Upload
sinjin
View
82
Download
5
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Kynning á fundi Alþýðusambands Íslands, 20. febrúar 2002. Tekjuskipting á Íslandi: Þróun og ákvörðunarvaldar Haustskýrsla Hagfræðistofnunar 2001. Ásgeir Jónsson, Ásta Herdís Hall, Gylfi Zoega, Marta G. Skúladóttir og Tryggvi Þór Herbertsson. Haustskýrsla Hagfræðistofnunar 2001. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Tekjuskipting á Íslandi: Þróun og ákvörðunarvaldar
Haustskýrsla Hagfræðistofnunar 2001
Ásgeir Jónsson, Ásta Herdís Hall, Gylfi Zoega, Marta G. Skúladóttir og Tryggvi Þór Herbertsson
Kynning á fundi Alþýðusambands Íslands,
20. febrúar 2002
Haustskýrsla Hagfræðistofnunar 2001
Þýðing tekjujafnaðar
• Jöfnuður hlýtur ávallt að hafa jákvæða merkingu.
• Mikil misskipting dregur úr hagvexti og veldur eymd og óstöðugleika.
• En hvernig á að skilgreina “jöfnuð” ?
• Sumir vilja jafna lífskjör allra með tekjutilfærslum.
• Aðrir vilja jafna tækifærin, en síðan sé uppskorið eins og til var sáð.
Þýðing tekjujafnaðar
• Jöfnuður er þó ekki hið sama og velferð.
• Gini mælir ekki hversu margir eru undir fátæktarmörkum - aðeins bil á milli hópa.
• Í nútímasamfélagi getur fólk auðgast án þess að aðrir verði fátækari.
• Ójöfnur sem stafar af því að menntun, frumkvæði, dugnaður og útsjónarsemi skapa ný verðmæti, þarf því ekki að teljast slæmur.
• Stundum verða árekstrar á milli jafnræðis og skilvirkni, hagvaxtar og jöfnuðar
Hvaða máli skiptir tekjujöfnuður?
• Viðhorf til launamunar ræðst af efnahags-aðstæðum, aldri og stjórnmálaskoðunum
Vinstri-Grænir Framsóknarflokkur Samfylkingin Sjálfstæðisflokkur
67% 57% 49% 41%
Heimild: Gallup-IMG
Tafla 2.1 Hlutfall Íslendinga sem taldi launamun vera Allt of mikinn árið 2001, eftir fylgi við stjórnmálaflokka
Hvaða máli skiptir tekjujöfnuður?
4.3
4.6
4.44.4
4.6
4.7
4.0
4.2
4.4
4.6
4.8
5.0
1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
Heimild: Félagsvísindastofnun HÍ og Gallup-IMG
Mynd 2.1 Afstaða til spurningarinnar um hvort launamunur sé of mikill á Íslandi
Að mæla tekjujöfnuð
• Tekjujöfnuður er yfirleitt mældur með Gini kvarða, sem liggur á milli 0 og 1.
• Ef allir hefðu hnífjafnar tekjur, er Gini 0.• Ef einn hefur allt en hinir ekkert, er Gini 1.• Athugið að Gini mælir ekki aðeins mismun á hæstu og
lægstu tekjum, heldur bil á milli allra tekjuhópa.• Jöfnuður getur breyst, jafnvel þótt bilið á milli þeirra efstu
og neðstu haldist óbreytt.• En hægt er að mæla jöfnuð, ekki með tekjum heldur með
neyslu, en neysla hlýtur að vera endanlegur mælikvarði á velferð.
