Terapia logopedyczna ucznia z niepełnosprawnością intelektualną

w stopniu umiarkowanym lub znacznym

Terapia logopedyczna dzieci z niepełnosprawnością intelektualną to szeroko

rozumiane wychowanie językowe. Rozwój mowy należy stymulować od samego początku,

ponieważ cechą charakterystyczną niepełnosprawności intelektualnej jest jej opóźnienie.

Kształtowanie mowy tych dzieci jest procesem długotrwałym, o bardzo wolnym przebiegu.

Skuteczna terapia logopedyczna powinna być dostosowana poprzez tworzenie

indywidualnych programów terapii, które muszą uwzględniać poziom porozumiewania się,

możliwości, potrzeby, zainteresowania itp. Indywidualny program terapii logopedycznej

powstaje zawsze na podstawie zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia

specjalnego oraz prawidłowo przeprowadzonej diagnozy. Zasadniczym celem diagnozy

logopedycznej jest ustalenie, w jakim kierunku powinna pójść terapia logopedyczna.

Diagnoza ma na celu stwierdzenie, jak zaburzone są sprawności językowe, składające się na

poprawność komunikacyjną. Logopeda określa, czy badany mówi, czy rozumie mowę i czy

jest w stanie porozumiewać się z otoczeniem.

Praca z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną wymaga wielu zabiegów

psychoterapeutycznych oraz konsekwentnego przestrzegania realizacji stawianych wymagań.

Efekty pracy zależą od kwalifikacji logopedy, jego umiejętności nawiązywania kontaktu

emocjonalnego z podopiecznym, rozumienia jego potrzeb oraz współdziałania ze

środowiskiem wychowawczym. Dla skuteczności terapii niezbędna jest współpraca

wszystkich, kontaktujących się z dzieckiem, osób.

Terapia logopedyczna polega przede wszystkim na nauczaniu mowy, rozumienia jej

wartości społecznej, użytkowej, natomiast zabiegi zmierzające do poprawy artykulacji

stanowią w tym przypadku cel podrzędny.

Niemal od urodzenia należy podejmować działania stymulujące mowę. Zaleca się

zwłaszcza by rozmawiać o czynnościach wspólnie wykonywanych, samemu sobie zadawać

pytania i odpowiadać na nie w obecności dziecka oraz zachęcać do opisywania tego co widzi

wokół siebie i co robi.

Celem pracy logopedycznej powinno być kształcenie i rozwijanie komunikacji

słownej w jej różnych aspektach:

wzbogacanie słownictwa czynnego i biernego,

uczenie posługiwania się poprawnie sformułowanymi zdaniami,

kształcenie mowy ekspresyjnej,

kształcenie artykulacji,

ćwiczenie słuchu fonematycznego.

Terapię należy rozpocząć od wypracowania nawyków związanych z mówieniem, a więc:

prawidłowego oddechu, emisji głosu, przełykania śliny, zamykania ust, patrzenia na

rozmówcę. Następnie przechodzi się do nauki prostych słów. Ważne jest opanowanie takiego

zasobu słownictwa, który jest niezbędny do życia społecznego. Dalszym etapem jest

kształcenie zdolności takich jak: formułowania pytań, próśb, poleceń; sygnalizowania

potrzeb, życzeń, pretensji; nawiązywania i prowadzenia rozmowy; odpowiadania na pytania,

opowiadania.

Zasadniczym celem terapii dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu

umiarkowanym lub znacznym jest umożliwienie im kontaktu z otoczeniem. Wysiłek

terapeutyczny zmierza do nauczenia różnych form kontaktu także pozawerbalnego

w stopniu możliwym do opanowania. W terapii uczniów, u których występują problemy

w zakresie ekspresji lub rozumienia mowy znajdują zastosowanie wspomagające metody

komunikacji takie jak na przykład Makaton czy PECS. W takim przypadku wprowadza się

gesty i/lub symbole graficzne, które pomagają dziecku rozumieć język i lepiej go używać,

wspomagając tym samym proces nabywania mowy. Komunikacja wspomagająca jest także

pomocna w przypadku uczniów, którzy używają mowy, ale ich artykulacja jest niezrozumiała

dla otoczenia. W takiej sytuacji AAC pełni rolę uzupełniającą mowę. Należy podkreślić, iż

wyżej wymienione metody stosuje się wspomagająco, równolegle z mową werbalną,

wzmacniając komunikaty słowne, ale nie zastępując ich.

Dobre wyniki terapii daje praca w małych grupach, liczących do 4 osób. O formie

pracy z dzieckiem decyduje logopeda, znający je i kierujący się jego możliwościami

i potrzebami. Czas trwania zajęć rewalidacyjnych to 60 minut. Przy planowaniu zajęć należy

się kierować aktualnym stanem psychicznym i fizycznym dziecka z niepełnosprawnością

intelektualną. Terapia tych dzieci jest procesem trudnym, często nie przynoszącym efektów,

co może być efektem zniechęcenia, w związku z tym logopeda musi dysponować szeroką

gamą odpowiednich pomocy i programów.

