Büyükşehirlerde

Teknik Altyapı Planlaması

Doç. Dr. Cenap SANCAR (KTÜ)

Yrd. Doç. Dr. H.Ebru ÇOLAK (KTÜ)

Yrd. Doç. Dr. Kamil KARATAŞ (ASÜ)

KENTSEL ALTYAPI VE PLANLAMA

• Teknik altyapı ve kentsel ulaşım,

sürdürülebilir kentleşme hedefi için

son derece önemli, kentsel yaşam

kalitesi açısından ise belirleyici

konulardır.

• Teknik altyapının niteliksel ve

niceliksel özellikleri kentsel yaşam

kalitesi açısından başlıca göstergeler

arasında kabul edilmekte,

• Ulaşım sisteminin sunduğu

erişebilirlik olanakları ise

yaşanabilirlik açısından temel ölçütler

arasında yer almaktadır. 2

Teknik altyapıya ilişkin

arkeolojik kalıntılar

3 sinop

çatalhöyük

Altyapı kentsel gelişmenin hem bir sonucu,

hem de sebebidir.

Gerek kentsel teknik altyapı gerekse kentsel ulaşım

sistemi, kentlerin mekansal gelişmesinde de önemli rol

oynar. Teknik altyapı sistemlerinin mevcut durumu ve

sistemin gelişmesine ilişkin planlar ve yapılabilirlik

analizleri, kentlerin gelişmesinde dikkate alınması

gereken konulardır.

4

Kentler büyüdükçe ve geliştikçe altyapıya ilişkin ihtiyaçlar

çeşitlenerek artmakta ve ihtiyaçların karşılanabilmesi ya da

karşılanamaması kentin yaşanabilirliğini önemli ölçüde

etkilemektedir.

Çeşitli kentsel arazi kullanımlara yönelik yer seçimi kararları

üretilirken, bu kullanımlar arasındaki ilişkinin ve bu

kullanımların beraberinde gereksinim duyduğu teknik

altyapının nasıl sağlanacağının düşünülmesi bir

zorunluluktur.

5

Kentsel tasarım ölçeğinden başlayıp, kent ve bölge

planlarına, hatta ulusal düzeyde yapılacak fiziksel planlara

kadar her ölçekteki planlama çalışmasının yine farklı

ölçeklerdeki mevcut ya da olası altyapı problemlerini dikkate

alan öneriler geliştirmesi gerekmektedir.

6

Ulusal düzeyde; kentsel altyapının yapım ve

işletme biçimlerine ilişkin temel politikaların

geliştirilmesi ve bu doğrultuda yasal çerçevenin

oluşturulması söz konusudur.

Bölgesel düzeyde katı atıkların geri dönüşümü,

enerji üretimi ve nakli, içme suyu kaynaklarının

korunması gibi kentsel ölçeği aşan altyapı ihtiyaç

ve sorunlarının bölge planları içinde

değerlendirilmesi gerekecektir.

7

Kentsel ölçekte ise;

• Kente içme suyunun temini,

• Kanalizasyon ve arıtma sistemlerinin kurulması,

• Yağmur suyu drenajının oluşturulması,

• Katı atıkların toplanması ve depolanması,

• Farklı ulaşım sistemleri ve bunlar arasında ilişkilerin

sağlanması,

• Kentin enerji ihtiyacının çevresel etkilerini min. indirecek

biçimde sağlanması,

• haberleşme ve iletişim ihtiyaçlarının sağlanması,

gibi çok farklı altyapı ihtiyaçlarının hem ayrı ayrı hem de

birbirleriyle ilişkili olarak düşünülmesi gerekecektir.

8

Kentsel teknik altyapı ile ulaşım sistemlerinin planlanması ve

işletimine ilişkin yaklaşımların, uygulama esaslarının,

dolayısıyla sorun alanlarının ve önerilerin kapsamının önemli

farklılıklar göstermektedir.

Teknik altyapı ve ulaşıma ilişkin değerlendirmeler;

planlama ilke ve politikaları,

kurumlaşma, karar verme süreçleri ve yasal yapı,

finansman,

işletme,

bilinç düzeyi

olmak üzere beş temel alanda ele alınarak geliştirilmesi

gerekir.

