Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Faculteit Natuur en Techniek
HOE ZAL HET TAKENPAKKET VAN DE LANDMETER-EXPERT EVOLUEREN
TIJDENS DE UITBOUW VAN SLIMME STEDEN?
Cédric Verkinderen
Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van
Bachelor in het vastgoed
Promotor:
Thomas Couckuyt
Instelling: HoGent Natuur & Techniek
Academiejaar 2016-2017
Tweede examenperiode
‘The 19th century was a century of empires,
the 20th century was a century of nation states.
The 21st century will be a century of cities.’
— Wellington Webb, burgemeester van Denver, 2001 —
Abstractie
Een wereldbevolking van 7,5 miljard, dat brengt toch serieuze gevolgen met zich mee.
Het brengt natuurlijk nog meer problemen binnen de stedelijke gebieden. Uit onderzoek blijkt
dat we de grens fifty-fifty overschreden hebben van het aantal inwoners die de stad als hun
thuis aanzien aangeeft. Dit zal natuurlijk niet stoppen, zo zal naar schatting de stedelijke
bevolking tegen 2050 zesenzestig procent van de wereldbevolking omvatten. Wat dan met
stedelijke problemen?
Informatie- en netwerktechnologie zullen gezien worden als de middelen om deze
toenemende stedelijke bevolking te organiseren en in goede banen te leiden. Een andere
onmisbare technologie is die van de communicatie die een grote rol speelde in het vormen
van steden. Het komt in elk verhaal neer op hetzelfde, vooruitgang.
Eén van de belangrijke ontwikkelingen zal die van de slimme steden zijn. Betere
stedenbouwkundige ontwikkelingen kunnen ervoor zorgen dat de ongebreidelde consumptie
van ruimte kan beperkt en zelfs gestopt worden. Technologische gadgets en apparatuur zal
ervoor zorgen dat de efficiëntie en de snelheid in de stad wordt opgedreven. Denk maar aan
onze smartphones en bijhorende smartwatch. Sowieso hebt u momenteel een op zak, als het
er geen twee zijn. Deze produceren dagelijks heel wat data die de ambtenaren van de steden
helpen hun steden beter te maken. Deze ‘Big Data’ is de brandstof van de slimme stad, het is
het bloed dat door de aderen stroomt en de stad draaiend houdt.
In een eerste deel van deze bachelorproef komt u alles te weten over de
slimme/intelligente stad. In het eerst hoofdstuk van dit deel komt u vooral te weten wat een
slimme stad precies is. Bij sommigen is een tekening al niet meer nodig aangezien de
maatschappij volop bezig is met het uitdenken en zelf al produceren van deze technologische
steden. Aan de hand van een aantal eigenschappen en karakteristieken zal ik een top definitie
voor u op tafel leggen die duidelijk en verstaanbaar is voor iedereen.
Het concept is natuurlijk niet vanzelf uit de lucht komen vallen en heeft enkele jaren,
eeuwen, decennia, millennia nodig gehad om zich eerst en vooral populair te maken en daarna
te kunnen manifesteren. Elke nieuwheid heeft eerst tijd nodig om zich te kunnen wortelen in
de beschaving om zich dan tot slot te kunnen ontpoppen. Deze ontpopping is toch al een paar
jaar achter de rug. Overheidsbesturen en stadsbesturen zijn druk in de weer om van hun stad
een stad van de toekomt te maken. Technologie en communicatie vervlochten in de gewone
infrastructuur. Vanwaar komt het zaadje dat nu uitgegroeid is tot een volwassen boom?
Daarom hebben we toch wat nood aan een beetje geschiedenis omtrent deze ontwikkeling,
terug te vinden in hoofdstuk twee.
Hoe men zulke slimme steden kan uitbouwen en onderhouden zal een derde
hoofdstuk inpalmen. We staan stil bij de infrastructuur die zal geüpgraded moeten worden op
een technologische manier. De smartphone zal daar natuurlijk een belangrijke rol in spelen
net zoals de vele sensoren en beacons die volop in ‘Living Labs’ worden ontworpen en
uitgetest. Hier kunnen niet alleen maar voordelen uit komen, ook de nadelen en problemen
worden besproken in het vijfde en laatste hoofdstuk van dit deel. Privacy en organisatie zijn
daar hoofdrolspeler in.
Een tweede deel zal het internet of things wat verder uit de doeken doen. Een
combinatie van steden met het internet of things leidt tot de slimme stad. In het derde deel
komen we de rol van de landmeter-expert te weten in dit verhaal. Aan de hand van enkele
enquêtes en een interview, met de schrijver van een artikel waaruit ik mijn inspiratie haalde,
zal de onderzoeksvraag beantwoord worden. Ook de toekomst van de landmeter-expert en
zijn taken wordt nader bekeken en nader voorspeld.
In een laatste deel zal de theoretische benadering in de praktijk worden bekeken en
zullen een aantal casestudies besproken worden, niet alleen voor België (West- en Oost-
Vlaanderen) maar ook voor Montréal, de tweede grootste stad van Canada.
Als schrijver, student landmeten en geïnteresseerde wens ik u veel leesgenot.
Voorwoord
Deze bachelorproef vormt de neerslag van een zoektocht naar de rol van een
landmeter-expert in de wereld van de slimme-stads-technologie. Dit werk is het sluitstuk van
mijn opleiding als landmeter-expert. Ik heb enorm genoten van mijn opleiding en heb dan ook
een onderwerp gekozen die mij zeer hard interesseert. Stedelijke ontwikkeling, ruimtelijke
ordening en woonbeleid waren dan ook twee van mijn favoriete vakken. Daarom koos ik een
onderwerp dat onder die categorie valt, de stad van de toekomst.
Oorspronkelijk wou ik de studie ‘architectuur’ proberen maar omdat dit iets te hoog
gegrepen was, was landmeten dé perfecte richting om toch het bouwkundige en architecturale
aspect op te zoeken. Ik had ook nooit gedacht dat stadsontwikkeling en woonbeleid mij zo
zouden interesseren.
Ik wil in het bijzonder nog eens mijn ouders bedanken die mij door mijn opleiding
geholpen, gesteund en aangemoedigd hebben maar ook omdat zij mij financieel
ondersteunden. Speciaal wat betreft mijn stage naar Montréal, die ook in een hoofdstuk terug
te vinden valt.
Mijn promotor mag ik ook zeker en vast niet vergeten, Thomas Couckuyt, die mij op
weg hielp om dit sluitstuk te kunnen schrijven. Hij heeft mij niet alleen een duwtje in de rug
gegeven maar mij ook goede raad omtrent delen van mijn bachelorproef en mijn enquête. Hij
deed alles om van mijn sluitstuk een prachtwerk te maken, waarvoor nogmaals dank.
Joël Van Cranenbroeck wil ik ook bedanken omdat hij mij meer bijbracht omtrent de rol
van een landmeter-expert op gebied van slimme steden. Zijn artikel inspireerde mij om het
onderwerp slimme steden verder uit te pluizen in mijn bachelorproef. Ik wil hem ook nog eens
bedanken voor het interview dat ik via mail mocht afnemen.
Aan de andere kant van de wereld wil ik Harout Chilitian bedanken. De smart-city-
expert van Montréal, stad waar ik stage liep, met wie ik een exclusief interview mocht afnemen
en veel bijleerde over het leven in Montréal als smart citizen.
Tot slot wil ik ook al mijn docenten van de HoGent bedanken die mij heel wat bijleerden
over ons nobele en vrije beroep. Ik ben blij en fier dat ik deze richting kon en mocht volgen om
een echte landmeter-expert te worden.
Ik wil ook u bedanken om dit werk alvast te lezen, het was ook namelijk de bedoeling
om mensen duidelijk te maken dat de stad van de toekomst dichter dan ooit ligt. We moeten
vooruit kijken en dat is in onze maatschappij soms moeilijk, aangezien heel wat mensen
conservatief zijn en de technologie als probleem aanzien. Ik hoop dat met deze proef net het
tegendeel bewezen wordt en we met hulp van deze technologie problemen uit de weg zullen
ruimen. Natuurlijk is het feit dat de landmeter-expert er een belangrijke rol in kan en misschien
wel zal spelen, wat centraal staat, ook van belang. De mensen weten nog altijd niet goed wat
een landmeter-expert is en wat het belang van dit vrije beroep is. Daarom hierover ook meer
info samen met de vraag ‘Hoe zijn takenpakket in de toekomst er zal uitzien’.
Mei 2017
Cédric Verkinderen
Inhoudstafel
Abstractie .....................................................................................................................
Voorwoord ...................................................................................................................
Inhoudstafel .................................................................................................................
Lijst van illustraties .......................................................................................................
Inleiding ..................................................................................................................... 1
1 De intelligente stad .............................................................................................. 4
1.1 Wat? ............................................................................................................. 4
1.2 Geschiedenis … ..........................................................................................10
1.2.1 ICT-golven? L’histoire ce repète … .........................................................10
1.2.2 Triple cross .............................................................................................15
1.2.3 Waarom precies steden? ........................................................................21
1.3 Beste aanpak? .............................................................................................22
1.3.1 Een bestaande stad of een gloednieuwe? ..............................................28
1.3.2 Hoe opbouwen? .....................................................................................29
1.4 Probleem? ...................................................................................................36
1.4.1 Privacy, wat is dat? .................................................................................41
1.4.2 Strijdlust … Wie aan de macht? ..............................................................45
1.4.3 Organisatie? ...........................................................................................49
2 The internet of things ..........................................................................................51
2.1 Wat? ............................................................................................................51
2.2 Link met ‘Smart cities’? ................................................................................51
2.3 Internet van alles? .......................................................................................52
2.4 Gevaar? .......................................................................................................52
3 De rol van een landmeter-expert .........................................................................53
3.1 Takenpakket van een landmeter-expert in 2017 ..........................................54
3.1.1 Wettelijk gereglementeerde activiteiten ..................................................55
3.1.2 Bijkomende activiteiten uit de bouw- of vastgoedsector ..........................55
3.1.3 De concrete taken? ................................................................................57
3.2 Evolutie van het takenpakket .......................................................................59
3.3 De landmeters in de toekomst? ...................................................................61
3.3.1 Landmeter 2.0 ........................................................................................61
3.3.2 R.I.P. Landmeter ....................................................................................62
3.4 Afsluitend interview ......................................................................................63
4 Theorie wordt praktijk..........................................................................................68
4.1 België ..........................................................................................................68
4.1.1 Gent .......................................................................................................68
4.1.2 Antwerpen ..............................................................................................69
4.1.3 Wat met de eigen kleine gemeente .........................................................69
4.1.4 Wat denken de regionale Landmeter-experten hiervan vandaag? ..........70
4.2 Canada ........................................................................................................73
4.2.1 Montréal .................................................................................................73
4.3 Songdo ........................................................................................................82
4.4 Actualiteit .....................................................................................................83
5 Conclusie ............................................................................................................84
6 Literatuurlijst .......................................................................................................86
7 Lijst van afkortingen ............................................................................................93
8 Bijlage(n) ............................................................................................................94
Lijst van illustraties
Figuren
Figuur 1: de antropogene wereld en zijn connecties .................................................. 2
Figuur 2: stad waarin al deze kenmerken zit verweven .............................................. 9
Figuur 3: toepassingsgebieden die de stad slim maken ............................................24
Figuur 4: smartphones als afstandbediening voor de slimme stad ............................25
Figuur 5: Medinat Masdar City, volledig nieuwe stad in de Verenigde Arabische Emiraten ..29
Figuur 6: de verschillende soorten data die afhankelijk van elkaar zijn om een goede analyse uit te kunnen voeren ...........32
Figuur 7: model voor de Vlaamse Virtuele Gemeente en haar ondersteunende, horizontale lagen ....35
Figuur 8: het panopticon, ouderwets of modern? ......................................................42
Figuur 9: actoren nodig om de slimme stad uit te bouwen .........................................50
Figuur 10: alles is verbonden met alles .....................................................................52
Figuur 11: waar ressorteert de landmeter-expert? .....................................................54
Figuur 12: opmaken GIS database van de stad ........................................................56
Figuur 13: uitstervend beroep? .................................................................................63
Figuur 14: Joel Van Cranenbroeck ............................................................................67
Figuur 15: gebied waar de steekproef binnen werd uitgevoerd .................................70
Figuur 16: toekomstbeeld van Montréal als slimme stad ...........................................80
Figuur 17: Songdo international business district, Zuid-Korea, stad Seoel ................83
Tabel
Tabel 1: verschil tussen bestaande en nieuwe slimme steden ..................................28
Tabel 2: evolutie van de taken die een landmeter-expert uitoefent ............................59
Smart I 1 I Cities
Inleiding
We gaan doorheen deze bachelorproef op pad en starten een zoektocht naar een
cruciale zaak. Een antwoord op de onderzoeksvraag van deze bachelorproef, namelijk
‘Hoe zal het takenpakket van de landmeter-expert evolueren tijdens de uitbouw van
slimme steden?’. Tijdens deze zoektocht zijn er heel wat wegen die te bewandelen zijn,
enkel de interessantste op gebied van vastgoed (meer bepaald landmeten) werden dan
ook ingeslagen.
Als student landmeter-expert ben ik aangesloten bij de vereniging van de Belgische
Orde van de Landmeter-Experten (BOLE), waar het driemaandelijkse tijdschrift ‘Expert’
op wordt geplaatst. Het was wanneer ik in het tijdschrift van februari een artikel las over
slimme steden dat het onderwerp van deze bachelorproef bepaald was. Daarin vertelt,
landmeter-expert / wetenschappelijk adviseur voor de universiteiten van Luik en Gembloux
/ vice-voorzitter van de WG 6.2 van de Commission 6 Surveying Engineering van de FIG
/ erelector aan de Universiteit voor Geodesie van Siberië (Russische Federatie) / nationaal
expert voor het GNSS / auteur van verschillende brevetten en copyrights op het gebied
van geodetic engineering, Joël Van Cranenbroeck dat het takenpakket van de
landmeter-expert de komende jaren zal veranderen. Deze aanpassing zal simultaan
moeten verlopen met de ontwikkeling van slimme steden. Er zal dus beter moeten
ingespeeld worden op slimme-stads-technologieën, door de landmeter-expert hierin ook
te betrekken.
Er is wel degelijk een maatschappelijk belang. Steden worden alsmaar
belangrijker, aangenamer, veiliger en gezonder zodat heel wat mensen zich aangetrokken
voelen door het verhuizen naar de stad. De stijgende bevolkingspopulatie alleen al is een
enorm probleem dat met de komst van slimme steden uit de wereld kàn geholpen worden.
Een ander probleem is de veiligheid en gezondheid van de stedelijke gebieden. Door
allerhande technologische sensoren, apparatuur en gadgets in de stad te plaatsen kan
alles gemonitord worden en zal men een beter zicht krijgen van waar deze problemen zich
afspelen. Het is de landmeter die hierbij komt kijken want met zijn kennis over het vastgoed
en GIS kan hij gemakkelijk ontelbare stromen data in databases sorteren en er een
geografische marker aan mee geven, zodat deze data gelokaliseerd zijn. Dit is maar één
taak van de landmeter-expert in dit verhaal. Zo zullen we nog een aantal
taken tegenkomen die door de landmeter-expert kan uitgevoerd worden.
Smart I 2 I Cities
Dit sluitstuk van mijn studie zal een beter beeld schetsen over eerst en vooral de
slimme stad met de bijhorende stroom aan data (ofwel ‘the internet of things’) en ten
tweede (wat zich meer toespitst op de landmeter-expert) de rol en het takenpakket van de
landmeter-expert gekoppeld aan het vraagstuk wat de toekomst zal bieden voor hem. Tot
slot kunnen we ook enkele realistische uitwerkingen zien. Het is nu eenmaal geen utopie
die we creëren (een ideaal beeld in ons hoofd, in theorie) maar een
u-chronie (ideaal beeld in werkelijkheid, in praktijk).
Ik wil toch ook even stil staan bij het gegeven ‘utopie’ omdat u verder hieromtrent
heel wat terug vindt. De slimme stad werd vroeger, bij sommigen, aanzien als een utopie
omdat deze een ideaal beeld gaf van de stad. Hoe een gemeenschap het best kan
samenleven op een ecologische, gezonde, veilige en aangename manier. Niet iedereen
was daar natuurlijk voor omdat deze groep mensen het achterliggend doel ervan inzagen,
ontstaan van een controlesysteem waarin de mens als zombie rondloopt. We zullen het
nooit weten hoe een echte utopie eruitziet, of toch? Wordt dit de slimme stad?
Figuur 1: de antropogene wereld en zi jn connecties
Smart I 3 I Cities
Utopia
Het eiland waar alles wordt opgehelderd.
Hier kan men op vaste bewijsgrond staan.
Er zijn geen andere wegen dan de toegangsweg.
De struiken buigen door van alle antwoorden.
Hier groeit de boom van het Juist Vermoeden
met eeuwig ontwarde takken.
De verblindend simpele boom van het Begrijpen
bij de bron die de Ah Dus Zo Zit Het heet.
Hoe dieper het bos in, des te breder
het Dal der Vanzelfsprekendheden.
Rijzen er twijfels, dan verjaagt de wind ze.
De Echo neemt ongeroepen het woord
en verheldert graag de geheimen van de werelden.
Rechts de grot waar de Betekenis ligt.
Links het meer van de Diepe Overtuiging.
Van de bodem maakt zich de waarheid los
en komt zachtjes omhoog.
Het dal wordt gedomineerd
door de Onwankelbare Zekerheid.
Van haar top een vergezicht over het Wezen der Dingen.
Ondanks al deze verlokkingen is het eiland onbewoond,
en de vage voetsporen die je op de kusten ziet.
wijzen zonder uitzondering in de richting van de zee.
Alsof men hiervan alleen vertrekt
en onherroepelijk in het diepe onderzinkt.
In een leven dat niet te doorgronden is.
Schrijver: Wislawa Szymborska, uit 1976
Bron: http://www.janvanduppen.be/?p=1699
Smart I 4 I Cities
1 De intelligente stad
1.1 Wat?
Als startpunt van de zoektocht naar een antwoord op ‘Hoe zal het takenpakket van
de landmeter-expert evolueren tijdens de uitbouw van slimme steden?’ moeten we bij het
oplossen eerst enkele vragen stellen. Zoals ‘Wat is een intelligente stad?’. Deze vraag is
natuurlijk cruciaal om een antwoord te krijgen op dé grote hamvraag van deze
bachelorproef.
Een decennium geleden zou iedereen bij het horen van de term ‘slimme of
intelligente steden’ de boeken toe geslagen hebben, vandaag de dag is deze term al beter
ingeburgerd. Velen krijgen een beeld in hun hoofd van hoe deze steden er kunnen en
misschien wel zullen uitzien. Dit is dan ook de reden waarom er de laatste jaren al heel
wat commotie rond is. Toch is nog niet iedereen bekend met deze futuristische, moderne
term. Het brengt nog heel wat vragen met zich mee. We kunnen ons natuurlijk ook
afvragen of dit concept wel een realiteit kan worden of het enkel een tijdelijke trend is, die
zoals andere trendy en technologische hypes, zal passeren.
Om een slimme stad, ook wel intelligente en duurzame stad, te definiëren zijn er
heel wat belangrijke factoren die in zijn definitie terugkomen. Hieronder werden een aantal
definities opgenomen die onze futuristische stad het best omschrijft. Deze werden
verzameld uit technologische tijdschriften en artikels geschreven door ‘Smart-City-
Experts’.
“Een intelligente en duurzame stad is een stad die de informatie- en
communicatietechnologie maar ook andere middelen inzet om de levenskwaliteit, de
efficiëntie van het beheer van de stad en de stadsdiensten maar ook de competitiviteit te
verbeteren, met respect voor de behoeften van de huidige en toekomstige generaties op
het gebied van economie, welzijn en milieu.” (J. VAN CRANENBROECK, 2016).
“The urban center of the future, made safe, secure environmentally green, and efficient
because all structures - whether for power, water, transportation, etc. are designed, constructed,
and maintained making use of advanced, integrated materials, sensors, electronics, and networks
which are interfaced with computerized systems comprised of databases,
tracking, and decision-making algorithms.” (B. Bowerman, J. Braverman, J.
Taylor, H. Todosow & U. von Wimmersperg, 2000).
Smart I 5 I Cities
VERTALING: “Het stedelijk center van de toekomst, dat voor een veilige en groene
omgeving zorgt en efficiënt is omdat alle structuren (zowel voor energie, water, mobiliteit,
toegankelijkheid, beleid etc.) ontworpen, gecreëerd en onderhouden zijn gebruik makend
van vooruitstrevende en geïntegreerde materialen, sensoren, electrische toestellen en
netwerken die kunnen communiceren met slimme geïnformatiseerde systemen bestaande
uit databanken en zelf-beslissende volgalgoritmes.”
“A Smart City is defined as a city that uses information and communication technologies to
make the critical infrastructure components and services of a city such as administration, education,
healthcare, public safety, real estate, transportation, and utilities, in a more aware, interactive, and
efficient way (Belissent, 2010).” (R. De Castro, 2016).
VERTALING: “Een stad dat informatie- en communicatietechnologieën gebruikt
om kritische infrastructuur elementen en diensten te maken voor de stad (zoals
administratie, opleidingen, gezondheidszorg, veiligheid van de bevolking, vastgoed,
vervoer en het gebruik van de stad). En dit op een overzichtelijke, interactieve en efficiënte
manier (Bélissent, 2010).”
“Dankzij innovatieve technologie wordt onze stad een slimme stad, waarin
machines en apparaten met elkaar communiceren. Zo blijft de stad, ondanks de drukte, in
beweging, komen wij beter van A naar B, is duurzaamheid een randvoorwaarde, wordt
ons werk efficiënter en veiliger en hebben wij ontelbare handige gadgets voor in en om
ons huis. Welkom in de slimme stad.” (E. Van Gameren & K. Meerman, 2016).
“De idee van de ‘slimme stad’ ontstond in de jaren 1990 en verwijst naar een reeks
initiatieven om digitale informatie- en communicatietechnologie in het stedelijk weefsel te
integreren” (P. DE MEYER & K. VERREYKEN, 2015).
“Smart cities are places where information technology is wielded to address problems old
and new. In the past, buildings and infrastructures shunted the flow of people and goods in rigid,
predetermined ways. But smart cities can adapt on the fly, by pulling readings from vast arrays of
sensors, feeding that data into software that can see the pig picture, and taking action.” (Smart
Cities, A. M. Townsend, 2014).
VERTALING: “Slimme steden zijn plaatsen waar informatietechnologie wordt
gehanteerd om de oude en nieuwe stedelijke problemen aan te pakken. In het verleden,
kwamen gebouwen en infrastructuren op de eerste plaats en kwamen dan pas de
inwoners van de stad. Maar slimme steden kunnen dit doorbreken door de informatie te
verzamelen uit een uitgebreid netwerk van sensoren, die de software
voedt die nodig is om een overzicht van de stad te krijgen en de nodige
acties te ondernemen.”
Smart I 6 I Cities
“Een van de beknoptste en helderste definities van de smart city geeft het goed
weer: een plaats waar ICT gecombineerd wordt met infrastructuur, architectuur, dagelijkse
voorwerpen en zelfs ons lichaam, om sociale, economische en ecologische problemen
mee aan te pakken.” (A., Townsend, 2014)
Er werden in deze definities heel wat belangrijke sleutelelementen naar boven
gebracht die belangrijk zijn om een algemene, overzichtelijke en vooral neutrale
begripsomschrijving op te kunnen bouwen. Hieronder een verfpallet van de belangrijkste
elementen.
Hoe hebben de mensen al die honderdduizenden jaren overleefd met de
gewone (domme) objecten/apparatuur. “Wat als … technologie en innovatie niet
bestond?” Welk beeld zouden we dan krijgen, of in welke wereld zouden we dan terecht
gekomen zijn? Alles de dag van vandaag moet slim/intelligent zijn. Wat dus in de
eerste plaats verwijst naar de technologische vooruitgang en evolutie (in het volgende
punt meer). Kinderen worden vanaf een bepaalde leeftijd van alles en nog wat
aangeleerd. Ouders willen dat ze presteren op school en een carrière maken. Om dit
te kunnen, verwachten ze dat hun kinderen gaan studeren. Ze moeten slim en geleerd
worden. Maar niet enkel de mensheid moet slim zijn (smart people), dit gaat veel
verder. Vandaag bestaan ook al heel wat slimme toestellen en apparaten zoals de
computers, smart watches, smartphones, slimme wagens … (smart things)
Smart I 7 I Cities
Een tweede aspect … Technologie: Eén van de belangrijkste pilaren in
onze maatschappij. Alles wat vandaag in onze samenleving tot stand gekomen is, is
dankzij dit. Zonder zouden we niet evolueren, anders gezegd zonder de technologische
ontwikkelingen zouden we misschien nog in grotten wonen of zouden we nog van de
ene plek naar de andere plek moeten trekken omdat het voedsel in die regio opraakt.
We zouden in plaats van een sedimentair bestaan nog leven als
voedselverzamelaars/jagers. Bedenk dat de eerste mensachtigen, zo’n twee miljoen
jaar geleden, wapens ontwikkelden om te overleven, daarbij hoorde ook verbeteringen
aanbrengen (upgraden/evolutie). Sindsdien zijn we steeds meer gaan ontwikkelen en
steeds meer gaan verbeteren. Het resultaat van dit is het heden waarin kennis en
technologie de hefboom voor nieuwigheden vormen. Deze brengt heel wat
(technologische) uitvindingen, ontwikkelingen en innovaties met zich mee. De
maatschappij verandert voortdurend aan een onbepaald ritme dat niet constant is. De
ene eeuw kan men zeggen dat ontwikkelingen aan de lopende band worden
geproduceerd terwijl de andere eeuw deze band stil ligt en het tijd is voor het
onderhoud. Maar om technologisch te kunnen innoveren moeten we doelbewust
investeren. Dit is de taak van bedrijven en overheden omdat zij moeten inzien dat deze
investering maatschappelijk of/en economisch nuttig en belangrijk zijn. Enkel en alleen
zo is het mogelijk een slimme en intelligent stad uit te bouwen en te onderhouden. De
relatie tussen bedrijven, overheid, stad en inwoners moet gunstig, professioneel,
stimulerend (in de zin van maatschappelijk en economisch) en langdurig zijn om dit te
volbrengen (zie later).
