TÜRK ATA ÖĞÜTLERİ

Türkolog Yazar Fatih Mehmet Yiğit

TÜRK ATA ÖĞÜTLERİ

Türk Edebiyatında Sözlü gelenek yazılı gelenekten daha eskidir. Ve nesilden nesileaktarılarak bu gelenek günümüze değin devam ede gelmiştir. Destanlar,Koşmalar, Sagular,Türküler,Maniler, Atasözleri ve Deyimler olmak üzere bir çok sözlü edebiyat türü mevcuttur. Türk Kültüründe öğüt ve nasihatler önemli bir yer tutar ancak çoğu anonim kaynağı söyleyenibelli olmayan öğüt ve nasihatler Atasözleri içerisinde veya Kam/Şaman Alkışlarında yer alsada gerek nitelik gerekse nicelik açısından Atasözlerinden ayrılırlar. Öğüt, sözcük anlamıolarak: Bir kimseye doğru, uygun bir yol göstermek, özellikle kötü davranışlardansakındırmak için, şu ya da bu şeyi yapması ya da yapmaması konusunda söylenen sözdemektir.

Mesela Atasözleri bir iki cümleden müteşekkil kısa ve öz iken; Ata Öğütleri daha uzun veşiirsel olmakla birlikte içerik itibari ile Öğüt ve nasihat cümlelerinin şiirsel bir anlatımlatopluma ve gelecek nesillere belli konuların anlatılması nasihat ve öğüte bulunulması ilemeydana gelmektedir. Ata Öğütlerinde; konu bütünlüğü mevcut olup, anlatımda şiirsel edebibir dil kullanılmaktadır.

Konunun anlaşılması açısından Sözlü edebi geleneğimizden olan ve Türk DünyasıCoğrafyasında kullanılan söyleyeni belli olmayan Ata Öğütlerinden aşağıda bazı örneklerverilecektir.

TÜRK DÜNYASINDA SÖYLENEN BAZI TÜRK ATA ÖĞÜTLERİ:

SevGüler yüzlü ve merhametli olÇalışkan ve sabırlı ol İdareli olMeslek sahibi olDoğruyu anlaGeleceği düşünTabiat kanunlarına uyTanrı yolunu izle...Neslin uğruna yaşaBereketi çoğaltÇalışmayı arttırBeraberliğini sağlamlaştırMesleğini derinleştirdiHakikati anlaBilgini genişlerYeteneklerini yükseltİyiliğin tümünü gelecek nesillere aktar

Saha/Yakut Türkçe okunuşu:TaptaaEyeğes, amarax buolTereehinneex buolİdeni bahılaaCini bilKeskili öydööAyılğa sukuonun tutuş

Ayıı suolun batısİççatın tuhugar olorUygunu elbetÜleğin üksetTümsüügün çinetİdeğin dirinetCini öydööBiliigin kenetCoğurgun siterÜötüönü barıtın ıççakkar bier...

Suyu kirletmeToprağı aşındırmaAteşi söndürmeTaşları kırmaYeşil otu ezmeAğaçları yıkmaHayvanları, kuşları koru...

Saha/Yakut Türkçe okunuşu:Uunu budulutumaBuoru sürgeyimeUotu kirtitime

Salgını buortulaamaTaahı bıtarıtımaKüöx otu tepsimeMahı alcatımaKıılı-kötörü xarıstaa...

Üşümüşü ısıtSusamışı içirAcıkmışı doyurKopmuşu birleştirZayıfa yardım etYüzüstü düşeni alnından tutSırtüstü düşeni ensesinden tut...

Saha/Yakutçası:

Tonmutu irierUtappıtı ihertAaspıtı ahatBıstıbıtı salğaaKıammakka kömölösUmsa tüheeri gımmıtıSüühütten öyööTiere tüheeri gımmıtıKeteğitten öyöö...

SAHA/SAKA/YAKUTİSTAN BÖLGESİNDE SÖYLENEN BAZI TÜRK ATA ÖĞÜTLERİ

Ana, baba hakkı ödenmez,Anasına, Babasına bakmayan; ne oğuldan, ne de kızdan hayır gelmezTÜRKİYE TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Anne evin temel direğiAnne evin kalesiAnne evin güneşiAnnenin canı yavrusundaAnnenin nefesi altın suyu

Ana üynü baganasıAna üyürnü kalasıAna üynü künAnasını canı balasındaAnanı tılpuvu-altınnı suçu

KARAÇAY (B)MALKAR TÜRKLERİ ATA ÖĞÜDÜ

Hüner (zanaat), Erin kanadıdır.Akıl çoğa ulaştırır,Hüner göğe ulaştırır.Hünerlinin eli altın,Ozanın sözü altın.Hünerin (zanaatın) varsa öleceğim deme.Hüner (zanaat) tükenmez azık; bitmez zenginliktir.Bileği güçlü biri yener,Bilgili bini yener.Bilgili ölürse,Kağıtta adı kalır.Usta ölürse,Yaptığı iş kalır.Bilgiliden akıl çıkar,Akıllı ihtiyardan atasözü çıkar.

