TÜRKİYE’DE - Konda · HAYAT TARZLARI KÜMELERİ NEDİR?.....174. KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 5 / 176 SUNUŞ Yıllar içinde gerek Hayat Tarzı araştırmalarımızda,

TÜRKİYE’DETOPLUMSALCİNSİYET RAPORU

KONDA

HAYAT TARZLARI 2018 ARAŞTIRMASI

1119

Kasım 2019

KONDA Hayat Tarzları 2018

Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet

KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 2 / 176


İÇİNDEKİLER

SUNUŞ........................................................................................................................... 5

KONDA’nın Toplumsal Cinsiyet Gözüyle Eleştirisi (Ya da Özeleştirimiz) ........................ 8

GİRİŞ ................................................................................................................................ 13

DEMOGRAFİ .................................................................................................................... 15

Temel Demografi ............................................................................................................ 15

3.1.1. Yaş ........................................................................................................................... 15 3.1.2. Eğitim ...................................................................................................................... 16 3.1.3. Çalışma durumu ..................................................................................................... 19 3.1.4. Evlenme ve medeni durum .................................................................................... 23

Kültürel Doku .................................................................................................................. 27 3.2.1. Göç ve yerleşim ...................................................................................................... 30 3.2.2. Refah ve mutluluk .................................................................................................. 35

TOPLUMSAL CİNSİYETE BAKIŞ VE ROLLER .................................................................. 37

Toplumsal Cinsiyet ......................................................................................................... 37 Hanede Cinsiyet Rolleri .................................................................................................. 41

KAMUSAL ALAN .............................................................................................................. 47

Sosyalleşme Araçları ...................................................................................................... 47 Yeme-İçme Tercihleri ...................................................................................................... 52 Sigara ve İçki................................................................................................................... 55 Tatil Tercihleri ................................................................................................................. 56

TÜKETİM .......................................................................................................................... 59

Sınıf Algısı ve Sahiplik .................................................................................................... 59 Ekonomi/Tüketim ........................................................................................................... 60 Finansal Durum ve Bankacılık ....................................................................................... 62

6.3.1. Bankacılık işlemleri tercihleri ................................................................................ 66 Alışveriş Davranışları ...................................................................................................... 68

6.4.1. Gıda alışveriş tercihleri........................................................................................... 72

BEDEN, SPOR, SAĞLIKLI YAŞAM ................................................................................... 77

Dış Görünüş ve Giyim Alışkanlıkları ............................................................................... 77 Sağlıklı Yaşam ................................................................................................................ 81

MEDYA VE MÜZİK ........................................................................................................... 87

Geleneksel Medya: Televizyon ve Gazete ..................................................................... 87 Dizi Tercihleri .................................................................................................................. 91


İnternet Kullanımı ........................................................................................................... 93 Sosyal Medya .................................................................................................................. 95 Müzik Tercihleri .............................................................................................................. 97

DİN ............................................................................................................................... 101

Dini Hassasiyetler ......................................................................................................... 101 İbadet ............................................................................................................................ 104

DEĞERLER .................................................................................................................... 107

Din, Ahlak ve Hukuk İlişkisi .................................................................................. 107 Algı ve Beklentilerde Değişim .............................................................................. 109 Çoğulculukta Değişim .......................................................................................... 112 Demokratlık /Yenilikçilik ...................................................................................... 114 Korkular ................................................................................................................ 116 Başkalarının Görüşleri .......................................................................................... 120

SİYASETE KATILIM ........................................................................................................ 123

HAYAT TARZLARI ........................................................................................................... 129

Hayat Tarzı Kümeleri ............................................................................................ 129 Kümelerde Cinsiyetler Arası Demografik Farklar ............................................... 131 Algılar ..................................................................................................................... 136 Korkular ................................................................................................................ 137 Geleneksel ve Dindar Değerler ............................................................................ 140 Modern Değerler .................................................................................................. 142 Laiklik .................................................................................................................... 143 Farklılıklara Saygı ve Hoşgörü ............................................................................. 146 Muhafazakâr Pratikler ......................................................................................... 149

Modern Pratikler ................................................................................................... 155

DEĞERLENDİRME ......................................................................................................... 160

KAYNAKÇA .................................................................................................................... 164

ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ ............................................................................................. 166

Araştırmanın Genel Tanımı .......................................................................................... 167 Örneklemler .................................................................................................................. 167

TERİMLER SÖZLÜĞÜ .................................................................................................... 172

Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler ..................................................................... 173

HAYAT TARZLARI KÜMELERİ NEDİR?........................................................................ 174


SUNUŞ

Yıllar içinde gerek Hayat Tarzı araştırmalarımızda, gerek Barometre araştırmalarımızda, gerek sivil

toplum kuruluşlarıyla ve akademisyenlerle yaptığımız ortak çalışmalarımızda sayısız

toplumsal konuyu, alanı ele aldık. Kadınların toplumdaki rolünü ve toplumun yaklaşımını

anlamayı hedefleyen birkaç çalışma da yaptık: 2007 yılında Gündelik Yaşamda Din, Laiklik

ve Türban Araştırması1, 2008 yılında Hürriyet İnsan Hakları Treni projesinin parçası olarak

Türkiye'de Kadınların İnsan Hakları Farkındalığı ve Davranışları2, 2011 yılında Kadın Adayları

Destekleme Derneği (Ka.Der) ile Siyasette Kadın Temsili3, 2015 yılında Özgecan Aslan’ın

katledilmesinin ardından Mart’15 Barometresi araştırmasının teması olarak Boğaziçi ve Koç

Üniversitelerinden akademisyenlerin işbirliğiyle Kadına Şiddet ve Devlet Algısı4 araştırması.

Bunların yanısıra Sosyal Politikalar Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Derneği (SpoD) için

eşcinsellere bakışa verilerimizi derlediğimiz kısa bir rapor hazırladık. Diğer yandan verilerimizi

kullanarak toplumsal cinsiyet açısından analiz eden akademisyenler de oldu (İlkkaracan,

Aslanbay gibi).

