Teorie rozwoju regionalnego pod kątem polityki UE

Pojęcie rozwoju lokalnegoWg literatury amerykańskiej rozwój lokalny

(regionalny) kojarzony jest z rozwojem gospodarczym, który, gdy zaistnieje jest praprzyczyną ogólnego wzrostu. Europejscy badacze rozwoju kładą jednak nacisk na aspekt całościowy tzn. rozwój wtedy będzie skuteczny i nieodwracalny, gdy oprócz zmian gospodarczych zaistnieje również zmiana jakościowa na polu społecznym i kulturowym.

Rozwój lokalny

• Rozwój lokalny i regionalny to rozwój pewnej wspólnoty (wtedy rozwój lokalny), bądź zbiorowości (wtedy regionalny) zidentyfikowany terytorialnie.

• Ukierunkowanie rozwoju musi być zbieżne z wartościami wyznawanymi przez daną społeczność

Teorie rozwoju lokalnego

• Teorie lokalizacji (Weber, von Thünen, Christaller, Lösch)

• Teorie (neo)klasyczne: Teoria korzyści komparatywnych (Ricardo, Heckscher,Ohlin)Teoria Keynes’aTeoria rozwoju zrównoważonego (Nurkse, Rosenstein-Rodan)Teoria rozwoju niezrównoważonego (Hirschman)

Teorie rozwoju lokalnego

• Teorie polityk strukturalnych

Teoria nieadekwatności rynków

Teoria cyklu wzrostu

Teorie rozwoju lokalnego

• Teorie polaryzacji:

Teoria polaryzacji sektorowej (Schumpeter)

Teoria polaryzacji regionalnej (Myrdal)

Teoria centrum i peryferii (Prebisch, Friedmann)

Teorie rozwoju lokalnego

• Teorie rozwoju „od dołu”:

Teoria potrzeb podstawowych

Teoria rozwoju autocentrycznego (Senghaas)

Teoria niezależnego rozwoju regionalnego

Teoria wykorzystania potencjału endogenicznego

Teoria bazy ekonomicznej

• podstawowym czynnikiem lokalnego i regionalnego rozwoju jest zewnętrzny, elementarny popyt na dobra i usługi wytwarzane wewnątrz danego układu. Wspomaganie rozwoju przez władze lokalne powinno polegać na pomaganiu firmom eksportowym, które dostarczają dodatkowych pieniędzy na rozwój (W. Sombart),

Teorie rozwoju regionalnego:

• Teorie lokalizacji (Weber, von Thünen, Christaller, Lösch)

Teoria „lokalizacji” – rozwój rozważa się z punktu widzenia czynników lokalizacji działalności gospodarczej. Nie każde miejsce jest dobre dla każdego rodzaju działalności. Każda działalność ma niekiedy specyficzne wymagania dotyczące swojego funkcjonowania. Te specyficzne wymagania to między innymi dostępność zasobów ludzkich i ich jakość, dostępność komunikacyjna, rynek zbytu. Rankingi atrakcyjności lokalizacyjnej są opracowywane dla inwestorów. Im lepsze warunki oferuje dana gmina inwestorom, tym wyższa pozycja w rankingu

Teoria kumulatywnej przyczynowości Myrdala

• miejsca raz wypromowane, w które raz zainwestowano mają większą szansę na rozwój. Kapitał i siła robocza w sposób naturalny przypływa do miejsc o najkorzystniejszych warunkach prowadzenia działalności gospodarczej. Według tej teorii zachodzą równocześnie dwa procesy o przeciwnych kierunkach, dotyczące koncentracji ludności w określonych miejscach.

Teoria kumulatywnej przyczynowości Myrdala

• proces rozlewania się aktywności z centrum na zewnątrz (słaba dynamika), rozprzestrzenianie się aktywności gospodarczej, ludzi i dobrobytu.