Conclusie: het woord slim of intelligent slaat dus op de technologie die zorgt
voor vooruitgang in het leven. Een stad verandert fysiek constant zoals deze
verandering ook plaats vindt op vlak van economie of technologie. Deze
dynamiek zorgt ervoor dat een stad bloeit en mensen aantrekt. Daar komt het
op neer, we zullen met meer en meer in steden moeten wonen als we van de
Aarde een leefbare plaats willen maken.
Symbiose tussen urbanisatie en de alomtegenwoordige digitale
technologie. Mensen zijn al heel lang bezig met de ultieme en perfecte gemeenschap
te ontwikkelen. Om dit te doen moet men de technologie die gebruikt wordt opnemen
in de stadsontwikkeling en omgekeerd. Denk maar aan de vestigingsmuren die de stad
beschermde tegen indringers in relatie met de wapens; technologie. Enerzijds werden
de wapens efficiënt ingezet op de bestaan infrastructuur
(vestigingsmuren) en anderzijds werd later de vestigingsmuur
aangepast aan de wapens (schietgaten, torens, loopbruggen …).
Smart I 8 I Cities
Serendipiteit, het vinden van iets terwijl u eigenlijk op zoek was naar iets
totaal anders. Dit kan natuurlijk zeer productief zijn. U kunt namelijk zeggen dat slimme
steden zo zijn uitgevonden. Men was bezig met het IoT (Internet of Things) en opeens
dacht men aan steden. De combinatie van deze is de slimme stad.
Communicatietechnologie: een stad zou geen stad zijn als er geen
communicatiemiddelen voorzien waren. Dit is dan ook heel belangrijk in een slimme
stad. Gemakkelijk met iedereen en overal kunnen bellen, sms’en, facetimen, skypen …
het is een must. Daarbij hoort natuurlijk ook een goede internetverbinding via kabel en
zeker via radiogolven (wifi).
Hoogtechnologische en slimme infrastructuren: infrastructuren en
meubilair voor de openbare ruimtes moeten natuurlijk aangepast zijn aan de stad
waarin we ons bevinden. De ene stad is de andere niet. Het belangrijkste is misschien
wel de openbare weg. Het aanpassen van dit, zodanig dat het verkeer vloeiend en vlot
doorheen de stad kan geloodst worden of omgeleid worden, behoort tot het
takenpakket van de smart-city-technologie (SCT). Dit gaat ook veel verder zoals
bijvoorbeeld een slimme ophaaldienst van afval die weet in welke straten de
vuilnisemmers al goed vol staan. De lijst gaat zo maar door.
Collectieve intelligentie: verwijst onrechtstreeks naar het ‘internet of
things’ dat verbonden is via een netwerk waaraan ontelbare apparaten en toestellen
zijn verbonden. Dit systeem moet natuurlijk ook intelligent zijn. Het moet weten met
welke toestellen het mag verbinden en kan zelfs met sommige in interactie komen.
Zoals bijvoorbeeld de koelkast die een bericht stuurt omdat een bepaald, veelgebruikt,
product niet meer voor handen is. Het lijkt futuristisch maar het is al geen toekomst
meer. Er zal dus een gemeenschap ontstaan van apparaten, toestellen … die constant
verbonden zijn met elkaar.
Milieu, economie en de sociaal-politieke samenleving: natuurlijk komt
milieu, economie, politiek en het sociale plaatje erbij kijken. In een stad zijn deze
factoren niet ongekend. De SCT brengt dan ook verschillende oplossingen mee voor
problemen die zich op deze vlakken situeren.
Smart I 9 I Cities
Na deze ferme boterham, zal het concept smart city nu toch al wat duidelijker zijn.
Toch vindt u als afsluiter van dit hoofdstuk nog een laatste echt duidelijke definitie.
Een slimme stad is een plaats waar sociale, economische en milieuproblemen
aangepakt worden door informatietechnologie te combineren met infrastructuur,
architectuur, alledaagse objecten en mensen. De grote vraag is “Hoe wilt u dat een slimme
stad is?”. Er zijn verschillende visies, afhankelijk vanuit wiens oogpunt men kijkt en wat
het achterliggend doel is. Vraag een IBM-ingenieur bijvoorbeeld en hij plaatst effectiviteit
en optimalisatie voorop, terwijl een ontwikkelaar sociale interactie op publieke plaatsen
wil.
Figuur 2: stad waarin al deze kenmerken zit verweven
Smart I 10 I Cities
1.2 Geschiedenis …
Om de huidige situatie omtrent intelligente steden te kunnen begrijpen moeten we
teruggaan in de tijd. Dit omdat elke ontwikkeling, uitvinding of evolutie een stuk(je)
geschiedenis met zich meebrengt, dat (metaforisch) als het ware metadata is in de GIS-
database met als titel ‘innovaties’. Daarnaast is er ook het feit dat de geschiedenis zich
constant herhaalt in onbepaalbare periodes, dit is niet anders in het geval van slimme
steden.
1.2.1 ICT-golven? L’histoire ce repète …
Al van bij de Grieken en de Romeinen waren de stadsontwikkelaars volop bezig
met het uitdenken van gesofisticeerde hulpmiddelen om de stad leefbaarder te maken.
Denk maar aan de vele aquaducten die het water gemakkelijk van de rivier tot in de stad
bracht. Dit is slechts een voorbeeld maar in de massa ‘big data’ die we ter onze
beschikking hebben, op het wijde net, zijn er nog heel wat andere voorbeelden te vinden.
Ook onze voorvaderen, maar dan dichter naar ons tijdperk toe, waren volop bezig
met het uitwerken van systemen, infrastructuren en instrumenten om de urbane
problemen te verhelpen. Dit brengt ons terug naar wat nu precies ‘slim’ verwijst in de term.
In de jaren tachtig kon de moderne ICT op hang komen. De tele-generatie … De tele-
visie, de tele-graaf, de tele-foon, de tele-fax … waren dé koplopers van deze golf. Dat
kleine woordje ‘tele’ werd overgenomen uit het Grieks en betekend ‘ver’. Men wil op een
afstand beelden bekijken, op afstand met elkaar bellen of een bericht op afstand versturen.
Het openen van de virtuele communicatiekanalen zorgt ervoor dat de limitaties van de
fysieke wereld op geheven worden. Dit bracht een ware innovatiegolf met zich mee die,
om het op zijn Engels te verwoorden, onder ‘general purpose technology’ geclassificeerd
werd. Het succes werd ferm opgelaaid door de liberalisering van de telecomsector in de
jaren 1985-1995, dit in combinatie met de opkomst van de digitale netwerktechnologieën.
Er is dus sprake van digitaal communiceren op afstand of dus kortweg telecommunicatie
die zich uit in vele spectra: tele-werken, tele-learning, tele-conferencing …
Smart I 11 I Cities
Dit brengt ons tot, opnieuw een Engelse term, ‘the death of distance’ die een
journaliste van The Economist ter sprake bracht. In deze term spreekt zij over het
verdwijnen van afstanden die nodig zijn om onze boodschap over te brengen. Deze wordt
overgedragen dankzij het tele-kanaal. Wil men het nieuws van de dag horen dan zet met
de radio op. Wil men aan de Canadese familie laten weten dat zij afkomen dan kan men
de telegraaf of telefax gebruiken.
Natuurlijk waren er ook nadelen, zoals elke nieuwigheid met zich mee brengt. Het
bleek dat de mensen nog altijd liever persoonlijk, tegenover de ontvanger van de
boodschap zelf, staan. Dit maakt het gesprek aangenamer en interactiever. Het gesprek
dat men in persoon voert kan alle kanten op en de persoon zelf ziet aan de ontvanger
waar hij met zijn gesprek naar toe wil, terwijl via telecommunicatie men elkaar niet zag en
deze manier van communiceren veel onpersoonlijker en passiever maakte. Het was dus
even wennen aan deze aanpassing. Dit is natuurlijk een normale zaak, wanneer een
nieuwe systemische innovatie optreedt, omdat er enige vertraging wordt opgelopen. De
maatschappij moet als het ware eerst klaar gestoomd worden zodat men deze
ontwikkeling kan accepteren. Het is in deze laatste fase dat alweer een nieuwe golf zit aan
te komen klaar om de kustlijn te bereiken. We zitten nog maar op de top van de eerste
golf en de tweede is al op komst.
Met de Engelse term ‘general purpose technology’
wordt bedoeld dat die bepaalde uitvinding een zeer grote
impact heeft die in alle layers van de samenleving en
economie (zelfs soms politiek) doordringt. Andere
voorbeelden zijn het wiel, de stoommachine, elektriciteit …
en nu het internet (ICT).
Smart I 12 I Cities
Systemische innovatie is het proces van op elkaar inwerkende
elementen waarbij een nieuwe trend zich niet zonder slag of stoot in de
samenleving integreert. Wanneer een nieuwe technologie zich klaar maakt om
de levens van de mensen te veranderen zal de maatschappij deze eigen moeten
maken. Er ontstaat terzelfder tijd ook een omgekeerd proces waarbij de
technologie de noden van de maatschappij zal moeten bevredigen. Het is de
reden waarom de technologie vergeleken kan worden met epische centra van
aardbevingen. De ene brengt een golf voort die wat later een andere aanwakkert.
De noodzaken om een stedelijk probleem op te lossen brengt een technologie
met zich mee om dit probleem van de wereld te helpen, die op hun beurt een
nieuwe technologie voortbrengt waarmee andere noden kunnen opgevuld
worden.
De tijd die daar tussen zit is van belang en is zeer moeilijk te voorspellen.
Het kan zijn dat een reeks golven om de x aantal jaar voorkomen maar dat op
een gegeven moment de volgende golf op y aantal jaar van de vorige zich voor
doet. Waarom? Dit en de juiste richting waarin een golf zich begeeft is dé
provocatie voor ieder die technologieën in slimme steden op een ander niveau
wil brengen.
De richting is nog een andere factoren die een rol speelt bij het
systemisch innoveren. Er werd vanuit de anatomie een opdeling (richting)
gemaakt omdat er op den duur zodanig veel informatie was dat dit domein van
de wetenschap bijna explodeerde. Er zijn technologieën die verder bouwen op
andere, eerder ontwikkelde zoals pathologie, fysiologie, cytologie en fysica die
takken zijn van de anatomie.
Daarnaast worden de technologieën ook aangepast door de omgeving of
worden die juist daardoor versneld of vertraagd. Bijvoorbeeld door de vergrijzing
van de bevolking worden de zorgtechnologieën (toepassing van robot’s in de
zorgsector, tablets die alles in het huishouden op afstand bedienen … zie bijlage,
artikel) aan een versneld tempo ontwikkeld. Op die manier onstaan deze golven
waarover wordt gesproken.
Smart I 13 I Cities
Deze golven komen telkens in periodes van tien jaar. De volgende golf was die van
de jaren negentig waaraan men het voorvoegsel ‘e’ toevoegde. De telecommunicatie was
nog niet volop ingeburgerd of een volgende kwam er al aan. U kunt zich afvragen hoe de
mens deze veelvoud aan maatschappelijke veranderingen overleefd heeft. Het is juist door
dit veelvuldig innoveren dat de mensen zich sneller zijn gaan aanpassen en anders zijn
beginnen denken. De mens is veel flexibeler en pragmatischer geworden, langs de andere
kant werd hij ook kritischer en aandachtiger.
E-commerce, e-business, e-governement … alles in de maatschappij kon men toe
schrijven onder de noemer e-everything. Deze e-volutie die in het jaar 1995 echt
doorbreekt met een heel andere kijk op de wereld. U hoeft fysiek niets meer te doen,
uiteraard mits een paar muisklikken en een paar aanslagen van uw toetsenbord. De
mensen van de echte wereld werden vervangen door ideale en aanpasbare
persoonlijkheden die door een virtuele wereld lopen en interactie met elkander kunnen
hebben. De slogan: ‘doen wat je wil, zijn wie je wil’ sluit het best aan op deze nieuwe golf.
Het internet of world wide web was geboren.
Dit is heel andere koek dan het communiceren over (grote) afstanden zonder
elkaar te zien. Deze e-wereld valt het best te vergelijken met een informatie superhighway
die simultaan loopt aan die waarin de alledaagse realiteit voorkomt maar dan in een
virtuele dimensie. Een massa websites en commerciële platformen zijn de virtuele winkels
en shopcentra voor de virtuele consumenten.
Het enige nadeel hier is dat de gebruikers van deze e-wereld los staan van het
echte dagdagelijkse leven. Je zit achter het scherm en de interactie tussen realiteit en web
is ver zoek.
De volgende golf, die men eigenlijk kan beschouwen als een nieuw tijdperk, die in
het begin van het nieuwe millennium op gang werd getrokken, doopte men met de naam
‘I-centric communications’ of in het Nederlands ik-centrische communicatie. U ziet het
misschien al aankomen, vandaag de dag gebruiken we hét middel dat centraal staat in
deze golf nog altijd (maar ferm upgradet) … de mobiele telefoon. Omdat men, in de vorige
golf, het beu was om constant achter het bureau op dat verdomde scherm te kijken en
men dus vastgenageld werd, besloot men een oplossing te zoeken. Dé oplossing was een
gadget dat gemakkelijk mee te nemen was, waarmee men overal geraakte en dat
hyperindividueel werd met de mogelijkheid om het te personaliseren. Denk maar aan de
iPhone die in 2007 door Apple deze ‘i-wereld’ inging en bevestigde.
Smart I 14 I Cities
De meeste onder ons beseffen dit niet maar in de jaren dat deze ICT-golven op
gang kwamen, is onze mentaliteit gaan wijzigen. In de jaren voor de millenniumwissel was
er niemand die nood had aan een mobiele telefoon, terwijl we in de jaren nadien het ‘global
system for mobile communication’ toegediend kregen met de paplepel. Opeens werd onze
‘personal computer’ zo klein dat hij met gemak in onze broekzak past.
Onze computers bleven nog altijd broodnodig ook al hadden we nu onze
draagbare, persoonlijke, individuele pocketcomputer bij de hand. Het internet was niet het
enige wat een metamorfose onderging. In deze tienjarige golf was het Tim O’Reilly die het
Web 2.0 introduceerde. Zijn verhaal begon in de lente van 2001, wanneer (om het
metaforisch te verwoorden) de ‘dote-com’ bubbel openspatte en dit een wentelpunt voor
het web werd. Doordat het internet, zoals ze het toen kenden, al heel wat jaren dienst
deed en het Web 1.0 verouderde, had men nood aan vernieuwing. Dit is een typisch
kenmerk van technologische (r)evolutie, dat zich meerdere malen herhaalt op elk soort
technologisch snufje, vooral het internet. Toch bleef het net zeer belangrijk omdat geregeld
nieuwe applicaties en sites op popten die heel wat hulpmiddelen en -bronnen ter
beschikking stelde. Het internet was een platform geworden waar allerlei informatie op
stond, maar dat was het …
Tot dat … Web 2.0 geactiveerd werd. Een dynamischer en persoonlijker internet
werd nu aangeboden. De interesses, vrienden en likes stonden op de eerste plaats. Het
was in deze periode dat zeer bekende en gekende sociale media platformen ontstonden,
sommigen zijn vandaag uit gegroeid tot populaire en meest gebruikte sites. Denk maar
aan facebook (2004), YouTube (2005), Twitter (2006) of minder populaire sites zoals
Myspace (2003), Netlog (2006-2014). Deze golf is nog niet voorbij, ook al is deze tienjarige
periode al gepasseerd en zitten we al in de volgende. De top is wel al bereikt maar het
kan lang duren eer we de grond opnieuw bereiken.
Een laatste gekende golf, waarin we vandaag de dag zitten en die volop ontdekt
wordt, is de ‘smart’ golf. De eerste tendensen komen stilletjes aan boven water, alles
moet smart zijn. De smartphone, smartwatches, smart cars en waarom geen smart cities.
Het is deze golf die vooral in deze bachelorproef ter sprake komt.
Smart I 15 I Cities
In deze smart-evolutie komen een drietal hypes voor die in de vorige golven ook al
aanwezig waren, het gaat over de steeds efficiëntere connectiviteit, steeds grotere
rekenkracht en het steeds kleiner worden van technologische gadgets. Het zijn deze drie
zaken die samen gecombineerd worden tot een zeer krachtig middel die in elk object kan
gestopt worden zodat een netwerk verkregen wordt van objecten met ICT. Kortweg ‘The
internet of things’! Momenteel zitten we nog in de beginfase van de smart-evolutie maar
eens goed op gang zal deze golf weer snel gepasseerd zijn en zal een nieuwe al in
beweging zijn. Maar om toch een beter zicht te krijgen wat precies deze smart-golf is
moeten we de ontstaansreden kennen.
1.2.2 Triple cross
2008, stijgende olieprijzen met het gevolg van stijgende voedselprijzen of de
bankencrisis. Het zijn de twee grootste redenen waarom 2008 een jaar is om te vergeten.
Toch vond er in dat jaar ook een positieve ontwikkeling plaats, namelijk die van de smart-
city-technologie. In dit jaar zijn heel wat zaken (op stedelijk gebied althans) veranderd
onder invloed van een aantal gebeurtenissen. Deze gebeurtenissen hebben allen één iets
gelijk, het zijn historische drempels die bereikt werden.
Een eerste drempel die overschreden werd is die van de stedelijke populatie. In
elk werk omtrent slimme steden wordt er geopend met dit megaprobleem aan te halen.
Als deze trend van overbevolking in steden zich blijft voortzetten dan zal zo’n zeventig tot
tachtig procent van de wereldbevolking urbanistisch wonen. We zagen in 2013 dat 3,5
miljard mensen in steden/stedelijke gebieden woont. Dat is een hele hoop als je weet dat
de wereldbevolking toen 7,2 miljard mensen telde. Wat dus wil zeggen dat de bevolking
van de wereld opgesplitst wordt in vijftig procent stedelijke bevolking en de overige vijftig
procent woont in niet-stedelijke gebieden waarmee de gebieden buiten de stedelijke
wijken/buitenwijken/landelijke dorpen bedoeld wordt. Een schatting van de United Nations
projections vertelt ons dat in 2060 6,5 miljard mensen in steden zullen wonen. Zullen
steden niet veel te groot worden? Zullen steden niet op een bepaald moment allemaal
samen komen? Zal de aarde zelf niet één grote stad worden door deze te snelle
uitbereiding? Dit brengt ons dus tot het smart-city-gebeuren dat als een oplossing aanzien
wordt om de te kleine steden en zijn problemen in kaart te brengen en aan te pakken. Of
niet?
Smart I 16 I Cities
Het echte gevaar zit hem in de trend waarbij mensen als maar meer in steden
willen wonen en de steden op een bepaald moment te groot worden. De ongebreidelde
uitbereiding van steden kan ervoor zorgen dat de steden te groot worden en men het
overzicht verliest. Hierdoor zal een stad leiden en op orde brengen moeilijk worden want
de problemen van een stad groeien mee met de stad zelf. Het procent dat de stad een
thuis noemt zal groter worden dan de mensen die zich buiten de stad thuis voelen. We
moeten dus oppassen want als een stad te groot wordt en de controle en overzicht verliest
zal de stad ophouden te functioneren. Het verzadigingspunt zal dan overschreden worden.
Opnieuw keren we terug naar de Romeinen waar steden wel tot honderdduizend
inwoners telden, meer konden deze grote steden niet aan omdat de technologieën van
toen beperkt waren. Maar watervoorzieningen, rioleringssystemen, bouwtechnieken,
afvalverwerkingssystemen en informatie- en communicatietechnologieën speelden in die
tijden al een zeer belangrijke rol. Hier hebben we opnieuw bewijs dat de geschiedenis zich
herhaalt. De relatie stedelijke groei en technologie is iets waar stadsplanners van vorige
eeuwen al druk mee bezig waren. Er werden plannen teruggevonden die een ideale
stadsgemeenschap konden voorstellen en door middel van technologie wel degelijk
konden uitgebouwd worden. Enkele uitdagingen waarvoor ze kwamen te staan kennen
we de dag van vandaag nog denk maar aan de val van het Romeinse Rijk en zijn glorieuze
steden of de zwarte dood (de Pest) die een hoge mensentol eiste. De dag vandaag moeten
we opnieuw een belangrijke keuze maken die kan leiden tot ofwel groei ofwel (ver)val.
Hierbij kan het van groot belang zijn om terug te kijken naar de visies die door de eeuwen
heen evolueerden, werden aangepast en ons belangrijke lessen leren uit onze eerdere
mislukkingen.
Denk hier maar eens over na: in België zullen de mensen meer en meer in steden
moeten gaan wonen om de ruimtelijke problemen in ons land op te lossen terwijl elders in
de wereld de bevolking dit al doet. Op dit moment zijn er problemen als lintbebouwing en
tuinwijken, die zijn uitgegroeid tot kleine dorpen en die zich stilletjes aan kleine steden
mogen noemen. Vlaanderen en Brussel kan beschreven worden als een stedelijk gebied
met op sommige plaatsen (zeldzame plaatsen) nog echt landelijke dorpen. België is een
van de rampzaligste landen op het gebied van ruimtelijke ordening. Daarom is de vraag
of smart-city-technologieën een oplossing kunnen bieden hier zeer relevant. Het begint
zichzelf misschien op te dringen als we België terug normaal willen maken.
Smart I 17 I Cities
Een tweede drempel die overschreden werd is de afstapping van het net of de
kabel. In een tijd als deze, waarbij iedereen zijn smartphone op zak heeft, is het toch altijd
handig om online te zijn. Hoeveel mensen vragen er per dag het passwoord van de wifi
niet in een restaurant of wanneer men op vakantie gaat en men toekomt op hotel. Wat is
het eerste dat u doet of zoekt. De mensen van vandaag willen niet meer met rust gelaten
worden. Men zegt dikwijls: “Ik kom op vakantie om gerust gelaten te worden, een paar
weken geen rinkelende gsm’s of dringende mails.” maar wanneer ze een paar uren op
vakantie zijn zie je dat ze toch niet zonder hun persoonlijke zakcomputer kunnen.
We stellen er ons geen vragen bij van waar dat internet nu komt. Van waar komt
dit nu? Voor velen misschien wel een interessante vraag want dagelijks gebruikt men
miljarden gigabytes aan internet.
Vroeger had men cyberspaces die nog fysieke verbinding nodig hadden om in
verbinding te staan met het wijde net. Vandaag hebben we onszelf losgekoppeld van de
ruggengraat, de fysieke internetverbinding, omdat andere en betere mogelijkheden de
bovenhand krijgen. Veel gesjoemel met die internetkabel die we telkens opnieuw nodig
hadden zal er dus niet meer aan te pas komen of het feit wanneer je die vergat, je pech
had. Nu komt ons internet bijna uitsluitend binnen via radiogolven die we draadloos
ontvangen (wifi). Deze netwerken zullen de belangrijkste infrastructuren zijn die een
slimme stad aansturen, het zijn als het ware de aderen van de slimme stad die voor
zuurstof zorgen.
Het hele wifi-verhaal begint bij de ‘walkie talkie’ uit 1940. Twintig jaar eerder (1920)
had een zekere radio-enthousiast W. W. Macfarlane een experiment uitgevoerd waarbij
een rijdende wagen kon communiceren met de ontvanger die enkele kilometers verder
stond. Het doel van dit experiment, de maatschappij klaarstomen op de komst van het
tele-tijdperk (zoals eerder vermeld). Omdat men toen in de periode zat tussen twee
wereldoorlogen en men een nieuwe (tweede) oorlog al zag aankomen, zag Macfarlane de
waarde en het nut hiervan om dit in te zetten in de oorlog zodat het militaire leger mobiel
kon communiceren. Op deze manier had men geen lopers meer nodig die elke keer weer
hun levens op het spel te zetten. Op een dag deed hij zelf een voorspelling dat hele
regimes uitgerust zouden zijn met telefoon ontvangers waarmee ze constant in contact
stonden met de leidinggevende officier waardoor het comfort verbeterde, althans op
gebied van oorlog voeren.
Smart I 18 I Cities
Zo ontstond dus in 1940 de ‘walkie talkie’ die een mobiele FM-radio transponder
had die gemakkelijk in de rugzak van de soldaten paste. Wanneer de soldaten terug
huiswaarts keerden vertelden ze over hun avonturen en over hoe deze mobiele
communicatie soms hun leven redde. Zo werd deze nieuwheid stilletjes in de maatschappij
opgenomen en werd ze klaar gemaakt voor een echte doorbraak.
Het was wachten tot in 1946 wanneer in Saint-Louis het eerste US mobiele
telefoonnetwerk gelanceerd werd, dit systeem was gebaseerd op de technologie die
ontwikkeld werd voor de politie in 1928. Dat systeem was een radio politie dispatch
systeem waarbij draadloze ontvangers in de wagens werden geïnstalleerd. Men kon enkel
in één richting communiceren, een twee-richtings-systeem werd maar gebruikt in 1933.
Deze vernieuwing werd toen over de hele natie in gebruik genomen. Dit primitieve
radiotelefoon-systeem, gelanceerd in 1946, kon maar een beperkt aantal gesprekken
ontvangen en doorsturen over een gebied van een hele stad. Deze beperking, van drie
gesprekken terzelfder tijd zorgde ervoor dat de nood om meer gesprekken, op hetzelfde
moment te voeren, hoog werd en er dus geïnnoveerd moest worden. Omdat deze dienst
zo beperkt en redelijk duur was, was deze luxe enkel voor de rijke en machtige
bureaucratie, met een gebruikersaantal van vijfduizend abonnees.
In 1965 kon men deze capaciteit verhogen naar veertigduizend abonnees. De
telefonie was dus niet enkel meer voor de allerrijksten maar ook de middenklasse kon dit
zich permitteren. Men kon vanaf toen meteen rechtstreeks bellen naar de ontvanger in
plaats van eerst naar de operator te bellen, die dan op zijn beurt uw lijn doorverbond naar
de echte ontvanger. Helaas was het systeem nog altijd te gelimiteerd en was er dringend
behoefte aan meer gedeelde radiogolven.