9

Kentsel teknik altyapı sistemlerinin değerlendirilmesi ve

planlaması yapılırken dikkate alınması gereken ;

kent

sağlığı kent

gelişimi

Kentsel-kırsal

çevrenin

korunması kent

planları

kent

ekonomisi

yaşanabilirlik kentsel

hizmet

10

• Ülkedeki nüfusun kentsel ve kırsal alandaki

dağılımı,

• nüfus yoğunlukları,

• nüfusun kırsal ve kentsel hareketliliği,

• yerli-yabancı turizm (mevsimlik) hareketliliği gibi

çok çeşitli alanlar da sürece dahil edilerek karşımıza

hem teknik hem de sosyal boyutlara sahip disiplinler

arası bir alan çıkmaktadır.

11

Kentleşme

Kentsel

teknik

altyapı

planlama

Kentsel

mekansal

gelişme

kent

planlama

12

• Kentsel yaşam kalitesine katkı sağlayabilecek

bir altyapı sisteminin geliştirilmesi için, kent

planlamada teknik altyapının geliştirilmesi

maliyetleri ile altyapı sisteminin niteliksel ve

niceliksel olarak en uygun hizmeti verebileceği

mekansal gelişme koşulları yapılabilirlik

analizleri çerçevesinde dikkate alınmalıdır.

13

• Bu çerçeveden değerlendirildiğinde; ülkemizde

de kentleşme olgusu önemli bir sorun alanı

olarak gündemde yerini almıştır. Plansız

büyüme, doğru perspektiflere dayalı olmayan

kentsel nüfus tahminleri, planlamada eşgüdüm

eksikliği gibi bir çok etken, kentleşmenin plansız

biçimde ve pek çok sorunu da beraberinde

getirerek gerçekleşmesine yol açmıştır.

14

Bu sürecin teknik altyapıya olan etkileri...

• Üst ölçek politikalarına bağlı bir nüfus tahmini

yapılmamakta,

• Plan ölçeğinde arazi kullanım kararlarına yapılan

müdahalenin kent içerisinde yarattığı haraketlilik

(Adliye Sarayı, hastane (özel ve devlet), okul alanı,

Avm’ler..)

• Ölçekler arasında kademeli birlikteliğin olmaması,

• Bütünleşik doku özelliği gösteren yerleşmelerde

eşgüdümün olmayışı,

• Plan değişikliği ile kentlere getirilen aşırı yoğunluk

(Kaşüstü, Çukurçayır, Yıldızlı, Söğütlü, Yalıncak gibi

belediyeler)

15

Ülkemizde çoğu yerleşim biriminde %50’yi aşan

oranlarda kaçak yapılaşma mevcuttur. Kaçak yapı

oranları,

• İstanbul’da %70,

• Ankara’da %30-40,

• Trabzon’da %40-50

• İzmir’de %60 olarak ifade edilmektedir.

bu kontrolsüz ve denetimsiz yapılaşmaya ,hangi

yasalar çerçevesinde ve ne şekilde altyapı

hizmetlerinin götürülebileceği sorunu ortaya

çıkmaktadır.

16

SORUN ALANLARI

Altyapı tesislerine ilişkin kapsamlı master planların

eksikliği

Yerel yönetimler kente sunacakları teknik altyapı ile ilgili

yaşanan güncel ya da yıllarca çözülemeyen sorunların kısa

vadeli çözümünde ve önceliklerin saptanması hususunda;

yeterli araştırma ve planlama yapmadan, günün gereklerine

göre acil projeler üretmektedir.

17

Büyükşehirler 6360 Sayılı Kanun

Öncesi Nüfus

6360 Sayılı

Kanun Sonrası

Nüfus

6360 Sayılı Kanun

Öncesi Hizmet

Alanı (Km2)

6360 Sayılı Kanun

Sonrası Hizmet

Alanı (Km2)