Cinsiyet istisnasız her araştırmamızda görüştüğümüz kişilere sorduğumuz neredeyse tek soru

olabilir. Dolayısıyla sayısız konuda kadınların ve erkeklerin birbirlerine ne derece benzeştiğine

veya ayrıştıklarına dair elimizde belki de Türkiye’de eşi benzeri olmayan bir veritabanı

bulunuyor: siyasi görüşleri ve zaman içindeki değişimler, hayalleri, ne derece sabırlı oldukları,

alışveriş tercihleri, sosyal medya kullanımları, sokakta ne kadar güvensiz hissettikleri,

hayalleri, parayla ilişkileri, nelerle mutlu olup nelere öfkelendikleri, yolsuzluğa bakışları,

eğitim sisteminden beklentileri gibi konularda kadın veya erkek olmanın fark yaratıp

yaratmadığını ortaya koyabiliyoruz.

Analizlerimizde cinsiyetin fark yaratıp yaratmadığını mutlaka ele alıyor ve dikkate değer fark varsa

veya beklentinin aksine yoksa raporlarımızda not ediyor ve yorumlamaya gayret ediyoruz.

Bulgularımız tekrar tekrar cinsiyeti en temel demografik verilerden biri olarak

değerlendirmemizin, toplumu tanımadaki temel taşlardan biri olarak görmemizin ne kadar

yerinde olduğunu gösteriyor.

Şimdiye kadarki araştırmalarımız meselenin özüne dair iki çok önemli bulguyu ortaya çıkarıyor ki bu

iki bulgu aynı zamanda birçok ezberi de kırıyor:

1. Kadınlarla erkeklerin görüşleri arasındaki farklar farklı cinsiyetlere sahip olmalarından

kaynaklanmıyor. Bu farkları temelde farklı eğitim seviyelerine, dindarlık seviyelerine, çalışma

durumlarına sahip olmaları ve daha genel anlamda toplumsal hayata ne derece katıldıkları

veya katılabildikleri yaratıyor.

2. Kadınların toplumdaki yerine ve toplumsal cinsiyet eşitliğine dair bir diğer temel bulgumuz

kadınlara biçilen rolün muhafazakârlıkla, yani bir yandan geleneklere bağlı kalma ve

1 http://konda.com.tr/tr/rapor/gundelik-yasamda-din-laiklik-ve-turban-arastirmasi/ 2 http://konda.com.tr/tr/rapor/turkiyede-kadinlarin-insan-haklari-farkindaligi-ve-davranislari-arastirmasi/ 3 http://konda.com.tr/tr/rapor/siyasette-kadin-temsili/ 4 http://konda.com.tr/tr/rapor/kadina-siddet-ve-devlet-algisi/

http://konda.com.tr/tr/rapor/gundelik-yasamda-din-laiklik-ve-turban-arastirmasi/

http://konda.com.tr/tr/rapor/turkiyede-kadinlarin-insan-haklari-farkindaligi-ve-davranislari-arastirmasi/

http://konda.com.tr/tr/rapor/siyasette-kadin-temsili/

http://konda.com.tr/tr/rapor/kadina-siddet-ve-devlet-algisi/


yeniliklere daha kapalı olma niyetiyle, diğer yandan dindarlık seviyesiyle iyice içiçe geçmiş

olduğudur.

Bu tespiti ilk defa 2008 yılındaki Hayat Tarzları araştırmamızda net biçimde yapmıştık. Bu raporun

temeli olan Hayat Tarzları 2018 araştırmasıyla kadınların aradan geçen 10 yıl içinde

toplumsal hayata daha fazla katıldıklarını, katılmalarının toplum gözünde daha kabul görür

hale geldiğini ve buna rağmen başka konularda muhafazakârlıkların devam ettiğini

görüyoruz.

Diğer yandan özellikle Barometre araştırmaları Türkiye’de kadınların ve erkeklerin toplumun iki

ucuna doğru ayrıldığına işaret ediyor. Bir uçta eğitimi, geliri yüksek, dine daha uzak, kendi

hayat tarzını Modern olarak nitelemeye daha meyilli, şehirli, gündelik pratikleri yoğun, daha

fazla metaya sahip, kamusal hayatta daha aktif ve daha genç bir küme var ve bu küme daha

erkek-yoğun. Bu ucun toplumun makbul sayılan özelliklerine daha fazla sahip ve güce daha

yakın olduğunu iddia edebiliriz. Kadınlar ise daha eğitimsiz, geliri daha düşük, daha dindar

ve muhafazakâr, kırsalda, toplumsal hayata az katılan tarafta yoğun. Zaten alan literatürü de

toplumsal cinsiyet konusunun tek başına ele alınamayacağını, sınıf, kimlik, kentleşme gibi

konularla içiçe olduğunu iddia ediyor.

Bütün bu çalışmalarımıza, eforlarımıza ve tespitlerimize rağmen, toplumsal cinsiyet konusunun

şimdiye dek KONDA’nın hâlâ eksik ve kör noktalarından biri olarak kalmış olduğunu

söyleyebiliriz. Elimizin altında böylesi bir altın madeni yatmasına ve toplumsal cinsiyet

meselesinin, çevre meselesi gibi toplumun dönüşümünde en önemli alanlardan biri olduğu

inancımıza rağmen, sadece bu alana odaklanan bir çalışma, bir analiz yapmamış olmamızı

ayıbımız olarak görüyoruz.

Diğer yandan, bu çalışma özellikle özel sektörün dönem dönem dile getirdikleri talepleri karşılama

amacı da taşıyor. Birçok kurum ve marka bizden kadınların durumuna yönelik, farklı

çerçeveleri olan analizler talep etti. Çalışan kadınların sıkıntılarından, farklı bir müşteri

kategorisi olarak kadınlara, ev kadınlarını toplumsal hayata daha fazla dahil edebilmekten,

sosyal medya alışkanlıklarına kadar kadınları ve kadınlarla erkekler arasındaki farkları

anlamaya yönelik talepler geldi. Fakat, sıklıkla taleplerini tam olarak ifade etmekte sıkıntı

çekmeleri, kadınları bir müşteri kategorisinin ötesinde anlama çabalarının kısıtlı kalması veya

Türkiye genelinde kadınların durumu hakkındaki veriler konusunda yetersiz bilgiye sahip

olmaktan dolayı reel durumla örtüşmeyen taleplerde bulunmaları gibi durumlarla karşılaştık.