Een volgende mijlpaal in de zoektocht naar ons wifi-signaal is het jaar 1970 waarin
men het net al had geëxpandeerd en verdeeld in een mozaïeken map van hexagonale
zones die ‘cells’ werden genoemd. De idee was om de kanalen te installeren en te
gebruiken, per zone, om op deze manier interferentie onmogelijk te maken afkomstig uit
andere zones. Een verdicht netwerk was dus de oplossing. Er dook echter een ander
probleem op wanneer men in de wagen wou telefoneren en verschillende zones binnen
en buiten rijden. Het kon zijn dat het gesprek op een andere frequentie zat, voor dit waren
er ingenieurs nodig om op te kunnen lossen. De overdracht van het signaal moest men
beter coördineren in de uitzendtorens. Door deze nieuwe digitale wissel mogelijkheid in
het publieke telefoonnetwerk was het netwerk slimmer geworden en kon men nu
gemakkelijker en veelvuldiger communiceren via de telefoon. Dankzij
de onderverdeling van het draadloze net in ‘cells’ had men minder
stroom nodig om in verbinding te staan met de zendmast. Dankzij een
Smart I 19 I Cities
antenne op het dak, als tussenverbinding naar de zendmast, kon men gemakkelijk en
zonder al te veel stroom te verbruiken bellen in plaats van rechtstreeks de verbinding te
maken met de zendmast, dat heel wat meer stroom eist. Hier komt onze systemische
innovatie terug bij kijken, een nieuw idee dat de bestaande technologie organiseert en
deels vervangt maar dan op een grotere schaal. Begrijp dit niet verkeerd deze nieuwe
technologie verving de oude niet (toch niet helemaal). Zo was de Motorola telefoon een
voorbeeld van deze technische innovatie. Een kleinere batterij kon geïmplementeerd
worden in draagbare telefoons omdat men minder stroom nodig had. Zo kwam de eerste
gsm op de markt.
Opnieuw komen er hier een aantal ICT-generaties terug. Een eerste is een
generatie van cellulaire netwerken die in die tijd analoog bediend werden. Wanneer men
belde dan besloeg men een heel kanaal voor de volledige duur van het gesprek. Een
tweede generatie cellulaire netwerken, die in de jaren 1990 dienst deden, gebruikten
digitale signalen die enkel het kanaal in beslag nam wanneer je wel degelijk aan het praten
was. Een kanaal waarop in de vorige generatie maar één gesprek kon gevoerd worden,
kon nu een zestal sprekers tegelijkertijd bedienen. Natuurlijk waren deze netwerken
opnieuw niet genoeg. De dichtheid en de vraag van de steden duwden het systeem naar
zijn breekpunt. Een derde generatie netwerken kwam zich noodgedwongen aanbieden,
het 3G netwerk. Haar infrastructuur, dat meer frequenties kon gebruiken en dat een meer
geavanceerde samendruk regeling had dat de bandbreedte van de kanalen verdichte, was
gelanceerd. Het netwerk met de zogenaamde ‘cells’ werd nog verder onderverdeeld tot
‘micorcells’ en zelfs ‘picocells’ zodat met hetzelfde spectrum 100 keer meer gesprekken
kunnen verspreid worden door deze kanalen/signalen te hergebruiken.
In 2007 kwam de iPhone op onze aarde. Misschien wel één van de grootste
uitdagingen die onze ongebonden telefonie/mobiele infrastructuren moesten voor ogen
komen. Het onverwachte succes van de smartphones en tablets hebben ervoor gezorgd
dat opnieuw de vraag om een dichter netwerk te installeren zich voor deed. Dit leidde tot
het 4G netwerk, omdat als maar meer video’s, afbeeldingen … van het internet
gedownload werden waardoor deze netwerken als maar meer overbelast geraakten. Dit
probleem zal zich als maar meer en sneller voordoen met de komst van ‘The internet of
things’. Telkens wanneer men denkt dat het internet niet verzadigbaar zal geraken komt
er een nieuwe killer-app op de markt klaar om het net opnieuw te overstelpen. Denk
bijvoorbeeld maar aan de Wi-Fi hot spots waarmee steden hun netwerken willen
verdichten tot het kleinste niveau. Onze smartphones zijn uitgerust met
de opties ‘Wi-Fi’ of ‘Mobiele data’ maar in de dichtbije toekomst zullen
deze twee opties beiden gebruikt worden door onze slimme gsm. Deze
Smart I 20 I Cities
zal onbewust switchen tussen een verbinding met de cellulaire zendmast en een dichtbije
Wi-Fi hot spot.
Maar toch … internet via de kabel kan meer informatie dragen dan de radiogolven
in de lucht. Er is dus een grote kloof tussen beide kanalen. Al zal de maatschappij toch
dichter aan leunen bij het internet via radiogolven, het is veel handiger en gemakkelijker.
Je kunt over straat wandelen en hoeft dus niet te zoeken naar die glasvezelkabel. “De
kabel is uit het verleden, we leven in de toekomst dus we gebruiken het draadloze net,
punt.” Zo redeneren de meesten onder ons.
En tot slot komen we bij onze derde en laatste drempel die eigenlijk al
onrechtstreeks vernoemd werd. Het gaat hem hier over het feit dat het aantal toestellen
die verbonden zijn met het net, die onrechtstreeks in verbinding staan met andere
toestellen of apparaten, aan het stijgen zijn. Nu zijn er gemiddeld twee toestellen per
persoon verbonden met het internet. Naar schatting zal in 2020 het ‘internet of things’ al
dubbel en zelfs driedubbel zoveel connecties hebben met haar netwerk. Net zoals elke
sector zijn bepaalde markt heeft zal de technologie een markt aan ‘big data’ hebben. Deze
markt zal de komende jaren uitgroeien en een massale massa aan bijkomende informatie
moeten verwerken. Facebook, twitter of andere sociale media zijn de grote leveranciers
van deze ‘big data’. Denk maar eens aan wat u allemaal plaatst op uw YouTube-kanaal of
wat u postte op uw prikbord. Zo worden er dagelijks tien miljoen foto’s geüpload op deze
prikborden, deze beslaan 1,5 petabyte (1 petabyte is gelijk aan één miljoen gigabytes).
Deze markt heeft natuurlijk niet alleen aanbieders maar ook vragers. In ons geval
gebruikers, die deze data meestal zomaar van het net kunnen rapen. Sommige van deze
data wordt niet zomaar aangeboden, men zal dus moeten betalen vooraleer men deze ter
beschikking krijgt. Bedrijven, overheden en soms ook burgers (sociale hackers) hebben
speciale software voor handen die hen erin doen slagen om bepaalde stromen data
massaal af te tappen om op deze manier een andere kijk op de wereld te hebben of om
bepaalde gebeurtenissen te voorspellen. De ‘big data’ die hier dus benuttigd worden zullen
een inwendig werkende kracht worden die de stad zal doordringen en zal ondersteunen.
Dit overvolle en verbonden afzetgebied is geen glimp van de toekomst meer die
hier geschetst wordt. Het beeld dat hier gevormd wordt is de wereld waar we vandaag al
in leven, deze evolutie is al lang in werking getreden.
Smart I 21 I Cities
1.2.3 Waarom precies steden?
Waarom zijn mensen beginnen wonen in steden? Waarom zijn steden ontstaan?
Het komt allemaal neer op hetzelfde antwoord, namelijk evolutie, ontwikkeling en
technologie. De primaten/mensen kunnen niet stil zitten en niet gefixeerd blijven verder
leven zoals ze momenteel leven. De drang om nieuwe en uitdagendere zaken te
ontwerpen, creëren, construeren, materialiseren … zit er bij ons nu eenmaal in gebakken.
Dan is dus de vraag waarom evolutie, ontwikkeling en technologie? Samen sterker! Een
kort maar bondig antwoord dat een antwoord biedt op deze vraag. Mensen zijn
groepsdieren, ze kunnen niet zonder sociale contacten. Hun vrienden, vriendinnen en
familie. Samen naar de pub of café trekken, samen een potje volleyballen, samen naar tv
kijken, samen op reis gaan … Bij bijna elke activiteit die we in ons leven uitvoeren is er
wel iemand in de buurt die moet helpen of waarbij u niet verder kunt zonder een ander te
raadplegen.
Steden zijn broedplaatsen waar ideeën tot stand komen om nieuwe zaken, winkels,
restaurants, bedrijven op te starten. Deze hebben nood aan klanten/cliënten om draaiend
te blijven en rendabel te zijn. De stad is de ideale plaats om mensen te leren kennen en
uw sociale contacten eens uit te breiden. Het is ook de plaats om een job te vinden die bij
u past en die u graag doet, de economie-reden is dé reden waarom steden ontstaan zijn.
De mensheid is van in het begin afhankelijk van elkaar geworden, de
voedselverzamelaars en jagers konden niet zonder elkaar. Samen konden ze heel wat
meer voedsel verzamelen dan alleen. Ook bij de overgang naar een sedimentair bestaan
is men zich beginnen groeperen. In deze primitieve eerste dorpen had ieder zijn eigen
specifieke taak die voor samenhang en vooruitgang leidde in de ‘stad’. De één was
houthakker en zorgde voor planken om de woningen te bouwen of voor houtblokken om
het vuur gaande te houden terwijl de ander kleren maakte en nog een ander brood bakte.
Zo is het nog altijd in onze maatschappij. Alles dichtbij dat het leven in de stad goed maakt!
In de geschiedenis hebben heel wat nieuwigheden voor vooruitgang, welvaart, welzijn en
cultuur gezorgd. Steden in Europa zijn historisch en brengen heel wat historische verhalen
mee. Steden zorgen ook voor tewerkstelling die de welvaart en het welzijn opkrikken.
Smart I 22 I Cities
Het lijkt wel of het leven in de stad elke dag een feest is, jammer genoeg is dit niet
altijd zo. De grootste problemen spelen zich nog altijd af in de stad. Denk maar aan het
plaatstekort in de steden of de verkrotting van panden. De stad wordt ook altijd
geassocieerd met onveilig vervoer, milieuproblemen door de CO² van de grote massa
wagens en vrachtwagens, lawaai, files, vervreemding … Het verkeer op de wegen zit pot
dicht, meer en meer bomen moeten plaatsmaken voor vervuilende industrie ...
Waarom nu precies een stad slim maken? Slimme plattelandsdorpen of slimme
boerderijen … wat is daar mis mee? Wel juist om al deze problemen die de stad met zich
mee brengt, op te kunnen lossen. De problemen die zich voordoen in de verschillende
steden, herhalen zich meestal. Let op, niet elke stad heeft dezelfde problemen. Dit hangt
deels af van het beleid dat het bestuur voert maar ook van de ligging van de stad. De
stedelijke problemen zijn dan ook de zaken die SCT uit deze wereld kunnen verhelpen.
1.3 Beste aanpak?
Technologie en communicatie zijn twee belangrijke elementen die meebepalend
zijn hoe we onze steden slim kunnen/zullen maken. Het luikje ‘aanpak’ kunnen we opdelen
in twee aspecten. Enerzijds zijn er de steden die vandaag de dag bestaan en volop bezig
zijn met het ontwerpen en zelfs al uitbouwen van hun ‘smart nation’. Dit kan niet simpel
zijn om zomaar een bestaande stad waar ruimte zeer schaars is om te vormen tot een
stad die op zichzelf leeft en functioneert. Zal het dan niet makkelijker zijn om van nul te
beginnen? Anderzijds hebben we dus een totaal leeg blad, een ongerept stuk van de
Aarde dat omgevormd wordt tot een technologisch hoogstaande stad?
U kunt zich afvragen hoe we nu precies beginnen aan het bouwen van deze ‘smart
nations’. Een stad wordt pas slim als hij, op voorhand, de problemen die hij voorspelde op
een efficiënte en snelle manier kan oplossen maar deze ook in de toekomst kan
verhinderen. Door bijvoorbeeld in of aan de openbare infrastructuur sensoren te hangen
die van alles en nog wat kunnen registreren. Een fietser die in het midden van de baan
rijdt en niet op het speciaal aangelegde fietspad of een wagen die door het rood gereden
is en de kans op accidenten vergroot. Al deze zaken worden geregistreerd maar de info
moet dan ook wel degelijk gebruikt worden.
Smart I 23 I Cities
Harvard-goeroe Michael Porter en software-CEO James Heppelmann hebben vier
kenmerken gevonden die elk smart object heeft. Informatie en communicatie spelen
daarbij een grote rol. Om deze vier eigenschappen toe te lichten, wordt een voorbeeld
gebruikt: het slimme verkeerslicht die voor een betere mobiliteit zorgt op de wegen.
Het verkeerslicht registreert of er auto’s, vrachtwagens, taxi’s of andere
verkeersdeelnemers aankomen. Op deze manier verzamelt men continue data over het
eigen functioneren en over de omgeving. Dankzij het slimme digitale
communicatienetwerk wordt deze data in real-time doorgegeven aan het controlecentrum.
Deze stap wordt het monitoren van de stad genoemd. Het verkeerslicht zal op
regelmatige tijdstippen van groen naar oranje naar rood en tot slot opnieuw op groen
springen. Het zal via de sensoren weten hoeveel wagens, fietsers en voetgangers er staan
te wachten op de ene as van het kruispunt en dit in relatie brengen met het aantal op de
andere as. Zo berekent het systeem om de hoeveel tijd ze de ene as laat doorrijden en
hoeveel de andere. Het kan zijn dat een hoofdstraat een kleinere straat kruist waarbij de
kleine straat bijna nauwelijks verkeergebruikers heeft. Een functie, waarbij het licht op
groen springt als er op de kleine as toch voertuigen staan te wachten, kan dan handig van
pas komen. De controle van het verkeer wordt hier dus slim geregeld via
bewegingsbeelden of bewegingssensoren. Zo zorgt het systeem ervoor om de beste en
vlotste verkeersdoorstroming te garanderen. Nadat deze massale stroom aan data
binnenkomt moet deze dus gesorteerd worden met software die op deze data allerlei
algoritmes en filters loslaat en op deze manier informatie sorteert/aanpast naar wat u er
precies mee wil doen. Het verkeerslicht wil dat het verkeer vlot passeert en zal dus
voertuigen in de gaten houden. Een ander verkeerslicht zal de voetgangers of de fietser
in het oog houden. Dit brengt ons naar de volgende stap, het optimaliseren van de
apparatuur. Zo zal een diagnose opgesteld worden die het wenselijke gedrag van de
gebruiker in kaart brengt en die dus de tijd berekent van de groen-rood fases op een
optimale verkeersdoorstroming te creëren, zoals hierboven al vermeld. Het systeem zal
helemaal intelligent worden als de verschillende verkeerslichten in de stad met elkaar
verbonden zijn en dit netwerk voor een groene golf zorgt die de bestuurders vlot door
steden loodsen. Op een autonome manier (autonomie) zullen de lichten met elkaar
‘praten’ en elkaar vertellen wanneer ze juist op groen moeten springen om deze groene
golf voort te brengen.
Smart I 24 I Cities
Dit brengt ons nu tot de vraag hoe we dit stappenplan overbrengen naar onze
steden. Daarom moeten we kijken op welke vlakken we technologische gadgets en
apparatuur willen inschakelen die in verbinding staan met het alomtegenwoordige internet
om stedelijke problemen de wereld uit te helpen. Om daarop een antwoord te ontvangen
heeft de Oostenrijkse professor Rudolf Giffinger, in 2007, een opdeling gemaakt waarin
alle problemen op stedelijk gebied kunnen onder gebracht worden. Het zijn diverse
toepassingsgebieden die de SCT gebruiken. In de onderstaande figuur ziet u deze zes
domeinen/toepassingsgebieden.
Voordat een stad zijn problemen wil aanpakken met SCT moet hij zijn problemen
uitgebreid kennen en weten hoe deze te verhelpen. Een voorstudie is daarom de beste
methode om dit proces van start te laten gaan. Het belang van uw stad goed te begrijpen
en te kennen zal daarbij broodnodig zijn.
SMART economy
• welvaart
SMART people
SMART governance
• transparant beleid
SMART mobility
• infrastructuur
SMART environment
• milieu
• energie
SMART living
• levenskwaliteit
• welzijn
• stedenbouw
Figuur 3: toepassingsgebieden die de stad sl im maken
Smart I 25 I Cities
Als men de definitie er nog eens bij neemt, dan ziet u dat de technologische snufjes
en gadgets, die in sommige van deze uiteenzettingen voorkomen, veel te overdreven en
futuristisch zijn. Sommige lezers zullen teleurgesteld zijn maar zelfs de oudste routines of
gewoonten blijven bestaan. Het is niet de technologie of onze dagelijkse routines die zullen
veranderen maar de maatschappelijke effecten. Neem het voorbeeld van onze slimme
verkeerslichten. Deze doen niemand vreemd, met enkele aanpassingen worden deze
intelligent waarbij het enige dat verandert de vlottere en betere verkeersdoorstroming is,
een maatschappelijk effect dus.
U kunt de aanwezige smart-city-infrastructuren die vandaag al bestaan onder
brengen in een aantal doorbraken. Het zijn er echter maar bitter weinig of ze zijn nog veel
te jong en werken nog niet voor de volle honderd procent. Om toch een beeld te krijgen
van de intelligente toekomststad werden een aantal doorbraken, die in het smart-city-
scenario kunnen voorkomen, opgesomd. U krijgt een glimp van de toekomst.
Figuur 4: smartphones als afstandbediening voor de sl imme stad
Smart I 26 I Cities
Infrastructuur de openbare ruimte is voorzien met tal van nuttige
en gebruiksvriendelijke installaties, apparatuur,
diensten ... Deze uitgebreide basisinfrastructuur zal
voor een opmars zorgen op gebied van gemak en
ethische zicht. Er zullen elektrische oplaadpalen en
private parkeerplaatsen aanwezig zijn, uw afval zal
via ondergrondse vuilcontainers tot bij de
verwerkingsdienst geraken, een sensorennetwerk/
camera’s zullen in de hele stad aanwezig zijn.
Publieke dienstverlening naast de gewone diensten zullen er heel wat nieuwe
aangeboden worden zoals het openstellen van
parkeer- en cameradata of 3D-printingcentra.
Privaat dienstenaanbod niet alleen de diensten die voor het ruimte publiek
beschikbaar zijn zullen uitbreiden, ook de private
services die te maken hebben met mijn leven en
mijn omgeving. Ze zullen mijn mobiliteit, cultuur,
evenementen … ondersteunen.
Efficiëntie al deze diensten zullen moeten zorgen dat de
gebruikers (naast de maker/ontwikkelaars) op
een efficiëntere manier om zullen gaan met de
schaarse middelen: schone lucht, vrije bouwruimte,
energie, tijd, geld …
Personalisatie dit privaat dienstenaanbod zal inspelen op uw
voorkeuren en gedragingen. Vandaag krijgen we
in onze inbox heel wat aanbiedingen die
gebaseerd zijn op eerdere aankopen. Daarnaast
zullen de aanbieders voor een gebruiksvriendelijke
privacyoptie zorgen die hun persoonlijke gegevens
beter beveiligen.
Interactie gemeenschapsdiensten zoals ‘Share your Ride’
zullen meer en meer gebruikt worden. Andere
mogelijkheden die leiden tot zinvolle en aangename
interactie.
Smart I 27 I Cities
Betaling systemen die betere inzichten geven over de kosten
en premies waarmee je makkelijker overweg
kan en die één overkoepelend en flexibel netwerk
vormen.
Controle de overheid zal controle en veiligheid opdrijven
waar nodig zoals het ‘Watch my Street’-platform of
beveiligingscamera’s en geluidsoverlastsensoren.
Platformen diensten die aangeboden worden op
overkoepelende platformen zullen instaan voor een
vlotte gegevens uitwisseling (bv. persoonlijke
gegevens uitwisselen naar andere gemeenten bij
de verhuis naar andere gemeente).
Maatschappelijke effecten de mobiliteit, veiligheid, duurzaamheid,
economie, samenleving en welzijn zullen geen
al te grote problemen meer geven. Dit zal bepaalde
uitwerkingen geven op de samenleving.
‘Verwarring bij de academici, hype bij de grote bedrijven en scoringsdrang bij de
burgemeesters. We zijn nog nauwelijks toe aan het realiseren van de smart city en het
kernidee dreigt al volledig ondergesneeuwd te raken. Vaagheid, futurisme en
overspannen verwachtingen alom.’
- Pieter Ballon in zijn boek ‘Smart Cities’, 2016 -
Smart I 28 I Cities
1.3.1 Een bestaande stad of een gloednieuwe?
Er valt natuurlijk te discussiëren wat nu de beste start is om tot een slimme stad te
komen. Gaan we vanuit onze grootsteden, die vandaag kruispunten zijn waar economie,
politiek en mensen samenkomen, beginnen bouwen aan een ‘smart nation’? Of beginnen
we met niets waardoor we vrij spel hebben maar ook nog heel wat mogelijkheden voor
ogen hebben?
De bestaande stad De stad vanuit het niets optrekken
Openbare infrastructuur bestaat al, kan
gewoon op verder gebouwd worden
Zorgen voor de openbare infrastructuur,
die meteen SCT bezit
Sensoren en beacons integreren in de
bestaande infrastructuur
Sensoren en beacons zitten al in de
infrastructuur die geplaatst wordt.
Infrastructuren vervangen waar nodig
Bestaand team van stadbeheerders, die
zich moeten bijscholen op vlak van slimme
steden of team aanvullen met experts
Nieuw team aan stadbestuurders zoeken,
die al ervaring hebben met slimme steden
Het bestuur heeft al ervaring in haar stad,
elke stad is verschillend, er zijn altijd
problemen die niet te voorspellen vallen
Het bestuur is jong en zal de stad
opbouwen volgens hun inzichten en hun
kennis die recenter is dan dat van ervaren
bestuursleden.
De stedelijke problemen zijn al over een
lange periode mee gegroeid met de stad
De stedelijke problemen kunnen meteen
aangepakt worden bij het begin
Onvoorziene problemen kunnen
aangepakt worden op dezelfde manier als
in de bestaande slimme stad
Burgers worden ook al van in het begin
betrokken maar op vlak van slimme steden
kunnen ze nog meer
Burgers kunnen van in het begin mee
helpen bouwen aan het slimme beleid
Living Labs worden in de stad opgetrokken Living Labs worden, vanaf het begin, in de
stad gehuisvest
Tabel 1: verschil tussen bestaande en nieuwe slimme steden
Smart I 29 I Cities
U ziet er zijn heel wat voordelen en nadelen bij elk van de beide opties. Toch zien
we beiden terugkomen in de praktijk (zie later in het vierde deel).
Figuur 5: Medinat Masdar City, volledig nieuwe stad in de Verenigde Arabische Emiraten
1.3.2 Hoe opbouwen?
In dit hoofdstuk staan we stil bij de vraag welke bakstenen we nodig hebben om
een slimme stad te ontwikkelen, maar ook welke lijm we nodig hebben.
In deze technologische bouwdoos zitten heel wat verschillende elementen. Wat
meteen opvalt is hoe klein al deze gadgets en elementen zijn. ICT zal de komende jaren
nog kleiner, krachtiger en goedkoper worden dan het nu al is. Rondom ons zien we heel
wat apparaten die gebruik maken van deze minuscule computertjes. Er bestaan nu al
kwantumcomputers die een snelheid hebben te vergelijken met die van de digitale
computers maar dan vele malen sneller. We kunnen hierbij ons de vraag stellen, en ik
citeer: “Is deze onuitgegeven en volgehouden technologische ontwikkeling die het weldra
mogelijk maakt om, zoals we in de definitie van een slimme stad zagen, ICT naar believen
te combineren met infrastructuur, architectuur, dagelijkse voorwerpen en zelfs ons eigen
lichaam?” (Townsend, 2016). Wel, dit valt natuurlijk nog af te wachten
maar vele toepassingen zijn, op dit moment, al in uitvoering.
Smart I 30 I Cities
1.3.2.1 Onze smartphones en wearables
Met de komst van de iPhone in 2007 werd een ‘dominant design’ op de markt
gebracht dat de hele smartphone wereld domineert. De scheidingslijn die getrokken werd
met de komst van al onze technologische snufjes tussen de inwoners, bevolking, u en ik
én de technologie werd opgetrokken door de komst van de iPhones. De ervaring die je
met deze toestellen opdoet zijn gewoon niet te beschrijven, het onthoudt heel wat van uw
gedachten en het is makkelijk in gebruik (voor heel wat mensen althans).
Vandaag brengt men heel wat andere apparaten op de markt die deze rol willen
overnemen en een nog makkelijkere interface te bieden heeft. Denk maar aan de iWatch,
Google Glasses … Maar deze wearables zijn nog niet helemaal wat ze moeten zijn. We
moeten ze persuasief maken enkel en alleen dan zal men een dominant design worden.
Als men dit koppelt aan de data op je account op sociale netwerken, andere data
vanop het wijde net en deze uit je omgeving zal de slimme stad een zeer actieve, real-
time en krachtvolle interface worden.
Er zit wel een grote ‘maar’ aan verbonden. We kunnen deze interface enkel
bekomen als onze mobiele toepassingen constant linken leggen tussen de gebruikers, de
omgeving en onze persoonlijke informatie op het internet (sociale media). Niet te vergeten
is er natuurlijk een gestandaardiseerd design nodig. De slimme gebruikers moeten op
eenzelfde manier gemakkelijk en efficiënt deze interface kunnen bereiken.
Stel u voor dat u een stad bezoekt waar er heel wat zaken online kunnen afgehandeld
worden. U wilt uw wagen parkeren en u moet daarvoor de parkeerapp installeren, u wilt
eens lekker gaan eten op restaurant en gebruikt daarvoor een andere app, u wilt afrekenen
en betalen via de app van uw bank. U bent zo aangetrokken tot deze stad dat u
nieuwsgierig bent of er nergens een appartement of woning te koop staat. U download de
handige app die u toegang heeft tot een database vol met aanbiedingen. In totaal moet u
dus vier apps downloaden, wat heel wat ruimte in beslag neemt op uw smartphone. Zou
het niet beter zijn om een overkoepelende app te ontwikkelen met al de functies van de
afzonderlijke apps ineen?
Er zal dus moeten gestandaardiseerd worden als we alles simpel en
gebruiksvriendelijk willen houden. De app economy zal moeten ingeperkt worden als we
de exponentiele groei van apps over de hele wereld willen beperken. Gelijk ook hoe, de
smartphone zal een belangrijke bron van data zijn, die de stad levendig
zal houden en zal ontdoen van stedelijke problemen.
