad1r. Eger bir kimse kendini

kand1rmaz ve saghkh tefekkurun hakkm1 verirse hatalanm gorebilir. Ama

surekli "kendi yanh§larmm avukat1, ba§kalanmn hatalannm savc1si" olmaya

devam eder ve ozele§tiriyi rafa kaldmrsa dogrulan gorebilmesi imkans1z

hale gelebilir. Nitekim Hz. Adem ve e§i su~u iblis'e atmami§,14o Hz. Musa, i§­

ledigi cinayetin sorumlusu olarak hem§erisi 1rkp §ahsi gostermemi§141 ve

Hz. Yunus da yaptlgi hatay1 Ninovahlarm uzerine YJkmami§tir.142 Onlar, ka­

bahatin kendilerinde oldugunu ikrar etmi§ ve tum mu'minlere ozele§tiriyi

ogretmi§lerdir. Bu bak1mdan kendilerini ele§tirmeyenlerin, nefis muhase­

besi yapmayanlann hakiki anlamda tovbe edebilmeleri kesinlikle mumkun

degildir ve boylelerinin hakh tenkitlere katlanabilmeleri de olduk~a zordur.

Dolayisiyla her i§in ba§I; Yuce Allah'a ve ahiret guni.ine §eksiz §Uphesiz iman,

teslimiyet, tedbir ve tevekki.ildur. Butiin bunlara ragmen trafik kazas1 oldu­

gunda da sabredip Yuce Allah'a s1gmmaktlr. K1saca, insanoglu dunya ve ahi­

retin mutlulugunu istiyorsa, islam dininin §a§maz ilkelerini hayatmm mer­

kezine yerle§tirmek ve Hz. Peygamber'in sahih sunnet'ini i~selle§tirerek ya­

§amak zorundad1r.

137 "Ey iman edenler! Siz kendinizi diizeltin. Siz dogru yo/da olursamz, yo/dan sa pan kimse size zarar veremez. Hepinizin donii$ii Allah'ad1r. 0 zaman Allah, size yapt1klanmz1 haber vere­cektir. "el-Maide, 5/105.

138 en-Nisa, 4/17-18, 145-146; el-Furkan, 25/70-71; et-Tahrim, 66/8. 139 el-Mu'min, 40/19. t4o el-A'raf, 7 /23; el-Bakara, 2/37; et-Taha, 20/121-123. 141 el-Kasas, 28/15-17. 142 el-Enbiya, 21/87-88.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BACLAMINDA TRAFiK SORUNLARI VE ~OZOM ONERILERi I 2 57

5. insanlar iyiliklerle de Kotiiliiklerle de imtihan Edilebilir

Bilindigi iizere Yiice Allah, kimin giizel davram~larda bulunacagm1 SI­

namak i~in hayat1 ve oliimii yaratmi~tir.t43 Bu bakimdan "Dilnyadaki kotil­

lilkleri engel/emeyen, kullanm sakat b1rakan, on/an hastaland1ran bir Tann

adil ve hakfm olamaz" ~eklinde ctimleler kurmak son derece yanh~t1r. <;unkii

bu sozleri soyleyenler meselelere par~acJ bakan, onyargiyla hareket eden,

saghkl1 tefekktiriin hakkm1 veremeyen, bu nedenle de "biiyiik resmi goreme­

yen" kimselerdir. Zira Yiice Allah, kullanm "iyiliklerle" imtihan edebilecegi

gibi "kotiiliiklerle, felaketlerle, hastahklarla veya engelli olmakla" da imtihan

edebilir.144 Bu kottiltikler, insanm kendi yap1p ettiklerinden kaynaklanabile­

cegi gibi,14S ba~ka nedenlerden de kaynaklanabilir ve onun "farkina vard1g1

ya da varamadigi bir hay1r" ta§Iyabilir.146 Belki bu felaketler, insam "ba§ka

kotiiliiklerden korumak" yahut sabreder ve isyan etmezse "ahirette kar~1hgJ

verilmek tizere" ba~ma gelebilir.