Bu durum kısmen bizim de taleplerini anlayarak ihtiyaçlarını karşılayacak donanıma sahip

olmamamızdan, belki de bizim de toplumsal cinsiyet konusuna hakim olmamamızdan

kaynaklanıyor olabilir. Dolayısıyla bu talepler vesilesiyle de toplumsal cinsiyete odaklanan bir

çalışma yapamadık.

Bu rapor bütün bu koşulların sonucunda ortaya çıktı. Hayat Tarzları araştırmasını5 tasarlarken,

esasen toplumsal cinsiyet gözüyle bakmadık. Bu raporda ele alacağımız konuları seçerken

de toplumsal cinsiyet literatürünün temel konuları üzerine oturtma kaygısı gütmedik. Sadece

5 Araştırma hakkında ayrıntılı bilgi için raporun sonunda yer alan Araştırmanın Künyesi ve Hayat Tarzı Kümeleri Nedir?

Bölümlerine bakınız


bir durum tespiti yapabilmeyi, bir fotoğraf çekmeyi 2018 yılında Türkiye’de kadınların ve

erkeklerin nasıl yaşadıklarını, neler düşündüklerini toplumsal cinsiyet meselelerine, cinsiyet

rollerine nasıl baktıklarını ve son olarak 2008’den bu yana on yıl içinde nelerin değiştiğini

ortaya koymayı amaçlıyoruz. Normatif bir bakış açısından mümkün olduğunca kaçındık.

Örneğin kadınların eğitim seviyesinin artması veya erkeklerin daha fazla ev işi yapmaları daha

eşitlikçi bir topluma, bizce şu ankinden daha olumlu bir duruma işaret etse de, durumun ideal

olarak ne olması gerektiğine dair, zaman zaman kaçınamasak da, pek yorum yapmamaya ve

reel durumla ideal olanı karşılaştırmamaya özen gösterdik. Ancak tartışıldığını bildiğimiz bu

tür konu ve durumları mümkün olduğunca ortaya çıkarmaya, bulgusunu anlaşılır hale

getirmeye ve görünür kılmaya odaklandık.

Bu raporda ayrıca sebep-sonuç ilişkileri de aramadık ve sadece ilişkilerin bulunduğu durumlarda bu

ilişkilere dikkat çekmeye çalıştık. Örneğin kadınlar daha eğitimsiz oldukları için mi daha

dindar oldukları, yoksa daha dindar oldukları için mi daha az eğitim gördükleri türünde sebep-

sonuç ilişkilerini ortaya çıkarma amacı da taşımıyoruz.

Bu raporumuzun toplumsal cinsiyet tartışmalarına bir nebze bir katkısı olabilirse, hele ki toplumsal

cinsiyet eşitliğine uzun vadeli ve dolaylı bir katkısı olabilirse amacına ulaşmış sayabileceğiz.

Toplumsal cinsiyet literatürü açısından nihayetinde amatör olarak değerlendirilebilecek bir

ruhla kaleme aldığımız bu raporun toplumsal cinsiyet açısından sadece sözlü olarak değil,

yazılı olarak eleştirilmesini, yeni araştırmalara ve işbirliklerine vesile olmasını dileriz. Bu

dileğimizde samimi olduğumuzu göstermek için çuvaldızı önce kendimize batırdık ve raporun

ilk bölümünde KONDA’yı toplumsal cinsiyet açısından dilimiz döndüğünce eleştirerek bir

bakıma özeleştiri yapmaya çalıştık.


KONDA’nın Toplumsal Cinsiyet Gözüyle Eleştirisi (Ya da Özeleştirimiz)

Bu rapor vesilesiyle çuvaldızı kendimize batırmak, kendi çalışmalarımıza toplumsal cinsiyet gözüyle

bakarak herkesten önce biz eleştirmek istedik.

Toplumsal cinsiyet nedir?

İlk olarak toplumsal cinsiyetin ne demek olduğunu kendi ifademizle kısaca tanımlamamızda fayda

var. Toplumsal cinsiyet, cinsiyetten farklıdır. Cinsiyet kromozomlara göre olan biyolojik ayrımı

tanımlar. Toplumsal cinsiyet ise bu biyolojik cinsiyetlerin üzerine, kadın ve erkek olmaya dair

toplumun yüklediği tanımlar ve algıladığı farklar olarak açıklanabilir. Örneğin kadınların ev

işleri ve çocuk bakımı için, erkeklerinse çalışıp para kazanmak için daha uygun oldukları

konusundaki varsayım, toplumsal cinsiyet kavramının konusudur. Diğer bir ifadeyle

kadınların özel alanla, erkeklerinse kamusal alanla özdeşleştirilmesi cinsiyetlerinden ileri

gelen bir durum değil, toplumların bu iki cinsiyete uygun gördüğü, toplumsal hayatı

düzenlemede kullandığı ayrımlardır. Benzer şekilde kadınların sevgi, fedakarlık ve

duygusallıkla, erkeklerinse rasyonellikle, nesnel düşünceyle özdeşleştirilmesi de toplumsal

cinsiyetle ilgili bir meseledir ve kadınların ve erkeklerin “doğaları gereği” değildir. Sonuçta

kadınlara ve erkeklere farklı rollerin yüklendiği, örneğin kadınların ailenin reisi olmasının

kabul edilir, hatta beklenir olduğu toplumlar da var. Toplumsal cinsiyet çalışmaları da tüm bu

konuları inceleyen akademik alandır. Toplumsal cinsiyet kavram olarak kadın çalışmaları,

feminist çalışmalar ve queer çalışmalarının merkezinde yer alır.