Adana 1700276 2 149 260 3493 14 125

Ankara 4714728 5 045 083 10093 25 437

Antalya 1161148 2 158 265 2033 20 909

Aydın 265 234 1 020 957 631 7 943

Balıkesir 337809 1 162 761 1457 14 272

Bursa 2098367 2 740 970 2428 10 882

Denizli 574321 963 464 802 11 861

Diyarbakır 963457 1 607 437 2339 15 272

Erzurum 394684 766 729 3021 25 355

Eskişehir 685727 799 724 2682 13 925

Gaziantep 1540779 1 844 438 2836 6 887

Hatay 482544 1 503 066 864 5 867

Mersin 940418 1 705 774 1783 15 620

İstanbul 14160 467 14160467 5313 5 313

İzmir 3713723 4 061 074 6862 12 007

Kayseri 1053871 1 295 355 3313 17 170

Kocaeli 1 676 202 1 676 202 3 623 3 623

Konya 1185436 2 079 225 6159 41 001

Malatya 565171 762 538 925 12 146

Manisa 364332 1 359 463 1237 13 269

Kahramanmaraş 574571 1 075 706 3033 14 525

Mardin 148 066 779 738 975 8 858

Muğla 99 911 866 665 1669 12 974

Ordu 186 097 731 452 304 5 952

Sakarya 732828 917 373 2294 4 878

Samsun 605319 1 261 810 1055 9 352

Tekirdağ 179 239 874 475 1111 6 339

Trabzon 306 286 758 237 189 4 662

Şanlıurfa 811686 1 801 980 3691 19 451

Van 413025 1 070 113 1945 21 334

TOPLAM 42370488 58999801 78160 401209

Çeşitli İllerin 6360 sayılı

Kanuna Göre Sorumluluk

Alanların Artış Miktarları

Konya :19.9 kat (mücavir alana göre)

Mardin: 9.09 kat

Ordu : 19.58 kat

Trabzon: 24.67 kat

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYERİ

Bütünleşik planlama anlayışının olmaması

• Ülkemiz kentlerinde yaşanan hızlı kentleşme,

plansız yapılaşma, kontrolsüz mekansal büyüme

ve plan değişiklikleriyle aslında plansız olarak

arttırılan nüfus yoğunlukları, anılan bu eşgüdüm

koşullarının ve bütünleşik planlama yaklaşımının

hayata geçirilememesine neden olmaktadır.

19

• Kentleşmeye ilişkin sorunlar, teknik altyapı

sunumunu ve planlanmasını da yakından

etkilemektedir. Kaçak yapılaşmanın yüksek

oranlarda gerçekleştiği kentlerimizde, bu

kontrolsüz, plansız ve denetimsiz yapılaşmaya

hangi yasalar çerçevesinde ve ne şekilde altyapı

hizmetlerinin götürüleceği başlıca sorun

alanlarından biridir.

20

Plan Değişiklikleri

• Plan değişiklikleri ise teknik altyapı üzerinde son derece

olumsuz bir etki yaratmakta, plan değişiklikleriyle yapılan

nüfus yoğunluğu artışları ve arazi kullanım değişiklikleri,

teknik altyapının yetersiz kalmasına yol açmakta; bu durum

sadece plan değişikliği yapılan nokta açısından değil, tüm

sistem açısından sorunlar yaratmaktadır.

PELİTLİ

-Plan kararı yaklaşık 200 konut iken

- Yapılan plan değişikliği ile 450

konuta yükseltilmiş.

22

2002 2009 2010 2012

Çukurçayır Mahallesi

(Beldesi) ZAMANSAL

DEĞİŞİM

23

Çukurçayır Arazi Kullanım Tablosu

ARAZİ KULLANIM ALAN

(Ha)

ARAZİ KULLANIM ALAN

(Ha)

KONUT ALANI 208,93 AKARYAKIT İSTASYONU 0,21

TİCARET 2,04 DİNİ TESİS ALANI 0,90

İLKÖĞRETİM ALANI 2,05 PAZAR ALANI 0,46

SAĞLIK TESİSİ ALANI 0,85 DOĞAL KAR.KOR.ALAN 3,52

ORTAÖĞRETİM ALANI 1,55 SU DEPOSU 1,48

BELEDİYE HİZMET AL. 1,07 YEŞİL ALAN(Aktif yeşil ) 35,35

RESMİ KURUM 2,11 AĞAÇLANDIRILACAK AL. 45,50

KÜLTÜR TESİS ALANI 1,45 TARIMSAL N.KOR.ALAN 60,95

SPOR ALANI 4,50 DERE+TRAFO 0,20

K.D.K.Ç.A 0,51 YOLLAR 96,85

SİT ALANI 0,25 PASİF YEŞİL ALAN 3,58

ARA TOPLAM 227,35 GENEL TOPLAM 472,77 24

Bostancı Mahallesi ZAMANSAL

DEĞİŞİM

2010

2002 2009

2012 25

Söğütlü

Mahallesi

(Beldesi)

ZAMANSAL

DEĞİŞİM

2002

2010

2012

2013 26

2009 2010 2012 2013

Kaşüstü Mahallesi (Beldesi) ZAMANSAL

DEĞİŞİM

27

Zağnos Vadisi

Kentsel Dönüşüm Projesi

• Plan değişiklikleri ile artırılan nüfus sonucunda altyapı

sistemlerinin yetersiz kalması, imar afları, ıslah planları ve

kentsel dönüşüm projeleri açısından da geçerlidir. Bu tür plan

müdahaleleri, belli bölgelerde nüfus yoğunluğunu arttırarak

teknik altyapı sistemine öngörülmeyen bir yük yüklemektedir.

