PAULUS İSA MESİHrsquoİN ELCcedilİSİ MİYDİ

WAS PAUL AN APOSTLE OF JESUS CHRIST

ZAFER DUYGU lowast

Oumlz Paulus birccedilok araştırmacıya goumlre geleneksel Hristi-yanlığın kurucusudur Ccediluumlnkuuml İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmesi sonrasında ldquoİsa Mesihrsquoin hizmetkacircrırdquo (δοῦλος Χριστοῦ Ἰησοῦ) ve ldquoulusların havarisirdquo (ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) olduğu iddialarıyla ortaya ccedilıkmış Mesihrsquoin oumlluumlmuuml ve dirilişi rivayetlerine soteriyolojik anlamlar yuumlklemiştir Geleneksel Kilise ise Paulusrsquoun bu doğrultudaki teolojik goumlruumlşlerini esas almaktadır Ancak tarihsel accedilıdan bakıldı-ğında burada birccedilok soru yuumlkselmektedir Bunlar arasında iki tanesi bilhassa oumlne ccedilıkmaktadır Birinci olarak Pau-lusrsquoun Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri ile Yahudi Yasası ve kurtuluş kavramı gibi olgulara youmlnelik savları bizzat İsarsquonın yaşamı sırasında vaaz ettiği oumlğretilerle ccedilelişmektedir İkinci olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verilmek istenen temel mesajın tersine Paulusrsquoun İsarsquonın havarileriyle hiccedilbir za-man ldquobirlikrdquo iccedilinde hareket etmediği ve onlarla ldquodin kar-deşirdquo olmadığı fakat aksine onlar tarafından adeta ldquoduumlş-manrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml anlaşılmaktadır İsa ve Paulus ccedila-ğında Galilaia (Celile) Samareia (Samiriye) ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren Ioudaia (Yahudiye) gibi boumllge ve eyaletlerden olu-şan Filistin Romalıların kontroluuml altındadır Nitekim Pau-lus ile Kuduumls havari cemaati arasında siyasi duruşları itiba-riyle de ciddi farklar goumlze ccedilarpmaktadır Bu bağlamda an-laşıldığı kadarıyla Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiasının oumlncesinde de sonrasında da I yuumlzyılın birinci yarısında Romalıların ve ayrıca Romalılar adına youmlnetici guumlccedil olarak boumllgede varlık goumlsteren Herodesler ile Yuumlksek Rahip tara-fından oluşturulan siyasi otoritelerin bir temsilcisi olarak hareket etmiştir Roma iktidarını benimsemeyen bağım-sızlık yanlısı Yahudi cephesi accedilısından ise Mesih kavramı siyasi direniş duumlşuumlncesinin semboluuml olmuştur Dolayısıyla Paulusrsquoun siyasi kişiliği ve faaliyetleri hem Yeni Ahit me-tinlerine yansımayan muhtemel amaccedillarının ortaya ko-nulması hem de Hristiyanlığı ortaya ccedilıkaran gelişmelerin anlaşılması accedilısından oumlnem taşımaktadır

Abstract According to many scholars Paul is the true founder of Christianity because after Jesus withdrew from history he came in view with the claim to be the ldquoservant of Jesus Christrdquo (δοῦλος Χριστοῦ Ἰησοῦ) and ldquothe Apostle of the Gentilesrdquo (Ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) and he also gave new soteriological meanings on the accounts of the death and resurrection of Christ Thus the traditional Church is based on the theological opi-nions of Paul accordingly But historically many questions come to the surface and two of them stand out Firstly Paulrsquos claims on the personality and doctri-nes of Christ and on the Jewish Law and the phenome-non of the salvation disagree with the doctrines preached by Jesus in his lifetime Secondly the contrary to the basic message of the Book of the Acts of the Apostles it is understood that Paul never acted in unity with the original apostles of Jesus and that he was not their coreligionists but was strongly opposed by them In addition to this the ancient Palestine is under Ro-man occupation during the time of Jesus and Paul and there are serious politically differences between Paul and the apostolic community in Jerusalem It is obser-ved that both before and after his claim that he believed in Christ Paul acted as a member of the occupant or collaborator front that was represented by the Romans Herodians and High Priest in Palestine in the first half of the first century As for the terms of the anti-occupa-tion front the concept of the Messiah was the symbol of the goal of political independence In this context the political personality and political activities of Paul is important for both detecting his covert purposes and the birth of Christianity

Anahtar Kelimeler Dinler Tarihi bull Hristiyanlık bull Paulus bull İsa bull Romalılar bull Herodesler

Keywords History of Religions bull Christianity bull Paul bull Jesus bull Romans bull Herodians

lowast Doccedil Dr Mardin Artuklu Uumlniversitesi Edebiyat Fakuumlltesi Suumlryani Dili ve Edebiyatı Boumlluumlmuuml Mardin 0000-0002-8762-9850 | zaferduyguzdgmailcom

CEDRUS The Journal of MCRI

cedrusakdenizedutr Cedrus VII (2019) 627-662

DOI 1013113CEDRUS201929

Zafer DUYGU 628

Giriş İki bin yıla yakın bir zamandır tarih sahnesinde varlığını suumlrduumlren Kilisersquoye ayrıca bu Kilisersquonin muumlminleri olan Hristiyanlara goumlre geleneksel Hristiyanlık dininin kurucusu Nasıralı İsarsquodır1 Bura-da İsarsquoyla beraber diğer bir anahtar rol ise Paulusrsquoa verilmektedir Zira geleneksel yani buguumlnkuuml Hristiyanlık İsa sonrası doumlnemde adı geccedilen Paulusrsquoun teoloji anlayışında ldquoEvrenin Kurtarıcısırdquo (ὁ σωτὴρ τοῦ κόσμου) bir ldquoMesihrdquo (Χριστός) tabir edilen ldquoTanrı Oğlurdquo (ό υἱὸς τοῦ Θεοῦ) şeklinde ta-nımlanarak ldquoilahirdquo bir varlık olarak goumlruumllen İsa hakkındaki Paulusccedilu yorumları esas almaktadır2 Hristiyanlık aynı şekilde yine Paulusrsquoun kendi tasavvurundaki gibi bir Mesihrsquoin oumlluumlmuumlne atfen guumlndeme getirdiği soteriyolojik oumlğretilere de dayanmaktadır3 Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun oumlluumlmden dirilip goumlğe yuumlkseldiği ileri suumlruumllen Mesihrsquoin adını ve Muumljdersquosini (εὐαγγέλιον) buumltuumln insanlık ailesine du-yurmak uumlzere seccedilildiği (ἀφορίζω) Paulusrsquoun bu doğrultuda ldquoİsa Mesihrsquoin hizmetkacircrırdquo (δοῦλος Χριστοῦ Ἰησοῦ) ve ldquo(oumlteki) ulusların havarisirdquo (ldquoἀπόστολος τῶν ἐθνῶν)4 unvanları taşıdığı Kilise ta-rafından iddia edilmektedir5 Paulusrsquoun guumlndeme getirdiği ve zamanla Hristiyan inancının da teme-lini teşkil etmeye başlayan bu gibi teolojik goumlruumlşler ise aslında Mesihrsquoe ait sayılmaktadır Hatta Kili-sersquoye goumlre Paulus aracılığıyla konuşan eylemde bulunan yani Hristiyanlığı kuran bizzat o Mesihrsquoin kendisidir6

Buna karşın bu kabuller geleneksel ya da mitsel karakter taşımaktadır Ccediluumlnkuuml mesele rasyonel bir bakışla ele alındığında Paulusrsquoa ve Paulusrsquoun propaganda ettiği şekliyle Mesihrsquoe dair buumltuumln kabul ve iddialar şu veya bu oranda problemlidir Oumlncelikle Kilisersquonin bazı kutsal metinlerini iccedileren Yeni Ahit Kitabırsquona goumlre isim olarak ldquoHristiyanlıkrdquo kesin şekilde İsarsquonın oumlluumlmuumlnden sonra ortaya ccedilık-mış7 temel oumlğretileri bağlamında ise yine İsarsquodan sonraki yuumlzlerce yıl iccedilinde şekillenmiştir8 Daha

1 Bu makale kapsamında bahis konusu edilip tartışılacak olan kimi hususlar daha oumlnce yayımladığım İsa Pau-

lus İnciller Hristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı isimli kitabımda birccedilok başka konuyla birlikte ccedilok daha geniş kapsamlı ve detaylı olarak ele alınmaktadır Konu burada başka bazı ilavelerle birlikte Paulus oumlzelinde daha belirgin ve anlaşılır şekilde okuyucunun takdirine sunulmak istenmektedir Bahsi geccedilen eserin kuumlnyesi bibliyografya kısmında yer almaktadır Katkıları nedeniyle değerli dostum ve meslektaşım Kutlu Akalınrsquoa te-şekkuumlr ederim

2 Paulus ve teolojik goumlruumlşleri hakkında buguumlne kadar sayısız ccedilalışma yapılmıştır Okuyucu şu eserde konuya dair oumlnemli bazı ayrıntıları Tuumlrkccedile olarak bulabilir (Aydın 2017 121-354)

3 Paulus insanlığın Acircdemrsquoden itibaren guumlnah iccedilinde bulunduğu ve bu sebeple Tanrı ile arasında kuumlskuumlnluumlk ol-duğu tezinden hareketle merhametli Tanrırsquonın insanlıkla barışabilmek ve tuumlm insanlık ailesine kurtuluş getir-mek amacıyla kendi oumlz Oğlursquonu ccedilarmıh uumlzerinde feda ettiğini ileri suumlrmektedir Dolayısıyla Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ccedilarmıhtaki oumlluumlmuuml bir kefaret oumlluumlmuumlduumlr ve insanlığa kurtuluş getirmektedir Başka bir deyişle Paulusrsquoa goumlre ldquoTanrı Oğlu Mesihrdquo kendisini insanlığın guumlnahı iccedilin insanlığı guumlnahtan aklamak iccedilin kurban olarak sunmuştur Detaylar iccedilin Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquoteki mektuplarına bakılabilir

4 τὰ ἔθνη gentiles yani Yahudiler accedilısından ldquoyabancı uluslarrdquo ldquoputperest milletlerrdquo ldquoYahudi olmayanlarrdquo 5 Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta (1 15) ldquobeni annemin rahminden (ἐκ κοιλίας μητρός μου) seccedilip

(ἀφορίσας) luumltfuyla ccedilağıran Tanrırdquo demektedir Roma cemaatine goumlnderdiği mektupta ise (11) kendisini Παῦλος δοῦλος Χριστοῦ Ἰησοῦ ldquoİsa Mesihrsquoin hizmetkacircrı Paulusrdquo diye tanıtmakta ve κλητὸς ἀπόστολος ἀφωρισμένος εἰς εὐαγγέλιον Θεοῦ ldquoTanrırsquonın muumljdesi iccedilin elccedili seccedililip ccedilağrılanrdquo şeklinde nitelendirmektedir

6 Oumlrneğin bk Romalılar 15 18-20 2 Korintliler 13 3 7 Elccedililerin İşleri 11 26 Burada ldquoHristiyanrdquo tabirinin ilk defa olarak -İsarsquonın oumlluumlmuumlnden sonraki tarihlerde- An-

takyarsquodaki cemaat uumlyeleri iccedilin kullanıldığı belirtilmektedir Dolayısıyla Hristiyanlık ismen İsarsquonın oumlluumlmuuml son-

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 629

oumlnemlisi İsa ile Paulusrsquoun goumlruumlşleri oumlrtuumlşmemektedir Zira tarihsel bir şahsiyet olarak İsa ile dirilişi sonrasında Paulus aracılığıyla konuştuğu ileri suumlruumllen Mesihrsquoin hemen hemen her konuda bambaş-ka şeyler soumlyledikleri Yeni Ahit metinlerinden goumlruumllmektedir Uumlstelik Paulus birccedilok bilinmeyeni olan bir şahsiyettir Dolayısıyla onun ne oumllccediluumlde guumlvenilir olduğu konusu tarih boyunca hep guumln-demde yer almıştır Bu bağlamda İsa ile geleneksel Hristiyanlık arasında hangi oranda bağlantı ku-rulabileceği meselesi su kaldıracak bir tartışmadır Konu aşağıdaki şekilde detaylandırılabilir

1 İsa yaşamı sırasında İsrailrsquoin Tanrırsquosına dikkat ccedileken yaklaşmakta olan ldquoTanrı Ege-menliğirdquo (τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ) olgusuna vurgu yapan ldquoteosentrikrdquo (Tanrı merkezli) bir anlayışı temsil etmektedir9 Paulus buguumln elde bulunan geniş bir mektup koleksi-yonu boyunca devamlı olarak kendi yorumladığı gibi bir Mesihrsquoin propagandasını yapmaktadır Bu doğrultuda Paulusrsquoun mesajı İsarsquonın mesajından farklı olarak ldquokristo-sentrikrdquo (Mesih merkezli) karakterdedir Uumlstelik Paulus tarihsel İsa konusunda nere-deyse tamamen suumlkucirct halindedir Bir başka deyişle İsarsquonın soumlzleri oumlğuumltleri davranışla-rı veya oumlrneğin onun vaazlarının oumlzuumlnuuml oluşturan ldquoTanrırsquonın Egemenliğirdquo kavramı gibi hususlarda Paulus tamamıyla sessiz kalmaktadır10 Sonuccedilta suumlrekli kendi tasavvurun-daki Mesih hakkında konuşmakta olan Paulus aslında tarihsel İsarsquoyı dikkate alma-makta onu hiccedilbir zaman hiccedilbir konuda referans olarak kullanmamaktadır

2 İsa oumlzellikle dini kuumlltuumlrel ve sosyal accedilılardan Yahudiler iccedilin belirleyici nitelik taşıyan Tanrı tarafından Musa vasıtasıyla goumlnderildiğine ve Yahudi kutsal yazılarının oumlzuumlnuuml oluşturduğuna inanılan Şeriatrsquoı (Musa Yasası Νόμος Μωϋσῆ) accedilıkccedila ve kesin bir dille onayladığını birccedilok oumlrnekte belirtmektedir11 Nitekim İsa Yasa konusunda ldquouzmanrdquo olarak goumlruumllmektedir Bu yuumlzden ldquorabbirdquo (ῥαββί) veya ldquooumlğretmenrdquo (διδάσκαλος) gibi

rası doumlnemde ortaya ccedilıkmıştır Elccedililerin İşleri 24 5 Burada MS 58 yılı civarında yani İsarsquonın oumlluumlmuumlnden yak-laşık yirmi-yirmi beş yıl kadar sonra İsarsquonın cemaati hacirclacirc ldquoHristiyanlıkrdquo şeklinde tanımlanmamakta fakat Ya-hudilik buumlnyesinde faaliyet goumlsteren ldquoNasrani tarikatırdquo diye isimlendirilmektedir Dolayısıyla İsarsquonın Filis-tinrsquodeki esas cemaati Hristiyan değil Nasranicirc cemaatidir

8 Bu konudaki detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 9 İsa en eski İncil olan Markosrsquota Ἄκουε Ἰσραήλ κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν κύριος εἷς ἐστιν ldquodinle İsrail Tanrımız

Rab bir tek Rabrsquodirrdquo demektedir (Markos 12 29-32) Başka bir yerde Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις ldquoTanrın olan Rabbrsquoe tapacaksın ve sadece Orsquona hizmet edeceksinrdquo (Matta 410b) şeklinde konuşmaktadır Nitekim Katolik bir yazar olan Brown Yeni Ahitrsquote İsarsquonın kendisini hiccedilbir zaman ldquotanrısalrdquo olarak tanımlamadığını maddi delillerden hareketle tartışmaktadır Bu hususta bk Brown 1965 545-573

10 Bu konuda bk Guumlnduumlz 2017 20 Dacircvucircd 1999 28-29 169 Eisenman 1996a xxiii (Eisenman Paulusrsquoun mektuplarından hareketle tarihsel İsa hakkında sadece iki tane ccedilıkarımda bulunulabileceğini soumlylemektedir Bi-rincisi İsarsquonın ccedilarmıha gerildiği ikincisi birisinin adı Yakup olan bazı kardeşlerinin olduğudur [Schoeps 1961 55-57]) (Paulusrsquoun mektuplarından hareketle İsa hakkında sadece onun Yasa altında doğduğu [Galatyalılar 4 4] Davut soyundan geldiği [Romalılar 1 3] tuzağa duumlşuumlruumllduumlğuuml [1 Korintliler 11 23] ve ccedilarmıha gerildiği [Galatyalılar 3 1 1 Korintliler 2 2] sonuccedillarına ulaşılabileceğini belirtmektedir [Meyer 1909 120]) (Pau-lusrsquoun İsarsquonın duumlnyevicirc goumlrevini insan olarak yaşamını ve soumlzlerini tamamıyla goumlz ardı ettiğini vurgu-lamaktadır)

11 Konuya dair bazı detaylar ve değerlendirme iccedilin bk Duygu 2018a 283-304

Zafer DUYGU 630

unvanlarla tanımlanmaktadır12 Paulus ise ccedilok net bir uumlslupla ldquoTanrı Oğlu-Mesihrdquoin gelişiyle beraber bu Yasarsquonın kaldırıldığı savını oumlne suumlrmektedir13 Hacirclbuki İsarsquonın ldquogerccedilekrdquo havarilerinin ve aynı şekilde İsa sonrası doumlnemde Yakup ve havariler tarafın-dan youmlnetilen Kuduumls cemaatinin (tıpkı İsa gibi) Musa Yasasırsquonın kurallarına bağlı şe-kilde yaşadıkları Yeni Ahitrsquoten ve birccedilok başka kanıttan accedilıkccedila goumlruumllmektedir14

3 İsa hem kendisine hem de oumlğrencileri olan havarilere İsrailoğullarırsquoyla sınırlı yani ye-rel boyutta bir goumlrev tanımlaması yapmaktadır İsarsquonın Yeni Ahitrsquoe girmiş bazı ifadeleri bunu goumlstermektedir15 Onun evrensel bir faaliyette bulunmadığı ccedilağdaş pagan yazar-ların İsarsquodan bihaber olmalarından da anlaşılmaktadır16 Paulus ise Mesihrsquoin tuumlm in-sanlığa ilişkin evrensel bir ldquoKurtarıcırdquo (Σωτήρ) olduğunu oumlne suumlrmektedir17 Buradan bakıldığında İsa kendi kavminin problemleriyle meşgul olan boumllgesel bir şahsiyet gouml-ruumlnuumlmuumlnde Paulusrsquoun Mesihrsquoi evrensel bir kahraman roluumlndedir

4 İsarsquoya goumlre bir insanın Tanrı katında ebedi kurtuluşa erişebilmesi iccedilin Tanrırsquoya iman etmesi Tanrı buyruklarına Kitab-ı Mukaddesrsquoe ve Yasarsquonın gereklerine uyması ge-rekmektedir18 Buna goumlre İsa tarafından vaaz edilen oumlğretiler ana hatlarıyla ldquoimanrdquo ve ldquoeylemrdquo temelinde iki oumlğeden oluşmaktadır Hacirclbuki Paulusrsquoun ldquokurtuluşrdquo programı Mesihrsquoin ccedilarmıhı ve dirilişi soumlylemine ve bu iddialara ilişkin Paulusccedilu tefsire iman esaslıdır19 Bu bakımdan Paulus İsarsquonın oumlğretilerinde temel bir unsur olan ldquoimanrdquo bo-

12 Oumlrneğin bk Yuhanna 3 1-2 13 Paulusrsquoa goumlre Yasarsquoda vaktiyle soumlylenenler her ağız kapansın ve buumltuumln duumlnya Tanrırsquoya hesap versin diye Yasa

youmlnetimi altındakilere (yani Yahudilere) soumlylenmiştir (Romalılar 3 19-20) Buna karşın İsa Mesihrsquoin ccedilarmıha gerilmesiyle birlikte Tanrı insanlık ailesinin Yasarsquodan ayrı biccedilimdeYasa olmaksızın (χωρὶς νόμου) aklana-bileceğini goumlstermiş ve accedilıklamıştır (Romalılar 3 21-22) Paulusrsquoa goumlre Yasa yetersizdir Yasarsquonın guumlccedilsuumlzluumlğuuml (ἀδύνατον τοῦ νόμου) bedenin zayıflığından kaynaklanmaktadır Bu yuumlzden Yasarsquonın yapamadığını Tanrı yapmıştır Ccediluumlnkuuml Oğulrsquou (Υἱὸν) guumlnahlı insan benzerliğinde guumlnah sunusu şeklinde goumlnderip guumlnahı insan bedeninde mahkucircm etmiştir (κατέκρινεν τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί) (Romalılar 8 3-4) Bu takdirde Mesih iman eden herkesin aklanması amacıyla Yasarsquonın sonudur (τέλος γὰρ νόμου) (Romalılar 10 4) Bu konuda ayrıca Paulusrsquoun diğer mektuplarına da bakılabilir

14 Durumun boumlyle olduğuna dair onlarca kanıt goumlstermek muumlmkuumlnduumlr Ancak bizzat Paulusccedilu bir yazar olarak Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda 21 20-24 pasajında verdiği bilgiler bu hususta hiccedilbir kuşkuya yer bırakmamaktadır

15 Bu bağlamda İsarsquonın en klasik soumlylemi (Matta 15 24) Οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ (İsrail hanesinin kayıp koyunlarından başkasına goumlnderilmiş değilim) cuumlmlesinde belir-ginleşmektedir Ayrıca diğer birccedilok oumlrnek arasından bk Matta 15 21-28 Markos 7 24-30 Matta 10 17 10 23 Markos 1 38 Yuhanna 1 11 1 31 1 45 4 22

16 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017b 57-82 17 Oumlrneğin Yuhanna İncilirsquonin Paulusccedilu tortuyu fazlasıyla yansıtan bir ifadesi (4 42) İsarsquoyı ὁ σωτὴρ τοῦ κόσμου

(ldquoEvrenin Kurtarıcısırdquo) şeklinde tanımlamaktadır 18 Birccedilok oumlrnek arasından bk Markos 10 17-21 Matta 7 21 Ayrıca Yeni Ahit dışından kanıtlar iccedilin oumlrneğin bk

Ehrman 2003 10 Sarıkccedilıoğlu 2009 112 19 Birccedilok oumlrnek arasından bk Romalılar 6 1 1 Korintliler 1 17 Galatyalılar 6 14 Ayrıca Paulus şoumlyle

demektedir (1 Korintliler 15 14) εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται κενὸν ἄρα τὸ κήρυγμα ἡμῶν κενὴ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν ldquoŞayet Mesih (ccedilarmıha gerildikten sonra dirilerek goumlğe) yuumlkselmemişse bu takdirde hem bizim

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 631

yutunu yeniden tanımlamış ve bu kavramın iccedileriğini değiştirmiş olmakta ldquoeylemrdquo bo-yutunu ise buumlsbuumltuumln konu dışına itmektedir

5 Bununla bağlantılı şekilde İsarsquoya goumlre Muumljdeİncil (εὐαγγέλιον) Tanrırsquonın soumlzleri ve oumlğuumltleri ile buyrukları Orsquonun ifası iccedilin İsarsquoya verdiği goumlrevler ve yaklaşmakta olan egemenliğidir20 Paulusrsquoa goumlre ise Muumljdeİncil Mesihrsquoin ccedilarmıha gerilip dirilmesi sure-tiyle tuumlm insanlığın kurtuluş kazandığına dair ldquoiyi haberrdquodir21 Paulusrsquoun bu Muumlj-dersquosinde ne İsarsquonın soumlzleri ve eylemleri ne de Tanrırsquonın soumlzleri ile emir ve yasakları bi-rinci derecede oumlnem taşımaktadır

6 İsarsquonın soumlylemleri her youmlnuumlyle Yahudi monoteizmi iccedilindedir22 İsa Yeni Ahitrsquote yer alan birccedilok rivayete goumlre kendisini hiccedilbir zaman Tanrırsquoyla eşit goumlrmemekte fakat tam aksine Orsquonun iradesiyle gelip Orsquonun verdiği işleri yapmakla memur kılındığına vurgu yapmaktadır Uumlstelik Yeni Ahit metinlerine goumlre Tanrı da İsarsquoyı ὁ παῖς μου (ldquohiz-metkacircrımkulumrdquo) biccediliminde tanımlamaktadır23 Buna karşın Paulus bu konuda da farklı duumlşuumlnmektedir Paulus Mesihrsquoin Tanrı suretinde olduğu (ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων) hatta Tanrırsquoya eşit olduğu (τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ) kabilinden monoteist Yahudi duumlşuumlncesine tamamen ters birtakım iddialar taşımaktadır Buradan hareketle Pau-lusrsquoun Mesihrsquoi şu veya bu oranda ilahlaştırmak ya da onu bir tuumlr ldquoaracı ilahrdquo konumu-na getirmek yahut da hiccedil değilse insanuumlstuuml bir konuma yuumlceltmek suretiyle Yahudi monoteizmini ihlal ettiği Mesihrsquoi adeta bir mitoloji kahramanına doumlnuumlştuumlrerek o za-manlar antik duumlnyada yaygın şekilde goumlruumllen pagan inanışlarına paralel ya da yakın bir oumlğretiyi savunduğu araştırmacıların ccedilok eski tarihlerden beri yaptıkları bir tespittir24

7 İncil metinlerindeki rivayetlerde İsa kendisini peygamber (προφήτης) olarak tanımla-

vaazlarımız hem de sizin imanınız huumlkuumlmsuumlzduumlrrdquo Goumlruumllduumlğuuml gibi Mesihrsquoin dirilip goumlğe yuumlkseldiği iddiası gerccedilek durumu yansıtmıyorsa Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın vaazları ve oumlğuumltleri hiccedilbir oumlnem taşımamaktadır

20 Sinoptik İncillere goumlre İsa Muumljde kavramından Yeşaya 611 cuumlmlesini yani ldquoTanrı Egemenliğirdquonin duyu-rulmasını anlamaktadır ldquoEgemen Rabbin Ruhu uumlzerimdedir Ccediluumlnkuuml O beni yoksullara muumljde iletmek iccedilin meshettirdquo Bu hususta bk Dacircvucircd 1999 90-97

21 Alanın oumlnde gelen uzmanlarından Koester İsarsquonın soumlzlerinin Paulusrsquoun kurtuluş programında hiccedilbir role sahip olmadığını Paulusrsquoun İsarsquonın ne soumlylediğine hiccedilbir zaman dikkat etmediğini İsarsquonın soumlzlerinden ancak pek az bir kısmının guumlnuumlmuumlze ulaşmasının Paulusrsquoun başarısı olduğunu soumlylemektedir Schweitzer ise İsarsquoya ait Muumljde ile Paulusrsquoa ait Muumljdersquonin birbirlerinden tamamen farklı oluşunu Hristiyanlığın en oumlnemli meseleleri arasında goumlrmektedir Schweitzerrsquoe goumlre Paulus İsarsquonın Muumljdersquosini ele alırken bile bu Muumljdersquoyi İsarsquonın soumlzleri-yle tekrar etmemektedir Daha can sıkıcı olan ise Hellen Katolik veya Protestan teolojilerinin hiccedilbirisinin İsarsquonın Muumljdersquosinin bir devamı olmamasıdır Zira bunlar İsarsquonın yerine geccedilen Paulusrsquoun Muumljdersquosini esas almışlardır Bu hususlardaki detaylar iccedilin bk Koester 1971 65-83 Paget ndash Thate 2016

22 İncillerin en eskisi olan Markos İsarsquonın ağzından şu soumlzleri nakletmektedir Ἄκουε Ἰσραήλ κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν κύριος εἷς ἐστιν ldquodinle İsrail Tanrımız Rab bir tek Rabrsquodirrdquo (12 29-32) Kronolojik accedilıdan Markosrsquotan sonraki ilk İncil olan Matta yine İsarsquonın ağzından şu soumlzleri aktarmaktadır Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις ldquoTanrın olan Rabbe tapacaksın ve sadece Orsquona hizmet edeceksinrdquo (4 10b) Markosrsquoun başka bir pasajında İsa şoumlyle demektedir ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ Τί με λέγεις ἀγαθόν οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός ldquodahası İsa ona dedi ki lsquoniccedilin bana iyi diyorsun bir Tanrı hariccedil kimse iyi değildirrdquo (1018)

23 Matta 12 17-18 Paralel bağlamda krş Luka 4 18-19 Yuhanna 5 24 5 43 6 29 6 38 7 28-29 24 Oumlrneğin konuya dair bir asır oumlnce yapılan bazı tespitler iccedilin bk Kohler 1906

Zafer DUYGU 632

maktadır Burada şu husus oumlnem taşımaktadır İsa eski peygamberler gibi bir pey-gamber olduğunu dile getirmektedir Yeni Ahitrsquote bulunan birccedilok ifade onun kendisi-ne Yahudi geleneğinde oumlteden beri zaten bilinen peygamberlerle benzer bir goumlrev ta-nımlaması yaptığını goumlstermektedir25 Paulus ise kendi teoloji anlayışını baştan yıkacak olan boumlyle bir olguyu goumlrmezden gelmektedir26

8 İsarsquonın kendi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasında havarileri ve ccedilevresi tarafından birtakım un-vanlarla tanımlandığı anlaşılmaktadır Bazı kristolojik unvanların ise İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında onun pagan duumlnyada yeniden tanımlandığı sırada ortaya ccedilıkmış olması muhtemeldir Ancak ister Yahudi kuumlltuumlr duumlnyasından ister pagan bir arka plandan Yeni Ahit metinlerine girmiş olsunlar ldquoMesihrdquo (Χριστός) ldquoTanrı Oğlurdquo (ό υἱὸς τοῦ Θεοῦ) ldquoEfendirdquo (ό κύριος) veya ldquoKurtarıcırdquo (σωτήρ) gibi kristolojik unvanların Paulus tarafından ya da onun etkisiyle sonradan yeniden şekillendirildikleri goumlruumllmektedir Paulus (ve sonrasında Paulusccedilu yazarlar) soumlz konusu tabirlere yeni anlamlar ve bağ-lamlar yuumlkleyerek İsarsquoyı ait olduğu Yahudi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasından koparmakta onu pagan duumlnyada bilinen ldquokurtarıcı-ilahrdquo motifleriyle bezemektedir27

9 Yeni Ahit uumlzerine yapılan birccedilok araştırma Yeni Ahit metinlerinin tarihsel İsarsquoyı ve İsarsquonın gerccedilek havarilerini goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrduumlğuumlnuuml ortaya koymaktadır Zi-ra Paulusrsquoun havarilerle aynı doğrultuda birlikte muumlcadele eden bir ldquodin kardeşirdquo ola-rak sunulması bu sayede muumlmkuumln kılınmaktadır Gerccedilekte ise Paulusrsquoun İsarsquonın ldquoori-jinalrdquo havarileriyle İsarsquonın kardeşi Yakup başta olmak uumlzere Yakup tarafından youmlneti-len Kuduumls cemaatiyle ve oumlzellikle başhavari Petrus ile arasında derin anlaşmazlıklar bulunduğu Paulusrsquoun İsa cemaati tarafından hiccedilbir zaman hiccedilbir iddiası youmlnuumlnden kabul edilmediği birccedilok delilden goumlruumllmektedir28 Oumlrneğin Paulusrsquoa goumlre havariler kendisinden daha farklı bir Mesih ve İncil tanıtmışlardır29 Havariler Paulusrsquou ldquoel-

25 Bu konuda İncil metinlerinde ccedilok sayıda kanıt bulunmaktadır Oumlrneğin şu pasajlara bk Matta 13 57 Markos

6 4 Luka 4 24 Yuhanna 4 44 Matta 23 29-32 Luka 11 46-52 Matta 22 1-10 Matta 21 10-11 Luka 7 16 Yuhanna 6 14 7 40 Markos 6 15 Yuhanna 9 17 Markos 8 27-28 Yuhanna 4 19 Luka 24 19

26 Paulus teolojisi İsarsquoyı eski peygamberler gibi bir peygamber olarak goumlrmemektedir Paulusrsquoa goumlre İsa oumlrneğin Musarsquodan uumlstuumln bir varlıktır Nitekim Paulusrsquoun Musarsquoya youmlnelik eleştirileri de bulunmaktadır Oumlrneğin bk 2 Korintliler 3 13

27 Yahudi anlayışı accedilısından bakılırsa İsarsquonın ldquoMesihrdquo oluşu 1rsquoinci yuumlzyılda birccedilok Yahudi iccedilin onun ldquoYahudilerin Kralırdquo olması anlamını taşımaktadır ldquoTanrı Oğlurdquo oluşu onun Tanrırsquonın has bir kulu yani dindar birisi olduğunu ifade etmektedir ldquoEfendirdquo olması ccedilevresinin İsarsquoya duyduğu saygının ve ona otorite sıfatı atfetmel-erinin bir yansımasıdır ldquoKurtarıcırdquo olması İsarsquonın İsrail halkını guumlnahlarından kurtaracağına işaret etmektedir Dolayısıyla İsa tuumlm bu kavramlar aracılığıyla aslında beşer bir varlık olarak tanımlanmaktadır Paulus ise bu kristolojik ifadelerin tuumlmuumlnuuml Yahudi bağlamından koparmakta bu kavramlara ilahi anlamlar ve bağlamlar yuumlklemekte yani onları yeniden yorumlamakta ve kullanmaktadır Oumlrneğin ldquoTanrı Oğlurdquo ifadesi oumlzelinde bk Duygu 2018b 155-181 Bu konuda daha detaylı bilgi iccedilin ayrıca bk Duygu 2018c

28 Bu konuda Yeni Ahit dacirchilinden deliller iccedilin Paulusrsquoun mektuplarına ve Elccedililerin İşleri Kitabırsquona bakılması yeterli olacaktır Yeni Ahit dışından deliller iccedilin Pseudo-Clemens metinleri oumlnemlidir Bu tartışmanın tuumlm de-tayları ve kanıtları iccedilin bk Duygu 2018c

29 Galatyalılar 1 6 2 Korintliler 11 1-5

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 633

ccedilihavarirdquo olarak goumlrmemişlerdir (εἰ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος)30 Havariler onu ldquosah-tekacircrduumlzenbaz olarakrdquo (ὡς πλάνοι) tanımlamışlardır31 Nitekim Paulusrsquoun havari ce-maati tarafından ldquoel altındanrdquo ve ldquogizlicerdquo izlendiği yine Paulusrsquoun mektuplarından gouml-ruumllmektedir32 Daha sonra goumlreceğimiz gibi bu ayrıntı Paulusrsquoun ldquoajanrdquo muamelesi goumlrduumlğuuml intibaı uyandırmaktadır Paulus ise havarileri ldquobudala olmaklardquo (ἄφρων) buuml-yuumlkluumlk taslayıp oumlvuumlnmekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) ve cemaat uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla (κατεσθίω) succedillamaktadır33 Bu bağlamda aslında her iki taraf birbirinden nefret etmektedir

10 Aynı ccedilerccedilevede Luka tarafından Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda yapılan Havariler Ccedilağı tas-virinin de guumlvenilir olmadığı bilinmektedir Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun mektupları Paulusrsquoun propagandasını yapmak amacıyla kaleme alınan ve İsarsquonın havarilerini gerccedilekte olma-dıkları şekillerde tasvir ederek Paulusrsquola aynı dinsel uumllkuumllerin paydaşı gibi resmeden bu kitabı birccedilok youmlnden ccediluumlruumltmektedir Nitekim ldquoElccedililerin İşlerirdquo ismini taşıyan bu kita-bın aslında yalnızca Paulusrsquoun İşlerirsquoni anlatma amacı taşıdığı bilim duumlnyasının XIX yuumlzyıldan beri bildiği bir gerccedilektir34

Kilise yukarıdaki oumlrneklerde belirginleşen ve bir ccedilırpıda ccediloğaltılabilecek buumltuumln bu ikilem du-rumlarda daima Paulusrsquoun goumlruumlşlerini esas almaktadır Bunun sonucunda yani Paulusrsquoun propa-gandasını yaptığı bu ldquoilahirdquo Mesih ile tarihin İsarsquosı birccedilok youmlnden bir tuumlrluuml uyuş(turula)madığı iccedilin Hristiyanlar tarih boyunca ldquokristolojirdquo35 denilen bir disiplin iccedilinde İsarsquonın kim olduğu sorusunu tar-tışmışlardır36 Aynı şekilde ve başka faktoumlrlerin de devreye girmesiyle yine temelde bu sebepten ta-rihsel suumlrecin ccedileşitli doumlnemlerinde boumlluumlnmuumlş ve farklı mezhepler etrafında kurumsallaşmışlardır37 İsa XVIII yuumlzyıldan itibaren ciddi bilimsel araştırmaların da konusu olmaktadır38 Nitekim bu ccediler-ccedilevede birccedilok araştırmacı tarafından (i) tarihsel İsarsquonın ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoten farklı bir şahsiyet ol-duğuna ve (ii) Hristiyanlığın o İsa tarafından değil de bu ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoin ismine izafeten Paulus tarafından kurulmuş bir din olduğuna ısrarla dikkat ccedilekilmektedir39

Bu bağlamda birccedilok araştırmacıya goumlre geleneksel Kilise ile buguumlnkuuml şekliyle Hıristiyanlık tari-hin İsarsquosı tarafından tebliğ edilen oumlğretileri buumlyuumlk oumllccediluumlde temsil etmemektedir40 Hıristiyanlık ya-şamı sırasında İsarsquoyı goumlrmediğini kendi ağzıyla soumlyleyen İsarsquonın veya havarilerin derslerine hiccedilbir zaman katılmayan İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında kendi ifadelerine goumlre İsa cemaatine zulmeden sonra-

30 1 Korintliler 9 2 31 2 Korintliler 6 8 32 Galatyalılar 2 4-5 33 2 Korintliler 11 18-23 34 Baur 1876 5 35 Kristoloji χριστός khristos ldquomesihrdquo ve λόγος logos ldquosoumlz anlatırdquo 36 Kavrama dair kimi detaylar ve soumlz konusu tartışmalara dair bazı oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018d 329-343 37 Bu konudaki detaylar iccedilin bk Duygu 2017a Duygu ndash Akalın 2017 Ccedilelik 1996 Kaccedilar 2009 38 Tarihsel İsa araştırmaları hakkında bilgilendirici bir sunum iccedilin bk Aydın 2001 1-41 Ayrıca aynı yazarın şu

kitabına da bk Aydın 2015 39 Bu goumlruumlşuuml dile getiren birccedilok araştırma arasında oumlrneğin bk Maccoby 1986 Guumlnduumlz 2004 Duygu 2018c

Ayrıca konunun farklı bağlamları hakkında şu ccedilalışmaya bk Batuk 2006 40 George 2005 108-109 (Yazar Katolik Kilisesirsquonin kendi duumlnyevi statuumlsuumlnuuml yuumlkseltmek maksadıyla İsarsquoyı uhrevi

acirclemde yuumlcelttiğini ve tarihi de yine aynı sebeple başarılı şekilde ccedilarpıttığını vurgulamaktadır)

Zafer DUYGU 634

sında ise oumlluumlmden dirildiği soumlylenen Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla birden bire ortaya ccedilıkan Pav-lusrsquoun mirasıdır Geleneksel Hristiyanlığın İsa tarafından hiccedilbir zaman guumlndeme getirilmeyen ldquoya-bancırdquo teolojik bir temelde yuumlkselmesi bu yuumlzden doğaldır41 Hacirclbuki yukarıda da belirtildiği gibi Paulusrsquoun gerccedilekte orijinal havariler tarafından ldquorakiprdquo ve hatta ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml anla-şılmaktadır

Oumlyleyse bu aşamada Paulusrsquoun kim olduğu onun Mesihrsquoten ve Mesihrsquoin oumlğretisinden ne istediği gibi sorular guumlndeme gelmektedir Paulus ldquoMesihrsquoin oumlğretilerirdquo soumlylemiyle aslında kendisince (ya da bir uumlst akıl tarafından) kurgulanan birtakım prensipleri vaaz ve ilan etmişse onun burada ne amaccedil guumlttuumlğuuml onu youmlnlendiren faktoumlrlerin neler olduğu tarihsel accedilıdan sorgulanmalıdır Bu makale te-mel duumlzeyde ve genel bir bakışla bu eski soruları yeniden guumlndeme getirmek yanıtlara ilişkin gele-neksel kabulleri bir kez daha tartışmaya accedilmak maksadını havidir Bu kapsamda Paulus hakkındaki birccedilok ezber yeniden sorgulanacak onun Yeni Ahitrsquote iddia edildiği gibi basit bir Yahudi din vaizi olup olmadığı sorusu tartışılacaktır Bu tartışmanın Filistin coğrafyasının I yuumlzyılda iccedilinde bulun-duğu siyasi sosyal ve kuumlltuumlrel koşullar ccedilerccedilevesinde yapılması gerekmektedir Makalede Paulusccedilu soumlylemlerin amacı doğrultusu ve sıhhati işte bu noktadan hareketle analiz edilmek istenmektedir Bu bağlamda makale dolaylı olarak Hristiyanlığın ortaya ccedilıkışı aşamasına dair kimi sonuccedillara ulaşmayı da hedeflemektedir Ancak bu denli geniş bir konunun bir makale hacminde tartışılacak olması oumlnemli bile olsalar bazı detayları yuumlzeysel işlemeyi hatta diğer bazılarını makale kapsamının dışında bırakmayı muumlcbir kılmaktadır

1 Paulus Hakkındaki Geleneksel Kabullerin Eleştirisi Paulusrsquoun kim olduğu sorusu geleneksel Kilise accedilısından basit yanıtlara sahiptir Buna goumlre Paulus veya Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Saul (Saulus) Kilikiarsquonın Tarsoacutes (Tarsus) şehrinden İb-rahim soyuna ve Benyamin oymağına mensup bir İbrani oumlz be oumlz bir Yahudirsquodir Paulusrsquoun Yahu-diler arasındaki yerleşik anlayışa uygun şekilde doğumundan sonra sekizinci guumln suumlnnet edildiği soumlylenmektedir O rivayete goumlre oumlluumlmden dirilip goumlğe yuumlkselen Mesihrsquoe iman etmeden yani Mesih tarafından ldquoelccedilirdquo olarak seccedililmeden oumlnce Yahudi geleneklerine ve Musa vasıtasıyla geldiğine inanı-lan Yasarsquonın kurallarına riayet bakımından titiz bir muumlmindir Hatta bu accedilıdan buumlnyesinde birccedilok bilge barındıran Ferisilik mezhebini esas almaktadır42 Nitekim Paulus Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın muhtemel yazarı Lukarsquoya goumlre doumlnemin oumlnde gelen Yahudi acirclimi Ferisi lider Gamalielrsquoin dizlerinin dibinde eğitim alarak yetişmiştir43

Yeni Ahit metinlerine goumlre Paulus Yahudi inancına olan bağlılığı nedeniyle ldquoYahudi inancın-dan sapmardquo olarak goumlrduumlğuuml İsa hareketine zuluumlm yapmakla nam salmıştır Bu bağlamda o İsa ce-maati uumlyelerini takip eden onları tutuklayıp hapse atan onlara karşı ldquooumlluumlm soluyanrdquo bir ldquozalimrdquo ola-

41 Bultmann 2007 3 (Yeni Ahit araştırmalarının oumlnde gelen ismi Rudolf Bultmann geleneksel Hristiyanlığın İsa

Mesihrsquoin ccedilarmıhtaki oumlluumlmuuml sonrasında dirildiği ve bunun da Tanrırsquonın kurtuluşa dair eskatolojik bir eylemi olduğu soumlylemine kadar tarih sahnesinde yer almadığını vurgulamaktadır Bultmannrsquoa goumlre bu mesaj İsarsquoya değil fakat (Paulus teolojisini esas alan) Kilisersquoye aittir)

42 Paulusrsquoa dair iddia ve kabuller bazen Paulusrsquoun kendi mektuplarında bazen Lukarsquoya atfedilen Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda bazen ise her ikisinde birden goumlruumllmektedir Oumlrneğin bk Filipililer 3 4-6 2 Korintliler 11 22 Romalılar 9 3 Elccedililerin İşleri 23 6-7

43 Elccedililerin İşleri 22 3

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 635

rak resmedilmektedir44 Ancak Paulus yine Yeni Ahitrsquote yer alan bazı metinlere goumlre muhtemelen İsarsquonın oumlluumlmuumlnden birkaccedil yıl sonra ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ve ardından dirilip goumlğe yuumlksel-diği soumlylenen Mesihrsquoten vahiy alarak onun ldquoelccedilisirdquo olarak atanmıştır Bu bağlamda Paulus ldquo(oumlteki) ulusların havarisirdquo (ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) ve Hristiyan misyonerlerin en meşhuru olmuştur45 Zira Paulus kendi iddiasına goumlre İsa Mesihrsquoin elccedilisi (ἀπόστολος Χριστοῦ Ἰησοῦ) olmaya Tanrı iradesiyle (διὰ θελήματος Θεοῦ) ccedilağrılmıştır O yaşamının bu yeni evresinde Mesihrsquoten aldığı vahiylerin ge-reğini yapmıştır hayatında yeni bir sayfa accedilmış Mesihrsquoin adını ve ldquokurtuluşrdquo getirdiği oumlne suumlruumllen oumlluumlmuuml ve dirilişi haberini (yani Paulusrsquoa goumlre Muumljdeİncilrsquoi) o guumlnkuuml duumlnyanın doumlrt bir yanında hatta doumlnemin başkenti Romarsquoda bile duyurmuştur46 İşte Hristiyanlık da bu suumlreccedilte ve bu sayede yani ldquoelccedilirdquo Paulusrsquoun Mesihrsquoin iradesini gerccedilekleştirmesiyle beraber ortaya ccedilıkmıştır

Paulus yine bazı rivayetlere goumlre ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak goumlrev yaptığı suumlreccedilte buumlyuumlk sıkıntılar da ccedilekmiştir Kimi zaman tartaklanıp doumlvuumllmuumlş bazen oumlluumlm tehlikesiyle karşı karşıya kalmış yer yer hapis hayatı yaşamıştır47 Ortadoğursquoyu Anadolursquoyu ve Avruparsquoyı kapsayan uumlccedil buumlyuumlk misyoner-lik seyahatinin sonrasında Kuduumlsrsquoe en son doumlnuumlşuumlnde Yahudiler tarafından linccedil edilmek bile is-tenmiştir48 Rivayete goumlre bunun ardından Romalılar tarafından tutuklanmıştır Birkaccedil yıl sonra başkent Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlş ve geleneksel inanca goumlre bundan da birkaccedil yıl sonra burada şehit edilmiştir49 Dolayısıyla geleneksel Kilisersquonin kabullerine goumlre Paulus Mesih uğruna muumlcadele et-miş cefakacircr bir Yahudi din vaizidir O Kilise tarihindeki en buumlyuumlk azizlerden biri hatta azizlerin en buumlyuumlğuumlduumlr Paulus Hristiyan duumlnyada Mesih inancının oumlnde gelen muumlmini olarak yacircd edilmekte-dir Ne var ki Paulusrsquoa dair buumltuumln bu kabullerin ne oranda sağlıklı oldukları ccedilok tartışmalıdır

Yeni Ahit metinleri veya Hristiyanlığın erken doumlnemini temsil eden kayıtlar rasyonel bir goumlzle okunduğunda Paulusrsquoa ilişkin yukarıda ana hatlarıyla verilen iddiaların ldquomitrdquo oldukları şuumlphesi uyanmaktadır Nitekim bu doğrultuda oumlnemli kanıtlar bulunmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun ldquoMe-sihrsquoin elccedilisirdquo olarak konumu ve Paulusccedilu iddiaların hikmeti ldquokerameti kendinden menkulrdquo niteli-ğindedir Ccediluumlnkuuml Paulus hakkında yukarıda sayılan kabuller yalnızca ve yalnızca Paulusrsquoun ve Luka kabilinden diğer Paulusccedilu yazarların Yeni Ahitrsquoi oluşturan metinlerinden gelmektedir50 Yakup is-

44 Konuya dair birccedilok pasaj arasından fikir vermesi iccedilin bk Elccedililerin İşleri 22 4 45 Paulusrsquoun iddiasına goumlre Muumljdersquoyi (İncilrsquoi) suumlnnetlilere (οἱ ἐκ περιτομῆς) bildirme işi nasıl yaşayan İsarsquonın

başhavarisi Petrosrsquoa verilmişse suumlnnetsizlere bildirme işi de (τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀκροβυστίας) dirilen İsarsquonın en buumlyuumlk havarisi olan kendisine tevdi edilmiştir Bu konuda bk Galatyalılar 2 7

46 Paulus ayrıca ldquoher ulustan insanın iman edip soumlz dinlemesini sağlamak iccedilin Mesih aracılığıyla ve onun adı uğruna Tanrı luumltfuna ve elccedililik goumlrevine sahip oldukrdquo şeklinde de konuşmaktadır Bk Romalılar 1 5

