TÜRKİYE BULUNAN KENE

TÜRLERİ VE ÖNEMİ

Prof.Dr Levent AYDIN

Uludağ Üniversitesi Veteriner Fak.

laydin@uludag.edu.tr

• Arachnida (Akar ve

Örümcekler) – Cephalothorax

Insecta (Böcekler) Caput, Thorax,

Abdomen

KENE İNSECTALARDAN OLUKÇA FARKLIDIR

• 1. Hipostom 11. Lateral oluk

• 2. Palp 12. Conscutum

• 3. Basis capituli 13. Nokta çukurları

• 4. Capitulum 14. Posterio-median oluk

• 5. Scapula 15. Posterio-lateral oluk

• 6. Cervical pit 16. Festonlar

• 7. Cervical oluk 17. Bacak I

• 8. Lateral oluk 18. Bacak II

• 9. Cervical alan 19. Bacak III

• 10. Göz 20. Bacak IV

KENELERİN BİYOLOJİSİ

• Ixodidae – 1, 2 veya 3 konaklı özellik gösterirler

– Her gelişme dönemi doyana kadar kan emer, gömlek değiştirip bir sonraki aşamaya geçer

– Bir nimf dönemi var

– Dişiler yumurtladıktan sonra ölür

(2000-15000)

• Argasidae – Çok konaklı kenelerdir

– Kısa sürelerle defalarca kan emerler

– Dişiler defalarca az sayıda yumurtlar

uzun süre yaşarlar – 2-7 nimf dönemi var

KENE TÜRLERİ

• Dünyada 3 ailede 20 cinse bağlı yaklaşık

920 kene türü mevcuttur.

• Ülkemiz bulunduğu coğrafik kuşak

nedeniyle kene enfestasyonlarının tehdidi

altındadır. Bugün ülkemizde medikal

öneme sahip 2 ailede 9 cinse bağlı

yaklaşık 32 kene türü bulunmaktadır.

IXODIDA

Argas +

Antricola

Nothoaspis

Ornithodoros+

Otobius +

Nuttalliella

Haemaphysalis+

Hyalomma+

Ixodes+

Margoropus

Nosomma

Rhipicephalus +

IXODIDAE

Amblyomma+

Anocentor

Aponomma

Anamobhimalay

a

Boophilus+

Cosmiomma

Dermacentor+

ARGASİDAE

NUTTALLİELLİDAE

KENELERİN DİREK

ETKİLERİYLE:

• Kene Felci Ixodes ricinus,

Otobius megnini, Ornithodoros

lahorensis, Hyalomma spp.

• Terleme Hastalığı Hyalomma

truncatum

• Anemi

NAKLETTİKLERİ ETKENLER

• Helmint, Protozoon, Bakteri, Riketsia,

Viruslar

• Transtadial – Transovarial Nakil

• Miasis etkenlerine ortam

hazırlamaları nedeniyle ciddi

kayıplara neden olmaktadır.

Dünyada keneler tarafından aktif

olarak bulaştırılan 300’ün

üzerinde ciddi enfeksiyon etkeni

bulunmaktadır. Bunların yaklaşık

50 adetinin varlığı ülkemizde

tahmin edilmektedir.

• Türkiye Akdeniz iklim kuşağındadır.

• Ülkemizin coğrafik yapısının değişik olması kene

populasyonu ve mevsimsel dinamiğinde farklılıklar

görülmesine neden olur.

GÖÇMEN KUŞLARIN ROTASI

• Türkiye kene faunası kuş reptil ve memelilerde 2

ailede 9 cinse bağlı yaklaşık 32 türden oluşur.

HEKİMLİK AÇISINDAN ÖNEMLİLERİ:

• Ixodes – Ixodes ricinus, Ixodes hexagonus;

• Amblyomma – Amblyomma variegatum;

• Haemaphysalis – Haemaphysalis parva,

Haemaphysalis punctata, Haemaphysalis

sulcata, Haemaphysalis inermis, Haemaphysalis

concinna,Haemaphysalis numidiana;

• Hyalomma – Hyalomma aegyptium, Hyalomma

anatolicum, Hyalomma excavatum, Hyalomma

marginatum, Hyalomma detritum, Hyalomma

dromedarii, Hyalomma rufipes

• Rhipicephalinae (subfamilies) – Boophilus,

Dermacentor, Rhipicephalus,

• Boophilus (Rhipicephalus) annulatus, Boophilus

kohlsi,

• Dermacentor marginatus, Dermacentor niveus,

• Rhipicephalus bursa, Rhipicephalus sanguineus,

Rhipicephalus turanicus.