28

• Özellikle kentlerin merkezi alanlarındaki gecekondu

alanlarında veya eskiyen dokuda geçmişte olmayan bir

nüfus ve yoğunluk önerilmekte, kentsel altyapı sisteminin

durumu ve yeterliliği açısından plan önerilerinin

olabilirliği irdelenmemekte, önerilerin kent bütününde

altyapı sistemine olumsuz etkileri gözardı edilmektedir.

29

Kent ölçeğinde parçacı

yaklaşımlar;

Tüm kentin ortak bir yaşam alanı

olması gerekliliğini yok saymakta,

plan bütünlüğünü ve tüm altyapı

değerlerini yok etmektedir.

Ülkemizdeki mevcut kentleşmeye

bakıldığında kentin gelişmesinde

topoğrafik yapının ve koşulların

dikkate alınmadığı, kentsel

altyapının hayata geçirilmesinde de

bu anlayışa bağlı olarak, önemli

sıkıntıların yaşandığı görülmektedir.

30

31

İmar planları hazırlanırken önemli altyapı tesislerinin

dikkate alınmaması

Ülkemizde gerçekleştirilen imar planı çalışmalarında

(mevzii, yeni ve/veya revizyon) mevcut altyapı ve bunlara

ait güvenlik koridorlarının dikkate alınmaması çok sık

karşılaşılan bir durumdur.

• yüksek basınçlı doğalgaz boru

hatları,

• yüksek gerilim enerji hatları,

• ana toplayıcı atık su hatları,

• içme suyu iletim hatları,

• yağmursuyu toplama hatları ve

yaklaşım mesafelerine ilişkin

çalışmaların yürütülmesi sırasında

gerekli özen gösterilmemektedir.

32

Ulusal coğrafi veri alt yapısının eksikliği ve kent bilgi

sistemlerinin kurulamaması

• Kurumların kendi ihtiyaçları doğrultusunda kurmuş

oldukları CBS çalışmaları, altyapı çalışmalarının

koordinasyonu ve diğer kurumların CBS sistemleriyle

birlikte işlerliği planlanmadan yürütülmektedir.

• Teknik altyapı bilgiler, araziye ilişkin diğer bilgilerle

entegre edilemediğinden ve konumsal bilgi sistemleri

oluşturulamadığından, birçok alanda teknik altyapı

kadastrosu bilgilerinden yararlanılamamaktadır.

33

• Kentsel uygulamalarla ilgili mevzuata ve yetki düzenine

bakıldığında bir karmaşanın ve standartsızlığın olduğu

gözükmektedir. Bir çok kurum ve kuruluşa hem planlama hem de

alt yapı hizmetleri yapma yetkisi verilmiştir. Bu kurumların kendi

mevzuatı dahilinde oluşturduğu teknik uygulamaları bulunmaktadır

ve bunların ortak bir koordinasyon alanı ya da standardı yoktur.

34

Teknik altyapıya ilişkin mevzuat dağınıklığı, eksikliği ve

yetki karmaşası

Bazı Tespitler

35

Teknik altyapı alanında kurumlar arası koordinasyon

eksikliği ve ekonomiye getirdiği maliyet

• Ülkemizde yürütülmekte olan altyapı faaliyetlerinin iyi bir

şekilde koordine edilmemesi; altyapı tesisleri, yol ve

kaldırımların sık sık tahrip edilmesi ve bu nedenle

ekonomik ömrünü doldurmadan bu tesislerin yenilenmesi

gibi önemli sorunlara yol açmaktadır.

• Kurumsal yapıdaki bir diğer sorun alanı da,

farklı kurumlarca toplanan

verilerin bütünleştirilememesine ilişkindir.

36

Teknik Altyapının İşletimine ilişkin sorunlar:

İçme suyu, Kanalizasyon, Doğal Gaz, Elektrik

• Teknik altyapı sistemlerinin planlanmasında topoğrafik

yapı dikkat edilmesi gereken bir diğer konudur.

Yerleşmeler açısından eğim arttıkça tasarım zorlukları

oluşmakta ve katlanılan maliyetler artmaktadır. Belli bir

eğim oranından sonra (%15 gibi) altyapı ve yol

yapılması, fazladan maliyetleri de beraberinde

getirmektedir.

37

• İçme suyu altyapındaki, işletimindeki ve denetimindeki

eksiklikler su kayıplarının ve sistemin verimsizliğinin

temel nedenleri arasındadır.

• Kentlerimizin çoğunluğunda mevcut kanalizasyon

sisteminin bileşik sistem olarak çalışması, fazla yağışlı

zamanlarda gelen yağmur suyu nedeniyle kanalizasyon

hatlarının yetersiz kalmasına neden olmaktadır.