19.5
21.3
21.7
23.1
24.4
24.7
24.9
25.0
25.0
25.4
25.6
25.8
26.4
27.3
28.2
28.9
28.9
29.0
29.0
30.0
31.2
31.5
31.6
31.7
32.4
32.4
32.5
32.6
32.7
32.7
33.1
33.2
33.3
33.6
34.4
35.2
35.3
35.4
35.5
35.6
35.9
36.0
36.1
36.1
36.4
36.4
36.7
0 10 20 30 40 50 60
Slóvakía
Ísland
Hvíta Rússland
Austurríki
Ungverjaland
Danmörk
Japan
Svíþjóð
Belgía
Tékkland
Finnland
Noregur
Búlgaría
Ítalía
Rúmenía
Rúanda
Egyptaland
Króatía
Úkraína
Þýskaland
Pagistan
Kanada
Pólland
Indónesía
Lettland
Litháen
Spánn
Holland
Grikkland
Frakkland
Sviss
Mongólía
Uzbekistan
Banglades
Srí Lanka
Ástralía
Algeria
Kazakhstan
Ísrael
Portúgal
Írland
Azerbaijan
Víetnam
Bretland
Jórdanía
Jamaíka
Nepal
37.1
37.3
37.4
37.6
37.8
38.2
39.5
39.6
39.6
40.0
40.3
40.3
40.4
40.8
41.3
41.4
41.5
41.7
42.3
43.7
44.4
44.5
45.9
46.0
46.2
46.2
48.5
48.7
48.8
49.2
50.5
50.5
50.6
50.8
51.9
55.8
56.8
57.1
57.5
57.7
58.9
59.0
59.1
59.3
60.3
61.3
62.9
0 10 20 30 40 50 60
Georgía
Malí
Úganda
Eistland
Indland
Tanzania
Marrókó
Mósambík
Gana
Eþíópía
Kína
Tínidat og Tóbakkó
Kambódía
Bandaríkin
Senegal
Taíland
Tyrkland
Túnis
Úrugvæ
Ekvador
Armenía
Kenía
Kosta Ríka
Madagaskar
Perú
Fillipseyjar
Panama
Rússland
Venesúela
Malaví
Niger
Malasía
Nígería
El Salvador
Mexíkó
Gvatemala
Simbabve
Kólumbía
Chile
Paraguay
Bolivia
Honduras
Brasilía
Suður Afríka
Nicaragua
Mið-Afríka
Sierra Leone
Hvað skýrir breytingar á ójöfnuði?
• Launamunur hefur vaxið á Vesturlöndum á síðustu áratugum.
• Alþjóðavæðing og tækniframfarir hafa verið nefnd til sögunar.
• Alþjóðavæðing leiðir til samkeppni starfsmanna á Vesturlöndum við láglaunalönd í þriðja heiminum.
• Tækniframfarir eru taldar hafa nýst menntuðu fólki fremur en ómenntuðu og þess vegna hefur launabil vaxið á milli þessara tveggja hópa.
Hvað veldur auknum ójöfnuði?
• Hagsveiflur hafa einnig mikil áhrif.
• Uppsveiflur koma þeim tekjulægstu yfirleitt vel, vegna þess að atvinnuástandið batnar.
• En niðursveiflur koma sér aftur á móti illa.
• Þeir tekjulægstu er líklegastir til þess að verða atvinnuleysi að bráð eða fá tekjumöguleika sína skerta.
• Ennfremur, getur verðbólga og háir vextir komið þeim tekjulægri mjög illa
• Þess vegna er sveiflujöfnun sérlega mikilvæg.
Staðan á Íslandi
• Jöfnuður atvinnutekna minnkaði hérlendis í kjölfar niðursveiflu og stöðnunar 1988-94, m.a. vegna atvinnuleysis.
0.36
0.37
0.38
0.39
0.40
0.41
0.42
0.43
0.44
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
Gin
istu
ðlar
, súl
ur
0
1
2
3
4
5
6
Atv
innu
leys
i, lí
na
Heimild: Þjóðhagsstofnun, Finnur Geirsson (1977) og Hagstofan
Staðan á Íslandi
• Yfirstandandi uppsveifla hefur ekki orðið til þess að auka jöfnuð atvinnutekna á nýjan leik.
• Á árunum 1988-95 áttu sér stað gífurlegar kerfisbreytingar í efnahagslífi hérlendis.
• Verðbólga hjaðnaði, fjármagnsmarkaðir urðu frjálsir og atvinnulífið tók stakkaskiptum.
• Ójöfnuður virðist hafa aukist varanlega, m.a. vegna aukins launamunar á milli menntaðs og ómenntaðs vinnuafls og tilkomu fjármagnstekna.
Tekjujöfnuður fyrir og eftir skatta
Ójöfnuður hjá fjölskyldum og einstaklingum fyrir skatta og opinberar tilfærslur (vinstri mynd) og eftir (hægri mynd)
0.32
0.33
0.34
0.35
0.36
0.37
0.38
0.39
0.40
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
Einstaklingar
Fjölskyldur
0.25
0.26
0.27
0.28
0.29
0.30
0.31
0.32
0.33
0.34
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
Einstaklingar
Fjölskyldur
Hvaða jöfnuður?
• Jöfnuður eftir skatta og velferðarbætur jókst, þrátt fyrir að jöfnuður atvinnu- og fjármagnstekna ykist á sama tíma.