•  proces wymywania zasobów z miejsc słabo rozwiniętych do rozwiniętych dobrze (ten proces najłatwiej zatrzymać, gdy na słabym obszarze zlokalizuje się dużą inwestycję)

• koncepcja „błędnego koła”

Koncepcja „błędnego koła”

Gunnar Myrdal również opisywał nierównomierny przestrzennie rozwój gospodarczy. Jest to według uczonego długi proces historyczny, uwarunkowany nie tylko czynnikami ekonomicznymi, ale również społecznymi i kulturowymi. Wg Myrdala zróżnicowanie regionalne rozwoju pogłębia się wraz z upływem czasu. Jest to spowodowane kumulowaniem się i wzajemnym oddziaływaniem przyczyn ekonomicznych, politycznych i kulturowych (cumulative causation). W ten sposób obszary bogate rozwijają się coraz szybciej, natomiast biedne pogrążają się w stagnacji. Jest to więc mechanizm błędnego koła.

Teoria „polaryzacji”• istnieją jednostki wiodące ze względu na charakter

działalności, funkcji lub potencjału tam zgromadzonego – charakter biegunów wzrostu (polaryzacja - od biegunów wzrostu), jeżeli w jakimś miejscu zgromadzona jest dostateczna ilość mas kapitału inwestycji, infrastruktury, to taka jednostka jest w stanie przekształcić strukturę całego regionu i wpłynąć na jego rozwój. Działanie, generowanie powiązań w jednym miejscu – biegunie. Np. dwa duże województwa: mazowieckie i wielkopolskie mają wyraźnie wyodrębnione centra – bieguny. Ludzie z całego województwa dojeżdżają do pracy do tych centrów

Teoria centrów wzrostu

Według Hirschmana rozwój gospodarczy dokonuje się nierównomiernie i jest skoncentrowany w tzw. geograficznych centrach wzrostu (geographical growth centers). Później jednak następuje naturalne rozprzestrzenianie się rozwoju z centrów na obszary sąsiadujące. Dlatego podobnie jak w teorii biegunów wzrostu, Hirschman zaleca wzmacnianie rozwoju regionów centralnych i wspieranie późniejszej dyfuzji rozwojowej przez budowanie np. infrastruktury komunikacyjnej.

Teoria biegunów wzrostu

W rozumieniu tej teorii rozwój gospodarczy jest skoncentrowany w najbardziej rozwiniętych przedsiębiorstwach, gałęziach przemysłu i sektorach, które stanowią˛ tzw. bieguny wzrostu dla całej gospodarki. Wymienione bieguny charakteryzuję się najsilniejszą pozycją na rynku, szybkim tempem wzrostu działalności gospodarczej i wieloma powiązaniami kooperacyjnymi. Stanowią siłę napędzającą rozwój gospodarki regionu. Zgodnie z tą teorią takie bieguny wpływają później na lokalizację nowych przedsiębiorstw oraz dzięki szybkiemu rozwojowi wpływają na sąsiednie podmioty i przy wysokim poziomie komunikacji proces rozwoju w sposób naturalny szybko się rozprzestrzenia.

Teoria centrum i peryferii (Prebisch, Friedmann)

Model rdzenia i peryferii (core and peripheries). Zdaniem Friedmanna działalność wytwórcza i usługowa najbardziej konkurencyjnych przedsiębiorstw jest lokowana w najsilniej rozwiniętych regionach, głównie dużych ośrodkach metropolitalnych. Jednocześnie centra gospodarcze dominują nad swoimi peryferiami. Wprawdzie przyczyniają się do zainicjowania trajektorii rozwoju tych terenów, ale jest on podporządkowany i usługowy wobec obszarów centralnych. Ponadto centra dążą do dominacji nie tylko w sferze gospodarczej, ale również politycznej i kulturowej.

Teoria „modeli przyciągania”

• koncepcja zakłada, że aktywna postawa władz lokalnych i regionalnych jest bardzo ważna. Może ona polegać na przyciąganiu kapitału a co za tym idzie rozwoju regionu. Atrakcyjność, zachęta dla inwestorów może odbywać się między innymi na drodze np. obniżenia podatków, tworzeniu stref ekonomicznych (ustawa, działanie administracji rządowej), tworzeniu „obszarów strategicznych”, porozumień gminnych, budowy infrastruktury

Teoria dystryktów przemysłowych

Według A. Marshalla dystrykt przemysłowy stanowi przestrzennie wydzielony obszar, na którym koncentrują swoją lokalizację zakłady przemysłowe. Struktura gospodarki regionalnej jest oparta na małych i średnich przedsiębiorstwach, produkujących głównie na rynek regionalny. Cechą charakterystyczną dystryktu przemysłowego jest niezwykła ruchliwość siły roboczej. Zdaniem Marshalla pracownicy są bardziej związani z regionem, aniżeli z konkretnym zakładem produkcyjnym, i często zmieniają pracodawcę. Zapleczem są wysoko wykwalifikowane instytucje usługowe, przystosowane do specjalistycznej produkcji regionalnej. W ramach tego zaplecza funkcjonują także instytucje finansowe, które podejmują się długofalowego kredytowania produkcji, nawet stanowiącej poważne ryzyko handlowe.

