testa santa marija

Mastru Karm Ta' H' Attard

Dwar Mastru Karm xtaqt nibda b'dak li kiteb fuqu Rafel Bonnici Cali fi1-Lehen is-Sewwa tas­Sibt 11 ta' Settembru 1982 u 1i partijiet minnu rega' kitibu1i f'ittra 1i baghat1i ftit qabe1 rna miet: .

"Dan kien bniedem 1i jaf imidd idejh f'kull xogho1 ta' 1-arti, pittura, sku1tura, mastrudaxxa u disinjatur u fuq kollox bieze1 u kellu heffa ta' 1-ghageb fix-xogho1 tieghu. Jiena niftakru jpingi x-xeni tat-teatrin ta' 1-0ratorju ta' Hal Tarxien u skantani bi1-heffa tieghu dwar 1-1920.

Tghallem 1-arti taht 1-artist Sqalli Vincenzo Cardona u hareg dekoratur mill-ahjar ta' zmienu, imfittex mill-bajjada ta' Malta kollha biex isebbhilhom ix-xogho1 taghhom malajr ubi ftit flus, ghax Mastru Karm rna kellux ma1izzja u kien ihalli 1ill-kuntratturi ta1 -b~jjada jaqa1ghu 1-flus minn fuq dahru. Gha1hekk huwa hadem hafna waqt 1i qa1a' ftit flus.

Mastru Karm nistghu nqisuh bha1a 1-espert f'dan i1-qasam, imma huwa ghandu jibqa' msemmi 1-aktar ghad-disinji li kien johrog fi frizijiet u borduri madwar i1-kmamar bi stili differenti , imma kien imexxi 1-aktar dak li sar maghruf bha1a Stil Liberty bazat fuq i1-fjuri u weraq kapriccjuzi.

Il-knisja ta' H' Attard ghandha hafna xogho1 1i hareg minn taht idejh, vent'arta1i sko1piti u rakkrnu ta' triehi, stendarti u affarijiet ohra sbieh li naraw fil-festa titu1ari ta' Santa Marija li taghha kien wisq devot.

L-imhabba tieghu 1ejn il-Madonna geghlitu jahdem b'ruhu u b'gismu mhux biss biex zejjen i1-knisja imma wkoll biex zejjen it-triqat tar-raha1 b' armar ta' kolonni, trufej, bandieri u x'naf jien; u dan kien jaghm1u b1-ghajnuna ta' nies ohra hbieb tieghu, ku1hadd jahdem bla h1as. Kien meqjus bhala 1-akbar benefattur tar-rahal u mhux ta' b'xejn kien inghazel bi President ta1-Ka:Zin Socjali La Stella Levantina ta' dan ir-rahal. ·

Miet ta' ghazeb u fqir wara marda ftit twila fl -Isptar Centrali 1 mibki minn . kulhadd fosthom wiehed kuntrattur tal-bajjada li qalli: "Mastru Karm kien qaddis jimxi fl -art."

Sa hawn, Rafel Bonnici Call. Issa nitkellmu fuq ix-xoghol li ghamel Mastru

Karm.

Banda Santa Marija -Attard

Carmel Mallia

Induratura Min irid jara xoghol ta' induratura ta' Mastru

Karm, ihares lejn is-saqaf tal-Knisja ta' H' Attard u jara dawk il-mijiet ta' kassettuni ndurati. Mastru karm kien ghallem 1-induratura lill-Kappillan Dun Karm Azzopardi u liz- zewg ahwa qassisin Dun Nikol u Dun Karm Mifsud u hekk bl-ghajnuna taghhom ix-xoghol sar aktar malajr. Ix-xoghol spiccawh fil-15 ta' Lulju 1888.

Skultura Min ihares lejn il-lunetti, tal-knisja ta' H' Attard

jara 1-iskultura tieghu. Jekk inharsu lejn in-nicec tal­Madonna 'Sultana tal-Qalb ta' Gesii' u dik tal-Fonti tal-Maghmudija jara kif huma mdawrin bl-iskultura ta' Mastru Karm. Jekk nerfghu harsitna '1 fuq naraw 1-iskultura tal-friz li tghaddi mal-Korsija kollha. Dik kienet skultura ta1-gebel.