47 Paulusrsquoun kendisine youmlnelik bu iddiaları iccedilin oumlrneğin bk 2 Korintliler 11 23-26 48 Elccedililerin İşleri 21 27-36 49 Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası Yeni Ahitrsquote geccedilmemektedir Nitekim bu iddia muhtemelen gerccedilek durumu da

yansıtmamaktadır Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası 2rsquoinci yuumlzyıl başlarında ortaya ccedilıkmış ve sonraki Hristiyan yazarlar tarafından gelenek hacircline doumlnuumlştuumlruumllmuumlş olmalıdır Bu konuda bk Clement 5 Kısım Ignatius 12 kısım Krş Eusebius ii258 Kuduumlsrsquote tutuklanıp Romarsquoya goumltuumlruumllmesi suumlreci iccedilin bk Elccedililerin İşleri 21 33-2817 Ayrıca Paulusrsquoun Romarsquoda İsa davası uğruna şehit edildiği soumlylemi hakkında şu makalede verilen bilg-ilere ve değerlendirmelere bk Shaw 2015 73-100

50 Yeni Ahit kitabında yer alan mektuplardan on uumlccedil tanesi Paulus ismini taşımaktadır Araştırmacılara goumlre bun-ların yedisi Paulus tarafından yazılmıştır İkisinin yazarı tartışmalıdır Geriye kalanlar ise Pseudo- huumlviyeti taşımaktadır yani başkalarınca Paulus ismi kullanılarak yazılmışlardır Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri

Zafer DUYGU 636

mini taşıyan mektup istisnasıyla Yeni Ahitrsquote Paulusccedilu soumlylemlerin doğruluğunu veya guumlvenilirliği-ni teyit ya da tespit edecek başka bir metin geleneği de yoktur51 Uumlstelik Paulusrsquoun mektupları kimi zaman Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabı ise daima İsarsquonın havarilerini ve havarilerin dini duumlşuumlncele-rini gerccedilekle uyumsuz şekilde nakletmişlerdir Oumlrneğin Elccedililerin İşlerirsquone goumlre İsarsquonın oumlluumlmuuml son-rasında Yasarsquonın (Şeriat) kaldırıldığı ve Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasındaki ayırımın gide-rildiği youmlnuumlnde goumlruumlşler taşıyan başhavari Petrus ile cemaatin seccedilkin uumlyelerinden Barnabas Pau-lusrsquoun mektuplarına goumlre aslında Yasarsquoya bağlı kalmayı suumlrduumlrmuumlşler Yahudiler ile Yahudi olma-yanlar arasında belirleyici olan kuralları goumlzetmeye devam etmişlerdir52 Bu oumlrnek oumlzelinde Petrus ya da Barnabas tarafından yazılan herhangi bir metin buguumlne kadar ulaşmadığı iccedilin Paulusccedilu yazar-ların doğru soumlyleyip soumlylemediği konusunda yegacircne kanıt kendilerinin iddialarıdır Uumlstelik erken Hıristiyanlığa dair kaynakların bu tek yanlı yapısı ve yukarıdaki tuumlrden ccedilelişkiler rahatsız edici ve şuumlphe uyandırıcıdır Paulusccedilu kaynakların ne oranda guumlvenilir bilgiler naklettikleri ise tartışmalı-dır53

Oumlte yandan Yeni Ahit dışından bazı erken doumlnem kaynaklarında Paulusrsquoun şoumlhreti ccedilok koumltuumlduumlr Bu kaynaklarda Paulusrsquoun kendisine ve Mesihrsquoe youmlnelik iddialarına ve Paulusccedilu geleneğin yukarıda sayılan savlarına karşı itirazlar yuumlkselmektedir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Yahudi olduğu veya ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatı taşıdığı yahut gerccedilek ha-varilerle ldquobirlikrdquo iccedilinde Mesihrsquoin oumlğretilerini vaaz ettiği kabilin-den iddialar bu kaynaklarda kesin bir dille reddedilmekte hatta Paulusrsquoun Mesihrsquoe onun havarile-rine ve onların oumlğretilerine ldquoduumlşmanrdquo olduğu belirtilmektedir54 Bu olgu Paulusrsquoun erken yuumlzyıllar-da da tartışılan bir şahsiyet olduğunu goumlstermektedir Bunun da oumltesinde erken yuumlzyıllarda bazı İsa cemaatlerinde Paulus karşıtı eğilimlerin mevcudiyeti Irenaeusrsquotan Epiphaniusrsquoa kadar Paulus yanlısı Kilise yazarlarının II yuumlzyıldan itibaren kaleme aldıkları eserlerde de belirmektedir Oumlrneğin Irena-eus II yuumlzyılın ikinci yarısında Paulusrsquou reddeden İsa cemaati uumlyelerine hayıflanmakta onlardan

kısmının yazarı buumlyuumlk ihtimalle Lukarsquodır Luka Paulusrsquoun hekimi ve oumlğrencisi olarak tanınmaktadır Paulusrsquoa ve Paulusccedilu teolojiye dair iddialar en temel duumlzeyde Paulusrsquoun bu mektuplarından ve Lukarsquonın Elccedililerin İşleri adlı ccedilalışmasından guumlnuumlmuumlze yansımaktadır Yeni Ahit ayrıca başka isimler altında başka mektuplar da ihtiva etmektedir Ancak bu mektuplar da aslında meccedilhul yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır İncillerin ise İsarsquonın havarileri veya İsa doumlnemi olaylarının tanıkları tarafından yazılmadıkları ortaya konulmuştur Nitekim bu konuda Batırsquoda birccedilok ccedilalışma yapılmıştır Oumlrnek olması bakımından bk Ehrman 2000

51 İsarsquonın havarileri tarafından yazılan hiccedilbir metin buguumln elde değildir Yeni Ahitrsquote yer alan ve bazı havarilerin isimlerini taşıyan mektupların havariler tarafından yazılmadıkları kesin şekilde bilinmektedir Yakup isimli mektup ise Paulus teolojisine karşıt bir huumlviyet taşımaktadır Bu hususta bk Davis 2005 29-30

52 Oumlrneğin Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın 10 Kısmına bk (bilhassa 10 34-35) Krş Galatyalılar 2 11-16 53 Oumlzellikle şu ccedilalışmada verilen detaylara bk Luedemann 1984 54 Bu bağlamda oumlzellikle Pseudo-Clemens Metinleri isimli esere bakılmalıdır Pseudo-Clemens Metinleri (veya

Clemensrsquoe Atfedilen Literatuumlr) teolojik yapısı itibariyle buumlyuumlk oranda Paulusccedilu metinlerden terekkuumlp eden erken doumlnem Hristiyan edebiyatının oumlnemli bir istisnasıdır Eser III ya da IV yuumlzyılda kaleme alınmış olsa da ccedilok daha eski birtakım rivayetleri ihtiva etmektedir Paulus ve Paulusccedilu teolojik iddialar burada kesin olarak reddedilmektedir Pseudo-Clemens Metinleri Vaazlar ve Tanıtmalar şeklinde iki ayrı romanı (İng Homilies Recognitions) İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun Vaazlarırsquonı (Kerygmata Petrou) ve ayrıca oumlrneğin Petrus ile Ya-kuprsquoun karşılıklı mektupları gibi ilginccedil başka metinleri iccedilermektedir Bu esere dair kısa bilgilendirme iccedilin ayrıca Schoeps 1969 16-17 Koester 2000 211 Konu kapsamında değerlendirilen diğer bir kaynak iccedilin ise bk Pines 1966) (Pines burada Kādicirc Abduumllcebbacircrrsquoa ait fragmanlarda oumlnemli kanıtlar sunmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 629

oumlnemlisi İsa ile Paulusrsquoun goumlruumlşleri oumlrtuumlşmemektedir Zira tarihsel bir şahsiyet olarak İsa ile dirilişi sonrasında Paulus aracılığıyla konuştuğu ileri suumlruumllen Mesihrsquoin hemen hemen her konuda bambaş-ka şeyler soumlyledikleri Yeni Ahit metinlerinden goumlruumllmektedir Uumlstelik Paulus birccedilok bilinmeyeni olan bir şahsiyettir Dolayısıyla onun ne oumllccediluumlde guumlvenilir olduğu konusu tarih boyunca hep guumln-demde yer almıştır Bu bağlamda İsa ile geleneksel Hristiyanlık arasında hangi oranda bağlantı ku-rulabileceği meselesi su kaldıracak bir tartışmadır Konu aşağıdaki şekilde detaylandırılabilir

1 İsa yaşamı sırasında İsrailrsquoin Tanrırsquosına dikkat ccedileken yaklaşmakta olan ldquoTanrı Ege-menliğirdquo (τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ) olgusuna vurgu yapan ldquoteosentrikrdquo (Tanrı merkezli) bir anlayışı temsil etmektedir9 Paulus buguumln elde bulunan geniş bir mektup koleksi-yonu boyunca devamlı olarak kendi yorumladığı gibi bir Mesihrsquoin propagandasını yapmaktadır Bu doğrultuda Paulusrsquoun mesajı İsarsquonın mesajından farklı olarak ldquokristo-sentrikrdquo (Mesih merkezli) karakterdedir Uumlstelik Paulus tarihsel İsa konusunda nere-deyse tamamen suumlkucirct halindedir Bir başka deyişle İsarsquonın soumlzleri oumlğuumltleri davranışla-rı veya oumlrneğin onun vaazlarının oumlzuumlnuuml oluşturan ldquoTanrırsquonın Egemenliğirdquo kavramı gibi hususlarda Paulus tamamıyla sessiz kalmaktadır10 Sonuccedilta suumlrekli kendi tasavvurun-daki Mesih hakkında konuşmakta olan Paulus aslında tarihsel İsarsquoyı dikkate alma-makta onu hiccedilbir zaman hiccedilbir konuda referans olarak kullanmamaktadır

2 İsa oumlzellikle dini kuumlltuumlrel ve sosyal accedilılardan Yahudiler iccedilin belirleyici nitelik taşıyan Tanrı tarafından Musa vasıtasıyla goumlnderildiğine ve Yahudi kutsal yazılarının oumlzuumlnuuml oluşturduğuna inanılan Şeriatrsquoı (Musa Yasası Νόμος Μωϋσῆ) accedilıkccedila ve kesin bir dille onayladığını birccedilok oumlrnekte belirtmektedir11 Nitekim İsa Yasa konusunda ldquouzmanrdquo olarak goumlruumllmektedir Bu yuumlzden ldquorabbirdquo (ῥαββί) veya ldquooumlğretmenrdquo (διδάσκαλος) gibi

rası doumlnemde ortaya ccedilıkmıştır Elccedililerin İşleri 24 5 Burada MS 58 yılı civarında yani İsarsquonın oumlluumlmuumlnden yak-laşık yirmi-yirmi beş yıl kadar sonra İsarsquonın cemaati hacirclacirc ldquoHristiyanlıkrdquo şeklinde tanımlanmamakta fakat Ya-hudilik buumlnyesinde faaliyet goumlsteren ldquoNasrani tarikatırdquo diye isimlendirilmektedir Dolayısıyla İsarsquonın Filis-tinrsquodeki esas cemaati Hristiyan değil Nasranicirc cemaatidir

8 Bu konudaki detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 9 İsa en eski İncil olan Markosrsquota Ἄκουε Ἰσραήλ κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν κύριος εἷς ἐστιν ldquodinle İsrail Tanrımız

Rab bir tek Rabrsquodirrdquo demektedir (Markos 12 29-32) Başka bir yerde Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις ldquoTanrın olan Rabbrsquoe tapacaksın ve sadece Orsquona hizmet edeceksinrdquo (Matta 410b) şeklinde konuşmaktadır Nitekim Katolik bir yazar olan Brown Yeni Ahitrsquote İsarsquonın kendisini hiccedilbir zaman ldquotanrısalrdquo olarak tanımlamadığını maddi delillerden hareketle tartışmaktadır Bu hususta bk Brown 1965 545-573

10 Bu konuda bk Guumlnduumlz 2017 20 Dacircvucircd 1999 28-29 169 Eisenman 1996a xxiii (Eisenman Paulusrsquoun mektuplarından hareketle tarihsel İsa hakkında sadece iki tane ccedilıkarımda bulunulabileceğini soumlylemektedir Bi-rincisi İsarsquonın ccedilarmıha gerildiği ikincisi birisinin adı Yakup olan bazı kardeşlerinin olduğudur [Schoeps 1961 55-57]) (Paulusrsquoun mektuplarından hareketle İsa hakkında sadece onun Yasa altında doğduğu [Galatyalılar 4 4] Davut soyundan geldiği [Romalılar 1 3] tuzağa duumlşuumlruumllduumlğuuml [1 Korintliler 11 23] ve ccedilarmıha gerildiği [Galatyalılar 3 1 1 Korintliler 2 2] sonuccedillarına ulaşılabileceğini belirtmektedir [Meyer 1909 120]) (Pau-lusrsquoun İsarsquonın duumlnyevicirc goumlrevini insan olarak yaşamını ve soumlzlerini tamamıyla goumlz ardı ettiğini vurgu-lamaktadır)

11 Konuya dair bazı detaylar ve değerlendirme iccedilin bk Duygu 2018a 283-304

Zafer DUYGU 630

unvanlarla tanımlanmaktadır12 Paulus ise ccedilok net bir uumlslupla ldquoTanrı Oğlu-Mesihrdquoin gelişiyle beraber bu Yasarsquonın kaldırıldığı savını oumlne suumlrmektedir13 Hacirclbuki İsarsquonın ldquogerccedilekrdquo havarilerinin ve aynı şekilde İsa sonrası doumlnemde Yakup ve havariler tarafın-dan youmlnetilen Kuduumls cemaatinin (tıpkı İsa gibi) Musa Yasasırsquonın kurallarına bağlı şe-kilde yaşadıkları Yeni Ahitrsquoten ve birccedilok başka kanıttan accedilıkccedila goumlruumllmektedir14

3 İsa hem kendisine hem de oumlğrencileri olan havarilere İsrailoğullarırsquoyla sınırlı yani ye-rel boyutta bir goumlrev tanımlaması yapmaktadır İsarsquonın Yeni Ahitrsquoe girmiş bazı ifadeleri bunu goumlstermektedir15 Onun evrensel bir faaliyette bulunmadığı ccedilağdaş pagan yazar-ların İsarsquodan bihaber olmalarından da anlaşılmaktadır16 Paulus ise Mesihrsquoin tuumlm in-sanlığa ilişkin evrensel bir ldquoKurtarıcırdquo (Σωτήρ) olduğunu oumlne suumlrmektedir17 Buradan bakıldığında İsa kendi kavminin problemleriyle meşgul olan boumllgesel bir şahsiyet gouml-ruumlnuumlmuumlnde Paulusrsquoun Mesihrsquoi evrensel bir kahraman roluumlndedir

4 İsarsquoya goumlre bir insanın Tanrı katında ebedi kurtuluşa erişebilmesi iccedilin Tanrırsquoya iman etmesi Tanrı buyruklarına Kitab-ı Mukaddesrsquoe ve Yasarsquonın gereklerine uyması ge-rekmektedir18 Buna goumlre İsa tarafından vaaz edilen oumlğretiler ana hatlarıyla ldquoimanrdquo ve ldquoeylemrdquo temelinde iki oumlğeden oluşmaktadır Hacirclbuki Paulusrsquoun ldquokurtuluşrdquo programı Mesihrsquoin ccedilarmıhı ve dirilişi soumlylemine ve bu iddialara ilişkin Paulusccedilu tefsire iman esaslıdır19 Bu bakımdan Paulus İsarsquonın oumlğretilerinde temel bir unsur olan ldquoimanrdquo bo-

12 Oumlrneğin bk Yuhanna 3 1-2 13 Paulusrsquoa goumlre Yasarsquoda vaktiyle soumlylenenler her ağız kapansın ve buumltuumln duumlnya Tanrırsquoya hesap versin diye Yasa

youmlnetimi altındakilere (yani Yahudilere) soumlylenmiştir (Romalılar 3 19-20) Buna karşın İsa Mesihrsquoin ccedilarmıha gerilmesiyle birlikte Tanrı insanlık ailesinin Yasarsquodan ayrı biccedilimdeYasa olmaksızın (χωρὶς νόμου) aklana-bileceğini goumlstermiş ve accedilıklamıştır (Romalılar 3 21-22) Paulusrsquoa goumlre Yasa yetersizdir Yasarsquonın guumlccedilsuumlzluumlğuuml (ἀδύνατον τοῦ νόμου) bedenin zayıflığından kaynaklanmaktadır Bu yuumlzden Yasarsquonın yapamadığını Tanrı yapmıştır Ccediluumlnkuuml Oğulrsquou (Υἱὸν) guumlnahlı insan benzerliğinde guumlnah sunusu şeklinde goumlnderip guumlnahı insan bedeninde mahkucircm etmiştir (κατέκρινεν τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί) (Romalılar 8 3-4) Bu takdirde Mesih iman eden herkesin aklanması amacıyla Yasarsquonın sonudur (τέλος γὰρ νόμου) (Romalılar 10 4) Bu konuda ayrıca Paulusrsquoun diğer mektuplarına da bakılabilir

14 Durumun boumlyle olduğuna dair onlarca kanıt goumlstermek muumlmkuumlnduumlr Ancak bizzat Paulusccedilu bir yazar olarak Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda 21 20-24 pasajında verdiği bilgiler bu hususta hiccedilbir kuşkuya yer bırakmamaktadır

15 Bu bağlamda İsarsquonın en klasik soumlylemi (Matta 15 24) Οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ (İsrail hanesinin kayıp koyunlarından başkasına goumlnderilmiş değilim) cuumlmlesinde belir-ginleşmektedir Ayrıca diğer birccedilok oumlrnek arasından bk Matta 15 21-28 Markos 7 24-30 Matta 10 17 10 23 Markos 1 38 Yuhanna 1 11 1 31 1 45 4 22

16 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017b 57-82 17 Oumlrneğin Yuhanna İncilirsquonin Paulusccedilu tortuyu fazlasıyla yansıtan bir ifadesi (4 42) İsarsquoyı ὁ σωτὴρ τοῦ κόσμου

(ldquoEvrenin Kurtarıcısırdquo) şeklinde tanımlamaktadır 18 Birccedilok oumlrnek arasından bk Markos 10 17-21 Matta 7 21 Ayrıca Yeni Ahit dışından kanıtlar iccedilin oumlrneğin bk

Ehrman 2003 10 Sarıkccedilıoğlu 2009 112 19 Birccedilok oumlrnek arasından bk Romalılar 6 1 1 Korintliler 1 17 Galatyalılar 6 14 Ayrıca Paulus şoumlyle

demektedir (1 Korintliler 15 14) εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται κενὸν ἄρα τὸ κήρυγμα ἡμῶν κενὴ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν ldquoŞayet Mesih (ccedilarmıha gerildikten sonra dirilerek goumlğe) yuumlkselmemişse bu takdirde hem bizim

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 631

yutunu yeniden tanımlamış ve bu kavramın iccedileriğini değiştirmiş olmakta ldquoeylemrdquo bo-yutunu ise buumlsbuumltuumln konu dışına itmektedir

5 Bununla bağlantılı şekilde İsarsquoya goumlre Muumljdeİncil (εὐαγγέλιον) Tanrırsquonın soumlzleri ve oumlğuumltleri ile buyrukları Orsquonun ifası iccedilin İsarsquoya verdiği goumlrevler ve yaklaşmakta olan egemenliğidir20 Paulusrsquoa goumlre ise Muumljdeİncil Mesihrsquoin ccedilarmıha gerilip dirilmesi sure-tiyle tuumlm insanlığın kurtuluş kazandığına dair ldquoiyi haberrdquodir21 Paulusrsquoun bu Muumlj-dersquosinde ne İsarsquonın soumlzleri ve eylemleri ne de Tanrırsquonın soumlzleri ile emir ve yasakları bi-rinci derecede oumlnem taşımaktadır

6 İsarsquonın soumlylemleri her youmlnuumlyle Yahudi monoteizmi iccedilindedir22 İsa Yeni Ahitrsquote yer alan birccedilok rivayete goumlre kendisini hiccedilbir zaman Tanrırsquoyla eşit goumlrmemekte fakat tam aksine Orsquonun iradesiyle gelip Orsquonun verdiği işleri yapmakla memur kılındığına vurgu yapmaktadır Uumlstelik Yeni Ahit metinlerine goumlre Tanrı da İsarsquoyı ὁ παῖς μου (ldquohiz-metkacircrımkulumrdquo) biccediliminde tanımlamaktadır23 Buna karşın Paulus bu konuda da farklı duumlşuumlnmektedir Paulus Mesihrsquoin Tanrı suretinde olduğu (ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων) hatta Tanrırsquoya eşit olduğu (τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ) kabilinden monoteist Yahudi duumlşuumlncesine tamamen ters birtakım iddialar taşımaktadır Buradan hareketle Pau-lusrsquoun Mesihrsquoi şu veya bu oranda ilahlaştırmak ya da onu bir tuumlr ldquoaracı ilahrdquo konumu-na getirmek yahut da hiccedil değilse insanuumlstuuml bir konuma yuumlceltmek suretiyle Yahudi monoteizmini ihlal ettiği Mesihrsquoi adeta bir mitoloji kahramanına doumlnuumlştuumlrerek o za-manlar antik duumlnyada yaygın şekilde goumlruumllen pagan inanışlarına paralel ya da yakın bir oumlğretiyi savunduğu araştırmacıların ccedilok eski tarihlerden beri yaptıkları bir tespittir24

7 İncil metinlerindeki rivayetlerde İsa kendisini peygamber (προφήτης) olarak tanımla-

vaazlarımız hem de sizin imanınız huumlkuumlmsuumlzduumlrrdquo Goumlruumllduumlğuuml gibi Mesihrsquoin dirilip goumlğe yuumlkseldiği iddiası gerccedilek durumu yansıtmıyorsa Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın vaazları ve oumlğuumltleri hiccedilbir oumlnem taşımamaktadır

20 Sinoptik İncillere goumlre İsa Muumljde kavramından Yeşaya 611 cuumlmlesini yani ldquoTanrı Egemenliğirdquonin duyu-rulmasını anlamaktadır ldquoEgemen Rabbin Ruhu uumlzerimdedir Ccediluumlnkuuml O beni yoksullara muumljde iletmek iccedilin meshettirdquo Bu hususta bk Dacircvucircd 1999 90-97

21 Alanın oumlnde gelen uzmanlarından Koester İsarsquonın soumlzlerinin Paulusrsquoun kurtuluş programında hiccedilbir role sahip olmadığını Paulusrsquoun İsarsquonın ne soumlylediğine hiccedilbir zaman dikkat etmediğini İsarsquonın soumlzlerinden ancak pek az bir kısmının guumlnuumlmuumlze ulaşmasının Paulusrsquoun başarısı olduğunu soumlylemektedir Schweitzer ise İsarsquoya ait Muumljde ile Paulusrsquoa ait Muumljdersquonin birbirlerinden tamamen farklı oluşunu Hristiyanlığın en oumlnemli meseleleri arasında goumlrmektedir Schweitzerrsquoe goumlre Paulus İsarsquonın Muumljdersquosini ele alırken bile bu Muumljdersquoyi İsarsquonın soumlzleri-yle tekrar etmemektedir Daha can sıkıcı olan ise Hellen Katolik veya Protestan teolojilerinin hiccedilbirisinin İsarsquonın Muumljdersquosinin bir devamı olmamasıdır Zira bunlar İsarsquonın yerine geccedilen Paulusrsquoun Muumljdersquosini esas almışlardır Bu hususlardaki detaylar iccedilin bk Koester 1971 65-83 Paget ndash Thate 2016

22 İncillerin en eskisi olan Markos İsarsquonın ağzından şu soumlzleri nakletmektedir Ἄκουε Ἰσραήλ κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν κύριος εἷς ἐστιν ldquodinle İsrail Tanrımız Rab bir tek Rabrsquodirrdquo (12 29-32) Kronolojik accedilıdan Markosrsquotan sonraki ilk İncil olan Matta yine İsarsquonın ağzından şu soumlzleri aktarmaktadır Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις ldquoTanrın olan Rabbe tapacaksın ve sadece Orsquona hizmet edeceksinrdquo (4 10b) Markosrsquoun başka bir pasajında İsa şoumlyle demektedir ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ Τί με λέγεις ἀγαθόν οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός ldquodahası İsa ona dedi ki lsquoniccedilin bana iyi diyorsun bir Tanrı hariccedil kimse iyi değildirrdquo (1018)

23 Matta 12 17-18 Paralel bağlamda krş Luka 4 18-19 Yuhanna 5 24 5 43 6 29 6 38 7 28-29 24 Oumlrneğin konuya dair bir asır oumlnce yapılan bazı tespitler iccedilin bk Kohler 1906

Zafer DUYGU 632

maktadır Burada şu husus oumlnem taşımaktadır İsa eski peygamberler gibi bir pey-gamber olduğunu dile getirmektedir Yeni Ahitrsquote bulunan birccedilok ifade onun kendisi-ne Yahudi geleneğinde oumlteden beri zaten bilinen peygamberlerle benzer bir goumlrev ta-nımlaması yaptığını goumlstermektedir25 Paulus ise kendi teoloji anlayışını baştan yıkacak olan boumlyle bir olguyu goumlrmezden gelmektedir26

8 İsarsquonın kendi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasında havarileri ve ccedilevresi tarafından birtakım un-vanlarla tanımlandığı anlaşılmaktadır Bazı kristolojik unvanların ise İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında onun pagan duumlnyada yeniden tanımlandığı sırada ortaya ccedilıkmış olması muhtemeldir Ancak ister Yahudi kuumlltuumlr duumlnyasından ister pagan bir arka plandan Yeni Ahit metinlerine girmiş olsunlar ldquoMesihrdquo (Χριστός) ldquoTanrı Oğlurdquo (ό υἱὸς τοῦ Θεοῦ) ldquoEfendirdquo (ό κύριος) veya ldquoKurtarıcırdquo (σωτήρ) gibi kristolojik unvanların Paulus tarafından ya da onun etkisiyle sonradan yeniden şekillendirildikleri goumlruumllmektedir Paulus (ve sonrasında Paulusccedilu yazarlar) soumlz konusu tabirlere yeni anlamlar ve bağ-lamlar yuumlkleyerek İsarsquoyı ait olduğu Yahudi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasından koparmakta onu pagan duumlnyada bilinen ldquokurtarıcı-ilahrdquo motifleriyle bezemektedir27

9 Yeni Ahit uumlzerine yapılan birccedilok araştırma Yeni Ahit metinlerinin tarihsel İsarsquoyı ve İsarsquonın gerccedilek havarilerini goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrduumlğuumlnuuml ortaya koymaktadır Zi-ra Paulusrsquoun havarilerle aynı doğrultuda birlikte muumlcadele eden bir ldquodin kardeşirdquo ola-rak sunulması bu sayede muumlmkuumln kılınmaktadır Gerccedilekte ise Paulusrsquoun İsarsquonın ldquoori-jinalrdquo havarileriyle İsarsquonın kardeşi Yakup başta olmak uumlzere Yakup tarafından youmlneti-len Kuduumls cemaatiyle ve oumlzellikle başhavari Petrus ile arasında derin anlaşmazlıklar bulunduğu Paulusrsquoun İsa cemaati tarafından hiccedilbir zaman hiccedilbir iddiası youmlnuumlnden kabul edilmediği birccedilok delilden goumlruumllmektedir28 Oumlrneğin Paulusrsquoa goumlre havariler kendisinden daha farklı bir Mesih ve İncil tanıtmışlardır29 Havariler Paulusrsquou ldquoel-

25 Bu konuda İncil metinlerinde ccedilok sayıda kanıt bulunmaktadır Oumlrneğin şu pasajlara bk Matta 13 57 Markos

6 4 Luka 4 24 Yuhanna 4 44 Matta 23 29-32 Luka 11 46-52 Matta 22 1-10 Matta 21 10-11 Luka 7 16 Yuhanna 6 14 7 40 Markos 6 15 Yuhanna 9 17 Markos 8 27-28 Yuhanna 4 19 Luka 24 19

26 Paulus teolojisi İsarsquoyı eski peygamberler gibi bir peygamber olarak goumlrmemektedir Paulusrsquoa goumlre İsa oumlrneğin Musarsquodan uumlstuumln bir varlıktır Nitekim Paulusrsquoun Musarsquoya youmlnelik eleştirileri de bulunmaktadır Oumlrneğin bk 2 Korintliler 3 13

27 Yahudi anlayışı accedilısından bakılırsa İsarsquonın ldquoMesihrdquo oluşu 1rsquoinci yuumlzyılda birccedilok Yahudi iccedilin onun ldquoYahudilerin Kralırdquo olması anlamını taşımaktadır ldquoTanrı Oğlurdquo oluşu onun Tanrırsquonın has bir kulu yani dindar birisi olduğunu ifade etmektedir ldquoEfendirdquo olması ccedilevresinin İsarsquoya duyduğu saygının ve ona otorite sıfatı atfetmel-erinin bir yansımasıdır ldquoKurtarıcırdquo olması İsarsquonın İsrail halkını guumlnahlarından kurtaracağına işaret etmektedir Dolayısıyla İsa tuumlm bu kavramlar aracılığıyla aslında beşer bir varlık olarak tanımlanmaktadır Paulus ise bu kristolojik ifadelerin tuumlmuumlnuuml Yahudi bağlamından koparmakta bu kavramlara ilahi anlamlar ve bağlamlar yuumlklemekte yani onları yeniden yorumlamakta ve kullanmaktadır Oumlrneğin ldquoTanrı Oğlurdquo ifadesi oumlzelinde bk Duygu 2018b 155-181 Bu konuda daha detaylı bilgi iccedilin ayrıca bk Duygu 2018c

28 Bu konuda Yeni Ahit dacirchilinden deliller iccedilin Paulusrsquoun mektuplarına ve Elccedililerin İşleri Kitabırsquona bakılması yeterli olacaktır Yeni Ahit dışından deliller iccedilin Pseudo-Clemens metinleri oumlnemlidir Bu tartışmanın tuumlm de-tayları ve kanıtları iccedilin bk Duygu 2018c

29 Galatyalılar 1 6 2 Korintliler 11 1-5

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 633

ccedilihavarirdquo olarak goumlrmemişlerdir (εἰ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος)30 Havariler onu ldquosah-tekacircrduumlzenbaz olarakrdquo (ὡς πλάνοι) tanımlamışlardır31 Nitekim Paulusrsquoun havari ce-maati tarafından ldquoel altındanrdquo ve ldquogizlicerdquo izlendiği yine Paulusrsquoun mektuplarından gouml-ruumllmektedir32 Daha sonra goumlreceğimiz gibi bu ayrıntı Paulusrsquoun ldquoajanrdquo muamelesi goumlrduumlğuuml intibaı uyandırmaktadır Paulus ise havarileri ldquobudala olmaklardquo (ἄφρων) buuml-yuumlkluumlk taslayıp oumlvuumlnmekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) ve cemaat uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla (κατεσθίω) succedillamaktadır33 Bu bağlamda aslında her iki taraf birbirinden nefret etmektedir

10 Aynı ccedilerccedilevede Luka tarafından Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda yapılan Havariler Ccedilağı tas-virinin de guumlvenilir olmadığı bilinmektedir Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun mektupları Paulusrsquoun propagandasını yapmak amacıyla kaleme alınan ve İsarsquonın havarilerini gerccedilekte olma-dıkları şekillerde tasvir ederek Paulusrsquola aynı dinsel uumllkuumllerin paydaşı gibi resmeden bu kitabı birccedilok youmlnden ccediluumlruumltmektedir Nitekim ldquoElccedililerin İşlerirdquo ismini taşıyan bu kita-bın aslında yalnızca Paulusrsquoun İşlerirsquoni anlatma amacı taşıdığı bilim duumlnyasının XIX yuumlzyıldan beri bildiği bir gerccedilektir34

Kilise yukarıdaki oumlrneklerde belirginleşen ve bir ccedilırpıda ccediloğaltılabilecek buumltuumln bu ikilem du-rumlarda daima Paulusrsquoun goumlruumlşlerini esas almaktadır Bunun sonucunda yani Paulusrsquoun propa-gandasını yaptığı bu ldquoilahirdquo Mesih ile tarihin İsarsquosı birccedilok youmlnden bir tuumlrluuml uyuş(turula)madığı iccedilin Hristiyanlar tarih boyunca ldquokristolojirdquo35 denilen bir disiplin iccedilinde İsarsquonın kim olduğu sorusunu tar-tışmışlardır36 Aynı şekilde ve başka faktoumlrlerin de devreye girmesiyle yine temelde bu sebepten ta-rihsel suumlrecin ccedileşitli doumlnemlerinde boumlluumlnmuumlş ve farklı mezhepler etrafında kurumsallaşmışlardır37 İsa XVIII yuumlzyıldan itibaren ciddi bilimsel araştırmaların da konusu olmaktadır38 Nitekim bu ccediler-ccedilevede birccedilok araştırmacı tarafından (i) tarihsel İsarsquonın ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoten farklı bir şahsiyet ol-duğuna ve (ii) Hristiyanlığın o İsa tarafından değil de bu ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoin ismine izafeten Paulus tarafından kurulmuş bir din olduğuna ısrarla dikkat ccedilekilmektedir39

Bu bağlamda birccedilok araştırmacıya goumlre geleneksel Kilise ile buguumlnkuuml şekliyle Hıristiyanlık tari-hin İsarsquosı tarafından tebliğ edilen oumlğretileri buumlyuumlk oumllccediluumlde temsil etmemektedir40 Hıristiyanlık ya-şamı sırasında İsarsquoyı goumlrmediğini kendi ağzıyla soumlyleyen İsarsquonın veya havarilerin derslerine hiccedilbir zaman katılmayan İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında kendi ifadelerine goumlre İsa cemaatine zulmeden sonra-

30 1 Korintliler 9 2 31 2 Korintliler 6 8 32 Galatyalılar 2 4-5 33 2 Korintliler 11 18-23 34 Baur 1876 5 35 Kristoloji χριστός khristos ldquomesihrdquo ve λόγος logos ldquosoumlz anlatırdquo 36 Kavrama dair kimi detaylar ve soumlz konusu tartışmalara dair bazı oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018d 329-343 37 Bu konudaki detaylar iccedilin bk Duygu 2017a Duygu ndash Akalın 2017 Ccedilelik 1996 Kaccedilar 2009 38 Tarihsel İsa araştırmaları hakkında bilgilendirici bir sunum iccedilin bk Aydın 2001 1-41 Ayrıca aynı yazarın şu

kitabına da bk Aydın 2015 39 Bu goumlruumlşuuml dile getiren birccedilok araştırma arasında oumlrneğin bk Maccoby 1986 Guumlnduumlz 2004 Duygu 2018c

Ayrıca konunun farklı bağlamları hakkında şu ccedilalışmaya bk Batuk 2006 40 George 2005 108-109 (Yazar Katolik Kilisesirsquonin kendi duumlnyevi statuumlsuumlnuuml yuumlkseltmek maksadıyla İsarsquoyı uhrevi

acirclemde yuumlcelttiğini ve tarihi de yine aynı sebeple başarılı şekilde ccedilarpıttığını vurgulamaktadır)

Zafer DUYGU 634

sında ise oumlluumlmden dirildiği soumlylenen Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla birden bire ortaya ccedilıkan Pav-lusrsquoun mirasıdır Geleneksel Hristiyanlığın İsa tarafından hiccedilbir zaman guumlndeme getirilmeyen ldquoya-bancırdquo teolojik bir temelde yuumlkselmesi bu yuumlzden doğaldır41 Hacirclbuki yukarıda da belirtildiği gibi Paulusrsquoun gerccedilekte orijinal havariler tarafından ldquorakiprdquo ve hatta ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml anla-şılmaktadır

Oumlyleyse bu aşamada Paulusrsquoun kim olduğu onun Mesihrsquoten ve Mesihrsquoin oumlğretisinden ne istediği gibi sorular guumlndeme gelmektedir Paulus ldquoMesihrsquoin oumlğretilerirdquo soumlylemiyle aslında kendisince (ya da bir uumlst akıl tarafından) kurgulanan birtakım prensipleri vaaz ve ilan etmişse onun burada ne amaccedil guumlttuumlğuuml onu youmlnlendiren faktoumlrlerin neler olduğu tarihsel accedilıdan sorgulanmalıdır Bu makale te-mel duumlzeyde ve genel bir bakışla bu eski soruları yeniden guumlndeme getirmek yanıtlara ilişkin gele-neksel kabulleri bir kez daha tartışmaya accedilmak maksadını havidir Bu kapsamda Paulus hakkındaki birccedilok ezber yeniden sorgulanacak onun Yeni Ahitrsquote iddia edildiği gibi basit bir Yahudi din vaizi olup olmadığı sorusu tartışılacaktır Bu tartışmanın Filistin coğrafyasının I yuumlzyılda iccedilinde bulun-duğu siyasi sosyal ve kuumlltuumlrel koşullar ccedilerccedilevesinde yapılması gerekmektedir Makalede Paulusccedilu soumlylemlerin amacı doğrultusu ve sıhhati işte bu noktadan hareketle analiz edilmek istenmektedir Bu bağlamda makale dolaylı olarak Hristiyanlığın ortaya ccedilıkışı aşamasına dair kimi sonuccedillara ulaşmayı da hedeflemektedir Ancak bu denli geniş bir konunun bir makale hacminde tartışılacak olması oumlnemli bile olsalar bazı detayları yuumlzeysel işlemeyi hatta diğer bazılarını makale kapsamının dışında bırakmayı muumlcbir kılmaktadır

1 Paulus Hakkındaki Geleneksel Kabullerin Eleştirisi Paulusrsquoun kim olduğu sorusu geleneksel Kilise accedilısından basit yanıtlara sahiptir Buna goumlre Paulus veya Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Saul (Saulus) Kilikiarsquonın Tarsoacutes (Tarsus) şehrinden İb-rahim soyuna ve Benyamin oymağına mensup bir İbrani oumlz be oumlz bir Yahudirsquodir Paulusrsquoun Yahu-diler arasındaki yerleşik anlayışa uygun şekilde doğumundan sonra sekizinci guumln suumlnnet edildiği soumlylenmektedir O rivayete goumlre oumlluumlmden dirilip goumlğe yuumlkselen Mesihrsquoe iman etmeden yani Mesih tarafından ldquoelccedilirdquo olarak seccedililmeden oumlnce Yahudi geleneklerine ve Musa vasıtasıyla geldiğine inanı-lan Yasarsquonın kurallarına riayet bakımından titiz bir muumlmindir Hatta bu accedilıdan buumlnyesinde birccedilok bilge barındıran Ferisilik mezhebini esas almaktadır42 Nitekim Paulus Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın muhtemel yazarı Lukarsquoya goumlre doumlnemin oumlnde gelen Yahudi acirclimi Ferisi lider Gamalielrsquoin dizlerinin dibinde eğitim alarak yetişmiştir43

Yeni Ahit metinlerine goumlre Paulus Yahudi inancına olan bağlılığı nedeniyle ldquoYahudi inancın-dan sapmardquo olarak goumlrduumlğuuml İsa hareketine zuluumlm yapmakla nam salmıştır Bu bağlamda o İsa ce-maati uumlyelerini takip eden onları tutuklayıp hapse atan onlara karşı ldquooumlluumlm soluyanrdquo bir ldquozalimrdquo ola-

41 Bultmann 2007 3 (Yeni Ahit araştırmalarının oumlnde gelen ismi Rudolf Bultmann geleneksel Hristiyanlığın İsa

Mesihrsquoin ccedilarmıhtaki oumlluumlmuuml sonrasında dirildiği ve bunun da Tanrırsquonın kurtuluşa dair eskatolojik bir eylemi olduğu soumlylemine kadar tarih sahnesinde yer almadığını vurgulamaktadır Bultmannrsquoa goumlre bu mesaj İsarsquoya değil fakat (Paulus teolojisini esas alan) Kilisersquoye aittir)

42 Paulusrsquoa dair iddia ve kabuller bazen Paulusrsquoun kendi mektuplarında bazen Lukarsquoya atfedilen Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda bazen ise her ikisinde birden goumlruumllmektedir Oumlrneğin bk Filipililer 3 4-6 2 Korintliler 11 22 Romalılar 9 3 Elccedililerin İşleri 23 6-7

43 Elccedililerin İşleri 22 3

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 635

rak resmedilmektedir44 Ancak Paulus yine Yeni Ahitrsquote yer alan bazı metinlere goumlre muhtemelen İsarsquonın oumlluumlmuumlnden birkaccedil yıl sonra ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ve ardından dirilip goumlğe yuumlksel-diği soumlylenen Mesihrsquoten vahiy alarak onun ldquoelccedilisirdquo olarak atanmıştır Bu bağlamda Paulus ldquo(oumlteki) ulusların havarisirdquo (ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) ve Hristiyan misyonerlerin en meşhuru olmuştur45 Zira Paulus kendi iddiasına goumlre İsa Mesihrsquoin elccedilisi (ἀπόστολος Χριστοῦ Ἰησοῦ) olmaya Tanrı iradesiyle (διὰ θελήματος Θεοῦ) ccedilağrılmıştır O yaşamının bu yeni evresinde Mesihrsquoten aldığı vahiylerin ge-reğini yapmıştır hayatında yeni bir sayfa accedilmış Mesihrsquoin adını ve ldquokurtuluşrdquo getirdiği oumlne suumlruumllen oumlluumlmuuml ve dirilişi haberini (yani Paulusrsquoa goumlre Muumljdeİncilrsquoi) o guumlnkuuml duumlnyanın doumlrt bir yanında hatta doumlnemin başkenti Romarsquoda bile duyurmuştur46 İşte Hristiyanlık da bu suumlreccedilte ve bu sayede yani ldquoelccedilirdquo Paulusrsquoun Mesihrsquoin iradesini gerccedilekleştirmesiyle beraber ortaya ccedilıkmıştır

Paulus yine bazı rivayetlere goumlre ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak goumlrev yaptığı suumlreccedilte buumlyuumlk sıkıntılar da ccedilekmiştir Kimi zaman tartaklanıp doumlvuumllmuumlş bazen oumlluumlm tehlikesiyle karşı karşıya kalmış yer yer hapis hayatı yaşamıştır47 Ortadoğursquoyu Anadolursquoyu ve Avruparsquoyı kapsayan uumlccedil buumlyuumlk misyoner-lik seyahatinin sonrasında Kuduumlsrsquoe en son doumlnuumlşuumlnde Yahudiler tarafından linccedil edilmek bile is-tenmiştir48 Rivayete goumlre bunun ardından Romalılar tarafından tutuklanmıştır Birkaccedil yıl sonra başkent Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlş ve geleneksel inanca goumlre bundan da birkaccedil yıl sonra burada şehit edilmiştir49 Dolayısıyla geleneksel Kilisersquonin kabullerine goumlre Paulus Mesih uğruna muumlcadele et-miş cefakacircr bir Yahudi din vaizidir O Kilise tarihindeki en buumlyuumlk azizlerden biri hatta azizlerin en buumlyuumlğuumlduumlr Paulus Hristiyan duumlnyada Mesih inancının oumlnde gelen muumlmini olarak yacircd edilmekte-dir Ne var ki Paulusrsquoa dair buumltuumln bu kabullerin ne oranda sağlıklı oldukları ccedilok tartışmalıdır

Yeni Ahit metinleri veya Hristiyanlığın erken doumlnemini temsil eden kayıtlar rasyonel bir goumlzle okunduğunda Paulusrsquoa ilişkin yukarıda ana hatlarıyla verilen iddiaların ldquomitrdquo oldukları şuumlphesi uyanmaktadır Nitekim bu doğrultuda oumlnemli kanıtlar bulunmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun ldquoMe-sihrsquoin elccedilisirdquo olarak konumu ve Paulusccedilu iddiaların hikmeti ldquokerameti kendinden menkulrdquo niteli-ğindedir Ccediluumlnkuuml Paulus hakkında yukarıda sayılan kabuller yalnızca ve yalnızca Paulusrsquoun ve Luka kabilinden diğer Paulusccedilu yazarların Yeni Ahitrsquoi oluşturan metinlerinden gelmektedir50 Yakup is-

44 Konuya dair birccedilok pasaj arasından fikir vermesi iccedilin bk Elccedililerin İşleri 22 4 45 Paulusrsquoun iddiasına goumlre Muumljdersquoyi (İncilrsquoi) suumlnnetlilere (οἱ ἐκ περιτομῆς) bildirme işi nasıl yaşayan İsarsquonın

başhavarisi Petrosrsquoa verilmişse suumlnnetsizlere bildirme işi de (τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀκροβυστίας) dirilen İsarsquonın en buumlyuumlk havarisi olan kendisine tevdi edilmiştir Bu konuda bk Galatyalılar 2 7

46 Paulus ayrıca ldquoher ulustan insanın iman edip soumlz dinlemesini sağlamak iccedilin Mesih aracılığıyla ve onun adı uğruna Tanrı luumltfuna ve elccedililik goumlrevine sahip oldukrdquo şeklinde de konuşmaktadır Bk Romalılar 1 5

47 Paulusrsquoun kendisine youmlnelik bu iddiaları iccedilin oumlrneğin bk 2 Korintliler 11 23-26 48 Elccedililerin İşleri 21 27-36 49 Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası Yeni Ahitrsquote geccedilmemektedir Nitekim bu iddia muhtemelen gerccedilek durumu da

yansıtmamaktadır Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası 2rsquoinci yuumlzyıl başlarında ortaya ccedilıkmış ve sonraki Hristiyan yazarlar tarafından gelenek hacircline doumlnuumlştuumlruumllmuumlş olmalıdır Bu konuda bk Clement 5 Kısım Ignatius 12 kısım Krş Eusebius ii258 Kuduumlsrsquote tutuklanıp Romarsquoya goumltuumlruumllmesi suumlreci iccedilin bk Elccedililerin İşleri 21 33-2817 Ayrıca Paulusrsquoun Romarsquoda İsa davası uğruna şehit edildiği soumlylemi hakkında şu makalede verilen bilg-ilere ve değerlendirmelere bk Shaw 2015 73-100

50 Yeni Ahit kitabında yer alan mektuplardan on uumlccedil tanesi Paulus ismini taşımaktadır Araştırmacılara goumlre bun-ların yedisi Paulus tarafından yazılmıştır İkisinin yazarı tartışmalıdır Geriye kalanlar ise Pseudo- huumlviyeti taşımaktadır yani başkalarınca Paulus ismi kullanılarak yazılmışlardır Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri

Zafer DUYGU 636

mini taşıyan mektup istisnasıyla Yeni Ahitrsquote Paulusccedilu soumlylemlerin doğruluğunu veya guumlvenilirliği-ni teyit ya da tespit edecek başka bir metin geleneği de yoktur51 Uumlstelik Paulusrsquoun mektupları kimi zaman Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabı ise daima İsarsquonın havarilerini ve havarilerin dini duumlşuumlncele-rini gerccedilekle uyumsuz şekilde nakletmişlerdir Oumlrneğin Elccedililerin İşlerirsquone goumlre İsarsquonın oumlluumlmuuml son-rasında Yasarsquonın (Şeriat) kaldırıldığı ve Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasındaki ayırımın gide-rildiği youmlnuumlnde goumlruumlşler taşıyan başhavari Petrus ile cemaatin seccedilkin uumlyelerinden Barnabas Pau-lusrsquoun mektuplarına goumlre aslında Yasarsquoya bağlı kalmayı suumlrduumlrmuumlşler Yahudiler ile Yahudi olma-yanlar arasında belirleyici olan kuralları goumlzetmeye devam etmişlerdir52 Bu oumlrnek oumlzelinde Petrus ya da Barnabas tarafından yazılan herhangi bir metin buguumlne kadar ulaşmadığı iccedilin Paulusccedilu yazar-ların doğru soumlyleyip soumlylemediği konusunda yegacircne kanıt kendilerinin iddialarıdır Uumlstelik erken Hıristiyanlığa dair kaynakların bu tek yanlı yapısı ve yukarıdaki tuumlrden ccedilelişkiler rahatsız edici ve şuumlphe uyandırıcıdır Paulusccedilu kaynakların ne oranda guumlvenilir bilgiler naklettikleri ise tartışmalı-dır53

Oumlte yandan Yeni Ahit dışından bazı erken doumlnem kaynaklarında Paulusrsquoun şoumlhreti ccedilok koumltuumlduumlr Bu kaynaklarda Paulusrsquoun kendisine ve Mesihrsquoe youmlnelik iddialarına ve Paulusccedilu geleneğin yukarıda sayılan savlarına karşı itirazlar yuumlkselmektedir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Yahudi olduğu veya ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatı taşıdığı yahut gerccedilek ha-varilerle ldquobirlikrdquo iccedilinde Mesihrsquoin oumlğretilerini vaaz ettiği kabilin-den iddialar bu kaynaklarda kesin bir dille reddedilmekte hatta Paulusrsquoun Mesihrsquoe onun havarile-rine ve onların oumlğretilerine ldquoduumlşmanrdquo olduğu belirtilmektedir54 Bu olgu Paulusrsquoun erken yuumlzyıllar-da da tartışılan bir şahsiyet olduğunu goumlstermektedir Bunun da oumltesinde erken yuumlzyıllarda bazı İsa cemaatlerinde Paulus karşıtı eğilimlerin mevcudiyeti Irenaeusrsquotan Epiphaniusrsquoa kadar Paulus yanlısı Kilise yazarlarının II yuumlzyıldan itibaren kaleme aldıkları eserlerde de belirmektedir Oumlrneğin Irena-eus II yuumlzyılın ikinci yarısında Paulusrsquou reddeden İsa cemaati uumlyelerine hayıflanmakta onlardan

kısmının yazarı buumlyuumlk ihtimalle Lukarsquodır Luka Paulusrsquoun hekimi ve oumlğrencisi olarak tanınmaktadır Paulusrsquoa ve Paulusccedilu teolojiye dair iddialar en temel duumlzeyde Paulusrsquoun bu mektuplarından ve Lukarsquonın Elccedililerin İşleri adlı ccedilalışmasından guumlnuumlmuumlze yansımaktadır Yeni Ahit ayrıca başka isimler altında başka mektuplar da ihtiva etmektedir Ancak bu mektuplar da aslında meccedilhul yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır İncillerin ise İsarsquonın havarileri veya İsa doumlnemi olaylarının tanıkları tarafından yazılmadıkları ortaya konulmuştur Nitekim bu konuda Batırsquoda birccedilok ccedilalışma yapılmıştır Oumlrnek olması bakımından bk Ehrman 2000