Bu bölümde amacımız, KONDA’nın söylemine, çalışma alanlarına, çalışma biçimine bu alandan bakıp

kendi dilimizin yettiğince, kendi görebildiğimiz kadarıyla eleştirmek ve anlamak.

Ataerkil söylem

Önce ataerkil söylemin ne olduğunu kısaca ve sade bir dille açıklayalım. Ataerkil ya da erkek egemen

toplum erkeklerin, erkek olmanın, erkekliğe atfedilen özelliklerin, erkeklerin yaptıklarının,

yapmak istediklerinin, söylediklerinin kadınlarınkinden daha makbul sayıldığı bir toplumdur.

Erkekler ve kadınlar arasında hiyerarşik bir ilişki bulunan ve erkeğin üstte olduğu bir

toplumdur. Ataerkil söylem ise gerek erkeklerin gerek kadınların böylesi bir toplumdaki

beklentilere göre davranmasını sağlayan söylem olarak tanımlanabilir. Örneğin bir kadın için

“duygusal davranıyor” demek, kadınlarla ilgili cinsiyetçi bir yargı üretilmesine neden olur. Bu

ifadeyi kullanan kişi kadınların da erkeklerin de duygusal davrandığına, cinsiyetin fark

yaratmadığına inansa dahi, baskın olan ataerkil söylemle konuşmuş olur. İfadenin ve yargının

dilde tekrar dolaşıma girmesine, ataerkil olan bu yargının tekrar edilmesine ve dayandığı

söylemin yeniden üretilmesi anlamına gelir. Masumane zannedilen, “şakayla karışık”, sadece

dilde kalan “adam gibi”, “elinin hamuruyla” gibi cinsiyetçi ifadelerin kullanılmasına erkeğin

kadından üstün sayıldığı ataerkil söylemi tekrarladığı için karşı çıkılır.

KONDA’da ataerkil söylem

KONDA’ya ataerkil söylemi yeniden üretmek konusunda en fazla eleştiri, anket formu tasarımı ve

formlarda kullanılan dil konusunda yapılabilir. Toplumun ne derece ataerkil veya toplumsal

cinsiyet açısından ne derece eşitlikçi olduğunu anlamaya yönelik birçok sorumuzun, aslında


sırf sorduğumuz için ve daha ziyade sorma şeklimizden dolayı ataerkil söylemi tekrar ürettiği

eleştirisi yapılabilir.

Kişilerin çalışma durumuna dair sorumuzun cevap seçenekleri arasında yer alan

“tüccar/sanayici/işadamı” seçeneğindeki işadamı terimi, iş sahiplerinin tümünün erkek

olduğunu varsayıyor ve bu algıyı yeniden üretiyor. Dolayısıyla bu seçenekte işadamı ifadesini

işadamı/işkadını veya iş insanı şeklinde değiştirmek daha eşitlikçi olacaktır.

Çalışma durumuna dair sorumuzda Çalışmıyor alt başlığı altında yer alan “ev kadını” seçeneği üç

açıdan eleştirilebilir. İlk olarak, ev kadınları evde temizlik, alışveriş, yemek yapmak, çamaşır,

bulaşık, çocuk bakımı gibi birçok iş yaparlar ama bu işleri karşılığında ücret almazlar.

Feminist literatür ev kadınlarının yaptıkları bu tür işleri hane içi ücretsiz emek olarak

değerlendiriyor ve çok farklı yönleriyle ilgili birçok inceleme yapmış ve yapmaya devam ediyor.

Ev kadınlarını işleri karşılığında ücret almadıkları için “çalışmıyor” olarak değerlendirmek,

feminist literatüre göre işlerini görünmez kılıyor ve değersizleştiriyor. Dolayısıyla ev kadını

kategorisine “çalışmıyor” altbaşlığı altında yer vermek esasen erkeklerin dışarıda ücret

karşılığı yaptığı işlerin görünür ve değerli, ev kadınlarının hanede ücretsiz yaptığı işlerin

görünmez ve değersiz görüldüğü ataerkil bakış açısının bir ürünü ve bu bakış açısını, söylemi

tekrardan üretiyor.

Ev kadını kategorisiyle ilgili yapılabilecek olan ikinci eleştiri, aslında sadece ev kadınlarını

ilgilendirmiyor. Çalışma durumuna dair sorunun soruluş şekli, sadece tam zamanlı olarak

çalışanları çalışan olarak değerlendiriyor ve yarı zamanlı çalışan öğrencilerin, emeklilerin,

parça başı iş yapan ev kadınlarının çalışmaları, istihdamdaki payları hakkında bilgi edinmeye

fırsat vermiyor ve dolayısıyla ev kadınlarının bu tür çalışmalarını yine görünmez kılıyor ve

değersizleştiriyor.

KONDA araştırmalarında yıllardır tutarlı bir biçimde görüştüğümüz kişilerin binde 3’ü erkek ve

çalışma durumu için “ev kadını” seçeneğini tercih ediyor. Bu durum anketör veya veri

girişçilerin işaretleme hatasının ötesinde bir olgu gibi görünüyor ve bu oran erkekler

genelinde binde 5 ila 7’ye denk geliyor. Dolayısıyla Türkiye’de evde oturan, çocuk bakan

erkekler var olduğu konusunda bir ipucuna sahip olsak da kişi sayısının düşüklüğünden

dolayı profillerini ortaya koymamız mümkün olmuyor. Ev kadını kategorisi üçüncü olarak

hanede çalışmayan ve ev işlerini yapan veya çocuklara bakan kişinin kadın olduğunu

varsaydığı için de eleştirilebilir. Elbette Türkiye’de bu kişi çok yüksek olasılıkla kadın oluyor

ama daha başından bir cinsiyet yüklemek, bu kişinin kadın olmasının beklendiğine işaret

ediyor ve yine ataerkil söylemi yeniden üretiyor. Toplumsal cinsiyet literatüründe başka diller

için “ev kadını” yerine cinsiyet çağrıştırmayan alternatifler önerilse de Türkiye’de pek

gündeme gelmiş bir konu değil.