Dolayisiyla "biiyiik resmi goren ve bilen" Yiice Allah'a sigm1p O'ndan

haYJrhsmi istemek ve sab1rla tevekkiil etmek yerine "par~aya baktp" isyan

etmek, bagmp ~ag1rmak, strese, depresyona ve bunahmlara girmek; "Niye

ben? Beni mi buldu?" diye bagmp ~ag1rmak, aglay1p siZlamak, anti-depresan­

lardan medet ummak, cinci ve iifuriik~tilerin kap1smda nobet tutmak dogru

degildir. DolayJsiyla felaketler amnda ve sonrasmda her zaman Yiice Allah' a

s1gmmak, O'ndan hay1rhsmi istemek, O'na teslim olmak ve O'na kullugu tam

yapmak gerekir. 1470rnegin; biitiin tedbirleri aldJgi halde ve hi~bir su~u yok­

ken trafik kazasma kan~an ve yaralanan birisi bunun bir imtihan oldugunu

bilir, sabreder,14S isyan etmez ve miikafatJ sadece Yiice Allah'tan beklerse,

hak ettigi kar~1hgt alabilir ve cenneti elde edebilir. DolayisJyla Yiice Allah'tan

143 ei-Mlilk, 67/2. 144 ei-Bakara, 2/155; el-Enbiya, 21/35; Muhammed, 47/31. 145 "Size gelen her iyilik Allah'tandm ba~m1za gelen her kotiililk de kendinizden ... " en-Nisa,

4/79. 146 "Ho~unuza gitmese de sava~mak size farz kllmd1; miimkiindiir ki nefret ettijjiniz bir ~ey sizin

i9in iyijhay1r o/abilir ve yine miimkiindiir ki ho~landljjmlz bir ~ey de sizin i9in kotii/ ~er o/a­bilir: Allah bilir, ama siz bilmezsiniz." ei-Bakara, 2/216.

147 " ... [Ger9ek erdem sahipleri] soz verdiklerinde sozlerini tutan,felaket, zorluk ve Slkmtl anla­rmda sabredenlerdir ... " ei-Bakara, 2/177.

148 ei-Bakara, 2/145.

258 I DIN VE TRAFiK

her zaman ha)'lrhsmJ istemek, salih bir kul olmaya r;ah~mak ve gur; yetire­

meyecegi zor ~eylerle imtihan edilmekten O'na s1gmmak gerekir.149 Zira bu.

her zaman en dogru, en ger;erli ve en gerr;ekr;i yontemdir.

Goruldugu uzere dini metinleri yanh~ yorumlayarak "kaderciligi" te~­

vik etmek ve eksik ara~tJrmaya dayah hatah hukumler ortaya koymak dogru

degildir. Bu bak1mdan "kader" konusunda dogru bir anlay1~a sahip olmak ve

zamanmda tedbirler almak, "kazalan onlemede ya da en asgariye indir­

mede" etkili olabilecektir. Hala trafik kazalanndaki "ihmali ve hatah davra­

m~lan" gormezlikten gelerek kazalann "kader" oldugunu soyleyip insanlan

yamltmak, sozun en guzelini aray1p ona sanlmamak,lSO saglam temeller uze­

rine bina edilmi~. sahih ve guvenilir dini bilgilerle gerekr;elendirilmi~ ictihad,

soz, fikir, du~unce, goru~, inanr; ve kanaatin pe~inden gitmek yerine vahyin

aydmlatmadJgi hayat tarz1 Cahiliye zihniyetinin uriinii "bilinr;sizce soylenen

sozlere, seviyesiz, basit, r;iiruk, sapkm ve mesnetsiz du~uncelere" itibar et­

mek, ara~t1rmadan ve sorgulamadan bunlan savunmak dogru degildir.

SONU~

Bu tebligde vurgulamaYJ ve dikkatlere sunmay1 istedigimiz hususlan

~u ~ekilde ifade etmemiz miimkiindiir:

Kur'an-1 Kerim'deki onemli kavramlann semantik analizlerini yapma­

dan, siyak ve sibaka dikkat etmeden, konuyla ilgili butun ayetleri degerlen­

dirmeden, Hz. Peygamber'in sahih sunnet'ini yeterince anlamadan tefsir ve

meal yazmak dogru degildir.

insanlan ozgur iradeleriyle ser;ip yapmadiklan, tam aksine yapmaya

mecbur birakildiklan eylemlerden dolaYJ sorumlu tutup cezalandirmak ya

da onlan ozgiirce ser;ip yapamayacaklan i~lerle yiikumlu k1lmak ilahi ada­

Jete aykmd1r. Bu nedenledir ki Allah Teala, insanlan sorumluluga konu olan

eylemlerini ozgurce ser;ip yap maya elveri~li bir "irade yetenegiyle" ve bunu

gerr;ekle~tirmeye yetecek bir "kudretle" donatm1~t1r. Kendilerine irade hiir­

riyeti verilen insanlarm bunu gormezlikten gelmeleri ve yapt1klan butun

149 ei-Bakara, 2/286. 1so ez-Zi.imer, 39/18, 23; el-Casiye, 45/6.