51 İsarsquonın havarileri tarafından yazılan hiccedilbir metin buguumln elde değildir Yeni Ahitrsquote yer alan ve bazı havarilerin isimlerini taşıyan mektupların havariler tarafından yazılmadıkları kesin şekilde bilinmektedir Yakup isimli mektup ise Paulus teolojisine karşıt bir huumlviyet taşımaktadır Bu hususta bk Davis 2005 29-30

52 Oumlrneğin Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın 10 Kısmına bk (bilhassa 10 34-35) Krş Galatyalılar 2 11-16 53 Oumlzellikle şu ccedilalışmada verilen detaylara bk Luedemann 1984 54 Bu bağlamda oumlzellikle Pseudo-Clemens Metinleri isimli esere bakılmalıdır Pseudo-Clemens Metinleri (veya

Clemensrsquoe Atfedilen Literatuumlr) teolojik yapısı itibariyle buumlyuumlk oranda Paulusccedilu metinlerden terekkuumlp eden erken doumlnem Hristiyan edebiyatının oumlnemli bir istisnasıdır Eser III ya da IV yuumlzyılda kaleme alınmış olsa da ccedilok daha eski birtakım rivayetleri ihtiva etmektedir Paulus ve Paulusccedilu teolojik iddialar burada kesin olarak reddedilmektedir Pseudo-Clemens Metinleri Vaazlar ve Tanıtmalar şeklinde iki ayrı romanı (İng Homilies Recognitions) İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun Vaazlarırsquonı (Kerygmata Petrou) ve ayrıca oumlrneğin Petrus ile Ya-kuprsquoun karşılıklı mektupları gibi ilginccedil başka metinleri iccedilermektedir Bu esere dair kısa bilgilendirme iccedilin ayrıca Schoeps 1969 16-17 Koester 2000 211 Konu kapsamında değerlendirilen diğer bir kaynak iccedilin ise bk Pines 1966) (Pines burada Kādicirc Abduumllcebbacircrrsquoa ait fragmanlarda oumlnemli kanıtlar sunmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 630

unvanlarla tanımlanmaktadır12 Paulus ise ccedilok net bir uumlslupla ldquoTanrı Oğlu-Mesihrdquoin gelişiyle beraber bu Yasarsquonın kaldırıldığı savını oumlne suumlrmektedir13 Hacirclbuki İsarsquonın ldquogerccedilekrdquo havarilerinin ve aynı şekilde İsa sonrası doumlnemde Yakup ve havariler tarafın-dan youmlnetilen Kuduumls cemaatinin (tıpkı İsa gibi) Musa Yasasırsquonın kurallarına bağlı şe-kilde yaşadıkları Yeni Ahitrsquoten ve birccedilok başka kanıttan accedilıkccedila goumlruumllmektedir14

3 İsa hem kendisine hem de oumlğrencileri olan havarilere İsrailoğullarırsquoyla sınırlı yani ye-rel boyutta bir goumlrev tanımlaması yapmaktadır İsarsquonın Yeni Ahitrsquoe girmiş bazı ifadeleri bunu goumlstermektedir15 Onun evrensel bir faaliyette bulunmadığı ccedilağdaş pagan yazar-ların İsarsquodan bihaber olmalarından da anlaşılmaktadır16 Paulus ise Mesihrsquoin tuumlm in-sanlığa ilişkin evrensel bir ldquoKurtarıcırdquo (Σωτήρ) olduğunu oumlne suumlrmektedir17 Buradan bakıldığında İsa kendi kavminin problemleriyle meşgul olan boumllgesel bir şahsiyet gouml-ruumlnuumlmuumlnde Paulusrsquoun Mesihrsquoi evrensel bir kahraman roluumlndedir

4 İsarsquoya goumlre bir insanın Tanrı katında ebedi kurtuluşa erişebilmesi iccedilin Tanrırsquoya iman etmesi Tanrı buyruklarına Kitab-ı Mukaddesrsquoe ve Yasarsquonın gereklerine uyması ge-rekmektedir18 Buna goumlre İsa tarafından vaaz edilen oumlğretiler ana hatlarıyla ldquoimanrdquo ve ldquoeylemrdquo temelinde iki oumlğeden oluşmaktadır Hacirclbuki Paulusrsquoun ldquokurtuluşrdquo programı Mesihrsquoin ccedilarmıhı ve dirilişi soumlylemine ve bu iddialara ilişkin Paulusccedilu tefsire iman esaslıdır19 Bu bakımdan Paulus İsarsquonın oumlğretilerinde temel bir unsur olan ldquoimanrdquo bo-

12 Oumlrneğin bk Yuhanna 3 1-2 13 Paulusrsquoa goumlre Yasarsquoda vaktiyle soumlylenenler her ağız kapansın ve buumltuumln duumlnya Tanrırsquoya hesap versin diye Yasa

youmlnetimi altındakilere (yani Yahudilere) soumlylenmiştir (Romalılar 3 19-20) Buna karşın İsa Mesihrsquoin ccedilarmıha gerilmesiyle birlikte Tanrı insanlık ailesinin Yasarsquodan ayrı biccedilimdeYasa olmaksızın (χωρὶς νόμου) aklana-bileceğini goumlstermiş ve accedilıklamıştır (Romalılar 3 21-22) Paulusrsquoa goumlre Yasa yetersizdir Yasarsquonın guumlccedilsuumlzluumlğuuml (ἀδύνατον τοῦ νόμου) bedenin zayıflığından kaynaklanmaktadır Bu yuumlzden Yasarsquonın yapamadığını Tanrı yapmıştır Ccediluumlnkuuml Oğulrsquou (Υἱὸν) guumlnahlı insan benzerliğinde guumlnah sunusu şeklinde goumlnderip guumlnahı insan bedeninde mahkucircm etmiştir (κατέκρινεν τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί) (Romalılar 8 3-4) Bu takdirde Mesih iman eden herkesin aklanması amacıyla Yasarsquonın sonudur (τέλος γὰρ νόμου) (Romalılar 10 4) Bu konuda ayrıca Paulusrsquoun diğer mektuplarına da bakılabilir

14 Durumun boumlyle olduğuna dair onlarca kanıt goumlstermek muumlmkuumlnduumlr Ancak bizzat Paulusccedilu bir yazar olarak Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda 21 20-24 pasajında verdiği bilgiler bu hususta hiccedilbir kuşkuya yer bırakmamaktadır

15 Bu bağlamda İsarsquonın en klasik soumlylemi (Matta 15 24) Οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ (İsrail hanesinin kayıp koyunlarından başkasına goumlnderilmiş değilim) cuumlmlesinde belir-ginleşmektedir Ayrıca diğer birccedilok oumlrnek arasından bk Matta 15 21-28 Markos 7 24-30 Matta 10 17 10 23 Markos 1 38 Yuhanna 1 11 1 31 1 45 4 22

16 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017b 57-82 17 Oumlrneğin Yuhanna İncilirsquonin Paulusccedilu tortuyu fazlasıyla yansıtan bir ifadesi (4 42) İsarsquoyı ὁ σωτὴρ τοῦ κόσμου

(ldquoEvrenin Kurtarıcısırdquo) şeklinde tanımlamaktadır 18 Birccedilok oumlrnek arasından bk Markos 10 17-21 Matta 7 21 Ayrıca Yeni Ahit dışından kanıtlar iccedilin oumlrneğin bk

Ehrman 2003 10 Sarıkccedilıoğlu 2009 112 19 Birccedilok oumlrnek arasından bk Romalılar 6 1 1 Korintliler 1 17 Galatyalılar 6 14 Ayrıca Paulus şoumlyle

demektedir (1 Korintliler 15 14) εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται κενὸν ἄρα τὸ κήρυγμα ἡμῶν κενὴ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν ldquoŞayet Mesih (ccedilarmıha gerildikten sonra dirilerek goumlğe) yuumlkselmemişse bu takdirde hem bizim

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 631

yutunu yeniden tanımlamış ve bu kavramın iccedileriğini değiştirmiş olmakta ldquoeylemrdquo bo-yutunu ise buumlsbuumltuumln konu dışına itmektedir

5 Bununla bağlantılı şekilde İsarsquoya goumlre Muumljdeİncil (εὐαγγέλιον) Tanrırsquonın soumlzleri ve oumlğuumltleri ile buyrukları Orsquonun ifası iccedilin İsarsquoya verdiği goumlrevler ve yaklaşmakta olan egemenliğidir20 Paulusrsquoa goumlre ise Muumljdeİncil Mesihrsquoin ccedilarmıha gerilip dirilmesi sure-tiyle tuumlm insanlığın kurtuluş kazandığına dair ldquoiyi haberrdquodir21 Paulusrsquoun bu Muumlj-dersquosinde ne İsarsquonın soumlzleri ve eylemleri ne de Tanrırsquonın soumlzleri ile emir ve yasakları bi-rinci derecede oumlnem taşımaktadır

6 İsarsquonın soumlylemleri her youmlnuumlyle Yahudi monoteizmi iccedilindedir22 İsa Yeni Ahitrsquote yer alan birccedilok rivayete goumlre kendisini hiccedilbir zaman Tanrırsquoyla eşit goumlrmemekte fakat tam aksine Orsquonun iradesiyle gelip Orsquonun verdiği işleri yapmakla memur kılındığına vurgu yapmaktadır Uumlstelik Yeni Ahit metinlerine goumlre Tanrı da İsarsquoyı ὁ παῖς μου (ldquohiz-metkacircrımkulumrdquo) biccediliminde tanımlamaktadır23 Buna karşın Paulus bu konuda da farklı duumlşuumlnmektedir Paulus Mesihrsquoin Tanrı suretinde olduğu (ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων) hatta Tanrırsquoya eşit olduğu (τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ) kabilinden monoteist Yahudi duumlşuumlncesine tamamen ters birtakım iddialar taşımaktadır Buradan hareketle Pau-lusrsquoun Mesihrsquoi şu veya bu oranda ilahlaştırmak ya da onu bir tuumlr ldquoaracı ilahrdquo konumu-na getirmek yahut da hiccedil değilse insanuumlstuuml bir konuma yuumlceltmek suretiyle Yahudi monoteizmini ihlal ettiği Mesihrsquoi adeta bir mitoloji kahramanına doumlnuumlştuumlrerek o za-manlar antik duumlnyada yaygın şekilde goumlruumllen pagan inanışlarına paralel ya da yakın bir oumlğretiyi savunduğu araştırmacıların ccedilok eski tarihlerden beri yaptıkları bir tespittir24

7 İncil metinlerindeki rivayetlerde İsa kendisini peygamber (προφήτης) olarak tanımla-

vaazlarımız hem de sizin imanınız huumlkuumlmsuumlzduumlrrdquo Goumlruumllduumlğuuml gibi Mesihrsquoin dirilip goumlğe yuumlkseldiği iddiası gerccedilek durumu yansıtmıyorsa Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın vaazları ve oumlğuumltleri hiccedilbir oumlnem taşımamaktadır

20 Sinoptik İncillere goumlre İsa Muumljde kavramından Yeşaya 611 cuumlmlesini yani ldquoTanrı Egemenliğirdquonin duyu-rulmasını anlamaktadır ldquoEgemen Rabbin Ruhu uumlzerimdedir Ccediluumlnkuuml O beni yoksullara muumljde iletmek iccedilin meshettirdquo Bu hususta bk Dacircvucircd 1999 90-97

21 Alanın oumlnde gelen uzmanlarından Koester İsarsquonın soumlzlerinin Paulusrsquoun kurtuluş programında hiccedilbir role sahip olmadığını Paulusrsquoun İsarsquonın ne soumlylediğine hiccedilbir zaman dikkat etmediğini İsarsquonın soumlzlerinden ancak pek az bir kısmının guumlnuumlmuumlze ulaşmasının Paulusrsquoun başarısı olduğunu soumlylemektedir Schweitzer ise İsarsquoya ait Muumljde ile Paulusrsquoa ait Muumljdersquonin birbirlerinden tamamen farklı oluşunu Hristiyanlığın en oumlnemli meseleleri arasında goumlrmektedir Schweitzerrsquoe goumlre Paulus İsarsquonın Muumljdersquosini ele alırken bile bu Muumljdersquoyi İsarsquonın soumlzleri-yle tekrar etmemektedir Daha can sıkıcı olan ise Hellen Katolik veya Protestan teolojilerinin hiccedilbirisinin İsarsquonın Muumljdersquosinin bir devamı olmamasıdır Zira bunlar İsarsquonın yerine geccedilen Paulusrsquoun Muumljdersquosini esas almışlardır Bu hususlardaki detaylar iccedilin bk Koester 1971 65-83 Paget ndash Thate 2016

22 İncillerin en eskisi olan Markos İsarsquonın ağzından şu soumlzleri nakletmektedir Ἄκουε Ἰσραήλ κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν κύριος εἷς ἐστιν ldquodinle İsrail Tanrımız Rab bir tek Rabrsquodirrdquo (12 29-32) Kronolojik accedilıdan Markosrsquotan sonraki ilk İncil olan Matta yine İsarsquonın ağzından şu soumlzleri aktarmaktadır Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις ldquoTanrın olan Rabbe tapacaksın ve sadece Orsquona hizmet edeceksinrdquo (4 10b) Markosrsquoun başka bir pasajında İsa şoumlyle demektedir ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ Τί με λέγεις ἀγαθόν οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός ldquodahası İsa ona dedi ki lsquoniccedilin bana iyi diyorsun bir Tanrı hariccedil kimse iyi değildirrdquo (1018)

23 Matta 12 17-18 Paralel bağlamda krş Luka 4 18-19 Yuhanna 5 24 5 43 6 29 6 38 7 28-29 24 Oumlrneğin konuya dair bir asır oumlnce yapılan bazı tespitler iccedilin bk Kohler 1906

Zafer DUYGU 632

maktadır Burada şu husus oumlnem taşımaktadır İsa eski peygamberler gibi bir pey-gamber olduğunu dile getirmektedir Yeni Ahitrsquote bulunan birccedilok ifade onun kendisi-ne Yahudi geleneğinde oumlteden beri zaten bilinen peygamberlerle benzer bir goumlrev ta-nımlaması yaptığını goumlstermektedir25 Paulus ise kendi teoloji anlayışını baştan yıkacak olan boumlyle bir olguyu goumlrmezden gelmektedir26

8 İsarsquonın kendi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasında havarileri ve ccedilevresi tarafından birtakım un-vanlarla tanımlandığı anlaşılmaktadır Bazı kristolojik unvanların ise İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında onun pagan duumlnyada yeniden tanımlandığı sırada ortaya ccedilıkmış olması muhtemeldir Ancak ister Yahudi kuumlltuumlr duumlnyasından ister pagan bir arka plandan Yeni Ahit metinlerine girmiş olsunlar ldquoMesihrdquo (Χριστός) ldquoTanrı Oğlurdquo (ό υἱὸς τοῦ Θεοῦ) ldquoEfendirdquo (ό κύριος) veya ldquoKurtarıcırdquo (σωτήρ) gibi kristolojik unvanların Paulus tarafından ya da onun etkisiyle sonradan yeniden şekillendirildikleri goumlruumllmektedir Paulus (ve sonrasında Paulusccedilu yazarlar) soumlz konusu tabirlere yeni anlamlar ve bağ-lamlar yuumlkleyerek İsarsquoyı ait olduğu Yahudi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasından koparmakta onu pagan duumlnyada bilinen ldquokurtarıcı-ilahrdquo motifleriyle bezemektedir27

9 Yeni Ahit uumlzerine yapılan birccedilok araştırma Yeni Ahit metinlerinin tarihsel İsarsquoyı ve İsarsquonın gerccedilek havarilerini goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrduumlğuumlnuuml ortaya koymaktadır Zi-ra Paulusrsquoun havarilerle aynı doğrultuda birlikte muumlcadele eden bir ldquodin kardeşirdquo ola-rak sunulması bu sayede muumlmkuumln kılınmaktadır Gerccedilekte ise Paulusrsquoun İsarsquonın ldquoori-jinalrdquo havarileriyle İsarsquonın kardeşi Yakup başta olmak uumlzere Yakup tarafından youmlneti-len Kuduumls cemaatiyle ve oumlzellikle başhavari Petrus ile arasında derin anlaşmazlıklar bulunduğu Paulusrsquoun İsa cemaati tarafından hiccedilbir zaman hiccedilbir iddiası youmlnuumlnden kabul edilmediği birccedilok delilden goumlruumllmektedir28 Oumlrneğin Paulusrsquoa goumlre havariler kendisinden daha farklı bir Mesih ve İncil tanıtmışlardır29 Havariler Paulusrsquou ldquoel-

25 Bu konuda İncil metinlerinde ccedilok sayıda kanıt bulunmaktadır Oumlrneğin şu pasajlara bk Matta 13 57 Markos

6 4 Luka 4 24 Yuhanna 4 44 Matta 23 29-32 Luka 11 46-52 Matta 22 1-10 Matta 21 10-11 Luka 7 16 Yuhanna 6 14 7 40 Markos 6 15 Yuhanna 9 17 Markos 8 27-28 Yuhanna 4 19 Luka 24 19

26 Paulus teolojisi İsarsquoyı eski peygamberler gibi bir peygamber olarak goumlrmemektedir Paulusrsquoa goumlre İsa oumlrneğin Musarsquodan uumlstuumln bir varlıktır Nitekim Paulusrsquoun Musarsquoya youmlnelik eleştirileri de bulunmaktadır Oumlrneğin bk 2 Korintliler 3 13

27 Yahudi anlayışı accedilısından bakılırsa İsarsquonın ldquoMesihrdquo oluşu 1rsquoinci yuumlzyılda birccedilok Yahudi iccedilin onun ldquoYahudilerin Kralırdquo olması anlamını taşımaktadır ldquoTanrı Oğlurdquo oluşu onun Tanrırsquonın has bir kulu yani dindar birisi olduğunu ifade etmektedir ldquoEfendirdquo olması ccedilevresinin İsarsquoya duyduğu saygının ve ona otorite sıfatı atfetmel-erinin bir yansımasıdır ldquoKurtarıcırdquo olması İsarsquonın İsrail halkını guumlnahlarından kurtaracağına işaret etmektedir Dolayısıyla İsa tuumlm bu kavramlar aracılığıyla aslında beşer bir varlık olarak tanımlanmaktadır Paulus ise bu kristolojik ifadelerin tuumlmuumlnuuml Yahudi bağlamından koparmakta bu kavramlara ilahi anlamlar ve bağlamlar yuumlklemekte yani onları yeniden yorumlamakta ve kullanmaktadır Oumlrneğin ldquoTanrı Oğlurdquo ifadesi oumlzelinde bk Duygu 2018b 155-181 Bu konuda daha detaylı bilgi iccedilin ayrıca bk Duygu 2018c

28 Bu konuda Yeni Ahit dacirchilinden deliller iccedilin Paulusrsquoun mektuplarına ve Elccedililerin İşleri Kitabırsquona bakılması yeterli olacaktır Yeni Ahit dışından deliller iccedilin Pseudo-Clemens metinleri oumlnemlidir Bu tartışmanın tuumlm de-tayları ve kanıtları iccedilin bk Duygu 2018c

29 Galatyalılar 1 6 2 Korintliler 11 1-5

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 633

ccedilihavarirdquo olarak goumlrmemişlerdir (εἰ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος)30 Havariler onu ldquosah-tekacircrduumlzenbaz olarakrdquo (ὡς πλάνοι) tanımlamışlardır31 Nitekim Paulusrsquoun havari ce-maati tarafından ldquoel altındanrdquo ve ldquogizlicerdquo izlendiği yine Paulusrsquoun mektuplarından gouml-ruumllmektedir32 Daha sonra goumlreceğimiz gibi bu ayrıntı Paulusrsquoun ldquoajanrdquo muamelesi goumlrduumlğuuml intibaı uyandırmaktadır Paulus ise havarileri ldquobudala olmaklardquo (ἄφρων) buuml-yuumlkluumlk taslayıp oumlvuumlnmekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) ve cemaat uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla (κατεσθίω) succedillamaktadır33 Bu bağlamda aslında her iki taraf birbirinden nefret etmektedir

10 Aynı ccedilerccedilevede Luka tarafından Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda yapılan Havariler Ccedilağı tas-virinin de guumlvenilir olmadığı bilinmektedir Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun mektupları Paulusrsquoun propagandasını yapmak amacıyla kaleme alınan ve İsarsquonın havarilerini gerccedilekte olma-dıkları şekillerde tasvir ederek Paulusrsquola aynı dinsel uumllkuumllerin paydaşı gibi resmeden bu kitabı birccedilok youmlnden ccediluumlruumltmektedir Nitekim ldquoElccedililerin İşlerirdquo ismini taşıyan bu kita-bın aslında yalnızca Paulusrsquoun İşlerirsquoni anlatma amacı taşıdığı bilim duumlnyasının XIX yuumlzyıldan beri bildiği bir gerccedilektir34

Kilise yukarıdaki oumlrneklerde belirginleşen ve bir ccedilırpıda ccediloğaltılabilecek buumltuumln bu ikilem du-rumlarda daima Paulusrsquoun goumlruumlşlerini esas almaktadır Bunun sonucunda yani Paulusrsquoun propa-gandasını yaptığı bu ldquoilahirdquo Mesih ile tarihin İsarsquosı birccedilok youmlnden bir tuumlrluuml uyuş(turula)madığı iccedilin Hristiyanlar tarih boyunca ldquokristolojirdquo35 denilen bir disiplin iccedilinde İsarsquonın kim olduğu sorusunu tar-tışmışlardır36 Aynı şekilde ve başka faktoumlrlerin de devreye girmesiyle yine temelde bu sebepten ta-rihsel suumlrecin ccedileşitli doumlnemlerinde boumlluumlnmuumlş ve farklı mezhepler etrafında kurumsallaşmışlardır37 İsa XVIII yuumlzyıldan itibaren ciddi bilimsel araştırmaların da konusu olmaktadır38 Nitekim bu ccediler-ccedilevede birccedilok araştırmacı tarafından (i) tarihsel İsarsquonın ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoten farklı bir şahsiyet ol-duğuna ve (ii) Hristiyanlığın o İsa tarafından değil de bu ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoin ismine izafeten Paulus tarafından kurulmuş bir din olduğuna ısrarla dikkat ccedilekilmektedir39

Bu bağlamda birccedilok araştırmacıya goumlre geleneksel Kilise ile buguumlnkuuml şekliyle Hıristiyanlık tari-hin İsarsquosı tarafından tebliğ edilen oumlğretileri buumlyuumlk oumllccediluumlde temsil etmemektedir40 Hıristiyanlık ya-şamı sırasında İsarsquoyı goumlrmediğini kendi ağzıyla soumlyleyen İsarsquonın veya havarilerin derslerine hiccedilbir zaman katılmayan İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında kendi ifadelerine goumlre İsa cemaatine zulmeden sonra-

30 1 Korintliler 9 2 31 2 Korintliler 6 8 32 Galatyalılar 2 4-5 33 2 Korintliler 11 18-23 34 Baur 1876 5 35 Kristoloji χριστός khristos ldquomesihrdquo ve λόγος logos ldquosoumlz anlatırdquo 36 Kavrama dair kimi detaylar ve soumlz konusu tartışmalara dair bazı oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018d 329-343 37 Bu konudaki detaylar iccedilin bk Duygu 2017a Duygu ndash Akalın 2017 Ccedilelik 1996 Kaccedilar 2009 38 Tarihsel İsa araştırmaları hakkında bilgilendirici bir sunum iccedilin bk Aydın 2001 1-41 Ayrıca aynı yazarın şu

kitabına da bk Aydın 2015 39 Bu goumlruumlşuuml dile getiren birccedilok araştırma arasında oumlrneğin bk Maccoby 1986 Guumlnduumlz 2004 Duygu 2018c

Ayrıca konunun farklı bağlamları hakkında şu ccedilalışmaya bk Batuk 2006 40 George 2005 108-109 (Yazar Katolik Kilisesirsquonin kendi duumlnyevi statuumlsuumlnuuml yuumlkseltmek maksadıyla İsarsquoyı uhrevi

acirclemde yuumlcelttiğini ve tarihi de yine aynı sebeple başarılı şekilde ccedilarpıttığını vurgulamaktadır)

Zafer DUYGU 634

sında ise oumlluumlmden dirildiği soumlylenen Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla birden bire ortaya ccedilıkan Pav-lusrsquoun mirasıdır Geleneksel Hristiyanlığın İsa tarafından hiccedilbir zaman guumlndeme getirilmeyen ldquoya-bancırdquo teolojik bir temelde yuumlkselmesi bu yuumlzden doğaldır41 Hacirclbuki yukarıda da belirtildiği gibi Paulusrsquoun gerccedilekte orijinal havariler tarafından ldquorakiprdquo ve hatta ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml anla-şılmaktadır

Oumlyleyse bu aşamada Paulusrsquoun kim olduğu onun Mesihrsquoten ve Mesihrsquoin oumlğretisinden ne istediği gibi sorular guumlndeme gelmektedir Paulus ldquoMesihrsquoin oumlğretilerirdquo soumlylemiyle aslında kendisince (ya da bir uumlst akıl tarafından) kurgulanan birtakım prensipleri vaaz ve ilan etmişse onun burada ne amaccedil guumlttuumlğuuml onu youmlnlendiren faktoumlrlerin neler olduğu tarihsel accedilıdan sorgulanmalıdır Bu makale te-mel duumlzeyde ve genel bir bakışla bu eski soruları yeniden guumlndeme getirmek yanıtlara ilişkin gele-neksel kabulleri bir kez daha tartışmaya accedilmak maksadını havidir Bu kapsamda Paulus hakkındaki birccedilok ezber yeniden sorgulanacak onun Yeni Ahitrsquote iddia edildiği gibi basit bir Yahudi din vaizi olup olmadığı sorusu tartışılacaktır Bu tartışmanın Filistin coğrafyasının I yuumlzyılda iccedilinde bulun-duğu siyasi sosyal ve kuumlltuumlrel koşullar ccedilerccedilevesinde yapılması gerekmektedir Makalede Paulusccedilu soumlylemlerin amacı doğrultusu ve sıhhati işte bu noktadan hareketle analiz edilmek istenmektedir Bu bağlamda makale dolaylı olarak Hristiyanlığın ortaya ccedilıkışı aşamasına dair kimi sonuccedillara ulaşmayı da hedeflemektedir Ancak bu denli geniş bir konunun bir makale hacminde tartışılacak olması oumlnemli bile olsalar bazı detayları yuumlzeysel işlemeyi hatta diğer bazılarını makale kapsamının dışında bırakmayı muumlcbir kılmaktadır

1 Paulus Hakkındaki Geleneksel Kabullerin Eleştirisi Paulusrsquoun kim olduğu sorusu geleneksel Kilise accedilısından basit yanıtlara sahiptir Buna goumlre Paulus veya Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Saul (Saulus) Kilikiarsquonın Tarsoacutes (Tarsus) şehrinden İb-rahim soyuna ve Benyamin oymağına mensup bir İbrani oumlz be oumlz bir Yahudirsquodir Paulusrsquoun Yahu-diler arasındaki yerleşik anlayışa uygun şekilde doğumundan sonra sekizinci guumln suumlnnet edildiği soumlylenmektedir O rivayete goumlre oumlluumlmden dirilip goumlğe yuumlkselen Mesihrsquoe iman etmeden yani Mesih tarafından ldquoelccedilirdquo olarak seccedililmeden oumlnce Yahudi geleneklerine ve Musa vasıtasıyla geldiğine inanı-lan Yasarsquonın kurallarına riayet bakımından titiz bir muumlmindir Hatta bu accedilıdan buumlnyesinde birccedilok bilge barındıran Ferisilik mezhebini esas almaktadır42 Nitekim Paulus Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın muhtemel yazarı Lukarsquoya goumlre doumlnemin oumlnde gelen Yahudi acirclimi Ferisi lider Gamalielrsquoin dizlerinin dibinde eğitim alarak yetişmiştir43

Yeni Ahit metinlerine goumlre Paulus Yahudi inancına olan bağlılığı nedeniyle ldquoYahudi inancın-dan sapmardquo olarak goumlrduumlğuuml İsa hareketine zuluumlm yapmakla nam salmıştır Bu bağlamda o İsa ce-maati uumlyelerini takip eden onları tutuklayıp hapse atan onlara karşı ldquooumlluumlm soluyanrdquo bir ldquozalimrdquo ola-

41 Bultmann 2007 3 (Yeni Ahit araştırmalarının oumlnde gelen ismi Rudolf Bultmann geleneksel Hristiyanlığın İsa

Mesihrsquoin ccedilarmıhtaki oumlluumlmuuml sonrasında dirildiği ve bunun da Tanrırsquonın kurtuluşa dair eskatolojik bir eylemi olduğu soumlylemine kadar tarih sahnesinde yer almadığını vurgulamaktadır Bultmannrsquoa goumlre bu mesaj İsarsquoya değil fakat (Paulus teolojisini esas alan) Kilisersquoye aittir)

42 Paulusrsquoa dair iddia ve kabuller bazen Paulusrsquoun kendi mektuplarında bazen Lukarsquoya atfedilen Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda bazen ise her ikisinde birden goumlruumllmektedir Oumlrneğin bk Filipililer 3 4-6 2 Korintliler 11 22 Romalılar 9 3 Elccedililerin İşleri 23 6-7

43 Elccedililerin İşleri 22 3

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 635

rak resmedilmektedir44 Ancak Paulus yine Yeni Ahitrsquote yer alan bazı metinlere goumlre muhtemelen İsarsquonın oumlluumlmuumlnden birkaccedil yıl sonra ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ve ardından dirilip goumlğe yuumlksel-diği soumlylenen Mesihrsquoten vahiy alarak onun ldquoelccedilisirdquo olarak atanmıştır Bu bağlamda Paulus ldquo(oumlteki) ulusların havarisirdquo (ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) ve Hristiyan misyonerlerin en meşhuru olmuştur45 Zira Paulus kendi iddiasına goumlre İsa Mesihrsquoin elccedilisi (ἀπόστολος Χριστοῦ Ἰησοῦ) olmaya Tanrı iradesiyle (διὰ θελήματος Θεοῦ) ccedilağrılmıştır O yaşamının bu yeni evresinde Mesihrsquoten aldığı vahiylerin ge-reğini yapmıştır hayatında yeni bir sayfa accedilmış Mesihrsquoin adını ve ldquokurtuluşrdquo getirdiği oumlne suumlruumllen oumlluumlmuuml ve dirilişi haberini (yani Paulusrsquoa goumlre Muumljdeİncilrsquoi) o guumlnkuuml duumlnyanın doumlrt bir yanında hatta doumlnemin başkenti Romarsquoda bile duyurmuştur46 İşte Hristiyanlık da bu suumlreccedilte ve bu sayede yani ldquoelccedilirdquo Paulusrsquoun Mesihrsquoin iradesini gerccedilekleştirmesiyle beraber ortaya ccedilıkmıştır

Paulus yine bazı rivayetlere goumlre ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak goumlrev yaptığı suumlreccedilte buumlyuumlk sıkıntılar da ccedilekmiştir Kimi zaman tartaklanıp doumlvuumllmuumlş bazen oumlluumlm tehlikesiyle karşı karşıya kalmış yer yer hapis hayatı yaşamıştır47 Ortadoğursquoyu Anadolursquoyu ve Avruparsquoyı kapsayan uumlccedil buumlyuumlk misyoner-lik seyahatinin sonrasında Kuduumlsrsquoe en son doumlnuumlşuumlnde Yahudiler tarafından linccedil edilmek bile is-tenmiştir48 Rivayete goumlre bunun ardından Romalılar tarafından tutuklanmıştır Birkaccedil yıl sonra başkent Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlş ve geleneksel inanca goumlre bundan da birkaccedil yıl sonra burada şehit edilmiştir49 Dolayısıyla geleneksel Kilisersquonin kabullerine goumlre Paulus Mesih uğruna muumlcadele et-miş cefakacircr bir Yahudi din vaizidir O Kilise tarihindeki en buumlyuumlk azizlerden biri hatta azizlerin en buumlyuumlğuumlduumlr Paulus Hristiyan duumlnyada Mesih inancının oumlnde gelen muumlmini olarak yacircd edilmekte-dir Ne var ki Paulusrsquoa dair buumltuumln bu kabullerin ne oranda sağlıklı oldukları ccedilok tartışmalıdır

Yeni Ahit metinleri veya Hristiyanlığın erken doumlnemini temsil eden kayıtlar rasyonel bir goumlzle okunduğunda Paulusrsquoa ilişkin yukarıda ana hatlarıyla verilen iddiaların ldquomitrdquo oldukları şuumlphesi uyanmaktadır Nitekim bu doğrultuda oumlnemli kanıtlar bulunmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun ldquoMe-sihrsquoin elccedilisirdquo olarak konumu ve Paulusccedilu iddiaların hikmeti ldquokerameti kendinden menkulrdquo niteli-ğindedir Ccediluumlnkuuml Paulus hakkında yukarıda sayılan kabuller yalnızca ve yalnızca Paulusrsquoun ve Luka kabilinden diğer Paulusccedilu yazarların Yeni Ahitrsquoi oluşturan metinlerinden gelmektedir50 Yakup is-

44 Konuya dair birccedilok pasaj arasından fikir vermesi iccedilin bk Elccedililerin İşleri 22 4 45 Paulusrsquoun iddiasına goumlre Muumljdersquoyi (İncilrsquoi) suumlnnetlilere (οἱ ἐκ περιτομῆς) bildirme işi nasıl yaşayan İsarsquonın

başhavarisi Petrosrsquoa verilmişse suumlnnetsizlere bildirme işi de (τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀκροβυστίας) dirilen İsarsquonın en buumlyuumlk havarisi olan kendisine tevdi edilmiştir Bu konuda bk Galatyalılar 2 7

46 Paulus ayrıca ldquoher ulustan insanın iman edip soumlz dinlemesini sağlamak iccedilin Mesih aracılığıyla ve onun adı uğruna Tanrı luumltfuna ve elccedililik goumlrevine sahip oldukrdquo şeklinde de konuşmaktadır Bk Romalılar 1 5

47 Paulusrsquoun kendisine youmlnelik bu iddiaları iccedilin oumlrneğin bk 2 Korintliler 11 23-26 48 Elccedililerin İşleri 21 27-36 49 Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası Yeni Ahitrsquote geccedilmemektedir Nitekim bu iddia muhtemelen gerccedilek durumu da

yansıtmamaktadır Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası 2rsquoinci yuumlzyıl başlarında ortaya ccedilıkmış ve sonraki Hristiyan yazarlar tarafından gelenek hacircline doumlnuumlştuumlruumllmuumlş olmalıdır Bu konuda bk Clement 5 Kısım Ignatius 12 kısım Krş Eusebius ii258 Kuduumlsrsquote tutuklanıp Romarsquoya goumltuumlruumllmesi suumlreci iccedilin bk Elccedililerin İşleri 21 33-2817 Ayrıca Paulusrsquoun Romarsquoda İsa davası uğruna şehit edildiği soumlylemi hakkında şu makalede verilen bilg-ilere ve değerlendirmelere bk Shaw 2015 73-100

50 Yeni Ahit kitabında yer alan mektuplardan on uumlccedil tanesi Paulus ismini taşımaktadır Araştırmacılara goumlre bun-ların yedisi Paulus tarafından yazılmıştır İkisinin yazarı tartışmalıdır Geriye kalanlar ise Pseudo- huumlviyeti taşımaktadır yani başkalarınca Paulus ismi kullanılarak yazılmışlardır Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri

Zafer DUYGU 636

mini taşıyan mektup istisnasıyla Yeni Ahitrsquote Paulusccedilu soumlylemlerin doğruluğunu veya guumlvenilirliği-ni teyit ya da tespit edecek başka bir metin geleneği de yoktur51 Uumlstelik Paulusrsquoun mektupları kimi zaman Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabı ise daima İsarsquonın havarilerini ve havarilerin dini duumlşuumlncele-rini gerccedilekle uyumsuz şekilde nakletmişlerdir Oumlrneğin Elccedililerin İşlerirsquone goumlre İsarsquonın oumlluumlmuuml son-rasında Yasarsquonın (Şeriat) kaldırıldığı ve Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasındaki ayırımın gide-rildiği youmlnuumlnde goumlruumlşler taşıyan başhavari Petrus ile cemaatin seccedilkin uumlyelerinden Barnabas Pau-lusrsquoun mektuplarına goumlre aslında Yasarsquoya bağlı kalmayı suumlrduumlrmuumlşler Yahudiler ile Yahudi olma-yanlar arasında belirleyici olan kuralları goumlzetmeye devam etmişlerdir52 Bu oumlrnek oumlzelinde Petrus ya da Barnabas tarafından yazılan herhangi bir metin buguumlne kadar ulaşmadığı iccedilin Paulusccedilu yazar-ların doğru soumlyleyip soumlylemediği konusunda yegacircne kanıt kendilerinin iddialarıdır Uumlstelik erken Hıristiyanlığa dair kaynakların bu tek yanlı yapısı ve yukarıdaki tuumlrden ccedilelişkiler rahatsız edici ve şuumlphe uyandırıcıdır Paulusccedilu kaynakların ne oranda guumlvenilir bilgiler naklettikleri ise tartışmalı-dır53

Oumlte yandan Yeni Ahit dışından bazı erken doumlnem kaynaklarında Paulusrsquoun şoumlhreti ccedilok koumltuumlduumlr Bu kaynaklarda Paulusrsquoun kendisine ve Mesihrsquoe youmlnelik iddialarına ve Paulusccedilu geleneğin yukarıda sayılan savlarına karşı itirazlar yuumlkselmektedir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Yahudi olduğu veya ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatı taşıdığı yahut gerccedilek ha-varilerle ldquobirlikrdquo iccedilinde Mesihrsquoin oumlğretilerini vaaz ettiği kabilin-den iddialar bu kaynaklarda kesin bir dille reddedilmekte hatta Paulusrsquoun Mesihrsquoe onun havarile-rine ve onların oumlğretilerine ldquoduumlşmanrdquo olduğu belirtilmektedir54 Bu olgu Paulusrsquoun erken yuumlzyıllar-da da tartışılan bir şahsiyet olduğunu goumlstermektedir Bunun da oumltesinde erken yuumlzyıllarda bazı İsa cemaatlerinde Paulus karşıtı eğilimlerin mevcudiyeti Irenaeusrsquotan Epiphaniusrsquoa kadar Paulus yanlısı Kilise yazarlarının II yuumlzyıldan itibaren kaleme aldıkları eserlerde de belirmektedir Oumlrneğin Irena-eus II yuumlzyılın ikinci yarısında Paulusrsquou reddeden İsa cemaati uumlyelerine hayıflanmakta onlardan

kısmının yazarı buumlyuumlk ihtimalle Lukarsquodır Luka Paulusrsquoun hekimi ve oumlğrencisi olarak tanınmaktadır Paulusrsquoa ve Paulusccedilu teolojiye dair iddialar en temel duumlzeyde Paulusrsquoun bu mektuplarından ve Lukarsquonın Elccedililerin İşleri adlı ccedilalışmasından guumlnuumlmuumlze yansımaktadır Yeni Ahit ayrıca başka isimler altında başka mektuplar da ihtiva etmektedir Ancak bu mektuplar da aslında meccedilhul yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır İncillerin ise İsarsquonın havarileri veya İsa doumlnemi olaylarının tanıkları tarafından yazılmadıkları ortaya konulmuştur Nitekim bu konuda Batırsquoda birccedilok ccedilalışma yapılmıştır Oumlrnek olması bakımından bk Ehrman 2000

51 İsarsquonın havarileri tarafından yazılan hiccedilbir metin buguumln elde değildir Yeni Ahitrsquote yer alan ve bazı havarilerin isimlerini taşıyan mektupların havariler tarafından yazılmadıkları kesin şekilde bilinmektedir Yakup isimli mektup ise Paulus teolojisine karşıt bir huumlviyet taşımaktadır Bu hususta bk Davis 2005 29-30

52 Oumlrneğin Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın 10 Kısmına bk (bilhassa 10 34-35) Krş Galatyalılar 2 11-16 53 Oumlzellikle şu ccedilalışmada verilen detaylara bk Luedemann 1984 54 Bu bağlamda oumlzellikle Pseudo-Clemens Metinleri isimli esere bakılmalıdır Pseudo-Clemens Metinleri (veya

Clemensrsquoe Atfedilen Literatuumlr) teolojik yapısı itibariyle buumlyuumlk oranda Paulusccedilu metinlerden terekkuumlp eden erken doumlnem Hristiyan edebiyatının oumlnemli bir istisnasıdır Eser III ya da IV yuumlzyılda kaleme alınmış olsa da ccedilok daha eski birtakım rivayetleri ihtiva etmektedir Paulus ve Paulusccedilu teolojik iddialar burada kesin olarak reddedilmektedir Pseudo-Clemens Metinleri Vaazlar ve Tanıtmalar şeklinde iki ayrı romanı (İng Homilies Recognitions) İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun Vaazlarırsquonı (Kerygmata Petrou) ve ayrıca oumlrneğin Petrus ile Ya-kuprsquoun karşılıklı mektupları gibi ilginccedil başka metinleri iccedilermektedir Bu esere dair kısa bilgilendirme iccedilin ayrıca Schoeps 1969 16-17 Koester 2000 211 Konu kapsamında değerlendirilen diğer bir kaynak iccedilin ise bk Pines 1966) (Pines burada Kādicirc Abduumllcebbacircrrsquoa ait fragmanlarda oumlnemli kanıtlar sunmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 631

yutunu yeniden tanımlamış ve bu kavramın iccedileriğini değiştirmiş olmakta ldquoeylemrdquo bo-yutunu ise buumlsbuumltuumln konu dışına itmektedir

5 Bununla bağlantılı şekilde İsarsquoya goumlre Muumljdeİncil (εὐαγγέλιον) Tanrırsquonın soumlzleri ve oumlğuumltleri ile buyrukları Orsquonun ifası iccedilin İsarsquoya verdiği goumlrevler ve yaklaşmakta olan egemenliğidir20 Paulusrsquoa goumlre ise Muumljdeİncil Mesihrsquoin ccedilarmıha gerilip dirilmesi sure-tiyle tuumlm insanlığın kurtuluş kazandığına dair ldquoiyi haberrdquodir21 Paulusrsquoun bu Muumlj-dersquosinde ne İsarsquonın soumlzleri ve eylemleri ne de Tanrırsquonın soumlzleri ile emir ve yasakları bi-rinci derecede oumlnem taşımaktadır

6 İsarsquonın soumlylemleri her youmlnuumlyle Yahudi monoteizmi iccedilindedir22 İsa Yeni Ahitrsquote yer alan birccedilok rivayete goumlre kendisini hiccedilbir zaman Tanrırsquoyla eşit goumlrmemekte fakat tam aksine Orsquonun iradesiyle gelip Orsquonun verdiği işleri yapmakla memur kılındığına vurgu yapmaktadır Uumlstelik Yeni Ahit metinlerine goumlre Tanrı da İsarsquoyı ὁ παῖς μου (ldquohiz-metkacircrımkulumrdquo) biccediliminde tanımlamaktadır23 Buna karşın Paulus bu konuda da farklı duumlşuumlnmektedir Paulus Mesihrsquoin Tanrı suretinde olduğu (ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων) hatta Tanrırsquoya eşit olduğu (τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ) kabilinden monoteist Yahudi duumlşuumlncesine tamamen ters birtakım iddialar taşımaktadır Buradan hareketle Pau-lusrsquoun Mesihrsquoi şu veya bu oranda ilahlaştırmak ya da onu bir tuumlr ldquoaracı ilahrdquo konumu-na getirmek yahut da hiccedil değilse insanuumlstuuml bir konuma yuumlceltmek suretiyle Yahudi monoteizmini ihlal ettiği Mesihrsquoi adeta bir mitoloji kahramanına doumlnuumlştuumlrerek o za-manlar antik duumlnyada yaygın şekilde goumlruumllen pagan inanışlarına paralel ya da yakın bir oumlğretiyi savunduğu araştırmacıların ccedilok eski tarihlerden beri yaptıkları bir tespittir24

7 İncil metinlerindeki rivayetlerde İsa kendisini peygamber (προφήτης) olarak tanımla-

vaazlarımız hem de sizin imanınız huumlkuumlmsuumlzduumlrrdquo Goumlruumllduumlğuuml gibi Mesihrsquoin dirilip goumlğe yuumlkseldiği iddiası gerccedilek durumu yansıtmıyorsa Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın vaazları ve oumlğuumltleri hiccedilbir oumlnem taşımamaktadır

20 Sinoptik İncillere goumlre İsa Muumljde kavramından Yeşaya 611 cuumlmlesini yani ldquoTanrı Egemenliğirdquonin duyu-rulmasını anlamaktadır ldquoEgemen Rabbin Ruhu uumlzerimdedir Ccediluumlnkuuml O beni yoksullara muumljde iletmek iccedilin meshettirdquo Bu hususta bk Dacircvucircd 1999 90-97

21 Alanın oumlnde gelen uzmanlarından Koester İsarsquonın soumlzlerinin Paulusrsquoun kurtuluş programında hiccedilbir role sahip olmadığını Paulusrsquoun İsarsquonın ne soumlylediğine hiccedilbir zaman dikkat etmediğini İsarsquonın soumlzlerinden ancak pek az bir kısmının guumlnuumlmuumlze ulaşmasının Paulusrsquoun başarısı olduğunu soumlylemektedir Schweitzer ise İsarsquoya ait Muumljde ile Paulusrsquoa ait Muumljdersquonin birbirlerinden tamamen farklı oluşunu Hristiyanlığın en oumlnemli meseleleri arasında goumlrmektedir Schweitzerrsquoe goumlre Paulus İsarsquonın Muumljdersquosini ele alırken bile bu Muumljdersquoyi İsarsquonın soumlzleri-yle tekrar etmemektedir Daha can sıkıcı olan ise Hellen Katolik veya Protestan teolojilerinin hiccedilbirisinin İsarsquonın Muumljdersquosinin bir devamı olmamasıdır Zira bunlar İsarsquonın yerine geccedilen Paulusrsquoun Muumljdersquosini esas almışlardır Bu hususlardaki detaylar iccedilin bk Koester 1971 65-83 Paget ndash Thate 2016

22 İncillerin en eskisi olan Markos İsarsquonın ağzından şu soumlzleri nakletmektedir Ἄκουε Ἰσραήλ κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν κύριος εἷς ἐστιν ldquodinle İsrail Tanrımız Rab bir tek Rabrsquodirrdquo (12 29-32) Kronolojik accedilıdan Markosrsquotan sonraki ilk İncil olan Matta yine İsarsquonın ağzından şu soumlzleri aktarmaktadır Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις ldquoTanrın olan Rabbe tapacaksın ve sadece Orsquona hizmet edeceksinrdquo (4 10b) Markosrsquoun başka bir pasajında İsa şoumlyle demektedir ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ Τί με λέγεις ἀγαθόν οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ Θεός ldquodahası İsa ona dedi ki lsquoniccedilin bana iyi diyorsun bir Tanrı hariccedil kimse iyi değildirrdquo (1018)

23 Matta 12 17-18 Paralel bağlamda krş Luka 4 18-19 Yuhanna 5 24 5 43 6 29 6 38 7 28-29 24 Oumlrneğin konuya dair bir asır oumlnce yapılan bazı tespitler iccedilin bk Kohler 1906

Zafer DUYGU 632

maktadır Burada şu husus oumlnem taşımaktadır İsa eski peygamberler gibi bir pey-gamber olduğunu dile getirmektedir Yeni Ahitrsquote bulunan birccedilok ifade onun kendisi-ne Yahudi geleneğinde oumlteden beri zaten bilinen peygamberlerle benzer bir goumlrev ta-nımlaması yaptığını goumlstermektedir25 Paulus ise kendi teoloji anlayışını baştan yıkacak olan boumlyle bir olguyu goumlrmezden gelmektedir26

