Templáři v žIinskom kraji

www.templarskykraj.sk

v IlInskom krajITemplrI

Eurpsky fond regionlneho rozvoja.Investcia do vaej budcnostiTento projekt je spolufinancovan Eurpskou niou vo vke 85 %

z Eurpskeho fondu regionlneho rozvoja

re mnohch je existencia templrov na zem ilinskho kraja mono prekvapujca, aletto tradcia sa zaklad sa na relnych dajoch. Star cirkevn historici, v 18. storo

naprklad trnavsk profesor Gabriel Kolinovi-enkvick (1668 1770) i vznamnhistorik 19. storoia Frigyes Pesty (1823 1889), spomnaj ako sdla templrov v Uhorsku

aj Oravsk a Blatnick hrad, obec Martinek s kostolom i Suany. Tento zoznam potvrdil a doplnilvo svojom diele Monasteriologia regni Hungariae ostrihomsk kanonik Damin Fuxhoer(1741 1814), ktor ako stavby templrov na Liptove ete vymenva aj Likavsk hrad, hrdok navrchu Mnch, kostol svtho Martina v Martineku i kostol Vechsvtch pri Ludrovej, v ktorhokrypte by sa mal nachdza pochovan templrsky hodnostr Gottfried z Herbersteinu.

Koncom 19. storoia zbieral indcie o prtomnosti templrov kaz a cirkevn historik tefanNikolaj Hro (1813 1888) a v prvej polovici 20. storoia spolupracovnk Liptovskho mzea IvanHoudek. Za posledn roky znovuoiven vskum predsa len poukazuje na to, e templri, ktor prilido Uhorska asi v polovici 12. storoia poas panovania kra Gejzu II., prebvali aj na zem dnenhoilinskho kraja, ako sa o tom mte monos dota na nasledujcich strnkach.

DLa wIeLU LUDZI SaMa MOLIwO ISTNIeNIa TeMPLarIUSZy Na TereNIe yLISKIeGOKrajU jeST BarDZO KONTrOwerSyjNa, ale tradycja ta ma swe oparcie w realnych wydarzeniach.Starsi historycy Kocioa katolickiego np. osiemnastowieczny prof. Gabriel Kolinovi-enkvick(1668 1770) czy znany historyk z XIX wieku Frigyes Pesty (1823 1889) wspominaj o siedzibachTemplariuszy na wgrzech, a take Orawski i Blatnicki Hrad, wie Martinek z kocioem, czy Suany.Te informacje potwierdzi i uzupeni w swoim dziele Monasteriologia regni Hungariaeostrzygomski kanonik Damin Fuxhoer (1741 1814), ktry jako budowle Templariuszy naLiptowie wymienia take: Likavsk Hrad, zameczek na szczycie gry Mnch, koci pod wezwaniemw. Martina czy koci wszystkich witych koo Ludrovej, w ktrego krypcie mia si znajdowapochowany tam temparyjski dostojnik Gottfried z Herbersteinu.

Pod koniec XIX wieku wskazwki o obecnoci Templariuszy zbiera take kocielny historyk ks.tefan Nikolaj Hro (1813 1888), a w pierwszej poowie XX wieku wsppracownik LiptowskiegoMuzeum Ivan Houdek. w ostatnich latach odywa zainteresowanie t tematyk, bowiem okazujesi, e Templariusze, ktrzy przybyli na wgry w poowie XII wieku, podczas panowania krla GejzyII, przebywali na terytorium dzisiejszego yliskiego Kraju, jak to macie moliwo przeczytaniao tym na dalszych stronach.

MaNy May FIND THe MeNTION OF THe PreSeNce OF THe TeMPLarS IN THe ILINa reGIONSUrPrISING but this tradition is actually founded on real data. Older church historians, e.g. in the18th century it was a professor from Trnava Gabriel Kolinovi of enkvice (1668 1770), or anoutstanding historian of the 19th century Frigyes Pesty (1823 1889), mentioned Orava castleand Blatnica castle, Martinek village with its church and Suany as the Templar castles andsettlements in the Kingdom of Hungary. This list was conrmed and supplemented by DamianFuxhoer (1741 1814), a canon of esztergom, in his work Monasteriologia regni Hungariae, whoalso mentions some more Templar settlements Likava castle, the cloister on Mnch hill, St. Martinschurch in Martinek and church of all Saints in Ludrov, where the Templar dignitary Gottfried vonHerberstein is said to be buried in the crypt.

tefan Nikolaj Hro (1813 1888), a priest and a church historian in the late 19th century, wascollecting evidence on the presence of the Templars and he was followed in the rsthalf of the 20th century by Ivan Houdek, a co-worker at Liptov Museum.Nevertheless, the research which was revived in recent years shows that theTemplars, who came to the Kingdom of Hungary circa in the middle of the12th century during the reign of King Gza II of Hungary, resided in thecurrent region of ilina, as well, and you can read more about it on thefollowing pages.

Pilinsk krajTEMPLAROV

a ako do tejto histrie zapad Fuxhoerova zmienka o sdletemplrov na Oravskom hrade, ktorho citadela stla u v asochnajvej moci ich rdu v 13. storo?

Zd sa, e vzdelan mui ako Ladislav Turci a MichaelBombardi, ktor s uznvan pre svoju bezhonnos, zastvajrozdielne nzory, hoci svoj vrok vynes, len ke s odkazochpresveden. Turciho slov znej: ,Oravsk stolica je odvoden odrieky Orava, o oznauje isamotn hrad. Bol dvojit, ato horn,postaven na skalch, star a ako sa hovor templrsky majetok.Bombardi celkom rovnako tvrd, e horn slil kedysi ako sdlotemplrom aopiera sa pritom len oveobecn mienku.

Pripomeme, e v najstarej asti hradu nie je a tak akpredstavi si architektru templrskej pevnosti vystavanej s dobrepremyslenm zmerom na obranu.