Ev kadını kategorisine dair bu eleştiriler ışığında hane içi ücretsiz emeğin, yarı zamanlı veya parça

başı çalışma düzenlerinin vs. daha görünür hale getirilmesi amacıyla farklı sorular

geliştirilebilir.

Araştırmalarımızda toplumun kadının toplumdaki rolü, kamusal hayata katılımı, toplumsal cinsiyet

rolleri hakkında ne düşündüğünü öğrenmek için birçok deyimi, genelgeçer yargıyı


kullanıyoruz. “Erkek adam ağlamaz”, “Erkek döver de, sever de”, “Kadın çalışmak için

eşinden izin almalıdır”, “Kadınlar narindir, erkeklerin yaptığı bazı işlerde çalışmaları uygun

değildir”, “Kadınlar doğaları gereği iyi yönetici olamazlar”, “Bu evde yaşayan erkek(ler)

düzenli olarak cuma namazı kılar” gibi ifadeleri görüştüğümüz kişilere okuyor ve bu ifadelere

ne derece katıldıklarını soruyoruz. Araştırmalarımızla, saha çalışmaları sırasında toplumu

dönüştürmeyi değil, mevcut durumu ölçmeyi hedefliyoruz. Bundan dolayı toplumda

genelgeçer olduğunu düşündüğümüz söylemi kullanmaya çabalıyoruz. Bu ifadeleri

sormamızın sonucunda katılmadıklarını, ele aldığımız bu konularda ataerkil söylemle

hemfikir olmadıklarını ortaya koyabilsek dahi, konuları bu halleriyle ifade etmek yine ataerkil

söylemi yeniden ürettiği, genelgeçer düşünce yapısının bu olduğu varsayımının araştırma

vesilesiyle tekrarlanmış olduğu gerekçesiyle eleştirilebilir. Bu ifadeler “Erkek de, kadın da

ağlar” ve “Çalışmak isteyen kişi eşinden izin almalıdır” gibi cinsiyet açısından nötr

alternatiflerle değiştirilebilir.

Örtünme durumuna dair sorumuz da toplumsal cinsiyet açısından eleştirilebilir. Araştırmalarımızla

“Eşiniz veya siz, sokağa çıkarken başınızı örtüyor musunuz? Nasıl örtüyorsunuz?” şeklinde

bir soru soruyor ve kadınların ve erkeklerse eşlerinin örtünüp örtünmedikleri, örtünüyorlarsa

örtünme şeklini başörtüsü, türban ve çarşaf-peçe arasından hangisiyle tanımladıkları

hakkında bilgi ediniyoruz. “Türban” konusu özellikle Ak Parti’nin ilk dönemlerinde siyasetteki

tartışmaların temel konularından biri olduğundan, örtünmenin siyasi görüşlerle olan ilişkisini

anlamak bizim için önemliydi. Örtünmenin sadece siyasetle değil, dindarlık ve

muhafazakârlıkla, hayat tarzıyla ve kadının toplumdaki yerine ve özgürlüklere dair görüşlerle

ilişkisinden dolayı bu soruyu hâlâ düzenli olarak sormaya devam ediyoruz. Halbuki toplumsal

cinsiyet literatürüne göre, kadının örtünüp örtünmemesi ataerkil toplumda kadınla erkek

arasındaki hiyerarşiyle ilişkili ve kadınları normal sayılandan, olması gerekenden farklı

olduğunu “işaretliyor.” Örtünme durumunu araştırmalarda önemli bir demografik özellik

olarak nitelendirmemiz, diğer birçok kimlikle ilgili söylenebileceği gibi, bu pratiğin önemli bir

ayrım olduğunu düşündüğümüz varsayımıyla eleştirilebilir.

2016 yılı sonunda Ak Parti’nin, TBMM Genel Kurulu'na cinsel istismar suçunda yargılamaya ilişkin

olarak bir önerge getirmesi kamuoyunda hararetle tartışılmış ve tepki çekmişti. Önergeye

göre, “cebir, tehdit, hile veya iradeyi etkileyen başka bir neden olmaksızın işlenen cinsel

istismar suçunda, mağdurla failin evlenmesi durumunda hükmün açıklanması geri

bırakılıyor” ve hüküm verilmiş ise infazın ertelenmesine karar veriliyor. Toplum genelinin bu

konudaki görüşünü daha iyi anlayabilmek için tartışmaların dilini yeterince sorgulamamış ve

“Sizce kızlar için evlilik yaşı en az kaç olmalıdır?” ve “Sizce erkekler için evlilik yaşı en az kaç

olmalıdır?” şeklinde iki soru sormuştuk. Toplumsal cinsiyet literatürüne göre kız ve kadın

arasındaki ayrım sadece bireyin yetişkin olup olmadığına dair bilgi veriyor. Halbuki ataerkil

söylem ayrımı cinsel deneyim üzerinden yapıyor. Dolayısıyla “Sizce kızlar için evlilik yaşı en az

kaç olmalıdır?” iki açıdan sorunlu görülebilir. Hem 18 yaşına gelip yetişkinliğe erişmemiş olan

kızların evlenmesinin normal kabul edilebileceği, hem de ataerkil bir toplumda sorulduğu için

evlilikle cinsel deneyimi özdeşleştirmiş oluyor ve henüz evlenmemiş oldukları için kız

ifadesinin kullanılabileceği varsayımını içeriyor. Üstüne üstlük “kızlar” ifadesine karşılık dengi

olan “oğlanlar” veya “erkek çocuklar” değil, “erkekler” ifadesi kullanılmış.