KAZA, KADER VE TEVEKKOL BACLAMINDA TRAFiK SORUNLARI VE ~OZOM ONERILERI I 259

koti.i fiillerin sorumlulugunu "takdir-i ilaht" diyerek Yi.ice Allah'a havale et­

meleri kesinlikle yanh~ttr.

Mesuliyetin yerine mecburiyeti, iradenin yerine kaderi koymak, koti.i­

li.ikle iyiligi e~ tutmak demektir. Oysa koti.ili.ikle iyilik e~it degildir. Eger insa­

noglu, koti.ili.ik yapma kudretine sahip olmasaydt iyilik yapt1gmda mi.ikafat­

landmlmaYJ istemeye; ki.ifri.i, ~irki ve isyam tercih etme iradesi bulunma­

saydt iman ettiginde odi.illendirilmeyi beklemeye hakki bulunmazdt.

Allah Teala, ki.illi ve ezeli bilgisiyle her ~eyi bilmekte ve ku~atmaktad1r.

Kul, Allah bildigi i~in degil kendi karakterinin geregi o fiili i~lemekte ve so­

rumlu olmaktadtr. Zira her ~ey belirlenmi~, senaryo yazlimt~, roller dagitll­

mt~sa o takdirde insanlan imtihan etmenin ve gidi~atlanm kontrol etmele­

rini istemenin de hi~bir anlam1 kalmamt~ttr. Elbette Levh-i Mahffiz'da yazth

bir senaryo vard1r; roller tamtilmt~tlr; ama rollerin "dagitimi" kesinlikle ya­

plimami~tlr. isteyen istedigi roli.i kendisi se~mekte ve tercih ettigi o roli.i oy­

namaktadir. Nitekim insanoglu dilerse Adem, dilerse iblis roli.ini.i se~ebil­

mektedir.

Trafik kurallanm ihlal eden si.iri.ici.iyi.i "mazur", Yi.ice Allah' t da "su~lu"

gosterir tarzda "Aim yazisi! Kader i~te! Elden ne gelir! Olacag1 varm1~! Yiyip­

i~ecegi bu kadarm1~!" gibi ci.imleler kurmak son derece sakmcahdtr. Bu ti.ir

ifadeler, di.i~i.inmeyen ytgmlann vicdamm teskin etmede kullamlan i~i bo~

sozlerdir. Bunlar toplumda bilin~sizce soylenmeye ve itibar gormeye devam

ettik~e trafik kazalan azalmayacak aksine daha da artacakt1r. Ci.inki.i a~m htz

yapanlar, "Bu bir aim yazisi! Ben ne yapabilirim ki? Bu benim kaderimde var­

mi~! Almma yazilmi~ bir kere!" diyerek "iradelerini yok saymaya", a~m htz

yapmaya, trafik kurallanm ihlal etmeye, kendilerini ve ba~kalanm oldi.ir­

meye devam edeceklerdir.

Yanh~ bir kader anlaYJ~Iyla hareket ederek a~m htz yapan ve olen si.i­

ri.ici.ini.in yakmlanm teselli etmek i~in trafik kazalarmm "kader" oldugunu

soylemek ve bi.iti.in su~u Yi.ice Allah'a atmak kesinlikle dogru, hakh, adil ve

insafh bir yakla~tm degildir. Ci.inki.i bu ti.ir bir anlaYJ~ "kadercilige"; kaderci­

lik, tedbirsizlik, dikkatsizlik ve sorumsuzluga; bunlar da trafik kazalan ba~ta

olmak i.izere pek ~ok problemin ya~anmasma sebebiyet vermektedir.

260 DiN VE TRAFiK

Trafik kazalan "kader" degil, ki~inin kendi tercihleri sonucu olu~an bi­

rikimlerin toplam sonucudur. Trafik kazalarma "kader" diyerek kullarm so­

rumlulugunu rafa kald1rmak ve Yi.ice Allah'1 yanh~ tamtmak bi.iyi.ik bir vebal­

dir. ~i.inki.i bu di.i~i.incede olan bir insan, sakat kald1~nda Yi.ice Allah'! suc;:la­

makta, O'nunla manevi bagm1 koparmakta, "Neden ben? Diye isyan etmekte,

Allah'tan gitgide uzakla~makta, ~eytanlara yakmla~makta, sonunda onlarm

rotasma girerek dalalete di.i~mekte ve kendi eliyle kendi sonunu hazirlamak­

tadir. DolaylSlyla bu yanh~ soylemleri devam ettirerek insanlarm irade hi.ir­

riyetlerinin olmad1~ gibi bir intiba uyand1rmak ve sorumluluklarmdan kac;:­

malanna neden olmak dogru degildir.