Bralo, zvaujce sa tromi terasami, sa stalo zkladom presbory budov hornho, strednho a dolnho hradu vkovrozdiel medzi jeho vchodom a vrcholom dosahuje zhruba 90 m.Po prevzat hradu krom boli budovy citadely vysunut po samokraj skaly, aby tak zabrnili akkovek prstup dobyvateom.Przemia boli postaven z kamea a poschodia sa stavali z dreva,len v strednom sedle brala sa okrem przemia nachdzala ajklenut pivnin miestnos. Stredn hrad v 13. storo tvorilopevnen predhradie. jeho hlavnou asou bola masvnatvorhrann vea a na u naviazan hradby. Vea nemala v przemotvor a vstupovalo sa do nej pomocou odkladacch drevenchschodov na druhom poschod. alie podlaia vee bolipravdepodobne z dreva. Veda vee bola aj vstupn brna dohradu. Doln hrad tvorili len hospodrske stavby bez dodatonhoopevnenia.

U spomnan Damin Fuxhoer o hrade, ktor je nielenimpozantnou oravskou dominantou, ale v sasnostii najnavtevovanejm hradom na Slovensku, pe:

Hrad Orava sa nachdza vkomitte toho istho prmeniaaod neho aj svoje meno odvodzuje. Hrad je s ohadom napolohu dvojit horn adoln. Tie s spolu s celou Oravskoustolicou dedistvom Thurzovovcov apo nich bolo poddanmnohm prvam, o je kadmu znme. Na hornom hrademali svoje sdlo templri, o mnoh tvrdia a al popieraj.Kolinovi ktomu hovor: ,Templri boli na Oravskom hrade,

komu Karol Vindi vo svojej Geografii Uhorska dosveduje:,Svoje meno zskal Oravsk hrad od prmenia hradu Gemina,zktorch horn je celkom znien abol kedysi templrsky.

Prv psomn doklady o tejto takmer nedobytnejpevnosti pochdzaj z roku 1267, ke ho kr Belo IV. prevzalod Mika Balaa a stal sa krovskm majetkom. V roku 1298patril Matovi kovi Trenianskemu a po jeho smrti preieldo rk vplyvnho magistra Dona. V roku 1333 zskal hradKarol rbert, ktorho (neskr aj jeho syna) zastupoval nahrade kremnick komorsk grf Leopold a po ommnostvo alch kastelnov. V ase husitskhonebezpeenstva vlastnil hrad Stibor zo Stiborc a po om hoproti husitom v roku 1433 brnil Mikul Balick. Od roku1441 bol kastelnom hradu Peter Komorovsk, ktor hoproti bojovnkom kalicha nielen ubrnil, ale sa podmyselnej diplomacii napokon stal aj upanom Oravy, osa prejavilo aj opravou a opevnenm hradu. Po jeho porke,ke sa pridal na stranu povstalcov, hrad prevzal Matej Korvn(1443 1490), ktor ho tie opravil a alej prestaval.

v13. sToro dolo zsluhou TemplrovajohanITov veurpskom pevnosTnom

sTavITesTve ku mnohm zsadnm zmenm,zkTorch najvznamnejIe sa prvkrT

objavIlI na blzkom vchode. vvojvojenskej archITekTry vo svTej zemI

zohral dleIT lohu aj vhIsTrII hradovveurpe, najsTarIu as oravskho

hradu cITadelu nevynmajc.

oravsk hrad

ilinsk krajTEMPLAROV


wspomniany ju tutaj Damin Fuxhoer pisze o zamku,ktry jest nie tylko dominujcym punktem Orawy, ale takewspczenie najczciej zwiedzanym zamkiem Sowacji teoto sowa:

Zamek Orawa znajduje si w komitacie orawskim, odktrego nosi on swe imi. Zamek ze wzgldu na swe pooenie

jest podzielony na dwie czci - grn idoln. S one wrazzca Oraw dziedzictwem rodu Thurzowowcw, apo nichprzypad on wielu dalszym wacicielom, co jest powszechnieznane. Na Grnym Zamku panowali Templariusze, co wieluopowiada ainni to potwierdzaj. Kolinovi tak otym mwi:Templariusze rezydowali na Orawskim Zamku, copotwierdza Karol Vindi w swojej Geografii Uhorska: Swnazw Zamek uzyska od Zamku Gemina, zktrych grny jestcakowicie zniszczony, akiedy by templariuszowski.

Pierwsze wzmianki o tej niezdobytej nigdy twierdzypochodz z roku 1267, kiedy to krl Bela IV przej go od MikaBalaa i sta si on majtkiem krlewskim. w roku 1298nalea on do Mata ko Trenianskiego, a po jego miercidosta si on do rk magistra Dona. w roku 1333 zamekprzeszed do rk Karola roberta, ktrego (jego i jego syna)na zamku reprezentowa komorzy kremnicki hr. Leopold,a po nim wielu innych kasztelanw. w czasie wojenhusyckich na zamku panowa Stibor z Stiborc, a po nimprzed husytami zamku broni Mikul Balick w roku 1433.Od roku 1441 kasztelanem by tam Peter Komorovsk, ktrynie tylko obroni go przed wojownikami spod znaku kielicha(kalikstynami), ale take dziki przemylnej dyplomacji zostaupanem Orawy, dziki czemu zamek zosta jeszcze bardziejrozbudowany i ufortykowany. Po jego porace, kiedyprzeszed na stron powstacw, zamek przej MaciejKorwin (1443 1490), ktry tez go rozbudowywa i umacnia.

a jak do tej historii pasuje notatka Fuxhoera o siedzibieTemplariuszy na Orawskim Zamku, ktrego cytadela staaju w czasach najwikszego rozkwitu ich zakonu, czyli w XIIIwieku?

Wydaje si, e wspomniani mowie: Ladislav TurciiMichael Bombardi, ktrzy s znani ze swej bezstronnocizostawili dwa rne pogldy, chocia ich punkty widzenia srne nawet wtedy, kiedy s co do swych pogladwprzewiadczeni. Sowa Turcego brzmi: Stolica Orawy jestodsunita od rzeki Orawy, co oznacza isam zamek. By onpodwjny, ato grny, postawiony na skaach, stary ijak tosi mwi templariuszowski majtek. Bombardzi dokadnietak samo twierdzi, e grny zamek suy Templariuszom zasiedzib, aopiera sie przy tym opopularn pogosk.

Przypomnijmy, e nie jest ju tak trudno przedstawisobie architektur templariuszowskiej twierdzy w najstarszejczci zamku, ktr zbudowano z doskonale przemylanymzamiarem jego obrony.

orawskI zamek



W XIII WIeku dzIkI TemplarIuszomIJoannITom doszo W europeJskIeJ

archITekTurze forTeczneJ do WIeluzasadnIczych zmIan, zkTrych

naJbardzIeJ znane poJaWIy sIe naJpIerWna blIskIm WschodzIe. rozWJ

archITekTury WoJskoWeJ W zIemI WITeJodegra znaczn rol Take W hIsTorII

zamkW W europIe, W Tym naJsTarszcz oraWskIego zamku cyTadelI.