Smart I 31 I Cities
1.3.2.2 Sensoren met beacons en slimme camera’s
Door de samenloop van twee ontwikkelingen zijn we meer en meer sensoren,
beacons en camera’s gaan installeren. De eerste ontwikkeling was die van steeds kleinere
en snellere computertjes. De tweede was het creëren van kleine, duurzame batterijen die
heel lang mee kunnen gaan. Dit zorgt er dus voor dat we onze omgeving kunnen
monitoren en in de gaten houden voor een lange tijd.
Dit deel staat onvermijdelijk in connectie met het ‘internet of things’. De naam
alleen al doet vermoeden dat we dus alledaagse ‘dingen’ zullen verbinden met het internet.
Op deze manier kunnen de apparaten, toestellen, gadgets … informatie ontvangen,
verwerken en versturen. Zo zal men alle energietellers vervangen door digitale
energiemeters om de elektriciteit beter te kunnen beheren. Dit is dringend nodig omdat
doorheen de jaren en zelfs eeuwen, terwijl het telefonienetwerk verschillende keren werd
aangepast en geüpgraded sedert 1900, het elektriciteitsnetwerk onveranderd is gebleven
terwijl dit net het bloed voor de slimme steden wordt. Men schakelde over van enkele
kabels naar dubbele kabels, naar de antennes die signalen via radiogolven versturen, naar
uiteindelijk de fiber-kabel of het wifi-netwerk (ook via radiogolven). Het is dus vanaf
vandaag dat men het elektriciteitsnetwerk zal upgraden, men weet nu dus nog altijd niet
wanneer en hoeveel energie er precies door de kabels stroomt. Deze smart-meters zullen
dus zorgen voor een beter beheer over het bloed van de slimme stad.
De sensoren en camera’s worden de ogen, oren, neus en snorharen van de stad
die heel wat data zal opleveren. Ze zijn zelf beter dan die van de mens, ze nemen niet
alleen waar dat er heel veel mensen op een plein aanwezig zijn, maar ook het precieze
aantal zal geregistreerd worden. Hetzelfde geldt voor de beacons, wanneer sensoren
bepaalde bluetooth-signalen opvangen weet het systeem exact waar u zich bevindt. Uw
gsm wordt contextbewust en zal zich op den duur vragen beginnen stellen en zijn gedrag
kunnen aanpassen. Dit waren voorbeelden van ‘short range’-oplossing om plaatsen waar
men geen verbinding met het net heeft te overbruggen.
Wanneer we een groter gebied hebben waar de data moet verzameld en
doorgestuurd worden, zullen we ‘long range’-oplossingen zoeken. Het netwerk hier is te
vergelijken met dat van onze gsm’s met het verschil dat een simkaart niet meer nodig is.
Er wordt dus een eigen netwerk op poten gezet, los van het mobiele netwerk, die deze
data gemakkelijk kan ‘oogsten’ en deze kan doorsturen naar wie dan ook. Er zijn
momenteel twee verschillende protocollen uitgeschreven die zulks
kunnen aanbieden. Sigfox dat voor één operator zorgt per land en LoRa
dat verschillende lokale netwerken toestaat.
Smart I 32 I Cities
1.3.2.3 Big data
Er komt een massa aan data dagelijks vanuit de stad binnen op het wijde net. Deze
gigantische ‘cloud’ data zal heel nuttig en bruikbaar zijn in de slimme stad. De data die
binnen komt helpt meestal in het stadsbeleid om problemen in kaart te brengen. Maar
eerst moet deze schat aan informatie geanalyseerd worden vooraleer we die kunnen
inzetten en gebruiken. Bij deze analyse is het belangrijk om de patronen terug te vinden
die bij heel wat verschillende mensen, bronnen van data, overeen komen. Deze kunnen
dan ook perfect voorspeld worden. Een voorbeeld van voorspelbaar gedrag in de
marketing: bij het binnenkomen in een winkel loopt de klant bijna altijd naar rechts.
Op deze manier kunnen heel wat voorspellingen gemaakt worden. Zo is de 311-
telefoonlijn nog een heel goed voorbeeld maar dan op vlak van slimme steden. Een lijn
waar men terecht kan men zijn/haar klachten, 24/7. Men is deze data, die dagelijks binnen
komt, beginnen registreren en aan de hand daarvan kan men bijvoorbeeld de zones waar
heel wat nachtlawaai is onder handen nemen of waar de straat heel slecht ligt vervangen,
een zeer doelgericht middel dus. Men vindt dus geregeld patronen terug in de stad van
allerhande stedelijke problemen.
Figuur 6: de verschil lende soorten data die afhankeli jk van elkaar zi jn om een goede analyse uit te kunnen voeren
Big data
Small data
Long dataLinked data
Realtime data
Smart I 33 I Cities
Big data spreekt voor zich natuurlijk, we hebben het er al constant over gehad.
Maar deze soort data op zich geeft ons vaak een niet al te duidelijk en statisch beeld, we
kunnen deze data versterken door ze te koppelen aan andere soorten informatie. Zo is de
‘long data’, die evoluties en patronen weergeven over een lange periode, één van deze
vele soorten om de big data mee aan te vullen. Een voorbeeld verduidelijkt dit, wanneer
we de klachtenlijn van daarnet nemen, die in de meeste Amerikaanse steden bestaat, dan
is het interessant om naast het problemen ook de veranderingen van dat probleem te
kunnen waarnemen, zo kan men een grafiek maken waarin delen van de stad worden
opgenomen met de evolutie van het aantal klachten ‘lawaai’. Zo zijn er tal van
toepassingen mogelijk.
Daarnaast is ‘small data’ nog een andere soort. De naam doet het eigenlijk al een
beetje zeggen maar deze data zorgt ervoor dat we de problemen meteen kunnen
aanpakken en misschien wel verhinderen of verhelpen. Data uit sensoren, slimme
camera’s en andere netwerkantennes zullen veel preciezere gebeurtenissen en
activiteiten kunnen monitoren dan de 311-klachtenlijn. Men spreekt hier van ‘het opmerken
van microgedrag’. Bijvoorbeeld in een bepaalde wijk waar er heel wat klachten binnen
komen omtrent nachtlawaai, kan een camera een illegale nachtclub waarnemen. Deze
data is cruciaal, omdat deze data ervoor zorgt dat de problemen gedetecteerd worden en
men op een kleinere schaal deze kan oplossen. Het privacy probleem zal hier echter ook
van de partij zijn en zal misschien nog sterker zijn juist omwille van de kleinschaligheid.
Een derde soort is de ‘realtime data’ die natuurlijk voor zich spreekt. In hoeveel
restaurants kunnen we nog een reservatie krijgen voor deze avond (zaterdag)? of hoeveel
parkeerplaatsen zijn er nog vrij in het stadscentrum? Deze data is misschien wel het
handigst voor de gebruikers.
Tot slot is er de ‘linked data’ die ook veelvoudig voorkomt in de wereld van de GIS.
Het is data die in een welbepaald formaat wordt geplaatst waaraan men metadata koppelt.
Metadata is specifiekere data over de data die gezonden wordt. Bijvoorbeeld men krijgt
data binnen over de percelen van de stad Gent, bij deze data (coördinaten van de
hoekpunten) krijgt men de mee of deze coördinaat gematerialiseerd werd of uit welk
materiaal de grenspaal bestaat. Bij de data omtrent het hele perceel krijgt men data die
aangeeft of het bouwgrond is, of er al dan niet huizen op staan …
Smart I 34 I Cities
1.3.2.4 De platformisering: cAAS
Een laatste element dat uit onze SCT-bouwdoos komt is het platform. Op onze
smartphones kent iedereen wel de cloud, waar men de foto’s van de reizen of uitstappen
bewaart maar ook documenten en andere zaken. Dit is zowat te vergelijken met deze
platformen maar dan met heel wat ruimtecapaciteit meer en op een professionelere basis.
Dit zou natuurlijk niet uitgevonden zijn mochten er geen grote bedrijven mee gemoeid zijn
die er winst proberen uit te slaan. Ook op deze markt zit de privésector, heel wat grote
ondernemingen zijn volop bezig om deze massale rekenkracht en opslagcapaciteit aan te
bieden aan andere ondernemingen of aan overheden. Zo kwam het xAAS-businessmodel
er die u kunt toepassen op verschillende zaken zoals infrastucture-As-A-Service, software-
As-A-Service en platform-As-A-Service. Via pAAS kan de stad dus gemakkelijk een
dienstencentra maken op het net waar mensen gemakkelijk alle info en diensten terug
kunnen vinden maar ook zelf heel wat zaken zelfstandig kunnen afronden waardoor een
ambtenaar minder nodig zal zijn.
Waarom geen CAAS of City-As-A-Service zal dan een volgende vraag zijn wat heel
wat voordelen oplevert waaronder een betere communicatie tussen burger en overheid.
Daarbij zijn heel wat minder ambtenaren nodig op het stadhuis of andere stedelijke
diensten. Waar gemeenten ook heel dikwijls slecht op scoren is de overdracht van
inwoner-gegevens aan een andere gemeente of zelf andere dienst binnen de gemeente.
Met de platformisering volstaat één druk op de knop om dit te verhelpen.
Platformisering zit al verweven in bijna elke sector van de beroepsmarkt, waar men
vroeger enkel diensten kon gebruiken die aangeboden werden door uw operator kan men
nu naar de appstore gaan en van alles en nog wat beginnen downloaden, inclusief apps
die niet door uw gsm-netwerk worden aangeboden.
We kunnen dit concept zowel op nationaal als op regionaal niveau gaan bekijken.
Denk hier eens bij na: Als elke gemeente, en het zijn er 308 Vlaamse en 262 Waalse, een
eigen programma koopt om hun platform op te bouwen dan zullen de softwareleveranciers
een gat in de lucht springen met de winst die ze daar aan overhouden. Sommige
gemeenten hebben al genoeg schulden en kosten dus waarom kunnen we deze software
niet gezamenlijk kopen?
Smart I 35 I Cities
Er werd in 2013 door V-ICT-OR, de Vlaamse ICT organisatie, een idee uitgebracht
dat zichzelf de naam VlaVirGem noemde waarbij een 309ste Vlaamse virtuele gemeente
op gericht werd. Deze zou dienen als referentie voor de andere 308 Vlaamse gemeenten.
In deze virtuele gemeente worden virtuele stadsdiensten aangeboden die worden
verzorgd door verschillende softwareaanbieders, alle 308 Vlaamse gemeenten kunnen
hieruit hun kennis en ideeën halen om hun gemeente te technologiseren. Velen denken
bij het horen aan e-gouvernement aan de federale overheidsdiensten die via platformen
worden ontsloten maar daarbij hoort ook het lokale e-gouvernement (gewest, provincie,
gemeenten, stad, dorp)!
Figuur 7: model voor de Vlaamse Virtuele Gemeente en haar ondersteunende, horizontale lagen
Het komt er dus op neer dat de overheid zich gebruiksvriendelijk en zo efficiënt
mogelijk wil open stellen naar de slimme burgers en slimme bedrijven toe, die op
zelfstandige basis zelf aan de slag kunnen gaan, zelf een eigen gemeentelijke ambtenaar
worden en beter kunnen communiceren met de overheden. De overheid wil zo hun
achterstand op de digitalisering inhalen door de gemeenten te helpen in het kiezen van
infrastructuren om digitaal contact te leggen met de overheden.
Smart I 36 I Cities
1.4 Probleem?
Een utopie brengt natuurlijk ook heel wat problemen met zich mee, dit bewijzen de
beroemdste utopisten omdat bij hen het nu en dan wel eens verkeerd liep. Zo werden
Plato, Jean-Jacques Rousseau en Thomas More ervan beschuldigd hun utopische wereld
in te voeren maar dan onder streng autoritair gezag dat onmenselijke regimes in de
samenleving bracht. Dit deden ze door historisch gegroeide werkelijkheden te vergeten
en dus een ‘tabula rasa’ door te voeren, wat dus niet voor een valabele, ideale en werkbare
uitkomst zorgde. Hoe moeten we dan een correcte en democratische utopie uitbouwen?
Het was de moraalfilosoof John Rawls die een mogelijke oplossing vond. Hij wou naar een
‘realistische utopie’ streven, met zijn gedachte-experiment die hedendaagse problemen
en historisch groeiende vraagstukken naar voor schoof door een oplossing te zoeken die
niet het eigenbelang voor trekt maar waar ook andere factoren en actoren in rekening
worden gebracht. Het is dus belangrijk dat we de geschiedenis in rekening brengen om
problemen te herkennen uit andere tijdperken en deze op te kunnen lossen.
Stedelijke geschiedenis, ideeëngang die leidde tot de slimme stad.
In de voorbije jaren, eeuwen, decennia, millenia … zijn er heel wat grijze
hersencellen in het werk gezet om een samenleving te organiseren en te beheersen
die een ideaal beeld in de hoofden van de inwoners voorstelde. Er zijn heel wat
verschillende manieren om dit te verwezenlijken, dit bewezen heel wat historische
filosofen, urbanisten, architecten, stadsontwikkelaars … Dit stuk bevat zeker géén
uitgebreid verhaal en overzicht van alle stadsplanners. Het is een korte samenvatting
van gebeurtenissen die geleid hebben tot het concept ‘slimme steden’.
Smart I 37 I Cities
Beginnen doen we bij Aristoteles, een Grieks filosoof, die drie kenmerken
gaf aan zijn ‘polis’ (lees: stad, gemeenschap). Er is een onderscheid tussen stad
en platteland. Dit onderscheid zit hem in de variëteit, een stad biedt een
diversiteit aan persoonlijkheden, mensen en meningen die voor discussie zorgt
waarin belangen verdedigd worden en conflicten worden opgelost. Een tweede
kenmerk is de niet statische stad ofwel de dynamische stad waarin
mensenstromen dagelijks de stad verlaten of aankomen en die zich ontwikkelen
om een ideale burger te worden. Dit brengt ons tot een derde kenmerk namelijk
de actieve rol van de burgers. Hun participatie en niet hun slaafse
onderdanigheid zoals de Afrikaanse bevolking ondervond.
In de Middeleeuwen werden steden aanschouwd als toevluchtsoorden
omdat de stad omwald was om zicht te beschermen tegen plunderaars en dieven
maar ook vijandige heersers van andere steden. De steden krijgen in deze
periode ook hun eigen privileges en stadsrechten, waarbij de stedelingen vrijer
worden. Toch gelden nog een aantal verplichtingen en verboden, die hoog in het
vaandel werden gedragen. Teken van ongehoorzaamheid zagen reizigers aan
de stadspoort die rijkelijk versierd was met afgehakte hoofden en lichaamsdelen
en hen waarschuwde om zich goed te gedragen. De stad was meestal ook een
kruispunt van wegen of waterwegen, een ontmoetingsplaats voor reizigers op
doortocht of handelaars die hun brood kwamen verdienen. De middeleeuwse
stad kan dus gezien worden als een prototype waar vrijheid centraal staat met
utopische trekjes die vanzelf groeit en weinig planning nodig heeft.
Natuurlijk kan Thomas More in dit werk niet ontbreken, hij wordt aanzien
als pionier in het uitdenken van de utopie, als prototype van een denker die de
samenleving planmatig en volgens rationele overwegingen schetst. Dit lijkt toch
al meer op een beschrijving van een slimme stadsplanner.
Smart I 38 I Cities
Nu we het constant over theoretische gedachtenissen gehad hebben
wordt het tijd om de praktijk er eens bij te halen. In de Renaissance werden heel
wat delen van de stad opgetrokken die de utopie van een geordende beschaving
voorstelde. De Italiaanse stad Sabbioneta, die ontstond in de zestiende eeuw
aan de oever van de rivier Po. Stervormige vestigingsmuren van Vauban, een
rationeel en rechthoekig stratenplan die de verschillende functies logischer wijze
bij elkaar brengt en waarin ook het eerste moderne theatergebouw van de wereld
werd gebouwd. In 2008 werd deze stad, die een goed bewaard voorbeeld is van
een nieuw gebouwde ‘Città Ideale’ opgenomen in de Unesco-Werelderfgoedlijst.
In de Verlichting werden heel wat vestigingen opgetrokken die
utopische gemeenschappen huisvestigden, zoals Arc-et-Senans of de
gloednieuwe haven in de hoofdstad Sint-Petersburg. Dit zijn maar twee
voorbeelden waarin samenwerking en productiegerichtheid voorop staan en
worden versterkt door de ‘sprekende architectuur’. Arbeid staat er centraal
waardoor men denkt een kil en koude look te krijgen maar toch brengt deze
architectuur een gevoel van harmonie en rust in deze samenwerkende
gemeenschap. We spreken niet meer van een utopie maar van een u-chronie
omdat dit ideaal beeld wel degelijk tot stand kwam en komt.
Een grote mijlpaal in deze uiteenzetting is de industriële revolutie.
Europese steden krijgen een face-lift die ze onherkenbaar veranderen.
Opmerkelijk is de nalatigheid van utopische en planmatige inbreng waardoor de
stad als maar meer werd geassocieerd met vuil, sober en onveilig. Beluiken,
ateliers en fabrieken werden langs alle kanten opgetrokken waardoor
ecologische en hygiënische catastrofen ontstonden. Hierdoor trokken mensen
als maar meer naar het platteland, terug naar de natuur. Als de overheid dit niet
in toom houdt dan ontstaat een land dat eruit ziet als een lappendeken van
stedelijke gebieden, zoals België. Mocht men de start van dit iconische tijdperk
beter hebben georganiseerd dan had België zich geen zorgen te maken over
zijn lintbebouwing of veelheid aan plattelandsdorpen (lees: stedelijke kernen).
Smart I 39 I Cities
Nog een belangrijke pionier met krachtige utopische ideeën is, de
Zwitsers-Franse architect, Le Corbusier. Na Wereldoorlog I was er heel wat
ongenoegen en opstand, wat alleen maar door orde in de samenleving kon
vermeden worden. Aan de hand van een nieuw stedelijke architectuur te
ontwerpen waarin Le Corbusier een man was die harmonie en orde perfect kon
uitwerken in de stad konden steden terug op hang getrokken worden. In zijn werk
Cité Radieuse in Marseille wordt dit alles extra in de verf gezet. Rechte lijnen
zodat alles dichtbij is en overzichtelijk en efficiënt kan beheerd worden, nieuwste
technologieën (zoals gewapend beton of prefab maar ook synthetische
materialen) gaan hand in hand met traditionele bouwelementen.
Doordat, vanaf de renaissance, we onze utopie en onze urbanisatie meer
planmatig benaderen en een goed uitgedacht concept op de tafel brachten,
stappen we niet af van de organische stedelijke utopie (lees: utopie die op kleine
schaal wordt gebouwd zonder blueprint of vastomlijnd plan).
Eind jaren 1990 worden netwerkmaatschappijen alsmaar populairder
omdat de maatschappij vroeg naar alternatieve stedelijke utopieën die de
technologische ontwikkelingen implementeerden in de urbanisatie. Zo
ontstonden dus maatschappijen waarin elke inwoner linkte met het ICT-netwerk
maar die de ruimte zelf ook diepgaander ging uitwerken door de diverse
stedelijke functies te gaan decentraliseren, met in het achterhoofd het belang van
de verbondenheid tussen deze. Een ander alternatief voor onze stedelijke utopie
is een veel spontanere, anarchistische en antistedelijke utopie waarbij de
centrale planning of gewoon weg de planning aan de kant werd geschoven en
men een probeert het stedelijke gemeenschapsleven te koppelen aan de
zelfvoorziening van het platteland. Deze doe-het-zelf-steden willen terug naar de
‘basics’, zelf voor eten zorgen, zelf voor onderdak kijken … Zo bestaan er heel
wat settlements, favela’s, kraakpanden en communes die volgens deze utopie
leven. Slab City in Californië of de enorme favela’s in Rio de Janeiro …
Smart I 40 I Cities
Opnieuw wordt het probleem van de Belgische ‘no-plan’-aanpak hier
aangehaald, deze anarchistische aanpak zorgt voor de ‘urban sprawl’ die heel wat
ruimte verspilt in ons land, stadswijken creëert waar elke bewoner één of
meerdere wagens heeft en stadscentra geen ontmoetingsplaatsen meer zijn maar
dezelfde functie krijgt als een andere stadswijk.
In de loop van de geschiedenis zagen we een tegenstrijdigheid ontstaan.
Het planmatig en anarchistisch denken omtrent de uitbouw van een stad vormen
als het ware twee kanten van een utopisch muntstuk, wanneer het ene los van het
andere wordt gerealiseerd zal de stad gedoemd zijn en mislukken. Dit historische
patroon heeft een ‘top-down’ en een ‘bottom-up’ kant die staan voor een
centralistische en rationele aanpak volgens Le Corbusier versus een organische
en spontane aanpak waarbij creativiteit van belang is. Een slimme stad kan deze
twee perfect combineren want beiden zijn nodig bij het ontwikkelen ervan.
‘Een kenmerk van een stedelijke gemeenschap is dat mensen niet verbonden
worden door een gezamelijke afkomst, maar door een gezamenlijk lot.’
- Stadssocioloog Eric Corijn -
Smart I 41 I Cities
1.4.1 Privacy, wat is dat?
Facebook, een platform dat razend populair is, zowel bij jong als bij oud. Hoeveel
tijd spendeert u dagelijks op deze sociale media-site? Kunt u een dagje zonder? Heel wat
uren van ons leven spenderen wij op deze virtuele zones van het wijde internet. We posten
heel wat foto’s en daarnaast delen we deze nog een keer of honderd. Heel wat data komt
dus zo op het net, dan spreken we nog niet over onze chats die wij voeren met onze
facebook-buddy’s die door facebook zelf wordt bijgehouden. Denkt u van niet? Zou
facebook evenveel jaarlijkse omzet hebben mocht het deze gegevens niet opslaan en niet
verkopen? Absoluut niet. Het zijn en blijven beursgenoteerde multinationals die geen
liefdadigheidsinstelling zijn. We zijn dus niet honderd procent zeker wat met onze
persoonlijke data gebeurt. Onze smartphones zijn nog zoiets, het is onze assistent op alle
vlakken, heel wat persoonlijke info kan gemakkelijk opgeslagen worden en met het
arsenaal apps dat ter onze beschikking is wordt het nog efficiënter. We kunnen bij het
installeren van de apps wel de privacy voorwaarden lezen maar kunnen we er iets aan
veranderen en toch de app gebruiken? De problemen die komen kijken bij onze privacy
zijn misschien wel een van de grootste zorgen voor een smart-citizen. We kunnen drie
grote problemen aanhalen.
1.4.1.1 Big Brother or was it Big Sister?
Een heel bekende uitspraak is natuurlijk ‘Big Brother is watching us’. Bij velen komt
nu het beeld van een huis dat 24/24 in de gaten wordt gehouden door camera’s en micro’s
en waarin een aantal mensen werden opgesloten, de bekendste deelneemster is
waarschijnlijk Betty Owczarek. Positieve eigenschappen en karaktertrekken komen voor
gans Vlaanderen op tv, evengoed als je negatieve eigenschappen of zelfs je grootste
geheimen. Het kan dus op verschillende vlakken wel eens verkeerd gaan. Wat is de pointe
nu hiervan, eigenlijk kunnen we dit concept verschalen tot we de stad als spelzone krijgen.
Of waarom niet de hele wereld? Iedereen is toch al constant verbonden met elkaar.
Het is misschien net daarom dat de jongeren de laatste jaren heel wat braver zijn.
Uit onderzoek blijkt dat er minder alcohol gedronken wordt, later aan seks begonnen wordt
maar ook heel wat minder jeugdcriminaliteit is. Mensen zijn bang dat er foto’s van een
wilde party, waar u net iets wat te veel gedronken had, op Facebook of Instagram komen.
Het wordt helemaal tof als ook uw werkgever of uw toekomstige werkgever deze kan
bezichtigen.
Smart I 42 I Cities
We kunnen ons dan afvragen of de tijd van vroeger niet beter was. Terwijl de
bestraffing en disciplinering vroeger heel anders gebeurde, waar men op het midden van
de markt ten schande werd gebracht, is deze van vandaag toch nog op enkele vlakken
gelijklopend. Iedereen komt het te weten, vandaag krijgt het hele internet te horen van uw
wilde feestnacht. Er wordt een onzichtbaar publiek gecreëerd waarin wij geen macht
hebben over wie wat wel mag zien. Op facebook zijn dit natuurlijk geen erge zaken, terwijl
vroeger ook moordenaars en dieven openbaar vernederd of gedood werden.
Tot de komst van de gevangenissen, correctie: moderne gevangenissen. Deze
werden net na de Franse Revolutie ontwikkeld door Jeremy Bentham. Zijn opmerkelijke
uitvinding, die heel toepasselijk is bij dit onderwerpen, kan en zal misschien de slimme
stad voorstellen. We hebben het hier over het panopticum.
Het is een koepelvormig gebouw (lees: gevangeniscomplex) met centraal een
wachttoren. In deze toren zit soms een bewaker, dit kan enkel rond de middag zijn of enkel
in de avond. De bewaker in deze toren kan alle cellen in dit gebouw zien en dus bewaken
maar de gevangenen zelf kunnen niet in deze toren kijken. Zo ontstaat een gevoel van
constante bewaking terwijl er bijvoorbeeld maar zes uur per dag bewaking is in de toren.
Op deze manier wordt de gevangene de bewaker en zal hij als het ware de bewaker over
zichzelf worden.
Figuur 8: het panopticon, ouderwets of modern?
Smart I 43 I Cities
Is onze sociale media niet een soort van panopticum? Of zal dit de slimme stad
worden? Zijn onze steden al panoptica? Dit soort mechanisme is niet enkel in
gevangenissen aanwezig, hoe zou u Facebook of Instagram omschrijven? Onderworpen
aan het gezag van een alziend oog (ofwel de makers van de sociale media-platformen)
worden we bewakers van onszelf. Hoe zal de slimme stad er dus uitzien? We weten zeker
dat utopische architecturen uit den boze zijn zoals het panopticum of harmonieuze
fabrieksgemeenschappen zoals die in Arc-et-Senans. Dit mondt altijd uit in autoritaire
controlesystemen zoals we het big brother concept allemaal kennen.
We hebben natuurlijk nood aan controlesystemen maar dit moet in goede banen
geleid worden met een sterk, decentrale en slimme dirigent.