8 İsarsquonın kendi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasında havarileri ve ccedilevresi tarafından birtakım un-vanlarla tanımlandığı anlaşılmaktadır Bazı kristolojik unvanların ise İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında onun pagan duumlnyada yeniden tanımlandığı sırada ortaya ccedilıkmış olması muhtemeldir Ancak ister Yahudi kuumlltuumlr duumlnyasından ister pagan bir arka plandan Yeni Ahit metinlerine girmiş olsunlar ldquoMesihrdquo (Χριστός) ldquoTanrı Oğlurdquo (ό υἱὸς τοῦ Θεοῦ) ldquoEfendirdquo (ό κύριος) veya ldquoKurtarıcırdquo (σωτήρ) gibi kristolojik unvanların Paulus tarafından ya da onun etkisiyle sonradan yeniden şekillendirildikleri goumlruumllmektedir Paulus (ve sonrasında Paulusccedilu yazarlar) soumlz konusu tabirlere yeni anlamlar ve bağ-lamlar yuumlkleyerek İsarsquoyı ait olduğu Yahudi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasından koparmakta onu pagan duumlnyada bilinen ldquokurtarıcı-ilahrdquo motifleriyle bezemektedir27

9 Yeni Ahit uumlzerine yapılan birccedilok araştırma Yeni Ahit metinlerinin tarihsel İsarsquoyı ve İsarsquonın gerccedilek havarilerini goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrduumlğuumlnuuml ortaya koymaktadır Zi-ra Paulusrsquoun havarilerle aynı doğrultuda birlikte muumlcadele eden bir ldquodin kardeşirdquo ola-rak sunulması bu sayede muumlmkuumln kılınmaktadır Gerccedilekte ise Paulusrsquoun İsarsquonın ldquoori-jinalrdquo havarileriyle İsarsquonın kardeşi Yakup başta olmak uumlzere Yakup tarafından youmlneti-len Kuduumls cemaatiyle ve oumlzellikle başhavari Petrus ile arasında derin anlaşmazlıklar bulunduğu Paulusrsquoun İsa cemaati tarafından hiccedilbir zaman hiccedilbir iddiası youmlnuumlnden kabul edilmediği birccedilok delilden goumlruumllmektedir28 Oumlrneğin Paulusrsquoa goumlre havariler kendisinden daha farklı bir Mesih ve İncil tanıtmışlardır29 Havariler Paulusrsquou ldquoel-

25 Bu konuda İncil metinlerinde ccedilok sayıda kanıt bulunmaktadır Oumlrneğin şu pasajlara bk Matta 13 57 Markos

6 4 Luka 4 24 Yuhanna 4 44 Matta 23 29-32 Luka 11 46-52 Matta 22 1-10 Matta 21 10-11 Luka 7 16 Yuhanna 6 14 7 40 Markos 6 15 Yuhanna 9 17 Markos 8 27-28 Yuhanna 4 19 Luka 24 19

26 Paulus teolojisi İsarsquoyı eski peygamberler gibi bir peygamber olarak goumlrmemektedir Paulusrsquoa goumlre İsa oumlrneğin Musarsquodan uumlstuumln bir varlıktır Nitekim Paulusrsquoun Musarsquoya youmlnelik eleştirileri de bulunmaktadır Oumlrneğin bk 2 Korintliler 3 13

27 Yahudi anlayışı accedilısından bakılırsa İsarsquonın ldquoMesihrdquo oluşu 1rsquoinci yuumlzyılda birccedilok Yahudi iccedilin onun ldquoYahudilerin Kralırdquo olması anlamını taşımaktadır ldquoTanrı Oğlurdquo oluşu onun Tanrırsquonın has bir kulu yani dindar birisi olduğunu ifade etmektedir ldquoEfendirdquo olması ccedilevresinin İsarsquoya duyduğu saygının ve ona otorite sıfatı atfetmel-erinin bir yansımasıdır ldquoKurtarıcırdquo olması İsarsquonın İsrail halkını guumlnahlarından kurtaracağına işaret etmektedir Dolayısıyla İsa tuumlm bu kavramlar aracılığıyla aslında beşer bir varlık olarak tanımlanmaktadır Paulus ise bu kristolojik ifadelerin tuumlmuumlnuuml Yahudi bağlamından koparmakta bu kavramlara ilahi anlamlar ve bağlamlar yuumlklemekte yani onları yeniden yorumlamakta ve kullanmaktadır Oumlrneğin ldquoTanrı Oğlurdquo ifadesi oumlzelinde bk Duygu 2018b 155-181 Bu konuda daha detaylı bilgi iccedilin ayrıca bk Duygu 2018c

28 Bu konuda Yeni Ahit dacirchilinden deliller iccedilin Paulusrsquoun mektuplarına ve Elccedililerin İşleri Kitabırsquona bakılması yeterli olacaktır Yeni Ahit dışından deliller iccedilin Pseudo-Clemens metinleri oumlnemlidir Bu tartışmanın tuumlm de-tayları ve kanıtları iccedilin bk Duygu 2018c

29 Galatyalılar 1 6 2 Korintliler 11 1-5

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 633

ccedilihavarirdquo olarak goumlrmemişlerdir (εἰ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος)30 Havariler onu ldquosah-tekacircrduumlzenbaz olarakrdquo (ὡς πλάνοι) tanımlamışlardır31 Nitekim Paulusrsquoun havari ce-maati tarafından ldquoel altındanrdquo ve ldquogizlicerdquo izlendiği yine Paulusrsquoun mektuplarından gouml-ruumllmektedir32 Daha sonra goumlreceğimiz gibi bu ayrıntı Paulusrsquoun ldquoajanrdquo muamelesi goumlrduumlğuuml intibaı uyandırmaktadır Paulus ise havarileri ldquobudala olmaklardquo (ἄφρων) buuml-yuumlkluumlk taslayıp oumlvuumlnmekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) ve cemaat uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla (κατεσθίω) succedillamaktadır33 Bu bağlamda aslında her iki taraf birbirinden nefret etmektedir

10 Aynı ccedilerccedilevede Luka tarafından Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda yapılan Havariler Ccedilağı tas-virinin de guumlvenilir olmadığı bilinmektedir Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun mektupları Paulusrsquoun propagandasını yapmak amacıyla kaleme alınan ve İsarsquonın havarilerini gerccedilekte olma-dıkları şekillerde tasvir ederek Paulusrsquola aynı dinsel uumllkuumllerin paydaşı gibi resmeden bu kitabı birccedilok youmlnden ccediluumlruumltmektedir Nitekim ldquoElccedililerin İşlerirdquo ismini taşıyan bu kita-bın aslında yalnızca Paulusrsquoun İşlerirsquoni anlatma amacı taşıdığı bilim duumlnyasının XIX yuumlzyıldan beri bildiği bir gerccedilektir34

Kilise yukarıdaki oumlrneklerde belirginleşen ve bir ccedilırpıda ccediloğaltılabilecek buumltuumln bu ikilem du-rumlarda daima Paulusrsquoun goumlruumlşlerini esas almaktadır Bunun sonucunda yani Paulusrsquoun propa-gandasını yaptığı bu ldquoilahirdquo Mesih ile tarihin İsarsquosı birccedilok youmlnden bir tuumlrluuml uyuş(turula)madığı iccedilin Hristiyanlar tarih boyunca ldquokristolojirdquo35 denilen bir disiplin iccedilinde İsarsquonın kim olduğu sorusunu tar-tışmışlardır36 Aynı şekilde ve başka faktoumlrlerin de devreye girmesiyle yine temelde bu sebepten ta-rihsel suumlrecin ccedileşitli doumlnemlerinde boumlluumlnmuumlş ve farklı mezhepler etrafında kurumsallaşmışlardır37 İsa XVIII yuumlzyıldan itibaren ciddi bilimsel araştırmaların da konusu olmaktadır38 Nitekim bu ccediler-ccedilevede birccedilok araştırmacı tarafından (i) tarihsel İsarsquonın ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoten farklı bir şahsiyet ol-duğuna ve (ii) Hristiyanlığın o İsa tarafından değil de bu ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoin ismine izafeten Paulus tarafından kurulmuş bir din olduğuna ısrarla dikkat ccedilekilmektedir39

Bu bağlamda birccedilok araştırmacıya goumlre geleneksel Kilise ile buguumlnkuuml şekliyle Hıristiyanlık tari-hin İsarsquosı tarafından tebliğ edilen oumlğretileri buumlyuumlk oumllccediluumlde temsil etmemektedir40 Hıristiyanlık ya-şamı sırasında İsarsquoyı goumlrmediğini kendi ağzıyla soumlyleyen İsarsquonın veya havarilerin derslerine hiccedilbir zaman katılmayan İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında kendi ifadelerine goumlre İsa cemaatine zulmeden sonra-

30 1 Korintliler 9 2 31 2 Korintliler 6 8 32 Galatyalılar 2 4-5 33 2 Korintliler 11 18-23 34 Baur 1876 5 35 Kristoloji χριστός khristos ldquomesihrdquo ve λόγος logos ldquosoumlz anlatırdquo 36 Kavrama dair kimi detaylar ve soumlz konusu tartışmalara dair bazı oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018d 329-343 37 Bu konudaki detaylar iccedilin bk Duygu 2017a Duygu ndash Akalın 2017 Ccedilelik 1996 Kaccedilar 2009 38 Tarihsel İsa araştırmaları hakkında bilgilendirici bir sunum iccedilin bk Aydın 2001 1-41 Ayrıca aynı yazarın şu

kitabına da bk Aydın 2015 39 Bu goumlruumlşuuml dile getiren birccedilok araştırma arasında oumlrneğin bk Maccoby 1986 Guumlnduumlz 2004 Duygu 2018c

Ayrıca konunun farklı bağlamları hakkında şu ccedilalışmaya bk Batuk 2006 40 George 2005 108-109 (Yazar Katolik Kilisesirsquonin kendi duumlnyevi statuumlsuumlnuuml yuumlkseltmek maksadıyla İsarsquoyı uhrevi

acirclemde yuumlcelttiğini ve tarihi de yine aynı sebeple başarılı şekilde ccedilarpıttığını vurgulamaktadır)

Zafer DUYGU 634

sında ise oumlluumlmden dirildiği soumlylenen Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla birden bire ortaya ccedilıkan Pav-lusrsquoun mirasıdır Geleneksel Hristiyanlığın İsa tarafından hiccedilbir zaman guumlndeme getirilmeyen ldquoya-bancırdquo teolojik bir temelde yuumlkselmesi bu yuumlzden doğaldır41 Hacirclbuki yukarıda da belirtildiği gibi Paulusrsquoun gerccedilekte orijinal havariler tarafından ldquorakiprdquo ve hatta ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml anla-şılmaktadır

Oumlyleyse bu aşamada Paulusrsquoun kim olduğu onun Mesihrsquoten ve Mesihrsquoin oumlğretisinden ne istediği gibi sorular guumlndeme gelmektedir Paulus ldquoMesihrsquoin oumlğretilerirdquo soumlylemiyle aslında kendisince (ya da bir uumlst akıl tarafından) kurgulanan birtakım prensipleri vaaz ve ilan etmişse onun burada ne amaccedil guumlttuumlğuuml onu youmlnlendiren faktoumlrlerin neler olduğu tarihsel accedilıdan sorgulanmalıdır Bu makale te-mel duumlzeyde ve genel bir bakışla bu eski soruları yeniden guumlndeme getirmek yanıtlara ilişkin gele-neksel kabulleri bir kez daha tartışmaya accedilmak maksadını havidir Bu kapsamda Paulus hakkındaki birccedilok ezber yeniden sorgulanacak onun Yeni Ahitrsquote iddia edildiği gibi basit bir Yahudi din vaizi olup olmadığı sorusu tartışılacaktır Bu tartışmanın Filistin coğrafyasının I yuumlzyılda iccedilinde bulun-duğu siyasi sosyal ve kuumlltuumlrel koşullar ccedilerccedilevesinde yapılması gerekmektedir Makalede Paulusccedilu soumlylemlerin amacı doğrultusu ve sıhhati işte bu noktadan hareketle analiz edilmek istenmektedir Bu bağlamda makale dolaylı olarak Hristiyanlığın ortaya ccedilıkışı aşamasına dair kimi sonuccedillara ulaşmayı da hedeflemektedir Ancak bu denli geniş bir konunun bir makale hacminde tartışılacak olması oumlnemli bile olsalar bazı detayları yuumlzeysel işlemeyi hatta diğer bazılarını makale kapsamının dışında bırakmayı muumlcbir kılmaktadır

1 Paulus Hakkındaki Geleneksel Kabullerin Eleştirisi Paulusrsquoun kim olduğu sorusu geleneksel Kilise accedilısından basit yanıtlara sahiptir Buna goumlre Paulus veya Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Saul (Saulus) Kilikiarsquonın Tarsoacutes (Tarsus) şehrinden İb-rahim soyuna ve Benyamin oymağına mensup bir İbrani oumlz be oumlz bir Yahudirsquodir Paulusrsquoun Yahu-diler arasındaki yerleşik anlayışa uygun şekilde doğumundan sonra sekizinci guumln suumlnnet edildiği soumlylenmektedir O rivayete goumlre oumlluumlmden dirilip goumlğe yuumlkselen Mesihrsquoe iman etmeden yani Mesih tarafından ldquoelccedilirdquo olarak seccedililmeden oumlnce Yahudi geleneklerine ve Musa vasıtasıyla geldiğine inanı-lan Yasarsquonın kurallarına riayet bakımından titiz bir muumlmindir Hatta bu accedilıdan buumlnyesinde birccedilok bilge barındıran Ferisilik mezhebini esas almaktadır42 Nitekim Paulus Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın muhtemel yazarı Lukarsquoya goumlre doumlnemin oumlnde gelen Yahudi acirclimi Ferisi lider Gamalielrsquoin dizlerinin dibinde eğitim alarak yetişmiştir43

Yeni Ahit metinlerine goumlre Paulus Yahudi inancına olan bağlılığı nedeniyle ldquoYahudi inancın-dan sapmardquo olarak goumlrduumlğuuml İsa hareketine zuluumlm yapmakla nam salmıştır Bu bağlamda o İsa ce-maati uumlyelerini takip eden onları tutuklayıp hapse atan onlara karşı ldquooumlluumlm soluyanrdquo bir ldquozalimrdquo ola-

41 Bultmann 2007 3 (Yeni Ahit araştırmalarının oumlnde gelen ismi Rudolf Bultmann geleneksel Hristiyanlığın İsa

Mesihrsquoin ccedilarmıhtaki oumlluumlmuuml sonrasında dirildiği ve bunun da Tanrırsquonın kurtuluşa dair eskatolojik bir eylemi olduğu soumlylemine kadar tarih sahnesinde yer almadığını vurgulamaktadır Bultmannrsquoa goumlre bu mesaj İsarsquoya değil fakat (Paulus teolojisini esas alan) Kilisersquoye aittir)

42 Paulusrsquoa dair iddia ve kabuller bazen Paulusrsquoun kendi mektuplarında bazen Lukarsquoya atfedilen Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda bazen ise her ikisinde birden goumlruumllmektedir Oumlrneğin bk Filipililer 3 4-6 2 Korintliler 11 22 Romalılar 9 3 Elccedililerin İşleri 23 6-7

43 Elccedililerin İşleri 22 3

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 635

rak resmedilmektedir44 Ancak Paulus yine Yeni Ahitrsquote yer alan bazı metinlere goumlre muhtemelen İsarsquonın oumlluumlmuumlnden birkaccedil yıl sonra ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ve ardından dirilip goumlğe yuumlksel-diği soumlylenen Mesihrsquoten vahiy alarak onun ldquoelccedilisirdquo olarak atanmıştır Bu bağlamda Paulus ldquo(oumlteki) ulusların havarisirdquo (ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) ve Hristiyan misyonerlerin en meşhuru olmuştur45 Zira Paulus kendi iddiasına goumlre İsa Mesihrsquoin elccedilisi (ἀπόστολος Χριστοῦ Ἰησοῦ) olmaya Tanrı iradesiyle (διὰ θελήματος Θεοῦ) ccedilağrılmıştır O yaşamının bu yeni evresinde Mesihrsquoten aldığı vahiylerin ge-reğini yapmıştır hayatında yeni bir sayfa accedilmış Mesihrsquoin adını ve ldquokurtuluşrdquo getirdiği oumlne suumlruumllen oumlluumlmuuml ve dirilişi haberini (yani Paulusrsquoa goumlre Muumljdeİncilrsquoi) o guumlnkuuml duumlnyanın doumlrt bir yanında hatta doumlnemin başkenti Romarsquoda bile duyurmuştur46 İşte Hristiyanlık da bu suumlreccedilte ve bu sayede yani ldquoelccedilirdquo Paulusrsquoun Mesihrsquoin iradesini gerccedilekleştirmesiyle beraber ortaya ccedilıkmıştır

Paulus yine bazı rivayetlere goumlre ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak goumlrev yaptığı suumlreccedilte buumlyuumlk sıkıntılar da ccedilekmiştir Kimi zaman tartaklanıp doumlvuumllmuumlş bazen oumlluumlm tehlikesiyle karşı karşıya kalmış yer yer hapis hayatı yaşamıştır47 Ortadoğursquoyu Anadolursquoyu ve Avruparsquoyı kapsayan uumlccedil buumlyuumlk misyoner-lik seyahatinin sonrasında Kuduumlsrsquoe en son doumlnuumlşuumlnde Yahudiler tarafından linccedil edilmek bile is-tenmiştir48 Rivayete goumlre bunun ardından Romalılar tarafından tutuklanmıştır Birkaccedil yıl sonra başkent Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlş ve geleneksel inanca goumlre bundan da birkaccedil yıl sonra burada şehit edilmiştir49 Dolayısıyla geleneksel Kilisersquonin kabullerine goumlre Paulus Mesih uğruna muumlcadele et-miş cefakacircr bir Yahudi din vaizidir O Kilise tarihindeki en buumlyuumlk azizlerden biri hatta azizlerin en buumlyuumlğuumlduumlr Paulus Hristiyan duumlnyada Mesih inancının oumlnde gelen muumlmini olarak yacircd edilmekte-dir Ne var ki Paulusrsquoa dair buumltuumln bu kabullerin ne oranda sağlıklı oldukları ccedilok tartışmalıdır

Yeni Ahit metinleri veya Hristiyanlığın erken doumlnemini temsil eden kayıtlar rasyonel bir goumlzle okunduğunda Paulusrsquoa ilişkin yukarıda ana hatlarıyla verilen iddiaların ldquomitrdquo oldukları şuumlphesi uyanmaktadır Nitekim bu doğrultuda oumlnemli kanıtlar bulunmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun ldquoMe-sihrsquoin elccedilisirdquo olarak konumu ve Paulusccedilu iddiaların hikmeti ldquokerameti kendinden menkulrdquo niteli-ğindedir Ccediluumlnkuuml Paulus hakkında yukarıda sayılan kabuller yalnızca ve yalnızca Paulusrsquoun ve Luka kabilinden diğer Paulusccedilu yazarların Yeni Ahitrsquoi oluşturan metinlerinden gelmektedir50 Yakup is-

44 Konuya dair birccedilok pasaj arasından fikir vermesi iccedilin bk Elccedililerin İşleri 22 4 45 Paulusrsquoun iddiasına goumlre Muumljdersquoyi (İncilrsquoi) suumlnnetlilere (οἱ ἐκ περιτομῆς) bildirme işi nasıl yaşayan İsarsquonın

başhavarisi Petrosrsquoa verilmişse suumlnnetsizlere bildirme işi de (τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀκροβυστίας) dirilen İsarsquonın en buumlyuumlk havarisi olan kendisine tevdi edilmiştir Bu konuda bk Galatyalılar 2 7

46 Paulus ayrıca ldquoher ulustan insanın iman edip soumlz dinlemesini sağlamak iccedilin Mesih aracılığıyla ve onun adı uğruna Tanrı luumltfuna ve elccedililik goumlrevine sahip oldukrdquo şeklinde de konuşmaktadır Bk Romalılar 1 5

47 Paulusrsquoun kendisine youmlnelik bu iddiaları iccedilin oumlrneğin bk 2 Korintliler 11 23-26 48 Elccedililerin İşleri 21 27-36 49 Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası Yeni Ahitrsquote geccedilmemektedir Nitekim bu iddia muhtemelen gerccedilek durumu da

yansıtmamaktadır Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası 2rsquoinci yuumlzyıl başlarında ortaya ccedilıkmış ve sonraki Hristiyan yazarlar tarafından gelenek hacircline doumlnuumlştuumlruumllmuumlş olmalıdır Bu konuda bk Clement 5 Kısım Ignatius 12 kısım Krş Eusebius ii258 Kuduumlsrsquote tutuklanıp Romarsquoya goumltuumlruumllmesi suumlreci iccedilin bk Elccedililerin İşleri 21 33-2817 Ayrıca Paulusrsquoun Romarsquoda İsa davası uğruna şehit edildiği soumlylemi hakkında şu makalede verilen bilg-ilere ve değerlendirmelere bk Shaw 2015 73-100

50 Yeni Ahit kitabında yer alan mektuplardan on uumlccedil tanesi Paulus ismini taşımaktadır Araştırmacılara goumlre bun-ların yedisi Paulus tarafından yazılmıştır İkisinin yazarı tartışmalıdır Geriye kalanlar ise Pseudo- huumlviyeti taşımaktadır yani başkalarınca Paulus ismi kullanılarak yazılmışlardır Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri

Zafer DUYGU 636

mini taşıyan mektup istisnasıyla Yeni Ahitrsquote Paulusccedilu soumlylemlerin doğruluğunu veya guumlvenilirliği-ni teyit ya da tespit edecek başka bir metin geleneği de yoktur51 Uumlstelik Paulusrsquoun mektupları kimi zaman Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabı ise daima İsarsquonın havarilerini ve havarilerin dini duumlşuumlncele-rini gerccedilekle uyumsuz şekilde nakletmişlerdir Oumlrneğin Elccedililerin İşlerirsquone goumlre İsarsquonın oumlluumlmuuml son-rasında Yasarsquonın (Şeriat) kaldırıldığı ve Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasındaki ayırımın gide-rildiği youmlnuumlnde goumlruumlşler taşıyan başhavari Petrus ile cemaatin seccedilkin uumlyelerinden Barnabas Pau-lusrsquoun mektuplarına goumlre aslında Yasarsquoya bağlı kalmayı suumlrduumlrmuumlşler Yahudiler ile Yahudi olma-yanlar arasında belirleyici olan kuralları goumlzetmeye devam etmişlerdir52 Bu oumlrnek oumlzelinde Petrus ya da Barnabas tarafından yazılan herhangi bir metin buguumlne kadar ulaşmadığı iccedilin Paulusccedilu yazar-ların doğru soumlyleyip soumlylemediği konusunda yegacircne kanıt kendilerinin iddialarıdır Uumlstelik erken Hıristiyanlığa dair kaynakların bu tek yanlı yapısı ve yukarıdaki tuumlrden ccedilelişkiler rahatsız edici ve şuumlphe uyandırıcıdır Paulusccedilu kaynakların ne oranda guumlvenilir bilgiler naklettikleri ise tartışmalı-dır53

Oumlte yandan Yeni Ahit dışından bazı erken doumlnem kaynaklarında Paulusrsquoun şoumlhreti ccedilok koumltuumlduumlr Bu kaynaklarda Paulusrsquoun kendisine ve Mesihrsquoe youmlnelik iddialarına ve Paulusccedilu geleneğin yukarıda sayılan savlarına karşı itirazlar yuumlkselmektedir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Yahudi olduğu veya ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatı taşıdığı yahut gerccedilek ha-varilerle ldquobirlikrdquo iccedilinde Mesihrsquoin oumlğretilerini vaaz ettiği kabilin-den iddialar bu kaynaklarda kesin bir dille reddedilmekte hatta Paulusrsquoun Mesihrsquoe onun havarile-rine ve onların oumlğretilerine ldquoduumlşmanrdquo olduğu belirtilmektedir54 Bu olgu Paulusrsquoun erken yuumlzyıllar-da da tartışılan bir şahsiyet olduğunu goumlstermektedir Bunun da oumltesinde erken yuumlzyıllarda bazı İsa cemaatlerinde Paulus karşıtı eğilimlerin mevcudiyeti Irenaeusrsquotan Epiphaniusrsquoa kadar Paulus yanlısı Kilise yazarlarının II yuumlzyıldan itibaren kaleme aldıkları eserlerde de belirmektedir Oumlrneğin Irena-eus II yuumlzyılın ikinci yarısında Paulusrsquou reddeden İsa cemaati uumlyelerine hayıflanmakta onlardan

kısmının yazarı buumlyuumlk ihtimalle Lukarsquodır Luka Paulusrsquoun hekimi ve oumlğrencisi olarak tanınmaktadır Paulusrsquoa ve Paulusccedilu teolojiye dair iddialar en temel duumlzeyde Paulusrsquoun bu mektuplarından ve Lukarsquonın Elccedililerin İşleri adlı ccedilalışmasından guumlnuumlmuumlze yansımaktadır Yeni Ahit ayrıca başka isimler altında başka mektuplar da ihtiva etmektedir Ancak bu mektuplar da aslında meccedilhul yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır İncillerin ise İsarsquonın havarileri veya İsa doumlnemi olaylarının tanıkları tarafından yazılmadıkları ortaya konulmuştur Nitekim bu konuda Batırsquoda birccedilok ccedilalışma yapılmıştır Oumlrnek olması bakımından bk Ehrman 2000

51 İsarsquonın havarileri tarafından yazılan hiccedilbir metin buguumln elde değildir Yeni Ahitrsquote yer alan ve bazı havarilerin isimlerini taşıyan mektupların havariler tarafından yazılmadıkları kesin şekilde bilinmektedir Yakup isimli mektup ise Paulus teolojisine karşıt bir huumlviyet taşımaktadır Bu hususta bk Davis 2005 29-30

52 Oumlrneğin Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın 10 Kısmına bk (bilhassa 10 34-35) Krş Galatyalılar 2 11-16 53 Oumlzellikle şu ccedilalışmada verilen detaylara bk Luedemann 1984 54 Bu bağlamda oumlzellikle Pseudo-Clemens Metinleri isimli esere bakılmalıdır Pseudo-Clemens Metinleri (veya

Clemensrsquoe Atfedilen Literatuumlr) teolojik yapısı itibariyle buumlyuumlk oranda Paulusccedilu metinlerden terekkuumlp eden erken doumlnem Hristiyan edebiyatının oumlnemli bir istisnasıdır Eser III ya da IV yuumlzyılda kaleme alınmış olsa da ccedilok daha eski birtakım rivayetleri ihtiva etmektedir Paulus ve Paulusccedilu teolojik iddialar burada kesin olarak reddedilmektedir Pseudo-Clemens Metinleri Vaazlar ve Tanıtmalar şeklinde iki ayrı romanı (İng Homilies Recognitions) İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun Vaazlarırsquonı (Kerygmata Petrou) ve ayrıca oumlrneğin Petrus ile Ya-kuprsquoun karşılıklı mektupları gibi ilginccedil başka metinleri iccedilermektedir Bu esere dair kısa bilgilendirme iccedilin ayrıca Schoeps 1969 16-17 Koester 2000 211 Konu kapsamında değerlendirilen diğer bir kaynak iccedilin ise bk Pines 1966) (Pines burada Kādicirc Abduumllcebbacircrrsquoa ait fragmanlarda oumlnemli kanıtlar sunmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 632

maktadır Burada şu husus oumlnem taşımaktadır İsa eski peygamberler gibi bir pey-gamber olduğunu dile getirmektedir Yeni Ahitrsquote bulunan birccedilok ifade onun kendisi-ne Yahudi geleneğinde oumlteden beri zaten bilinen peygamberlerle benzer bir goumlrev ta-nımlaması yaptığını goumlstermektedir25 Paulus ise kendi teoloji anlayışını baştan yıkacak olan boumlyle bir olguyu goumlrmezden gelmektedir26

8 İsarsquonın kendi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasında havarileri ve ccedilevresi tarafından birtakım un-vanlarla tanımlandığı anlaşılmaktadır Bazı kristolojik unvanların ise İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında onun pagan duumlnyada yeniden tanımlandığı sırada ortaya ccedilıkmış olması muhtemeldir Ancak ister Yahudi kuumlltuumlr duumlnyasından ister pagan bir arka plandan Yeni Ahit metinlerine girmiş olsunlar ldquoMesihrdquo (Χριστός) ldquoTanrı Oğlurdquo (ό υἱὸς τοῦ Θεοῦ) ldquoEfendirdquo (ό κύριος) veya ldquoKurtarıcırdquo (σωτήρ) gibi kristolojik unvanların Paulus tarafından ya da onun etkisiyle sonradan yeniden şekillendirildikleri goumlruumllmektedir Paulus (ve sonrasında Paulusccedilu yazarlar) soumlz konusu tabirlere yeni anlamlar ve bağ-lamlar yuumlkleyerek İsarsquoyı ait olduğu Yahudi inanccedil ve kuumlltuumlr havzasından koparmakta onu pagan duumlnyada bilinen ldquokurtarıcı-ilahrdquo motifleriyle bezemektedir27

9 Yeni Ahit uumlzerine yapılan birccedilok araştırma Yeni Ahit metinlerinin tarihsel İsarsquoyı ve İsarsquonın gerccedilek havarilerini goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrduumlğuumlnuuml ortaya koymaktadır Zi-ra Paulusrsquoun havarilerle aynı doğrultuda birlikte muumlcadele eden bir ldquodin kardeşirdquo ola-rak sunulması bu sayede muumlmkuumln kılınmaktadır Gerccedilekte ise Paulusrsquoun İsarsquonın ldquoori-jinalrdquo havarileriyle İsarsquonın kardeşi Yakup başta olmak uumlzere Yakup tarafından youmlneti-len Kuduumls cemaatiyle ve oumlzellikle başhavari Petrus ile arasında derin anlaşmazlıklar bulunduğu Paulusrsquoun İsa cemaati tarafından hiccedilbir zaman hiccedilbir iddiası youmlnuumlnden kabul edilmediği birccedilok delilden goumlruumllmektedir28 Oumlrneğin Paulusrsquoa goumlre havariler kendisinden daha farklı bir Mesih ve İncil tanıtmışlardır29 Havariler Paulusrsquou ldquoel-

25 Bu konuda İncil metinlerinde ccedilok sayıda kanıt bulunmaktadır Oumlrneğin şu pasajlara bk Matta 13 57 Markos

6 4 Luka 4 24 Yuhanna 4 44 Matta 23 29-32 Luka 11 46-52 Matta 22 1-10 Matta 21 10-11 Luka 7 16 Yuhanna 6 14 7 40 Markos 6 15 Yuhanna 9 17 Markos 8 27-28 Yuhanna 4 19 Luka 24 19

26 Paulus teolojisi İsarsquoyı eski peygamberler gibi bir peygamber olarak goumlrmemektedir Paulusrsquoa goumlre İsa oumlrneğin Musarsquodan uumlstuumln bir varlıktır Nitekim Paulusrsquoun Musarsquoya youmlnelik eleştirileri de bulunmaktadır Oumlrneğin bk 2 Korintliler 3 13

27 Yahudi anlayışı accedilısından bakılırsa İsarsquonın ldquoMesihrdquo oluşu 1rsquoinci yuumlzyılda birccedilok Yahudi iccedilin onun ldquoYahudilerin Kralırdquo olması anlamını taşımaktadır ldquoTanrı Oğlurdquo oluşu onun Tanrırsquonın has bir kulu yani dindar birisi olduğunu ifade etmektedir ldquoEfendirdquo olması ccedilevresinin İsarsquoya duyduğu saygının ve ona otorite sıfatı atfetmel-erinin bir yansımasıdır ldquoKurtarıcırdquo olması İsarsquonın İsrail halkını guumlnahlarından kurtaracağına işaret etmektedir Dolayısıyla İsa tuumlm bu kavramlar aracılığıyla aslında beşer bir varlık olarak tanımlanmaktadır Paulus ise bu kristolojik ifadelerin tuumlmuumlnuuml Yahudi bağlamından koparmakta bu kavramlara ilahi anlamlar ve bağlamlar yuumlklemekte yani onları yeniden yorumlamakta ve kullanmaktadır Oumlrneğin ldquoTanrı Oğlurdquo ifadesi oumlzelinde bk Duygu 2018b 155-181 Bu konuda daha detaylı bilgi iccedilin ayrıca bk Duygu 2018c

28 Bu konuda Yeni Ahit dacirchilinden deliller iccedilin Paulusrsquoun mektuplarına ve Elccedililerin İşleri Kitabırsquona bakılması yeterli olacaktır Yeni Ahit dışından deliller iccedilin Pseudo-Clemens metinleri oumlnemlidir Bu tartışmanın tuumlm de-tayları ve kanıtları iccedilin bk Duygu 2018c

29 Galatyalılar 1 6 2 Korintliler 11 1-5

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 633

ccedilihavarirdquo olarak goumlrmemişlerdir (εἰ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος)30 Havariler onu ldquosah-tekacircrduumlzenbaz olarakrdquo (ὡς πλάνοι) tanımlamışlardır31 Nitekim Paulusrsquoun havari ce-maati tarafından ldquoel altındanrdquo ve ldquogizlicerdquo izlendiği yine Paulusrsquoun mektuplarından gouml-ruumllmektedir32 Daha sonra goumlreceğimiz gibi bu ayrıntı Paulusrsquoun ldquoajanrdquo muamelesi goumlrduumlğuuml intibaı uyandırmaktadır Paulus ise havarileri ldquobudala olmaklardquo (ἄφρων) buuml-yuumlkluumlk taslayıp oumlvuumlnmekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) ve cemaat uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla (κατεσθίω) succedillamaktadır33 Bu bağlamda aslında her iki taraf birbirinden nefret etmektedir

10 Aynı ccedilerccedilevede Luka tarafından Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda yapılan Havariler Ccedilağı tas-virinin de guumlvenilir olmadığı bilinmektedir Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun mektupları Paulusrsquoun propagandasını yapmak amacıyla kaleme alınan ve İsarsquonın havarilerini gerccedilekte olma-dıkları şekillerde tasvir ederek Paulusrsquola aynı dinsel uumllkuumllerin paydaşı gibi resmeden bu kitabı birccedilok youmlnden ccediluumlruumltmektedir Nitekim ldquoElccedililerin İşlerirdquo ismini taşıyan bu kita-bın aslında yalnızca Paulusrsquoun İşlerirsquoni anlatma amacı taşıdığı bilim duumlnyasının XIX yuumlzyıldan beri bildiği bir gerccedilektir34

Kilise yukarıdaki oumlrneklerde belirginleşen ve bir ccedilırpıda ccediloğaltılabilecek buumltuumln bu ikilem du-rumlarda daima Paulusrsquoun goumlruumlşlerini esas almaktadır Bunun sonucunda yani Paulusrsquoun propa-gandasını yaptığı bu ldquoilahirdquo Mesih ile tarihin İsarsquosı birccedilok youmlnden bir tuumlrluuml uyuş(turula)madığı iccedilin Hristiyanlar tarih boyunca ldquokristolojirdquo35 denilen bir disiplin iccedilinde İsarsquonın kim olduğu sorusunu tar-tışmışlardır36 Aynı şekilde ve başka faktoumlrlerin de devreye girmesiyle yine temelde bu sebepten ta-rihsel suumlrecin ccedileşitli doumlnemlerinde boumlluumlnmuumlş ve farklı mezhepler etrafında kurumsallaşmışlardır37 İsa XVIII yuumlzyıldan itibaren ciddi bilimsel araştırmaların da konusu olmaktadır38 Nitekim bu ccediler-ccedilevede birccedilok araştırmacı tarafından (i) tarihsel İsarsquonın ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoten farklı bir şahsiyet ol-duğuna ve (ii) Hristiyanlığın o İsa tarafından değil de bu ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoin ismine izafeten Paulus tarafından kurulmuş bir din olduğuna ısrarla dikkat ccedilekilmektedir39

Bu bağlamda birccedilok araştırmacıya goumlre geleneksel Kilise ile buguumlnkuuml şekliyle Hıristiyanlık tari-hin İsarsquosı tarafından tebliğ edilen oumlğretileri buumlyuumlk oumllccediluumlde temsil etmemektedir40 Hıristiyanlık ya-şamı sırasında İsarsquoyı goumlrmediğini kendi ağzıyla soumlyleyen İsarsquonın veya havarilerin derslerine hiccedilbir zaman katılmayan İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında kendi ifadelerine goumlre İsa cemaatine zulmeden sonra-

30 1 Korintliler 9 2 31 2 Korintliler 6 8 32 Galatyalılar 2 4-5 33 2 Korintliler 11 18-23 34 Baur 1876 5 35 Kristoloji χριστός khristos ldquomesihrdquo ve λόγος logos ldquosoumlz anlatırdquo 36 Kavrama dair kimi detaylar ve soumlz konusu tartışmalara dair bazı oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018d 329-343 37 Bu konudaki detaylar iccedilin bk Duygu 2017a Duygu ndash Akalın 2017 Ccedilelik 1996 Kaccedilar 2009 38 Tarihsel İsa araştırmaları hakkında bilgilendirici bir sunum iccedilin bk Aydın 2001 1-41 Ayrıca aynı yazarın şu

kitabına da bk Aydın 2015 39 Bu goumlruumlşuuml dile getiren birccedilok araştırma arasında oumlrneğin bk Maccoby 1986 Guumlnduumlz 2004 Duygu 2018c

Ayrıca konunun farklı bağlamları hakkında şu ccedilalışmaya bk Batuk 2006 40 George 2005 108-109 (Yazar Katolik Kilisesirsquonin kendi duumlnyevi statuumlsuumlnuuml yuumlkseltmek maksadıyla İsarsquoyı uhrevi

acirclemde yuumlcelttiğini ve tarihi de yine aynı sebeple başarılı şekilde ccedilarpıttığını vurgulamaktadır)

Zafer DUYGU 634

sında ise oumlluumlmden dirildiği soumlylenen Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla birden bire ortaya ccedilıkan Pav-lusrsquoun mirasıdır Geleneksel Hristiyanlığın İsa tarafından hiccedilbir zaman guumlndeme getirilmeyen ldquoya-bancırdquo teolojik bir temelde yuumlkselmesi bu yuumlzden doğaldır41 Hacirclbuki yukarıda da belirtildiği gibi Paulusrsquoun gerccedilekte orijinal havariler tarafından ldquorakiprdquo ve hatta ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml anla-şılmaktadır

Oumlyleyse bu aşamada Paulusrsquoun kim olduğu onun Mesihrsquoten ve Mesihrsquoin oumlğretisinden ne istediği gibi sorular guumlndeme gelmektedir Paulus ldquoMesihrsquoin oumlğretilerirdquo soumlylemiyle aslında kendisince (ya da bir uumlst akıl tarafından) kurgulanan birtakım prensipleri vaaz ve ilan etmişse onun burada ne amaccedil guumlttuumlğuuml onu youmlnlendiren faktoumlrlerin neler olduğu tarihsel accedilıdan sorgulanmalıdır Bu makale te-mel duumlzeyde ve genel bir bakışla bu eski soruları yeniden guumlndeme getirmek yanıtlara ilişkin gele-neksel kabulleri bir kez daha tartışmaya accedilmak maksadını havidir Bu kapsamda Paulus hakkındaki birccedilok ezber yeniden sorgulanacak onun Yeni Ahitrsquote iddia edildiği gibi basit bir Yahudi din vaizi olup olmadığı sorusu tartışılacaktır Bu tartışmanın Filistin coğrafyasının I yuumlzyılda iccedilinde bulun-duğu siyasi sosyal ve kuumlltuumlrel koşullar ccedilerccedilevesinde yapılması gerekmektedir Makalede Paulusccedilu soumlylemlerin amacı doğrultusu ve sıhhati işte bu noktadan hareketle analiz edilmek istenmektedir Bu bağlamda makale dolaylı olarak Hristiyanlığın ortaya ccedilıkışı aşamasına dair kimi sonuccedillara ulaşmayı da hedeflemektedir Ancak bu denli geniş bir konunun bir makale hacminde tartışılacak olması oumlnemli bile olsalar bazı detayları yuumlzeysel işlemeyi hatta diğer bazılarını makale kapsamının dışında bırakmayı muumlcbir kılmaktadır

1 Paulus Hakkındaki Geleneksel Kabullerin Eleştirisi Paulusrsquoun kim olduğu sorusu geleneksel Kilise accedilısından basit yanıtlara sahiptir Buna goumlre Paulus veya Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Saul (Saulus) Kilikiarsquonın Tarsoacutes (Tarsus) şehrinden İb-rahim soyuna ve Benyamin oymağına mensup bir İbrani oumlz be oumlz bir Yahudirsquodir Paulusrsquoun Yahu-diler arasındaki yerleşik anlayışa uygun şekilde doğumundan sonra sekizinci guumln suumlnnet edildiği soumlylenmektedir O rivayete goumlre oumlluumlmden dirilip goumlğe yuumlkselen Mesihrsquoe iman etmeden yani Mesih tarafından ldquoelccedilirdquo olarak seccedililmeden oumlnce Yahudi geleneklerine ve Musa vasıtasıyla geldiğine inanı-lan Yasarsquonın kurallarına riayet bakımından titiz bir muumlmindir Hatta bu accedilıdan buumlnyesinde birccedilok bilge barındıran Ferisilik mezhebini esas almaktadır42 Nitekim Paulus Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın muhtemel yazarı Lukarsquoya goumlre doumlnemin oumlnde gelen Yahudi acirclimi Ferisi lider Gamalielrsquoin dizlerinin dibinde eğitim alarak yetişmiştir43

Yeni Ahit metinlerine goumlre Paulus Yahudi inancına olan bağlılığı nedeniyle ldquoYahudi inancın-dan sapmardquo olarak goumlrduumlğuuml İsa hareketine zuluumlm yapmakla nam salmıştır Bu bağlamda o İsa ce-maati uumlyelerini takip eden onları tutuklayıp hapse atan onlara karşı ldquooumlluumlm soluyanrdquo bir ldquozalimrdquo ola-

41 Bultmann 2007 3 (Yeni Ahit araştırmalarının oumlnde gelen ismi Rudolf Bultmann geleneksel Hristiyanlığın İsa

Mesihrsquoin ccedilarmıhtaki oumlluumlmuuml sonrasında dirildiği ve bunun da Tanrırsquonın kurtuluşa dair eskatolojik bir eylemi olduğu soumlylemine kadar tarih sahnesinde yer almadığını vurgulamaktadır Bultmannrsquoa goumlre bu mesaj İsarsquoya değil fakat (Paulus teolojisini esas alan) Kilisersquoye aittir)

42 Paulusrsquoa dair iddia ve kabuller bazen Paulusrsquoun kendi mektuplarında bazen Lukarsquoya atfedilen Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda bazen ise her ikisinde birden goumlruumllmektedir Oumlrneğin bk Filipililer 3 4-6 2 Korintliler 11 22 Romalılar 9 3 Elccedililerin İşleri 23 6-7

43 Elccedililerin İşleri 22 3

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 635

rak resmedilmektedir44 Ancak Paulus yine Yeni Ahitrsquote yer alan bazı metinlere goumlre muhtemelen İsarsquonın oumlluumlmuumlnden birkaccedil yıl sonra ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ve ardından dirilip goumlğe yuumlksel-diği soumlylenen Mesihrsquoten vahiy alarak onun ldquoelccedilisirdquo olarak atanmıştır Bu bağlamda Paulus ldquo(oumlteki) ulusların havarisirdquo (ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) ve Hristiyan misyonerlerin en meşhuru olmuştur45 Zira Paulus kendi iddiasına goumlre İsa Mesihrsquoin elccedilisi (ἀπόστολος Χριστοῦ Ἰησοῦ) olmaya Tanrı iradesiyle (διὰ θελήματος Θεοῦ) ccedilağrılmıştır O yaşamının bu yeni evresinde Mesihrsquoten aldığı vahiylerin ge-reğini yapmıştır hayatında yeni bir sayfa accedilmış Mesihrsquoin adını ve ldquokurtuluşrdquo getirdiği oumlne suumlruumllen oumlluumlmuuml ve dirilişi haberini (yani Paulusrsquoa goumlre Muumljdeİncilrsquoi) o guumlnkuuml duumlnyanın doumlrt bir yanında hatta doumlnemin başkenti Romarsquoda bile duyurmuştur46 İşte Hristiyanlık da bu suumlreccedilte ve bu sayede yani ldquoelccedilirdquo Paulusrsquoun Mesihrsquoin iradesini gerccedilekleştirmesiyle beraber ortaya ccedilıkmıştır

Paulus yine bazı rivayetlere goumlre ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak goumlrev yaptığı suumlreccedilte buumlyuumlk sıkıntılar da ccedilekmiştir Kimi zaman tartaklanıp doumlvuumllmuumlş bazen oumlluumlm tehlikesiyle karşı karşıya kalmış yer yer hapis hayatı yaşamıştır47 Ortadoğursquoyu Anadolursquoyu ve Avruparsquoyı kapsayan uumlccedil buumlyuumlk misyoner-lik seyahatinin sonrasında Kuduumlsrsquoe en son doumlnuumlşuumlnde Yahudiler tarafından linccedil edilmek bile is-tenmiştir48 Rivayete goumlre bunun ardından Romalılar tarafından tutuklanmıştır Birkaccedil yıl sonra başkent Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlş ve geleneksel inanca goumlre bundan da birkaccedil yıl sonra burada şehit edilmiştir49 Dolayısıyla geleneksel Kilisersquonin kabullerine goumlre Paulus Mesih uğruna muumlcadele et-miş cefakacircr bir Yahudi din vaizidir O Kilise tarihindeki en buumlyuumlk azizlerden biri hatta azizlerin en buumlyuumlğuumlduumlr Paulus Hristiyan duumlnyada Mesih inancının oumlnde gelen muumlmini olarak yacircd edilmekte-dir Ne var ki Paulusrsquoa dair buumltuumln bu kabullerin ne oranda sağlıklı oldukları ccedilok tartışmalıdır

Yeni Ahit metinleri veya Hristiyanlığın erken doumlnemini temsil eden kayıtlar rasyonel bir goumlzle okunduğunda Paulusrsquoa ilişkin yukarıda ana hatlarıyla verilen iddiaların ldquomitrdquo oldukları şuumlphesi uyanmaktadır Nitekim bu doğrultuda oumlnemli kanıtlar bulunmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun ldquoMe-sihrsquoin elccedilisirdquo olarak konumu ve Paulusccedilu iddiaların hikmeti ldquokerameti kendinden menkulrdquo niteli-ğindedir Ccediluumlnkuuml Paulus hakkında yukarıda sayılan kabuller yalnızca ve yalnızca Paulusrsquoun ve Luka kabilinden diğer Paulusccedilu yazarların Yeni Ahitrsquoi oluşturan metinlerinden gelmektedir50 Yakup is-

44 Konuya dair birccedilok pasaj arasından fikir vermesi iccedilin bk Elccedililerin İşleri 22 4 45 Paulusrsquoun iddiasına goumlre Muumljdersquoyi (İncilrsquoi) suumlnnetlilere (οἱ ἐκ περιτομῆς) bildirme işi nasıl yaşayan İsarsquonın

başhavarisi Petrosrsquoa verilmişse suumlnnetsizlere bildirme işi de (τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀκροβυστίας) dirilen İsarsquonın en buumlyuumlk havarisi olan kendisine tevdi edilmiştir Bu konuda bk Galatyalılar 2 7

46 Paulus ayrıca ldquoher ulustan insanın iman edip soumlz dinlemesini sağlamak iccedilin Mesih aracılığıyla ve onun adı uğruna Tanrı luumltfuna ve elccedililik goumlrevine sahip oldukrdquo şeklinde de konuşmaktadır Bk Romalılar 1 5

47 Paulusrsquoun kendisine youmlnelik bu iddiaları iccedilin oumlrneğin bk 2 Korintliler 11 23-26 48 Elccedililerin İşleri 21 27-36 49 Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası Yeni Ahitrsquote geccedilmemektedir Nitekim bu iddia muhtemelen gerccedilek durumu da

yansıtmamaktadır Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası 2rsquoinci yuumlzyıl başlarında ortaya ccedilıkmış ve sonraki Hristiyan yazarlar tarafından gelenek hacircline doumlnuumlştuumlruumllmuumlş olmalıdır Bu konuda bk Clement 5 Kısım Ignatius 12 kısım Krş Eusebius ii258 Kuduumlsrsquote tutuklanıp Romarsquoya goumltuumlruumllmesi suumlreci iccedilin bk Elccedililerin İşleri 21 33-2817 Ayrıca Paulusrsquoun Romarsquoda İsa davası uğruna şehit edildiği soumlylemi hakkında şu makalede verilen bilg-ilere ve değerlendirmelere bk Shaw 2015 73-100

50 Yeni Ahit kitabında yer alan mektuplardan on uumlccedil tanesi Paulus ismini taşımaktadır Araştırmacılara goumlre bun-ların yedisi Paulus tarafından yazılmıştır İkisinin yazarı tartışmalıdır Geriye kalanlar ise Pseudo- huumlviyeti taşımaktadır yani başkalarınca Paulus ismi kullanılarak yazılmışlardır Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri

Zafer DUYGU 636

mini taşıyan mektup istisnasıyla Yeni Ahitrsquote Paulusccedilu soumlylemlerin doğruluğunu veya guumlvenilirliği-ni teyit ya da tespit edecek başka bir metin geleneği de yoktur51 Uumlstelik Paulusrsquoun mektupları kimi zaman Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabı ise daima İsarsquonın havarilerini ve havarilerin dini duumlşuumlncele-rini gerccedilekle uyumsuz şekilde nakletmişlerdir Oumlrneğin Elccedililerin İşlerirsquone goumlre İsarsquonın oumlluumlmuuml son-rasında Yasarsquonın (Şeriat) kaldırıldığı ve Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasındaki ayırımın gide-rildiği youmlnuumlnde goumlruumlşler taşıyan başhavari Petrus ile cemaatin seccedilkin uumlyelerinden Barnabas Pau-lusrsquoun mektuplarına goumlre aslında Yasarsquoya bağlı kalmayı suumlrduumlrmuumlşler Yahudiler ile Yahudi olma-yanlar arasında belirleyici olan kuralları goumlzetmeye devam etmişlerdir52 Bu oumlrnek oumlzelinde Petrus ya da Barnabas tarafından yazılan herhangi bir metin buguumlne kadar ulaşmadığı iccedilin Paulusccedilu yazar-ların doğru soumlyleyip soumlylemediği konusunda yegacircne kanıt kendilerinin iddialarıdır Uumlstelik erken Hıristiyanlığa dair kaynakların bu tek yanlı yapısı ve yukarıdaki tuumlrden ccedilelişkiler rahatsız edici ve şuumlphe uyandırıcıdır Paulusccedilu kaynakların ne oranda guumlvenilir bilgiler naklettikleri ise tartışmalı-dır53

Oumlte yandan Yeni Ahit dışından bazı erken doumlnem kaynaklarında Paulusrsquoun şoumlhreti ccedilok koumltuumlduumlr Bu kaynaklarda Paulusrsquoun kendisine ve Mesihrsquoe youmlnelik iddialarına ve Paulusccedilu geleneğin yukarıda sayılan savlarına karşı itirazlar yuumlkselmektedir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Yahudi olduğu veya ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatı taşıdığı yahut gerccedilek ha-varilerle ldquobirlikrdquo iccedilinde Mesihrsquoin oumlğretilerini vaaz ettiği kabilin-den iddialar bu kaynaklarda kesin bir dille reddedilmekte hatta Paulusrsquoun Mesihrsquoe onun havarile-rine ve onların oumlğretilerine ldquoduumlşmanrdquo olduğu belirtilmektedir54 Bu olgu Paulusrsquoun erken yuumlzyıllar-da da tartışılan bir şahsiyet olduğunu goumlstermektedir Bunun da oumltesinde erken yuumlzyıllarda bazı İsa cemaatlerinde Paulus karşıtı eğilimlerin mevcudiyeti Irenaeusrsquotan Epiphaniusrsquoa kadar Paulus yanlısı Kilise yazarlarının II yuumlzyıldan itibaren kaleme aldıkları eserlerde de belirmektedir Oumlrneğin Irena-eus II yuumlzyılın ikinci yarısında Paulusrsquou reddeden İsa cemaati uumlyelerine hayıflanmakta onlardan

kısmının yazarı buumlyuumlk ihtimalle Lukarsquodır Luka Paulusrsquoun hekimi ve oumlğrencisi olarak tanınmaktadır Paulusrsquoa ve Paulusccedilu teolojiye dair iddialar en temel duumlzeyde Paulusrsquoun bu mektuplarından ve Lukarsquonın Elccedililerin İşleri adlı ccedilalışmasından guumlnuumlmuumlze yansımaktadır Yeni Ahit ayrıca başka isimler altında başka mektuplar da ihtiva etmektedir Ancak bu mektuplar da aslında meccedilhul yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır İncillerin ise İsarsquonın havarileri veya İsa doumlnemi olaylarının tanıkları tarafından yazılmadıkları ortaya konulmuştur Nitekim bu konuda Batırsquoda birccedilok ccedilalışma yapılmıştır Oumlrnek olması bakımından bk Ehrman 2000

51 İsarsquonın havarileri tarafından yazılan hiccedilbir metin buguumln elde değildir Yeni Ahitrsquote yer alan ve bazı havarilerin isimlerini taşıyan mektupların havariler tarafından yazılmadıkları kesin şekilde bilinmektedir Yakup isimli mektup ise Paulus teolojisine karşıt bir huumlviyet taşımaktadır Bu hususta bk Davis 2005 29-30

52 Oumlrneğin Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın 10 Kısmına bk (bilhassa 10 34-35) Krş Galatyalılar 2 11-16 53 Oumlzellikle şu ccedilalışmada verilen detaylara bk Luedemann 1984 54 Bu bağlamda oumlzellikle Pseudo-Clemens Metinleri isimli esere bakılmalıdır Pseudo-Clemens Metinleri (veya

Clemensrsquoe Atfedilen Literatuumlr) teolojik yapısı itibariyle buumlyuumlk oranda Paulusccedilu metinlerden terekkuumlp eden erken doumlnem Hristiyan edebiyatının oumlnemli bir istisnasıdır Eser III ya da IV yuumlzyılda kaleme alınmış olsa da ccedilok daha eski birtakım rivayetleri ihtiva etmektedir Paulus ve Paulusccedilu teolojik iddialar burada kesin olarak reddedilmektedir Pseudo-Clemens Metinleri Vaazlar ve Tanıtmalar şeklinde iki ayrı romanı (İng Homilies Recognitions) İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun Vaazlarırsquonı (Kerygmata Petrou) ve ayrıca oumlrneğin Petrus ile Ya-kuprsquoun karşılıklı mektupları gibi ilginccedil başka metinleri iccedilermektedir Bu esere dair kısa bilgilendirme iccedilin ayrıca Schoeps 1969 16-17 Koester 2000 211 Konu kapsamında değerlendirilen diğer bir kaynak iccedilin ise bk Pines 1966) (Pines burada Kādicirc Abduumllcebbacircrrsquoa ait fragmanlarda oumlnemli kanıtlar sunmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 633

ccedilihavarirdquo olarak goumlrmemişlerdir (εἰ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος)30 Havariler onu ldquosah-tekacircrduumlzenbaz olarakrdquo (ὡς πλάνοι) tanımlamışlardır31 Nitekim Paulusrsquoun havari ce-maati tarafından ldquoel altındanrdquo ve ldquogizlicerdquo izlendiği yine Paulusrsquoun mektuplarından gouml-ruumllmektedir32 Daha sonra goumlreceğimiz gibi bu ayrıntı Paulusrsquoun ldquoajanrdquo muamelesi goumlrduumlğuuml intibaı uyandırmaktadır Paulus ise havarileri ldquobudala olmaklardquo (ἄφρων) buuml-yuumlkluumlk taslayıp oumlvuumlnmekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) ve cemaat uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla (κατεσθίω) succedillamaktadır33 Bu bağlamda aslında her iki taraf birbirinden nefret etmektedir

10 Aynı ccedilerccedilevede Luka tarafından Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda yapılan Havariler Ccedilağı tas-virinin de guumlvenilir olmadığı bilinmektedir Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun mektupları Paulusrsquoun propagandasını yapmak amacıyla kaleme alınan ve İsarsquonın havarilerini gerccedilekte olma-dıkları şekillerde tasvir ederek Paulusrsquola aynı dinsel uumllkuumllerin paydaşı gibi resmeden bu kitabı birccedilok youmlnden ccediluumlruumltmektedir Nitekim ldquoElccedililerin İşlerirdquo ismini taşıyan bu kita-bın aslında yalnızca Paulusrsquoun İşlerirsquoni anlatma amacı taşıdığı bilim duumlnyasının XIX yuumlzyıldan beri bildiği bir gerccedilektir34

Kilise yukarıdaki oumlrneklerde belirginleşen ve bir ccedilırpıda ccediloğaltılabilecek buumltuumln bu ikilem du-rumlarda daima Paulusrsquoun goumlruumlşlerini esas almaktadır Bunun sonucunda yani Paulusrsquoun propa-gandasını yaptığı bu ldquoilahirdquo Mesih ile tarihin İsarsquosı birccedilok youmlnden bir tuumlrluuml uyuş(turula)madığı iccedilin Hristiyanlar tarih boyunca ldquokristolojirdquo35 denilen bir disiplin iccedilinde İsarsquonın kim olduğu sorusunu tar-tışmışlardır36 Aynı şekilde ve başka faktoumlrlerin de devreye girmesiyle yine temelde bu sebepten ta-rihsel suumlrecin ccedileşitli doumlnemlerinde boumlluumlnmuumlş ve farklı mezhepler etrafında kurumsallaşmışlardır37 İsa XVIII yuumlzyıldan itibaren ciddi bilimsel araştırmaların da konusu olmaktadır38 Nitekim bu ccediler-ccedilevede birccedilok araştırmacı tarafından (i) tarihsel İsarsquonın ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoten farklı bir şahsiyet ol-duğuna ve (ii) Hristiyanlığın o İsa tarafından değil de bu ldquoKurtarıcı-Mesihrdquoin ismine izafeten Paulus tarafından kurulmuş bir din olduğuna ısrarla dikkat ccedilekilmektedir39

Bu bağlamda birccedilok araştırmacıya goumlre geleneksel Kilise ile buguumlnkuuml şekliyle Hıristiyanlık tari-hin İsarsquosı tarafından tebliğ edilen oumlğretileri buumlyuumlk oumllccediluumlde temsil etmemektedir40 Hıristiyanlık ya-şamı sırasında İsarsquoyı goumlrmediğini kendi ağzıyla soumlyleyen İsarsquonın veya havarilerin derslerine hiccedilbir zaman katılmayan İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında kendi ifadelerine goumlre İsa cemaatine zulmeden sonra-

30 1 Korintliler 9 2 31 2 Korintliler 6 8 32 Galatyalılar 2 4-5 33 2 Korintliler 11 18-23 34 Baur 1876 5 35 Kristoloji χριστός khristos ldquomesihrdquo ve λόγος logos ldquosoumlz anlatırdquo 36 Kavrama dair kimi detaylar ve soumlz konusu tartışmalara dair bazı oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018d 329-343 37 Bu konudaki detaylar iccedilin bk Duygu 2017a Duygu ndash Akalın 2017 Ccedilelik 1996 Kaccedilar 2009 38 Tarihsel İsa araştırmaları hakkında bilgilendirici bir sunum iccedilin bk Aydın 2001 1-41 Ayrıca aynı yazarın şu

kitabına da bk Aydın 2015 39 Bu goumlruumlşuuml dile getiren birccedilok araştırma arasında oumlrneğin bk Maccoby 1986 Guumlnduumlz 2004 Duygu 2018c

Ayrıca konunun farklı bağlamları hakkında şu ccedilalışmaya bk Batuk 2006 40 George 2005 108-109 (Yazar Katolik Kilisesirsquonin kendi duumlnyevi statuumlsuumlnuuml yuumlkseltmek maksadıyla İsarsquoyı uhrevi

acirclemde yuumlcelttiğini ve tarihi de yine aynı sebeple başarılı şekilde ccedilarpıttığını vurgulamaktadır)

Zafer DUYGU 634

sında ise oumlluumlmden dirildiği soumlylenen Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla birden bire ortaya ccedilıkan Pav-lusrsquoun mirasıdır Geleneksel Hristiyanlığın İsa tarafından hiccedilbir zaman guumlndeme getirilmeyen ldquoya-bancırdquo teolojik bir temelde yuumlkselmesi bu yuumlzden doğaldır41 Hacirclbuki yukarıda da belirtildiği gibi Paulusrsquoun gerccedilekte orijinal havariler tarafından ldquorakiprdquo ve hatta ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml anla-şılmaktadır

Oumlyleyse bu aşamada Paulusrsquoun kim olduğu onun Mesihrsquoten ve Mesihrsquoin oumlğretisinden ne istediği gibi sorular guumlndeme gelmektedir Paulus ldquoMesihrsquoin oumlğretilerirdquo soumlylemiyle aslında kendisince (ya da bir uumlst akıl tarafından) kurgulanan birtakım prensipleri vaaz ve ilan etmişse onun burada ne amaccedil guumlttuumlğuuml onu youmlnlendiren faktoumlrlerin neler olduğu tarihsel accedilıdan sorgulanmalıdır Bu makale te-mel duumlzeyde ve genel bir bakışla bu eski soruları yeniden guumlndeme getirmek yanıtlara ilişkin gele-neksel kabulleri bir kez daha tartışmaya accedilmak maksadını havidir Bu kapsamda Paulus hakkındaki birccedilok ezber yeniden sorgulanacak onun Yeni Ahitrsquote iddia edildiği gibi basit bir Yahudi din vaizi olup olmadığı sorusu tartışılacaktır Bu tartışmanın Filistin coğrafyasının I yuumlzyılda iccedilinde bulun-duğu siyasi sosyal ve kuumlltuumlrel koşullar ccedilerccedilevesinde yapılması gerekmektedir Makalede Paulusccedilu soumlylemlerin amacı doğrultusu ve sıhhati işte bu noktadan hareketle analiz edilmek istenmektedir Bu bağlamda makale dolaylı olarak Hristiyanlığın ortaya ccedilıkışı aşamasına dair kimi sonuccedillara ulaşmayı da hedeflemektedir Ancak bu denli geniş bir konunun bir makale hacminde tartışılacak olması oumlnemli bile olsalar bazı detayları yuumlzeysel işlemeyi hatta diğer bazılarını makale kapsamının dışında bırakmayı muumlcbir kılmaktadır

1 Paulus Hakkındaki Geleneksel Kabullerin Eleştirisi Paulusrsquoun kim olduğu sorusu geleneksel Kilise accedilısından basit yanıtlara sahiptir Buna goumlre Paulus veya Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Saul (Saulus) Kilikiarsquonın Tarsoacutes (Tarsus) şehrinden İb-rahim soyuna ve Benyamin oymağına mensup bir İbrani oumlz be oumlz bir Yahudirsquodir Paulusrsquoun Yahu-diler arasındaki yerleşik anlayışa uygun şekilde doğumundan sonra sekizinci guumln suumlnnet edildiği soumlylenmektedir O rivayete goumlre oumlluumlmden dirilip goumlğe yuumlkselen Mesihrsquoe iman etmeden yani Mesih tarafından ldquoelccedilirdquo olarak seccedililmeden oumlnce Yahudi geleneklerine ve Musa vasıtasıyla geldiğine inanı-lan Yasarsquonın kurallarına riayet bakımından titiz bir muumlmindir Hatta bu accedilıdan buumlnyesinde birccedilok bilge barındıran Ferisilik mezhebini esas almaktadır42 Nitekim Paulus Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın muhtemel yazarı Lukarsquoya goumlre doumlnemin oumlnde gelen Yahudi acirclimi Ferisi lider Gamalielrsquoin dizlerinin dibinde eğitim alarak yetişmiştir43

Yeni Ahit metinlerine goumlre Paulus Yahudi inancına olan bağlılığı nedeniyle ldquoYahudi inancın-dan sapmardquo olarak goumlrduumlğuuml İsa hareketine zuluumlm yapmakla nam salmıştır Bu bağlamda o İsa ce-maati uumlyelerini takip eden onları tutuklayıp hapse atan onlara karşı ldquooumlluumlm soluyanrdquo bir ldquozalimrdquo ola-

41 Bultmann 2007 3 (Yeni Ahit araştırmalarının oumlnde gelen ismi Rudolf Bultmann geleneksel Hristiyanlığın İsa

Mesihrsquoin ccedilarmıhtaki oumlluumlmuuml sonrasında dirildiği ve bunun da Tanrırsquonın kurtuluşa dair eskatolojik bir eylemi olduğu soumlylemine kadar tarih sahnesinde yer almadığını vurgulamaktadır Bultmannrsquoa goumlre bu mesaj İsarsquoya değil fakat (Paulus teolojisini esas alan) Kilisersquoye aittir)

42 Paulusrsquoa dair iddia ve kabuller bazen Paulusrsquoun kendi mektuplarında bazen Lukarsquoya atfedilen Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda bazen ise her ikisinde birden goumlruumllmektedir Oumlrneğin bk Filipililer 3 4-6 2 Korintliler 11 22 Romalılar 9 3 Elccedililerin İşleri 23 6-7

43 Elccedililerin İşleri 22 3

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 635

rak resmedilmektedir44 Ancak Paulus yine Yeni Ahitrsquote yer alan bazı metinlere goumlre muhtemelen İsarsquonın oumlluumlmuumlnden birkaccedil yıl sonra ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ve ardından dirilip goumlğe yuumlksel-diği soumlylenen Mesihrsquoten vahiy alarak onun ldquoelccedilisirdquo olarak atanmıştır Bu bağlamda Paulus ldquo(oumlteki) ulusların havarisirdquo (ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) ve Hristiyan misyonerlerin en meşhuru olmuştur45 Zira Paulus kendi iddiasına goumlre İsa Mesihrsquoin elccedilisi (ἀπόστολος Χριστοῦ Ἰησοῦ) olmaya Tanrı iradesiyle (διὰ θελήματος Θεοῦ) ccedilağrılmıştır O yaşamının bu yeni evresinde Mesihrsquoten aldığı vahiylerin ge-reğini yapmıştır hayatında yeni bir sayfa accedilmış Mesihrsquoin adını ve ldquokurtuluşrdquo getirdiği oumlne suumlruumllen oumlluumlmuuml ve dirilişi haberini (yani Paulusrsquoa goumlre Muumljdeİncilrsquoi) o guumlnkuuml duumlnyanın doumlrt bir yanında hatta doumlnemin başkenti Romarsquoda bile duyurmuştur46 İşte Hristiyanlık da bu suumlreccedilte ve bu sayede yani ldquoelccedilirdquo Paulusrsquoun Mesihrsquoin iradesini gerccedilekleştirmesiyle beraber ortaya ccedilıkmıştır

Paulus yine bazı rivayetlere goumlre ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak goumlrev yaptığı suumlreccedilte buumlyuumlk sıkıntılar da ccedilekmiştir Kimi zaman tartaklanıp doumlvuumllmuumlş bazen oumlluumlm tehlikesiyle karşı karşıya kalmış yer yer hapis hayatı yaşamıştır47 Ortadoğursquoyu Anadolursquoyu ve Avruparsquoyı kapsayan uumlccedil buumlyuumlk misyoner-lik seyahatinin sonrasında Kuduumlsrsquoe en son doumlnuumlşuumlnde Yahudiler tarafından linccedil edilmek bile is-tenmiştir48 Rivayete goumlre bunun ardından Romalılar tarafından tutuklanmıştır Birkaccedil yıl sonra başkent Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlş ve geleneksel inanca goumlre bundan da birkaccedil yıl sonra burada şehit edilmiştir49 Dolayısıyla geleneksel Kilisersquonin kabullerine goumlre Paulus Mesih uğruna muumlcadele et-miş cefakacircr bir Yahudi din vaizidir O Kilise tarihindeki en buumlyuumlk azizlerden biri hatta azizlerin en buumlyuumlğuumlduumlr Paulus Hristiyan duumlnyada Mesih inancının oumlnde gelen muumlmini olarak yacircd edilmekte-dir Ne var ki Paulusrsquoa dair buumltuumln bu kabullerin ne oranda sağlıklı oldukları ccedilok tartışmalıdır

Yeni Ahit metinleri veya Hristiyanlığın erken doumlnemini temsil eden kayıtlar rasyonel bir goumlzle okunduğunda Paulusrsquoa ilişkin yukarıda ana hatlarıyla verilen iddiaların ldquomitrdquo oldukları şuumlphesi uyanmaktadır Nitekim bu doğrultuda oumlnemli kanıtlar bulunmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun ldquoMe-sihrsquoin elccedilisirdquo olarak konumu ve Paulusccedilu iddiaların hikmeti ldquokerameti kendinden menkulrdquo niteli-ğindedir Ccediluumlnkuuml Paulus hakkında yukarıda sayılan kabuller yalnızca ve yalnızca Paulusrsquoun ve Luka kabilinden diğer Paulusccedilu yazarların Yeni Ahitrsquoi oluşturan metinlerinden gelmektedir50 Yakup is-

44 Konuya dair birccedilok pasaj arasından fikir vermesi iccedilin bk Elccedililerin İşleri 22 4 45 Paulusrsquoun iddiasına goumlre Muumljdersquoyi (İncilrsquoi) suumlnnetlilere (οἱ ἐκ περιτομῆς) bildirme işi nasıl yaşayan İsarsquonın

başhavarisi Petrosrsquoa verilmişse suumlnnetsizlere bildirme işi de (τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀκροβυστίας) dirilen İsarsquonın en buumlyuumlk havarisi olan kendisine tevdi edilmiştir Bu konuda bk Galatyalılar 2 7

46 Paulus ayrıca ldquoher ulustan insanın iman edip soumlz dinlemesini sağlamak iccedilin Mesih aracılığıyla ve onun adı uğruna Tanrı luumltfuna ve elccedililik goumlrevine sahip oldukrdquo şeklinde de konuşmaktadır Bk Romalılar 1 5

47 Paulusrsquoun kendisine youmlnelik bu iddiaları iccedilin oumlrneğin bk 2 Korintliler 11 23-26 48 Elccedililerin İşleri 21 27-36 49 Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası Yeni Ahitrsquote geccedilmemektedir Nitekim bu iddia muhtemelen gerccedilek durumu da

yansıtmamaktadır Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası 2rsquoinci yuumlzyıl başlarında ortaya ccedilıkmış ve sonraki Hristiyan yazarlar tarafından gelenek hacircline doumlnuumlştuumlruumllmuumlş olmalıdır Bu konuda bk Clement 5 Kısım Ignatius 12 kısım Krş Eusebius ii258 Kuduumlsrsquote tutuklanıp Romarsquoya goumltuumlruumllmesi suumlreci iccedilin bk Elccedililerin İşleri 21 33-2817 Ayrıca Paulusrsquoun Romarsquoda İsa davası uğruna şehit edildiği soumlylemi hakkında şu makalede verilen bilg-ilere ve değerlendirmelere bk Shaw 2015 73-100

50 Yeni Ahit kitabında yer alan mektuplardan on uumlccedil tanesi Paulus ismini taşımaktadır Araştırmacılara goumlre bun-ların yedisi Paulus tarafından yazılmıştır İkisinin yazarı tartışmalıdır Geriye kalanlar ise Pseudo- huumlviyeti taşımaktadır yani başkalarınca Paulus ismi kullanılarak yazılmışlardır Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri

Zafer DUYGU 636

mini taşıyan mektup istisnasıyla Yeni Ahitrsquote Paulusccedilu soumlylemlerin doğruluğunu veya guumlvenilirliği-ni teyit ya da tespit edecek başka bir metin geleneği de yoktur51 Uumlstelik Paulusrsquoun mektupları kimi zaman Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabı ise daima İsarsquonın havarilerini ve havarilerin dini duumlşuumlncele-rini gerccedilekle uyumsuz şekilde nakletmişlerdir Oumlrneğin Elccedililerin İşlerirsquone goumlre İsarsquonın oumlluumlmuuml son-rasında Yasarsquonın (Şeriat) kaldırıldığı ve Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasındaki ayırımın gide-rildiği youmlnuumlnde goumlruumlşler taşıyan başhavari Petrus ile cemaatin seccedilkin uumlyelerinden Barnabas Pau-lusrsquoun mektuplarına goumlre aslında Yasarsquoya bağlı kalmayı suumlrduumlrmuumlşler Yahudiler ile Yahudi olma-yanlar arasında belirleyici olan kuralları goumlzetmeye devam etmişlerdir52 Bu oumlrnek oumlzelinde Petrus ya da Barnabas tarafından yazılan herhangi bir metin buguumlne kadar ulaşmadığı iccedilin Paulusccedilu yazar-ların doğru soumlyleyip soumlylemediği konusunda yegacircne kanıt kendilerinin iddialarıdır Uumlstelik erken Hıristiyanlığa dair kaynakların bu tek yanlı yapısı ve yukarıdaki tuumlrden ccedilelişkiler rahatsız edici ve şuumlphe uyandırıcıdır Paulusccedilu kaynakların ne oranda guumlvenilir bilgiler naklettikleri ise tartışmalı-dır53

Oumlte yandan Yeni Ahit dışından bazı erken doumlnem kaynaklarında Paulusrsquoun şoumlhreti ccedilok koumltuumlduumlr Bu kaynaklarda Paulusrsquoun kendisine ve Mesihrsquoe youmlnelik iddialarına ve Paulusccedilu geleneğin yukarıda sayılan savlarına karşı itirazlar yuumlkselmektedir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Yahudi olduğu veya ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatı taşıdığı yahut gerccedilek ha-varilerle ldquobirlikrdquo iccedilinde Mesihrsquoin oumlğretilerini vaaz ettiği kabilin-den iddialar bu kaynaklarda kesin bir dille reddedilmekte hatta Paulusrsquoun Mesihrsquoe onun havarile-rine ve onların oumlğretilerine ldquoduumlşmanrdquo olduğu belirtilmektedir54 Bu olgu Paulusrsquoun erken yuumlzyıllar-da da tartışılan bir şahsiyet olduğunu goumlstermektedir Bunun da oumltesinde erken yuumlzyıllarda bazı İsa cemaatlerinde Paulus karşıtı eğilimlerin mevcudiyeti Irenaeusrsquotan Epiphaniusrsquoa kadar Paulus yanlısı Kilise yazarlarının II yuumlzyıldan itibaren kaleme aldıkları eserlerde de belirmektedir Oumlrneğin Irena-eus II yuumlzyılın ikinci yarısında Paulusrsquou reddeden İsa cemaati uumlyelerine hayıflanmakta onlardan

kısmının yazarı buumlyuumlk ihtimalle Lukarsquodır Luka Paulusrsquoun hekimi ve oumlğrencisi olarak tanınmaktadır Paulusrsquoa ve Paulusccedilu teolojiye dair iddialar en temel duumlzeyde Paulusrsquoun bu mektuplarından ve Lukarsquonın Elccedililerin İşleri adlı ccedilalışmasından guumlnuumlmuumlze yansımaktadır Yeni Ahit ayrıca başka isimler altında başka mektuplar da ihtiva etmektedir Ancak bu mektuplar da aslında meccedilhul yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır İncillerin ise İsarsquonın havarileri veya İsa doumlnemi olaylarının tanıkları tarafından yazılmadıkları ortaya konulmuştur Nitekim bu konuda Batırsquoda birccedilok ccedilalışma yapılmıştır Oumlrnek olması bakımından bk Ehrman 2000

51 İsarsquonın havarileri tarafından yazılan hiccedilbir metin buguumln elde değildir Yeni Ahitrsquote yer alan ve bazı havarilerin isimlerini taşıyan mektupların havariler tarafından yazılmadıkları kesin şekilde bilinmektedir Yakup isimli mektup ise Paulus teolojisine karşıt bir huumlviyet taşımaktadır Bu hususta bk Davis 2005 29-30

52 Oumlrneğin Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın 10 Kısmına bk (bilhassa 10 34-35) Krş Galatyalılar 2 11-16 53 Oumlzellikle şu ccedilalışmada verilen detaylara bk Luedemann 1984 54 Bu bağlamda oumlzellikle Pseudo-Clemens Metinleri isimli esere bakılmalıdır Pseudo-Clemens Metinleri (veya

Clemensrsquoe Atfedilen Literatuumlr) teolojik yapısı itibariyle buumlyuumlk oranda Paulusccedilu metinlerden terekkuumlp eden erken doumlnem Hristiyan edebiyatının oumlnemli bir istisnasıdır Eser III ya da IV yuumlzyılda kaleme alınmış olsa da ccedilok daha eski birtakım rivayetleri ihtiva etmektedir Paulus ve Paulusccedilu teolojik iddialar burada kesin olarak reddedilmektedir Pseudo-Clemens Metinleri Vaazlar ve Tanıtmalar şeklinde iki ayrı romanı (İng Homilies Recognitions) İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun Vaazlarırsquonı (Kerygmata Petrou) ve ayrıca oumlrneğin Petrus ile Ya-kuprsquoun karşılıklı mektupları gibi ilginccedil başka metinleri iccedilermektedir Bu esere dair kısa bilgilendirme iccedilin ayrıca Schoeps 1969 16-17 Koester 2000 211 Konu kapsamında değerlendirilen diğer bir kaynak iccedilin ise bk Pines 1966) (Pines burada Kādicirc Abduumllcebbacircrrsquoa ait fragmanlarda oumlnemli kanıtlar sunmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 634

sında ise oumlluumlmden dirildiği soumlylenen Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla birden bire ortaya ccedilıkan Pav-lusrsquoun mirasıdır Geleneksel Hristiyanlığın İsa tarafından hiccedilbir zaman guumlndeme getirilmeyen ldquoya-bancırdquo teolojik bir temelde yuumlkselmesi bu yuumlzden doğaldır41 Hacirclbuki yukarıda da belirtildiği gibi Paulusrsquoun gerccedilekte orijinal havariler tarafından ldquorakiprdquo ve hatta ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml anla-şılmaktadır

Oumlyleyse bu aşamada Paulusrsquoun kim olduğu onun Mesihrsquoten ve Mesihrsquoin oumlğretisinden ne istediği gibi sorular guumlndeme gelmektedir Paulus ldquoMesihrsquoin oumlğretilerirdquo soumlylemiyle aslında kendisince (ya da bir uumlst akıl tarafından) kurgulanan birtakım prensipleri vaaz ve ilan etmişse onun burada ne amaccedil guumlttuumlğuuml onu youmlnlendiren faktoumlrlerin neler olduğu tarihsel accedilıdan sorgulanmalıdır Bu makale te-mel duumlzeyde ve genel bir bakışla bu eski soruları yeniden guumlndeme getirmek yanıtlara ilişkin gele-neksel kabulleri bir kez daha tartışmaya accedilmak maksadını havidir Bu kapsamda Paulus hakkındaki birccedilok ezber yeniden sorgulanacak onun Yeni Ahitrsquote iddia edildiği gibi basit bir Yahudi din vaizi olup olmadığı sorusu tartışılacaktır Bu tartışmanın Filistin coğrafyasının I yuumlzyılda iccedilinde bulun-duğu siyasi sosyal ve kuumlltuumlrel koşullar ccedilerccedilevesinde yapılması gerekmektedir Makalede Paulusccedilu soumlylemlerin amacı doğrultusu ve sıhhati işte bu noktadan hareketle analiz edilmek istenmektedir Bu bağlamda makale dolaylı olarak Hristiyanlığın ortaya ccedilıkışı aşamasına dair kimi sonuccedillara ulaşmayı da hedeflemektedir Ancak bu denli geniş bir konunun bir makale hacminde tartışılacak olması oumlnemli bile olsalar bazı detayları yuumlzeysel işlemeyi hatta diğer bazılarını makale kapsamının dışında bırakmayı muumlcbir kılmaktadır

1 Paulus Hakkındaki Geleneksel Kabullerin Eleştirisi Paulusrsquoun kim olduğu sorusu geleneksel Kilise accedilısından basit yanıtlara sahiptir Buna goumlre Paulus veya Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Saul (Saulus) Kilikiarsquonın Tarsoacutes (Tarsus) şehrinden İb-rahim soyuna ve Benyamin oymağına mensup bir İbrani oumlz be oumlz bir Yahudirsquodir Paulusrsquoun Yahu-diler arasındaki yerleşik anlayışa uygun şekilde doğumundan sonra sekizinci guumln suumlnnet edildiği soumlylenmektedir O rivayete goumlre oumlluumlmden dirilip goumlğe yuumlkselen Mesihrsquoe iman etmeden yani Mesih tarafından ldquoelccedilirdquo olarak seccedililmeden oumlnce Yahudi geleneklerine ve Musa vasıtasıyla geldiğine inanı-lan Yasarsquonın kurallarına riayet bakımından titiz bir muumlmindir Hatta bu accedilıdan buumlnyesinde birccedilok bilge barındıran Ferisilik mezhebini esas almaktadır42 Nitekim Paulus Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın muhtemel yazarı Lukarsquoya goumlre doumlnemin oumlnde gelen Yahudi acirclimi Ferisi lider Gamalielrsquoin dizlerinin dibinde eğitim alarak yetişmiştir43

Yeni Ahit metinlerine goumlre Paulus Yahudi inancına olan bağlılığı nedeniyle ldquoYahudi inancın-dan sapmardquo olarak goumlrduumlğuuml İsa hareketine zuluumlm yapmakla nam salmıştır Bu bağlamda o İsa ce-maati uumlyelerini takip eden onları tutuklayıp hapse atan onlara karşı ldquooumlluumlm soluyanrdquo bir ldquozalimrdquo ola-

41 Bultmann 2007 3 (Yeni Ahit araştırmalarının oumlnde gelen ismi Rudolf Bultmann geleneksel Hristiyanlığın İsa

Mesihrsquoin ccedilarmıhtaki oumlluumlmuuml sonrasında dirildiği ve bunun da Tanrırsquonın kurtuluşa dair eskatolojik bir eylemi olduğu soumlylemine kadar tarih sahnesinde yer almadığını vurgulamaktadır Bultmannrsquoa goumlre bu mesaj İsarsquoya değil fakat (Paulus teolojisini esas alan) Kilisersquoye aittir)

42 Paulusrsquoa dair iddia ve kabuller bazen Paulusrsquoun kendi mektuplarında bazen Lukarsquoya atfedilen Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda bazen ise her ikisinde birden goumlruumllmektedir Oumlrneğin bk Filipililer 3 4-6 2 Korintliler 11 22 Romalılar 9 3 Elccedililerin İşleri 23 6-7

43 Elccedililerin İşleri 22 3

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 635

rak resmedilmektedir44 Ancak Paulus yine Yeni Ahitrsquote yer alan bazı metinlere goumlre muhtemelen İsarsquonın oumlluumlmuumlnden birkaccedil yıl sonra ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ve ardından dirilip goumlğe yuumlksel-diği soumlylenen Mesihrsquoten vahiy alarak onun ldquoelccedilisirdquo olarak atanmıştır Bu bağlamda Paulus ldquo(oumlteki) ulusların havarisirdquo (ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) ve Hristiyan misyonerlerin en meşhuru olmuştur45 Zira Paulus kendi iddiasına goumlre İsa Mesihrsquoin elccedilisi (ἀπόστολος Χριστοῦ Ἰησοῦ) olmaya Tanrı iradesiyle (διὰ θελήματος Θεοῦ) ccedilağrılmıştır O yaşamının bu yeni evresinde Mesihrsquoten aldığı vahiylerin ge-reğini yapmıştır hayatında yeni bir sayfa accedilmış Mesihrsquoin adını ve ldquokurtuluşrdquo getirdiği oumlne suumlruumllen oumlluumlmuuml ve dirilişi haberini (yani Paulusrsquoa goumlre Muumljdeİncilrsquoi) o guumlnkuuml duumlnyanın doumlrt bir yanında hatta doumlnemin başkenti Romarsquoda bile duyurmuştur46 İşte Hristiyanlık da bu suumlreccedilte ve bu sayede yani ldquoelccedilirdquo Paulusrsquoun Mesihrsquoin iradesini gerccedilekleştirmesiyle beraber ortaya ccedilıkmıştır

Paulus yine bazı rivayetlere goumlre ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak goumlrev yaptığı suumlreccedilte buumlyuumlk sıkıntılar da ccedilekmiştir Kimi zaman tartaklanıp doumlvuumllmuumlş bazen oumlluumlm tehlikesiyle karşı karşıya kalmış yer yer hapis hayatı yaşamıştır47 Ortadoğursquoyu Anadolursquoyu ve Avruparsquoyı kapsayan uumlccedil buumlyuumlk misyoner-lik seyahatinin sonrasında Kuduumlsrsquoe en son doumlnuumlşuumlnde Yahudiler tarafından linccedil edilmek bile is-tenmiştir48 Rivayete goumlre bunun ardından Romalılar tarafından tutuklanmıştır Birkaccedil yıl sonra başkent Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlş ve geleneksel inanca goumlre bundan da birkaccedil yıl sonra burada şehit edilmiştir49 Dolayısıyla geleneksel Kilisersquonin kabullerine goumlre Paulus Mesih uğruna muumlcadele et-miş cefakacircr bir Yahudi din vaizidir O Kilise tarihindeki en buumlyuumlk azizlerden biri hatta azizlerin en buumlyuumlğuumlduumlr Paulus Hristiyan duumlnyada Mesih inancının oumlnde gelen muumlmini olarak yacircd edilmekte-dir Ne var ki Paulusrsquoa dair buumltuumln bu kabullerin ne oranda sağlıklı oldukları ccedilok tartışmalıdır

Yeni Ahit metinleri veya Hristiyanlığın erken doumlnemini temsil eden kayıtlar rasyonel bir goumlzle okunduğunda Paulusrsquoa ilişkin yukarıda ana hatlarıyla verilen iddiaların ldquomitrdquo oldukları şuumlphesi uyanmaktadır Nitekim bu doğrultuda oumlnemli kanıtlar bulunmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun ldquoMe-sihrsquoin elccedilisirdquo olarak konumu ve Paulusccedilu iddiaların hikmeti ldquokerameti kendinden menkulrdquo niteli-ğindedir Ccediluumlnkuuml Paulus hakkında yukarıda sayılan kabuller yalnızca ve yalnızca Paulusrsquoun ve Luka kabilinden diğer Paulusccedilu yazarların Yeni Ahitrsquoi oluşturan metinlerinden gelmektedir50 Yakup is-

44 Konuya dair birccedilok pasaj arasından fikir vermesi iccedilin bk Elccedililerin İşleri 22 4 45 Paulusrsquoun iddiasına goumlre Muumljdersquoyi (İncilrsquoi) suumlnnetlilere (οἱ ἐκ περιτομῆς) bildirme işi nasıl yaşayan İsarsquonın

başhavarisi Petrosrsquoa verilmişse suumlnnetsizlere bildirme işi de (τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀκροβυστίας) dirilen İsarsquonın en buumlyuumlk havarisi olan kendisine tevdi edilmiştir Bu konuda bk Galatyalılar 2 7

46 Paulus ayrıca ldquoher ulustan insanın iman edip soumlz dinlemesini sağlamak iccedilin Mesih aracılığıyla ve onun adı uğruna Tanrı luumltfuna ve elccedililik goumlrevine sahip oldukrdquo şeklinde de konuşmaktadır Bk Romalılar 1 5

47 Paulusrsquoun kendisine youmlnelik bu iddiaları iccedilin oumlrneğin bk 2 Korintliler 11 23-26 48 Elccedililerin İşleri 21 27-36 49 Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası Yeni Ahitrsquote geccedilmemektedir Nitekim bu iddia muhtemelen gerccedilek durumu da

yansıtmamaktadır Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası 2rsquoinci yuumlzyıl başlarında ortaya ccedilıkmış ve sonraki Hristiyan yazarlar tarafından gelenek hacircline doumlnuumlştuumlruumllmuumlş olmalıdır Bu konuda bk Clement 5 Kısım Ignatius 12 kısım Krş Eusebius ii258 Kuduumlsrsquote tutuklanıp Romarsquoya goumltuumlruumllmesi suumlreci iccedilin bk Elccedililerin İşleri 21 33-2817 Ayrıca Paulusrsquoun Romarsquoda İsa davası uğruna şehit edildiği soumlylemi hakkında şu makalede verilen bilg-ilere ve değerlendirmelere bk Shaw 2015 73-100

50 Yeni Ahit kitabında yer alan mektuplardan on uumlccedil tanesi Paulus ismini taşımaktadır Araştırmacılara goumlre bun-ların yedisi Paulus tarafından yazılmıştır İkisinin yazarı tartışmalıdır Geriye kalanlar ise Pseudo- huumlviyeti taşımaktadır yani başkalarınca Paulus ismi kullanılarak yazılmışlardır Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri

Zafer DUYGU 636

mini taşıyan mektup istisnasıyla Yeni Ahitrsquote Paulusccedilu soumlylemlerin doğruluğunu veya guumlvenilirliği-ni teyit ya da tespit edecek başka bir metin geleneği de yoktur51 Uumlstelik Paulusrsquoun mektupları kimi zaman Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabı ise daima İsarsquonın havarilerini ve havarilerin dini duumlşuumlncele-rini gerccedilekle uyumsuz şekilde nakletmişlerdir Oumlrneğin Elccedililerin İşlerirsquone goumlre İsarsquonın oumlluumlmuuml son-rasında Yasarsquonın (Şeriat) kaldırıldığı ve Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasındaki ayırımın gide-rildiği youmlnuumlnde goumlruumlşler taşıyan başhavari Petrus ile cemaatin seccedilkin uumlyelerinden Barnabas Pau-lusrsquoun mektuplarına goumlre aslında Yasarsquoya bağlı kalmayı suumlrduumlrmuumlşler Yahudiler ile Yahudi olma-yanlar arasında belirleyici olan kuralları goumlzetmeye devam etmişlerdir52 Bu oumlrnek oumlzelinde Petrus ya da Barnabas tarafından yazılan herhangi bir metin buguumlne kadar ulaşmadığı iccedilin Paulusccedilu yazar-ların doğru soumlyleyip soumlylemediği konusunda yegacircne kanıt kendilerinin iddialarıdır Uumlstelik erken Hıristiyanlığa dair kaynakların bu tek yanlı yapısı ve yukarıdaki tuumlrden ccedilelişkiler rahatsız edici ve şuumlphe uyandırıcıdır Paulusccedilu kaynakların ne oranda guumlvenilir bilgiler naklettikleri ise tartışmalı-dır53

Oumlte yandan Yeni Ahit dışından bazı erken doumlnem kaynaklarında Paulusrsquoun şoumlhreti ccedilok koumltuumlduumlr Bu kaynaklarda Paulusrsquoun kendisine ve Mesihrsquoe youmlnelik iddialarına ve Paulusccedilu geleneğin yukarıda sayılan savlarına karşı itirazlar yuumlkselmektedir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Yahudi olduğu veya ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatı taşıdığı yahut gerccedilek ha-varilerle ldquobirlikrdquo iccedilinde Mesihrsquoin oumlğretilerini vaaz ettiği kabilin-den iddialar bu kaynaklarda kesin bir dille reddedilmekte hatta Paulusrsquoun Mesihrsquoe onun havarile-rine ve onların oumlğretilerine ldquoduumlşmanrdquo olduğu belirtilmektedir54 Bu olgu Paulusrsquoun erken yuumlzyıllar-da da tartışılan bir şahsiyet olduğunu goumlstermektedir Bunun da oumltesinde erken yuumlzyıllarda bazı İsa cemaatlerinde Paulus karşıtı eğilimlerin mevcudiyeti Irenaeusrsquotan Epiphaniusrsquoa kadar Paulus yanlısı Kilise yazarlarının II yuumlzyıldan itibaren kaleme aldıkları eserlerde de belirmektedir Oumlrneğin Irena-eus II yuumlzyılın ikinci yarısında Paulusrsquou reddeden İsa cemaati uumlyelerine hayıflanmakta onlardan

kısmının yazarı buumlyuumlk ihtimalle Lukarsquodır Luka Paulusrsquoun hekimi ve oumlğrencisi olarak tanınmaktadır Paulusrsquoa ve Paulusccedilu teolojiye dair iddialar en temel duumlzeyde Paulusrsquoun bu mektuplarından ve Lukarsquonın Elccedililerin İşleri adlı ccedilalışmasından guumlnuumlmuumlze yansımaktadır Yeni Ahit ayrıca başka isimler altında başka mektuplar da ihtiva etmektedir Ancak bu mektuplar da aslında meccedilhul yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır İncillerin ise İsarsquonın havarileri veya İsa doumlnemi olaylarının tanıkları tarafından yazılmadıkları ortaya konulmuştur Nitekim bu konuda Batırsquoda birccedilok ccedilalışma yapılmıştır Oumlrnek olması bakımından bk Ehrman 2000

51 İsarsquonın havarileri tarafından yazılan hiccedilbir metin buguumln elde değildir Yeni Ahitrsquote yer alan ve bazı havarilerin isimlerini taşıyan mektupların havariler tarafından yazılmadıkları kesin şekilde bilinmektedir Yakup isimli mektup ise Paulus teolojisine karşıt bir huumlviyet taşımaktadır Bu hususta bk Davis 2005 29-30

52 Oumlrneğin Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın 10 Kısmına bk (bilhassa 10 34-35) Krş Galatyalılar 2 11-16 53 Oumlzellikle şu ccedilalışmada verilen detaylara bk Luedemann 1984 54 Bu bağlamda oumlzellikle Pseudo-Clemens Metinleri isimli esere bakılmalıdır Pseudo-Clemens Metinleri (veya

Clemensrsquoe Atfedilen Literatuumlr) teolojik yapısı itibariyle buumlyuumlk oranda Paulusccedilu metinlerden terekkuumlp eden erken doumlnem Hristiyan edebiyatının oumlnemli bir istisnasıdır Eser III ya da IV yuumlzyılda kaleme alınmış olsa da ccedilok daha eski birtakım rivayetleri ihtiva etmektedir Paulus ve Paulusccedilu teolojik iddialar burada kesin olarak reddedilmektedir Pseudo-Clemens Metinleri Vaazlar ve Tanıtmalar şeklinde iki ayrı romanı (İng Homilies Recognitions) İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun Vaazlarırsquonı (Kerygmata Petrou) ve ayrıca oumlrneğin Petrus ile Ya-kuprsquoun karşılıklı mektupları gibi ilginccedil başka metinleri iccedilermektedir Bu esere dair kısa bilgilendirme iccedilin ayrıca Schoeps 1969 16-17 Koester 2000 211 Konu kapsamında değerlendirilen diğer bir kaynak iccedilin ise bk Pines 1966) (Pines burada Kādicirc Abduumllcebbacircrrsquoa ait fragmanlarda oumlnemli kanıtlar sunmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 635

rak resmedilmektedir44 Ancak Paulus yine Yeni Ahitrsquote yer alan bazı metinlere goumlre muhtemelen İsarsquonın oumlluumlmuumlnden birkaccedil yıl sonra ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ve ardından dirilip goumlğe yuumlksel-diği soumlylenen Mesihrsquoten vahiy alarak onun ldquoelccedilisirdquo olarak atanmıştır Bu bağlamda Paulus ldquo(oumlteki) ulusların havarisirdquo (ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν) ve Hristiyan misyonerlerin en meşhuru olmuştur45 Zira Paulus kendi iddiasına goumlre İsa Mesihrsquoin elccedilisi (ἀπόστολος Χριστοῦ Ἰησοῦ) olmaya Tanrı iradesiyle (διὰ θελήματος Θεοῦ) ccedilağrılmıştır O yaşamının bu yeni evresinde Mesihrsquoten aldığı vahiylerin ge-reğini yapmıştır hayatında yeni bir sayfa accedilmış Mesihrsquoin adını ve ldquokurtuluşrdquo getirdiği oumlne suumlruumllen oumlluumlmuuml ve dirilişi haberini (yani Paulusrsquoa goumlre Muumljdeİncilrsquoi) o guumlnkuuml duumlnyanın doumlrt bir yanında hatta doumlnemin başkenti Romarsquoda bile duyurmuştur46 İşte Hristiyanlık da bu suumlreccedilte ve bu sayede yani ldquoelccedilirdquo Paulusrsquoun Mesihrsquoin iradesini gerccedilekleştirmesiyle beraber ortaya ccedilıkmıştır

Paulus yine bazı rivayetlere goumlre ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak goumlrev yaptığı suumlreccedilte buumlyuumlk sıkıntılar da ccedilekmiştir Kimi zaman tartaklanıp doumlvuumllmuumlş bazen oumlluumlm tehlikesiyle karşı karşıya kalmış yer yer hapis hayatı yaşamıştır47 Ortadoğursquoyu Anadolursquoyu ve Avruparsquoyı kapsayan uumlccedil buumlyuumlk misyoner-lik seyahatinin sonrasında Kuduumlsrsquoe en son doumlnuumlşuumlnde Yahudiler tarafından linccedil edilmek bile is-tenmiştir48 Rivayete goumlre bunun ardından Romalılar tarafından tutuklanmıştır Birkaccedil yıl sonra başkent Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlş ve geleneksel inanca goumlre bundan da birkaccedil yıl sonra burada şehit edilmiştir49 Dolayısıyla geleneksel Kilisersquonin kabullerine goumlre Paulus Mesih uğruna muumlcadele et-miş cefakacircr bir Yahudi din vaizidir O Kilise tarihindeki en buumlyuumlk azizlerden biri hatta azizlerin en buumlyuumlğuumlduumlr Paulus Hristiyan duumlnyada Mesih inancının oumlnde gelen muumlmini olarak yacircd edilmekte-dir Ne var ki Paulusrsquoa dair buumltuumln bu kabullerin ne oranda sağlıklı oldukları ccedilok tartışmalıdır

Yeni Ahit metinleri veya Hristiyanlığın erken doumlnemini temsil eden kayıtlar rasyonel bir goumlzle okunduğunda Paulusrsquoa ilişkin yukarıda ana hatlarıyla verilen iddiaların ldquomitrdquo oldukları şuumlphesi uyanmaktadır Nitekim bu doğrultuda oumlnemli kanıtlar bulunmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun ldquoMe-sihrsquoin elccedilisirdquo olarak konumu ve Paulusccedilu iddiaların hikmeti ldquokerameti kendinden menkulrdquo niteli-ğindedir Ccediluumlnkuuml Paulus hakkında yukarıda sayılan kabuller yalnızca ve yalnızca Paulusrsquoun ve Luka kabilinden diğer Paulusccedilu yazarların Yeni Ahitrsquoi oluşturan metinlerinden gelmektedir50 Yakup is-