Gra forteczna ma trzy poziomy, ktre stay si podstawdo wybudowania Grnego, rodkowego i Dolnego Zamku,za rnica wysokoci pomidzy nimi siga 90 m. Poprzekazaniu zamku krlowi, budowle cytadeli zostayprzesunite na sam skraj skay, by maksymalnie utrudnijakikolwiek dostp oblegajcym. Fundamenty byyzbudowane z kamienia, ale wszystkie schody byy z drewna,tylko w rodkowej czci poza fundamentem znajdoway sipomieszcze nia piwniczne. rodkowy Zamek w XIII wiekustanowi ufortykowane przedzamcze. jego gwna czcibya czworoktna wiea, a na niej umieszczone dalszeumocnienia. wiea ta nie miaa otworu wejciowego u swejpodstawy, a wchodzio si do niej po skadanychdrewnianych schodach od razu na drugie pitro. resztakonstrukcji wiey bya naj prawdopodobniej z drewna. Obokwiey znajdowaa si brama wejciowa do zamku. DolnyZamek stanowiy jedynie zabudowania gospodarskie bezdodatkowych umocnie.



Damian Fuxhoer, mentioned above, wrote about thiscastle, which is not only an impressive dominant feature ofOrava, but currently the most visited castle in Slovakia:

Orava Castle is located in the county (comitatus) of thevery same name and derives its own name from it. Withregards to its position the castle is in two parts an uppercastle and a lower castle. They are, along with the entire OravaCounty, the legacy of the Thurzo family and it was subject tomany rights and entitlements, which is known to all. TheTemplars resided in the upper castle, and this is claimed bymany but also denied by others. Kolinovi says thereto:Templars were at the Castle Orava, which is confirmed by

Karol Vindi in his Geography of Kingdom of Hungary:Orava Castle derived its name from the name of Geminacastle, out of which the upper is totally destroyed and was erstTemplar.

The rst written record of this almost unconquerablestronghold dates back to 1267, when it was donated to KingBla IV by Miko Balaa and became the royal property. In1298 it was the property of Mt csk of Trencsn (Matk Treniansky) and after his death it passed into thepossession of the inuential Master Donch. In 1333 thecastle was donated to King charles robert who was (andlater on also his son) represented by the count MasterLeopold of Kremnica and after him by many other castellans(castle governors). In the times of Hussite threat the castlewas the property of Stibor of Stiboricz and later in 1433 itwas protected against Hussites by Mikul Balick. In 1441,Peter Komorovsk became castellan of the castle and notonly managed to protect it against the warriors of chalice Hussites, but following sophisticated diplomacy he nallybecame the administrator of Orava county resulting also inthe reconstruction and fortication of the castle. after hisdefeat (he joined the rebellion) the castle was taken over bythe king Matthias corvinus (1443 1490), who againrepaired and reconstructed it.

and how does Fuxhoers mention of the Templars at Oravacastle, with its citadel standing in the times of the highestpower of the order - in the 13th century - t into this history?

It seems that educated men like Ladislav Turcziand Michael Bombardi, who are recognized for their

orava casTleimpeccability, hold different views despite the fact that theyonly speak when they are sure about the evidence. Turczi'swords are as follows: 'Orava County derives its name fromthe name of the Orava River, which also denotes the castleitself. The castle was of two parts, namely upper castle, builton the rocks, old and - as it is said - Templar property.Bombardi in a similar manner claims that the upper castleserved as the whilom Templar residence and he bases his claimonly in general opinion.

It should be noted that it is not that dicult to imaginethe architectural features of a Templar stronghold built witha thorough plan for castle defence in the oldest section ofthe castle.

The 13Th cenTury broughT manyprIncIpal changes In forTIfIcaTIonconsTrucTIon In europe due To The

Influence of Templars and knIghTs ofThe order of saInT John. The mosT

subsTanTIal changes occurred for ThefIrsT TIme In The near easT. developmenT

of mIlITary archITecTure In The holyland played a very ImporTanT role InThe hIsTory of casTles In europe, The

oldesT secTIon of The orava casTle ThecITadel beIng no eXcepTIon.

The cli sloping through three terraces became thefoundation for the buildings of the upper, middle and lowercastle the dierence in elevation between the entranceand the top is approximately 90 m. after the king took overthe castle, the buildings of the citadel were extended to theabsolute edge of the cli to prevent attackers from gainingany access. The ground oors were built of stone while theupper oors were made of wood. Only at the middle saddleof the cli there was vaulted cellar below the ground oor.In the 13th century the middle castle served as a fortiedcourtyard. a massive square tower and stretching stonewalls formed its central part. The tower had no entrancefrom the ground oor. entry was possible only by means ofremovable wooden stairs fastened to the second oor.Further tower oors were most probably built of wood. Thecastle entry gate was next to the tower. There were only farmbuildings without any additional fortication in the lowercastle.www.templarskykraj.sk


kosTol vechsvTch v ludrovej


Kostol Vechsvtch, ktor patr medzi najstarie liptovsk kostoly sanachdza v obci Ludrov, v jej asti Kty, prvkrt psomne spomnanej v roku1332 a udovo nazvanej ako Na pti. Tam by mal by poda starchslovenskch historikov pochovan johannes Gottfried von Herberstein, vizittortemplrov, ktor pri svojej ceste po Uhorsku v roku 1230 nhle skonal zazhadnch okolnost v templrskom kltore na vrchu Mnch.

vIzITTor bol hodnosTr rdu vysIelan zsTredIavzpadnej eurpe, kTor konTroloval, I TemplrI

rIadne dodrIavaj regule avykonvaj svojuInnos. poda mIesTnej legendy padol goTTfrIed

von herbersTeIn vbojI proTI presIle, ke brnIlkupcov prepadnuTch lupImI apred smrou sI elal

by pochovan vnajblIom chrme aTo prvevkosTole vechsvTch.

Poda tefana N. Hroa sa telesn pozostatky Gottfrieda von Herbersteinaaj s vekm pokladom nachdzaj niekde pred alebo pod oltrom KostolaVechsvtch v Ludrovej, o mal ete v 19. storo dosvedova jeho nhrobnkame s celkom zodratmi psmenami.