Kargışın en kötüsü,"Kendin bilme; bileni dinleme "dir.Akıl azmaz,Bilgi eskimez.Kitap âlim, dilsiz muallim.Akıl deryadır; ne kadar alsan da tükenmezYer (toprak) hazinedir; ne kadar sağsan da bitmez.Okumak, okumanın sonucu akılda tutmaktır.Okumak, bilgi pınarıdır;Bilgi, ömrün ışığıdır.Oku da bil,Oyna da gül.Oyna, ama işi de düşün.Üstadı (öğreteni) iyi olanın, tutuşu (yaklaşımı) da iyi olur.Kitap, gözü kapalı olana ucuzdur,Gözü açık olana incidir.

Öner - erdin kanatı.Akıl köpke jetkizer,Öner kökke jetkizer.Önerlinin kolı altın,Ölenşinin sözi altın.Önerin bolsa ölemin deme.Öner - tavsılmas azık, jutamas baylık.Bilekti birdi jığar,Bilimdi mındı jığar.Bilimdi ölse,Kağazda atı kalar.Usta ölse,İstegen zatı kalar.Bilimdiden akıl şığar,Akıldı karttan nakıl şığar.Karğıstın en jamanı,Özin bilme, bilgennin tilin alma.Akıl azbaydı,Bilim tozbaydı.Kitap ğalım - tilsiz muğalim.Akıl - dariya, alsan da tavsılmaydı, Jer - kazına, savsan da tavsılmaydı.Okuv tübi - tokuv.Okuv - bilim bulağı,Bilim - ömir şırağı.Okı da bil,

Oyna da kül.Oyna, birak jumıstı da oyla.Ustazı jaksının - ustamı jaksı.Kitap, közi jumıkka - arzan.Közi aşıkka - marjan.

KAZAKİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Gülümseyen herkes arkadaş değilKızan herkes düşman değilGüvenilmez dostBilinen düşmandan zordur.

İneesen bühen nöhör bişUurlasan bühen daisan bişİtgemjgüi nöhörİl daisnaas hetsüü...

MOĞOLİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Adaletsiz dünya.(Dünyada eşitlik adalet yoktur anlamında.)Takdire dayanmayıp, tedbire dayanıp yaşa.(Herşey Tanrı'dan beklenmemeli, İnsan kendi kaderini, kendi belirlemeli.)Tedbirin nasıl olursa, takdirin öyle olur.(Tedbirin önemi anlatılır, insan kendi tarihini kendi elleriyle yazar.)

Tegşelmigen alem.Tekdirge taynip yaşimay, tedbirge tayinip yaşa.Tedbirig kandak bolsa, tekdirig şundak (bolar).

DOĞU TÜRKİSTANUYGUR TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Bilgeliğe erişmek/ışığı bulmak istiyorsan, kalbinde araÇok bil (öğren), az konuşKötü konuşmaktansaSessiz kalmak (konuşmamak) iyidir...

Gav'yaa neriig ol'yo gevel,Gants setgeleer çarmaiIh med, bağa yarMuu duugarsnaasDuugüi baisan n'deer...

MOĞOLİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Düşmana yalvarma,Dostuna her şeyini anlatma.İleriye de adım at, gerile de,Taktikle boz düşman kuşatmasını.Kahramanlığın şartı, halkına güvenmektir.

Javğa jalınba,Doska jarılma.Alğa da bas, keyin de şegin,Aylamen üz javdm şebin.Erliktiñ şartı - eline sengendik.

KAZAKİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Kibirle akıl kanlı düşmandırGönlü kibirli olan gönlünden yaralanırKibirli Tanrı'nın düşmanıdır.