Argas – Argas persicus, Argas reflexus,

Argas(Ornithodoros )lahorensis

Otobius – Otobius megnini.

BÖLGELERE GÖRE

KENE TÜRLERİ

Marmara Bölgesi

( Kış ort. 4 C ve Yaz ort. 27 C ) 1. Ixodes ricinus

2. Ixodes vestertilionis

3. Ixodes gibosus

4. Ixodes hexagonus(Kocaeli Province)

5. Rhipicephalus bursa

6. Rhipicephalus sanguineus

7. Rhipicephalus turanicus

8. Rhipicephalus (Boophilus ) annulatus

9. Dermacentor marginatus

10. Dermacentor niveus

11. Hyalomma anatolicum

12. Hyalomma excavatum

13. Hyalomma detritum

14. Hyalomma rufipes

15. Hyalomma marginatum

16. Hyalomma aegyptium

17. Haemaphysalis parva

18. Haemaphysalis sulcata

19. Haemaphysalis punctata

20. Haemaphysalis inermis

21. Haemaphysalis numidiana

22. Argas persicus

23. Argas (Ornithodoros) lahorensis

Bulgaria

Greece

Black Sea

Aegean Sea

Aydın, Gülanber, Efil, Göksu,Çalışır

Merdivenci, Khan,Kurtpınar,Tüzer

1. Ixodes ricinus(Manisa,Kütahya )

2. Rhipicephalus bursa

3. Rhipicephalus sanguineus

4. Rhipicephalus turanicus

5. Rhipicephalus (Boophilus) annulatus

6. Dermacentor marginatus

7. Hyalomma anatolicum

8. Hyalomma excavatum

9. Hyalomma detritum

10. Hyalomma rufipes

11. Hyalomma marginatum

12. Hyalomma dromedarii

13. Hyalomma aegyptium

14. Haemaphysalis parva

15. Haemaphysalis sulcata

16. Haemaphysalis punctata

17. Argas persicus

18. Argas(Ornithodoros)lahorensis(Afyon,Uşak)

Ege Bölgesi

Kış ort.9 C ve Yaz ort.29 C

Aegean

Sea

Kurtpınar, Merdivenci, Bakırcı, Aydın

Hoogstrall

ÜLKEMİZDE KENELERİN

TAŞIDIĞI ETKENLER

TBEv, Borelia burgdorferi , Louping ill ,Babesia divergens,

Rickettsia helvetica , Ehrlichia phagocytophyla (HGE)

Ixodes ricinus 3 konaklı

evcil ve yabani hayvanlar

Kuşlar

Türkiye’de nemli ormanlık bölgelerde yaygın (Karadeniz, Marmara, Akdeniz)

Rickettsia conorii, Rickettsia massiliae, Babesia ovis, B.bigemina

Anaplasma marginale, A.ovis, Ehrlichia canis, Babesia vogeli

Hepatozoon canis

Rhipicephalus bursa, Rh. sanguineus, Rh. turanicus 2 ve 3 konaklı

evcil ve yabani hayvanlar

Yaygın

Theileria annulata,T. lestoquardi, T.equi

KKKA, Rickettsia aeschlimanni

Hyalomma anatolicum, H. excavatum, H. marginatum,

H. detritum 2 ve 3 konaklı

evcil ve yabani hayvanlar

kuşlar

Kurak ve yarı kurak (Bozkır) alanlarda yaygın

Theileria equi, Babesia caballi,B. ovis, B. canis

Rickettsia slovaca (TIBOLA),R. sibirica

Dermacentor marginatus 3 konaklı

evcil ve yabani hayvanlar

Yaygın

Babesia ovis, B. major, B. motasi, Theileria buffeli, T. ovis

Rickettsia sibirica

Heamaphysalis parva, Hae. Sulcata, Hae. Punctata, Hae. inermis, Hae. concinna 3 konaklı

evcil ve yabani hayvanlar

kuşlar

Yaygın

Borrelia spp. (Relapsing fever)