Svtya kostola je tvorhrann s nzkou krovou klenbou a masvnymirebrami, na uzverovom kameni je znzornen mandylion Kristova hlava. jeosvetlen jednm okrhlym lievikovitm oblokom a dvoma romnskymioblkovitmi oknami. Na klenbe a stench boli pod vrstvou vpna objavenvzcne fresky z 13. storoia, ktor s najcennejou ozdobou kostola. Samotnkrov klenba pozostva zo tyroch pol. Na vchodnom je sugestvnymspsobom znzornen Posledn sd. Na severnom a junom poli s zobrazenapotoli, na zpadnom korunovanie Panny Mrie Spasiteom, dookola hraj narozmanitch hudobnch nstrojoch anjeli. Okolo uzverovho kamea srozmiestnen symboly tyroch evanjelistov: anjel, orol, lev a bk.

Steny svtyne zdobia vjavy narodenia, ivota, utrpenia a zmtvychvstaniajeia, s na nich aj mnoh npisy korepondujce s patrinmi cittmibiblickch textov, pri gotickom vchode do sakristie je v mre pastofrium s mreovmi dvierkami. Samotn sakristia na severnej strane svtyne jenovieho pvodu s tromi obdnikovmi oknami a zamaovanou lavicou svroenm a. D. 1712. Pod ou sa nachdza krypta a na vonkajom junom mrefreska sv. Kritofa (motv obben u mnohch zasvtencov tajnch spolonost)a stopy po inch mabch.

Na zpadnej strane kostola je tvorhrann vea, do ktorej sa mono dostaiba z chra. Na jej prvom poschod s iba striene, oblkovit obloky sanachdzaj a o poschodie vyie. Zastreen je jednoduchou ihlanovitoustrechou, na junej strane vidie napoly zabielen rmsky letopoet udvajcizrejme rok renovcie. Hrany vee s zdoben dnes u takmer sotva viditenmitvorcami. Pod kostolom mala ma zaiatok podzemn chodba vedca k niekdajiemu kltoru na Mnchu, alia smerovala zase june do oblastierenej medzi Liptovskou tiavnicou a Ludrovou, kde sa m nachdza i vchoddo podzemia.

mIesTna poves sa zmIeuje oTom, ako voblasTIerenej poovncky pes vlIezol prI love zverI donory adajne ho nalI a po nIekokch doch

poda brechoTu vkrypTe kosTola vechsvTch, dokTorej sa dosTal podzemnou chodbou.



Koci wszystkich witych, ktry naley do naj -starszych liptowskich budowli sakralnych znajduje si wewsi Ludrov, w jej czci Kty, po raz pierwszy wspomnianejw 1332 roku, i w tradycji ludowej nazywanej Na pti. Tamte wedug najstarszych sowackich historykw mia bypochowany johannes Gottfried von Herberstein, wizytatorTemplariuszy, ktry w czasie swej podry po wgrzech w 1230 roku nagle skona w zagadkowych okolicznociachw klasztorze templariuszy na szczycie gry Mnch.

WIzyTaTor by To dosToJnIk zakonuWysyany zcenTralI W zachodnIeJeuropIe, kTry konTroloWa, czy

TemplarIusze praWIdoWo sTosuJ sIdo reguy IzgodnIe znI WykonuJ sWe

czynnocI. Wedle mIeJscoWeJ legendygoTTfrIed von herbersTeIn zgIn

W poTyczce zJakImI bandyTamI, kTrzynapadlI na Jadcych Tam kupcW,

aprzed mIercI zayczy sobIe bypochoWanym W naJblIszeJ WITynI

czylI WanIe W kocIele pod WezWanIemWszysTkIch WITych.

wedug tefana N. Hroa pozostaoci ziemskieGottfrieda von Herbersteina wraz z ogromnym skarbemznajduj si gdzie przed, albo pod, otarzem kocioawszystkich witych w Ludrovej, o czym jeszcze w XIX wiekumia wiadczy jego nagrobny kamie z cakowicie startymiliterami.

Brya kocioa jest czworoktna, z niskim krzyowymsklepieniem i masywnym oebrowaniem, za na kluczowymkamieniu jest widoczny Mandylion gowa chrystusa. jestona owietlona jednym okrgym wietlikiem i dwomaromaskimi oknami. Na cianach i sucie pod warstwwapna zostay odkryte kolorowe freski z XIII wieku, ktre snajcenniejsz ozdob kocioa. Sut jest podzielony na

kocI wszysTkIch wITych w ludrovej

cztery czci. Na wschodnim jest przedstawiony bardzosugestywnie Sd Ostateczny. Na pnocnym i poudniowympolu ukazani zostali apostoowie, za na zachodnimkoronacja Marii Panny dokonana przez Zbawiciela,a dookoa grajcy na rnych instrumentach muzycznychanioowie. wok zwornika s umieszczone symboleczterech ewangelistw: anio, orze, lew i w.

ciany wityni zdobi sceny z narodzenia, ycia, mkii zmartwychwstania jezusa, znajduj si tam take napisykorespondujce z cytatami tekstw biblijnych, przygotyckim wejciu do zakrystii znajduje si w murzepastroforium (diakonikon) z okratowanymi drzwiczkami.Sama zakrystia znajduje si na pnocnej cianie kocioai jest nowszej daty, z trzema podunymi oknamii z namalowan dat a.D. 1712. Pod ni znajduje si krypta,a na wczesnym poudniowym murze jest freskwyobraajcy w. Krzysztofa (motyw ulubiony przezczonkw wielu tajnych stowarzysze) i lady po innychobrazach.

Na zachodniej stronie kocioa znajduje si czworoktnawiea, do ktrej si mona dosta tylko z chru. Na jejpierwszej kondygnacji znajduj si otwory strzelnicze,natomiast normalne okna s na wyszej kondygnacji.witynia jest zadaszona prostym dachem, a napoudniowej cianie widoczna jest wpzatarta rzymskadata ukazujca najwidoczniej rok renowacji. Krawdziewiey s ozdobione dzisiaj sabo widzialnymi kwadratami.