Kanalizasyon sistemlerinde seçilmiş olan boru kesitleri

fiili durumla uyuşmadığından rüsubat çökelme hızının

artması nedeniyle ömrü kısalmakta ve önemli işletme

sorunları yaşanmaktadır.

38

Yağmursuyu yönetim sistemi eksikliği, yağmur sularının

toplanması ve bertarafı konusunda etkin uygulamaların

geliştirilmemiş olması

• Doğal topoğrafik yapı yüzeysel yağmursuyu drenajını

çözmektedir. Ancak çarpık ve plansız yapılaşma vadi

tabanları ve dere yataklarındaki akışı engellediğinden

taşkın anında vadi tabanı ve dere yataklarındaki yerleşim

alanları büyük risk altında kalmaktadır.

39

YANLIŞ ARAZİ KULLANIMI ???

40

41

EYLEMLERİMİZ NELER OLMALIDIR ?

42

• Tüm yerel yönetimlere altyapı yatırımlarını

kapsayacak şekilde kent bütününe ilişkin Altyapı

Master Plan hazırlaması zorunluluğu getirilmesi

• Master Planda ve yatırım programında yer almayan

ve fizibilite etüdü ile uygulama projesi olmayan

hiçbir işin ihale edilmemesi

• Mühendislik yapılarının ekonomik ömürleri

tamamlanmadan bu yapılara bütçe ayrılmaması,

onarım ve yenileme için ise yatırım bedelinin belirli

bir oranının üzerine çıkılmaması

43

• Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğin plan

değişikliklerine ilişkin kısmına her tür ve ölçekte plan

değişikliği önerilerinde değişikliğin kentsel teknik

altyapıya yönelik etkilerinin değerlendirileceği

kentsel teknik altyapı etki değerlendirmesi raporu

koşulu eklenmesi

• Plan kararlarının (kentsel dönüşüm, toplu konut,

gecekondu önleme alanları, yoğunluk artırımı vb)

nüfus ve yapı yoğunluğuna artış getirmesi

durumunda mevcut altyapı taşıma kapasitesi

çerçevesinde olabilirlik analizi yapılması

44

• İmar planına ve mevzuatına aykırı olan, oturma

ruhsatı bulunmayan yapılara kentsel teknik altyapı

hizmeti götürülmemesi,

• Kent planlamada her ölçekte imar planları

hazırlanırken; planla getirilen kararlar ile bu

kararların gerektirdiği altyapı tesisleri arasındaki

etkileşimin ve altyapı tesisinin teknik ve ekonomik

olarak yapılabilirliğinin değerlendirildiği etütlerin

yapılması,

45

• Teknik altyapı tesislerine (içme suyu, atık su, enerji

nakil hattı, trafo, her türlü iletim hatları vb.) ilişkin

bilgilerin ilgili kurumlar ile iletişim kurularak mevcut

haritalara işlenmesi ve bu haritaların periyodik

olarak güncellenmesi,

• Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemlerine ilişkin

devam etmekte olan yasal düzenlemelerin

tamamlanması,

• Ulusal düzeyde çeşitli sektörler için toplanacak veya

üretilecek mekansal verilerin paylaşımı imkanlarının

kolaylaştırılması ve yaygınlaştırılması amacıyla ortak

standartların belirlenmesi, 46

• Teknik altyapı sistemlerinin kadastral verilerle

entegrasyonunun sağlanması ve taşınmaz mallar

üzerindeki mülkiyet hakkının üçüncü boyutunun da

kadastroya tescili için gerekli yasal düzenlemelerin

yapılması

• Standart, üst ölçekte ve kurumsal eşgüdümü

sağlayacak şekilde bir mevzuat oluşturulması

47

• “Altyapı Koordinasyon Merkezleri”nin etkin şekilde

çalıştırılması için gerekli tedbirlerin alınması, bu

merkezlerin yaptırım güçlerinin arttırılması

• İller Bankasının finansman alanında rolünün

güçlendirilmesi

• Nüfus projeksiyonlarında hedef yıl nüfus

tahminlerine ilişkin yeni bir yaklaşım ve ortak model

geliştirilmesi

• Atık su ve yağmursuyu sistemlerinin ayrık yapılması

• Birbirlerine yakın olan yerleşim yerlerinde özellikle

arıtma tesisi ve diğer bazı altyapı tesislerinin ortak

yapılması gerekmektedir.

48

Sabırla dinlediğiniz için teşekkür ederim

49