1.4.1.2 Glijdende schalen
Een tweede probleem is dat van de glijdende schalen. Een glijdende schaal of
hellend vlak is een term dat vooral in de rechtspraak gebruikt wordt. Wanneer men een
hellend vlak of glijdende schaal inroept dan beweert men dat een bepaalde activiteit,
gebeurtenis een reeks opeenvolgende acties zal veroorzaken tot dat men op den duur tot
een ongewenste eindactie zal komen. Met een voorbeeld wordt dit duidelijker.
‘Mijn hond is weg gelopen en ik vind hem nergens meer terug. Ik zag onlangs op facebook
iemand een pagina aanmaken die in dezelfde situatie verkeert. Maar die persoon was haar hond
niet kwijt maar haar kat. ‘Wie heeft mijn kat Suske gezien?’. Ik kreeg dus hetzelfde idee en maakte
de pagina ‘Wie heeft mijn hond Bobbie gezien?’. Als een aantal personen dit doen bestaat de kans
dat op den duur heel wat mensen deze manier gebruiken om hun huisdier terug te vinden. Tot dat
op den duur iemand een stap verder zet en de pagina ‘Wie heeft deze idiote dronkaard gezien die
tegen mijn auto reed?’. Op den duur escaleert dit zodanig dat men pagina’s begint te maken waarop
meisjes worden bestempeld als sletten. Het kan dus zodanig ver gaan dat de bestempelde
personen in de put geraken.’
Dit is maar een klein probleem, wat als we dit verschalen op wereldvlak? Een
voorbeeld de terreuraanslagen in Parijs of Brussel. Heel wat mensen, actief op sociale
media, zijn kritischer geworden op wat zij op het internet smijten. Er was, op dat moment
en zelf nu nog, een trend om onze privacy beter te beschermen net omwille van de
staatsveiligheid. Er blijven natuurlijk mensen waarbij deze reflex niet geldt en die alles toch
blijven openbaar maken. Het is en blijft een gevoelig onderwerp en de meningen zijn
verdeeld.
Smart I 44 I Cities
Het is de overheid zelf die dit deelprobleem maar ook het algemeen probleem
privacy, moet aanpakken. Dit start niet alle bij ambtenaren zomaar toegang te geven tot
private en gevoelige informatie over de burgers. Als de stad de mobiele telefoonnummers
tracken dan kan het zijn dat zij dit enkel gebruiken om het aantal mensen dat in de stad
rondloopt bij te houden. Andere redenen kunnen er natuurlijk ook zijn maar deze schenden
dan wel de privacy van de burger. Als een ambtenaar wil weten waar zijn ex-vrouw
allemaal mee bezig is kan hij door één druk op de knop de telefoongegevens opvragen,
ethisch verantwoord? En om in hetzelfde thema te blijven kan het tracken van mobiele
telefoons ingezet worden bij protestacties, waarbij amokmakers gemakkelijk
geïdentificeerd kunnen worden.
Op politiek vlak is het niet altijd evident om daaromtrent keuzes te maken. Wanneer
men bij de volgende protestactie preventief mobiele telefoondata gaat opvragen, bestaat
de mogelijkheid om een gewone brave burger vast te hebben. Het blijft toch uitkijken naar
de manier waarop overheden deze software en macht gebruiken.
De overheid is allerlei smoesjes aan het verzinnen om toch deze belangrijke data
(over de communicatie van burgers) te kunnen blijven verzamelen. Zo kan men met de
metadata profielen opstellen die gelinkt worden met personen uit een grote massa mensen
en gezochte criminelen eruit gehaald worden. Hebt u bijvoorbeeld een profiel van een
terrorist, dan wordt u op de luchthaven langs de kant gehaald. Zo bestaat het gevaar ook
dat u op de straat opgepikt wordt door de CIA en NSA omdat u net een profiel hebt van
een moordenaar of dief.
‘We kill people based on metadata’
- Amerikaanse generaal Michael Hayden -
1.4.1.3 Onzichtbare hand
Een laatste en derde probleem is de privacy die ons in de andere richting bang
maakt. Privacy werkt, zoals vele zaken, in twee richtingen. We hebben de privacy waarbij
bedrijven, overheden en andere burgers bepaalde zaken, foto’s of video’s maar ook
documenten op sociale media of op het internet, niet mogen zien. Langs de andere kant
is er ook de privacy waarbij wijzelf controle uitoefenen op onze mede facebooker’s of
andere gebruikers van de sociale media en internet. We worden dus als het ware één van
de velen uit het onzichtbare publiek dat zich dagelijks door miljoenen verschillende
profielen begeeft op de platformen.
Smart I 45 I Cities
1.4.2 Strijdlust … Wie aan de macht?
Het antwoord dat nu bij u in uw hoofd zit zal waarschijnlijk de overheid zijn, meer
bepaald de stadsbesturen. Deels correct. Wanneer het gaat over slimme steden zijn er
heel wat meer actoren die meebepalend zijn. Waar zit hem nu het probleem?
In het vorige deel ging het er al over, hier zal de schaduwzijde bekeken worden.
Platformisering, heel wat apps en diensten worden aangeboden. Momenteel weten we
soms moeilijke welke te kiezen. Er is dus een grote markt van aanbieders maar
tegelijkertijd ook heel wat vragers wat natuurlijk goed is voor de economie van een land.
Maar uit onderzoek blijkt dat deze ICT-platformen soms heel grondige en vergaande
controle uitoefenen op zijn eindgebruikers en de concurrentie, het maakt hen daarbij niet
uit of men daardoor heel wat gebruikers verliest. Het is dus belangrijk voor platform-
aanbieders om geen enkel ander platform in zijn gebied te laten. Windows, was goed op
weg om dominant te worden op gebied van besturingssystemen tot Apple erbij kwam. Intel
is dominant op gebied van chips, Google die heerst over het rijk van de search en dan
hebben we nog facebook die koning is van de sociale media en de lijst gaat zo door.
We zien toch dat er meer en meer concurrentie komt. Zo probeert Apple met zijn
Apple Music zo wat Spotify van de markt te halen of probeert Netflix de rol van Telenet op
gebied van filmverhuur over te nemen. Bij de mensen zelf is er niets aan de hand, een
beetje concurrentie is goed voor ons. Maar het gevaar zit in een klein hoekje en ligt altijd
op de loer. De stille monopolisering, die zich verbergt achter dat kleine hoekje aan een
veelvoud van apps en gadgets. Daarbij kunnen sommige platformen uitgroeien tot
dominante bedrijven die alle macht bij hen liggen hebben. Als we dit doortrekken naar de
slimme stad dan komen we tot de constatatie dat we zeker en vast een gecentraliseerde
macht en markt moeten hebben.
Smart I 46 I Cities
Deze macht om de slimme stad kan verdeeld worden in ‘strijd om de infrastructuur’,
‘strijd om de data’ en ‘strijd om de publieke ruimte’.
1. We kunnen het deel omtrent de infrastructuur verdere opdelen in drie,
deze stellen telkens gevaren voor die de steden zeker onder ogen moeten zien:
- Gevaar voor silovorming: Openheid en harmonisering van de systemen
moeten verhinderen dat private bedrijven enkel bepaalde delen van de
stad voorzien van sensoren. Bepaalde delen van de stad die in het oog
worden gehouden, het zijn als het ware silo’s, is slecht voor de
maatschappij. Criminelen krijgen dit snel door en zullen vooral
stadswijken zonder sensoren en camera’s viseren.
- Gevaar voor onmacht: Wanneer het stadsbestuur bepaalde
aanbestedingen voorschrijft dan mogen de slimme-aspecten niet
vergeten worden, wat meestal het geval is. Sommige lokale bedrijven
hebben heel wat in hun mars op vlak van SCT maar de stad werkt liever
met grote en bekende ondernemingen die uit zijn op winst en niet op het
belang van de stad. Zo ontstaat een contrast tussen de visie van de stad
en hoe de stad er in de praktijk uitziet (de resultaten).
- Gevaar van lock-in: Bij het uitbouwen van de infrastructuur bestaat het
gevaar dat het bedrijf, waaraan gekocht, de systemen zodanig uniek
maakt dat in de toekomst aanpassingen door andere bedrijven
onmogelijk worden. De stad wordt dus levenslang gekoppeld aan de
aanbieder en zijn technologisch traject.
Smart I 47 I Cities
2. De strijd om de data afkomstig van sensoren, camera’s, apparaten …
Enkelen onder ons denken natuurlijk dat die in handen van de stad/overheid valt.
Heel wat belangrijke en nuttige data komt binnen bij private ondernemingen. Zoals
de real-time data, verzameld uit apps die info vergaderen over de gebruikers op
het moment van interactie (lees: gebruik van de app) en in handen valt van de app-
ontwikkelaars. De stad onderhandelt dan met deze bedrijven om deze data in
handen te kunnen krijgen maar veel onderhandelen kan de stad niet. Zo heeft
Mechelen een aanbod op de tafel van Telenet gelegd waarbij Telenet de data deelt
met de stad en waardoor zij de binnenstad van gratis wifi mocht voorzien. De
winkeliers en klanten die deze wifi gebruiken, kunnen makkelijk in kaart worden
gebracht waardoor nuttige info beschikbaar komt. De macht ligt dus niet bij de stad
maar in de private sector wat ervoor kan zorgen dat publieke dienstverleningen
vervangen wordt door private dienstverleningen. Zo is recent ontdekt dat Uber, de
online taxidienst, het idee van vaste opstapplaatsen en vaste routes aan het testen
was. Op deze manier zal het openbaar vervoer ook geviseerd worden.
Een probleem die hierbij grote gevolgen kan hebben is het opendatabeleid die een
stad voert in combinatie met de geslotenheid van private platformaanbieders,
waardoor controle minder en minder kan uitgevoerd worden en waardoor de
private bedrijven een heel eind voorop liggen. Ook het feit dat overheidsdiensten
data achterhouden uit angst om de orde en controle te verliezen (bv. verkeersdata
achterhouden om de sluipwegen niet aan te duiden op de GPS). De overheid
beschermt de maatschappij dus waardoor heel wat info achterhouden wordt om de
belangen van de stad en het beleid te verdedigen. Heel wat apps en platformen
gaan daar tegenin.
3. De strijd om de publieke ruimte. Het probleem schuilt hem opnieuw in de
privatisering van de openbare ruimte en infrastructuur. Zullen straten, pleinen en
markten privaat eigendom worden? Dit valt nog af te wachten maar toch moeten
enkele landen, waar heel wat ongelijkheden zijn, uitkijken. Zo kunnen slimme
steden die opgetrokken worden ook helemaal privaat eigendom zijn. Een
voorbeeld van zo een stad is Irvine, Californië. Verkozen tot de beste plaats om te
leven, maar u moet heel wat centen op uw bankrekening hebben om er een
plaatsje te kopen.
Smart I 48 I Cities
“What is the city but the people?”
— Shakespeare - Corrolianus —
Het kan dus alle kanten op, ofwel zorgen overheden en bedrijven voor een goede
samenwerking ofwel wordt de stad een plaats waar wijken van elkaar worden
afgesloten. Op deze manier ontstaan POP’s (Privately Owned Public spaces). Het
kan een gevolg zijn van de vluchtelingenstroom waardoor de hogere klasse zich
hiervan wil distantiëren of de stad die een betere controle wil voeren en de toegang
van deze wijken in toom wil houden.
Wat is de rol van de overheid dan nog in de slimme stad? De overheid is de enigste
partij die burgers, ondernemingen en organisaties kan aanspreken,
vertegenwoordigen en in kaart brengen. Die rol wordt vervangen door platformen
die beheerd worden door private bedrijven, soms multinationals. Komt dit in orde?
Het zou dus best mogelijk zijn dat private bedrijven de rol van de overheid zullen
overnemen.
Een laatste en misschien wel grootste gevaar dat op de loer ligt is dat van de totale
instrumentalisering van de virtuele openbaar-publieke ruimte. In echt alles zitten
sensoren die van alles en nog wat in de gaten houden, die dan gebruikt worden
voor opnieuw van alles en nog wat. In dat geval zullen mensen misschien schrik
hebben om buiten te komen en zal het woord gemeenschappelijkheid velen niets
meer doen zeggen en zal er niets van sociale contacten overblijven. Dit alles is
natuurlijk maar een voorspelling, hoe het zal aflopen is nog maar de vraag.
“Opnieuw is niet het feit dat de private spelers op deze markten actief zijn problematisch,
maar wel dat overheden niet langer de sturingsmiddelen, de goede informatie en de
kennis dreigen te hebben om de slimme stad ten minste mee te kunnen vormgeven.”
— Pieter Ballon in zijn boek ‘Smart Cities’, 2016 —
Smart I 49 I Cities
Deze technologische Giants, waarover we het constant hebben, hebben niet altijd
dezelfde ideeën omtrent slimme-stad-technologieën of zijn het niet altijd eens met wat we
weten over de steden en hoe ze evolueren from bottom-up. Ze maken keuzes in verband
met technologie, overheden, bedrijven, burgerleiders en de burgers zelf, wat natuurlijk niet
hun plaats is. Slimme steden mogen hun slimme burgers zeker niet langs de kant
schuiven. Deze zijn een belangrijke actor en soms bron van kennis omdat zij dagelijks in
de stad zijn en hun leven leiden, de slimme stad moet dus door de mensen zelf opgebouwd
worden. De toelating waarbij een belangrijk deel van het proces door degene moet
gedaan worden die meest verbonden is met de stad is noodzakelijk. Participatie en
gemeenschappelijkheid zijn daarbij dé sleutelwoorden. Momenteel worden de steden te
snel opgebouwd zonder de goeie overwegingen en goede informatie.
1.4.3 Organisatie?
Een laatste dystopische ‘derailling’ gaat over een totale desorganisatie die er komt
door de complexiteit van het systematisch innoveren (de IT die verprutst wordt door de
overheid). We hebben een scheidsrechter nodig die innovatief durft denken en regeren,
natuurlijk met macht die gedecentraliseerd werd.
Als we de slimme stad nader bekijken dan kan men deze beschrijven als ‘een
ruimte waar allerhande slimme-stads-projecten worden uitgevoerd, hoofdzakelijk onder te
verdelen in IT-projecten’. U en ik weten even goed dat de combinatie IT met overheid net
zo is als water en elektriciteit. Het gevolg heel wat miljoenen kosten en een nog groter gat
in de begroting. Hoe kan de overheid op een efficiëntere, gemakkelijke,
gebruiksvriendelijke en vooral snelle manier de digitalisering verbeteren?
In een onderzoek, die bepaalt of slimme-stads-projecten wel hun nut hebben,
kwam men tot de constatatie dat er drie cruciale factoren van belang zijn. Een eerste
factor is het vermogen van steden, gemeenten, dorpen om samen te kunnen werken
(zowel intern als extern), een tweede factor is het vermogen om haalbare en duidelijke
doelen voorop te plaatsen gekoppeld aan meetbare eisen en tot slot is er de factor die het
vermogen om data te kunnen analyseren naar voren brengt. Als de overheid deze zaken
onder de knie krijgt dan zal ze er vast en zeker in slagen om de voorsprong die bedrijven
hebben op vlak van technologisering te kunnen wegwerken en te kunnen samenwerken.
Smart I 50 I Cities
In slimme steden zal het van belang zijn om een gezonde en gedecentraliseerde
samenwerking te bieden met technologiereuzen en -bedrijven maar ook lokale bedrijven
en zijn slimme inwoners. Publiek-private samenwerkingsverbanden zijn cruciaal en
daarom zullen we de bewoners van de stad hierbij moeten betrekken die, als één van de
vele actoren, de taak zullen krijgen om de slimme stadsdoelstellingen na te volgen en te
meten. Wanneer er tussen deze bewoners mensen met veel technologische kennis zitten,
die ten volle benut zullen worden, zal de stad goed functioneren en zal er geen sprake zijn
van desorganisatie.
Stadsbestuur
Lokale technologische
bedrijven (starters)
Multinationals/Grote Tech-bedrijven
De stedelijke bevolking en zijn ideeën
Figuur 9: actoren nodig om de sl imme stad uit te bouwen
Smart I 51 I Cities
2 The internet of things
In de samenleving hebben we heel wat netwerken. Treinnetwerken,
fietsnetwerken, transportnetwerken, postnetwerken, beroepsnetwerken, waternetwerken
… Vandaag de dag komt daar een nieuw netwerk bij en wat voor een. Het ICT-netwerk of
ook wel ‘internet of things’ (IoT) genoemd.
2.1 Wat?
Het is te vergelijken met het telefoon- en gsm-netwerk. Alle telefonische apparatuur
staat in verbinding via een netwerk van radiogolven of telefoonkabels. Hetzelfde kunnen
we doen maar dan op grotere schaal, met alle apparatuur, toestellen en gadgets. Wanneer
we dus alles verbinden via wifi-signalen, radiogolven of kabels zullen we alles op afstand
kunnen monitoren en zelf problemen en rampen voorkomen. De objecten mogen we niet
als belangrijke zaken aanzien maar we moeten ze aanzien als sociale technologieën.
Deze kunnen communiceren met elkaar op een interactieve manier.
Voor 2008 hadden we de periode van het ‘internet of persons’, de sociale media
die op gang kwam door de komst van de smartphones. De mensen die 24/7 in verbinding
stonden met elkaar. Toen kwam het ‘internet of things’ ter zelfder tijd van de slimme
steden. We kunnen eigenlijk zeggen dat het slimme-stads-concept geboren is uit het idee
van een ‘internet of things’.
2.2 Link met ‘Smart cities’?
In de vorige hoofdstukken hebben we het er onrechtstreeks reeds over gehad. De
link is dus niet ver te zoeken. We hebben het IoT nodig om een slimme stad op te kunnen
bouwen. In hoeverre het netwerk zal lopen en hoe dicht dit zal zijn, hangt af van hoe slim
we onze stad willen maken.
Smart I 52 I Cities
2.3 Internet van alles?
Sommigen noemen het IoT al het ‘internet of everything’ omdat we eigenlijk elke
materiele zaak binnenkort kunnen verbinden met elkaar en bepaalde handelingen of
activiteiten daarop kunnen laten inspelen. Bijvoorbeeld: ik ben een zeer druk man en heb
nooit tijd om boodschappen te doen. Ik heb een slimme koelkast, koelkast verbonden met
het IoT, die via mijn smartphone laat weten dat hij bijna leeg is. Via één druk op de knop
plaats ik mijn voorgeprogrammeerde boodschappenlijst op het platform van de supermarkt
die deze aan huis komt bezorgen. Wanneer ik thuis kom kan ik meteen beginnen koken.
Dit alles staat natuurlijk nog maar in zijn peuterschoenen. Een opmars zal weldra
geschieden. Het is dan nog maar afwachten wat er allemaal in de winkelrekken zal komen
te liggen van deze technologische en slimme apparaten.
2.4 Gevaar?
We overliepen al eerder de gevaren die zich kunnen voordoen bij de slimme stad,
maar eigenlijk zijn deze dezelfde als die van het IoT aangezien we het IoT als voorloper
aanzien van de slimme stad. Heel veel andere problemen komen daarbij niet kijken, het
zijn er al genoeg!
Figuur 10: al les is verbonden met alles
Smart I 53 I Cities
3 De rol van een landmeter-expert
Nu we al heel wat meer te weten zijn gekomen over slimme steden en wat dit met
zich mee brengt om de bijhorende technologie te kunnen toepassen of onderhouden,
kunnen we nu het stuk van de landmeter-expert aanhalen. Hoe dan ook, zijn rol speelt wel
degelijk een ‘rol’ maar of die nu echt van belang is, is de vraag. Wat zal hij moeten doen?
Zullen zijn taken dezelfde blijven? Zullen ze veranderen? Kunnen ze veranderen? Op welk
vlak zullen die dan veranderen? Zal hij wel nog ‘echt’ landmeetkundig werk moeten
verrichten? Zal de landmeter wel nog nodig zijn of zal zijn job vergaan? Zal zijn naam
veranderen? Op welk vlak zullen zijn taken dan overgenomen worden in andere
beroepen? Zal deze golf van technologie de landmeter verwerpen? Zal de rol van de
landmeter dezelfde blijven?
Dit hoofdstuk probeert een antwoord te bieden op dé vraag die deze proef uitlicht
en die dus echt wel aansluit bij de studierichting ‘Landmeten’. Om dit antwoord te kunnen
geven zal er als het ware in de glazen bol gekeken moeten worden. In een tijdsmachine
stappen om ons de gebeurtenissen en veranderingen van de toekomst te laten zien die
de landmeter-expert te wachten staat. Hierbij moeten we ons natuurlijk afvragen of we
deze voorspellingen wel kunnen maken en of die haalbaar en realistisch zijn. Dit omdat
deze materie niet echt zeer evident te voorspellen is. Vandaag de dag kan een stad alle
kanten uit. Een stad is ook zeer makkelijk en snel te beïnvloeden door tal van factoren.
Neem nu de economie, die een zeer grote rol speelt in de stedelijke gebieden. In 2008,
het jaartal waar de drie belangrijke drempelwaarden bereikt werden, was een jaar waarin
de economie het (heel) zwaar te verduren had. Dit eist op vele vlakken een tol in stedelijke
gebieden, gebieden waar er dagelijks heel wat mensen hun job uitoefenen. De stad is de
plaats om aan werk te geraken, zoals gezegd de stad verzamelt de mensen die dichtbij
leven. Deze mensen moeten elke dag ook eten, elektriciteit hebben, water in hun kranen
hebben, ’s ochtends de krant kunnen lezen … In 2008 zagen we de werklozen stijgen en
konden heel wat bedrijven de deuren sluiten. Dit allemaal door die ene factor: de
economie. Een andere factor zal hier verder uitgediept worden namelijk de
landmeetkundige aanpak.
Met dit gezegd, bent u dus gewaarschuwd dat deze voorspellingen wel degelijk
kunnen uitkomen maar deze kunnen natuurlijk ook een totaal andere uitwerking geven op
onze geliefde steden. Dit werk geeft ook maar enkele mogelijke wegen
die leiden tot de perfecte(?) technologische en innovatieve
toekomststad.
Smart I 54 I Cities
3.1 Takenpakket van een landmeter-expert in
2017
Nu, omdat niet iedereen zo goed weet wat een landmeter-expert precies doet en
wat hij allemaal kan en mag doen wordt hier het takenpakket (in 2017) even geschetst.
Als mensen het hebben over die mannekes met hun ‘appareil’ die constant foto’s nemen,
dan hebben ze het meestal over landmeter-experten. Een heel verkeerde eerste indruk
dus! Wat houd het beroep landmeter-expert nu precies in?
Vooraleer daar een antwoord op te bieden, zal een opsplitsing moeten gemaakt
worden. De landmeter-expert is een vrij beroep wat dus wil zeggen dat hij onder eed
bepaalde taken, bepaald bij de wet, mag uitoefenen. Dit is een eerste categorie, de
wettelijk bepaalde activiteiten. Langs de andere kant hebben we een aantal jobs die
uitgevoerd kunnen/mogen worden door de landmeter-expert maar ook door de andere
actoren van de bouw- en vastgoedsector waarin hij ressorteert. Om een duidelijker beeld
te krijgen kunt u op de figuur een beeld krijgen waar een landmeter-expert thuis hoort op
de markt van beroepen.
Vastgoedsector
Bouwsector De wereld van de landmeter-expert
Beroepen die instaan voor, of deelnemen aan, daadwerkelijk (handmatige) realisaties van bouw- of kunstwerken. Een 33 tal gereglementeerde deelberoepen
Notaris
Hypotheek-verstrekker
Vastgoed-makelaar
Vastgoed- expert
Vastgoed- promotor
Landmeter
Topograaf Gezworen landmeter-expert
Bemiddelaar (verkoop/verhuur/over-dracht handelsfonds)
Beheerder (syndicus/rentmeester)
Figuur 11: waar ressorteert de landmeter -expert?
Smart I 55 I Cities
3.1.1 Wettelijk gereglementeerde activiteiten
De wet van 11 mei 2003 tot bescherming van de titel en het beroep van landmeter-
expert stelt dat bepaalde werkzaamheden enkel door een landmeter-expert mogen
uitgevoerd worden:
- het afpalen van terreinen;
- het opmaken en ondertekenen van plannen die moeten dienen voor een
grenserkenning, voor een overdracht, voor het regelen van gevallen van
gemeenheid en voor gelijk welke akte of proces-verbaal welke in een identificeren
van grondeigendom voorzien en welke ter hypothecaire overschrijving of
inschrijving kunnen worden voorgelegd.
Bron: Timmermans, R. (2014). Vastgoedwetboek. Mechelen: Wolters Kluwer Belgium NV. (pp. 60 art. 3)
3.1.2 Bijkomende activiteiten uit de bouw- of vastgoedsector
Zoals al eerder vermeld kan de landmeter-expert dus ook buiten zijn wettelijke
bevoegdheden treden om handelingen te verrichten die eigenlijk wel tot zijn expertise
behoort. Het takenpakket van een landmeter-expert is zeer ruim, hij is eerst en vooral een
expert op vlak van vastgoed. Wanneer de landmeter-expert afgestudeerd is kan hij nog
een periode BIV-stage lopen zodat hij een BIV-nummer verkrijgt wat hem dus een
vastgoedmakelaar maakt. Hij kan dan dus ook vastgoed gaan verkopen als derde partij.
Hij kan syndicus of rentmeester worden omdat hij de nodige kennis heeft en voor adviezen
omtrent deze materie kan u natuurlijk ook altijd bij hem terecht.
Daarnaast is hij ook op vlak van leefmilieu zeer belangrijk. Denk maar aan de
ruimtelijke ordening van het Belgisch grondgebied. De landmeter-expert probeert de
percelen zo nauwkeurig mogelijk op te meten of aan te duiden zodat de organisatie en
ordening van het land tip top in orde is. Hij is ook bekwaam om adviezen te geven omtrent
bepaalde projecten of zelf meehelpen ontwerpen en uitzetten ervan. Daarin speelt de
ruimtelijke ordening dus een zeer grote rol, de bestemming die het stuk grond verkreeg
moet gerespecteerd worden en zal dus moeten verwerkt worden in de nieuwe plannen.
Niet te vergeten is natuurlijk de ordening van de steden en zijn ontwikkelingen. Deze
bachelorproef kan onder gebracht worden in de categorie ‘steden’ waardoor deze taak
van de landmeter-expert niet te verwaarlozen is. In de toekomst zal de stad hét werkveld
worden van de landmeter-expert. Als de trend zich blijft verder zetten
dan zal de totale wereldbevolking misschien al in 2060 in steden wonen.