Pod kocioem mia zaczyna si podziemny chodnikwiodcy do wczesnego klasztoru na Mnichu, a drugiskierowany by na poudnie, ku erenej na granicy pomidzyLiptowsk Szczawnic a Ludrov, gdzie si ma znajdowawejcie do podziemia.

mIeJscoWa legenda WzmIankuJe oTym,e We WsI erena pIes mylIWskI WszedW czasIe poloWanIa do nory, apo kIlkudnIach znalezIono go kIeruJac sI Jego

szczekanIem, W krypcIe kocIoaWszysTkIch WITych, do kTreJ sI on

dosTa podzIemnym koryTarzem.


church of all Saints is one of the oldest churches in theLiptov region. It can be found in the village of Ludrov, in thedistrict Kty, which was mentioned for the rst time in writtenrecords in 1332 and was locally known as On the Desert. Thischurch is, according to the older Slovak historians, the restingplace of johannes Gottfried von Herberstein, a Templarvisitator, who died suddenly in the Templar cloister on theMnch hill under mysterious circumstances during his visit inthe Kingdom of Hungary in 1230.

a vIsITaTor Was The dIgnITary of Theorder senT from The cenTral Temple In

WesTern europe To InspecT Theadherence of Templars To The ordersrule of conducT and The eXecuTIon ofTheIr duTIes. accordIng To The local

legend goTTfrIed von herbersTeIn dIedIn The uneven fIghT When proTecTIng

merchanTs aTTacked by bandITs. beforehIs deaTh he eXpressed The WIsh To be

burIed In The nearesT Temple beIng Thechurch of all saInTs.

tefan N. Hro thinks that the remains of Gottfried vonHerberstein with a great treasure are somewhere in front ofor directly below the altar in the church of all Saints inLudrov, and it was allegedly testied by the tombstonewith a completely weathered inscription.

The church sanctuary is square with a low cross vault andmassive vault ribs, a keystone shows mandylion image ofthe face of jesus christ. Light comes in through one roundfunnel-shaped window and two romanesque archedwindows. The most valuable decorations of the church arewall paintings on the vault and walls from the 13th centurydiscovered under the layer of lime. The cross vault itselfconsists of four sections. The eastern section in a suggestiveway depicts the Last judgement. There are apostles on thenorth and south section, and the coronation of the VirginMary by the Messiah on the western section; this issurrounded by angels playing various musical instruments.The keystone is girdled by symbols of four evangelists: anangel, an eagle, a lion and a bull.

The walls of the sanctuary are decorated by scenes fromthe birth, life, ordeal, and resurrection of jesus, they alsobear many inscriptions corresponding to the relevantbiblical quotations, and there is a pastophorium with barred

doors in the wall near the Gothic entrance to the vestry. Thevestry on the northern side of the sanctuary is more recentwith three rectangular windows and a painted bench witha dated inscription a. D. 1712. The crypt can be found belowthe vestry and there is a wall painting of St. christopher (atheme favoured by many members of secret societies)together with traces of other paintings is on the outersouthern wall.

a square tower stands on the western side of the churchand it can only be entered from the choir. There are onlyembrasures on the rst oor and arched windows can befound on the upper oor. It is covered by a simple hippedroof, and there is a half-whited out inscription with romannumerals on the southern side most probably with the yearof restoration. Tower edges are decorated with weatheredand almost invisible squares. a tunnel is said to startbeneath the church leading to the erstwhile cloister on theMnch hill, another one is said to be heading south to theregion of eren between Liptovsk tiavnica and Ludrov,where an underground entrance starts, as well.

a local legend Tells The sTory of ahunTIng dog WhIch became losT In The

burroW near eren and Was allegedlyfound a feW days laTer Thanks To hIs

barkIng, In The crypT of The church ofall saInTs, Where he had Travelled by

means of The underground Tunnel.

church of all saInTsIn ludrov




al z najstarch kostolov na zem liptovskho reginuje postaven v starogotickom tle v 13. storo a jezasvten svtmu Martinovi z Tours, ktor bol jednmz patrnov rytierstva. Pvodne slil ako farsk kostol preLikavu a Liskov, kee obec Martinek vznikla po jehodokonen. Bol postaven po roku 1260 ako jednoloovstavba s rovnm uzverom presbytria, predstavanou veou a pristavanou sakristiou na vchodnom svahu Mncha namalej oblej vyvenine a kedysi bol obkolesen masvnymmrom.


Okolo neho sa nachdza star cintorn, kde vraj pocho -vvali mtvych z nealekho hradu Likava s mnostvompozoruhodnch kolmch cht vytesanch do podloiapokrytch strmmi drevenmi striekami, ktorch vznamv minulosti je nejasn. Na junej stene lode sa nachdzavstupn portl. Vzcne s predovetkm okn vee,zachovan v takmer pvodnom stave. V hornej asti nesznaky romnskeho slohu a v dolnej asti s ranogotick. Napriek rznym pravm v nasledujcich storoiach si architektra kostola zachovala svoju pvodn podobu a v tom spova dodnes jeho jedinenos.

Oltr je zdoben obrazom sv. Martina, nebeskho patrnaobce. Svtyu osvetuje jedno okno, lo dve pvodne azdagotick okn, ktor pri renovcii v 18. storo dostaliobdnikov podobu. Vemi zaujmavo psob svetlk v podobe kra vytesan do steny na vchodnej strane. jehotvar zodpoved templrskemu kru s do stredu zuujcimisa ramenami.

TenTo kr prIjalI TemplrI u vroku 1146ako znamenIe chrabrosTI aodvahypoas druhej krIIackej vpravy, na

kTorej sI vydobylI aj usvojIchproTIvnkov repekT vaka odvaheadIscIplInovanosTI. a do zruenIa

rdu vroku 1312 bol TenTo krneomylnm poznvacm znamenm pre

veTko, o svIselo sTemplrskymIryTIermI.

Na severnej strane svtyne vedie gotick brnka dosakristie s gotickou klenbou, s oblokom pripomnajcimstrieu. Na chre zpadnej steny za organom boli na steneobjaven novie npisy so znzornenm jazdca na koni.