44 Konuya dair birccedilok pasaj arasından fikir vermesi iccedilin bk Elccedililerin İşleri 22 4 45 Paulusrsquoun iddiasına goumlre Muumljdersquoyi (İncilrsquoi) suumlnnetlilere (οἱ ἐκ περιτομῆς) bildirme işi nasıl yaşayan İsarsquonın

başhavarisi Petrosrsquoa verilmişse suumlnnetsizlere bildirme işi de (τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀκροβυστίας) dirilen İsarsquonın en buumlyuumlk havarisi olan kendisine tevdi edilmiştir Bu konuda bk Galatyalılar 2 7

46 Paulus ayrıca ldquoher ulustan insanın iman edip soumlz dinlemesini sağlamak iccedilin Mesih aracılığıyla ve onun adı uğruna Tanrı luumltfuna ve elccedililik goumlrevine sahip oldukrdquo şeklinde de konuşmaktadır Bk Romalılar 1 5

47 Paulusrsquoun kendisine youmlnelik bu iddiaları iccedilin oumlrneğin bk 2 Korintliler 11 23-26 48 Elccedililerin İşleri 21 27-36 49 Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası Yeni Ahitrsquote geccedilmemektedir Nitekim bu iddia muhtemelen gerccedilek durumu da

yansıtmamaktadır Paulusrsquoun şehit edildiği iddiası 2rsquoinci yuumlzyıl başlarında ortaya ccedilıkmış ve sonraki Hristiyan yazarlar tarafından gelenek hacircline doumlnuumlştuumlruumllmuumlş olmalıdır Bu konuda bk Clement 5 Kısım Ignatius 12 kısım Krş Eusebius ii258 Kuduumlsrsquote tutuklanıp Romarsquoya goumltuumlruumllmesi suumlreci iccedilin bk Elccedililerin İşleri 21 33-2817 Ayrıca Paulusrsquoun Romarsquoda İsa davası uğruna şehit edildiği soumlylemi hakkında şu makalede verilen bilg-ilere ve değerlendirmelere bk Shaw 2015 73-100

50 Yeni Ahit kitabında yer alan mektuplardan on uumlccedil tanesi Paulus ismini taşımaktadır Araştırmacılara goumlre bun-ların yedisi Paulus tarafından yazılmıştır İkisinin yazarı tartışmalıdır Geriye kalanlar ise Pseudo- huumlviyeti taşımaktadır yani başkalarınca Paulus ismi kullanılarak yazılmışlardır Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri

Zafer DUYGU 636

mini taşıyan mektup istisnasıyla Yeni Ahitrsquote Paulusccedilu soumlylemlerin doğruluğunu veya guumlvenilirliği-ni teyit ya da tespit edecek başka bir metin geleneği de yoktur51 Uumlstelik Paulusrsquoun mektupları kimi zaman Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabı ise daima İsarsquonın havarilerini ve havarilerin dini duumlşuumlncele-rini gerccedilekle uyumsuz şekilde nakletmişlerdir Oumlrneğin Elccedililerin İşlerirsquone goumlre İsarsquonın oumlluumlmuuml son-rasında Yasarsquonın (Şeriat) kaldırıldığı ve Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasındaki ayırımın gide-rildiği youmlnuumlnde goumlruumlşler taşıyan başhavari Petrus ile cemaatin seccedilkin uumlyelerinden Barnabas Pau-lusrsquoun mektuplarına goumlre aslında Yasarsquoya bağlı kalmayı suumlrduumlrmuumlşler Yahudiler ile Yahudi olma-yanlar arasında belirleyici olan kuralları goumlzetmeye devam etmişlerdir52 Bu oumlrnek oumlzelinde Petrus ya da Barnabas tarafından yazılan herhangi bir metin buguumlne kadar ulaşmadığı iccedilin Paulusccedilu yazar-ların doğru soumlyleyip soumlylemediği konusunda yegacircne kanıt kendilerinin iddialarıdır Uumlstelik erken Hıristiyanlığa dair kaynakların bu tek yanlı yapısı ve yukarıdaki tuumlrden ccedilelişkiler rahatsız edici ve şuumlphe uyandırıcıdır Paulusccedilu kaynakların ne oranda guumlvenilir bilgiler naklettikleri ise tartışmalı-dır53

Oumlte yandan Yeni Ahit dışından bazı erken doumlnem kaynaklarında Paulusrsquoun şoumlhreti ccedilok koumltuumlduumlr Bu kaynaklarda Paulusrsquoun kendisine ve Mesihrsquoe youmlnelik iddialarına ve Paulusccedilu geleneğin yukarıda sayılan savlarına karşı itirazlar yuumlkselmektedir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Yahudi olduğu veya ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatı taşıdığı yahut gerccedilek ha-varilerle ldquobirlikrdquo iccedilinde Mesihrsquoin oumlğretilerini vaaz ettiği kabilin-den iddialar bu kaynaklarda kesin bir dille reddedilmekte hatta Paulusrsquoun Mesihrsquoe onun havarile-rine ve onların oumlğretilerine ldquoduumlşmanrdquo olduğu belirtilmektedir54 Bu olgu Paulusrsquoun erken yuumlzyıllar-da da tartışılan bir şahsiyet olduğunu goumlstermektedir Bunun da oumltesinde erken yuumlzyıllarda bazı İsa cemaatlerinde Paulus karşıtı eğilimlerin mevcudiyeti Irenaeusrsquotan Epiphaniusrsquoa kadar Paulus yanlısı Kilise yazarlarının II yuumlzyıldan itibaren kaleme aldıkları eserlerde de belirmektedir Oumlrneğin Irena-eus II yuumlzyılın ikinci yarısında Paulusrsquou reddeden İsa cemaati uumlyelerine hayıflanmakta onlardan

kısmının yazarı buumlyuumlk ihtimalle Lukarsquodır Luka Paulusrsquoun hekimi ve oumlğrencisi olarak tanınmaktadır Paulusrsquoa ve Paulusccedilu teolojiye dair iddialar en temel duumlzeyde Paulusrsquoun bu mektuplarından ve Lukarsquonın Elccedililerin İşleri adlı ccedilalışmasından guumlnuumlmuumlze yansımaktadır Yeni Ahit ayrıca başka isimler altında başka mektuplar da ihtiva etmektedir Ancak bu mektuplar da aslında meccedilhul yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır İncillerin ise İsarsquonın havarileri veya İsa doumlnemi olaylarının tanıkları tarafından yazılmadıkları ortaya konulmuştur Nitekim bu konuda Batırsquoda birccedilok ccedilalışma yapılmıştır Oumlrnek olması bakımından bk Ehrman 2000

51 İsarsquonın havarileri tarafından yazılan hiccedilbir metin buguumln elde değildir Yeni Ahitrsquote yer alan ve bazı havarilerin isimlerini taşıyan mektupların havariler tarafından yazılmadıkları kesin şekilde bilinmektedir Yakup isimli mektup ise Paulus teolojisine karşıt bir huumlviyet taşımaktadır Bu hususta bk Davis 2005 29-30

52 Oumlrneğin Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın 10 Kısmına bk (bilhassa 10 34-35) Krş Galatyalılar 2 11-16 53 Oumlzellikle şu ccedilalışmada verilen detaylara bk Luedemann 1984 54 Bu bağlamda oumlzellikle Pseudo-Clemens Metinleri isimli esere bakılmalıdır Pseudo-Clemens Metinleri (veya

Clemensrsquoe Atfedilen Literatuumlr) teolojik yapısı itibariyle buumlyuumlk oranda Paulusccedilu metinlerden terekkuumlp eden erken doumlnem Hristiyan edebiyatının oumlnemli bir istisnasıdır Eser III ya da IV yuumlzyılda kaleme alınmış olsa da ccedilok daha eski birtakım rivayetleri ihtiva etmektedir Paulus ve Paulusccedilu teolojik iddialar burada kesin olarak reddedilmektedir Pseudo-Clemens Metinleri Vaazlar ve Tanıtmalar şeklinde iki ayrı romanı (İng Homilies Recognitions) İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun Vaazlarırsquonı (Kerygmata Petrou) ve ayrıca oumlrneğin Petrus ile Ya-kuprsquoun karşılıklı mektupları gibi ilginccedil başka metinleri iccedilermektedir Bu esere dair kısa bilgilendirme iccedilin ayrıca Schoeps 1969 16-17 Koester 2000 211 Konu kapsamında değerlendirilen diğer bir kaynak iccedilin ise bk Pines 1966) (Pines burada Kādicirc Abduumllcebbacircrrsquoa ait fragmanlarda oumlnemli kanıtlar sunmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 636

mini taşıyan mektup istisnasıyla Yeni Ahitrsquote Paulusccedilu soumlylemlerin doğruluğunu veya guumlvenilirliği-ni teyit ya da tespit edecek başka bir metin geleneği de yoktur51 Uumlstelik Paulusrsquoun mektupları kimi zaman Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabı ise daima İsarsquonın havarilerini ve havarilerin dini duumlşuumlncele-rini gerccedilekle uyumsuz şekilde nakletmişlerdir Oumlrneğin Elccedililerin İşlerirsquone goumlre İsarsquonın oumlluumlmuuml son-rasında Yasarsquonın (Şeriat) kaldırıldığı ve Yahudiler ile Yahudi olmayanlar arasındaki ayırımın gide-rildiği youmlnuumlnde goumlruumlşler taşıyan başhavari Petrus ile cemaatin seccedilkin uumlyelerinden Barnabas Pau-lusrsquoun mektuplarına goumlre aslında Yasarsquoya bağlı kalmayı suumlrduumlrmuumlşler Yahudiler ile Yahudi olma-yanlar arasında belirleyici olan kuralları goumlzetmeye devam etmişlerdir52 Bu oumlrnek oumlzelinde Petrus ya da Barnabas tarafından yazılan herhangi bir metin buguumlne kadar ulaşmadığı iccedilin Paulusccedilu yazar-ların doğru soumlyleyip soumlylemediği konusunda yegacircne kanıt kendilerinin iddialarıdır Uumlstelik erken Hıristiyanlığa dair kaynakların bu tek yanlı yapısı ve yukarıdaki tuumlrden ccedilelişkiler rahatsız edici ve şuumlphe uyandırıcıdır Paulusccedilu kaynakların ne oranda guumlvenilir bilgiler naklettikleri ise tartışmalı-dır53

Oumlte yandan Yeni Ahit dışından bazı erken doumlnem kaynaklarında Paulusrsquoun şoumlhreti ccedilok koumltuumlduumlr Bu kaynaklarda Paulusrsquoun kendisine ve Mesihrsquoe youmlnelik iddialarına ve Paulusccedilu geleneğin yukarıda sayılan savlarına karşı itirazlar yuumlkselmektedir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Yahudi olduğu veya ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatı taşıdığı yahut gerccedilek ha-varilerle ldquobirlikrdquo iccedilinde Mesihrsquoin oumlğretilerini vaaz ettiği kabilin-den iddialar bu kaynaklarda kesin bir dille reddedilmekte hatta Paulusrsquoun Mesihrsquoe onun havarile-rine ve onların oumlğretilerine ldquoduumlşmanrdquo olduğu belirtilmektedir54 Bu olgu Paulusrsquoun erken yuumlzyıllar-da da tartışılan bir şahsiyet olduğunu goumlstermektedir Bunun da oumltesinde erken yuumlzyıllarda bazı İsa cemaatlerinde Paulus karşıtı eğilimlerin mevcudiyeti Irenaeusrsquotan Epiphaniusrsquoa kadar Paulus yanlısı Kilise yazarlarının II yuumlzyıldan itibaren kaleme aldıkları eserlerde de belirmektedir Oumlrneğin Irena-eus II yuumlzyılın ikinci yarısında Paulusrsquou reddeden İsa cemaati uumlyelerine hayıflanmakta onlardan

kısmının yazarı buumlyuumlk ihtimalle Lukarsquodır Luka Paulusrsquoun hekimi ve oumlğrencisi olarak tanınmaktadır Paulusrsquoa ve Paulusccedilu teolojiye dair iddialar en temel duumlzeyde Paulusrsquoun bu mektuplarından ve Lukarsquonın Elccedililerin İşleri adlı ccedilalışmasından guumlnuumlmuumlze yansımaktadır Yeni Ahit ayrıca başka isimler altında başka mektuplar da ihtiva etmektedir Ancak bu mektuplar da aslında meccedilhul yazarlar tarafından kaleme alınmışlardır İncillerin ise İsarsquonın havarileri veya İsa doumlnemi olaylarının tanıkları tarafından yazılmadıkları ortaya konulmuştur Nitekim bu konuda Batırsquoda birccedilok ccedilalışma yapılmıştır Oumlrnek olması bakımından bk Ehrman 2000

51 İsarsquonın havarileri tarafından yazılan hiccedilbir metin buguumln elde değildir Yeni Ahitrsquote yer alan ve bazı havarilerin isimlerini taşıyan mektupların havariler tarafından yazılmadıkları kesin şekilde bilinmektedir Yakup isimli mektup ise Paulus teolojisine karşıt bir huumlviyet taşımaktadır Bu hususta bk Davis 2005 29-30

52 Oumlrneğin Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın 10 Kısmına bk (bilhassa 10 34-35) Krş Galatyalılar 2 11-16 53 Oumlzellikle şu ccedilalışmada verilen detaylara bk Luedemann 1984 54 Bu bağlamda oumlzellikle Pseudo-Clemens Metinleri isimli esere bakılmalıdır Pseudo-Clemens Metinleri (veya

Clemensrsquoe Atfedilen Literatuumlr) teolojik yapısı itibariyle buumlyuumlk oranda Paulusccedilu metinlerden terekkuumlp eden erken doumlnem Hristiyan edebiyatının oumlnemli bir istisnasıdır Eser III ya da IV yuumlzyılda kaleme alınmış olsa da ccedilok daha eski birtakım rivayetleri ihtiva etmektedir Paulus ve Paulusccedilu teolojik iddialar burada kesin olarak reddedilmektedir Pseudo-Clemens Metinleri Vaazlar ve Tanıtmalar şeklinde iki ayrı romanı (İng Homilies Recognitions) İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun Vaazlarırsquonı (Kerygmata Petrou) ve ayrıca oumlrneğin Petrus ile Ya-kuprsquoun karşılıklı mektupları gibi ilginccedil başka metinleri iccedilermektedir Bu esere dair kısa bilgilendirme iccedilin ayrıca Schoeps 1969 16-17 Koester 2000 211 Konu kapsamında değerlendirilen diğer bir kaynak iccedilin ise bk Pines 1966) (Pines burada Kādicirc Abduumllcebbacircrrsquoa ait fragmanlarda oumlnemli kanıtlar sunmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 637

Paulusrsquou da kabul etmelerini istemekte eğer etmeyeceklerse o halde her şeyi reddetmeleri gerektiği-ni ileri suumlrmektedir Epiphanius ise III yuumlzyıl sonlarında Paulusrsquoun bazı cemaatler tarafından ldquosah-tekacircrrdquo ve ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlnuuml onun ldquosahte bir elccedilirdquo olduğuna ve ldquokendi uydurduklarını vaaz ettiğinerdquo dair iddiaların ortalıkta dolaştığını not etmektedir Dolayısıyla Paulus tarihsel suumlreccedilte İsarsquoya iman eden herkes tarafından ldquoMesihrsquoin havarisirdquo olarak goumlruumllmemiştir55

Bununla beraber daha oumlnce de belirtildiği uumlzere bir yanda yaşayan İsa ile Paulus oumlbuumlr yanda İsa sonrası doumlnemde Paulus ile Kuduumls havari cemaati arasında savunulan goumlruumlşler bakımından derin bir uccedilurum bulunduğu ortadadır İncillerin arka planını oluşturan rivayet gelenekleri incelendiğin-de tarihsel İsarsquoyı nakleden daha oumlzguumln ve otantik rivayetler ile aynı İncil metinlerine sinmiş durum-daki Paulusccedilu tortuyu yansıtan rivayetler arasında ccedilelişkiler bulunduğu guumln yuumlzuumlne ccedilıkmaktadır İşte bu sebeple İsa oumlrneğin bir yerde oumlğrencilerini yalnızca İsrail ulusuna yollamakta başka bir yer-de ise onları buumltuumln insanlığı vaftiz etmeye goumlndermektedir İsa bir yerde Musa Yasasırsquonı onaylamak-tadır Başka bazı rivayetler ise Mesihrsquoin gelişiyle beraber Yasarsquonın kaldırıldığı savını ileri suumlrmekte-dir Bu denli zıt yargılar nasıl olabilmektedir Buguumlnkuuml İncilleri kaleme almış olan Paulusccedilu meccedilhul yazarlar Paulusccedilu rivayet geleneklerini kullanmak suretiyle sonradan ortaya ccedilıkacak olan (yani İncil metinlerinde ismen zikredilmeyen) ama aslında İncillerin yazılmasından oumlnce Hıristiyan duumlnyada etkisini goumlstermeye başlayan Paulusrsquoun ldquoulusların havarisirdquo olarak goumlrevini ve Paulusccedilu teolojinin iddialarını meşru zemine oturtma olanağı yaratmışlardır Dolayısıyla mevcut İnciller isim verme-den aslında Paulusrsquou muumljdeleyen metinlerdir Paulusrsquoun ve Paulusccedilu goumlruumlşlerin propagandası ama-cıyla yazılan Elccedililerin İşleri Kitabı ise Paulusrsquoun mektuplarıyla karşılaştırıldığında İsa sonrası douml-nemde Paulus ile havariler arasında hiccedilbir accedilıdan ldquobirlikrdquo bulunmadığı anlaşılmaktadır56 Paulus buumltuumln kaynaklarca ldquoİsarsquonın kardeşirdquo diye tanıtılan ve eşsiz dindarlığı ve Yasarsquoya olan bağlılığı ile o doumlnem Yahudi inanccedil havzasında buumlyuumlk saygınlık edinen cemaatin lideri Yakup57 ve Petrus başta olmak uumlzere havariler iccedilin ldquohainrdquo ldquoyalancırdquo ve ldquoduumlşmanrdquodır58 Yakuprsquoun youmlnettiği Kuduumls havari ce-maati ile Paulus arasında monoteizm kavramı Mesihrsquoin şahsiyeti ve oumlğretileri Musarsquonın Yasası ldquokurtuluşrdquo kavramı dinin veya inancın neyi gerektirdiği haram-helal mefhumları ve suumlnnet gibi en temel konularda bile anlaşmazlık bulunduğu vakıadır Ve ayrıca Paulusrsquoun İsa cemaatinin liderle-rinden birisi olduğuna Yakup Petrus veya Yuhanna gibi cemaat oumlnderlerinin oumlğretmenleri olan İsarsquonın oumlğretileri hakkında sonradan ortaya ccedilıkan Paulusrsquola pazarlık yaptıklarına hatta Paulusrsquoun ce-maat tarafından muhatap alındığına ve dahi onun cemaate dacirchil olduğuna dair Paulusrsquoun ve Pau-lusccedilu yazarların iddiaları dışında hiccedilbir inandırıcı kanıt bulunmamaktadır

Son olarak ve en oumlnemlisi Paulus siyasi duruşu itibariyle Kuduumls havari cemaatinin sahip oldu-ğundan daha başka bir ideolojiyi temsil etmektedir Paulus eğer bizzat yazdığı satırlara ve yaşamına

55 Tuumlm detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 629-652 56 Daha oumlnce buna dair birkaccedil oumlrnek verilmişti 57 Yakup İsa cemaatini İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında (MS 33) 62 yılına kadar youmlneten adaleti ve otoritesiyle

tanınan ccedilok oumlnemli bir tarihsel şahsiyettir Yakup hakkındaki tuumlm detaylar iccedilin bk Eisenman 1996a 58 İşte bu yuumlzden Paulus Galatya cemaatine yazdığı mektupta ısrarla yalancı olmadığını oumlne suumlrmekte (120 ve

416) ve kendisini savunmaya ccedilalışmaktadır Paulusrsquoun cemaat iccedilinden bazılarınca ldquoduumlşmanrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml aynı mektubun 4 16 pasajından anlaşılmaktadır Paulus Romalılara mektubunda kendisiyle ilgili yanlış succedilla-malar yapıldığını oumlne suumlrmektedir (3 4-8 ve 9 1) Yazarı tartışmalı bir mektup olan 1 Timoteosrsquota hem Pau-lusrsquoun ldquoelccedilirdquo olduğunun kanıtlanma endişesi hem de onun ldquoyalancırdquo olmadığı youmlnuumlndeki savunma dikkat ccedilek-mektedir

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 638

dair anlatılanlara bakılırsa o zamanlar Filistinrsquoi kontroluuml altında bulunduran Roma youmlnetimi yanlı-sı ayrıca boumllgede Romalılar adına huumlkuumlm suumlren guumlccedil odaklarını memnun edecek tuumlrde bir politik ideolojinin taraftarıdır59 Paulusrsquoun Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila bahis konusu edilmeyen Elccedililerin İşlerirsquonde ise muhtemelen uumlstuuml oumlrtuumllmek istenen ama bazı metinlerin satır araları dikkatle okundu-ğunda şuumlphe uyandıran bu ilginccedil siyasi duruşu hatta başka bazı kaynakların yardımıyla belirginleş-tirilen birtakım ilişkileri Kuduumls havari cemaati de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar Roma egemenliği altındaki Yahudiler arasında oumlfke patlaması yaratmış gibidir Bu bağlamdaki bazı kanıtlar Paulusrsquoun Kuduumlsrsquote işte bu yuumlzden yani Roma youmlnetimi yanlısı bir ldquohainrdquo olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin Yahudilerin linccedil teşebbuumlsuumlne uğradığı bunun sonrasında da pusu kurulmak suretiyle oumllduumlruumllmek istendiği inti-baı uyandırmaktadır60 Elccedililerin İşleri Kitabırsquonın anlatımında Paulusrsquoun kendi canını ve Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin iddialarını pagan bir imparatorluğun buumlrokratlarına askerlerine ve hatta bizzat Ro-marsquodaki imparatorun takdirine taşıma isteği goumlstermesi61 hatta onun ldquoRoma vatandaşlığırdquo kabilin-den ccedilok seccedilkin bir statuumlyuuml haiz bulunması62 bu bağlamdaki bir tarih okumasıyla daha anlamlı ol-maktadır Aslında Paulus meselesinin pek bahsi yapılmamakla birlikte belki de en can alıcı noktası burasıdır Paulusrsquou Filistinrsquoin I yuumlzyıldaki siyasi atmosferi iccedilinde incelemek onun boumllgeyi kontrol eden guumlccedil odaklarıyla yakınlığını ve bağlantılarını tartışmaya accedilmak ilginccedil sonuccedillara ulaşmayı muumlmkuumln kılmakta Hristiyanlığın bir din olarak oturduğu zemin konusunda fikirler vermektedir

Paulusrsquoun biyografisi nakledildiği kadarıyla insanı şaşırtan kimi detaylar iccedilermektedir Oumlrneğin Paulusrsquoun Mesih davası iccedilin muumlcadele ettiği ve bu esnada suumlrekli tehdit ve tehlike altında yaşadığı ileri suumlruumllmektedir Ancak Paulusrsquoun talihi her zaman Mesihrsquoten ccedilok daha yaver gitmiştir Kaynak-lara goumlre tarihin İsarsquosı bu Mesihlik meselesi yuumlzuumlnden Romalılar ve Romalılarla muumlşterek ccedilalışan elit Yahudiler tarafından kısa suumlrede ortadan kaldırılmıştır63 Hacirclbuki o Mesihrsquole aynı davayı guumlttuuml-ğuuml soumlylenen Paulus imparatorluğun birccedilok eyaletinde ve şehrinde hatta Romalıların elinde tutuklu olduğu iddia edildiği doumlnemlerde bile ccedilok uzun yıllar boyunca dilediği gibi hareket etmiş oldukccedila başarılı bir kariyer geccedilirmiştir Soumlz gelimi Mesih inancı yuumlzuumlnden Yahudiler tarafından linccedil edildiği soumlylenen Stefanosrsquoun aksine64 Hristiyanlığın en buumlyuumlk misyoneri Paulus birccedilok linccedil teşebbuumlsuumlnden kurtulmayı başarmıştır65 Paulusrsquoun ldquohep yaver gidenrdquo şansını bir ldquomuumlminrdquo goumlzuumlnden ldquoilahi yardımrdquo kavramıyla accedilıklamak belki muumlmkuumlnduumlr Hatta yuumlzeysel bir tarih okumasıyla onun ldquoRoma vatan-

59 Bu hususta oumlrneğin bk Romalılar 13 1-7 60 Elccedililerin İşleri 19 1-21 35 ve devamında başka kısımlar 61 Elccedililerin İşleri Kitabı 21 Kısımdan itibaren okunmalıdır Her ne kadar burada Paulusrsquoun Romalılarca tu-

tuklandığı iddia edilse de aslında Romalı askerler Paulusrsquou her tuumlrluuml tehlikeden koruyup kurtarmışlar Romalı buumlrokratlar onu saraylarda ağırlamışlardır Oumlrneğin bu anlatımda geccedilen bir pasaja goumlre Paulusrsquoun succedilsuz olduğu uumlst duumlzey Romalıların ağzından nakledilmiştir Ancak davasını imparatora iletmek iccedilin ısrar eden bizzat Paulusrsquotur (26 30-32)

62 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 22 22-29 63 Mevcut doumlrt İncilin ve bazı apokrif İncillerin anlatımı İsarsquonın Romalılar (ve daha az sayıdaki bazı kayıtlara goumlre

Yahudiler) tarafından ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml (ve sonrasında dirildiği) iddiasını iccedilermektedir Bu ko-nuya ilişkin birccedilok detay iccedilin bk Luedemann 1995 Ayrıca şu eserdeki yorumlara bk Aydın 2014

64 Stefanrsquoın şehit edildiği iddiası ve anlatım iccedilin bk Elccedililerin İşleri 6 8-8 1 65 Lukarsquonın Yeni Ahitrsquote yer alan Elccedililerin İşleri adlı eserine goumlre Paulus Roma İmparatorluğursquonun geniş ara-

zisinde en az uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik turu atmıştır Ayrıca MS 50rsquoli yılların sonunda Romalılar tarafından tu-tuklanarak Romarsquoya goumltuumlruumllmuumlştuumlr

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 639

daşlığırdquo statuumlsuumlnden kaynaklanan ldquodokunulmazlığırdquo savını guumlndeme getirmek olasıdır66 Tarihsel accedilıdan bakıldığında ise bunların dışında başka olasılıklar da bahis konusu edilmelidir Bu yuumlzden de makalenin ilerleyen sayfalarında yukarıda bahsi geccedilen kimi hususlara yeniden doumlnuumllecektir

2 Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Paulus Birccedilok modern araştırma İsarsquonın yaşadığı I yuumlzyılda Filistin Yahudilerirsquonin siyasi sosyal dini kuumll-tuumlrel ve iktisadi accedilılardan oldukccedila ağır koşullar altında olduklarını ortaya koymaktadır Hacirclbuki bu perspektif Roma yanlısı ideolojinin taraftarı olan Yeni Ahit yazarlarınca ve bilhassa İncilleri kaleme alan muumlellifler tarafından nakledilmemektedir Bu bağlamda Filistin Yahudileri MOuml VIII yuumlzyıldan itibaren yabancı işgalleri ve kuumlltuumlrel baskılar yaşamışlardır Bu baskılar İsa oumlncesi doumlnemde de suumlr-mektedir Filistin Yahudileri MOuml 63rsquote Buumlyuumlk Pompeiusrsquoun askeri harekacirctıyla birlikte doumlnemin suuml-per guumlcuuml olan Roma İmparatorluğu lsquonun youmlnetimi altına girmişlerdir Romalılar MOuml 40rsquota Herodes isimli bir kralı boumllgeye atamışlardır MOuml 6rsquodan itibaren Ioudaia (Yahudiye) denilen ve Kuduumlsrsquouuml de iccedileren eyaleti doğrudan atadıkları bir praefectus vasıtasıyla youmlnetmişlerdir Diğer bazı boumllgelerde ise Herodes suumllalesine (Herodesler) mensup krallar Romalılar namına youmlnetimi suumlrduumlrmuumlşlerdir67 Bu ccedilerccedilevede İsarsquonın yaşadığı doumlnemde o coğrafyada Romalıların ve ayrıca Romalılar namına boumllgede huumlkuumlm suumlren yerel guumlccedillerin (Herodesler) kurdukları duumlzen hacirckimdir Romalılar kaynaklara goumlre Yahudiler accedilısından kutsal sayılan Tapınakrsquoa yine Yahudi duumlşuumlncesi perspektifinden ldquokirletmekrdquo diye ifade edilebilecek tuumlrden muamele etmişlerdir Boumllgede mukim birccedilok insanı koumlle yapmışlardır Koumly ve kasabaları sistemli şekilde yağmalamışlardır Hatta bazen katliamlara varan uygulamalara youmlnelmişlerdir68 Yahudilerin birccediloğu bu gibi nedenlerle Roma youmlnetimini ldquoişgalcirdquo ve ldquozalimrdquo gibi tabirlerle tanımlamışlardır Nitekim Filistin kırsalında gelenekccedili Yahudilerin dini sebeplerle Tan-rırsquoya ve Tanrı Yasasırsquona kendileri gibi inanmayan oumlteki (pagan) ulusları ldquomurdarrdquo olarak goumlrduumlkleri onları oumltekileştirdikleri onlarla karışmamaya oumlzen goumlsterdikleri hem Yeni Ahit metinlerinde hem modern araştırmalarda belirtilmektedir69 Boumlylece bu kısa anlatımdan iki sonuccedil ccedilıkmaktadır (i) Roma duumlnyasınca temsil edilen Hellen kuumlltuumlruumlnuumln o zamanlar Filistin şehirlerinde ve oumlzellikle seccedil-kin ve entelektuumlel Yahudiler arasında belirli oranda yayıldığı bilinse de yine de gelenekccedili veya daha muhafazakacircr Yahudiler ile Yahudi olmayan pagan toplumlar (gentiles ἔθνη) arasında belirgin bir ayırım bulunmaktadır (ii) Bu yuumlzden de soumlz konusu bu gelenekccedili kesimler veya hiccedil değilse bu ke-simlerden bazı ccedilevreler Roma youmlnetimini benimsememektedir

21 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoi Youmlneten Guumlccedil Odakları I yuumlzyılda Filistinrsquode uumlccedil belirgin odak youmlnetim tabakasını oluşturmaktadır (i) Romalılar buumltuumln Ak-deniz Havzasırsquonda olduğu gibi Filistinrsquode de youmlneten guumlccediltuumlr (ii) Herodesler bazı boumllgeleri Romalı-lardan aldıkları yetkiyle ve onlar namına youmlneten kraliyet ailesi mensuplarıdır (iii) Statuuml sahibi var-

66 Roma vatandaşı olmak o guumlnkuuml koşullarda ccedilok buumlyuumlk bir imtiyazdır Paulus veya herhangi başka birisi şu yol-

lardan birisi uumlzerinden vatandaşlık imtiyazı elde etmiş olabilir (i) Aile sayesinde doğuştan ldquovatandaşrdquo olunabil-ir (ii) Romalı bir evde oumlzguumlrluumlğe kavuşan bir koumlle vatandaş olabilir (iii) Roma ordusuna oumlnemli bir hizmette bulunanlar olabilir (iv) İmparatorlukta zengin ve seccedilkin birilerine imparator boumlyle bir imtiyaz bahşedebilir (v) Yuumlksek meblağ oumldeyerek satın anılabilir Bu hususta bk Adams 2008 309-326

67 Ehrman 1999 106-107 68 Horsley 1997 2 69 Bu hususta bk Bauckham 2005 91-142 (atıf iccedilin bk 91) Neusner 2005 275

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 640

lıklı Yahudilerden oluşan Saddukiler fırkası doumlnemin seccedilkinler zuumlmresidir Nitekim Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip Sadduki fırkasına mensuptur Bu doğrultuda bu uumlccedil unsurun youmlnetimi birbirleriyle iletişim halinde ve işbirliği yaparak yuumlruumlttuumlkleri rahatlıkla soumlylenebilir

Pontius Pilatus İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Romalıların Ioudaia eyaletinde goumlrevlendirdikleri be-şinci praefectus olarak goumlrev yapmıştır (MS 26-36) Pilatus ismi Hristiyan pagan ve Yahudi kay-naklarında zikredilen bir tarihsel şahsiyettir 1961rsquode keşfedilen ve ldquoPilatus Taşırdquo tabir edilen arkeo-lojik bir yazıt onun tarihsel varlığını kanıtlamaktadır Pilatus o zamanlar Ioudaiarsquonın en uumlst duumlzey Romalı buumlrokratıdır O İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuumlne dair anlatılarda bu olaydaki roluuml vesilesiyle zikredilmekte ve bu nedenle Hristiyan duumlnyada iki bin yıldır tanınmaktadır Pilatus gouml-rev yaptığı doumlnemde boumllgede Roma egemenliğinin muumlmkuumln olan en sorunsuz şekilde suumlrduumlruumllmesi iccedilin ccedilaba goumlstermiştir70 Hatta epigrafik ve nuumlmizmatik kanıtlar onun Ioudaiarsquoda ldquoimparatorluk kuumlltuumlrdquo formuyla ccedilok tanrılı Roma dininin propagandasını yaptığını da goumlstermektedir71

Kuduumlsrsquoteki Yuumlksek Rahip MOuml III yuumlzyıldan itibaren oumlnem taşıyan bir kurumun temsilcisidir Sadduki fırkasına mensup bu Yuumlksek Rahip İsa ve Paulus ccedilağında da hukuki dini ekonomik imti-yazlara sahiptir Yuumlksek Rahipler oumlteden beri bu imtiyazları boumllgeyi youmlneten guumlccedillere borccedillu olmuş-lardır Zira İsarsquodan ccedilok oumlnceki tarihlerden itibaren boumllgeyi youmlneten unsurlarla işbirliği yapmışlardır Bu bağlamda Yuumlksek Rahiplerin o zamanlar Hellence konuşanların oluşturduğu sosyal ccedilevrenin Hellenist yaşam tarzını Yahudi kuumlltuumlrel kimliğini korumaya ccedilalışan gruplar arasında yayma amacı taşıdıkları Kuduumls ve civarında Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılması iccedilin ccedilaba harcadıkları belirtilmektedir Yuumlksek Rahipler youmlnetici guumlccedillere ruumlşvet vererek bu goumlreve atandıklarından mali accedilıdan da o guumlccedille-re hizmet etmişlerdir Dolayısıyla onlar Seleukosların ve Romalıların Kuduumlsrsquote egemen oldukları doumlnemlerde Hellenleşme yanlılarının temsilcileri olmuşlardır Oumlrneğin tarihsel suumlrecin oumlnceki bir evresinde Makabilerin isyanı (MOuml 167-160) Seleukosların Yahudi Yuumlksek Rahip ile ortaklaşa uy-gulamaya koydukları ekonomik siyasi ve kuumlltuumlrel programlara tepki olarak patlak vermiştir72 İsarsquonın yaşadığı doumlnem oumlzelinde de benzer bir tablo uumlzerinde durulmaktadır Yuumlksek Rahip bu douml-nemde bu kez de Romalı youmlneticilerle işbirliği yapmıştır Kaynaklara goumlre İsarsquoya ve cemaatine karşı en buumlyuumlk muhalefeti yapan İsarsquoyı bizzat yargılayıp onu ccedilarmıha gerilmek uumlzere Romalı praefectusa teslim eden adı Kaifas olan Yuumlksek Rahiprsquotir Paulusrsquoun tarih sahnesine ccedilıktığı sırada İsa cemaatine zulmederken bu Kaifas ile beraber hareket ettiği ve onun adına ve ondan aldığı yetkiyle ccedilalıştığı kendi ifadelerinden goumlruumllmektedir73

Buumlyuumlk Herodes (MOuml 40-MOuml 4) Yeni Ahitrsquote de ismi zikredilen ve Filistinrsquode Romalılara bağlı krallık kuran monarktır Herodes Romarsquoda Marcus Antonius ve Octavianus (Augustus) tarafından ldquoYahudilerin Kralırdquo olmaya aday goumlsterilerek Roma Senatosunca bu goumlreve atanmıştır Tarihccedililer Herodesrsquoin kan ve orijin itibariyle Yahudi değil de Edomi olduğunu belirtmişlerdir Herodes taht endişesiyle Makabilerin ccediloğunu hatta suumlreccedil iccedilinde kendi aile bireylerinden de bazı isimleri ortadan kaldırmıştır Youmlnetime karşıt Yahudi kesimlerin ise Herodesrsquoi hem Edomi koumlkeni hem muumlsamaha-sız youmlnetimi hem de ldquoişgalcirdquo olarak goumlruumllen Romalılarla ortak ccedilalışması gibi nedenlerle Yahudi ola-rak saymadıkları anlaşılmaktadır Uumlstelik tıpkı Pilatus veya Yuumlksek Rahip gibi Herodesrsquoin de Yahu-

70 Detaylar iccedilin bk Carter 2003 71 Taylor 2006 555-582 72 Errington 2017 265-268 73 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 26 10-12

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 641

diler arasında Hellen kuumlltuumlruumlnuuml egemen kılmak istediği bilinen bir gerccedilektir Herodesrsquoin oumlluumlmuumln-den sonra oğulları youmlnetimi devralmışlar (MOuml 4 oumlnce monarşi ardından tetrarşi) ve onun Roma yanlısı ve Hellenleşme esaslı politikalarını suumlrduumlrmuumlşlerdir Herodesrsquoin farklı hanımlarından doğan Herodes Arkhelaos Herodes Philippos veya Herodes Antipas gibi oğulları veya I Agrippa gibi to-runları MOuml 4-MS 92 yılları arası doumlnemde Filistin ve civarında Romalılar namına huumlkuumlm suumlrmuumlş-lerdir Bunlar arasında Herodes Antipas bilhassa oumlnemlidir ccediluumlnkuuml İsarsquonın doğduğu ve yaşadığı boumll-geyi youmlneten odur Nitekim onun ismi de Yeni Ahit Kitabırsquonda birkaccedil vesileyle geccedilmektedir74

Herodesler Filistinrsquode Roma guumlcuumlnuumln başlıca yardımcıları olmuşlardır Ccediluumlnkuuml onlar varlıkları-nı seccedilkin zengin ve youmlnetici konumlarını Romarsquonın uumlstuumln guumlcuumlne goumlsterdikleri sadakate borccedillu bir hanedandır Bununla beraber Herodesler dini ve kuumlltuumlrel accedilılardan da muhafazakacircr Yahudilerden başka anlayışları benimsemişlerdir Bazı araştırmacılara goumlre onların bu farklı anlayışları dinsel-politik bir eğilim olarak tanımlanmalıdır Bu eğilim o suumlreccedilte Roma İmparatorluğursquonun birccedilok boumll-gesinde hissedilmiştir75 Bu bağlamda Herodeslerin geleneksel Yahudi anlayışına ve uygulamalarına karşı gayet duyarsız oldukları Yahudi Yasası konusunda ciddiyetsiz bir tutum takındıkları birccedilok accedilıdan monoteizmin ve Yasarsquonın şekillendirdiği bir inancın dışında kaldıkları anlaşılmaktadır He-rodeslerin bu tutumu belki siyasi accedilıdan ayrıcalıklı konumlarını dini ve kuumlltuumlrel siyaset yoluyla da tahkim etme endişesinden muumllhemdir Onlar pagan Romalılar ile monoteist Yahudilerin arasında her iki tarafa ait inanccedilların ve farklı kuumlltuumlrlerin kesiştiği bir noktada vuumlcut bulmuşlardır Yahudi ta-rihccedili Iosephus Herodesrsquoin Yasa karşıtı pozisyonunu tanımlarken onun Yasarsquoyı ihlal eden eylemle-rine dur diyecek kimse kalmadığını belirtmektedir76 Herodes hanesinde gelenekccedili Yahudilerce kı-nanan ldquoyabancırdquo anlayışların ve uygulamaların yaygınlığı Yahudi Yasasırsquonın tamamen bir kenara bırakıldığı Yahudi gelenekleri konusunda ciddiyetsiz davranıldığı modern araştırmacılar tarafın-dan da bilhassa Iosephusrsquotan hareketle yazılmaktadır77 Boumlylece Herodesler Romalılarla ccedilıkar birliği yapmaları kadar kuumlltuumlrel ve dini youmlnlerden de Hellenizm anlayışının savunucuları olmuşlardır On-lar oumlrneğin pagan imparatorlar adına Hellen şehirleri inşa etmişlerdir Roma yasalarını egemen kıl-maya ccedilalışmışlardır Muhafazakacircr Yahudilerce ldquoputrsquo olarak goumlruumlluumlp eleştirilen bazı simgeleri Tapı-nakrsquoa veya başka yerlere dikmişlerdir Bu bakımdan onlar Romalıları hoşnut edecek ve dindar Ya-hudileri kızdıracak ccedilok şey yapmışlardır Bu ccedilerccedilevede oumlrneğin Herodesrsquoin oumllmeden oumlnceki hastalı-ğı ldquoilahi cezalandırmardquo olarak yorumlanmış hemen aynı zamanda Tapınakrsquoın kapısına yerleştirilen ldquoAltın Kartalrdquo heykelini parccedilalara ayırma girişimi yaşanmıştır Bu heykel birccedilok kimse iccedilin Roma egemenliğini simgelemektedir Herodes bu sembol vesilesiyle Roma youmlnetimine tabiiyetini ilan et-miş olmaktadır Ve modern araştırmacılara goumlre de bu heykel Roma karşıtları arasında her zaman imparatorluk youmlnetiminin ve Roma guumlcuumlnuumln bir simgesi olarak nefret goumlrmuumlştuumlr78 Aynı bağlamda son olarak Zekeriya ve Yahya gibi Yahudi peygamberlerin veya İsa cemaatine mensup bazı kimsele-rin Herodesler tarafından oumllduumlruumllduumlkleri de hatırlanmalıdır79 Uumlstelik bu kraliyet ailesi İsarsquonın tarih sahnesinden kaldırılması suumlrecinde de sorumluluk uumlstlenmiştir

74 Bazı detaylar iccedilin bk Bruce 196365 6-23 Jensen 2006 75 Eisenman 1996b 110-122 76 Iosephus 15 7 77 Jensen 2006 80 78 Kasher ndash Witztum 386-387 79 Zekeriya oumlrneği iccedilin Yakup İncili denilen metne Yahya iccedilin ise şu kanonik İncillere bk Markos 6 14-29 ve Lu-

ka 9 7-9

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 642

22 İsa ve Paulus Ccedilağında Filistinrsquoin Youmlnetilen Zuumlmreleri Konunun oumlteki boyutu youmlnetici sınıflar karşısında o zamanlar ekseriyeti oluşturan Yahudilerdir Bu kapsamda bazı Yahudi fırkaları soumlz gelimi aslında daha ccedilok dinsel oumlzellikleriyle oumln plana ccedilıkan Feri-siler Esseniler hatta Nasraniler adı altında İsa hareketi bahis konusu edilebilir80 Bu oluşumlara mensup Yahudiler ekseriyetle bağımsızlık arzusu taşımışlardır Bununla beraber Yahudi direnişi fikri başka bazı Yahudi gruplarda ccedilok daha sert tezahuumlr etmiştir MOuml 6rsquoda Celileli Yahuda tarafın-dan kurulan Zelotlar fırkası 66-70 yıllarında yaşanan Roma-Yahudi savaşlarına kadar Romalılara ve Herodeslere karşı silahlı direnişi savunup oumlrguumltleyen milliyetccedili gruptur81 Romalılar tarafından Sica-rii diye adlandırılan gizli bir yer altı oumlrguumltuuml ise Romalılarla işbirliği yapan ve hain olarak goumlruumllen Ya-hudilere suikastlar tertiplemiştir82 Bunun sonucunda İsarsquonın oumlncesinde ve sonrasında II yuumlzyılın ikinci yarısına kadar birbiri ardınca birccedilok Yahudi isyanı patlak vermiştir Bu isyanların ldquoMesihirdquo karakter taşımaları ise mutlaka izahı gereken oumlnemli bir ayrıntıdır

I yuumlzyılda (ve sonrasında) ldquoMesihrdquo kavramı Yahudiler iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Mesih ldquoTanrırsquonın meshettiği ve seccedilerek kutsadığırdquo kişilere denilmektedir O zamanlar Mesihrsquoten Romalıla-rı mağlup ederek Yahudi bağımsızlığını kurması beklenmiştir İşte bu yuumlzden Roma karşıtı Yahudi hareketleri Mesihi karakter taşımışlardır Tevdas ldquoMısırlırdquo tabir edilen birisi Athronges Hezekiah Peraealı Şemun Celileli Yahuda onun torunu Menahem Giora oğlu Şemun ve Kohba oğlu Şemun bu suumlreccedilte ldquoMesihrdquo yani ldquoTanrırsquonın seccedilerek meshettiği kralrdquo oldukları iddiasıyla direnişe kalkışan Yahudi şahsiyetlerdir83 Gerccedili bunların tamamı Romalıların ezici guumlcuuml karşısında yok olup gitmiş-lerdir Ama yine de buradan şu olgu anlaşılmaktadır I yuumlzyılda Filistinrsquoi youmlnetenlerin Mesih soumlzcuuml-ğuumlnuumln anlamını bilmeleri ccedilok doğal hatta kaccedilınılmazdır Ve eğer oumlyleyse kendileri iccedilin tehdit oluş-turan bu kavrama karşı hiccedilbir hoşgoumlruuml goumlstermeyecekleri de kesindir84

Bilindiği gibi İsarsquonın Mesih olduğu soumlylenmektedir Aslında hem İsarsquonın hem de havarilerin bu kavramdan ne anladıkları sorusu Yeni Ahit metinlerinde accedilıkccedila yanıtlanmamaktadır85 Bunun se-bebi hakkında birccedilok şey soumlylenebilir Ama yine de şurası accedilıktır İsa goumlruumlnuumlşe goumlre dini sebeplerle oumllduumlruumllmemiştir O siyasi bir succedillu veya Romalılara karşı isyancı bir Yahudi olarak goumlruumllduumlğuuml iccedilin yani şuumlpheli ya da potansiyel tehlike addedildiği iccedilin Romalılar ve onlarla işbirliği yapan Yahudi seccedilkinler tarafından ortadan kaldırılmak istenmiştir Bu konuda muhtemel bir accedilıklama şudur İsarsquonın guumlndeme getirdiği dini sosyal siyasi yeni programdan rahatsızlık duyan Yahudi zuumlmreler onu Romalılara siyasi bir şuumlpheli gibi tanıtarak Romalılar eliyle İsarsquodan kurtulmayı amaccedillamışlardır

80 Burada bahsi geccedilen-geccedilmeyen Yahudi mezhepleri iccedilin bk Harman 2013 81 Detaylar iccedilin bk Brandon 1967 82 Hengel 1989 24-75 (ve oumlzellikle 46-52) Ayrıca bk Horsley 1979 435-458 83 Aslan 2014 30 84 Sheldon 1998 85 İsa ve Paulus ccedilağında farklı Yahudi grupların Mesih yani beklenen Yahudi Kralı konusunda farklı duumlşuumlnceler

taşıdıkları belirtilmektedir Yahudilerin ekseriyeti oumlzellikle de Zelotlar gibi milliyetccedili gruplar Yahudi tarihinin meşhur savaşccedilı kralı Davut gibi birisini beklemişlerdir Ancak bazılarının kozmik veya dinsel bir şahsiyeti bekledikleri de anlaşılmaktadır Bu hususta bk Ehrman 2000 61 Bununla birlikte her haluumlkarda beklenen Mesih bir beşerdir İsarsquonın ve havarilerin de Mesih kavramından Yahudi bağlamındaki gibi bir anlam ccedilıkarmış olmaları ccedilok doğal ve muhtemeldir Dolayısıyla Paulus teolojisinin zamanla Hristiyan anlayışında yerleşen Mesih tanımı aslında İsarsquoya havarilerine ve Yahudi duumlşuumlncesine yabancıdır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 643

Nitekim erken doumlnem kaynaklarında İsarsquonın ccedilarmıha gerilerek oumllduumlruumllduumlğuuml ileri suumlruumllmektedir Bu olgu bir rastlantıdan oumltedir ccediluumlnkuuml Romalıların bu cezayı daha ziyade siyasi succedillulara verdikleri mahkucircmu sadece vahşi bir youmlntemle oumllduumlrmeyi değil fakat onu aynı zamanda utanccedil iccedilinde zelil ve teşhir etme amacı da guumlttuumlkleri bilinmektedir86 Uumlstelik İsarsquonın niccedilin oumllduumlruumllduumlğuuml başının uumlzerinde-ki bir succedil yaftasında da belirtilmiştir ldquoYahudilerin Kralırdquo (ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων)87 İsarsquonın Ro-malı praefectus Pilatusrsquoa teslim edilmeden oumlnceki suumlreccedilte hem Herodesler hem de Yuumlksek Rahip (yani Roma yanlısı yerel guumlccediller) tarafından duumlşman olarak goumlruumllduumlğuuml ve infazından hemen oumlnce Yuumlksek Rahip tarafından sorgulandığı da soumlylenmektedir88