Kadın-erkek arasındaki ilişkinin normal ilişki biçimi olduğunu varsaymak

Toplumsal cinsiyet çalışmaları zaman içinde kadınlarla erkekler arasındaki eşitsizlikleri ortaya

koymanın ötesine geçti ve queer çalışmalarıyla eleştirel teorinin niteliği değişti. Queer

literatürün kabaca iki eleştirisi olduğu söylenebilir. İlk olarak, biyolojik olarak cinsiyetin kadın

ve erkek şeklinde iki zıt kategoriye ayrılamayacağını, biyolojinin de nihayetinde diğer temel

bilimler gibi ataerkil kafa yapısının bir ürünü olduğunu veya başka bir ifadeyle sonuçta temel

bilimlerin ataerkillikten muaf olmadığını iddia ediyor. Mavi gözlü olmakla kahverengi gözlü

olmak arasındaki ayrıma anlamlar yükleyip, insanları buna göre ayırmak ne kadar afaki ise,

kadın ve erkek olarak ayırıp anlamlar yüklemenin de aslında bu kadar afaki olduğunu iddia

ediyorlar. Bu eleştiri başta şaşırtıcı gelebilir ama eleştiriyle kastedilen şu: ataerkil kafa yapısı,

biyoloji bilimine yaslanmış olarak bazı insanları kadın diye etiketleyip ardından kadın olarak

etkilenmiş olan bu insanların doğurmasının, çocuk bakmasının, çocuk baktığı için

çalışmamasının da doğal olduğunu iddia etmeye kadar ilerliyor. Sonuçta aynı bilim, insanları

kafataslarının yapısı üzerinden ayırarak beyazların üstün ırk olduğunu da “bilimsel olarak

ortaya koymuştu.” Kadın-erkek ayrımıyla ilgili bir diğer eleştiri de cinsiyet değişiminin

mümkün olması, hormon, kaslılık gibi kadın veya erkek ayrımını gösterdiği iddia edilen birçok

biyolojik unsurun aslında çok değişken olması.

KONDA’nın istisnasız her araştırmasında cinsiyet bilgisi toplaması, yani en temel demografik

özelliklerden biri olarak cinsiyeti belirlemiş olması da bundan dolayı eleştirilebilir.

Queer literatürün ataerkillikle diğer bir eleştirisi, herkesin heteroseksüel olduğunu varsayması. Yani

kadınların cinsel olarak erkeklerle, erkeklerin cinsel olarak kadınlarla ilgilendiğini

varsayması, heteroseksüel olmanın “normal” olan davranış olduğunu varsayması, yani

heteronormatif olması. Bu varsayım, sadece toplumdaki eşcinselleri, ya da daha kapsayıcı

tanımıyla LGBTİ (lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel ve interseks) olanları tanıyıp

tanımama meselesiyle ilgili değil. Türkiye’de çok tartışılmasa da, dünya genelinde eşcinsel

evlilik meselesi mesela şu açıdan önemlidir: Bir kadınla erkeğin evliliği sonucunda tanınan

hakların, miras haklarının veya kazanılan toplumsal meşruiyetin heteroseksüel olmayan

ilişkiler için de tanınması.

KONDA olarak zaman zaman araştırmalarımızda toplumun ne derece özgürlükçü olduğunu

anlayabilmek için heteronormatif söylemi de sorgulayan sorular sorduk. “Kızımın veya

oğlumun farklı cinsel tercihleri olabilir” ve “Çocuğumun öğretmeni eşcinsel olabilir” ifadeleri,

eşcinselliğin toplumsal ayıp veya suç olarak algılanıp algılanmadığı gibi konularla ele aldık.

Buna rağmen ilişkilere, evliliğe dair birçok sorumuz normalin kadın ve erkek arasındaki ilişki

olduğunu varsayıyor: “Bir kadınla bir erkeğin beraber yaşamaları için dini nikah şarttır”,

“Televizyonda kadın ve erkeklerin yakınlaşma sahneleri yasaklanmalıdır.”

Saha çalışmalarında kadın-erkek eşitliği

KONDA’da özellikle Türkiye genelini temsil eden saha çalışmalarında yaş ve cinsiyet kotası

kullanıyoruz. Tipik olarak bir anketörün bir mahallede yapacağı 18 görüşmenin 9’unu

kadınlarla, 9’unu erkeklerle yapmasını kıstas olarak koyuyoruz. Cinsiyet kotası kullanılması,

cinsiyete gereğinden fazla önem atfedilmesi gibi bir iddiayla eleştirilebilir. Fakat Türkiye gibi

ataerkil bir toplumda, bir kadının tanımadığı biriyle anket yapmak gibi bir sebeple konuşması

uygun bulunmayabildiği için, kadınlarla, özellikle de genç kadınlarla anket yapmak erkeklerle


anket yapmaya kıyasla daha zor. Kadın-erkek dağılımına önem vermememiz durumunda

görüşülen erkeklerin oranı yüzde 50’nin epeyi üzerine çıkabiliyor. Nitekim Hayat Tarzları

araştırmasında görüştüğümüz 5793 kişinin yüzde 52’si erkek, yüzde 48’i kadın. Üstelik genç

kadınlar en az temsil edilen küme olmuş. Halbuki 2017 Türkiye İstatistik Kurumu’nun Adrese

Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre bu oranlar yüzde 50,2 ve yüzde 49,8.

Saha çalışmalarında toplumsal cinsiyete dair inceleyebileceğimiz diğer bir alan, KONDA için il

sorumlusu, anketör, ekip şefi, kontrolör vs. olarak proje temelli çalışanlarda kadın-erkek

çalışan dengesi, eşcinsellerin çalışabilmesi, eşit işe eşit ücret gibi konular olabilir. Bunun için

çalışanların pozisyonları, aldıkları ücretler, cinsiyet dengesi veri olarak ele alınıp incelenebilir.

Kendimiz için sonuç

Bu tespitler ve özeleştiriler ışığında bizim de toplumsal cinsiyet eşitliği meselesinde daha çok yol

almamız gerektiği anlaşılıyor. Araştırmacı kimliğimizle yaşadığımız toplumun algılarını,

beklentilerini, korkularını, değerlerini, pratiklerini, fikirlerini, kanaatlerini öğrenmeye

çalışırken elbette toplumun ve en azından ortalama sade vatandaşın zihin dünyasına ve

diline değen bir yerden temalar ve sorular tasarlamanın hafifletici sebep sayılabileceği gibi

bir mazeretimiz olsa da, hayatla ve toplumla beraber bizim de değişim ihtiyacında olduğumuz

galiba yeterince açık.