Nstenn maby boli v svtyni objaven pri retaur -torskom prieskume v rokoch 1999 2002, kedy boli postupneodkryt a obnoven takmer v celom interiri kostola. Tietofresky predstavuj jedny z najstarch svisle zachovanchnstennch malieb na Slovensku vbec. Vznikli okolo roku1300, teda v obdob, o ktorom predpokladme, e tu mali byprtomn templri ako ochrancovia severnej hranice Uhorska.

marTInek


Nastpnym z najstarszych kociow z regionu Liptowajest ten zbudowany w stylu starogotyckim w XIII wieku podwezwaniem w. Marcina z Tours, ktry by jednymz patronw Templariuszy. Pocztkowo suy jako kociparaalny dla Likavy i Liskov, zanim wie Martinekpowstaa po ukoczeniu jego budowy. By on postawiony w roku 1260 jako jednonawowa budowla z rwnymzamkniciem prezbiterium, z dobudowan wiei dobudowan zakrysti na wschodnim zboczu Mncha, namaym, obym wywyszeniu i kiedy by on otoczonymasywnym murem.

Obok niego znajduje si stary cmentarz, gdzie chowanozmarych z niedalekiego zamku w Likavie, z mnstwemgodnych uwagi, pionowych szybw wykopanych dopodoa, przykrytych drewnianymi klapami, ktrych

przeznaczenie w przeszoci jest niejasne. Na poudniowejcianie nawy znajduje si portal wejciowy. Szczeglniedobrze zachowane s okna wiey w niemal nienaruszonym,pierwotnym stanie. w grnej czci nie ma znakwromaskiego kroju, a w dolnej s wczesnogotyckie. Pomimornych remontw w nastpnych stuleciach, architekturakocioa zachowaa sw pierwotn form i dziki temuzachowaa do dnia dzisiejszego swoj wyjtkowo.

Otarz jest ozdobiony obrazem w. Marcina niebieskiegopatrona wsi. wityni owietla jedno okno, naw dwapodobne gotyckie okna, ktre w czasie renowacji w XVIIIwieku przybray dzisiejszy ksztat. Bardzo ciekawie wygldawietlik w ksztacie krzya znajdujcy si na wschodniejstronie. jego ksztat odpowiada templaryjskiemu krzyowiz ramionami zwajcymi si do rodka.

Tego rodzaJu krzy TemplarIuszeprzyJlI Ju W 1146 roku Jako znakmsTWa IodWagI podczas drugIeJkrucJaTy, W czasIe kTreJ budzIlI

respekT usWych przecIWnIkW dzIekIsWeJ odWadze IzdyscyplInoWanIu. a do

kasacJI zakonu W 1312 roku Ten krzyby nIeomylnym znakIem

rozpoznaWczym zWIzanym zeWszysTkIm, co doTyczyorycerzy

WITynI.

marTInek


Na pnocnej stronie wityni gotycka bramka wiedziedo zakrystii z gotyckim sklepieniem i okienkiem przypomi -najcym strzelnic. Na chrze umieszczonym na zachodniejcianie, za organami znaleziono napisy z wizerunkiemjedca na koniu.

Malarstwo nacienne byo znalezione w czasie pracrenowacyjnych w latach 1999 2002, kiedy to by odnawia -ny cay interior kocioa. Te freski s jednymi z najstarszychzachowanych do dzi dnia malowide naciennych naSowacji w ogle. Powstay one okoo roku 1300, a zatem w czasie, kiedy to jak si to zakada, Templariusze mielichroni pnocne granice krlestwa wgierskiego.

marTInek

another very old church in Liptov region built in gothicstyle in the 13th century is consecrated to St. Martin of Tours,who was one of the patron saints of the knights. Formerly itserved as a parish church for Likava and Liskov, sinceMartinek village was only founded after it was nished. Itwas built after the year 1260 as a single-nave building witha straight presbytery closure, a tower built in front and vestrybuilt on the eastern slope of Mnch hill on a small and roundmound. The church has been enclosed by a massive wall inthe past.

It is surrounded by an old cemetery, where the dead fromthe nearby Likava castle were allegedly buried, with manynoteworthy vertical shafts cut into the subsoil and coveredwith steep wooden roofs. Their function in the past remainsunclear. The door is located on the south wall of the nave.

The windows in the tower are the most valuable; they arepreserved almost in their original state. The upper sectionbears the features of the romanesque style and lower isearly Gothic. Despite various modications in the followingcenturies, the architecture of this church has preserved itsoriginal appearance and that is why it is so unique thesedays.

The altar is decorated by an image of St. Martin, patronsaint of the village. The sanctuary is lit by a single window,the nave by two maybe formerly Gothic windows, whichwere given a rectangular shape during reconstruction workcarried out in the 18th century. a cross-shaped skylight cutinto the eastern wall is very interesting. Its shapecorresponds to the Templar cross having arms narrow at theinner centre.

ThIs cross Was accepTed by The Templarsas early as 1146 as a symbol of valour

and bravery durIng The secondcrusade, When They earned The respecT

even from TheIr enemIes due To TheIrbravery and dIscIplIne. IT Was an

unmIsTakable sIgn for anyThIng ThaTWas relaTed To The Templar knIghTs upunTIl The order Was dIsbanded In 1312.

a Gothic gate in the north wall of the sanctuary leads tothe vestry with a Gothic dome and with a windowresembling an embrasure. Newer inscriptions depicting thehorseman were uncovered on the western wall of the choirbehind the organ.

wall paintings were discovered in the sanctuary duringan examination of restoration work in 1999 2002, whenthey were revealed and restored in almost the entire churchinterior. These wall paintings are some of the oldest and wellpreserved wall paintings in Slovakia. They were painted inaround 1300, in the period when we assume that theTemplars were there as protectors of the northern border ofthe Hungarian Kingdom.



To by len potvrdzovalo domnienku o zaloen pevnostitemplrmi, ktorch v udovej tradcii nazvali aj ervenmimnchmi. O tri roky neskr je u na Likave hradnm pnommagister Dona, ktor ho dostal do daru od kra Karola rberta.Po Donovej smrti v roku 1339 pripadol hrad do sprvy krovskejkomory. Kr udovt daroval likavsk hrad rodu Bebekovcov, noneskr im ho cisr igmund odal a daroval palatnovi MikuloviGarovi.

Hrad bol pvodne vybudovan ako gotick palc nielen sobytnmi priestormi, ale aj s kaplnkou. Pri obrane sa jeho posdkaspoliehala na prirodzen systm zaloen na saenej dostupnosti.V roku 1431 obsadilo hrad husitsk vojsko a pod vedenm ProkopaVekho tu husiti pobudli do roku 1434, kedy ho splili. U o rokneskr ho znovu vybudoval jn Huady, ktormu Likavu darovalkr igmund. Huadyovskmu obdobiu va hrad za prestavbyv druhej polovici 15. storoia. Star horn hrad bol prestavan natvorposchodov palc, oho dkazom s ete viditen zvykymuriva s detailmi konzol alebo bvalch kozubov.