Hemm ukoll 1-Arkaturi indurati ta' 1-injam li hemm fuq 1-artali tal-kappelluni u tal-Korsija , tmienja b'kollox . Hemm ukoll zewg sopraporti sbieh u ndurati fuq il-bibien tas-sagristiji kif ukoll

www.lastellalevantina.com

'.

testa santa marija

il-loppi ndurati tal-lampieri. Mastru Karm hallielna bicca xoghol tassew fina qisha bizzilla: is-Salib tal­Via Sagra.

Fil-festa ta' Santa Marija naraw il-vent'artali ndurati. Tlieta mill-gwarnici ta ' dawn il-vent'artali - tad-Duluri . tal-Madonna tal-Karmnu u ta' Santu Rokku (jew ta' S . Pietru u S. Pawl), skolpihom Mastru Karm innifsu. L-ohrajn jidher li skolpihom certu Salvatore Buhagiar kif jidher minn kitba li hemm fuq wara ta' wiehed minnhom li tghid hekk : "Salvatore Buhagiar A.D . 1907".

Disinn Id-disinji tal-lama ta' dawn il-vent'artali saru

minnu. Imma x-xoghol tar-rakkmu bil-hajt tad­deheb fuq din i1-1ama sar go Lyons fi Franza.

11-Pavaljun tal-Qalb ta' Gesu kien ippjanat minn Mastru Karm. Kien mant kbir

hafna tal-brukkat imdendel minn bicCiet skulurati u ndurati- qishom zewg dirghajn- in-naha ta' fuq. Bejn dawn iz-zewg dirghajn kien hemm tuzell zghir u '1 fuq minn dan it-tuzell kien hemm i1-grupp statwarju ta1-pelikan li jqatta' minn gismu biex jitma' lil frieh tieghu, (ilium fil-Muzew tal­Parrocca) simbolu ta' Kristu li jitmaghna bil-gisem tieghu . Dan kien gholi sa kwazi jmiss is-saqaf tal­Kor. Id-drapp tieghu kien ihaddan 1-altar maggur kollu kemm hu. Imbaghad wara 1-Quddies -li kien isir filghodu biss, kien jintrama tarag bi hmistax-il targa li kienu jibdew minn xifer il-presbiterju - li dak iz-zmien rna kellux il-kancellli hemm ilium- u kien jibqa' tielgha 'I fuq mill-altar maggur u hemm fuq kien jintrama altar iehor. Jerga' , 'il fuq minn dan kien hemm grupp stawarju ta' zewg Kerubini Adoraturi qed jaduraw Iis-Santissmu Sagrament espost f'gilandra ghall-qima ta ' l-Insara.2

www.lastella leva nti na .com

F ' nofs it-tarag kien hemm tapit wiesa' _ metru u nofs u fil-gnub tieghu kien ikun hemm kuruni sbieh tal-ward u 1-haxix. Aktar ' il barra minn dawn kienu jitqghiedu tliet gandlieri bix-xema fuq kull naha, jigifieri sitt gandlieri f 'kull targa , b 'kollox 90 gandlier. Kienet bicca xoghol tassew grandjuza li tpaxxi 1-ghajn.

Mastrudaxxa Mastru Karm beda: jahdelll..l~armar ghall-festa

ta' bat-ra, ghax qabel kien hemm ftit li xejn. L-armar kien jiddisinjah , jahdmu, jghamillu 1-iskultura u jizbghu.

Hadem ghadd ta' trufej b'angli zghar li kienu jintramaw minn quddiem 1-ghassa tar-rahal sal­pjazza tal-Knisja. Dawk 1-angli spiccaw minhabba li nhallu bix-xita .

hadem zewg bicciet armar kbar maghrufin bhala 'Il­Piramidi' li kienu tassew gholjin, ghax kienu jaslu sa 1-gholi ta' 1-arlogg tal­kampnar. Kellhom 32 globu kull wahda li fihom kienu jitpoggew tazzi taz­zejt.