KONDA Araştırma ve Danışmanlık


GİRİŞ

Hayat Tarzları araştırması 31 Mart – 1 Nisan 2018 tarihlerinde Türkiye genelinde; 36 ilde, 291 ilçede,

951 mahallede toplam 5793 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Her

mahallede 6 kişi ile görüşülmüştür. Bu araştırma ile ülke genelinde insanların siyasete, dine,

geleneksel değerlere bakış açısı gibi genel değerleri, tüketim alışkanlıkları, korkuları, yemek

alışkanlıkları gibi birçok pratik hayatı ilgilendiren davranış biçimleri toplumsal cinsiyet

perspektifinden anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda bu rapor birçok yönden ülkede

yaşayan kadınların değerlerini, pratiklerini karşılaştırmalı olarak incelemeyi amaçlamaktadır.

Ayrıca 2008 yılı Hayat Tarzları araştırması bulgularıyla yapılan karşılaştırmalar sayesinde son

on yılda ne yönde değişimler yaşandığı anlaşılmaya çalışılmaktadır.

Rapor on bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde (3. Demografi) görüşülen kişilerin demografik bilgileri

kadın, erkek ve ev kadını ayrımında incelenmektedir. Toplumda kadının yerini ve özelliklerini

anlamaya çalıştığımız bu bölümde görüşülen kadınların yüzde 66’sını oluşturan ev

kadınlarının ayrı bir kategori olarak yer almasının ülkede yaşayan kadınların demografik

yapısının katmanlar olarak daha iyi anlaşılmasını sağlayacağı düşüncesindeyiz. Bu bölümün

ilk kısmında yaş, eğitim, çalışma durumu, medeni durum gibi temel demografik özelliklerin

yanısıra ikinci kısmında etnik ve dini aidiyetler, göç ve yerleşim gibi kültürel dokuya dair

bulgular ele alınmaktadır. Raporun daha sonraki bölümlerinde kadınlarla erkeklerin davranış,

alışkanlık, sahiplik gibi alanlardaki farklarını bir çerçeveye oturtabilmek amacıyla bir sonraki

bölüm (4. Toplumsal Cinsiyete Bakış ve Roller) toplumun toplumsal cinsiyet konularındaki

görüşlerini ve ev içi rol dağılımlarını ortaya koymaktadır. Ardından gelen 5 bölüm (5. Kamusal

Alan; 6. Tüketim; 7. Beden, Spor, Sağlıklı Yaşam; 8. Medya ve Müzik; 9. Din) kadınların ve

erkeklerin sosyal hayatlarını, davranışlarını, tercihlerini, beğenilerini, alışveriş ve tüketim

alışkanlıklarını, gündelik pratiklerini, medya ve sosyal medya tercihlerini ve ibadet

alışkanlıklarını ele alarak farkları ve benzerlikleri ele almaktadır. Algı, beklenti, çoğulculuk,

demokratlık, korku gibi alanları ele alan bir sonraki bölüm (10. Değerler) kadınların ve

erkeklerin farklı yaklaşımlarının yanısıra eğitim, yaş, yerleşim yeri ve medeni durumun bu

yaklaşımlara etkileri üzerine kurulmuştur. Ardından 11. Siyasete Katılım bölümü siyasi tercih,

sağ-sol ekseninde konum ve siyasete katılımı irdelemektedir. Bulguları ortaya koyan son

bölümde toplumsal cinsiyet konusu (12. Hayat Tarzları) Hayat Tarzları araştırmalarının en

temel ürünü olan hayat tarzları kümeleri üzerinden ele alınmaktadır. Değerleri ve gündelik

pratikleri açısından birbirlerinden oldukça farklı olan 9 hayat tarzı kümesinin her biri kısaca

anlatıldıktan sonra hem kümeler birbirleriyle, hem her bir küme içinde kadınlarla erkekler algı

ve korkuları, modern, dindar ve geleneksel pratikleri ve değerleri, laikliğe ve farklılıklara

yaklaşımları açısında karşılaştırılmaktadır. Son bölümde (13. Sonuç) ise raporun genel

bulguları tartışılmaktadır.



DEMOGRAFİ

Temel Demografi

3.1.1. Yaş

Yaş dağılımlarına bakıldığında 2018 yılında örneklemin 3 ana gruba neredeyse eşit dağıldığı

görülmektedir. 2008-2018 yılları arasında yaş grupları dağılımı kıyaslandığında ise toplam

örneklem içinde 15-32 yaş grubunda 10 yıl içindeki düşüş dikkat çekicidir. Türkiye nüfusunda

yaşlanma ve doğurganlık oranlarında düşüş son yıllarda dikkat çekilen bir gelişmedir. Bu

düşüşte bu durumun etkili olabileceği düşünülmektedir. Ancak örneklem seçiminin de etkili

olabileceği gözlerden kaçmamalıdır. Ev kadınları arasında ise 15-32 yaş grubunun oranı

diğerlerine göre düşüktür. İlkkaracan’ın (2012) çalışmasına göre Türkiye’de evli kadınların

kendileriyle aynı eğitim seviyesindeki bekar kadınlara göre işgücüne katılma olasılığı

neredeyse yarıdan daha azdır.6 Dolayısıyla 15-32 yaşın hem kadınların eğitim aldığı süreyi

kapsaması hem de bekar olma olasılıklarının yüksek olduğu bir aralığı kapsadığı düşünülürse

bu oranın düşük olması şaşırtıcı değildir. Nitekim üniversite mezunu kadınların en yüksek

olduğu yaş grubu yüzde 22 ile 15-32 yaş grubu arasındadır.