Likava mala podlieha sprve templrov, ako o hrade petefan N. Hro:

Jestliby hrad Lykava nepochodil od asov Moymra, vtedy prvjeho poiatky odvodzujem od ervench mnchov, ili templrov.

lIkava


Poda tefana N. Hroa sa v istej stredovekej listine z roku 1312 spomna ako majite hradu Likava predstaventemplrskeho rdu radmr.

vroku 1880 venoval lIkavskmuradmrovI samosTaTn pomu vzbIerke

TaTry amore slovensk bsnIksveTozr hurban vajansk (18471916).vo svojom lyrIckom dIele pe ozrade,

hrdInsTve, lske anenvIsTI, ale najmoIdealIzovanom pnovI vhu aTaTIer

maTovI kovI aTemplroch.


wedug tefana N. Hroa, w pewnym redniowiecznymdokumencie z roku 1312 wspomina si o tym, jak towaciciel Zamku Likava by przedstawicielem ZakonuTemplariuszy radmr.

W roku 1880, poWIcI lIkaWskIemuradmroWI sWJ poemaT W zbIorze

TaTry Imorze soWackI poeTa sveTozrhurban vaJansk (1847 1916). W sWoImlIrycznym dzIele pIsze on ozdradzIe,

bohaTersTWIe, mIocI InIenaWIcI, aleprzede WszysTkIm oWyIdealIzoWanym

panu Wagu ITaTr maTu koITemplarIuszach.

To by tylko potwierdzao domniemanie o zaoeniutwierdzy przez Templariuszy, ktrych ludowa tradycjanazywa take czerwonymi mnichami. w trzy lata pniejpanem na Likavie zostaje magister Dona, ktry dosta go w darze od krla Karola roberta. Po jego mierci w roku 1339zamek powrci pod krlewskie wadanie. Nastpnie krludovt podarowa Zamek Likava rodowi Bebekovcw, aleszybko im go odebra cesarz Zygmunt i przekazapalatynowi Mikulowi Garowi.

Pocztkowo zamek wybudowano jako gotycki paac nietylko z pomieszczeniami mieszkalnymi, ale take z kaplic.Bronic si, jego zaoga polegaa na systemie naturalnychumocnie znajdujcych si przy bronionym obiekcie. w 1431 roku zamek zosta obsadzony przez wojska husyckiei pod dowdztwem Prokopa wielkiego przebywali oni doroku 1434, kiedy go spalili. ju w rok pniej odbudowa gojn Huady (jan Hunyady), ktremu ten paac podarowakrl Zygmunt (Luksemburski). w czasach Hunyadego zamekzosta przebudowany w drugiej poowie XV wieku. Starygrny zamek zosta przebudowany na paac, na co wskazujwidoczne jeszcze resztki murw z detalami konsol lubbyych kominkw.

Likava miaa nalee do Templariuszy, jak to o zamkupisze tefan N. Hro:

Gdyby Zamek Lykava nie pochodzi od czasw Moymra,to w takim razie pierwsze jego pocztki wywodziyby si odczerwonych mnichw, czyli Templariuszy.


lIkava

lIkavaaccording to tefan N. Hro there is a medieval deed

from 1312 mentioning radmr, principal of the Templarorder, as the owner of this castle.

In 1880 sveTozr hurban vaJansk (1847 1916) dedIcaTed a poem To radmr of

lIkava In hIs collecTIon of poemscalled TaTry amore (The TaTras and a

sea). In lyrIcal verses he WroTe abouTTreachery, bravery, love, and haTe, buTabove all abouT an IdealIzed masTer

of The vh rIver and TaTras mTcsk of Trencsn (maT k

TrenIansky), andabouT The Templars.

This would only conrm the hypothesis of thefoundation of a stronghold by the Templars, who were alsocalled red knights in the folk tradition. Three years laterLikava castle was given to Master Donch as a present fromthe king charles robert. after the death of Master Donch in1339 the castle was administered by the royal chamber. KingLouis (udovt) gave Likava castle to the Bebek family, butlater it was taken from them by the Holy roman emperorSigismund (igmund) who presented it to palatine NicholasGaray.

The castle was formerly built as a Gothic palace not onlywith residential premises but also with a chapel. whendefending the castle its garrison mostly relied on the naturaldefence system based on very dicult access. In 1431 the

castle was seized by the Hussite army under the commandof Prokop the Great. Hussites stayed here till 1434 and burnedthe castle upon departure. One year later Likava castle wasreconstructed by john Hunyadi who was given the castle byKing Sigismund. There was more reconstruction of Likavacastle in the second half of 15th century during the Hunyadiperiod. The old upper castle was rebuilt into a palace withfour oors, what can be seen are the visible remains ofmasonry with details of consoles or former replaces.

Likava was supposed to report to the Templaradministration as it is written about it by tefan N. Hro:

If Likava castle does not trace its history to Mojmir times,then its origins can be ascribed to the red knights theTemplars.




Prv psomn sprvu o osdlen Blatnice predstavujelistina kra Kolomana, kde sa spomna, e tu zoborskbenediktni vlastnia dedinu Solomus-Sokolie, ktor je dnessasou obce, znmej teda pod svojm nzvom od roku1230.

Samotn hrad sa vypna na strmom vpencovom bralePleovice oddeujcom Gadersk dolinu od Turianskejkotliny, asi dva kilometre na sever od sasnej obce. jadrohradu s dvoma obrannmi veami postavili v druhej polovici13. storoia.

umIesTnenIe hradu nIe Je vbecnhodn. okrem obrany blzkehookolIa slIl aJ na ochranu asTI

vekeJ cesTy. Magna via vsTupovala donho kraJa odponITrIa cez TurIec,

pokraovala severne do slIezskaaaleJ kbalTIckmu moru, m ho

prepJala sJadranskm, odkIavychdzala.