Sonuc;: olarak, insamn ba~ma gelen her ti.irli.i ~eyde kendi yap1p ettikle­

rinin, niyetinin, samimiyetinin, yapmas1 gerekirken yapmad1klannm, yap­

mamas! gerekirken yapt1klannm, kulluk bilincinin, dua ve isteklerinin, Jlllar

ic;:inde olu~turdugu ve geli~tirdigi ah~kanhk, karakter ve ki~iliginin pay1 soz

konusudur. Zira herkes kendi karakterine gore hareket etmekte ve kaderini

an be an ~ekillendirmektedir. Dolayisiyla ki~inin kaderini bi.iyi.ik oranda be­

lirleyen hususlar onun inanc;:lan, eylemleri ve soylemleridir. Diger bir ifa­

deyle zihinsel tavnd1r, tasavvurland1r, sahip oldugu degerlerdir, beslendigi

kaynaklard1r, hayata baki~Idir, me~rebidir, birlikte oldugu insanlardan etki­

lenerek aldigi kararlard1r, geli~tirdigi ve si.irdi.irdi.igu ya~am tarzidir, vazge­

c;:emedigi ve bag1mhsi oldugu ah~kanhkland1r.

KAYNAK~A

Ate~, Siileyman, Kur'an-t Kerfm ve Yiice Meii/i, Yeni Ufuklar Ne~riyat, istanbul, ts.

Bagct, H. Musa, insanm Kaderi Hadislerin Telkin Ettigi Kader Anlayt~t, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2013.

Bayraklt, Bayraktar,http:/ jwww.kuranmeali.comjayetkarsilas­tirma.asp?sure=17&ayet=13 (Eri~im tarihi: 22.03.2016).

Bilmen, bmer Nasuhi, (6.1391/1971), Kur'iin-t Kerfm'in Tiirk~e Meiili Alisi ve Tefsiri, (I­VIII), Ak~ag Yay., Ankara, 1991.

Buhari, EbO. Abdillah Muhammed b. ismail,(6. 256/870), Sahihu'J-Buharf, (1-Vlll), <;:agn Yay., istanbul, 1992.

Bula~, Ali, Kur'an-t Kerim ve Ti.irk~e Anlamt (Meal ve S6zliik), Eramat Yay., istanbul, 1985.

<;:antay, Hasan Basri, (6. 1384/1964), Kur'iin-t Hakim ve Meiili Kerfm, (1-lll), Risale Yay., istanbul, 1995.

D6ndi.iren, Hamdi, insanhga Son <;:agn Kur'an-t Kerlm (Yi.ice Meali ve A~tklamast), (1-11), Yeni $afak Dagtttm, istanbul, 2003.

KAZA, KADER VE TEVEKKDL BACLAMINDA TRAFiK SORUNLARI VE t;:OZUM ONERiLERi I 261

Ebu Davud, Siileyman b. ei-E~'as, (6.275/888), Siinenu Ebi Davud,(I-V), c;:agn Yay., istan­bul, 1992.

Ebu Hanife Nu'man b. Sabit b. Ziita b. Mah, (6.150/767), el-F1khu'l-Ekber, (imam-t Azam'm Be$ Eseri i~inde}, c;:ev. Mustafa Oz, iFAV Yay, istanbul, 1992.

ei-E~'ari, Ebu'l-Hasan Ali b. ismail, (6.324/935-36), el-ibdne an Usuli'd-Diyane, (1-11), Ka­hire, 1397.

----, Makalatii'l-islamiyyin, N~r. Hellmut Ritter, Wiesbaden 1963.

Eliapk, R. ihsan, Ya~ayan Kur'an, Niizul S1rasma Gore Tiirkc;e Meal-Tefsir, in~a Yay., is­tanbul, 2011.

el-Meclisi, Muhammed Bak1r b. Muhammed Takt el-isfahanl, (6. 1110/1698), el-Biharu'l­Envar el-Camiatii li-Diireri Ahbdri'l-Eimmeti'l-Adhdr, (1-CX), Daru ihyai't-Tiirasi'l­Arabl, Beyrut, 1983.

Esed, Muhammed, (6. 1413/1992), Kur'an Mesaj1 Meal-Tefsir, c;:ev. Cahit Koytak-Ahmet Ertiirk, i~aret Yay., istanbul, 2000.