Hadem Ark Trijonfali li minn tahtu kienet tghaddi 1-Istatwa ta' Santa Marija. B ' xorti

' 1.-«'-~

Banda San t a Mari j a -Attard

tajba instabu partlJiet minn dak l-ark li issa rega' nhadem mill-gdid, naturalment b 'qisien godda, ghax qabel xi karettun biss kien jghaddi minn tahtu.

Nifrah minn qalbi lil dawk li hadmuh u mxew fuq dis inn li fl -197 5 kont ippublikajt fuq spjegazzjonijiet li kien tani missieri GiannP

Hadem nurnru ta' kolonni bil­globi u t-tazzi taz-zejt li mbaghad meta dahal 1-elettriku bdew jinxtghelu bil-bozoz.

Kien hadem ukoll Kuruna li tinfetah biex minnha jaqghu karti zghar fuq ras il-Madonna meta din tghaddi minn tahtha.

Xoghol fir-Rahal ta' H' Attard

Fil-Knisja ta ' H' Attard, Mastru Karm gie mqabbad jiddekora s-saqaf tas-Sagristija tan-naha tac-Centru Parrokjali . Dik id-Dekorazzjoni ghadha hemm fi stat tajjeb hafna meta tqis li saret mija u sitt snin ilu kif jidher. fir-rokna tal-lemin in­naha ta' isfel fejn hemm miktub: "Carmelo Debono 21. 6. 1902".

F'H' Attard hadem ukoll fi djar privati fosthom dik id-dar li hemm ezatt quddiem il-kampnar li llum qieghda f'idejn il-familja Mifsud.

Iddekora wkoll il-Kazin 1-antik La Stella Levantina fid-diversi postijiet li kien fihom matul iz-zmien, imma 1-aktar meta 1-kazin kien fi Trig il­Kbira nurnru 5.

Xoghol barr a mir-Rahal 11-fama ta' Mastru karm rna kinitx maghrufa biss

min-nies ta' H ' Attard imma griet rna' Malta kollha. Missieri Gianni li kien kugin ta ' mastru karm qalli li Mastru Karm kien hadem hafna fii-Birgu, fi-Isla, go

Banda Santa Marija -Attard

testa santa marija

Bormla, f'Haz-Zabbar, fil-Marsa, f'Haz-Zebbug , f'Hal-Safi, u 1-Belt Valletta. Fil-Belt kien iddekora r-Royal Hotel minn fuq s'isfel. Fil-Knisja ta' San Giljan 1-antika maghrufa 'Ta' Lapsi' kien ghamel id-dekorazzjoni tas-saqaf. Go Haz­Zebbug kien iddekora 1-Kazin San Filep kif ukoll xi djar privati .

11-Kumitat tal-Kazin 'Beland' taz-Zejtun fl -2005 irrestawra s-saqaf ta' 1-Intrata tal-Kazin fejn Mastru Karm kien iddekora s-saqaf.

Fil-Kazin ta' Hal-Ghaxaq kellhom ukoll xoghol ta' Mastru karm imma billi nhasset il-htiega li jsir it-tibdil fil-bini tal-Kazin, qabel

. bdew iwaqqghu, hadu r-ritratti tax-xoghol ta' Mastru Karm biex ghall­anqas jibqghalhom tifkira tieghu.

Jiena nhoss li bniedem bhal dan haqqu jkollu monument xieraq x' imkien fir-rahal , f ' xi post prominenti fejn jitgawda mill-poplu ta' H' Attard kif ukoll minn dawk li jigu jzuruna.

Referenzi 1 L-lsptar Centrali kien il-Furjana flok id-Depot tal-Puli zija . 2 Ilium narawhom f'Hami s ix-Xirka, armat i fl-altar tar­

Repozizzjoni . 3 Ara 1-ktejjeb tieghi H' Attard - 400 Sena Parrocca

www.lastellalevantina.com

•