• Þetta má rekja til aukinna tekjutenginga og hærri jaðarskattar á árunum 1988-94.
• Jöfnuður fjölskyldutekna er einnig mun meiri en einstaklingstekna, þótt munurinn hafi minnkað á síðari árum.
• Tilkoma fjármagnstekjur hefur aukið jöfnuð fjölskyldutekna en minnkað jöfnuð einstaklingstekna.
Er aukinn jöfnuður heppilegur?
• Ríkisvaldinu er ætlað að auka jöfnuð meðal þjóðarinnar - en því fylgja aukaverkanir.
• Fólk missir hvata til vinnu ef afrakstur erfiðisins hverfur vegna skattheimtu og minni bóta.
• Áhrifin eru sérstaklega mikil á tekjulágar konur sem hafa ekki lengur fjárhagslegan ávinning af vinnu utan heimilis.
• Ef betur er að gáð sést að skattkerfisbreytingar eftir 1988 höfðu mun meiri áhrif á tekjujöfnuð kvenna en karla.
• Ástæðan gæti verið minni atvinnuþátttaka kvenna.
Tekjujöfnuður kynjanna
Mynd 7.7 og 7.8 Ójöfnuður tekna karla og kvenna eftir skatta og opinberar tilfærslur eftir búsetu
0.20
0.22
0.24
0.26
0.28
0.30
0.32
0.34
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
Karlar höfuðborgarsvæði
Karlar landsbyggð
0.20
0.21
0.22
0.23
0.24
0.25
0.26
0.27
0.28
0.29
0.30
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
Konur höfuðborgarsvæði
Konur landsbyggð
Hreyfanleiki
• Ekki er nægjanlegt að skoða tekjudreifingu í kyrrstöðu, hreyfanleikinn skiptir öllu máli.
• Öllum landsmönnum var skipt í 10 tekjuhópa árið 1988 og síðan var fylgst með ferðum þeirra á milli tekjuhópanna fram til ársins 2000.
• Niðurstöðurnar sýna að Íslendingar eru alla jafna mjög hreyfanlegir innan tekjudreifingarinnar.
• Hreyfanleiki kvenna var mun minni en karla á vinnumarkaði.
• Sérstaklega voru konur í lægri tekjuþrepum fastar á sínum stað – þær voru fastar í “fátæktargildru”.
Niðurstöður
Tíund 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tíund
1 36.3% 20.1% 10.8% 9.7% 5.0% 4.6% 4.6% 2.3% 3.1% 3.5% 1 64% 0%2 15.4% 23.4% 19.1% 13.1% 9.6% 7.4% 4.1% 2.4% 2.1% 3.3% 2 61% 15%3 6.8% 15.6% 18.8% 16.9% 14.2% 9.3% 5.8% 4.7% 4.5% 3.3% 3 59% 22%4 4.0% 9.9% 12.8% 15.5% 16.6% 14.2% 10.1% 7.1% 6.0% 3.9% 4 58% 30%5 2.5% 5.7% 9.3% 13.1% 16.4% 17.1% 13.5% 10.2% 6.9% 5.5% 5 53% 32%6 2.0% 3.6% 5.3% 8.2% 12.8% 16.0% 17.5% 16.8% 10.9% 6.9% 6 52% 32%7 1.9% 3.0% 4.4% 7.2% 9.1% 12.8% 17.4% 19.3% 14.7% 10.1% 7 44% 38%8 1.9% 2.5% 3.5% 5.3% 8.4% 9.6% 15.1% 18.1% 20.0% 15.6% 8 36% 46%9 1.7% 1.8% 2.9% 4.6% 6.1% 9.6% 12.5% 19.0% 21.2% 20.6% 9 21% 58%
10 2.0% 2.8% 3.8% 5.0% 6.2% 8.9% 12.2% 15.6% 18.5% 25.0% 10 0% 75%
Tíund 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tíund
1 50.9% 20.3% 9.9% 5.6% 3.5% 3.0% 2.3% 1.8% 1.2% 1.6% 1 49% 0%2 21.5% 24.9% 18.8% 12.8% 7.9% 5.0% 3.5% 2.1% 1.9% 1.6% 2 54% 22%3 12.6% 17.8% 20.1% 16.5% 12.4% 7.8% 4.9% 3.2% 2.6% 2.0% 3 49% 30%4 7.8% 12.5% 16.9% 16.9% 15.2% 12.5% 8.0% 4.0% 3.7% 2.4% 4 46% 44%5 7.4% 9.7% 12.6% 14.3% 15.3% 15.1% 10.4% 6.6% 4.6% 4.1% 5 41% 49%6 6.8% 9.3% 9.6% 11.7% 11.6% 13.3% 13.2% 9.9% 8.8% 5.9% 6 38% 49%7 6.9% 7.5% 8.7% 9.1% 9.5% 11.2% 12.2% 13.5% 11.9% 9.5% 7 35% 53%8 7.1% 6.8% 6.7% 7.7% 8.3% 9.0% 9.8% 12.3% 15.6% 16.7% 8 32% 55%9 9.2% 10.6% 6.3% 7.8% 6.6% 7.4% 9.5% 9.9% 14.3% 18.3% 9 18% 67%