O vlastnctve hradu templrskym rdom sameme u Damina Fuxhoera dota:

Blatnica je slvna obec vturianskej upe, ktorejjedinej sa dostalo vkomitte tohto mena. Nad ou jena vku hrad, o ktorom Bombardius hovor:,Veobecne sa mysl, e bola templrska. A KarolVindi vo svojom Zemepise Uhorska pe: ,Blatnicabola kedysi sdlom templrov.

Prvm znmym majiteom bol okolo roku 1300Peter z Brezovice, neskr, v roku 1342 Peter Don,syn komesa Mikula. ete v roku 1399 sa hradspomna ako krovsk v rukch panovnkaigmunda, ale u roku 1414 preiel do zlohyPongrca z Liptovskho Mikula, nao ho v roku1445 kpil Ladislav Necpalsk. V priebehu 15.storoia vystriedal viacerch majiteov, poslednmmajiteom (od 1539 do 1945) bol achtick rodrvayovcov.

blaTnIca



Pierwsz pisemn wzmiank o Blatnicy zawieradokument krla Kolomana, w ktrym pisze si, e tutajwanie zaborscy benedyktyni posiadaj wie Solomus-Sokolie, ktra do dzi dnia jest czci gminy znanej podswoj nazw od roku 1320.

Sam zamek wznosi si na stromej skale wapiennejPleovice, ktra oddziela Dolin Gadersk od Turczianskiejw odlegoci 2 km na pnoc od dzisiejszej wsi. Punktcentralny zamku z dwoma wieami postawiono w drugiejpoowie XIII stulecia.

TakIe umIeJscoWIenIe zamku nIe JesTprzypadkoWe. poza obron blIskIeJ

okolIcy suy on do ochrony WIelkIeJdrogI vIa magna WchodzIa do

naszego kraJu od ponITrIa przez TurIecIsza na pnoc ku lskoWI

anasTpnIe W kIerunku morzabaTyckIego WIc go zmorzem

adrIaTyckIm, od kTrego zaczynaasWJ bIeg...

O tym, e wacicielami zamku byli Templariusze moemysi doczyta u Damina Fuxhoera:

Blatnica jest synn wsi w Turczaskiej upie, ktra jakojedyna zasuya na takie miano w caym komitacie. Znajdujesi nad ni, na wierzchoku zamek, o ktrym mwiBombardius Powszechnie si uwaa, e by ontemplariuszowski. Za Karol Vindi w swoim ZemepiseUhorska pisze: Blatnica bya kiedy siedzib Templariuszy.

Pierwszym znanym wacicielem by okoo roku 1300Peter z Brezovic, potem w 1342 roku Peter Don, syn komesaMikula. jeszcze w 1399 roku zamek wspomina si jakokrlewski w rkach wadcy Zygmunta, ale ju w 1414 rokuprzeszed on w rce Pongrca z Liptovskgo Mikula,a potem w 1445 roku kupi go Ladislav Necpalsk. w tokuXV wieku postrada on swych wacicieli, a ostatnimi jegowacicielami (od 1539 do 1945 roku) by szlachecki rdrvayovcw.

blaTnIca

The rst written record mentioning the settlement ofBlatnica is the Kings coloman deed, in which we can readthat Benedictines from Zobor owned a village here namedSolomus-Sokolie, which today is a part of the village knownunder this name since 1230.

The castle itself is situated on the steep limestone cli ofPleovice separating the Gader valley from the Turiec basin,approximately two kilometres to the north of todays village.The core of the castle with two defensive towers was builtin the second half of the 13th century.

The locaTIon of The casTle Is by nomeans random. besIdes proTecTIng Thenear surroundIngs IT also served as aproTecTIon for The vIa magna. The vIa

magna enTered our regIon fromponITrIe Through TurIec, Then headed

norTh To sIlesIa and furTher To ThebalTIc sea connecTIng The rouTe WITh

The adrIaTIc sea, Where IT sTarTed.

blaTnIca


Damian Fuxhoer wrote about the castle being theproperty of the Templar order:

Blatnica is a famous village in the Turiec county, the onlyof this name in the county. There is a castle on the hill over thevillage and Bombardius says about it: 'It is generally thoughtthat it was Templar. And Karol Vindi in his Geography ofthe Hungarian Kingdom writes: 'Blatnica was a Templarsettlement the other day.

The rst known owner was Peter from Brezovica inaround 1300. Later, in 1342, the castle was owned by PeterDonch, son of the count Nicholas. In 1399 the castle was saidto be the kings property and was owned by the sovereignSigismund, but no later than 1414 it was given to Pongrcfrom Liptovsk Mikul, and in 1445 it was bought byLadislav Necpalsk. The castle changed owners many timesin the course of 15th century, the last of them (since 1539until 1945) being the noble rvay family.


Templrske mIesTa v IlInskom krajI&

mIesTa konanIa Templrskych vprav v roku 2012 a 2013

NMESTOVO

TVRDON

DOLN KUBN

RUOMBEROKMARTIN

TURIANSKE TEPLICE

LIPTOVSK MIKUL

KYSUCKNOV MESTO

KRSNO NAD KYSUCOU

ADCATURZOVKA

BYTA

Terchov

Zzriv Zuberec

Bel

Sov-Hradn

Rajeck Teplice

Rajec

Prbovce

Kltor pod Znievom

Blatnica

Fakov

Kraovany

Likavka

Prnica

Podbiel

Liptovsk Hrdok

Liptovsk Sielnica

Trsten

Star Bystrica

Svrinovec

Rakov

Makov

Hrad Zniev

Hrad Sklabia

Hrad LikavaHrad LikavaHrad StrenoHrad Streno

ILINAILINA

Hrad BlatnicaHrad Blatnica

Katie RadoaKatie RadoaOravsk hradOravsk hrad

Martinek

Havrnok

LudrovKostol Vetkch svtch

Liptovsk hrad

Liptovsk Hrdok

Budatnsky hradSobny palc

Starhrad

Hrad Lietava

Hrad Hriov

Hrad Sov

2012Vydal: ilinsk samosprvny krajautor textov: Milo jesenskPreklad do potiny: robert K. LeniakiewiczPreklad do anglitiny: Frantiek Vakoautor fotogra: jaroslav Velikaautor mapy: Ondrej HrakoGrack spracovanie: Magma

Eurpsky fond regionlneho rozvoja.Investcia do vaej budcnostiTento projekt je spolufinancovan Eurpskou niou vo vke 85 %

z Eurpskeho fondu regionlneho rozvoja

Documents

Templáři v žIinskom kraji