Koncepcja klastrów

• Klaster – to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (na przykład uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń współpracujących). Klastry osiągają masę krytyczną (niezbędna liczba firm i innych instytucji tworzące efekt aglomeracji) i odnoszące niezwykłe sukcesy konkurencyjne w określonych dziedzinach działalności. Klastry są cechą niemal każdej gospodarki narodowej, regionalnej, stanowej, a nawet wielkomiejskiej, głównie w krajach gospodarczo rozwiniętych.

Teorie rozwoju „od dołu”• Praktyka gospodarcza wykazała, że wdrażane koncepcje

“od góry” nie przyniosły spodziewanych efektów w postaci zmniejszenia międzyregionalnych dysproporcji rozwojowych poszczególnych regionów.

• Występowały nadal tendencje znacznego zróżnicowania dochodów, pogorszenia się warunków materialnych ludności regionów peryferyjnych itp. Teorie rozwoju “od dołu” powstały po to aby ograniczyć, łagodzić negatywne efekty konsekwencje i zagrożenia koncepcji rozwoju “od góry”.

Teorie rozwoju „od dołu”

• Rozwój “od dołu” jest więc uzupełnieniem rozwoju “od góry” i polega na pełnym wykorzystaniu zasobów naturalnych danego regionu i kwalifikacji ludzkich (czynników twardych i miękkich rozwoju) w wyniku inicjatyw społeczności lokalnych dla zaspokojenia potrzeb miejscowej ludności.

Twarde czynniki rozwoju

- położenie geograficzne i cechy topograficzne oraz zasoby naturalne,

• - dostęp do sprawnej infrastruktury społecznej (badania naukowe, edukacja, kultura, ochrona zdrowia, prawo, administracja),

• - dostęp do sprawnej infrastruktury technicznej (transport, łączność, elektroenergetyka, gospodarka wodna, obieg pieniądza),

• - wielkość, jakość i różnorodność zasobów ludzkich (rynek pracy), strukturę branżową, rozmiary i typ własności podmiotów gospodarczych.

Miękkie czynniki rozwoju

- intensywność, różnorodność i jakość działań środowiskowych, jakość środowiska kulturowego i naturalnego człowieka, klimat twórczy, powstawanie i przyswajalność innowacji, uczestnictwo obywateli w działalności publicznej, poczucie obywatelskiej identyfikacji społeczeństw lokalnych z regionem,

• - pobudzanie patriotyzmu lokalnego itp. szczególne znaczenie w tym względzie posiadają kreatywność ekonomiczna i kapitał intelektualny mieszkańców, w tym przedsiębiorców danego regionu.

Teorie innowacji

• Teoria cyklu produkcyjnego – łączy rozwój gospodarczy z procesem powstawania nowych towarów,

• Teoria uczącego się regionu – najważniejszym dla gospodarki regionalnej jest wiedza i rozwój technologiczny, motorem rozwoju jest nieustanna innowacja.

Teorie innowacji• Proces twórczego niszczenia (J.Schumpter) –

wynalazki zapewniające rozwój niszczą wcześniejsze struktury gospodarcze i społeczne

• Środowisko innowacyjne, środowisko dla przedsiębiorczości:

• obejmuje zasoby naukowe i badawcze regionu, • wykwalifikowaną siłę roboczą, • doświadczonych menadżerów, • profesjonalną administrację, • wysoki poziom infrastruktury technicznej w tym

telekomunikacyjnej,

Środowisko innowacyjne c.d.• Obecność wiarygodnych instytucji finansowych,• Lotnisko międzynarodowe,• Postawa władz publicznych, • Wartości społeczne,• Tradycja przedsiębiorczości regionalnej,• Zasobny rynek konsumencki,• Dostępność powierzchni biurowych i

przemysłowych, (oraz tania siła robocza...)• Sieć kooperujących instytucji > kolektywny

przedsiębiorca