10 16.7% 13.6% 9.3% 10.2% 6.9% 7.0% 7.4% 8.1% 9.2% 11.5% 10 0% 88%
Líkur á að
lækka
Líkur á að
hækka
Líkur á að
lækka
Líkur á að
hækka
Konur
Karlar
Tekjudreifing og búseta
• Tekjujöfnuður er mismunandi á milli svæða.• Mesti ójöfnuðurinn er á Seltjarnarnesi, vegna innflutnings
af tekjuháu fólki á síðasta áratug. (Garðabær er ekki langt undan)
• Það er tiltölulega mikill ójöfnuður í litlum sjávarplássum en aftur á móti mikill jöfnuður á stöðum úti á landi sem stunda ekki sjávarútveg.
• Mesti jöfnuðurinn á höfuðborgarsvæðinu er í Efra Breiðholti, vegna þess að fáir tekjuháir búa þar.
• Ójöfnuður og háar meðaltekjur fylgjast yfirleitt að á milli búsetusvæða.
Tekjujöfnuður eftir landshlutum
Mynd 8.1 Ójöfnuður í þéttbýli á Íslandi 2000
Er jöfnuður heppilegur?
• Er aukinn ójöfnuður á Seltjarnarnesi slæmur?
• Fjölgun tekjuhárra einstaklinga leiðir til hærra útsvars og aukinna fjárráða.
• Er það heppilegt ef jöfnuður eykst út á landi vegna þess að tekjuháir einstaklingar flytja burt, t.d. vegna þess að kvótinn flust burt?
• Það er athugunarefni til framtíðar hvort tekjuhópar á Íslandi muni greinast niður eftir búsetusvæðum og velferðarkostnaður lendi misjafnlega á sveitarfélögum.
Tekjudreifing og búseta
90
92
94
96
98
100
102
104
106
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Höfuðborgarsvæði
Landsbyggð
Heimild: Þjóðhagsstofnun
Mynd 7.6 Atvinnutekjur á höfuðborgarsvæðinu og landsbyggðinni, meðaltekjur á landinu öllu eru jafnar 100 árið 1993
Jöfnuður eftir búsetu
Mynd 7.5 Þróun ójafnaðar á höfuðborgarsvæðinu og landsbyggðinni
0.28
0.29
0.30
0.31
0.32
0.33
0.34
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000
Höfuðborgarsvæði
Landsbyggð
Tillögur
Fyrsta tillaga:
Skilið verði á milli tekna og gjalda ríkisins með einfaldri reglusem gerir ráð fyrir föstum og stöðugum vexti ríkisútgjalda sem taki t.d. mið af langtímahagvexti en sé óháður tekjuflökti vegna skammtímahagsveiflna.
Tillögur
Önnur tillaga:
Dregið verði úr jaðarsköttum með minnkun tekjutenginga og lækkun skatthlutfalls.
Tillögur
Þriðja tillaga:
Hvetja ætti til aukinnar og almennari menntunar með sérstökum menntunarstyrkjum og auknu framboði og fjölbreytni náms.
Samandregið
• Tekjujöfnuður á Íslandi er sá annar mesti í heimi á eftir Slóvakíu.
• Að þessu leyti er landið á svipuðu róli og hin Norðurlöndin.
• Enn hafa engar stórkostlegar breytingar átt sér stað.
• Hins vegar hefur ójöfnuð aukist hérlendis á síðustu árum.
• Þjóðin er að greinast í sundur í tekjulegu tilliti eftir menntun, hæfileikum og búsetu.
• Sú þróun felur í sér bæði kosti og galla.
Næsta skýrsla
Næsta haustskýrsla Hagfræðistofnunar verður helguð byggðaþróun á Íslandi.