Yukarıdaki anlatım ışığında İsarsquonın youmlnetici guumlccediller accedilısından direnişccedili Yahudi cephesinin bir uumlyesi hatta ldquoMesihrdquo unvanı taşıması nedeniyle bu cephenin lideri olma iddiasında bulunan ya da o potansiyeli taşıyan bir isyancı anlamına gelmiş olduğu rahatlıkla soumlylenebilir Pagan dinine mensup Romalılar Yahudi Mesihrsquoe ilişkin bir meseleye işte bu yuumlzden muumldahil olmuşlar goumlruumlnuumlşe goumlre bu hareketin liderini bu yuumlzden oumllduumlrmek istemişlerdir Boumlylece İsa boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccediller ile direnişccedili cephe arasındaki gerilimin bir kurbanına doumlnuumlşmuumlş olmaktadır Ancak boumlyle bir tarih okuması İsarsquonın yalnızca siyasi bir şahsiyet olarak goumlruumllmesini de muumlcbir kılmamaktadır Ccediluumlnkuuml youmlnetici zuumlmreden Yahudi seccedilkinlerin ve bilhassa dini konularda kimi kanaat oumlnderlerinin İsarsquonın daha ziyade Yasarsquoyı Musa gibi yorumlama iddiasından rituumlel eğilimlerinden ziyade manevi ve ahla-ki konuları oumlne ccedilıkaran yaklaşımlarından oumlzellikle de başka bazı gerekccedilelerle kendilerini hedef alan vaazlarından rahatsız oldukları duumlşuumlnuumllmelidir Ama onlar muhtemelen birccedilok kimseden saygı goumlren ve hatta geniş kitleler tarafından ldquopeygamberrdquo olarak goumlruumllen89 İsarsquoyla kendileri başa ccedilıkama-mışlar daha makul bir yol olarak İsarsquoyı Romalılara siyasi bir succedillu gibi goumlstererek veya onun (eğer varsa) siyasi boyutunu daha fazla oumlne ccedilıkararak ondan kurtulmayı istemişlerdir

23 Youmlnetici Guumlccedillerin Temsilcisi Olarak Paulus Daha oumlnce belirtildiği gibi Yeni Ahitrsquoin Paulusccedilu yazarları oumlzellikle Elccedililerin İşlerirsquoni kaleme alan muumlellif (Luka) Paulusrsquou yalnızca Mesih ve onun oumlğretileri uğruna İsarsquonın havarileriyle birlikte muuml-cadele eden Yahudi bir din vaizi olarak tasvir etmişlerdir Paulus bu metinlerde Hristiyanlık hare-ketinin erken doumlneminde başarılı bir misyoner ve mucizeler goumlsteren usta bir konuşmacı olarak resmedilmektedir Uumlstelik ilk bakışta Paulus hakkında soumlylenebilecek başka bir şey de pek yoktur Ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun hayatının ccedilok buumlyuumlk bir kısmı bilinmezliklerle doludur90 Hem Paulus hem de oumlğrencisi Luka Paulusrsquou dinsel bir şahsiyet olarak sunmanın oumltesinde herhalde onun hakkında ve-rilmek istenen mesajların guumlvenilirliğine zarar gelebileceği endişesiyle Paulus hakkında başka bir

86 Ccedilarmıh cezasının bu fonksiyonu iccedilin bk Hengel 1977 Bu bağlamda İsarsquonın ccedilarmıha gerilişine dair rivayetlerin

ldquoutanccedilrdquo verici bir olay olmaktan ccedilıkarılıp ldquoihtişamrdquo karakteri taşıyan bir olaya doumlnuumlştuumlruumllmesi buumlyuumlk oranda İncil yazarlarının marifeti olarak yorumlanmaktadır Oumlrneğin şu makaleye bk Goodacre 2006 33-47

87 Markos 15 26 Ayrıca krş Matta 27 37 (Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων ldquoBu Yahudilerin Kralı Olan İsarsquodırrdquo) Luka 23 38 (ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων οὗτος ldquoYahudilerin Kralı budurrdquo)

88 Oumlncesiyle beraber konuya dair rivayetler iccedilin bk Matta 26 3-27 56 Markos 14 1-15 41 Luka 22 1-26 49 Yuhanna 18 1-19 37

89 Konuya dair onlarca kayıt arasında oumlrneğin bk Matta 21 10-11 ldquoİsa Kuduumlsrsquoe girdiği zaman buumltuumln kent lsquoBu kimdirrsquo diyerek ccedilalkalandı Kalabalıklar lsquoBu Celilersquonin Nasırarsquosından Peygamber İsarsquodırrsquo (προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας) diyordu Ayrıca oumlrneğin krş Lk 7 16 Mk 10 46

90 Voskuilen 2005 193-194 (Paulusrsquoa dair bilinmezlikleri maddeler halinde sıralamaktadır)

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 644

şey soumlylememeyi veya sessiz kalmayı seccedilmişlerdir Bu denli oumlnemli bir tarihsel şahsiyetin yaşamı hakkındaki buumlyuumlk boşlukların nasıl doldurulacağı bu bilinmezliklerin nasıl yorumlanması gerekti-ği oldukccedila ccediletin tarihsel meselelerden biridir

Her şeyden oumlnce Paulusrsquoun yaşamında belirli noktaların bilinccedilli şekilde karanlıkta bırakılmış olabileceği hissi hakikaten rahatsız edicidir Oumlrnek vermek gerekirse Hristiyanlık geleneği Pau-lusrsquoun Romarsquoda Mesih davası iccedilin muumlcadele verirken şehit edildiği iddiasındadır Ama Luka Elccedilile-rin İşleri Kitabırsquonda bundan bahsetmemektedir Bu sessizlik hiccedilbir accedilıdan makul değildir Zira Pau-lusrsquoun propagandası amacıyla birccedilok oumlykuuml nakleden Luka eğer Paulus Mesih iccedilin hakikaten şehit edilmiş olsaydı muhtemelen bu konuda sessiz kalmaz oumlykuumlsuumlnuuml Paulusrsquoun Romarsquoya ulaşmasıyla beraber sonlandırmazdı Lukarsquodan Paulusrsquoun şehadet haberine dair ayrıntıları uzun uzadıya anlat-ması beklenirdi ccediluumlnkuuml bu şehadet haberi Paulusrsquoun propagandası iccedilin emsalsiz bir anlatım olabilir-di Burada en makul seccedilenek Paulusrsquoun yaşamındaki son boumlluumlmuumln Paulusccedilu yazarlarca bilinccedilli şe-kilde karanlıkta bırakıldığıdır91 Bunun gibi Paulusrsquoun yaşamındaki başka birccedilok ayrıntının da hem Paulus hem de Luka tarafından gizlendiği ya da geccediliştirildiği anlaşılmaktadır

Yeni Ahitrsquoteki metinlerin satır araları dikkatle okunduğunda ve buradan varılacak sonuccedillar Yeni Ahit dışından başka kaynakların verileri ışığında yeniden yorumlandığında ldquobilinmeyenrdquo Paulus hakkında yeni bazı soru işaretleri ortaya ccedilıkmaktadır Oumlrneğin Paulusrsquoun doumlnemin kraliyet ailesi olan Herodeslere mensubiyetini oumlğrenmek onun doumlnemin kralı Herodes Antipas ile birlikte buumlyuuml-duumlğuumlnuuml duymak herhalde birccedilok kimse iccedilin şaşırtıcı olacaktır Hacirclbuki bu haberlerden birincisi bizzat Paulusrsquoun yazdıklarından gelmektedir O Romalılara yazdığı mektupta ldquoakrabalarım Hero-deslerrdquo (Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου) ifadesini kullanmakta ve onlara selam goumlndermektedir92 İkin-ci bilgi ise Lukarsquonın Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda verdiği bir kayıttan oumlğrenilmektedir93 Nitekim bazı araştırmacılar Paulusrsquoun geniş bir soy olan Herodesler ile akrabalık ilişkilerini tanımlamaya ccedilalış-mışlar onun bu suumllaleyle muhtemel bağlantılarını ve ilişkilerini ortaya koymayı denemişlerdir94

Paulusrsquoun boumllgeyi Romalılar adına youmlneten Herodeslerrsquoe mensubiyetinin veya hiccedil değilse onlarla yakın ilişki iccedilinde olduğunun anlaşılması bazı konuların daha makul şekilde izaha kavuşmasına da yardımcı olmaktadır Soumlz gelimi Paulusrsquoun mektuplarında kendisine youmlnelik ısrarla ileri suumlrduumlğuuml İbrani koumlken iddiası bu aşamada akla gelmektedir Herhalde o zamanlar Paulusrsquoun İbrani koumlkenin-den şuumlphe edenler olmalıdır ki Paulus bu iddiasını tekrar tekrar vurgulamaktadır Bir başka deyişle o kendisini Hellenleşme yanlılarından ayrı gibi goumlstermeye ccedilalışmakta muhafazakacircr kanada men-subiyeti konusunda insanları ikna etmeye uğraşmaktadır Nitekim Herodeslerin birccedilok sebeple Ya-hudiler tarafından Yahudi olarak goumlruumllmedikleri ve onların Hellenleşme taraftarı oldukları yukarıda belirtilmişti Oumlte yandan erken yuumlzyıllarda Paulusrsquoun Yahudi olduğu soumlylemini reddeden İsa cema-atleri de bilinmektedir95 Uumlstelik yakın doumlnemde yapılan bazı ccedilalışmalarda bilhassa Yahudi inancını

91 Paulusrsquoun akıbetine dair daha oumlnce de bahsi geccedilen şu makaledeki yoruma bk Shaw 2015 92 Romalılar 16 11 93 Elccedililerin İşleri 13 1 (Burada Saul ismi kullanılmaktadır -ki Saul Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman etmeden oumlnceki

adıdır) 94 Oumlzellikle şu makaleye bk Eisenman 1996b 95 Oumlrneğin Ebionitlere goumlre Paulus Yahudi değil Hellenrsquodir Zira Hellen bir anne ile Hellen bir babadan olmuştur

Kuduumlsrsquoe sonradan gelmiş birtakım goumlnuumll ilişkileri neticesinde dinini değiştirmiştir Bu hususta bk Epiphanius 30169 Ayrıca bk Dunn 2015 578-583

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 645

ve geleneğini iyi bilen Yahudi araştırmacılar Paulusrsquoun kendisine youmlnelik Yahudilik iddiası kadar ona youmlnelik Ferisilik iddialarını da yeniden tartışmaya accedilarak reddetmektedirler96

Paulusrsquoun ldquoRoma vatandaşırdquo olması meselesi de bu olgulardan hareketle yeniden ele alınabilir Herodesler henuumlz Buumlyuumlk Herodes ve babası Antipater doumlneminde yani bir oumlnceki yuumlzyılda Roma ideolojisine ve emperyal hedeflerine hizmetlerinin karşılığı olarak bu seccedilkin statuumlyuuml elde etmişler-di97 Paulusrsquoun nereden geldiği bilinmeyen Roma vatandaşlığı da herhalde Herodes suumllalesinden muumllhemdir Bir diğer oumlnemli nokta Paulusrsquoun birccedilok Romalı buumlrokratı tanıması ve onlarla yakın ilişkiler iccedilinde olmasıdır Eğer Paulus yalnızca Yahudi bir din vaizi ise bunca buumlrokratı nasıl tanı-makta onlar tarafından niccedilin devamlı surette korunmakta sıkıntılardan kurtarılmaktadır98 Burada bir konuyu accedilmakta fayda vardır Luka Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Paulusrsquoun Kuduumlsrsquoe yaptığı en son yolculuk sonrasında Yahudiler tarafından linccedil edilmek istendiğini bundan kurtulmasının sonra-sında Romalılar tarafından tutuklandığını ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise aynı oumlykuumlden de goumlruumllduuml-ğuuml gibi doumlnemin oumlnde gelen politik şahsiyetlerinin Paulusrsquoa sıra dışı bir ilgileri olmuştur Krallar ve eyalet youmlneticileri Paulusrsquou Ortadoğursquonun ccedileşitli saraylarında ağırlamışlardır (Lukarsquoya goumlre tutuklu şekilde tutmuşlardır) Dolayısıyla Paulus Romalıların elinde mahkucircm değil misafirdir Elccedililerin İş-lerirsquondeki anlatım da zaten bunu goumlstermektedir99 Paulusrsquoun Romalı askerler tarafından Yahudilere ve hatta herkese karşı korunduğuna dair de ccedilok kanıt bulunmaktadır Onu Kuduumlsrsquote linccedil edilmek-ten daha sonra Yahudi Yuumlksek Kurulursquondaki kargaşadan sonrasında Yahudilerin tehditlerinden daha sonra Romarsquoya yapılan deniz yolculuğu sırasında ccedileşitli tehlikelerden hatta misyonerlik ziya-retleri sırasında yıllar boyunca hapisten doumlvuumllmekten tutuklanmaktan kurtaranlar hep Romalı as-kerler ve buumlrokratlardır Mesela Paulus bir defasında Yahudiler tarafından suikast yoluyla katledile-ceği endişesiyle iki yuumlz piyade (στρατιώτας διακοσίους) yetmiş atlı (ἱππεῖς ἑβδομήκοντα) ve iki yuumlz mızraklıdan (δεξιολάβους διακοσίους) oluşan orta boyutta bir Roma ordusuyla birlikte Caesarearsquoya (Sezariye) nakledilmiştir100 Romalıların sıradan bir Yahudi din vaizi iccedilin niccedilin bu kadar askeri se-ferber ettikleri sorusu makul bir izah beklemektedir Anlaşıldığı kadarıyla Paulus oumlnemli ve tanınan bir şahsiyettir Bu olgu onun Romalılarla olan yakınlığını da accedilıklamaktadır Nitekim Paulusrsquoun Ya-hudiler tarafından niccedilin oumllduumlruumllmek istendiği sorusu da bu bağlamda ele alınıp yorumlanmalıdır

Yahudilerin Paulusrsquou oumllduumlrmek istedikleri kesindir Ccediluumlnkuuml bu olgu Paulusccedilu propagandanın simgesi olan Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda soumlylenmektedir Luka bunun nedeni konusunda bazen ses-sizdir Bazen ise ndashartık ccedilok zora duumlştuumlğuuml zamanlarda- bunun nedenini Paulusrsquoun Yasa karşıtı ko-nuşmaları olarak goumlstermektedir Ne var ki Lukarsquonın her iki tutumu da sorunludur Ccediluumlnkuuml oumlncelik-le Romalıların Yahudi Yasasına dair bir meseleye muumldahil olup ldquoYahudi bir din vaizinirdquo bu kadar ısrarla korumaları makul değildir Oumlte yandan Yahudiler Paulusrsquou pusu kurarak yani suikast yoluy-

96 Bu konuda şurada oumlne suumlruumllen arguumlmanlara bk Maccoby 1986 97 Eisenman 1996a 525 98 Detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 551-553 99 Elccedililerin İşlerirsquonde 21 kısmından itibaren yapılan anlatımda Paulusrsquoun tutuklu olduğu soumlylenmektedir Bu

kitabın yazarı kullandığı ifadelerle Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığına inanmamızı istemektedir Hacirclbuki anlattığı oumlykuumllerin detaylarına bakıldığında Paulusrsquoun tutuklu olduğunu duumlşuumlnmek olanaksızdır Da-ha makul accedilıklama Paulusrsquoun Romalılar tarafından tutuklandığı değil fakat Yahudilere karşı Romalılar tarafından korunduğudur Ancak Luka herhalde 20-30 yıl oumlnce yaşanan olayların tarihini yazarken bu tarihi yeniden şekillendirmek istemiştir Konu Duygu 2018c adlı eserimde ccedilok detaylı şekilde incelenmektedir

100 Elccedililerin İşleri 23 23-25

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 646

la oumllduumlrmek istemişlerdir101 Suikast Yahudi bağımsızlığı iccedilin muumlcadele eden gizli grupların bilhas-sa Sicariirsquonin intikam ve korkutma youmlntemi olarak hatırlanmaktadır Ancak Sicarii Musa Yasasırsquona karşı vaaz verenlerin peşinde değildir youmlnetici guumlccedillerle işbirliği yapanlarla yani ldquohainrdquo olarak goumlruuml-lenlerle hesaplaşmak istemektedir Paulus (hangi Yahudiler oldukları Elccedililerin İşlerirsquonde accedilıkccedila soumly-lenmeyen bu) Yahudiler tarafından pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istendiğine goumlre herhalde (İsa cemaati de dacirchil olmak uumlzere) Yahudiler tarafından ldquohain bir Roma işbirlikccedilisirdquo olarak nitelendirilmekte-dir102 Paulus belki de İsa cemaati uumlzerinden Yahudiler arasına sızmaya ccedilalışmış ve Mesihi bir hare-ket uumlzerinden gizli maksatlarını devreye sokmuş olmalıdır

Tam da bu aşamada Saulusrsquoa yani Mesihrsquoe iman edip onun elccedilisi olarak seccedilildiği iddiasından oumln-ceki Paulusrsquoa doumlnmek gerekmektedir Yeni Ahit metinlerine bakılırsa Saulus yani Paulus o zaman-lar Filistinrsquoi youmlneten guumlccedillerle aynı cephenin bir uumlyesi olarak tarih sahnesine ccedilıkmıştır Bu husus accedilık-tır kesindir ve tartışmasızdır hem Paulus hem de Luka durumun boumlyle olduğunu dile getirmişler-dir Zira Paulus İsa cemaatine zulmetmektedir Bunu da Romalılarla ortak ccedilalışan Sadduki fırkası uumlyesi Yuumlksek Rahip adına ve ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır103 Bu bağlamdaki anlatı-lardan ccedilok oumlnemli iki sonuca ulaşılmaktadır Birinci olarak İsa sonrası doumlnemde İsa cemaatinin (bazı nedenlerle) iktidar sahiplerinin hedefinde olduğu anlaşılmaktadır (bu konuya daha sonra gele-ceğiz) İkinci olarak Paulus insanları tutuklayıp zincire vuracak onları hapse atacak onlara oumllduumlre-siye zulmedecek tuumlrden yetkilere sahiptir Ccediluumlnkuuml bu ifadeler kendi cuumlmlelerinde geccedilmektedir

Bu bağlamda Paulus herhalde Yuumlksek Rahiprsquoin uhdesinde ve buguumlnkuuml tabirle kolluk kuvvetleri-ne benzeyen bir yapı iccedilinde ccedilalışmaktadır Nitekim Yuumlksek Rahiprsquoin Kuduumls ve civarında guumlvenlik gerekccedilesiyle (Paulus gibi bazı goumlrevlileri kullanarak) insanları tutuklama ya da hapsetme yetkisi taşı-dığı belirtilmektedir104 Uumlstelik Paulus şuumlpheli insanları takip etmekte hatta onları tutuklamak iccedilin (buumlyuumlk ihtimalle gizlice) yabancı uumllkelerin topraklarına veya şehirlerine de gitmektedir105 O yanın-da kendisine yardımcı olacak bir ekiple beraber hareket etmektedir106 Başka bazı kayıtlar ise bu id-diaları destekleyecek tuumlrdendir Soumlz gelimi Paulusrsquoun Mesihrsquoe iman ettiği iddiasıyla tarih sahnesine ccedilıktığı sırada Nebat Kralı IV Aretasrsquoın youmlnettiği Petra merkezli ldquoArabiarsquoyardquo (εἰς Ἀραβίαν) gizemli (ve gizli) bir seyahat yaptığı kendi ifadelerinden oumlğrenilmektedir107 Durumu ccedilok ilginccedil kılan bir de-tay da tarihccedili Iosephusrsquotan gelmektedir Tam da aynı doumlnemde iki oumlnemli kralın Herodes Antipas ve IV Aretasrsquoın birbirleriyle savaştıkları (MS 30rsquoların ortalarında) Iosephus tarafından not edil-mektedir108 Nitekim tarihsel suumlrecin yine aynı evresinde Aretasrsquoın ethnarkesinin (ἐθνάρχης)109 Şam boumllgesinde Paulusrsquoun peşinde olduğu Paulusrsquoun mektuplarından goumlruumllmektedir110 Nitekim tam da

101 Bu konuda oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 23 14 ve 23 21 102 Eisenman 1996a 525 103 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 1-2 22 4-5 26 12 104 Maccoby 86 105 Şam oumlrneği Elccedililerin İşleri 26 11 (Şam o zamanlar Romalılara ait bir boumllge değildir) 106 Oumlrneğin bk Elccedililerin İşleri 9 7 107 Galatyalılar 1 15-18 108 Iosephus 1851-3 Ayrıca bk Hengel-Schwemer 1997 111-112 109 ἔθνος (ldquoinsan gruburdquo ldquokabilerdquo ldquoailerdquo hatta ldquouumllkerdquo ve ldquoulus) ve ἀρχής (ἀρχήrsquonin tekil ndashin hali ldquolider ldquosahiprdquo ldquoguumlccedil

sahibirdquo ldquoyoumlneticirdquo) dolayısıyla ἐθνάρχης ldquobir eyaletin veya insan grubunun youmlneticisirdquo 110 2 Korintliler 11 32-33 Paulus burada ldquoŞamrsquoda Kral Aretasrsquoın ethnarkesi (ἐθνάρχης) beni yakalatmak iccedilin

kenti denetim altına almıştı Ama beni Kuumlfe iccedilinde surdaki bir pencereden sarkıttılar boumlylece onun elinden

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 647

bu doumlnem Paulusrsquoun ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo soumlylemiyle ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olarak tarih sahnesine ccedilıktığı suumlre-ce rastlamaktadır Buumltuumln bu oumlğeler bir arada duumlşuumlnuumlluumlrse Paulus Herodes Antipas ile IV Aretasrsquoın gergin ilişkiler iccedilinde oldukları bir doumlnemde IV Aretasrsquoın uumllkesine gitmiştir ve onun ethnarkesi tara-fından yakalanmak istenmektedir Bu kadar oumlnemli politik şahsiyetlerin Paulusrsquoun peşinde olmala-rını da Paulusrsquou yalnızca bir din vaizi gibi goumlrerek accedilıklamak muumlmkuumln değildir Burada ccedilok muhte-mel bir izah Paulusrsquoun birlikte buumlyuumlduumlğuuml akrabası Herodes Antipas adına onun duumlşmanı olan Ne-bat Krallığırsquonda gizli faaliyetlerde bulunduğu olmalıdır

Boumlylece Romalılarla ortak ccedilalışan Herodes hanedanına mensup Roma vatandaşı Paulusrsquoun bir yanda Roma işbirlikccedilisi Yuumlksek Rahip ile yakın ilişki iccedilinde olup onun adına faaliyetler yuumlruumlttuumlğuuml bir diğer yanda ise birlikte buumlyuumlduumlğuuml Kral Herodes Antipas iccedilin ccedilalıştığı anlaşılmaktadır Şayet bu resim doğruysa Paulusrsquoun Yahudi direniş cephesi tarafından suikast yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi de anlaşılır bir olguya doumlnuumlşmektedir Yahudiler belki de Paulusrsquoun bu gizli ilişkilerini (ilk anda de-ğilse bile herhalde sonradan) fark ederek işi intikam boyutuna doumlkmuumlşlerdir Nitekim Paulus da bu-nu bilmekte gelişmeleri izlemektedir O muhbir kullanmak suretiyle Kuduumlsrsquote kendisi aleyhine olu-şan ve buumlyuumlyen kamuoyunu dikkatle takip etmektedir111

Tarihccedili Iosephus Herodes hanedanına mensup zayıf kimseleri yağmalamakla nam salmış Sau-lus adında bir zalimden bahsetmektedir Bazı modern araştırmacılar Iosephusrsquota geccedilen bu Saulusrsquoa ilişkin kayıtların Yeni Ahitrsquoin Paulusrsquouyla oumlrtuumlştuumlğuuml sonucuna ulaşmışlardır112 Bazı araştırmacılara goumlre ise Oumlluuml Deniz Yazmalarırsquonda da Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapılmaktadır Bu doğrultuda Pau-lusrsquoun burada ldquoSıddıkrdquo diye tanımlanan İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoun en buumlyuumlk duumlşmanı olup metin di-liyle ldquoyalancırdquo şeklinde resmedildiği ileri suumlruumllmektedir113 Buumltuumln bu anlatımın neticesinde ortaya ccedilıkan sonuccedil Paulusrsquoun Yeni Ahitrsquote anlatılmayan boyutlarının oumlzellikle politik bağlamıyla ilgi ccedilekici olduğu onun o zamanlar siyasi youmlneticiler buumlrokratlar askerler hatta krallar tarafından iyi bilinen bir siyasi şahsiyet huumlviyeti taşıdığıdır Paulusrsquou sadece ldquodin vaizirdquo olarak tanımlamak bu bağlamda olanaksızdır

Modern bir araştırmacı Paulusrsquoun bu tuumlrden ilişkileri uumlzerine yorumlar yapmaktadır Buna gouml-re Herodes ailesine mensubiyeti durumunda Paulusrsquoun inandırıcılığı ciddi tehlike altındadır Ccediluumln-kuuml İsa ve Paulus ccedilağında Celileli Yahudarsquodan Vaftizci Yahyarsquoya ve hatta İsarsquonın kardeşi Yakuprsquoa ka-dar birccedilok Yahudi Herodeslere direndikleri ve onların Filistinrsquode yuumlruumlrluumlğe koydukları programa karşı ccedilıktıkları iccedilin oumllduumlruumllmuumlşlerdir Aynı araştırmacıya goumlre Hristiyanlık duumlnyasının Mesihrsquoe dair kabulleri ve iddiaları da artık tehlike altına girmektedir Ccediluumlnkuuml bu iddialar Herodes suumllalesine men-sup birisinden yani Paulusrsquotan gelmektedir114

Bu aşamada karşı karşıya kalınan temel sorular şunlardır Paulusrsquoun soumlzuuml edilen siyasi kişiliği ile onun İsa cemaatiyle olan ilişkisi arasında nasıl bir bağlantı vardır Daha accedilık şekilde I yuumlzyılda Fi-listin boumllgesindeki youmlnetici guumlccedillerin İsa cemaatine Paulusrsquou kullanmak suretiyle sızmış ya da muumlda-halede bulunmuş olmaları muumlmkuumln muumlduumlr Eğer oumlyleyse onlar niccedilin boumlyle bir teşebbuumlste bulun-muş olabilirler Ve yine eğer durum boumlyleyse ortaya nasıl bir netice ccedilıkmıştır

sıyrılıp kaccediltımrdquo demektedir

111 Elccedililerin İşleri 23 16-22 112 Konuya dair detaylar iccedilin bk Unterbrink 2006 112 113 Eisenman 1996a 86-87 233 vd 308 447-449 114 Unterbrink 2010 8 Kısım

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 648

3 Paulusrsquoun ldquoDini Soumlylemrdquo Goumlruumlnuumlmuuml Altında İsa Cemaatini Baltalaması Geleneksel Kilise iccedilin Mesih dininin en buumlyuumlk azizi olan Paulusrsquoun aslında İsa inancını ve cemaatini baltalayan ldquogizli bir ajanrdquo olduğu iddiası ccedilok eski doumlnemlerden itibaren farklı formlarıyla ileri suuml-ruumllmuumlştuumlr Paulus diye tanınan tarihsel şahsiyet bu bağlamda belirli maksatlarla gerccedilek kimliğini saklayan bir ldquoprovokatoumlr-ajanrdquo olarak tanımlanmıştır Oumlrneğin erken yuumlzyıllarda İsarsquonın yolunu iz-leyen bazı cemaatler Paulus hakkında boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir115 Ebionitler tarafından yazıldığı tah-min edilen ve V yuumlzyılı temsil eden bir metne goumlre Paulus Romalılarla işbirliği yaparak İsarsquonın oumlz-guumln oumlğretilerini tahrif etmiştir116 Tartışmalı da olsa kimi iddialara goumlre geccedilmişte bazı Muumlsluumlman yazarlar da enigmatik bir usulle bu iddiayı guumlndeme getirmişlerdir117 Ayrıca Yahudi literatuumlruumlnde mevcut kimi rivayetler de bu youmlnde kayıtlar iccedilermektedir118 Paulusrsquoa youmlnelik bu tuumlrden bir yakla-şım yakın doumlnemde kaleme alınan az sayıdaki bazı araştırmalarda da yeniden tartışılmaya başlan-mıştır119

Bu bağlamda I yuumlzyılda Filistin Yahudileri uumlzerindeki youmlnetici guumlccedillerin Herodeslere mensup olup zaten kendileri iccedilin ccedilalışan Roma vatandaşı Saulusrsquou Paulus adıyla yeni bir kimliğe buumlruumlyerek İsa hareketini baltalamak iccedilin kullanmış olmaları hiccedil de kuumlccediluumlk bir olasılık değildir Daha oumlnce de soumlylendiği ve kendi ifadelerinden goumlruumllduumlğuuml gibi Saulus Mesihrsquoe iman ettiği iddiası oumlncesinde Romalılarca atanan Yuumlksek Rahip adına İsa hareketini izlemekte bu harekete karşı gerekli goumlruumllen tedbirleri almakta ve İsa cemaatine accedilıkccedila zulmetmektedir Saulusrsquoun İsarsquonın gerccedilek havarileri he-nuumlz hayatta iken birden bire ve hikmeti tuumlmuumlyle kendinden menkul iddialarla tarih sahnesine ccedilık-ması kendisini ldquoMesihrsquoin seccedililmiş havarisirdquo ilan etmesi bu doğrultuda farklı bir tarih okumasıyla da yorumlanabilir Zira bizzat Paulusrsquoun mektuplarına goumlre İsa cemaati Paulusrsquoun kendisine ve Me-sihrsquoe dair iddialarını reddetmiştir Uumlstelik Paulusrsquoun duumlşuumlnceleri Sinoptik İncillerin tanımladığı İsarsquoyla ve onun havarileriyle de uyumlu değildir O halde Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip eksenindeki youmlnetici guumlccediller kendi ifadelerinden anlaşıldığına goumlre Paulusrsquoun ldquorol yapma yeteneğine sahiprdquo karakterini120 kullanarak Mesihi bir hareket uumlzerinden işgal karşıtı Yahudi zuumlmreler arasına

115 Hristiyanlık duumlnyası oumlzelinde oumlrnekler iccedilin bk Duygu 2018c 454-464 647-649 629-65 116 Pines 1966 117 Mevlanarsquonın Mesnevirsquosinde ldquoHristiyanlığın tahrifirdquo bağlamında Paulusrsquoa enigmatik atıflar yapıldığı ileri suumlr-

uumllmektedir Tartışmalı olan bu konuya dair bilgi iccedilin bk Işık 2017 245-260 Guumlleccedil 2007 113-134 118 Bu hususta bk Langton 2010 27 119 Oumlzellikle Eisenmanrsquoın 1996a şeklinde dipnotlarda zikredilen hacimli ccedilalışmasında ortaya koyduğu arguumlmanlar

ses getirmiş ve onun bu kitabı bu makale de dacirchil olmak uumlzere sonraki bazı araştırmalara oumlnemli oumllccediluumlde ışık tutmuştur Ayrıca Paulusrsquoun gizli bir ajan-provokatoumlr olduğu iddiası şu kitap ccedilalışmasında da dikkat ccedilekici bir titizlikle tartışılmaktadır Voskuilen-Sheldon 2008 Bununla beraber aynı iddia daha oumlnce yayımladığım Duygu 2018c kuumlnyeli kitabımda da ccedilok daha geniş kapsamlı şekilde oumlne suumlruumllmektedir

120 Paulusrsquoun 1 Korintliler 9 19-23rsquoteki şu soumlzleri onun nasıl bir karaktere sahip olduğunu tahlil edebilmek an-lamında oumlnem taşımaktadır ldquoBen oumlzguumlruumlm kimsenin koumllesi değilim Ama daha ccedilok kişi kazanayım diye her-kesin koumllesi oldum Yahudilerrsquoi kazanmak iccedilin Yahudilerrsquoe Yahudi gibi davrandım Kendim Musa Yasasırsquonın denetimi altında olmadığım halde Yasa altında olanları kazanmak iccedilin onlara Yasa altındaymışım gibi dav-randım Tanrırsquonın Yasasırsquona sahip olmayan biri değilim Mesihrsquoin Yasası altındayım Buna karşın Yasarsquoya sahip olmayanları kazanmak iccedilin Yasarsquoya sahip değilmişim gibi davrandım Guumlccedilsuumlzleri kazanmak iccedilin onlarla guumlccedilsuumlz oldum Ne yapıp yapıp bazılarını kurtarmak iccedilin herkesle her şey oldum Bunların hepsini Muumljdersquode payım olsun diye Muumljde uğruna yapıyorumrdquo

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 649

sızmak istemişlerdir Paulusrsquoun Roma vatandaşlığı imtiyazı Yahudilerce pusu yoluyla oumllduumlruumllmek istenmesi arkadaşları olan Romalı buumlrokratlar ve askerler tarafından korunup saraylarda misafir edilmesi gizlenmek istenen siyasi ilişkileri yaşam oumlykuumlsuumlnde karanlıkta bırakılan diğer olgular Ya-hudileri arkasında bırakarak Romarsquoya kaccedilması ve yine Yahudi bir Mesihrsquoe ilişkin olduğu oumlne suumlruuml-len davasını ısrarla pagan bir imparatora goumltuumlrmesi hepsinden oumlnemlisi İsarsquonın accedilık ifadelerine ve onun henuumlz hayatta olan havarilerine rağmen Yasa merkezli monoteist Yahudi duumlşuumlncesine ve İsarsquonın oumlğretilerine yabancı birtakım duumlşuumlnceler neşretmeye ccedilalışması bu perspektiften daha an-lamlı olmaktadır Paulus herhalde kendisine verilen goumlrevleri başarıyla yerine getirmiştir Ccediluumlnkuuml youmlnetici guumlccedillerin istedikleri doumlnuumlşuumlmler suumlreccedil iccedilinde kısmen Paulus sayesinde ve kısmen de sonra-dan Paulusrsquoun accediltığı yolda buumlyuumlk oranda gerccedilekleşmiştir

31 İsarsquonın ldquoMesih Olmasırdquo Meselesi Tarihccedililere goumlre Akdeniz Havzası I yuumlzyılda Pax Romana baharı yaşamıştır Augustusrsquoun tahta ccedilı-kışından Marcus Aureliusrsquoun oumlluumlmuumlne kadar geccedilen yaklaşık iki yuumlz yıllık suumlreccedil (MS 27-MS 180) Roma egemenliği altında buumltuumln Akdeniz uumllkelerinin barış ve suumlkucircnet iccedilinde oldukları bir doumlnem olarak tanımlanmaktadır Romalılar kanlı youmlntemler izleyerek de olsa kendi idareleri altında bu suumlkucircneti iyi-koumltuuml temin etmişlerdir Oumlrneğin Korinthos (Korint) MOuml 146rsquoda Romalılar tarafından harabeye ccedilevrilmiştir erkeklerin tuumlmuuml oumllduumlruumllmuumlş kadın ve ccedilocuklar koumlle yapılarak satılmışlardır Şehir bundan yuumlz yıl kadar sonra MOuml 44rsquote Colonia Laus Iulia Corinthiensis adıyla Iulius Caesar ta-rafından yeniden kurulduğunda artık ortada Roma işgaline direnecek hiccedilbir unsur kalmamıştır Soumlz gelimi Philippoi (Filipi) veya Thessalonike (Selanik) gibi şehirlerin de MOuml 31rsquodeki Aktion (Ak-tium) Savaşırsquondan sonra benzer bir kader paylaştıkları soumlylenmektedir Yani Romalılar Paulusrsquoa at-fedilen misyonerlik seyahatlerinden uumlccedil nesil oumlnce Akdeniz Havzasırsquonın ele geccedilirdikleri birccedilok boumll-gesinde istedikleri gibi duumlzen kurmuşlardır Romalıların birccedilok boumllgeyi youmlnetim buumlrokrasisine bile ihtiyaccedil duymadan sadece askeri birliklerle youmlnettikleri İmparator Augustus doumlneminde (MOuml 27-MS 14) Romarsquonın eyaletler koleksiyonundan ziyade birleşik bir imparatorluk olduğu belirtil-mektedir121

Yine de yukarıdaki tasvir imparatorluğun her boumllgesi iccedilin doğru değildir Daha sonraki tarihler-de ele geccedilirilen boumllgelerde bazı topluluklar Roma youmlnetimine karşı direnişi suumlrduumlrmuumlşlerdir Bu du-rum bazen silahlı ccedilatışmalar şeklinde tezahuumlr etmiştir Filistin Yahudileri bu kapsama dacirchildir On-lar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar Roma youmlnetimine karşı birccedilok isyan ccedilıkarmışlardır Yıkıcı ve kendilerine felaket getiren iki savaşı goumlze almışlardır (66-70 ve 132-135 yıllarında) İşte bu uzun suuml-recin ve felaketlerin sonunda uğradıkları ağır mağlubiyetler ve kıyımlarla beraber onlar da kaderle-rine razı olmak zorunda kalmışlardır Bir başka deyişle politik accedilıdan etkisiz kılınmışlardır Ancak bu makalede incelenen doumlnem yani İsa ve Paulus ccedilağı oumlzelinde Yahudi direnişi henuumlz oldukccedila can-lı bir evresini idrak etmektedir

Filistin Yahudilerirsquonin Roma idaresine karşı direnişlerinde siyasi olduğu kadar dinsel ve sosyal faktoumlrler de oumlnemli olmuştur Her ne kadar Antikccedilağrsquoda Hellen kuumlltuumlruuml oumlzellikle diasporadaki Ya-hudiler veya Filistin şehirlerinde bile entelektuumlel unsurlar arasında belirli bir oranda yayılmış ise de122 bilhassa kırsaldaki Yahudilerin ccediloğunluğu belirleyici bazı dini ve kuumlltuumlrel gerekccedilelerle pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml reddetmişlerdir Onlar paganlarla bu kuumlltuumlr paydasında buumltuumlnleşmeye

121 Horsley 1997 10-11 122 Philo oumlrneği iccedilin bk Taşpınar 2011 143-164

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 650

karşı ccedilıkmışlardır Filistin kırsalında Hellencenin birinci dil haline doumlnuumlşmemesi kuumlltuumlrel reaksiyon oumlrneği olarak goumlsterilebilir İsarsquonın hemen oumlncesinde Zekeriya veya Yahya gibi peygamber figuumlrleri-nin Yahudiler arasındaki faaliyetleri hiccedil değilse bazı kesimler accedilısından Yasa yanlısı monoteist inancın Hellen kuumlltuumlruumlne karşı direnişinde ona taze bir guumlccedil katmış olmalıdır Zira peygamberler de dacirchil olmak uumlzere o zamanlar birccedilok Filistin Yahudirsquosinin Herodesler tarafından yaygınlaştırılmak istenen duumlzene ve anlayışlara karşı ccedilıkmaları nedeniyle oumllduumlruumllduumlkleri daha oumlnce de vurgulanmıştı Sebebi her ne ise boumllgeyi youmlneten guumlccedillere karşı yeraltı faaliyeti yuumlruumlten silahlı grupların varlığı ve Roma idaresine karşı başkaldırılar II yuumlzyılın ikinci ccedileyreğine kadar suumlrmuumlştuumlr Ve yine daha oumlnce de kısaca belirtildiği gibi bağımsızlık fikri Mesih kavramında tezahuumlr etmektedir Kavram birccedilok Yahudi iccedilin siyasi ccedilağrışıma sahiptir Dolayısıyla Musarsquonın bir zamanlar İsrail ulusunu Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtarması gibi şimdi de Mesih olduğu iddiasıyla ortaya ccedilıkanlardan direnişi başarıya ulaştırıp bağımsızlığı temin etmesi beklenmektedir Bir başka deyişle boumllgedeki Roma var-lığının sona erdirilmesi Herodesler ile Yuumlksek Rahip tarafından kurulan duumlzenin yıkılması Mesihi hareketlerin başlıca hedefidir

Filistinrsquodeki youmlnetici guumlccedillerin hedefi de aslında ccedilok accedilıktır Onlar kendileri iccedilin muumlmkuumln mer-tebe sorunsuz bir ortam istemiş koydukları duumlzene itaat eden vergileri duumlzenli oumldeyen politik youmln-den hareketsiz bir toplum hayal etmiş olmalıdırlar Ancak şartlar bazen onların istedikleri gibi ge-lişmediği ve Mesihi isyanlar ve yaşanan buumlyuumlk savaşlar oumlnemli oumllccediluumlde tehdit oluşturduğu iccedilin Me-sih kavramının Yahudi duumlşuumlncesindeki anlamı şuumlphesiz onlar tarafından da pekacirclacirc bilinmektedir Herhangi birisinin mesela İsarsquonın Mesih oluşu veya oumlyle olduğunun kabul edilmesi hatta bu youmlnde cılız bile olsa rivayetler dolaşması Romalılar iccedilin doğrudan tehlike anlamı taşımaktadır Goumlruumlşuumlne goumlre İsa zaten bu bahaneyle ortadan kaldırılmak istenmiştir Boumllgedeki iktidar sahipleri kendileri accedilısından tehlike yaratan veya bu potansiyeli taşıyan bir hareketi İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilme-siyle beraber sona erdirdiklerine kanaat getirmiş olmalıdırlar

Yeni Ahit metinlerine goumlre İsa Mesih hareketi aslında oumlncelikle dini bir arka plan barındırmıştır Bu hareket monoteist ccedilerccedilevede ve Yasa merkezli cereyan etmiş manevi-ahlaki prensipler uumlzerinde ortaya ccedilıkmıştır Ancak dini hareketlerin de genellikle siyasi boyut taşıdıkları bilinmektedir Oumlrne-ğin 622rsquode Medinersquode ortaya ccedilıkan siyasi oluşum İslam hareketinin bir boyutudur Nitekim İsa ha-reketi oumlzelinde de konunun siyasi youmlnuumlne vurgu yapan kayıtlar ccediloktur Oumlrneğin bir yerde İsarsquonın βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων yani ldquoYahudilerin Kralırdquo olarak doğduğu soumlylenmekte hemen sonrasında ise onun İsrailrsquoe ccedilobanlık yapacak bir oumlnder (ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ) olduğu ileri suumlruumllmektedir123 Bazı rivayetlere goumlre İsarsquonın ldquokralrdquo olarak doğması boumllgenin siyasi liderlerini (He-rodes) rahatsız etmeye yetmiştir İsarsquonın bebek iken bile oumllduumlruumllmek istendiği ve onun ailesi tarafın-dan Mısırrsquoa kaccedilırılması sırasında boumllgede ccedilocuk katliamı yaşandığı iddia edilmektedir124 İlerleyen yıllarda İsarsquoya duumlşman olanlar onu yok etmek iccedilin Herodesler ile goumlruumlşmuumlşlerdir125 Bazı rivayetlere goumlre İsa tutsakları serbest bırakıp ezilenleri oumlzguumlrluumlğe kavuşturmaktan bahsetmektedir126 Daha ccedilarpıcı olan İsa kendisine milliyetccedili youmlnuumlyle tanınan (YurtseverZelot Şemun veya Yahuda İskar-

123 Matta 2 1 2 6 2 3-2-16 124 Bu son iddialar ccedilok gerccedilekccedili goumlruumlnmese de ldquoMesihrdquo kavramının ve İsarsquonın Mesih oluşunun ne şekilde algılanıp

yorumlandığını yansıtmaları bakımından oumlnem taşıyan kayıtlardır 125 Markos 3 6 126 Luka 4 18-19

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 651

yot-sicaraiirsquoden) bazı oumlğrencilerhavariler seccedilmektedir127 O cemaatinden kılıccedil kuşanmasını iste-mektedir128 Ve hatta onun şoumlyle bir ifadesi İncil metinlerinde yankılanmaktadır οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν ldquobarış değil kılıccedil getirmeye geldim129rdquo

İsarsquonın tarih sahnesinden ccedilekilmeden oumlnceki son zamanlarında Kuduumlsrsquoe girişine dair rivayetler yine aynı doğrultuda oumlnem taşımaktadır Bu bağlamdaki kayıtlara goumlre İsa Yahudilerin Mısırrsquodaki koumllelik yaşamından kurtuluşlarını yacircd ettikleri Fısıh Bayramırsquonın oumlncesinde yani siyasi olarak en hassas bir doumlnemde Yahudi kitlelerde bağımsızlık ruhunun en taşkın şekilde hissedildiği ve herhal-de Romalı youmlneticilerin ve askeri birliklerin diken uumlstuumlnde bulundukları bir zamanda hem de buuml-yuumlk bir kalabalıkla beraber Kuduumlsrsquoe girmiştir Burada İsarsquoyı karşılayan kalabalıklar onun Davut Krallığırsquonı yeniden tesis etmek uumlzere geldiğini haykırmışlardır130 Aslında bu denli hassas bir douml-nemde her koumlşe başı Romalıların kontroluuml ve denetimi altındayken İsarsquonın şehre İncil yazarlarınca abartıldığı şekilde goumlvde goumlsterisi yaparak girmesinin muumlmkuumln olmadığı bazı araştırmacılarca belir-tilmektedir131 Ama yine de bu abartılı kayıtlar Mesih kavramına dair algıyı bu kavramın birccedilokları iccedilin ldquoduumlnyevi krallıkrdquo beklentisiyle oumlzdeş olduğunu goumlstermektedir Nitekim başka bazı kayıtlarda doumlnemin oumlnemli Yahudi şahsiyetleri İsa adıyla oumlzdeş goumlruumllen bu hareketi Romalılara başkaldırı ni-teliği taşıyan diğer politik hareketlere benzetmişlerdir132 Bu hareket işte bu nedenle bazen ldquoYahudi-ler arasında kargaşa ccedilıkaran bir fesatrdquo diye tanımlanmıştır133 İsarsquonın da yaşamı sırasında bazen gizli-lik iccedilinde hareket etmeye bilhassa oumlzen goumlstermesi134 onun Mesih kavramıyla oumlzdeş tehlikeler ko-nusunda farkındalık iccedilinde olduğu intibaı uyandırmaktadır Ccediluumlnkuuml İsa Mesih olduğunun duyul-masından bunun geniş bir alana yayılmasından endişe etmiştir Buna dair bir kayıt şoumlyledir ldquoPet-rus lsquosen Mesihrsquosinrsquo (Σὺ εἶ ὁ Χριστός) yanıtını verdi Ve o onları bu konuda kimseye bir şey soumlyle-memeleri iccedilin uyardırdquo (καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ)135rdquo Buumltuumln bu tartışma-ya ilişkin hakikaten ccedilarpıcı başka bir kanıt ise III yuumlzyılı temsil eden ama aslında daha oumlnceki douml-nemlerin rivayetlerine dayanılarak kaleme alınan bir metinde İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoun kelime-leriyle nakledilmektedir Petrusrsquoun aynen ifadesine goumlre Perslilerin kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoArsa-kesrdquo Mısırlıların kendi krallarını ldquoFiravunrdquo veya Romalıların kendi huumlkuumlmdarlarını ldquoCaesarrdquo diye tanımlamaları gibi Yahudiler de kendi krallarını ldquoMesihrdquo tabir etmişlerdir136

Bu olgular İsa hareketinin o zamanlar yalnızca dini bir gelişme gibi goumlruumllmediğini ve konunun siyasi boyutlar da barındırdığını goumlstermekte Romalıların Yahudilik buumlnyesindeki bu harekete ni-ccedilin muumldahil olduklarını accedilıklamaktadır Ancak bu hareketi istisna kılan da guumlcuumlnuuml daha ziyade dini bir arka plandan alması olmuştur Nitekim İsa Mesih hareketinin diğer Mesih hareketlerinden te-mel farkı budur Hareketin lideri olan İsa Mesihrsquoin tarih sahnesinden ccedilekilmek zorunda bırakılması problemi tamamıyla ortadan kaldırmamıştır Bu bağlamda havariler ve havarileri de iccedileren Kuduumls

127 Luka 6 13-16 128 Luka 22 36 129 Matta 10 34 130 Markos 11 1-10 Matta 21 1-5 Krş Yeşaya 62 11 Zekeriya 9 9 131 Ehrman 2016 162-163 132 Elccedililerin İşleri 5 34-39 133 Elccedililerin İşleri 24 5 134 Markos 7 36 135 Markos 8 30 136 Recognitions 1 45