Argas(Ornithodoros) lahorensis

Argas persicus

Argas reflexus

Çok konaklı

Hayvan barınaklar ve yuvalara bağımlı

Step soğuk bölgelerde

Türkiye’de 2002-2010 yılları arasında görülen

KKKA vakaları ve ölüm oranları

Yıllar Ölüm Vaka sayısı 2002-2003 6 150 (%4)

2004 13 249 (%5)

2005 13 266 (%4)

2006 27 438 (%6)

2007 33 713 (%4)

2008 63 1315 (%4)

2009 63 1318 (%4)

2010 49 865 (%5)

BURSA İLİ SON 3 YIL KENE

TUTUNMASI DURUMU

• Kene Tutunma Bursa İl geneli : 19 861 %85

şehir

• Kene değil : % 10 (bit,pire , arı iğnesi vb.)

• Ixodes ricinus : % 14 ( özellikle ormanlık alanlar kırsal)

• Rhipicephalus sanguineus Köpek kenesi : % 46 ( Özellikle şehir merkezleri-parklar)

• Hyalomma marginatum :%2.6 ( Orhaneli ,Keles, Harmancık , Büyükorhan, Bilecik il sınırı-

• Yenişehir, Gölcük sınırı-İznik)

• Hyalomma aegyptium-Kaplumbağa Kenesi : % 4.3 (şehre yakın mesire yerleri,parklar)

• Rhipicephalus turanicus : % 13 (şehre yakın mesire, yerleri,parklar)

• Ara Dönemler (Larva,Nimf) : %10,1 (Kozmopolit)

• Boophilus(Rhipicephalus) annulatus : 1 vaka KIRSAL

• Dermacentor marginatus : 5 vaka KIRSAL

• Haemaphysalis parva : 1 vaka KIRSAL

KKKA 1.DERECE RİSK

BÖLGESİ

Bursa İli Hyalomma marginatum

Mevsimsel Aktivite Farkı(1994-

2008)

0

5

10

15

20

25

30

Aylar

Şubat

Nisan

Haziran

Ağustos

EkimAralık

aylar

ken

e sa

yısı

Seri 1

Seri 2

Kene için uygun yaşam alanları, hastalık çıkan bölgelerle uyumlu

KKKA:

TÜRKİYE’DE

SON DURUM

* 25.6.2008’e kadar

2002-2008 yılları

3300 olgu

155 ölüm

% 5

DÜNYADA %30-80

Bursa ili

H.marginatum %1,65 (1994)

% 48 (2008)

Büyük evcil hayvanlar (sığır) Kene populasyonunun en büyük

destekçisi Transovarial nakilde rolleri olabilir

KORUMA VE KONTROL

- Bireysel korunma ve kontrol

- Biyolojik kontrol

- Kimyasal kontrol

- Aşılama

- Genetik kontrol

- Fiziksel ve Alan kontrolü

-Entegre yöntemler

-Feromonlar

• Rekombinant kene antijenlerine dayalı aşılar

– BM86 (Gavac ve TickGARD)

• Ticari aşılardır

• Boophilus annulatus’a karşı etkili

• Hyalomma türlerine etkisi çok sınırlı

– Subolesin ve diğer antijenler

• Çalışmalar devam ediyor

Feromonlar

• Kuru buz(CO2)

• 2-6 Dichlorophenol

• Metyl salisilat

• Ortho-nitrophenol

• Nanonoik asit

• 2-metyl propianik asit

• NH3 (Amonyak )

• Laktik asit

• Aseton

• Hexan

BİREYSEL KORUNMA

• Kıyafetlerin uygunluğu

• Kene kovucular ???

• Kene uyarıları

• Eğitim ve Bilinçlendirme

• Koordinasyon

• Kenenin uzaklaştırılması

• Uygun giyim

İnsektisidler

• Repellentler (böcek kovucular)

– Dietiltoluamid (DEET)

• Doğrudan cilde uygulanır

• %30-40’lık preparatlar

• 2-5 saatlık caydırıcı etki

• Sık aralıklarla kene kontrolü

• Her akşam veya riskli alanlarda 5-6 saatte bir

• Hayvanlar üzerindeki keneler el ile alınmamalı

Uluslararası Kanser Araştırma Örgütü (IACR)’nün

hazırladığı sakıncalı ilaçlar listesi (1999)

Dantron Malation

Diklorvos Nitiazid

Permetrin Triklorfon

Karbaril DDT

Klorlu hidrokarbonlar Paradiklorbenzen

Parafin

KULLANILMASI TEHLİKELİ

İLAÇLAR

KENE ÇIKARILMASI

Kontrol ve Korunma

Kimyasal Kontrol

Merada (AÇIK ALAN)??????