Dit is natuurlijk maar een voorspelling!
Smart I 56 I Cities
Natuurlijk is de landmeter-expert ook het aanspreekpunt om adviezen te vragen
omtrent planmatige problemen zoals waar de grens van het perceel, met de bijhorende
grenspalen en coördinaten, ligt of gewoon advies over een nieuw op te trekken gemene
muur. Hij staat in de bouwwereld en kent dus zeker heel wat over de verschillende
constructies en bouwtechnieken maar ook eventuele problemen die zich daarbij kunnen
voordoen. De nodige materialenkennis en expertise om plaatsbeschrijvingen en
schattingen uit te voeren, maken hem uitermate geschikt om hem te beschouwen als een
vastgoed-expert.
Dé landmeter-expert is dus de persoon, met professionele en academische
kwalificaties en technische expertise, om volgende werkzaamheden te kunnen uitvoeren:
- opmeten, materialiseren en in kaart brengen van private of/en openbare gronden,
3D objecten, banen of/en puntenwolken;
- land- en geografisch gebonden info verzamelen, verwerken en conclusies uit
trekken;
- deze info gebruiken om de structuren op zee en land te plannen en efficiënter te
beheren;
- nauwkeurig wetenschappelijk onderzoek leiden en de praktijk ontwikkelen.
Figuur 12: opmaken GIS database van de stad
Smart I 57 I Cities
3.1.3 De concrete taken?
Wat is nu het volledig takenpakket van een landmeter-expert in het algemeen?
Hieronder vind u een ruime lijst met alle taken die hij kan en mag uitvoeren, een redelijk
ruime lijst.
Horizontale en verticale opmetingen: De landmeter wordt gebeld vanaf wanneer er van de reële en fysieke 3D toestand een 2D overzicht moet gemaakt worden. Dit kan zich in zeer verschillende situaties voordoen. Wanneer een onroerend goed verkocht wordt of te koop staat dan is het altijd handig om de situatie eens van dichterbij te bekijken en eventueel ook te checken op illegale constructies of bouwovertredingen. De eigendomsoverdracht is één specifieke situatie. Wanneer een terrein in de nabije toekomst zal bebouwd worden komt de landmeter-expert heel dikwijls langs om een DTM op het terrein te creëren. Ook bij nieuwe projecten zal hij langskomen om het perceel in kaart te brengen en het project binnen de ruimtelijke ordening in te meten. Wanneer een onroerend goed verbouwd of gerenoveerd wordt, zal opnieuw de landmeter deze aanpassingen in kaart brengen om zettingen of anomalieën te visualiseren. We hebben het hier constant over private terreinen maar ook bij openbare terreinen komt hij te pas. Bij de constructie of het beheer van wegen, waterlopen en uitrustingen die tot de publieke open ruimte behoren zal een nauwkeurige en gedetailleerde 2D voorstelling nodig zijn. Daarnaast worden ook heel wat industriële metingen uitgevoerd, grondverzet berekend en de bijhorende volumeberekeningen en de bodembewegingen in kaart gebracht en geobserveerd. De laatste jaren zijn hier ook heel wat technologische ontwikkelingen gebeurd, denk maar aan de drones en andere UAV’s, 3D-scanners …
Afpalingen: Hij is als enige vakspecialist bevoegd en beëdigd om onroerende
goederen wettelijk af te palen. Hij komt dus grenzen afpalen maar ook erfdienstbaarheden vestigen, muurgemeenheden regelen, onroerende goederen opsplitsen of verdelen en rooilijn- en perceelsplannen opstellen.
Uitzetwerk: Het aanbrengen van zichtbare merktekens zoals bruggen, pikketten en
nagels behoort ook tot zijn takenpakket. Op werven zal hij private, openbare, commerciële en industriële gebouwen, werken, wegen, leidingen, waterwegen en spoorwegen moeten inplanten maar ook grenzen worden uitgezet met de GPS of het totaal station.
Inrichtingen en ordening: Een landmeter-expert biedt zijn diensten zowel aan
stedelijke als aan landelijke ruimtelijke ordening. Hij staat dus met andere woorden in voor zowel stadsrenovaties, (ruil)verkavelingen, drainage, irrigatie, wegenissen en gemeenschappelijke infrastructuren en uitrustingen in de stad. Zowel dus in de stad als op het platteland zoals het irrigeren van landbouwgronden of het aanleggen van rioleringen naar een plattelandsdorp.
Smart I 58 I Cities
Raadgeving: Hij werkt zowel op het terrein als op het kantoor. Wat dus wil zeggen
dat ze andere zaken zoals technische en juridische kantooractiviteiten ook uitvoeren. Het delen van praktijkkennis of zich aanbieden als raadsman of bemiddelaar zijn allemaal taken die hij ook kan omdat hij nu eenmaal een vastgoedspecialist is. Bij een geschil tussen buren kunnen zij als derde tussenkomen om het probleem moeiteloos en zonder tussenkomst van de rechtbank op te lossen. Hij geeft raad omtrent de regeling rond erfdienstbaarheden, muurgemeenheden en/of huurschade. Tot slot kan hij ook aangesteld worden als rentmeester of syndicus om eigendommen te beheren.
Waardebepaling: Omdat de landmeter-expert de bovengenoemde kennis bezit en
door de wetgever onpartijdigheid opgelegd kreeg, is hij uitmuntend geschikt als vastgoed-expert om schattingen uit te voeren, technische raad te geven, in der minne of gerechtelijk meningsverschillen omtrent vastgoed of grenzen op te lossen of op te treden als scheidsrechter. Daarnaast is hij bekwaam en bevoegd om als vastgoedbeheerder aangesteld te worden of om over te gaan tot de verdeling in mede-eigendom.
Vastgoedmakelardij: Mits het volgen van een BIV-stage en een melding te maken bij
de Federale Raad van landmeter-expert, kan de landmeter-expert ook vastgoed gaan makelen. Natuurlijk ook omdat hij een vastgoed-expert is en heel wat weet over onroerende goederen.
Vastgoed-expert: Door de ervaring die de landmeter-expert door de jaren heen krijgt
zal hij op den duur ook bestempeld worden als vastgoed-expert. Voor dit beroep kan je niet leren, men wordt het door ervaring op te doen. Zijn takenpakket bestaat uit het uitvoeren van waardebepalingen, het opstellen van plaatsbeschrijvingen en inventarissen, het opstellen van bevindingstaten en het optreden als deskundige die het beheer van appartementsmede-eigendom en private onroerende goederen zal uitoefenen.
GIS toepassingen: Omdat de landmeter-expert ook heel wat bureau werk doet,
waaronder plannen opstellen, kan hij de opgemaakte plannen digitaliseren. Zo kan heel België digitaal in kaart gebracht worden, mits wat hulp van de overheid om al deze kaarten, van de landmeter-experten, te verzamelen en te digitaliseren. Er werden ook heel wat landmeter-experten aangenomen, door overheidsdiensten, om het Belgisch grondgebied af te gaan en ontbrekende stukken op te meten (zowel met totaal stations als met UAV’s), zoals onder andere de wegenissen en openbare infrastructuren maar ook private eigendommen. Wanneer men allerhande data aan deze kaarten wil koppelen, zoals bijvoorbeeld welke percelen kans maken om te overstromen bij zwaar regenweer, dan krijgt men een geografisch informatiesysteem. Dit kan heel nuttig zijn om een bepaald categorie bouwpercelen te zoeken in een bepaalde gemeente of om restaurants in de buurt te vinden. Er bestaat een zeer divers gamma aan toepassingen.
Welke van deze taken zullen verdwijnen of zullen net belangrijk worden met de
komst van SCT?
Smart I 59 I Cities
3.2 Evolutie van het takenpakket
Deze bachelorproef vindt zijn ontstaan door middel van evolutie. We hebben het
er al constant over gehad. Het is en blijft een belangrijk ‘iets’! De aarde zou niet hetzelfde
zijn zonder. Steden evolueren, producten evolueren, materialen evolueren, gereedschap
evolueert, mensen evolueren, kortom alles evolueert. Inclusief de taken van de landmeter-
expert. In welke zin? Dat valt nog af te wachten, of toch niet? Hieronder een kleine
prognose met wat voorspellingen.
Taak Blijft Vervangbaar/Upgrades
Horizontale en verticale opmetingen
JA Upgrades: Drones en andere UAV’s, 3D-scanners, betere Satellietfoto’s
Afpalingen
JA
Zal altijd blijven nodig zijn, ruzies zullen blijven ontstaan, deze taak valt niet te
‘technologiseren’, enkel de hulpmiddelen, er blijft een nood aan een
onafhankelijke derde met kennis
Uitzetwerk
JA
Upgrades: enkele technische hulpmiddelen zullen het werk
vergemakkelijken, de personen blijven nodig
Inrichtingen en ordening
JA
Upgrades: enkele technische hulpmiddelen zullen het werk
vergemakkelijken, de personen blijven nodig
Raadgeving NEEN
Vervangbaar: Raadpleegbaar op platformen of andere technologische
bronnen
Waardebepaling NEEN
Vervangbaar: Apps en platformen zullen dit overnemen
Vastgoedmakelardij NEEN Vervangbaar: Apps en platformen zullen
dit overnemen
Vastgoed-expert JA
Er zullen altijd landmeter-experts nodig zijn om deze apps en platformen te
ontwikkelen en onderhouden
GIS toepassingen JA
Upgrades: door de ‘big data’ en het ‘internet of things’ zal dit serieuze
business worden/zijn.
Tabel 2: evolutie van de taken die een landmeter-expert uitoefent
Smart I 60 I Cities
U ziet, de landmeter-expert zal dus toch wel nodig blijven aangezien sommige
werken niet gedaan kunnen worden door de cliënten zelf omdat ze eerst en vooral niet
onpartijdig zijn (niet beëdigd) en ten tweede soms niet de nodige kennis hebben. Het
aantal burenruzies omwille van de juiste perceelsgrens zou dus ferm oplopen mocht men
geen onpartijdige landmeter-experten hebben.
Toch zullen er enkele taken overgenomen worden door de technologische
apparatuur en gadgets. De generatie landmeter-experten van voor de millenniumwisseling
had alles nog handmatig op te schrijven en soms thuis ook nog hele berekeningen uit te
voeren, terwijl vandaag enkel de data nog moet worden uitgelezen. Wat wil dit dan zeggen
voor de toekomst? Voor het meten zelf zal natuurlijk nog een landmeter-expert nodig zijn,
maar men kan bijvoorbeeld denken aan het automatisch in real-time doorsturen van de
meetdata naar het bureau zodat het uitlezen niet meer nodig zal zijn.
Het komt er hier dus op aan dat de landmeter-expert heel wat technologische en
innovatieve gadgets en apparatuur ter beschikking zal krijgen om zijn job uit te voeren.
Het zal dus vooral in tijd en gemak gaan schelen. In de jaren tachtig had men een heel
landmeetkundig team om een perceel te gaan opmeten. Men had in eerste plaats de
landmeter-expert (meestal met hoed) die een heel arsenaal aan hulpjes mee had op zijn
‘expeditie’. Bijna veertig jaar later staat de landmeter-expert alleen op het veld dankzij de
robotische totaal stations. Het enige dat niet mee evolueerde zijn de basisprincipes van
de trigonometrie die een bakermat vormen voor het landmeten. De manier, de rollen van
de landmeter-expert, de toestellen die hem dagelijks helpen en de overheidsdiensten die
hem helpen zijn de zaken die constant evolueren.
Net zoals we net deden en de klok naar het verleden terug draaien zullen we nu
hetzelfde doen maar in tegengestelde richting namelijk naar de toekomst.
Smart I 61 I Cities
3.3 De landmeters in de toekomst?
3.3.1 Landmeter 2.0
Als men mocht vragen hoe landmeter-experten hun job in de toekomst zien dan
krijgen we heel verschillende antwoorden, wat natuurlijk te verwachten is (terug te vinden
in deel vier, waar een enquête werd gehouden). De landmeetkundige wereld is zeer klein
en kan gezien worden als één stad. Natuurlijk wel metaforisch en een goede verwijzing
naar het onderwerp van deze proef. In Vlaanderen alleen al ligt een dun netwerk van
landmeter-experten. Niet alleen hier in België maar ook in Canada, meer bepaald de
provincie Québec, waar ik stage gelopen heb.
De landmeter moet mee met zijn tijd en zal dus mee moeten met de technologische
opmars, alhoewel heel wat landmeter-experten daar niet zo over denken (zie deel vier,
opgestelde enquête). We moeten, net zoals onze smartphones, het takenpakket
vernieuwen en de nodige, nieuwe systeemsoftware downloaden. Zo zal de landmeter-
expert 2.0 geboren worden. Dit zorgt ervoor dan zijn rol door deze evolutie van technologie
aan het uithollen is. Hij werd vroeger aanzien als vakman voor topografische opmetingen
maar door de komst van GNSS, laserscanners, drones en het netwerk van
aaneengesloten voorwerpen (het internet of things) is zijn takenpakket veel uitgebreider.
Waardebepalingen, schattingen, beheer onroerende goederen, grensbepalingen …
Door de komst van slimme steden is het takenpakket van de landmeter-expert nog
een niveau meer beginnen uithollen. De landmeter-expert zal dus zijn takenpakket moeten
afstellen op de ontwikkelingen die de intelligente steden ondergaan.
Smart I 62 I Cities
3.3.2 R.I.P. Landmeter
Bestaat er een voorspelling waarin de landmeter-expert verleden tijd is? Zou het
mogelijk zijn om zonder dit nobele en vrije beroep door het leven te gaan? Het antwoord
werd al eerder meegegeven. Maar om zo’n voorspellingen te maken, is men niet altijd
zeker.
In het volgende deel wordt het interview van Joël Van Cranenbroeck opgenomen.
Daarin vertelt hij dat de landmeter-expert aan het sterven is. Hij zal zijn takenpakket
moeten heruitvinden op vlak van SCT. Daar denk ik toch anders over. Hoe kan de
landmeter-expert zijn beroep verdwijnen als een aantal taken bij wet geregeld zijn. Hij is
beëdigd om als expert de grens vast te leggen, om plannen te onderteken die dienen bij
de verkoop of aankoop van erfdienstbaarheden of onroerende goederen. Geen enkel
ander beroep heeft die taak gekregen en burenconflicten omtrent de grens zullen er altijd
blijven bestaan. Een mens zou geen mens zijn mocht er nu en dan geen
meningsverschillen zijn. De landmeter-expert zal dus naar mijn weten niet uitsterven. Een
begrafenis regelen zal dus niet voor binnenkort zijn.
WORST-CASE-SENARIO: Er zal een tijd komen dat het ganse Belgische
grondgebied zal opgemeten zijn en er een database ter beschikking zal komen die door
iedereen kan geraadpleegd worden. In deze database zitten plannen gemaakt door
landmeter-experten maar ook metingen die door landmeter-experten werden uitgevoerd
in opdracht van de overheid (denk maar aan de openbare ruimte). Mocht het perceel
wijzigingen ondergaan dan kunnen de burgers dit met hun drone overvliegen en
gemakkelijk opsturen naar de ambtenaar op de dienst ruimtelijke ordening. Natuurlijk zal
bij grensbepaling en afpaling wel nog een landmeter-expert te pas moeten komen
aangezien hij, en enkel en alleen hij, dit kan uitvoeren. Indien de wet waarin hij deze kracht
krijgt wegvalt, zal zijn beroep wel onder vuur liggen en zal de grafsteen mogen gemaakt
worden.
Smart I 63 I Cities
Figuur 13: uitstervend beroep?
3.4 Afsluitend interview
Om dit hoofdstuk af te sluiten, vindt u een interview terug met Joël Van
Cranenbroeck, Landmeter-Expert / wetenschappelijk adviseur voor de universiteiten van
Luik en Gembloux / vice-voorzitter van de WG 6.2 van de Commission 6 Surveying
Engineering van de FIG / erelector aan de Universiteit voor Geodesie van Siberië
(Russische Federatie) / nationaal expert voor het GNSS / auteur van verschillende
brevetten en copyrights op het gebied van geodetic engineering. Door zijn artikel ben ik
geïnspireerd om dit thema als bachelorproef te nemen. Dat artikel is de bron waardoor
heel dit werk bestaat, daarom was een interview met hem toch zeker de kroon op het werk.
Hieronder het interview:
Eerst en vooral, ik heb uw website eens bekeken en ik zag dat u een drukke man
bent. Ben ik juist als ik zeg dat u bezig bent met het bouwen van slimme gebouwen
en slimme infrastructuur? Geosensing … dat is, volgens mij toch, een deel van het
takenpakket van de landmeter-expert in de toekomst en dus in tijden van slimme
steden. Het is natuurlijk maar een deel van zijn takenpakket, of niet?
Wat vindt u nu zelf van het concept slimme steden? Bent u voorstander of bent u er
tegen, of beiden? Waarom?
Smart I 64 I Cities
Het concept slimme steden komt van Digital City (China), daarna Ubiquity City
(Korea) waarin men startte met het ontwikkelen van GIS gemixt met Internet Mobile en het
IoT. Mensen hebben daarna e-gouvernance aan toe gevoegd (waar de inwoners toegang
hebben aan alle diensten die via de webservers kunnen aangeboden worden) en nu zijn
we in het smart city tijdperk. Het concept is voor het eerst ontwikkeld door IBM en Cisco
die na 2008 nieuwe business bracht en het echt wel goed ontwikkelden (Ik heb het
business model, financiële model … van de USA). Wat me vooral interesseert is wat het
MIT Senseable City lab aan het doen was in 2014, ze brachten een disruptieve
verandering. Mensen en inwoners waren verward over hoe een slimme stad te bouwen
omdat ze dachten dat het een soort coöperatieve ontwikkeling ging worden terwijl het meer
over intelligentie overal ging, in het openbare lichtnetwerk, transportnetwerk … Mijn punt
nu is dat de slimme stad alleen kan slagen als ze de inwoners engageren mee te helpen!
Om dat te kunnen moeten we alle technologie inzetten om een GEMEENSCHAP te
bouwen. We kunnen niet blijven zitten met ideeën van George Orwell in 1984 waarin een
wereld wordt beschreven waar big brother ons in de gaten houdt. Dat is dan ook jammer
genoeg wat, in de meeste van de gevallen, aan het gebeuren is. Videocamera’s overal,
bewakingscamera’s … en terrorisme is dat momenteel aan het aanwakkeren, meer
camera’s en bewaking. Big data is net zoals het snuisteren in de vuilbakken van mensen
om hun manier van leven te verstaan. After all we are not animals in a zoo …
Dus ik ben zeker en vast een voorstander van de slimme stad met als doel het
versterken van de gemeenschap en elkaar helpen waar nodig, zowel jong als oud EN
nieuwe mogelijkheden te brengen (nieuwe werkplaatsen creëren) voor jonge mensen. Ik
ben zeker tegen het ‘big brother’ type als slimme steden. Last not least, we hebben al
eeuwen lang technologie toegevoegd aan onze samenleving en nu is de trend om al deze
technologie naar de straat te brengen ofwel de inwoners. That’s it!
Smart I 65 I Cities
U bent zelf een landmeter-expert, wat doet uw bedrijf? Ik zag heel wat projecten op
uw website maar specifiek over slimme steden, wat doet u meer?
Mijn benadering is zeker en vast het bijdragen aan ‘building positioning
infrastructures’ (vertaal: infrastructuren die de positie van gebouwen bepaalt), die zowel
binnen als buiten de positie van uw gebouw bepalen en deze info gebruiken. Ook om
nieuwe sensoren en beacons te gebruiken zoals BLE, RFID … maar op een manier
waarop landmeter-experten deden voor dit tijdperk. Tot slot is dit mijn aanpak terwijl er
heel wat meer te doen is. Het hoofdprobleem is dat een stad een laag budget heeft (het
meeste voorzien voor onderwijs, management en HR). Er is ook geen enkele stad
(misschien in Azië wel) dat eigenlijk voordeel doet. Ook omdat de stad kosten maakt en
geen winst. De idee is om technologie te gebruiken om het management van een stad te
ontlasten om zo autonome machines te gebruiken in plaats van mensen.
Ik heb ook het concept ‘Enchanted foot bridges’ ontwikkeld en er voor gezorgd dat
men gebruik maakt van de openbare infrastructuren om hen levendig te maken en houden
door gemeenschappen er rond te bouwen.
In uw artikel vertelde u dat de landmeter-expert zijn takenpakket moet veranderen
omdat hij zijn plaats in de maatschappij aan het verliezen is. Hoe ziet u dit
gebeuren? Onze taken aanpassen aan de slimme steden, is dit de oplossing?
Eigenlijk moeten we toegeven dat de landmeter-expert ‘uberized’ is, ik weet zelf
niet als ik het zo mag schrijven maar het is gebaseerd op het Uber concept waarbij
iedereen de job kan doen en geen professional moet zijn op dat specifieke vlak. Met twintig
jaar ervaring in de industrie (Leica Geosystems) zag ik wel dat de industrie instrumenten
aan het produceren is die door iedereen gemakkelijk kan gebruikt worden. De
professionele organisaties in België spenderen en verspillen het meeste van hun tijd door
het beschermen van de afbakening van de economie en niet aan het kijken om juist meer
economie te brengen. Er is heel wat, wat u kan doen om de landmeter-expert te helpen
op economisch vlak.
Dus de landmeter-expert is aan het verdwijnen (steeds minder studenten!), wat
jammer genoeg een wereldwijde trend is.
Smart I 66 I Cities
De landmeter-expert is nauw verbonden met de bouw van steden en ook in het
beleid (betwistingen, schattingen van vastgoed …) en mijn punt is dat de landmeter-expert
zijn job moet heruitvinden en dan zeker in de slimme steden waar de Europese commissie
2 miljard euro in pompt! Ik zeg natuurlijk niet dat dit de oplossing is maar het is de moeite
waard op eraan te beginnen. BIM (wat een gedeelde bron van kennis is of samenvatting
waarin alle informatie zit van het gebouw dienstig als loyale basis om besluiten te nemen
tijdens de levenscyclus van het onroerend goed) is het volgende goud voor de landmeter-
experten. Het kan de toekomst zijn voor een landmeter-expert. BIM, smart cities en IoT
zijn allemaal gelinkt aan elkaar. Dit betekent dat hij dus al van in de ontwikkeling van
slimme steden aanwezig moet zijn in haar projecten. Hij heeft de expertise en wordt erkend
als vastgoed-expert. Opnieuw de professionele verenigingen negeren dit …
Wat zal, volgens u, de taak van een landmeter-expert worden in de intelligente stad?
Met andere woorden wat zal de landmeter-expert 2.0 doen?
De taken van een landmeter-expert in de slimme stad zal eerst en vooral het
brengen zijn van GIS naar de stad die voor 3D modellen zorgen om de BIM voor
bestaande gebouwen op te stellen, ook het monitoren van gevoelige infrastructuren, het
opstellen en onderhouden van indoor positionering, het 3D kadaster, schatten van
vastgoed op een veel modernere manier … dit alles aangeboden op een
overheidsplatform dat ook als sociaal netwerk dient. Er is zeker en vast meer data nodig
maar ook heel wat 3D data. Een gekende ontwikkeling is daarop aan het inspelen namelijk
de UAV’s. Maar opnieuw zijn er zo veel andere mensen die geen landmeter-expert zijn en
toch een drone aanschaffen. De pointe om tot de landmeter-expert 2.0 te komen is dat hij
nieuwe systemen zal moeten ontwikkelen, nieuwe oplossingen en sensoren en
instrumenten moet mixen en installeren. Als landmeter-experts enkel aangeboden worden
door grote industriële bedrijven zoals Leica, Trimble, Topcon … dan zal ons nobele beroep
snel vergeten worden.
Al de nodige diensten moeten worden vastgelegd en opengesteld op een web
server (zoals ze al doen in Frankrijk) en vastgoedschattingen moeten gedeeld worden en
geanalyseerd om real time systemen te ontwikkelen.
Smart I 67 I Cities
Rond 2000-2001 was er een student aan het ISIM dat zijn thesis schreef over de
bijdrage van de landmeter-expert aan GIS en hoe hij wel degelijk een rol kon spelen in
deze ontwikkeling. Jammer genoeg zijn de bijdragen niet om over naar huis te schrijven.
Laat ons dit veranderen met de komst van slimme steden.
Figuur 14: Joel Van Cranenbroeck
Smart I 68 I Cities
4 Theorie wordt praktijk
Er zijn al heel wat studies gemaakt over wat de beste aanpak is om een stad slim
te maken. In deze studies komen zaken zoals watermanagement, parkeermogelijkheden,
groenvoorziening enz. aanbod. Naast de theoretische aanpak zijn ook heel wat praktische
en werkelijke projecten/casestudies op touw gezet. Tien jaar geleden kon je deze nog op
je handen tellen, vandaag vindt je bijna in elk land wel een aantal van deze futuristische
projecten die werden aangestuurd om het concept ‘smart cities’ uit te testen. Nu en dan
ging er natuurlijk ook wel eens iets mis maar we moeten vooral kijken naar de vooruitgang
die geboekt werd omdat wetenschappers en overheden nu al ongeveer twintig jaar druk
in de weer zijn met het regenereren van hun slimme stad.
4.1 België
4.1.1 Gent
Omdat Gent de studentenstad is waar elke student van droomt, zal deze op vlak
van slimme-stads-technologie ook eens onder de loep genomen worden. In de wekelijkse
documentaire op kanaal Z, Z Smart Cities, had men het over de stad Gent waarin Daniël
Termont het over zijn slimme visie had.
Een belangrijk project dat natuurlijk niet naast te kijken valt is ‘De Waalse Krook’
ofwel de nieuwe stadbibliotheek en technologische ICT center. Alles draait rond nieuwe
technologie in dit magnifieke gebouw.
Daniel Termont: “Ik droom van een stad waar ouders de voordeur kunnen laten
openstaan en de kinderen binnen en buiten kunnen lopen zonder dat men schrik moet
hebben dat ze aangereden worden. We gaan naar een lagere automobiliteit, een andere
alternatieve vormen van mobiliteit die een veel meer leefbare stad zal brengen. Niet te
doen dat mensen dag in dag uit in de file moeten staan. We moeten de mensen echt op
een andere manier leren rijden met de auto, zodanig dat je meer ruimte en groen in uw
stad krijgt en de leefbaarheid verbetert. Daardoor zullen ook de woningen verbeterd
kunnen worden, zal er meer zuurstof, letterlijk en figuurlijk, kunnen gegeven worden in de
wijken die nu nogal kreunen onder de aanwezigheid van de auto’s. Dat vechtbloed in ons
college zal de moed moeten opbrengen om dat te realiseren deze
legislatuur.”