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 652

cemaati (Nasraniler) tıpkı Yahudi tarihinin buumlyuumlk peygamberi Musa gibi ldquoKutsal Yasa oumlğretmeni bir peygamberrdquo yani dini liderleri olarak goumlrduumlkleri İsarsquonın yolunu onun oumlluumlmuuml sonrasında da izle-meyi suumlrduumlrmuumlşlerdir Hakikaten şimdiye kadar ccedileşitli vesilelerle birccedilok defa değinildiği gibi İsarsquonın siyasi şahsiyetinin kendi cemaati iccedilin tam olarak ne anlama geldiği tartışılabilir Ama onun Yahudi bir grup tarafından Tanrırsquonın mesajlarını taşıyan dini bir şahsiyet olarak benimsenmesi ve bu doğrultudandashsiyasi accedilıdan tartışmalı olsa da- dini accedilıdan kendisini izleyenler iccedilin beşeri anlamıyla ldquokurtarıcırdquo olarak goumlruumllmesi cemaatin İsa sonrası doumlnemde Yakup oumlnderliğinde toplanmasına ve oumlğretmenleri olan İsarsquonın izini izlemeyi suumlrduumlrmesine yardımcı olmuştur Nasraniler işte bu yuumlzden İsarsquonın ardından Yakuprsquoun ve havarilerin idaresi altında guumlccedilluuml bir yapı oluşturmuşlardır Onlar ta-mamıyla yeni bir Yahudi fırkası huumlviyetinde ortaya ccedilıkmışlardır Ancak bunun kaccedilınılmaz bir sonu-cu olarak onlar da ldquotehditrdquo şeklinde algılanmışlardır

32 Paulusrsquoun Mesih Cemaatine Sızmak ve Cemaati Baltalamak İstemesi İsa cemaatinin İsa sonrası doumlnemde ldquotehditrdquo olarak goumlruumllduumlğuumlne dair kanıt var mıdır En buumlyuumlk ka-nıt bizzat Paulusrsquoun varlığıdır Paulus kendisiyle beraber ccedilalışan (ve muhtemelen emri altındaki) bir grupla birlikte İsa hareketini izlemekte bu hareketin mensuplarını kovuşturmaktadır Bunu Romalılar tarafından atanan Yuumlksek Rahip adına ondan aldığı yetkiye dayanarak yapmaktadır Oumly-leyse İsa hareketi İsarsquonın sonrasında da siyasi youmlnden tehdit olarak goumlruumllmektedir

İsa cemaati MS 58 yılı civarında Romarsquonın Iudaea praefectusu Marcus Antonius Felixrsquoe ldquoduumlzen bozucu ve fesat ccedilıkaran siyasi bir oluşumrdquo gibi tanıtılmıştır137 Nitekim bu hareketle bağlantılı olarak ldquoayaklanmardquo olasılığı guumlndemde yer almıştır138 Uumlstelik cemaatin Yakup gibi karizmatik bir liderin otoritesi altında bulunması daha belirleyici sonuccedillar doğurmuştur Oumlrneğin bu suumlreccedilte havarilerin ağzından Nasrani cemaatin ccedilok sayıda on binlerce muumlminden oluşan (πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων) buumlyuumlk bir topluluğa doumlnuumlştuumlğuuml ifade edilmektedir139 Aslında Pau-lusccedilu bir metin olarak Elccedililerin İşleri Kitabırsquonda Yakuprsquoun varlığı ve oumlnemi sistemli olarak konu dı-şına itilmek ve hatta unutturulmak istenmiştir Ancak Yakup başka bazı kaynaklar tarafından sıkccedila zikredilen faziletleri bilhassa bazı metinlerde ὁ δίκαιος (ldquoadilrdquo) diye anılmasına yol accedilan hassas ada-leti ve sarsılmaz kişiliği nedeniyle ayrıca Yasarsquoya riayetinin yanında dindarlığının da etkisiyle İsarsquoya iman eden veya etmeyen birccedilok Yahudi tarafından direniş cephesinin doğal lideri gibi goumlruumllmeye başlanmıştır Hatta onun Roma yanlısı Yuumlksek Rahiprsquoe muhalif direnişccedililer tarafından ikinci bir Yuumlksek Rahip olarak tanımlandığı bile belirtilmektedir140 Bu goumlruumlş ccedilok mantıklıdır Ccediluumlnkuuml Yakup 62 yılında şehit edilmiştir ve bu cinayetin arkasında tarihccedili Iosephus tarafından da soumlylendiği gibi (makamını tehlike altında hisseden) Yuumlksek Rahip Ananus yer almıştır141 Kısaca İsa cemaati İsa sonrasında Yakup doumlneminde de en azından Yuumlksek Rahip iccedilin tehdit olmayı suumlrduumlrmektedir

Nasrani cemaat tarihsel suumlrecin bir sonraki aşamasında daha ccediletin gelişmelerle yuumlzleşmiştir Zira Nasranilerin 66-70 yıllarında yani Yakuprsquoun şehit edilmesinden muhtemelen başhavari Petrusrsquoun da aynı sıralarda oumllmesinden hemen sonraki suumlreccedilte Yahudiler ile Romalılar arasında yaşanan yıkıcı

137 Elccedililerin İşleri 24 5 138 Elccedililerin İşleri 24 12 139 Elccedililerin İşleri 21 20 140 Eisenman 1996a 12 141 Iosephus 2091 Ayrıca Iosephusrsquotan iktibasen Eusebius 22320-24 (Eusebiusrsquoun anlatımı Hegesippus ve

Clementrsquoin konuya ilişkin kayıtlarına da atıf yapmaktadır)

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 653

savaşa katıldıkları burada kendi ırkdaşlarıyla beraber ezici Roma guumlcuumlne karşı ccedilarpıştıkları belirtil-mektedir Gerccedili sonraki tarihlerde Eusebius (ouml339) veya Epiphanius (ouml403) gibi Kilise yazarları tam da bu savaşın arifesine atfen ldquoPella Efsanesirdquo diye tanımlanabilecek bir goumlccedil meselesini guumlndeme ge-tirmişlerdir Bu tarihccedililer İsa cemaatinin (Nasraniler) savaş oumlncesinde ilahi bir mesaj almak suretiy-le Kuduumlsrsquoten ayrıldığı ve Nebat Krallığırsquondaki Pellarsquoya gittiği iddiasında bulunmuşlardır142 Ancak bunun bir mit olduğu ve gerccedilekte bu savaşa katılan Nasranilerin tıpkı diğer Yahudiler gibi Roma guumlcuuml altında ezildikleri tarihccedililerce belirtilmektedir143

Nasrani cemaatin yediği bu ağır darbeler Roma İmparatorluğursquonun doumlrt bir yanındaki kuumlccediluumlk İsa cemaatleri uumlzerindeki havari otoritesinin kaybolması bu cemaatlerin bu suumlreccedilte ve devamında as-lında havarilere rakip olarak tarih sahnesine ccedilıkan Paulusrsquoun teolojik duumlşuumlncelerinin etkisi altına girmeleri sonucunu vermiştir Buumlyuumlk bir ihtimalle Luka gibi Paulusccedilu yazarlar işte bu doumlnemde ta-rihi yeniden yazmak (ccedilarpıtmak) Paulusrsquou havarilerle ldquodin kardeşirdquo gibi sunabilecekleri yeni bir ta-rih algısı inşa etmek istemişlerdir Elccedililerin İşleri kabilinden eserler de bu arayışın metinleşmiş yan-sımalarıdır

İsa cemaati ise aynı suumlreccedilte Romalılar tarafından tehdit olarak goumlruumllmeyi suumlrduumlrmuumlştuumlr Oumlrneğin Kilise tarihccedilisi Eusebius Nasrani cemaati youmlnetmeyi suumlrduumlren İsarsquonın akrabalarının ve Kuduumls ce-maati liderlerinin Davut soyundan gelmeleri nedeniyle ve dolayısıyla kendilerine alternatif bir siyasi oluşum teşkil edebilecekleri endişesiyle I yuumlzyıl sonlarında bile Romalılar tarafından kovuşturul-duklarını ve katledildiklerini bildirmektedir144 Roma youmlnetiminin tehlike potansiyeli iccedileren siyasi oluşumlara hatta siyasi iccedilerik taşıması muhtemel sıradan toplantılara bile dikkat kesildikleri bir sonraki aşamada Pliniusrsquoun mektubunda goumlruumllmektedir 111-113 yılları arasında Bithynia et Pontus eyaletinde legatus Augusti olarak goumlrev yapan Plinius youmlnettiği boumllgede meskucircn Hristiyan bir cema-ati oumlncelikle siyasi bir oluşum teşkil edip etmedikleri youmlnuumlnden yani iktidara karşıt bir yapı oluştu-rup oluşturmadıkları accedilısından soruşturmuştur145 Buraya kadar yapılan buumltuumln bu anlatım ise oumlzguumln haliyle hangi bağlamda cereyan etmiş olursa olsun İsa hareketinin hem İsarsquonın yaşamı sırasında hem de onun sonrasında Filistin Yahudilerini youmlneten siyasi guumlccediller tarafından tehdit olarak algılandığını goumlstermektedir Hareket yine hem İsa zamanında hem de sonrasında takip edilmekte yer yer ko-vuşturulmakta hatta muumlmkuumln olursa ortadan kaldırılmak istenmektedir

Paulus meselesi bu anlatımın sonrasında biraz daha net bir goumlruumlnuumlm almaktadır Paulus kendi-sine atfettiği ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla tarih sahnesine ccedilıkmasından itibaren hem de o zamanlar henuumlz hayatta olan cemaatin oumlnderi Yakuprsquoa ve havarilere rağmen İsarsquonın şahsiyetine oumlğretilerine bilinccedilli bir şekilde ve sistemli bir usulle yeniden biccedilim verme girişiminde bulunmuştur Burada oumlncelikle Paulusccedilu bir yazar olan Lukarsquonın Elccedililerin İşlerirsquonde tarihsel accedilıdan guumlvenilir bilgiler vermediği fark edilmelidir Zira bu metni kaleme alırken Lukarsquonın amacı kahramanı olan Paulusrsquou havarilerin ve Kuduumls cemaatinin succedillamalarından aklamaktır Luka Paulusccedilu propaganda amacıyla tarihi yeniden şekillendirmiş havarileri gerccedilekle uyumsuz resmetmiş onları goumllge şahsiyetlere doumlnuumlştuumlrmuumlş ha-variler ile Paulusrsquou aynı dinsel uumllkuumlnuumln paydaşları gibi goumlstermek istemiştir Gerccedilekte ise hem Pau-lusrsquoun mektuplarından hem Elccedililerin İşlerirsquondeki bazı detaylardan hem de Yeni Ahit dışındaki ka-nıtlardan anlaşılan Kuduumls-havari cemaatinin ve bu cemaate ait gelenekleri sonraki yuumlzyıllarda ya-

142 Eusebius III 5 2 Epiphanius XXX 2 7 143 Bu goumlruumlşuuml savunan birccedilok araştırmaca var ise de burada bilhassa şu ccedilalışmaya bk Brandon 1951 144 Eusebius III 11 1 3 19-20 3 32 1-4 145 Duygu 2018d 25-34 Davis 1913 219-222

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 654

şatmaya ccedilalışan toplulukların (Nasraniler-Ebionitler ve diğer bazıları) Paulusrsquoa ve Paulusccedilu oumlğreti-lere karşı buumlyuumlk muumlcadeleler verdikleridir Ama onlar I yuumlzyıl ortalarında galibi oldukları bir muuml-cadeleyi aynı yuumlzyılın ikinci yarısından itibaren kaybetmeye başlamışlardır

Daha ccedilarpıcı olan Yahudi bir Mesih tarafından savunulan veya o Mesihrsquoe atfedilen oumlğretilerin ya da Mesihrsquoe dair yaygın kanaat ve anlayışların Paulus tarafından buumlyuumlk bir başarıyla ve tam da youmlne-tici zuumlmrelerin istek ve beklentilerini karşılayacak şekilde yani o zamanlar mevcut status quo duru-muna zarar getirmeyecek biccedilimde yeniden duumlzenlenmesidir Paulus imparatorluğun doumlrt bir tara-fındaki Yahudiler arasında Roma imparatorluk ideolojisini yerleştirmeye ccedilalışmış Yahudi dinini de bazı accedilılardan oumlzguumln yapısından uzaklaştırarak bunun yerine pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuumln yayılmasına yardımcı olmak istemiştir Onun tuumlm bunları ldquoMesih elccedilisirdquo sıfatıyla yapması ise ironik-tir Bu takdirde Paulus emperyal Roma ideolojisine ve onların ortakları olan Herodeslere ve Yuumlk-sek Rahiprsquoe hizmet etmeyi suumlrduumlrmuumlş olmalıdır Bir başka deyişle biz zamanlar kendisine yetki ve-renler adına ve onlar tarafından gerekli vasıtalarla donatılarak İsa cemaatini baltalayan Saulus artık Paulus adıyla fakat artık accedilıkccedila değil de İsa cemaatine sızan ya da sızmaya ccedilalışan bir şahsiyet olarak dini bir soumlylem kisvesi altında bu cemaati alttan alta baltalamayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Paulus birinci olarak Yahudi bağımsızlık duumlşuumlncesinin semboluuml olan ldquoMesihrdquo kavramını hedef almış ve ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo olduğu iddiasıyla bu kavramın iccedilini boşaltmıştır Paulus Mesihrsquoin duumlnyevi değil de ldquogoumlksel bir kralrdquo olduğu iddiasını bu bağlamda geliştirmiş olmalıdır O duumlnyevi bir kral ve bu kral sayesinde bağımsızlık beklentisi iccedilinde olan Yahudileri muhtemelen onu cesaretlendiren ve koruyan seccedilkin dostlarının yardımlarıyla elbette Yahudileri kendi soumlylemleri namına kazanabildiği oranda siyasi accedilıdan etkisiz kılmıştır Tanrı tarafından meshedilerek kral olmak uumlzere Yahudilere goumlnderilecek bir Mesih Roma youmlnetimi ve Herodesler iccedilin tehlikeler barındırmaktadır Krallığı bu duumlnyadan olmayan ldquogoumlkselrdquo bir Mesihrsquoin ise onlara hiccedilbir zararı yoktur Boumlylece Paulus duumlnyevi bir statuumlyuuml kendi oumlzguumln bağlamından kopararak goumlksel bir payeye doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Geleneksel Hıristi-yanlık ldquoMesihrdquo kavramı hakkında Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas almaktadır Nitekim bu bağlamda Mesihrsquoin krallığının bu duumlnyada olmadığı iddiası sonradan Hıristiyan metinlerine girmiştir146

Paulus ikinci olarak Yahudi inancının temel unsurlarından monoteizmi sulandırmak istemiştir Tek tanrı inancı Antikccedilağrsquoda Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran başlıca prensiplerdendir Yahudiler en azından Hellen kuumlltuumlruumlnuuml benimseyenler dışındaki daha muhafazakacircr veya gelenekccedili kesimler muhtemelen bu anlayışları ccedilercevesinde kurtarıcı-ilah motifleriyle şekillenen ccedilok tanrılı anlayışlara sahip pagan toplumlarla buumltuumlnleşmekten onlar arasında eriyip gitmekten kaccedilınmışlar-dır Paulusccedilu soumlylem burada sanki iki taraf arasında orta yol arayışını simgelemektedir Bu soumlylem tıpkı Herodeslerin zaten oumlteden beri yapmak istedikleri gibi Yahudi diniyle paganizm arasında bir tuumlr sentez yaratmak istemektedir Paulus aslında Yahudi monoteizmine sadık gibi goumlruumlnmekte ama bir taraftan da Mesihrsquoi tıpkı paganların kurtarıcı-tanrıları gibi yorumlamaktadır Paulusrsquoun Mesih tanımı Yahudi duumlşuumlncesine tamamen yabancıdır İsarsquonın başhavarisi Petrusrsquoa atfedilen bir kayıt şu soumlzlerden oluşmaktadır ldquoEfendimiz (İsa) her şeyin Yaratıcısırsquondan başka tanrılar bulundu-ğunu soumlylemediği gibi kendisinin ldquotanrırdquo olduğunu oumlne suumlrmuumlş de değildir147rdquo İsa cemaatinin en

146 Yuhanna 18 36 İsa ldquoBenim krallığım bu duumlnyadan değildirrdquo diye karşılık verdi ldquoKrallığım bu duumlnyadan ol-

saydı yandaşlarım Yahudi yetkililere teslim edilmemem iccedilin savaşırlardı Oysa benim krallığım buradan değildirrdquo Ayrıca oumlrneğin krş Filipililer 3 20-21

147 Homilies 16 15

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 655

saygın uumlyelerinden Barnabas ise ldquobilin ki yalnızca bir tek Tanrı vardır Goumlğuumln ve yerin yaratıcısı Orsquodurrdquo şeklinde konuşmaktadır148 Paulus İsarsquoyı bir tuumlr aracı ilah konumuna yuumlcelterek Yahudiler ile paganlar arasında ldquomonoteizmrdquo tabir edilebilecek kalın bir duvarı yıkmak istemiştir Onun bu faaliyeti herhalde en fazla Herodesleri memnun edecek sonuccedillar doğuracaktır

Paulus uumlccediluumlncuuml olarak Musa Yasası konusunda da Yahudileri şaşırtacak teoriler geliştirmiştir O Yahudileri Yahudi olmayanlardan ayıran en oumlnemli olgu olan Yasarsquoya yani Yahudiler iccedilin kutsal ya-zıların oumlzuumlnuuml oluşturan kendileri iccedilin belirleyici ve zorlayıcı kuralları iccedileren ilahi vahyin esasını ve ruhunu teşkil eden prensipler buumltuumlnuumlne karşı tuumlmuumlyle cephe almıştır Yasa merkezli bir toplumun Yasarsquodan bihaber toplumlarla buumltuumlnleşmesi herhalde sosyolojik accedilıdan guumlccedil bir suumlreccediltir Bu bağlam-da Paulus bir tarafta İsa Yasarsquoyı accedilıkccedila onaylarken oumlte tarafta İsa cemaati İsa sonrasında da Yasarsquoya bağlı şekilde yaşarken Mesihrsquoin gelişiyle birlikte Yasarsquonın kalktığı iddiasında bulunmuştur Herhal-de Paulus ldquoyeni duumlzenrdquo duumlşuumlncesi ccedilerccedilevesinde paganları ve Yahudileri birlikte kapsayacak ve ayrı-şımları eritecek daha buumlyuumlk bir toplumsal yapı hayali kurmuştur Boumlylece Paulus Herodeslerin ccedilok zamandır hayal ettikleri bir projeye dini bir soumlylem kisvesi altında ve hem de bizzat Mesihrsquoe atfede-rek ivme kazandırmıştır Herodeslerin Yahudi dini ve Yasa kavramı karşısındaki tutumları daha oumln-ce bahis konusu edilmişti Burada yalnızca şu kuumlccediluumlk hatırlatma yeterli olacaktır Herodesler İsa ile aynı doumlnemde peygamber olarak tanınan Vaftizci Yahyarsquoyı Yasarsquoyı ihlal ettikleri gerekccedilesiyle onları accedilıkccedila eleştirdiği iccedilin oumlnce hapsetmişler ardından da oumllduumlrmuumlşlerdir149

Paulus doumlrduumlncuuml olarak Yahudi kimliğinin oumlnemli sembollerinden suumlnneti de hedef almakta-dır Suumlnnet konusu o zamanlar oumlnem taşıyan bir meseledir Bizzat Paulus duumlnyayı Yahudiler ve pa-ganlar oumlzelinde ldquosuumlnnetlilerrdquo ve ldquosuumlnnetsizlerrdquo diye tanımlanmaktadır150 Paulus burada suumlnnet kar-şıtı soumlylemleriyle Yahudilere has bir geleneği ilga etmeyi belki Yahudi kimliğini toumlrpuumllemeyi dile-mekte boumlylece bir kez daha Yahudiler ile paganlar arasındaki bir ayırım noktasını hedef almaktadır

Beşinci olarak en az bunlar kadar hatta belki ccedilok daha ccedilarpıcı olan ise Paulusrsquoun o guumlnkuuml politik atmosfer iccedilindeki siyasi duruşu ve duumlşuumlnceleridir Paulus oumlrneğin şu satırların yazarıdır

Herkes baştaki youmlnetime bağlı olsun Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan olmayan youmlnetim yoktur Var olanlar Tanrı tarafından kurulmuştur Bu nedenle youmlnetime karşı direnen Tanrı buyru-ğuna direnmiş olur Karşı gelenler yargılanır İyilik edenler değil koumltuumlluumlk edenler youmlneti-cilerden korkmalıdır Youmlnetimden korkmamak ister misin oumlyleyse iyi olanı yap youmlneti-min oumlvguumlsuumlnuuml kazanırsın Ccediluumlnkuuml youmlnetim senin iyiliğin iccedilin Tanrırsquoya hizmet etmektedir Ama koumltuuml olanı yaparsan kork Youmlnetim kılıcı boş yere taşımıyor koumltuumlluumlk yapanın uumlze-rine Tanrırsquonın gazabını salan oumlccedil alıcı olarak Tanrırsquoya hizmet ediyor Bunun iccedilin yalnız Tanrırsquonın gazabı nedeniyle değil vicdan nedeniyle de youmlnetime bağlı olmak gerekir Vergi oumldemenizin nedeni de budur Ccediluumlnkuuml youmlneticiler Tanrırsquonın bu amaccedil iccedilin gayretle ccedilalışan hizmetkacircrlarıdır Herkese hakkını verin Vergi hakkı olana vergi guumlmruumlk hakkı olana guumlmruumlk saygı hakkı olana saygı onur hakkı olana onur verin151

148 Recognitions 1 7 149 Iosephus 1851-3 Markos 6 14-29 ve ayrıca Luka 9 7-9 150 Bir araştırmacının goumlruumlşuumlne goumlre Paulus ldquosuumlnnetlilerrdquo ifadesiyle dar anlamda kendisine muhalif olup Yahudi

olmayanlar uumlzerine yapılan misyona şuumlpheyle bakanları daha geniş manada ise (İsarsquoya iman eden ya da etmey-en) tuumlm Yahudileri kast etmektedir Bk Dunn 2008 153

151 Romalılar 13 1-7

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 656

Goumlruumllduumlğuuml gibi Paulus burada ccedilok accedilık bir uumlslupla Roma idaresine ve Romalılarla ortak ccedilalışan iktidar sahiplerine ndashhiccedilbir oumllccediluumlt goumlzetilmeksizin- itaat edilmesini tavsiye etmektedir

Paulusrsquoun bu ve benzeri soumlylemleri guumlndeme getirdiği dini iccedilerikli (gibi goumlruumlnen) iddialar ikti-dar sahiplerini hoşnut edecek tuumlrdendir Paulus Romarsquonın emperyal amaccedillarına ve Yahudiler ara-sında pagan karakterli Hellen kuumlltuumlruumlnuuml yaygınlaştırmak isteyen Herodesler ile Yuumlksek Rahiprsquoin oumlteden beri bilinen uumllkuumllerine hizmet etmişe benzemektedir Bu bağlamda insanlık tarihinde karşı-mıza ccedilıkan en buumlyuumlk dilemmalardan birisi burada yatmaktadır Bir tarafta Roma ideolojisine ve ye-rel otoritelere karşı tehdit olarak algılandığı iccedilin vahşi bir youmlntemle katledildiği soumlylenen Yahudi bir Mesih ve hatta bu Mesihrsquoin sonrasında da kovuşturulan cemaati oumlte yanda Roma ideolojisinin ve yerel otoritelerin propagandasını yapan onların ccedilıkarlarına hizmet eden Roma vatandaşı bir ldquoMesih elccedilisirdquohellip

Paulus bir zamanlar İsarsquonın havarilerine ve cemaatine zulmettiğini kendi ağzıyla soumlylemiştir O oumlrneğin bir mektubunda διώκων τὴν ἐκκλησίαν ifadesini kullanırken152 ἐκκλησία soumlzcuumlğuumlyle İsarsquonın kardeşi Yakup ve havariler tarafından youmlnetilen (Kuduumlsrsquoteki) ldquocemaatrdquoe dikkat ccedilekmiştir Bu yuumlzden de Paulus Paulusccedilu kaynaklar tarafından tarih sahnesine ilk defa olarak suumlruumllduumlğuuml sırada kendi ifadelerine goumlre İsarsquonın ve onun cemaatinin en buumlyuumlk duumlşmanlarından biridir Hatta Paulus bazı kaynaklara goumlre İsarsquonın kardeşi Yakuprsquou oumllduumlrmek iccedilin ccedilok ccedilaba harcamıştır153 Garip olan Pa-ulusrsquoun mektuplarında onun ldquoulusların havarisirdquo iddiasıyla ortaya ccedilıkmasından sonraki suumlreccedilte de İsarsquonın havarilerine karşı duumlşmanca soumlzlerin fazlasıyla yer almasıdır Paulus Korint cemaatine yaz-dığı ikinci mektupta kendisinden başka bir Mesih ve farklı bir Muumljde tanıtanlardan bahsetmekte-dir154 Paulusrsquoun burada kimleri kast ettiği ccedilok accedilıktır Ccediluumlnkuuml o hemen sonraki cuumlmlede ldquouumlstuumln el-ccedililerdenrdquo hiccedil de aşağı bir statuumlde olmadığını ileri suumlrmektedir155 Başka bir deyişle Korint cemaatine gelip Paulusrsquotan başka bir Mesihrsquoi ve Muumljdersquoyi tanıtanlar Paulusrsquoa goumlre İsarsquonın ldquouumlstuumln elccedililerrdquo diye tanımlanan havari cemaatinin uumlyeleri veya onların misyonerleridir Bu olgu Paulusrsquoun havariler ta-rafından kabul edilmediğini bizzat Paulusrsquoun mektuplarından kanıtlayan birccedilok oumlrnekten birisidir Ve Paulus yine aynı mektupta İsarsquonın havarilerini ldquosahte elccedililerrdquo diye tanımlamaktadır Paulusrsquoa gouml-re İsarsquonın havarileri tıpkı Şeytan gibi davranarak kendilerini olmadıkları bir şey gibi goumlstermeye ccedila-lışan kendilerine Mesihrsquoin elccedilisi suumlsuuml veren şahsiyetlerdir156 Paulus bu kadarla da yetinmemektedir Havarilerin otoritesini reddetmekte onlardan daha ldquouumlstuumlnrdquo olduğu savını ileri suumlrmektedir Daha oumlnce de belirtildiği gibi Paulus burada havarileri budala (ἄφρων) olmakla buumlyuumlkluumlk taslayıp oumlvuumln-mekle (καυχάομαι) soumlmuumlruumlp koumlleleştirmekle (καταδουλόω) İsa cemaati uumlyelerinden maddi yarar sağlamakla da (κατεσθίω) succedillamaktadır157 Başhavari Petrusrsquoun hatırasını yaşatan antik bir metinde ise Petrus Paulusrsquoa ldquohellip(nasıl oldu da) bir saat (gibi kısa bir suumlre) iccedilinde İsarsquonın havarisi oluverdinrdquo diye sormaktadır158 Ardından da ldquo(haydi o hacirclde) İsarsquonın soumlzlerini ilan et onun ifadelerini accedilıkla onun gerccedilek havarilerini sev ve ona yacircrenlik etmiş olan benimle uğraşma rekabet etmeye kalkışma

152 Filipililer 3 6 153 Recognitions 69-70 154 2 Korintliler 11 4 155 2 Korintliler 11 5 156 2 Korintliler 11 13-15 157 1 Korintliler 11 18-23 158 Petrus burada Paulusccedilu soumlylemin meşhur ldquoŞam goumlruumlmuumlrdquo iddiasına atıf yapmaktadır Krş Elccedililerin İşleri 91-

18

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 657

Zira şu anda cemaatin uumlzerinde kurulduğu ldquosağlam kayardquo olan benim tam karşıtım bir konumda bulunuyorsunrdquo diye seslenmektedir159 Buumltuumln bu oumlrneklere goumlre Paulus Mesihrsquoe iman ettiği iddia-sının oumlncesinde de sonrasında da havari cemaati iccedilin duumlşmandır

Paulus Mesihi bir hareket uumlzerinden bu Mesihi hareketi yeniden ve hizmet ettiği ccedilevreleri memnun edecek şekilde biccedilimlendirmek suretiyle ileri suumlrduumlğuuml teorileri Yahudiler (ve paganlar) arasında yaymaya ccedilalışmıştır O bir bakıma Yahudileri ve onların dinini doumlnemin siyasi otoriteleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmek istemiştir Paulusrsquoun ldquoIlımlı Yahudilikrdquo projesi bir zaman sonra Hı-ristiyanlığın doğuşu sonucunu vermiştir İsarsquonın veya havarilerin sonrasında ortaya ccedilıkan Kilise Yahudi karşıtı bir temelde Paulusccedilu duumlşuumlnceleri esas alarak yuumlkselmiştir Hristiyanlığı şekillendiren diğer birccedilok gelişme ise sonraki yuumlzyıllarda Konsiller Hristiyan entelektuumlellerin goumlruumlşleri ve bilhas-sa Roma youmlnetiminin muumldahaleleri ile Kilisersquonin siyasallaşması ekseninde cereyan etmiştir160 İşte bu yuumlzden tarihsel bir şahsiyet olarak İsa veya İsarsquoya ait oumlzguumln oumlğretiler geleneksel Kilise tarafından temsil edilmemektedir

Son olarak Paulusrsquoun akıbetine dair iddialara gelince Kilise rivayetleri Paulusrsquoun Romarsquoda Mesih uğruna muumlcadele ederken şehit edildiğini ileri suumlrmektedir Gerccedilekte ise Paulusrsquoun Romarsquoda Roma-lılar tarafından şehit edildiğini hatta yargılandığını bile goumlsteren hiccedilbir delil yoktur Elccedililerin İşle-rirsquone goumlre Paulus Romarsquoya ulaşmasından sonra iki yıl boyunca ldquotutuklurdquo kalmıştır Ama burada bir sorun vardır ccediluumlnkuuml Paulusrsquoun iki yıl boyunca yargılama olmaksızın tutuklu bırakıldığı iddiası araş-tırmacılara goumlre makul değildir161 Uumlstelik Luka da zaten Elccedililerin İşlerirsquonde Paulusrsquoun bu iki yıl bo-yunca kendi kiraladığı bir evde kaldığını bu suumlre zarfında hiccedilbir engelle karşılaşmadan dostlarıyla goumlruumlştuumlğuumlnuuml soumlylemektedir162 Paulusrsquoun Şehadeti ismini taşıyan ve II yuumlzyıl sonlarına ait apokrif Paulusrsquoun İşlerirsquonde bulunan anlatımın ise tarihsel olayları değil de Paulusrsquoa ilişkin efsaneleri anlattı-ğı bilinmektedir163 Paulusrsquoun Romarsquoda şehit edildiğini ileri suumlren diğer kaynakların tutarsız bilgiler verdikleri ortaya konulmuştur164 Bir araştırmacı bu konuda şoumlyle soumlylemektedir

Romalıların Paulusrsquou korumayı bırakıp bir zamanlar Kuduumlsrsquote kendileri iccedilin ccedilalışan Tanrırsquonın kurtuluşunun onlara geleceğini soumlyleyen vergilerin youmlnetime duumlzenli şekilde ve-rilmesini isteyen (youmlnetim accedilısından) iyi birer yurttaş olunmasını oumlğuumltleyen Yahudilerin koumltuuml olduklarını ileri suumlren bir Roma vatandaşını birden bire şehit etmeye karar vermele-ri iccedilin hiccedilbir gerekccedile bulunmamaktadır165

Nitekim Iosephusrsquoun eserinde zikredilen Herodeslere mensup bir Saulusrsquoun Romalıların Kuduumls kuşatması sırasında yani 66 yılı civarında aktif olduğu soumlylenmektedir Paulus şehit edilmek şoumlyle dursun belki de Romalıların Filistin politikası ve burada yuumlruumlttuumlkleri askeri faaliyetler konusunda onlar iccedilin bir tuumlr danışman olmuştur166

159 Homilies 17 19 160 Detaylar iccedilin bk Duygu 2017a 161 Cadbury 1979 330-333 162 Elccedililerin İşleri 28 30-31 163 Voskuilen-Sheldon 2008 182 164 Konuya dair detaylar iccedilin bk Duygu 2018c 520-523 165 Voskuilen-Sheldon 2008 185 166 Voskuilen-Sheldon 2008 186

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 658

Sonuccedil Siyaset ve iktidar tarih boyunca her zaman din ile yakın ilişki iccedilinde olan ve hatta din uumlzerinde belir-leyici fonksiyon uumlstlenen unsurlardır Oumlyle ki insanların neye inanıp neye inanmayacakları bir di-nin hangi inanccedil oumlğelerini iccedilerip hangilerini iccedilermeyeceği tarihin birccedilok doumlneminde en oumlnde gelen dinler oumlzelinde bile birccedilok defa siyaset ve iktidar sahipleri tarafından belirlenmektedir Bu anlamda ya dinsel kavramlar ve anlayışlar yeniden şekillendirilmek veya bu kavram ve anlayışlar yeni icat ba-zı teorilerle değiştirilmek ya da ldquooumltekileştirmerdquo tuumlruumlnden birtakım mekanizmalar devreye sokulmak suretiyle inanccedil sistemleri biccedilimlendirilmek yahut kendi oumlzguumln yapılarından uzaklaştırılmak isten-mektedir Bunun sebebi nedir Burada esas oumlnem taşıyan dinlerin ve dinsel anlayışların tarih bo-yunca iktidar sahiplerinin kurdukları ya da kurmaya ccedilalıştıkları duumlzenle uyumlu olmak uumlzere yani status quorsquoyu rahatsız etmeyecek hatta tam tersine ona hizmet edecek şekilde doumlnuumlştuumlruumllmekte ol-duğunun fark edilmesidir Bir başka ifadeyle din kavramı tarih boyunca siyaset mefhumunu besle-yen ana damardır Uumlstelik tarih boyunca ccedileşitli coğrafyalarda ortaya ccedilıkan peygamberler tarafından farklı formlarıyla guumlndeme taşınan en temel meselelerden biri de budur Kısaca kutsal kitaplarda bahisleri geccedilen birccedilok peygambere ve o arada Nasıra diye kuumlccediluumlk bir yerden ortaya ccedilıkıp sesini du-yurmaya ccedilalışan İsarsquoya karşı da en buumlyuumlk muhalefet iktidar sahipleri ve onlarla ccedilalışan seccedilkin zuumlm-reler tarafından yapılmıştır

Bu bağlamda meseleye Yahudilik ve Hristiyanlık tarihi oumlzelinde bakıldığında Filistin boumllgesinde I yuumlzyılda mevcut siyasi koşulların bu koşullarca belirlenen ya da bu koşullara bağlı olarak değişen diğer dinamiklerin ve bilhassa iktidar sahiplerinin her zaman ve mutlak surette goumlz oumlnuumlnde bulun-durulması gerekmektedir Zira ortaya ccedilıkacak hiccedilbir yeni gelişmenin veya değişen paradigmaların boumllgeyi youmlneten siyasi guumlccedillerden bağımsız şekilde duumlşuumlnuumllemeyeceği accedilıktır Bu doğrultuda İsarsquonın oumlluumlmuuml sonrasında Mesih kavramıyla ilişkili ortaya ccedilıkan yeni gelişmeleri yeni yorumları ve oumlzellikle de yeni şahsiyetleri I yuumlzyılın siyasi guumlccedillerinden yani Romalılar Herodesler ve Yuumlksek Rahip tara-fından teşkil edilen iktidar sahiplerinden ayrı duumlşuumlnmek iccedilin hiccedilbir sebep yoktur

Buradan bakıldığında soumlz konusu bu guumlccedillerin Mesihi bir harekete muumldahale ettikleri bu hareke-ti ve hareketin mensuplarını yeniden şekillendirmeyi hedefledikleri ortaya koydukları yeni bir pro-jeyi muumlmkuumln mertebe teşmile ccedilalıştıkları ve bu amaccedilla kendi emellerine hizmet edecek bazı piyonlar kullandıkları anlaşılmaktadır Onlar herhalde boumlylece hem Yahudilerin direniş yanlısı yer altı faali-yetleri hakkında bilgi toplamak hem onları kendi iktidarları iccedilin daha zararsız ve etkisiz bir konuma doumlnuumlştuumlrmek hem de bizzat bu Mesihi hareketi iccedilten baltalamak istemiş olmalıdırlar Tam da bu aşamada Hristiyanlık tarihinin en buumlyuumlk azizi olarak goumlruumllen Paulusrsquoun hem İsarsquonın cemaatine zulmettiği yıllarda hem de ldquoMesihrsquoin elccedilisirdquo sıfatıyla hareket ettiği doumlnemde soumlz konusu bu egemen guumlccediller adına buguumln belki ancak bir siluet şeklinde kendisini belli eden oumlnemli bazı goumlrevler uumlstlen-diği bazen accedilıkccedila bazen ise dini bir soumlylem kisvesi altında Mesihi bir hareketi ve İsa cemaatini balta-lamak suretiyle tarihe mal olacak oumlnemli işler yaptığı goumlzlenmektedir Onu başarıya goumltuumlren bu faa-liyetleri yayılmasıyla ve kabul goumlrmesiyle orantılı şekilde Yahudi inancını ve duumlşuumlncesini bazı accedilı-lardan iktidar sahipleri iccedilin ldquoılımlırdquo hale doumlnuumlştuumlrmuumlştuumlr Ve netice olarak elbette birccedilok başka fak-toumlruumln de zamanla devreye girmesiyle Yahudiliğin doumlnuumlş(tuumlruumll)en (ve Paulus sonrasında da yuumlzyıllar boyunca doumlnuumlşmeyi suumlrduumlren) bu kısmı tarihte ve guumlnuumlmuumlzde ldquoHristiyanlıkrdquo diye tanımlanmaktadır

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 659

BİBLİYOGRAFYA

Adams 2008 A Adams ldquoPaul the Roman Citizen Roman Cizitenship in the Ancient World and Its Importance For Understanding Acts 22 22-29rdquo Ed S E Porter Paul Jew Greek and Roman Leiden (2008) 309-326

Aslan 2014 R Aslan Zelot Nasıralı İsarsquonın Hayatı ve Doumlnemi Ccedilev N Tuumlmay İstan-bul 2014

Aydın 2001 M Aydın ldquoTarihsel İsa Araştırmaları ve Onların Bulguları Uumlzerine Bazı Muumllahazalarrdquo İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001) 1-41

Aydın 2014 M Aydın Hz İsarsquoya Ne Oldu İstanbul 2014 Aydın 2015 M Aydın Tarihsel İsa İmanın Mesihrsquoinden Tarihin İsarsquosına Ankara

2015 Aydın 2017 F Aydın Pavlus Hıristiyanlığına Giriş Ankara 2017 Batuk 2006 C Batuk Pavlusrsquou Duumlşuumlnmek Pavlusrsquoun Teolojik Duumlnyası Ankara 2006 Bauckham 2005 R Bauckham ldquoJames Peter and the Gentilesrdquo Eds B Chilton ndash C Evans

The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Lei-den-Boston (2005) 91-142

Baur 1876 F C Baur Paul the Apostle of Jesus Christ His Life and Work His Epistles and His Doctrine A Contribution to a Critical History of Primitive Christi-anity Trans E Zeller Edinburgh 1876

Brandon 1967 S G F Brandon Jesus and the Zealots Manchester 1967 Brown 1965 R E Brown ldquoDoes the New Testament Call Jesus Godrdquo Theological

Studies 264 (1965) 545-573 Bruce 196365 F F Bruce ldquoHerod Antipas Tetrarch of Galilee and Peraeardquo The Annual

of Leeds University Oriental Society 5 (196365) 6-23 Bultmann 2007 R Bultmann Theology of the New Testament Ed R Morgan Trans K

Grobel New York 2007 Cadbury 1979 H J Cadbury ldquoThe Roman Law and the Trial of St Paulrdquo Eds F J F

Jackson ndash K Lake The Beginning of Christianity 5 Michigan 1979 Carter 2003 W Carter Pontius Pilate Portraits of a Roman Governor Minnesota

2003 Clement Clement ldquoEpistle to the Corinthiansrdquo A(nte) N(icene) F(athers) Vol 1

and Kirsopp Lake The Apostolic Fathers with an English Translation Vol 1 Cambridge 1975

Ccedilelik 1996 M Ccedilelik Suumlryani Kilisesi Tarihi İstanbul 1996 Davis 1913 W S Davis Reading in Ancient History Illustrative Extracts From The

Sources II Rome and The West New York 1913 Davis 2005 P H Davis ldquoJames and Peter The Literary Evidencerdquo Eds B Chilton ndash

C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Chris-tianity Leiden-Boston 2005

Dacircvucircd 1999 A Dacircvucircd İncil ve Salib Haz K Buumlyuumlkcoşkun İstanbul 1999

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 660

Dunn 2008 J D G Dunn The New Perspective on Paul Michigan 2008 Dunn 2015 J D G Dunn Neither Jew Nor Greek Christianity in the Making Vol 3

Michigan 2015 Duygu 2017a Z Duygu Hıristiyanlık ve İmparatorluk Geccedil Antikccedilağrsquoda Kilise-Devlet

İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları İstanbul 2017 Duygu 2017b Z Duygu ldquoİlk İki Yuumlzyılın Pagan Kaynaklarında Nasıralı İsardquo Yakın

Doğu Uumlniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 32 (2017) 57-82 Duygu 2018a Z Duygu ldquoİsa ve Musa Yasası (Νόμος Μωϋσῆ) Meselesirdquo Bilimname

Duumlşuumlnce Platformu 351 (2018) 283-304 Duygu 2018b Z Duygu ldquoİsarsquonın Yeni Ahitrsquote Tanrı Oğlu Olarak Tanımlanması Me-

selesirdquo Ankara Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi 591 (2018) 155-181 Duygu 2018c Z Duygu İsa Pavlus İnciller Hıristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Ccedilıktı

İstanbul 2018 Duygu 2018d Z Duygu Nikomedeia ve Hıristiyanlık İlk Beş Yuumlzyıl İstanbul 2018 Duygu ndash Akalın 2017 Z Duygu ndash K Akalın Kristolojiye Giriş Miafizit Dyofizit ve Khalkedoncu

Anlayışlar İstanbul 2017 Ehrman 1999 B D Ehrman Jesus Apocalyptic Prophet of the New Millennium New

York 1999 Ehrman 2000 B D Ehrman The New Testament A Historical Introduction to the Early

Christian Writings New York 2000 Ehrman 2003 B D Ehrman Lost Scriptures Books that Did Not Make It into the New

Testament New York 2003 Ehrman 2016 B D Ehrman Jesus Before the Gospels How the Earliest Christians Re-

membered Changed and Invented Their Stories of the Savior New York 2016

Eisenman 1996a R Eisenman James the Brother of Jesus The Key to Unlocking the Secrets of Early Christianity and the Dead Sea Scrolls New York 1996

Eisenman 1996b R Eisenman ldquoPaul as Herodianrdquo Journal of Higher Criticism 31 (1996) 110-122

Epiphanius Epiphanius The Panarion of Epiphanius of Salamis I-II Trans with Eng-lish F Williams Leiden-Boston 2009

Errington 2017 R M Errington Hellenistik Duumlnya Tarihi MOuml 323-30 Ccedilev G Guumlnata İstanbul 2017

Eusebius Eusebios Church History N(icene) P(ost) N(icene) F(athers) Vol 21 George 2005 L M George The Truth About the Five Primary Religions and the Seven

Rules of Any Good Religion Hamilton 2005 Goodacre 2006 M Goodacre ldquoScripturilazition in Markrsquos Crucifixion Narrativerdquo Eds G

Van Oyen ndash T Shepherd The Trial and Death of Jesus Essays on the Pas-sion Narrative in Mark Leuven (2006) 33-47

Guumlleccedil 2007 İ Guumlleccedil ldquoMesnevide Geccedilen lsquoTaassup Yuumlzuumlnden Hıristiyanları Oumllduumlren

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Paulus İsa Mesihrsquoin Elccedilisi Miydi 661

Yahudi Padişahın Hikacircyesirsquondeki Vezir Aziz Pavlus mudurrdquo Eds İsmail Erunsal et al Essays in Memory of Hazel E Heughan Edinburgh (2007) 113-134

Guumlnduumlz 2004 Ş Guumlnduumlz Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı Ankara 2004 Guumlnduumlz 2017 Ş Guumlnduumlz Hıristiyanlık İstanbul 2017 Harman 2013 Ouml F Harman ldquoYahudilik Mezhepler ve Dini Gruplarrdquo Tuumlrkiye Diyanet

Vakfı İslam Ansiklopedisi 43 İstanbul (2013) 212-218 Hengel 1977 M Hengel Crucifixion In The Ancient World And The Folly Of The Mes-

sage Of The Cross Trans J Bowden Philadelphia 1977 Hengel 1989 M Hengel The Zealots Investigations into the Jewish Freedom Movement

in the Period from Herod I Until 70 AD Edinburgh 1989 Hengel ndash Schwemer 1997 M Hengel ndash A M Schwemer Paul Between Damascus and Antioch the

Unknown Years Trans J Bowden Louisville 1997 Horsley 1979 R A Horsley ldquoThe Sicarii Ancient Jewish lsquoTerroristsrsquordquo The Journal of

Religion 594 (1979) 435-458 Horsley 1997 R A Horsley Paul and Empire Religion and Power in Roman Imperial

Society Pennsylvania 1997 Iosephus F Iosephus (Josephus) Antiquities of the Jews Trans W Whiston Inter-

pret P L Maier Michigan 1999 Işık 2017 H Işık ldquoMevlanarsquonın Mesnevirsquode Hıristiyanlığın Tahrifi ile İlgili Anlattığı

Hikacircyenin Sembolik Değerirdquo Marife 73 (2017) 245-260 Jensen 2006 M H Jensen Herod Antipas in Galilee Tuumlbingen 2006 Kaccedilar 2009 T Kaccedilar Geccedil Antikccedilağrsquoda Hıristiyanlık İstanbul 2009 Koester 1971 H Koester ldquoThe Theological Aspects of Primitive Christian Heresyrdquo Ed

J M Robinson The Future of Our Religious Past Essays in Honour of Ru-dolf Bultmann Londra (1971) 65-83

Koester 2000 H Koester Introduction to the New Testament History and Literature of Early Christianity New York-Berlin 2000

Kohler 1906 K Kohler ldquoSaul of Tarsus (Known as Paul the Apostle of the Heathens)rdquo Jewish Encyclopedia Vol 11 (1906) 79-87

Langton 2010 D R Langton The Apostle Paul in the Jewish Imagination A Study in Modern Jewish-Christian Relations New York 2010

Luedemann 1984 G Luedemann Paul Apostle to the Gentiles Studies in Chronology Trans F S Jones Philadelphia 1984

Luedemann 1995 G Luedemann What Really Happened to Jesus A Historical Approach to the Resurrection Louisville 1995

Maccoby 1986 H Maccoby The Myth-Maker Paul and the Invention of Christianity New York 1986

Meyer 1909 A Meyer Jesus or Paul Trans J R Wilkinson Londra-New York 1909 Neusner 2005 J Neusner ldquoWhat Exactly is Israelrsquos Gentile Problem Rabbinic Perspec-

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008

Zafer DUYGU 662

tives on Galatians 2rdquo Eds B Chilton ndash C Evans The Missions of James Peter and Paul Tensions in Early Christianity Leiden-Boston 2005

Paget ndash Thate 2016 J C Paget ndash M J Thate Albert Schweitzer in Thought and Action A Life in Parts New York 2016

Pines 1966 S Pines ldquoThe Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity Ac-cording to a New Sourcerdquo The Israel Academy of Sciences and Humanities 213 (1966) 237-310

Pseudo-Clementines (Homilies ve Recognitions) ANF Vol 8 Eds A Robert ndash J Donaldson Edinburg 1989

Sarıkccedilıoğlu 2009 E Sarıkccedilıoğlu Diğer İnciller (Apokrif İnciller) Isparta 2009 Schoeps 1961 H J Schoeps Paul The Theology of the Apostle in the Light of Jewish Reli-

gious History Trans H Knight Cambridge 1961 Schoeps 1969 H J Schoeps Jewish-Christianity Factional Disputes in the Early Church

Trans D R A Hare Philadelphia 1969 Shaw 2015 B D Shaw ldquoThe Myth of the Neronian Persecutionrdquo Journal of Roman

Studies 105 (2015) 73-100 Sheldon 1998 R M Sheldon ldquoJesus as a Security Risk Intelligence and Security in the

First Century Palestinerdquo Small Wars and Insurgencies 92 (1998) 1-37 Tacitus Tacitus Annals Trans C Damon Londra-New York 2012 Taşpınar 2011 İ Taşpınar ldquoYahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru İskenderiyeli

Philo ve Logos Doktrinirdquo Milel ve Nihal 81 (2011) 143-164 Taylor 2006 J E Taylor ldquoPontius Pilate and the Imperial Cult in Roman Judaeardquo The

New Testament Studies 52 (2006) 555-582 Unterbrink 2006 D T Unterbrink New Testament Lies The Greatest Challenge to Tradi-

tional Christianity New York 2006 Unterbrink 2010 D T Unterbrink The Three Messiahs The Historical Judas of Galilean

The Revelatory Christ Jesus and The Mythical Jesus of Nazareth New York 2010

Voskuilen 2005 T Voskuilen ldquoOperation Messiah Did Christianity Start as a Roman Psychological Counterinsurgency Operationrdquo Small Wars and Insur-gencies 162 (2005) 193-194Voskuilen ndash Sheldon 2008 T Voskuilen ndash R M Sheldon Operation Messiah St Paul Roman Intelligence and the Birth of Christianity Londra-Portland 2008