Ahır ve barınaklarda (KAPALI ALAN)

Hayvanlarda

ÖNEMLİ!!!!!

Mevsimsel aktivitenin bilinmesi

İlaç seçimi

İlaç kullanımı

AKARiSİT İLAÇLAR

•Organik Fosforlu Bileşikler

•Karbamat insektisitler

•Pyrethroidler

•Formamidinler

•Hormon Benzerleri

•Bitkisel yağlar (Rotenon,Origanum)

•Pyrethrin’ler

•Makrosiklik Lakton’lar (avermectin ,milbemisin)

•Diğerleri (Fibronil,imidakloprit)

2004-2008 ARAŞTIRMA VERİSİ

ETKEN MADDE ETKİ

• DELTAMETHRİN ?? %100????

• CYPERMETHRİN %81

• LAMBDA-CYALOTHRİN %77

• CYFLUTHRİN %82

• FLUMETHRİN %1 YAĞLI %100

%5-10 Su Çözeltisi %100

• Periyodik ilaçlamalar

– Yapılabilecek en etkili uygulamalardır

– Kene populasyonunu azalttır

– İlaçlama stratejileri

• Yoğun kene mücadelesi

• Stratejik kene kontrolü

(Entegre kene kontrolü)

• Minimal kene kontrolü

– Uygulama şekli

• Sığırlarda

– İşgücü gerektirmeyen, uzun etkili pour-on ilaçlar

– Et ve sütte kalıntı bırakmamalı

***Zorunlu toplu şeklinde yapılmazsa başarı şansı azdır

• Sentetik pyrethroidler de yağlı preparatlar 8

HAFTA DEĞİL!!!!!!!!!!maksimum 21-23 gün

hayvanlarda etkilidir.

• Banyo preparatlar 1-2 hafta etkilidir.

Biyolojik olarak kenenin kaç konakçılı olduğu ve

kenenin o coğrafyadaki mevsimsel dinamiği ilaç

etkinliği açısından önemlidir.

Origanum minutiflorum H., Cetin , J. E. Cilek , L. Aydin , A.Yanikoglu (2009 )

Acaricidal effects of the essential oil of Origanum minutiflorum (Lamiaceae) against Rhipicephalus turanicus (Acari: Ixodidae Veterinary Parasitology 160 359–361

Origanum onites

Coskun, S., Girisgin, O., Kurkcuoglu, M., Malyer, H.,

Girisgin, A.O., Kırımer,A., Baser, K.H., 2008. turanicus (Ixodidae). Parasitol. Res. 103, 259–261.Acaricidal efficacy of Origanum onites L. Essential oil against Rhipicephalus turanicus

• IXODIPHAGUS

• HUNTERELLUS

(HYMENOPTERALAR)

HALK VE HAYVAN SAĞLIĞI İLE

ÇEVREYİ TEHDİT EDEN UYGULAMA

HATALARI

Doz aşımı-ilaç yüklemesi ya da eksik doz kullanımı

Gereksiz ilaç kullanımı

Değişik etkenlere karşı ilaç kokteyllerinin hazırlanması

Onanmamış-ruhsatsız ya da başka amaçlarda (Veteriner, Beşeri,Zirai) üretilen ilaçların kullanılması

İlaçlarda etiket- talimat dışı kullanım

Hatalı ilaç, uygulama yolu

Zamansız ilaç kullanımı

KENE MÜCADELESİNDE

ŞEHİR MERKEZLERİNDE

YAPILAN ÇEVRE İLAÇLAMASI

DÜŞÜNDÜRÜCÜDÜR.!!!!!!!!???????

SONUÇ:

Kenelerle birlikte yaşamayı öğrenmeliyiz Kişisel korunma yöntemleri Yaşam tarzı haline gelmeli

Kenelerle mücadele Çiftlik hayvanları ve pet hayvanlar

ilaçlanmalı

Çevre ilaçlaması YAPILMAMALI!!

TEŞEKKÜRLER Bursa Valiliği Sağlık İl Müdürlüğü Tarım İl Müdürlüğü Bursa Büyükşehir Belediyesi

Veteriner Fakültesi