Ullu köllülük bla akıl, kan cavıladan az takılUllu köllü kölden urulurUllu köllü Tanrını cav

NART BOYU TÜRKLERİHUN-KARAÇAY ATA ÖĞÜDÜ

Alçak gönüllülük insanı güzelleştirirİnsanlara (yardım olarak) verdiğin yok olmaz,gizlediğin (insanlardan saklayıp cimrilik ettiğin)ise yok olurİnsan mal için yaratılmamıştır. Mal insan için yaratılmıştırİnsanı elbise güzelleştirmez( mal,mülk,makam,statü insana değer katmaz) insan elbiseyi güzelleştirir (insanın kişiliği değer katar)

Başkalarına kötülük yaparsan kendin kötülüğe uğrarsınİnsanları aldatan fazla ilerleyemez (iflah olmaz)

Sınna sipaylih nar küretSınna planı suhalman pıtarsa huni suhalniSınna mulşin tuman, mula sınşin tuniSınna tumtir hitreletmest sın tumtire hitreletetSınna hur tivakan hiy hura yulni tessiSınna ultalakan malalla kaymast tessi

ÇUVAŞİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Yadımsevere saygı gösterHilekardan uzak dur.

Açtanaa örgöjBaçtanaas zailah

MOĞOLİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Bilmek istersen çalışYapmak istersen gayret gösterBilirsen erdemSağlıklı olursan mutluluk

Med'e gevel meriiÇad'ya gevel çarmaiMedej avbal erdemMend yavbal jargal

MOĞOLİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Acının tadını tatmayanTatlının tadını bilemezKaranlığı görmeyenAydınlığı bilemez

Açuunun daamın tatpagan

Tattuunun daamın bilalbaytKarangını körbögönCarıktı da bilalbayt

KIRGIZİSTAN TÜRK ÖĞÜDÜ

Sevgi hayatın anlamı, sabır ömrün hazinesidir.

Söygi-durmuş manısı, sabır-ömür hazınası

TÜRKMENİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Dil aklın terazisidir.Sözünle işin bir olsun.Sözü hak olanın işi de haktırKendine bakma, sözüne bak.Til aqıl terazesidir.Sözünnen işin bir olsun.Sözü aqnın işi aq.

Özüne baqma, sözüne baq.

KIRIM TATAR TÜRKLERİ ATA ÖĞÜDÜ

Hayat akan bir ırmaktırGenç zamanın dönüp gelmezGenç kuvveti ile güçlüdürYaşlı aklı ile güçlüdürYaşarsan, göremeyeceğin yoktur.

Caşav degen sarkgan kobanÇal zamanıng kaytıb kelmezCaş karuvu bla küçlüKart akılı bla küçlüCaşay barsang, körmezliging cokdu.

KARAÇAY MALKAR TÜRKLERİ ATA ÖĞÜDÜ

Ölüm ağıtsız,Toy öfkesiz,Yer dağsız,İl (ülke) düşmansız olmaz.Kötü nam ile öleceksenSavaşarak (kanın akarak) öl...

Ülem iylavhız,Tuy üpkahez,Yir tavhız,İl yavhız bulmas.Yaman dan menan ülevzanYavza kan menan ülev artık.

BAŞKURT TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Söylenen söz atılan ok gibidir.Söylenmemiş söze efendi isen, söylendikten sonra onun kulusun.Az söyle, öz söyle.

Aytılgan söz-atılgan oq.Aytılmagan sözge yes busafi, aytılgan sofi onu qulusan.Az söyle, asıl söyle.

KUMUK TÜRKLERİ ATA ÖĞÜDÜ

(Karayı Ak, Akı kara gösteren)iki yüzlü insana güvenme.Ak düşünceyi karartamazsın,Kara düşünceyi ağartamazsın.

Arılık-berilik kijige ijenbe.Ak sagıştı karartıp bolbozm,Kara sagıştı agartıp bolbozm.

ALTAY TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Dostu dar günde sınaDost ol vefalı olDostluk doğruluktadırDostluk her zaman galip gelir

Dostu dar günda sınaDost ol vafalı olDosluq düzlükdadirDosluq hamişa qalib galar

AZERBAYCAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Akılsıza söylenen söz,Akıp giden suya eşittir.Akıllıya söylenen söz,İtibarlı bayrakla eşittir.Aklın varsa, şerefini koru,Ondan sonra canını koru.Akıllı işine inanır,

Ahmak düşüne inanırAkıllı ile yolculuk edersen, önde yürü,Ahmak ile yolculuk edersen, arkada yürü.