Humeydt, Ebu Bekir Abdullah b. Ziibeyr, (6.219/834), Miisnedii'l-Humeydf, (1-11), Thk. Hablburrahman el-A'zaml, Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, Beyrut, ts.

ibn Hanbel, Ahmed b. Muhammed, (6.241/855), el-Miisned,(J-VI), c;:agn Yay., istanbul, 1992.

islamoglu, Mustafa, Hasan el-Basrf'nin Kader Risalesi ve $erhi, Dii~iin Yay., istanbul. 2012.

----, Hayat Kitab1 Kur'an Gerekc;eli Meal-Tefsir, Dii~iin Yay., istanbul, 2012.

Kadi Abdulcebbar, Ebii'l-Hasen Kad1'l-Kudat, (o. 415/1025), el-Mugni jf Ebvabi't-Tevhid ve'l-'Adl, (I-XVI), N~r.: el-Miiessesetii'l-Misnyyetii'l-Amme, Kahire, 1962.

Karadeniz, Osman, Trafik Kazalannda Oliimler ve Kader ili~kisi", Din ve Trafik Sempoz­yumu, 07-09 Nisan 2016, Teblig Ozetleri, Malatya, (ss. 51-52).

Kur'an Yolu Tiirk~e Meal ve Tefsir, (1-V), Haz. Karaman, H.-c;:agmc1, M.-Donmez, i. Kafi,­Giimu~. Sadrettin, DiB Yay., Ankara, 2007.

Kur'an-1 Kerfm Mea/i, Haz.: Altunta~. Halil/ $ahin, Muzaffer, DiB. Yay., Ankara, 2012.

Malik b. Enes, (6. 179 /795), el-Muvatta,(l-11), Thk. M. Fuad Abdulbakl. c;:agn Yay., istan-

bul, 1992.

Muslim, Ebu'l-Hiiseyin el-Ku~eyri, (6. 261/875), (1-111), Sahihu Muslim, Thk. M. Fuad Ab­dulbakt, c;:agn Yay., istanbul, 1992.

Okuyan, Mehmet, "Kur'an'da Gizemli Bir Yolculugun K1ssas1", Din E§itimi Ara$tlrmalan Dergisi, YII 2004, Say1: 13, (ss. 45-109).

Oztiirk, Mustafa, "Bilge Kul-Musa K1ssas1 ve islam Kiiltiiriinde HIZir Mitosu", OMOiFD, Samsun, 2003, Say1: 14-15, (ss. 245-281).

----, Kur'an-1 Kerlm Meali, (Anlam ve Yorum Merkezli c;:eviri), Dii~iin Yay., istanbul, 2013.

Oztiirk, Y. Nuri, http:/ fwww.kuranmeali.comfayetkarsilastirma.asp?sure=17&ayet=13 (Eri~im tarihi: 22.03.2016).

Rag1b, el-Jsfahant (o. 502/1108), el-Miifredat jf Garibi'l-Kur'an, Kahraman Yay., istanbul, 1986.

SJddikl, Mazharuddin, islam Diinyasmda Modernist Dii$iince, c;:ev. Murat F1rat-Goksel Korkmaz, Dergah Yay., istanbul, 1990.

Suyutt, Celaluddin Abdurrahman, (6.911/1505), ed-Durru'l-Mensurfi't-Tefsiribi'l-Me'sur, Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Tiirkl, Kahire, 2003.

262 I DIN VE TRAFIK

Sehristanl, Ebu'I-Feth Muhammed b. Abdilkerlm, (o. 548/1153), e/-Mile/ ve'n-Niha/, (1-11), N$r. Ahmed Fehmi Muhammed, Beyrut 1992.

----,Nihayetii'l-i~dam jf llmi'I-Kelam, N$f. Alfred Guillaume, London 1934.

Tath, Bekir, "Ehl-i Siinnet'in Kadere iman Konusuna Temel Yapt1g1 Belli Ba$h Rivayetler ve "Kader Hadisi"/"Cibrll Hadisi", Dinf Ara~t1rma/ar, C. 8, Say1: 24, (ss. 273-291).

Tirmizl, Muhammed b. isa, (o. 279/892), ei-Camiu's-Sahfh,(!-V), <:agn Yay., istanbul, 1992.

Uysal, Muhittin, "Tespit ve Yorum Bak1mmdan H1z1r'la ilgili Haberler", S0iFD, Konya, 2000, Say1: 10, (ss. 337-365).

Yaz1r, Elmahh Muhammed Hamdi, (o. 1361/1942), Hak Dfni Kur'an Dili, (I-IX+ Fihrist), Eser Ne$riyat, istanbul, ts.

Yildmm, Suat, Kur'an-1 Hakfm ve Apklamalt Medii, Zaman, istanbul, 1998.