Smart I 69 I Cities
Hiernaast heeft de stad Gent een website (https://stad.gent/smartcity/ghent-living-
lab), speciaal ontwikkeld om de slimme strategie en visies van de stad duidelijk te maken
en aan de slimme inwoners of slimme toeristen mee te delen.
4.1.2 Antwerpen
Zo komen we bij onze tweede grootste stad van het land, waar de tijd natuurlijk
niet blijft stil staan. Zo werd de ‘start-up-village’ gevestigd in de stad die een symbool moet
worden om de stad als slimme stad te kunnen uitbouwen. Het is een plaats waar mensen,
die technologisch creatief zijn, hun start-up kunnen komen voorbereiden. Het is een soort
living lab waar technologische ideeën realiteit kunnen worden.
Er gebeurt heel wat in de stad Antwerpen, van de gateways tot het grote,
allesomvattende ‘City of Things’-project. Zo wil de universiteit (faculteit Wetenschappen)
van Antwerpen honderd kleine kisten (gateways), over de hele stad, plaatsen. Daarin zit
hardware en communicatieapparatuur waarmee big data over de stad en het leven wordt
verzameld en doorgestuurd. Op deze manier wordt de stad omgevormd tot een labo
waardoor heel wat verschillende parameters kunnen gemeten en geanalyseerd worden.
Dit brengt ons tot bij het serieuze ‘City of Things’-project, wat natuurlijk grootschaliger is
en waar heel wat meer actoren bij betrokken zijn.
4.1.3 Wat met de eigen kleine gemeente
Omdat de grote steden momenteel langs alle kanten bestraald worden met SCT
moeten we ons afvragen wat er met de kleine dorpen/steden zal gebeuren.
Mijn gemeente, Meulebeke (West-Vlaanderen), is momenteel nog niet echt bezig
met het upgraden van het dorp, mits natuurlijk het camerabewakingssysteem en een
systeem die vrachtwagens die illegaal gevuld zijn beboet. Verder is de stad wel al naar
enkele lezingen en workshops geweest omtrent dit onderwerp maar daar blijft het bij.
Er werden natuurlijk wel al enkele initiatieven op touw gezet om andere problemen
aan te pakken zoals in 2008, een burgemeester convenant die door 174 Belgische
gemeenten getekend werd. Zij willen zich allen engageren om de energie-efficiëntie te
verhogen en zich in te zetten om een groter aandeel aan hernieuwbare energie te
investeren. Tegen 2030 wil men veertig procent minder CO² uitstoot, Meulebeke heeft
deze echter nog niet ondertekend.
Smart I 70 I Cities
“The smartest city in the world is the one you live in.”
- Anthony M. Townsend in zijn boek ‘Smart Cities’, 2014-
4.1.4 Wat denken de regionale Landmeter-experten hiervan
vandaag?
Omdat de mening van de regionale landmeter-expert toch ook wel telt is er een
bijhorende enquête gehouden. Het doel van deze was om eens te polsen wat de
landmeter-expert nu precies over dit onderwerp weet en of hij een antwoord op de
onderzoeksvraag klaar heeft. Op deze manier zijn ook heel wat landmeter-experten te
weten gekomen hoe we de stad van de toekomst kunnen en misschien wel zullen
uitbouwen … met SCT.
Het gebied waar deze enquête werd rondgestuurd ligt voor een groot deel in West-
Vlaanderen met een klein deeltje in Oost-Vlaanderen. U kunt eigenlijk zeggen dat de
linkerhelft van de verkeersstrik, het gebied tussen de E40, E 403 en de E17, ondervraagd
werd. Met als grootsteden Tielt, Brugge, Roeselare, Kortrijk en Gent.
In de bijlage vindt u een blanco enquête die opgestuurd werd naar heel wat
landmeter-experten in het bovenvermelde gebied en de resultaten van deze enquête.
Figuur 15: gebied waar de steekproef binnen werd uitgevoerd
Smart I 71 I Cities
4.1.4.1 Conclusies uit deze enquête
Ik wil eerst en vooral hierbij vermelden dat mijn enquête geen goede steekproef
was om het ganse aangegeven gebied te vertegenwoordigen. Uit elke stad heb ik maar
één landmeter-expert ondervraagd wat dus geen representatieve voorstelling geeft van
die gemeente, dit door tijdsnood. Maar het laat me wel een aantal zaken zien over de
mening van de landmeter-experten uit deze regio. Hier een aantal opmerkelijke uitspraken
die mij bij gebleven zijn:
“Waar kan een slimme landmeter dan nog anoniem tijdens de werkuren een pintje gaan
drinken, zonder dat zijn slimme vrouw of zijn slimme werkgever het te weten kan
komen?”
- Respondent uit het afgenomen interview -
“Met een huidige voortgang in de opmars van de technolgie zal de landmeter-expert ook
vervangen worden door de technologie… Net zoals tal van andere jobs, om niet te
zeggen alle jobs.”
- Respondent uit het afgenomen interview -
“Databeheer is één iets, maar de data moet ook nog aangeleverd worden.
De landmeter-expert wordt meer en meer als partner beschouwd door de verschillende
overheden om deze data aan te leveren.”
- Respondent uit het afgenomen interview –
Smart I 72 I Cities
Nu volgen een aantal conclusies die ik kon trekken uit de meningen van de
ondervraagde landmeter-experten.
Het valt op dat vooral de oudere generatie (tussen de 50 en de 70 jaar) landmeter-
experten zeer conservatief zijn en dus eerst en vooral geen kennis hebben over het
onderwerp en ten tweede niet akkoord zijn met de technologisering van de steden. Bij de
landmeter-experten die in de overige categorieën vallen (van 20 tot 50 jaar) zijn de
meningen verdeeld. Het kan eerst en vooral liggen aan de opleiding, maar toch iedereen
van de ondervraagden heeft een diploma behaald. Het kan dus ook zijn dat deze
landmeter-experten al van bij hun opleiding een onderdeel stedelijke ontwikkeling
meegekregen hebben die hen sensibiliseerde over de komst van slimme steden (stad van
de toekomst). Een tweede factor, die deze meningsverschillen zou kunnen uitleggen, is
de ervaring in het vakgebied. De landmeter-experten die al wat ervaring hebben, zullen
eerder tegenstanders zijn dan mensen die weinig ervaren zijn en nog maar net van de
schoolbanken komen. Dit onderwerp is nog maar recent opgekomen en werd dus niet bij
iedere landmeter-expert, die vandaag actief is, in het lessenpakket opgenomen.
Wat ook opvalt is het feit dat de meesten de slimme stad aanzien als stad van de
toekomst en dat ze daarbij zeggen dat deze stad de stedelijke problemen niet zullen
oplossen. Dit is nu net de reden waarom slimme steden er zullen komen/gekomen zijn. U
ziet het onderwerp van deze bachelorproef is dus nog niet voor de volle honderd procent
gekend in de wereld van de landmeter-expert.
Volgens mijn enquête zijn de meesten toch voorstander, ook al hebben sommigen
toch een aantal nadelen in het hoofd. We kunnen dus stellen dat binnen enkele jaren toch
iedere landmeter-expert de term slimme stad gehoord moet hebben. Dit ligt natuurlijk aan
de opleiding en aan de uren permanente vorming die de landmeter volgt. Inspelen daarop
kan dus zorgen voor een betere sensibilisering.
Smart I 73 I Cities
4.2 Canada
4.2.1 Montréal
Omdat de stage die de laatstejaars studenten moeten lopen om hun studieperiode
af te ronden een zeer belangrijk moment is en die tijd ook nodig hebben om aan hun
bachelorproef te werken, wordt de proef beïnvloed op heel wat manieren door deze stage.
De invloed van een buitenlandse stage is natuurlijk helemaal anders dan binnenlandse.
De invloed is sterker en ruimer, de inzichten die de student krijgt zijn helemaal anders op
vlak van ruimte maar ook op vlak van cultuur. Een student aan de andere kant van de
wereld krijgt een heel ander beeld van hoe een landmeter-expert te werk gaat, dit is
afhankelijk van de cultuur en dus de manier hoe deze meet. Natuurlijk is het element
ontwikkeling ook een zeer belangrijke factor. Is de student in een rijk of arm land, heeft het
land zich rijkelijk ontwikkeld of is de economie nog niet helemaal wat het moet zijn.
Studenten in het buitenland zijn niet gelimiteerd en kijken ook buiten de landgrenzen,
vooral als deze zich op een ander continent bevinden. Aangezien ik mijn stage in Montréal,
Canada gelopen heb, vind ik het dus zeker de moeite waard om deze stad in relatie tot
slimme stad op te nemen en er een universele toets aan te geven.
Zoals u ziet zal deze bachelorproef niet alleen België bestuderen maar ook
Canada, wat een heel groot gebied omvat. Omdat het continent Amerika te groot is
specifiëren we ons, in dit deel, verder tot Montréal dat gelegen is in de provincie Québec,
een Franstalig gebied dat heel wat vierkante kilometers in beslag neemt. Slimme steden
kunnen niet slim zijn als zij geen connecties hebben met andere intelligente steden van
over heel de wereld. Dit is dan ook de reden waarom deze bachelorproef steden vermeld
van over de ganse wereld, om een idee te krijgen hoe dit alles evolueert op deze aardbol.
Nu zullen we het vooral hebben over de op één na grootste stad van Canada (na
Toronto), de grootste stad van de provincie Québec en de op één na grootste Franstalige
stad ter wereld (na Parijs). Dit sikkelvormige eiland (Île de Montréal) van zo een 50 km
lang is gelegen bij de samenstroom van de Saint-Lawrence- en de Ottowarivier. Het is ook
daar dat het ontstaan van deze metropool ligt. In de oude haven van Montréal, of beter
gezegd oud Montréal, kunt u nog altijd restanten terugvinden van de kiem die uitgroeide
tot één van het belangrijkste internationale centrum voor handel, economie, industrie,
financiën en cultuur.
Smart I 74 I Cities
4.2.1.1 Montréal comme ville intelligent
Omdat ik als student landmeten mijn stage liep in een bedrijf in Repentigny, een
stadje dicht bij de metropool, heb ik een interview kunnen regelen met de smart-city-expert
van Montréal. Hij is een zeer vriendelijke man die heel wat weet over dit onderwerp en die
al heel wat informatie momenten, voorstellingen, workshops … volgde om tot zijn kennis
te komen. Hieronder het afgenomen interview:
Wat is volgens u een slimme/intelligente stad? U kan antwoorden met een
persoonlijke definitie of een paar belangrijke sleutelwoorden…
Het is eerst en vooral een stad die voor de nodige tools zorgt om de slimme
inwoners van de nodige diensten te voorzien. Het creëert kansen voor onderzoekscentra
en bedrijven die oplossingen ontwikkelen voor de problemen die de inwoners elke dag
moeten onder ogen komen. Het zorgt ook voor een exclusieve benadering omdat het niet
alleen over de technologie en de gadgets gaat maar ook ervoor te zorgen dat er voor alle
demografics gezorgd wordt (tradities). Als laatste is het ook een stad dat twee belangrijke
waardes met zich mee brengt, innovatie (vraag stellen bij zaken, scholen, instituten en
deze willen verbeteren) en de transparantie (want het is een stad dat het vertrouwen van
de inwoners wil winnen, bouwen en houden).
Conclusie: Slimme inwoners met slimme tools die slimme beslissingen maken
maar ook onderzoekscentra, privé instituten, openbare instituten die een kans krijgen om
stedelijke diensten te verbeteren en verder uit te bouwen.
Vanaf het begin hopen zich er heel wat problemen in de stad, elke stad heeft
er. Over de jaren zijn deze enorm veranderd dankzij de evolutie en de technologie.
Vandaag is het tekort aan bewoonbare ruimte en ruimte voor recreatie en bosbouw
een van de grootste. Zijn er hier in Montréal plannen of een beleid dat dit tekort wil
helpen vullen op een geode economische en ecologische manier?
Los van het Smart City program project: een aantal jaar terug, rond 2012-2013,
de stad en de regio kwam met een masterplan op tafel, ‘le plan métropolitain de la
ménagement et de la devolopement’. Het is dus een plan om de metropool uit te bouwen
op vlak van territorium (landontwikkeling), waarin richtlijnen werden opgenomen om de
stedelijke uitbereiding te stoppen en deze te beperken maar vooral om bepaalde gebieden
te verdichten. Een andere oplossing was ook om industriële zones, die buiten gebruik
werden gesteld, te gebruiken voor andere functies zoals woongebied,
recreatie, kantoorruimte … Dit masterdocument werd gebruikt door de
stad om hun beleiden, regels, wetten en stedelijke voorschriften en
Smart I 75 I Cities
ontwikkelingsplannen hieraan aan te passen/up te daten. Vanuit een lokaal perspectief
zien we nu dat we rond bepaalde zones (transit oriented developments = gebieden met
een hoge densiteit op vlak van openbare diensten) van de stad de woongelegenheden
aan het verdichten zijn. We zien ook heel wat industriële en nog niet gebruikte stukken
land transformeren, maar we zien ook dat de openbare domeinen compleet herontwikkeld
zijn. Het evenwicht tussen autoverkeer, voetgangers en fietsverkeer verandert. Elke keer
we een straat vernieuwen, kijken we naar de mogelijkheid om alle verkeersstromen gelijk
te bevredigen en hoe we deze verdelen. Als voorbeeld, ik heb een project in mijn eigen
gebied in de stad waar we de wegstroken bedoeld voor autoverkeer verminderden van vijf
naar drie en er een stedelijke boulevard van te maken en er plaats te maken voor
fietsverkeer maar ook op ecologisch vlak aan te pakken (aanplanten van bomen). Ook om
vormen te creëren waardoor warmte wordt hergebruikt en koelt op een natuurlijke manier
wordt gewonnen. Dit is eigenlijk momenteel aan het gebeuren. Dit is een deel van de
agenda van de stad en niet deel van de smart city agenda maar toch is het een super
belangrijk aspect om de stad aantrekkelijk te maken voor toeristen of toekomstige
inwoners.
Dat is ook het probleem dat een aantal jaren terug begon … namelijk het leeglopen
van de steden. Mensen trekken naar het platteland waar alles rustiger is, maar nu moeten
we deze mensen teruglokken omdat dit maatschappelijk belangrijk is. Denk maar aan
nutsvoorzieningen en dergelijke.
We hebben nog altijd een aantal mensen die de stad verlaten en de mensen die
deze ex-inwoners vervangen komen er door migratie. Dus we krijgen een vlucht van de
middenklasse uit de stad en we hebben de stedelijke gebieden die worden bewoond door
migranten. Sommigen komen uit landen waar zij niet veel hadden, er is dus een uitdaging
om de inwoners hier te houden en deze migranten andere mogelijkheden te bieden zoals
sociale huisvestigingen.
Ik zie dat de stad zijn eigen bureau voor slimme steden heeft, hoe komt het
dat dit er gekomen is? Met andere woorden waarom is de stad beginnen bouwen
aan een slimme stad?
Het is een zeer interessante aanpak … Als een stad/overheid, zitten we in een
situatie waarin we gedwongen zijn, het is geen eigen wil maar een verplichting om de
manier waarop we zaken aanpakken en uitvoeren te veranderen. Deze projecten
veranderen ook de werktuigen die we benutten en ontvangen van de
overheid om deze projecten tot een goed einde te brengen. Hiernaast
hebben we ook de organisaties die niet zo snel evolueren als de noden.
Smart I 76 I Cities
Deze zijn ingewikkelder dan de middelen die we in handen hebben. We hebben twee
opties: we kunnen dit uitbesteden aan de private sector (hogere en meer ontwikkelde
onderzoekscentra om onze strategieën te ontwikkelen en tot de oplossing te komen) maar
de keuze die we maakten was het samen brengen van een groep mensen die we
inhuurden en die zelf een smart city organisatie op touw zette in Montréal om tot slot met
hun expertises, in combinatie met dat van de stad, zelf een strategisch plan op te stellen
en voor te leggen aan de stad. Dit bureau is nu al enige tijd actief en heeft de taak om
onze strategische doelen up to date te houden en dat ons indicaties heeft wat er moet
gebeuren.
Om tot dit concept te komen (plannen om de stad slim te maken) was er nood
aan onderzoek?
Er was een internationale vergelijkend onderzoek (benchmarking). We keken naar
zeven verschillende steden (met de zelfde omvang) verspreid over de hele wereld. We
keken onder andere naar New York, zowel steden in de Verenigde Staten als in Frankrijk,
Canada … Daarnaast deden we ook een openbare raadpleging en keken we naar interne
studiegroepen. Tot slot identificeerden we een aantal sleutelgebieden die we met onze
strategieën moeten beïnvloeden. Eenmaal we deze informatie hadden konden we dus het
hele plan ontwikkelen dat we nu aan het uitvoeren zijn in de laatste maanden van de
strategie.
Wanneer gingen deze plannen van start?
Het plan staat vast voor een periode van 3 jaar (2014-2017). Het plan zal zeker
evolueren naarmate we het einde van 2017 bereiken, wat we natuurlijk nu momenteel niet
kunnen zien omdat er een zeker element aanwezig is dat we niet onder controle hebben.
Dit is de politieke make-up van de stad, we nemen als voorbeeld de stad Barcelona met
burgemeester Trias. De stad steunde het smart city plan zeer hard maar sinds de laatste
verkiezingen (ik denk dat het twee jaar geleden was) hebben ze de stad ervan kunnen
overtuigen om het agendapunt smart city te laten vallen. Dus hier is het belangrijk om dit
onder ogen te zien want we hebben verkiezingen in november. Zaken kunnen dus snel
veranderen. Het is dus zeer sterk gelinkt met de politieke make-up van de stad. Deze
administratie stelt dus prioriteit aan de technologische ontwikkeling en de digitale
transformaties en investeert in de snel veranderende economie van de stad (start ups …).
Er kan dus een andere burgemeester met zijn werknemers komen die een heel andere
mening heeft.
Smart I 77 I Cities
Nu het deel waar de landmeter aanbod komt. Is er plaats voor de landmeter-
expert in Montréal om deze uit te bouwen tot een slimme stad? Wat zullen ze moeten
doen?
Er is een grote plaats voor de fysieke ontwikkelingen van de stad om gelinkt te
worden met slimme-stads elementen. Ik verduidelijk mezelf. Vorige week was ik in een
vergadering met de vastgoedsector, waar we spraken over de impact van de data die
nodig is om de inwoners te kunnen helpen inzien welke woning het best voor hen is of wat
het beste voor hen kan gebouwd worden. Ik denk dat het een kwestie van tijd is, we zien
ook meer en meer start-ups tot de conclusie komen dat heel wat informatie die een slimme
stad produceert van belang is voor de vastgoedsector. Nu keer ik terug naar
stadsarchitecten en ontwikkelaars en landschapsarchitecten, zij hebben een rol omdat de
nieuwe dynamiek van de slimme stad afhangt van de slimme inwoners van de stad. Deze
slimme inwoners willen in een gebied wonen waarin ze kunnen werken, rusten, algemeen
gezegd leven. En waar ze ook belangrijke activiteiten kunnen uitoefenen, ontwikkelaars
hebben een zeer grote verantwoordelijkheid om een gelijkheid te brengen in de
maatschappij, wat het meeste aantrek heeft bij de slimme inwoners. Overal in de wereld
waar je zulke slimme stad initiatieven ziet, met dit gelijkheidssysteem, heb je ook een zeer
strak stedelijk ontwikkelingsplan in de agenda van deze stad dat heel wat
groenvoorziening heeft maar ook veilige en aantrekkelijke buurten en buurten die toegang
hebben tot waterwegen wat een zeer positief punt is. Je ziet heel wat situaties, in Lyon,
Helsinki bijvoorbeeld. Heel wat steden gebruiken deze slimme stad programma’s om
buurten te vernieuwen en te laten herleven door innovatie, technologie en start-ups om
slimme bewoners aan te trekken.
Smart I 78 I Cities
Er zijn natuurlijk ook negatieve zaken aan dit futuristische concept. Zeker op
vlak van politiek: er is nood aan een groep van personen die de data wil verzamelen
die uit deze slimme stad voort gebracht word en die wil beslissen wat er mee gedaan
wordt. Verkopen ze deze info aan multinationals zoals IBM, Cisco, Google … (met
het risico op het geven van zeer gevoelige informatie over de stad en de inwoners).
Of houden we deze info in de stad en gebruiken we deze voor onszelf. Hoe
beschermt Montréal zich tegen deze multinationals en hoe zal de stad deze
informatie gebruiken?
Deze vraag kan in twee aspecten worden opgedeeld; tweevoudig antwoord. Het
eerste is om respectvol om te gaan met de privacy van de maatschappij in het leven. Dus
eender wat de stad doet, initiatieven en data inzamelingen, ze heeft de
verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat ze zich niet in de privé van de inwoners
mengt. Het tweede aspect we moeten ook garanderen dat de data die verzameld wordt
over de stad, en dus de inwoners, beveiligd is tegen hackers, cyber criminelen … We
leven in een eeuw waar alles verbonden is met elkaar, auto’s en apparaten, en ik denk als
globale gemeenschap moeten we ons afvragen hoe het zit met het legale en wettelijke
rond deze zaak. Dit omdat iedereen zo enthousiast is over alle positieve zaken dat de
slimme steden kunnen en willen brengen maar dit kan ons kwetsbaarder maken ten op
zichte van cyberaanvallen juist omwille van deze verbondenheid en de openheid (iedereen
kan gemakkelijk bepaalde informatie opvragen). We komen ook kwetsbaarder op vlak van
privacy, er moeten dus serieuze gesprekken komen over deze materie bij alle leiders van
een land om zo ons ervan te verzekeren dat onze fundamentele en constitutionele rechten
en plichten worden beschermd. Maar op stedelijk niveau stel ik mij altijd de vraag, wanneer
we data inzamelen, zijn we de rechten en plichten van de inwoners aan het schenden of
zijn we de digitale data aan het beschermen en wat de status is van het legale aspect in
dit project van data verzamelen dat we moeten respecteren. Als voorbeeld wanneer we
cloud-based services aanbieden moeten we altijd argwanend naar deze data kijken om
de gevoelige informatie die hierin terecht komt af te schermen.
Smart I 79 I Cities
Een slimme stad kan gebasseerd zijn op info verkregen op drie manieren:
- Giant industry: multinationals (IBM, Siemens …) die de kennis hebben en de
middelen,
- Civic Labs/Living Labs: inwoners, studenten, universiteiten, lokale
ondernemingen, civil hackers die in de stad leven en de problemen elke dag
onder ogen komen,
- Combinatie van beiden: hoe vindt u het evenwicht hier tussen?
Ja het is interessant dat je dit vraagt omdat er een Belgische persoon is die aan
het hoofd staat van het Europese Living Lab Network. Hij heet Pieter Ballon. Ik had de
kans om hem te ontmoeten vorig jaar. Hij heeft ENOL opgericht, European Network of
Open Living Labs.
Dit is dus een zeer goede vraag omdat het een werkpunt is voor alle overheden
om zich ervan te verzekeren dat we onze verkopers en lokale ondernemingen optimaal
benutten wanneer er belangrijke en grote investeringen moeten gebeuren. Maar een van
de struikelblokken om dit te volbrengen is de aankoop van grondstoffen/aanwerving van
personeel/ aanbieden van diensten om bepaalde investeringen uit te voeren. De
aanwerving is meestal niet zo flexibel omdat deze soms van ver moeten komen of omdat
er andere problemen op de weg liggen. Er moet terug gegrepen worden naar de lokale
leveranciers en kleinere ondernemingen (de stedelijke organisaties). Dus deze
veranderingen die er moeten komen is iets waar we nu momenteel aan aan het werken
zijn. We proberen dit zo goed mogelijk aan te pakken met de middelen die ter onze
beschikking zijn maar ik moet toegeven (ik wil transparant blijven) dat het niet optimaal is.
We kunnen meer doen, het systeem momenteel is niet echt aanpasbaar daarom moeten
we het meeste van de tijd de contracten aan de bedrijven gunnen die de laagste prijs
bieden.
Smart I 80 I Cities
Kent u toevallig Code for Amerika of City Mart? Netwerken op het internet die
open zijn voor inwoners en andere geïnteresseerden maar ook voor privé instituten,
universiteiten … en die hierover discussiëren.
Ik ben op de hoogte van activiteiten van de stad omtrent dit onderwerp en vooral
over de ontwikkelingen van de stad. Ik apprecieer hun bijdragen. In Montréal hebben we
momenteel heel wat van deze activiteiten/opkomsten/belangenverdedigingen en soms
geven we deze civic organisaties mandaten en communiceren met hen via de open data
groep (op het internet). We handelen ook met deze civic organisaties om extra WiFi
signalen in de stad op te hangen.
Dus ja er is een deel van de private instituten, universiteiten, onderzoekscentra …
die we als partners willen, dit is natuurlijk afhankelijk van de gemeenschap die dit alles
startte. Zij beslissen over de samenwerkingen die in hun ogen belangrijk is in het vinden
van oplossingen om Montréal slimmer te kunnen maken. Er ligt ook een
verantwoordelijkheid op de schouders van de stad als ze met deze civic organisaties
samen wil werken en dat een positieve impact kan en zal hebben op de slimme stad
Montréal.
Figuur 16: toekomstbeeld van Montréal als sl imme stad, genomen in de Biosfère op île Saint-Hélène
Smart I 81 I Cities
4.2.1.2 Que’est-ce que pense un géometrier d’aujourd’hui de cet
sujet?
In de elf weken dat ik stage liep in het buitenland, heb ik samen met drie landmeters
aan de slag geweest. Dankzij hen leerde ik heel wat bij en deed ik heel wat ervaring op.
Om de link tussen deze bachelorproef en mijn stage te versterken heb ik nog een deeltje
uitbesteed aan deze relatie.
Op een dag had ik een vrij boeiend en inspirerend gesprek met Mathieu, één van
de landmeters waarmee ik samen werkte. Hij had een beeld in zijn hoofd over een wagen
waarin een drone zit, die automatisch vanuit de wagen te besturen is en een eerste
terreinverkenning doet. Daarna komt het totaal station met gps eraan te pas en meet hij
alles op zoals hij de dag van vandaag ook doet. Daarna komt hij in zijn wagen en op een
iPad die in de wagen zit krijgt hij onmiddellijk een zicht van wat hij vandaag gedaan heeft.