Akılı cokko aytkan gap,Agıp ketken suuga teñ.Akılduuga aytkan gap,Asabaluu tuuğa teñ.Akiliñ bolso, anñi sakta,Andan kiyin caniñi sakta.Akılduu işige işenet,Akmak tüşügö işenet.Akılduu menen col cürsöri, aldıda cür. Akmak menen col cürsöri, arkada cür.

KIRGIZİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Var diyerek övünme, yok diyerek yerinmeYaşamda acıda, tatlıda olurBaşını yitirsende şerefini yitirme...

Pür tese an muhtan, suk tese an hurlan.Purnısra tutli te yüsi te pulatPusna suhatsan ta çısna an şubat

ÇUVAŞİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Yiğidin arkadaşı cesarettir.Yiğit söylenmez, söylerse sözünden dönmez.

Er coldoşu - tobokel.Er aytpayt, aytsa, sözünün kaytpayt.

KIRGIZİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Sözünü düşünüpte söyleÇok bilsen de az (öz) söyleDoğru söz ölmez

Lafnı tüşünip ayt.Çoq bilsen de az söyle.Doğru söz ölmez.

KIRIM TÜRKLERİ ATA ÖĞÜDÜ

Gerçek güneşten parlaktır.Gerçek büzülmez,Hakikat çürümez.

Çın künneñ carkındu.Çın çırçıybas,Çındık çiribes.

ALTAY TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Adam olmak âlim olmaktan zordur.İnsan bir kere doğar, bir kere ölür.İnsanın kadrini insan olan bilir.

Alim bolmaqdan adam bolmaq qıym.Adam bir tuvar, bir öler.Adamnı xadirin adam bilir.

KUMUK TÜRKLERİ ATA ÖĞÜDÜ

Eğilip/Esir yaşamaktansa, ayakta/hür ölmek iyidir.Baş urup caşağandan öretin ölgen aşhı.

Hun-Karaçay Türk Ata öğüdü

Kişinin hürmeti kendi elindeAkıl arayan akıl bulur,Mal arayan mal bulur,Nefsine uyan

Malından da aklından da olur.

Keşenen hötmate üz kulındaAkıl ezlagan akıl tabır,Mal ezlagan mal tabır,Nafsehena eyargan Malınan da akılınan da yazır.BAŞKURT TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Bilen bilgisine inanır,Bilmeyen neye inanır?Bildiğini söyle, bilmediğini dinle.

Bilgen bilgisine işanır,Bilmegen nege işanır?Bilgeninni söyle, bilmegeninni dinle.

KIRIM TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Namerd dostun olacağınaMerd düşmanın olsun...Düşmanın merdinden değilDostun namerdinden kork...

TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Kötü yaşamaktansaİyi bir amaç (ülkü) uğruna ölmek daha iyidir...

Muu am'd yavahaarSain nertei ühsen n'deer...

MOĞOLİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Kalbi kırmaya tek bir söz yeter amaKırılan kalbi tamir etmeyeNe bir özür nede bir ömür yeter

Yürekni azaplashqa bir sözla yéter, emma azaplanghan yürekni saqaytishqa ne bir özre, hettane bir ömür yéter.

DOĞU TÜRKİSTANUYGUR TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Bir dağ ne kadar yüce olursa olsunBir kenarı daima yol olurBir yiğit ne kadar kahraman olursa olsunSevdiğine köle olur kul olur...

TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Eline bakanla ekmeğiniYüreğine bakanla sevgini paylaş!

TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Dost dediğin çay gibi olmalı;Görünce sevinmeli...İçince ısınmalı...Bitince üzülmeli..

TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Akıl denizi kitaptanSu denizide kaynağından başlar.Kötü düşünceli insanın içinde büyük kara taşİyi düşünceli insanın içinde güneş ve ay vardır.Kötülüğü unutmaİyiliği kötülemeKötüyü görmektenseİyiyi dinleYalnızken kendine dikkat etTopluyken sözüne dikkat etKitaptan korkan insanBilgeliğe erişemez

Uhaan Dalai nomoos ehteiUsan Dalai bulgaas ehteiBuruu sanaatai hünii doktor bul har çuluuSaihan sanaatai hünii dotor sar naranMuug büü martSainıg büü muulMuu üzseneesSatın sons

Gantsaaraa baihad biyee şinjOluulaa baihad ügee şinjNomnoos aisan hunErdem surdaggüi...

MOĞOLİSTAN TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Adama dayanma ölürDuvara dayanma yıkılırDayanırsan Allah'a dayanPuşta bel bağlama

TÜRK ATA ÖĞÜDÜ

Türkolog:Fatih Mehmet Yiğit