Terapia logopedyczna powinna polegać na naturalnych ćwiczeniach odtwarzających

sytuacje życiowe, wiążących ucznia emocjonalnie i angażujących go bezpośrednio. Dziecko

z niepełnosprawnością intelektualną nie rozumie sytuacji sztucznych co uzasadnia fakt

dominacji mowy i myślenia sytuacyjnego.

Dzieci, u których rozwój mowy jest opóźniony, a rozumienie jest dobre, zastępują

słowo gestem. Wprowadzamy wtedy stałe ćwiczenia naśladujące ruchy ust i języka,

mobilizujemy dziecko do wokalizowania, śpiewania, mruczenia, a później powtarzania

samogłosek, sylab i całych wyrazów.

Istnieją dwa sposoby rozpoczęcia nauki mówienia. Jeden posługuje się metodą

stopniowego dochodzenia do pożądanych zachowań. Drugi opiera się na metodzie

naśladowania. Stosując pierwszą metodę, zaczynamy od spontanicznie wydawanych

dźwięków. Nagradzamy te, które przypominają głoski ludzkiej mowy. W kolejnym etapie

nagradzamy tylko te, które są używane w naszym języku. Następnym etapem jest

selekcjonowanie dźwięków, które są głoskami języka potocznego i są przydatne do nauki

pierwszych słów. W metodzie naśladownictwa staramy się nakłonić dziecko do powtarzania

dźwięków przez nas wymawianych.

Zasady pracy z dziećmi z obniżoną sprawnością intelektualną są następujące:

zadanie należy prezentować w formie nieskomplikowanej, krótko,

nowy materiał należy utrwalać poprzez powtarzanie, aż do przeuczenia,

zdobytą wiedzę i umiejętności należy stosować w naturalnych sytuacjach,

należy wykorzystywać materiał konkretny, zwłaszcza w początkowej prezentacji,

należy stopniowo wprowadzać instrukcje słowne,

powinno się wzmacniać zainteresowanie rozszerzając materiał o podobne elementy,

unikając nieznanych bodźców,

wskazana jest promocja atmosfery sukcesu,

należy stosować zasadę stopniowania trudności,

należy wykorzystywać różnorodne metody prezentacji zadania i wzmocnienia,

ważna jest preferencja zadania o konkretnej treści,

stosowanie różnorodnych sposobów instruowania.

Podczas realizacji programu terapii logopedycznej, w zależności od potrzeb ucznia, mogą

być zastosowane między innymi następujące metody lub ich elementy: PECS, MAKATON,

Psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz myślenia, Symultaniczno-

sekwencyjna, Werbo- tonalna, Masaż logopedyczny wg Stecko, Neurosensomotoryczna

integracja odruchów twarzy, PNF, Kineziotaping logopedyczny, SI, wizualna, mechaniczna,

słuchowa, przekształceń artykulacyjnych, czucia skórnego, oparte na słowie, oparte na

praktycznym działaniu, oparte na obserwacji.

Wybór metod terapeutycznych w pracy z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną

wynika z poszukiwań oraz refleksji nad skutecznością oddziaływań logopedycznych.

Opracowała: neurologopeda mgr Martyna Dębska

Przykładowe ćwiczenia realizowane w ramach terapii logopedycznej

BIBLIOGRAFIA:

1.Carr J., 1984, Pomoc dziecku upośledzonemu, PZWL, Warszawa.

2.Minczakiewicz E. M., 2001, Komunikacja- mowa- język w diagnozie i terapii zaburzeń

rozwoju u dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków.

3.Minczakiewicz E. M., 1986, Mowa dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu

umiarkowanym i znacznym a możliwości jej kształtowania [w:] Człowiek niepełnosprawny w

społeczeństwie. Materiały II Kongresu TWK Warszawa 1-2 października 1983, Hulek A.

(red.) PZWL, Warszawa,

4.Jastrzębowska G., Pelc-Pękala O., 2003, Diagnoza i terapia mowy upośledzonych

umysłowo, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, T. 2, Gałkowski T., Jastrzebowska G.

(red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole

5.Minczakiewicz E. M., 1993, Zaburzenia mowy u upośledzonych umysłowo,

[w:] Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, Gałkowski T., Tarkowski Z., Zaleski T.(red.),

WUMCS, Lublin,

6.Pilecka W., 2001, Psychoruchowy rozwój dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, [w:]

Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, Pileccy W.,

J. (red.), Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków,

7.Bochniarz A., 1989, Ogólne wskazania do pracy logopedycznej z upośledzonymi

umysłowo, „Szkoła specjalna”, nr 4

8.Minczakiewicz E. M., 1984, Kształtowanie i usprawnianie mowy dzieci upośledzonych

umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym, „Szkoła Specjalna”, nr 3

9.Gurba U., 1997, Gdy słowa nie przychodzą łatwo, „Światło i cienie”, nr 1

10.Stankowski A., Brzozowska J., 2004, Terapia logopedyczna w procesie rewalidacji dzieci

upośledzonych umysłowo (oligofrenopedagogika, oligofrenologopedia), „Chowanna. Nauki

o wychowaniu w ponowoczesnym świecie”, T 2(21), część 2, Wydawnictwo UŚ Katowice