Soort 3D beeld omdat hij in zijn totaal station ook een 3D laser heeft die de punten ook
koppelen aan gps-coördinaten. Door een knop in te drukken wordt dit bestand automatisch
doorgestuurd naar het bureau.
Dit zou het werk niet alleen vergemakkelijken maar ook het aantal jobs die per dag
zouden kunnen uitgevoerd worden verhogen. Alleen maar voordelen, mits technische
problemen aan het voertuig, drone, totaal station, gps …
Smart I 82 I Cities
4.3 Songdo
Omdat deze Zuid-Koreaanse voorstad voorlopig nog de eerste en enige
opgeleverde intelligente stad is in de hele wereld, kan een beschrijving hiervan niet
ontbreken. Het is de ‘ground zero’ van onze SCT.
Wie de populaire video- en muziekclip nog herinnert van Psy, ‘Gangnam Style’,
zou dus eigenlijk de stad Seoel moeten kennen. De clip werd opgenomen in twee
voorsteden van deze megastad, Gangnam en Songdo.
Deze stad moet, zoals vele steden, zijn inspiratie toch van ergens gehaald hebben.
Wel u zult misschien verschieten maar België was een van zijn inspiratiebronnen. In 2008
bezocht een delegatie Brussel waar toen iBrussels aan de gang was (experimenteren met
de mobiele stadapps) maar bezochten ook Hasselt met zijn wifi-proeftuin genaamd I-City.
Zo begon men in Songdo met de aanleg van glasvezelnetwerken en grote led panelen die
de inwoners moeten informeren, dit alles nog voor de tijd van de smartphones en SCT
natuurlijk. Het meest opmerkelijke in deze voorstad is natuurlijk zijn basisinfrastructuur.
Sensoren en camera’s, mobiele netwerken en hotspots … u vindt het er allemaal
verweven in het stadsplan en zijn gebouwen. De stad biedt zijn inwoners ook diensten aan
op het private stadsplatform van Songdo.
Leegstand (meer dan zeventig procent) en weinig aantrek van internationale
bedrijven zijn dan weer negatieve zaken die boven komen drijven. Zo zijn er natuurlijk
voorstanders van dit soort steden en ook heel wat tegenstanders.
Smart I 83 I Cities
Figuur 17: Songdo international business district , Zuid-Korea, stad Seoel
4.4 Actualiteit
In de bijlage vindt u ook enkele artikelen terug uit tijdschriften of kranten. Deze
geven u een duidelijk beeld in hoeverre de slimme stad staat. Ook op tv zijn er momenteel
heel wat documentaires of gewoon korte gesprekken in shows of programma’s die over
dit onderwerp gaan. Het loont dus de moeite om deze artikels eens te lezen.
Smart I 84 I Cities
S M A R T C I T I E S
5 Conclusie
Het doel van een stad is al altijd het vergemakkelijken van de menselijke
handelingen geweest. Meer sociale contacten leggen waardoor men kennis deelt en men
slimmer wordt of waardoor men zaken voor elkaar begint te doen, de ‘urban sociability’.
Maar dan moet men stil staan over volgende uitspraak: “Hoe groter de stad, hoe moeilijker
het wordt op vlak van organisatie en problemen.” Steden hebben nood aan vernieuwingen
maar deze moeten wel bestuurbaar zijn en niet nog meer problemen brengen.
Als we onze steden echt intelligent willen maken dan moet natuurlijk de hele
samenleving of gemeenschap meewerken. Hierin speelt tijd een belangrijke rol want de
maatschappij heeft veel tijd nodig om innovaties te accepteren. Het is maar wanneer de
nood hoog wordt dat men er echt klaar voor is. Zo hebben heel wat steden, inwoners dus,
nood aan betere mobiliteit, veiligheid, economie en leefbaarheid. Het is dan ook op dat
moment dat het stadsbestuur moet inspelen en zijn slimme stadsstrategieën op actief
moet zetten.
Of we slagen in onze opzet om de stad slimmer te maken is de vraag die nog
onbeantwoord zal blijven. Het slagen in deze opzet hangt af van heel wat zaken. Zo is de
organisatie van de stadsbesturen en overheden een zeer belangrijke factor die, wanneer
niet opgenomen werd, tot heel wat problemen kan zorgen. Krachten bundelen,
samenwerkingsverbanden tussen privaat en publieke bedrijven, organisaties … en
inwoners, overheden, universiteiten … zullen in de toekomst dus vanzelfsprekend worden.
Burgers zullen het slimme stadsbeleid mee helpen ontwikkelen en in de praktijk realiseren.
De stedelijke overheid mag natuurlijk niet verdwijnen en zal een zeer harde en actieve
taak op zich moeten nemen om dit alles in goede banen te leiden.
Elke gemeente, stad, provincie of land zal andere inzichten, kennis, visies,
doelstellingen hebben om een leefbaar maar vooral intelligente gemeenschap te
ontwerpen en te implementeren waarbij het oog moet hebben op de investeringen in
informatietechnologie die deze massa aan data moet beheren.
From were we’re sitting, it looks bright….
Smart I 85 I Cities
Zoals Pieter Ballon het zo mooi verwoordt: “Een smart city moet een weelde aan
nieuwe toepassingen stimuleren en faciliteren, maar tegelijk limieten stellen aan de
verregaande formattering en personalisering die de ICT-wereld kenmerkt. Ze moet een
proeftuin worden, gedragen door een slagkrachtige organisatie die komaf maakt met
hokjesdenken en durft in te grijpen in technologische ontwikkelingen.”
We zijn niet langer een stuk uit een grote machine. We zijn deel van het brein
van de slimme stad. Dat geeft ons de kracht (mogelijkheid) om de toekomst vorm te
geven. De smartphone wordt een platform om de steden heruit te vinden from the
bottom-up. Onze smartphone zal dienen als afstandsbediening om de poort van de
slimme stad te openen en heel wat andere zaken te kunnen regelen daarin. Maar laat
ons alert blijven en ons gezond verstand de bovenhand houden dat wij als smart-
citizin nog altijd menselijk handelen en boven de technologie staan…
Smart I 86 I Cities
6 Literatuurlijst
INTERNET (websites, artikels, tijdschriften …)
Slimme steden: vooruitgang of marketing? (2016). Geraadpleegd op 24 februari 2017 via
http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2016/09/30/slimme-steden-vooruitgang-of-
marketing
About Habitat III. Geraadpleegd op 24 februari 2017 via https://habitat3.org/about
Van Cranenbroeck, J. (2016). Landmeter heeft nieuwe opdracht opbouw van itelligente
steden. Expert, nr. 373, pp. 6-8. Geraadpleegd op 18 mei 2017 via http://www.obge-
bole.be/GetDocument.ashx?nr=1070
Devreese, V. (2012). De stad van straks. Rekto verso, nr. 54. Geraadpleegd op 2 maart
2017 via http://www.rektoverso.be/artikel/de-stad-van-straks
De ‘slimme steden’ komen eraan, maar ze hebben nog betere ideeën nodig (2014).
Geraadpleegd op 24 februari 2017 via https://nl.express.live/2014/10/24/de-slimme-
steden-komen-eraan-maar-ze-hebben-nog-betere-ideeen-nodig-exp-208761/
De slimme Stad van de toekomst (2014). Geraadpleegd op 24 februari 2017 via
http://www.technologium.be/de-slimme-stad-van-de-toekomst
De steden van de toekomst: smart, smarter, smartest? (2014). Geraadpleegd op 25
februari 2017 via http://www.1819.be/nl/blog/de-steden-van-de-toekomst-smart-smarter-
smartest
Dit zijn de slimste steden van het land (2015). Geraadpleegd op 24 januari 2017 via
https://nl.express.live/2015/11/30/dit-zijn-de-slimste-steden-van-het-land-exp-217242/
Geraadpleegd op 25 februari 2017 via https://www.iminds.be/nl/onze-
kernmarkten/digitaal-onderzoek-in-de-smart-cities-markt/smart-cities-domein
Develtere, L. (2015). Steden van de toekomst. De kleur van geld, nr. 128, pp. 8-11.
Geraadpleegd op 22 april 2017 via
https://biblio.ugent.be/publication/6954513/file/6954533.pdf
(2016). Innovatie: welkom in de slimme stad. Mezuro. Geraadpleegd op 22 april 2017 via
http://www.mezuro.com/de-slimme-stad/
Gilissen, M., De Jong, M., Koek, J., Kool, M., Kraaij, S. De Lie, C., Van Lieshout, M.,
Raab, R., Schmitz, S. & Verschuren J. (2016). Commerciële bijlage bij NRC
Handelsblad: De slimme stad, XTR, pp. 1-12. Geraadpleegd op 22 april 2017 via
http://specials.nrc.nl/vodafoneslimmestad/
Wat maakt een slimme stad (in Latijns-Amerika)? (2016). Geraadpleegd op 18 maart
2017 via http://www.mo.be/nieuws/slimme-steden-vooruitgang-marketing
Smart I 87 I Cities
‘Smart City Playbook’ commissioned by Nokia identifies best practices from 22 smart
cities around the world (2016). Geraadpleegd op 18 maart 2017 via
http://www.nokia.com/en_int/news/releases/2016/11/08/smart-city-playbook-
commissioned-by-nokia-identifies-best-practices-from-22-smart-cities-around-the-world
The smart city model (2013). Geraadpleegd op 18 maart 2017 via http://www.smart-
cities.eu/?cid=2&ver=2
Montréal, by and for its citizens. Geraadpleegd op 18 maart 2017 via
http://villeintelligente.montreal.ca/en/about
Geraadpleegd op 25 maart 2017 via
https://www.researchgate.net/profile/Joseph_Braverman/publication/241977644_The_vis
ion_of_a_smart_city/links/5593dc2108ae5af2b0ec9035.pdf
What is the concept of a smart city? (2016). Geraadpleegd op 25 maart 2017 via
https://www.quora.com/What-is-the-concept-of-a-smart-city
Geraadpleegd op 1 april 2017 via
https://www.uantwerpen.be/images/online/magazine/MUA18/files/assets/basic-
html/index.html#32-33
De Meyer, P. & Verreyken, K (2015). Slimme wetenschappers werken aan slimme stad,
Antwerpen, pp. 32-39. Geraadpleegd op 1 april 2017 via
https://www.nrc.nl/nieuws/2015/10/17/de-slimme-stad-kan-een-dom-idee-worden-
1546062-a289041
Besturen van de slimme, duurzame stad – burgers aan zet? (2016). Geraadpleegd op 15
april 2017 via https://www.uu.nl/nieuws/besturen-van-de-slimme-duurzame-stad-burgers-
aan-zet
Smart Governance for sustainable cities (2017). Geraadpleegd op 15 april 2017 via
http://smartgov-project.com/
Sondo International Business District (2017). Geraadpleegd op 15 april 2017 via
https://en.wikipedia.org/wiki/Songdo_International_Business_District
Songdo IBD (2015). Geraadpleegd op 15 april 2017 via http://songdoibd.com/about/
What is cybernetics (2012). Geraadpleegd op 15 april 2015 via
https://vimeo.com/41776276
Geraadpleegd op 6 mei 2017 via https://www.iminds.be/nl/inzicht-in-digitale-
technologie/smart-cities/intro
Geraadpleegd op 6 mei 2017 via http://www.thedigitalpost.eu/2016/channel-
innovation/europes-quest-for-a-smart-city-identity
Smart buildings & BIM (2015). Geraadpleegd op 6 mei 2017 via
https://www.barbourproductsearch.info/smart-buildings-bim-blog000224.html
Building SMART. Geraadpleegd op 6 mei 2017 via http://buildingsmart.org/
Smart I 88 I Cities
Introducing CGEOS – Creative geosensing SPRL. Geraadpleegd op 20 mei 2017 via
http://www.cgeos.com/
Land Surveyor 2.0 – What Land Surveyors can do today (2012). Geraadpleegd op 6 mei
2017 via http://montgomerylandsurveying.com/837/land-surveyor-2-0-what-land-
surveyors-can-do-today/
Wat is Fablab? (2016). Geraadpleegd op 6 mei 2017 via http://fablab.nl/wat-is-een-
fablab/
Smart Cities 2.0 – EP6 (2017). Geraadpleegd op 6 mei 2017 via
https://video.toggle.sg/en/video/series/smart-cities-2-0/ep6/486230
Wat is PaaS? Geraadpleegd op 24 mei 2017 via
https://www.salesforce.com/nl/crm/paas/
V-ICT-OR, Vlaamse ICT organisatie. Geraadpleegd op 24 mei 2017 via https://v-ict-
or.be/nieuws/labels/vlavirgem
Slimme steden: de toekomst nu (2016). Geraadpleegd op 24 mei 2017 via
https://www.ing.be/nl/business/my-business/smart-city
BOEKEN
Townsend, A. (2014). Smart cities. New York: W. W. Norton & Company, Inc.
Ballon, P. (2016). Smart cities. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.
DOCUMENTAIRES
Z Smart Cities, Kanaal Z
Antwerpen op 29 april 2017, Ottignies-Louvain-la-Neuve op 6 mei 2017, Sint-Truiden
op 22 april 2017, Gent op 13 februari 2016
Smart cities, VRPO
San fransico 2.0, CAZ op 23 april 2017
Smart I 89 I Cities
FOTO’S (figuren)
Fig. 1 https://www.pinterest.com/pin/433119689134109201/
Fig. 2 https://www.ing.be/Assets/nuid/images/1920/smart-city-1920.jpg
Fig. 4 https://mediaplanet.azureedge.net/images/651/51812/smartcity.png
Fig. 7 https://v-ict-or.be/nieuws/labels/vlavirgem
Fig. 8 http://juistmagazine.nl/wp-content/uploads/2015/06/Masdar.jpg
Fig. 8 https://sierksmatwee.files.wordpress.com/2017/01/panopticon-pointsdactu-
dot-org.jpg
Fig. 8 https://cdn-images-
1.medium.com/max/800/1*tPtVLVTP53yPkRmccYeVZQ.jpeg
Fig. 8 https://s-media-cache-
ak0.pinimg.com/originals/f8/49/03/f84903dac065cae4d867d0d2780dc482.jpg
Fig. 8 https://www.exolymph.news/wp-
content/uploads/2017/01/13048344414_7ea489c2de_k.jpg
Fig. 10 http://domoticx.com/wp-content/uploads/Internet-of-things-04.jpg
Fig. 12 http://www.zdnet.be/wp-content/uploads/2016/02/Smart-Cities.png
Fig. 13 http://www.dreamdem.com/wp-content/uploads/2016/05/Graves-rip-
465x380.png
Fig. 14 http://www.cgeos.com/
Fig. 15 http://vtc.corve.be/figuren/kaart-v3.png &
https://www.google.be/maps/@50.9660662,3.469541,10z
Fig. 16 zelfgenomen foto in Montréal, Biosphère op île Saint-Hélène
Fig. 17 http://www.asiagreenbuildings.com/wp-
content/uploads/2015/05/songdo8centralpark.jpg
Smart I 93 I Cities
7 Lijst van afkortingen
BIV Beroepsinstituut voor Vastgoedmakelaars
BIM Building Information Modelling
cAAS city-As-A-Service
pAAS platform-As-A-Service
iAAS infrastructuur-As-A-Service
sAAS software-As-A-Service
DTM Digitaal Terrein Model
GIS Geografische Informatiesystemen
GSM Global System for Mobile communication
ICT Informatie- en Communicatie Technologie
IoT Internet of Things
POP’s Privately Owned Public spaces
PC Personal Computer
SCT Smart-City-Technologie
UAV Unmanned Aerial Vehicle
VlaVirGem Vlaamse Viruele Gemeente
V-ICT-OR Vlaamse ICT Organisatie
WiFi Wireless Fidelity
Smart I 94 I Cities
8 Bijlage(n)
B. 1 Lege enquête ....................................................................................................... 1
B. 2 Artikel uit ‘Eos’: Naar een ‘internet of power ........................................................ 5
B. 3 Artikel uit ‘Eos’: Hulp van sociale en zorgzame apparaten .................................... 6
B. 4 Artikel uit ‘Eos’: Bouw je eigen observatorium ...................................................... 7
B. 5 Artikel uit ‘Eos’: Smart cities in de praktijk, de stad op bijscholing ....................... 10
B. 6 Artikel uit ‘Eos’: Autonome wapens in opmars: Moordrobots ............................... 15
B. 7 Artikel uit ‘Metro’: Nieuwigheden voor het openbaar vervoer .......................... LKA
B. 8 Artikel uit ‘Goed gevoel’: Deze apps runnen je huishouden ............................. LKA
B. 9 Artikel uit ‘Het Laatste Nieuws’: Liefde in tijden van smartphones (deel 1) ....... LKA
B. 10 Artikel uit ‘Het Nieuwsblad’: Zo winkelen we in de toekomst .......................... LKA
B. 11 Artikel uit ‘Het Laatste Nieuws’: Liefde in tijden van smartphones (deel 2) ..... LKA
B. 12 Artikel uit ‘Het Laatste Nieuws’: Hoe we aan het scherm gingen kleven ......... LKA
B. 13 Resultaten van de enquête ............................................................................... 21
Zie plastieken u-mapje met losse krantenartikelen (LKA) in. Zo ziet
u dat niet alles digitaal moet zijn en wil ik tradities levende houden,
zoals de ouderwetse krantenkoppen en -artikels.
Bijlagen Smart I 1 I Cities
Beste Landmeter-expert
Mijn naam is Cédric Verkinderen en ik zal in de nabije toekomst een nieuwe concullega worden.
Momenteel ben ik nog een student Landmeter-expert aan de Hogeschool Gent (HoGent) maar na mijn
laatste jaar kom ik in het werkveld te staan. In het laatste semester van mijn opleiding wordt er verwacht
dat ik een bachelorproef schrijf over een onderwerp naar keuze (landmeet gerelateerd). Omdat ik mijn
bachelor proef wat uitdagender wil aanpakken dacht ik eraan om de mening van de regionale
landmeters te vragen. Daarom stelde ik deze enquête op.
Maar over wat precies? …
Meer dan de helft van de bevolking woont in steden wat voor heel wat problemen zorgt. Niet enkel op
vlak van organisatie maar ook op economisch, politiek en sociaal vlak. Het grootste probleem is
misschien wel het te snel uitbreiden van steden. De laatste jaren is de term al vaak gebruikt en ook in de
landmeetwereld is deze niet ongekend. SMART CITIES of INTELLIGENTE STEDEN. Kan dit
concept de problemen van een stad uit de wereld helpen?
Wat is de rol van een landmeter-expert daar nu precies in? Deze vraag staat dan ook centraal.
De problemen van een stad aanpakken op een technologische manier. Alles in de stad monitoren en al
deze data verzamelen in het base-center-of-operations (bv. het gemeentehuis). Van daaruit kan de stad
als het ware bediend worden en wordt alles in de gaten gehouden.
Onderzoeksvraag van mijn proef: “Hoe zal het takenpakket van de Landmeter-expert evolueren tijdens
de uitbouw van slimme steden?”
Deze enquête zal maar enkele minuten van jullie kostbare tijd in beslag nemen. Mochten jullie deze zo
snel mogelijk willen invullen en liefst voor 19 mei 2017 doorsturen naar volgend emailadres:
[email protected]. Ik zou zo al een hele stap vooruit geholpen worden bij het creëren van mijn
proef.
Alvast bedankt!
Smart I 2 I Cities Bijlagen
Gelieve de vragen waarheidsgetrouw in te vullen, indien u een vraag niet kunt beantwoorden is dit geen
probleem en mag u deze overlaten.
Naam: …………………………………………………………….......... Voornaam: ………………………………………………
1 In welke leeftijdsklasse bevindt u zich?
o 20 – 30
o 30 – 40
o 40 – 50
o 50 – 60
o 60 – 70
o 70 - 80
2 Hoe lang bent u al bezig als Landmeter-expert?
o 0 – 5 jaar
o 5 – 10 jaar
o 10 – 20 jaar
o 20 – 30 jaar
o 30 – 40 jaar
o 40 – 50 jaar
3 Wat is uw geslacht?
o Man o Vrouw
4 Hebt u een diploma?
o Neen
o Ja, welk? ………………………………………………………………………………………………………………………….
5 Waar bent u als Beëdigd Landmeter-expert gevestigd? Waar voert u uw beroep uit?
Stad/Dorp: …………………………………………………………………………………………………………………………………..
6 Wat zijn uw taken als Landmeter-expert? Wat van landmeetkundige taken voert u dagelijks uit?
o PV van opmeting
o PV van
muurgemeenheid/muurovername
o PV van afpaling
o PV van opsplitsing
o PV van plaatsbeschrijving
(locatief/constructief)
o Bouwkundig inventariseren
o Werfbezoeken
o Uitzetten van assen
o Architectuurmetingen
o Syndicusschap
o Rentmeesterschap
o Vastgoedmakelaar
o Andere:
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
.……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Bijlagen Smart I 3 I Cities
7 Had u al gehoord van deze term, m.a.w. was u reeds vertrouwd met een van volgende termen: Smart
Cities / intelligente steden / slimme steden / Smart Nations?
o Ja o Nee
8 Bent u vertrouwd met een van deze woorden: Big Data / Internet of things / Internet der dingen /
Internet of everything?
o Ja o Nee
9 Denkt u dat de Landmeter-expert een belangrijke rol speelt in de stad van de toekomst? Persoonlijke
vraag, los van het feit dat deze vraag de hamvraag is van mijn bachelorproef.
o Ja, de landmeter-expert zal een rol gaan
spelen. Ga naar vraag 9a.
o Nee, dit is een taak dat los staat van het
takenpakket van de landmeter-expert.
Ga naar vraag 9b.
9a Hoe ziet u dit?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
9b Denkt u dat een slimme stad de stad van de toekomst wordt?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Smart I 4 I Cities Bijlagen
België is een stad, dat er iets serieus mis gegaan is met de ruimtelijke ordening in België is niet te
ontkennen. Lintbebouwing en plattelandssteden zijn hiervan het resultaat. Overal huizen, zelfs op
plaatsen waar dit onlogisch lijkt.
10 Zou de slimme stad hiervoor een oplossing bieden?
o Ja
o Nee, waarom niet:
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
11 CONCLUSIE: Wat is uw persoonlijk standpunt tegenover dit concept om steden te upgraden met
technologie?
o Voorstander, omdat
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
o Tegenstander, omdat
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
.……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Hebt u nog opmerkingen, twijfel dan zeker niet om deze hieronder te noteren.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………..
Hartelijk bedankt voor het invullen van deze enquête, met dit helpt u mij bij mijn onderzoek naar de rol
van een Landmeter-expert in de uitbouw en het onderhoud van slimme steden.
Bijlagen Smart I 5 I Cities
Bron: DDC (2017, januari). Naar een ‘internet of power’. Eos, 34, nr. 1, pp. 25-26.
Smart I 6 I Cities Bijlagen
Bron: MvS (2017, januari). Hulp van sociale en zorgzame apparaten. Eos, 34, nr. 1, pp
29.
Bijlagen Smart I 7 I Cities
Smart I 8 I Cities Bijlagen
Bijlagen Smart I 9 I Cities
Bron: Gijsel, L. (2017, januari). Gratis software voor citizen science: bouw je eigen
observatorium. Eos, 34, nr. 1, pp 89-92.
Smart I 10 I Cities Bijlagen
Bijlagen Smart I 11 I Cities
Smart I 12 I Cities Bijlagen
Bijlagen Smart I 13 I Cities
Smart I 14 I Cities Bijlagen
Bron: Michiels, F. (2017, april). Smart cities in de praktijk: Stad op bijscholing. Eos, 34, nr. 4,
pp 77-80.
Bijlagen Smart I 15 I Cities
Smart I 16 I Cities Bijlagen
Bijlagen Smart I 17 I Cities
Smart I 18 I Cities Bijlagen
Bijlagen Smart I 19 I Cities
Bron: Soenens, D. (2017, juni). Autonome wapens in opmars: Moordrobots. Eos, 34,
nr. 6, pp 77-80.
Smart I 20 I Cities Bijlagen
Externe bronnen (losse krantenartikels):
1. Goret, C. (2017, 17 mei). Wereldtop openbaar vervoer: Nieuwigheden voor het
openbaar vervoer. Metro.
2. van der Ven, M. (2017, maart). Deze apps runnen je huishouden. Goed Gevoel,
pp. 112-114
3. (2017, 20 mei). Liefde in tijden van smarphones: Deel 1: Communicatie. Het
Laatste Nieuws, pp. 8-9.
4. Simoens, K. (2017, april). Zo winkelen we in de toekomst. Het Nieuwsblad.
5. Vermeire, S. (2017, 27 mei). Liefde in tijden van smartphones: Deel 2: de
smartphone als relatiemaker. Het Laatste Nieuws, pp. 12-13.
6. Mulders, J.-P. (2017, 27 mei). Hoe we aan het scherm gingen kleven. Het Laatste
Nieuws, pp. 55.
Bijlagen Smart I 21 I Cities
20 -30 1 50 - 60 2
30 - 40 3 60 - 70 1
40 - 50 3
0 - 5 1 20 - 30 3
5 - 10 0 30 - 40 1
10 - 20 4 40 - 50 1
Man 9
Vrouw 1
Ja 9
Nee 1
Ja 4
Nee 6
Ja 7
Nee 3
Ja 9
nee 1
Ja 7
Nee 3
Ja 3
Nee 7
7
1
2
Tegenstander
Voorstander
Beiden
Diploma
Al van gehoord?
Slimme steden, intelligente steden, smart cities, smart nations
Big data, internet of things, internet der dingen, internet of everything
LE rol in slimme stad?
Slimme steden oplossingen bieden?
Slimme steden worden de stad van de toekomst?
Geslacht
Hoe zal het takenpakket van de Landmeter-expert
evolueren tijdens de uitbouw van slimme steden?
Enquête - BACHELORPROEF
- Cédric Verkinderen -
Tot het behalen van het diploma Vastgoed, afstudeerrichting Landmeten
Leeftijdsklasse
Ervaring
“The smart city is a work in progress!”
— Anthony M. Townsend in zijn boek ‘Smart Cities’, 2014 —