6 İlkkaracan, 2012, p.20

38

35

23

31

35

42

32

30

34

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Yaş dağılımı (2018)

15 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

41

43

35

33

34

38

27

23

26

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Yaş dağılımı (2008)

15 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş


3.1.2. Eğitim

Türkiye’de kadınlar erkeklerden daha az eğitimlidir. Kadınlar ortalamada 7,8 yıl, erkekler ise 9,3 yıl

eğitim görmüşlerdir. Kadınların yüzde 10’u okur yazar değildir, yüzde 51’i ortaokul

seviyesinde, yüzde 25’i lise seviyesinde eğitim almıştır. Buna karşılık erkeklerin yüzde 3’ü

okur yazar değildir ve ortaokul ve lise seviyesinden eğitimi olanlar sırasıyla yüzde 45 ve yüzde

33 oranındadır.

Her bir eğitim seviyesi için cinsiyet dağılımında ise en eğitimsizlerin ağırlıklı olarak kadın, en

eğitimlilerin ise ağırlıklı olarak erkek olduğu görülüyor. Okuma yazma bilmeyenlerin yüzde 78

ile büyük çoğunluğunun kadın olması yeni bir bilgi olmasa da, bu kümenin belli bir yaşın

üzerindeki kadınlardan ibaret olduğu algısının çok da doğru olmadığını gösteriyor. Eğitim

seviyesi arttıkça erkekler çoğunlukta olsa da, ilköğretim/ortaokul, lise ve üniversite

seviyelerinde, kadınların oranı yüzde 41-42 ile oldukça sabit devam ediyor.

3

10

14

1

3

4

26

35

48

18

14

14

33

25

18

4

3

1

13

10

2

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Eğitim seviyesi (2018)

Okuryazar değil Diplomasız okur İlkokul mezunu

İlköğretim / Ortaokul mezunu Lise mezunu Yüksek okul mezunu

Üniversite mezunu Yüksek lisans Doktora

40

42

36

41

42

56

70

78

49

60

58

64

59

58

45

30

22

51

%0 %50 %100

Yüksek lisans

Üniversite mezunu

Yüksek okul mezunu

Lise mezunu

İlköğretim / Ortaokul mezunu

İlkokul mezunu

Diplomasız okur

Okuryazar değil

Türkiye

Eğitim seviyesine göre cinsiyet dağılımı

Kadın Erkek


2008 yılından 2018 yılına gelindiğinde kadınların eğitim seviyesinde bir ilerlemeden bahsetmek

mümkündür. 10 yıl öncesine göre lise altı eğitim alanların7 oranı yüzde 74’den yüzde 62’ye

gerilemekte, üniversite mezunu kadınların oranı ise yüzde 13,4’e ulaşmaktadır. Hatta genç

kadınlarda üniversite mezunlarının oranının yüzde 22’ye çıktığı görülmektedir. Bu oranla 15-

32 yaş grubunda üniversite mezunu kadınların oranı erkeklerden daha yüksektir. Bu

durumun kadınlar açısından olumlu bir gelişme olduğunu kaydetmek gerekir.

Aşağıda kadınların ve erkeklerin yaş gruplarına göre eğitim seviyelerini gösteren grafikten de

anlaşılabileceği gibi, 15-32 yaş grubu kadınların eğitim seviyesi, 33-48 yaş grubu erkeklerin

eğitim seviyesine; 33-48 yaş grubu kadınlarınki ise 49 yaş üstü erkeklerin eğitim seviyesine

benzemektedir. Kadınların eğitim seviyesinin hızla arttığı ama erkeklere kıyasla neredeyse

bir nesil geriden geldiği söylenebilir.

7 Bu kategori genel olarak şu alt kategorilerden oluşmaktadır: Ortaokul mezunu, ilkokul mezunu, diplomasız okurve

okuma yazma bilmeyen.

23

21

28

7

8

9

3

3

3

6

3

6

6

4

12

3

2

5

2

1

2

3

2

6

46

51

43

46

50

56

14

18

34

45

50

56

29

32

47

8

10

20

9

7

5

12

13

11

19

23

23

15

13

12

16

19

17

21

23

26

10

11

8

22

17

13

40

34

29

20

19

12

32

30

23

46

42

40

5

4

4

10

9

6

22

20

9

10

12

7

20

16

10

21

21

12

% 0 % 50 % 100

2018

2015

2008

2018

2015

2008

2018

2015

2008

2018

2015

2008

2018

2015

2008

2018

2015

2008

49

+ y

aş

33

- 4

8

yaş

15

- 3

2

yaş

49

+ y

aş

33

- 4

8

yaş

15

- 3

2

yaş

Ka

dın

lar

Erk

ek

ler

Cinsiyet ve yaşa göre yıllar içinde eğitim durumlarının değişimi

Okur Yazar Değil Diplomasız Okur İlkokul Mezunu

Ortaokul Mezunu Lise Mezunu Üniversite Mezunu

Yüksek Lisans / Doktora


Kadınların, toplum genelinde, babaların ve annelerin eğitim seviyesinde de bir ilerleme

görülmektedir. Ev kadınlarının ise 2018 yılında sadece yüzde 2,9’unun babası üniversite

mezunudur. Ev kadınlarının babalarının yüzde 93’ü lise altı eğitim seviyesine sahipken,

annelerinde bu oran yüzde 98’e çıkmaktadır. Ve bu on yıllık süre zarfında ev kadınlarının

annelerinin eğitim seviyesinde önemli bir değişiklik görülmemektedir.

81

84

93

13

11

6

6

4

2

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Baba eğitimi durumu (2018)

Lise altı Lise Üniversite

89

89

95

8

7

3

3

4

2

%50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Babanın eğitim durumu (2008)


91

92

98

6

6

2

3

2

%50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Annenin eğitim durumu (2018)


95

95

98

4

4

1

1

1

%50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Annenin eğitim durumu (2008)



3.1.3. Çalışma durumu

Türkiye’de 15 yaş üstü kadınların yüzde 22’si gelir getiren bir işte çalışıyor. Çalışmayan yüzde 78’lik

kalan kesimin ise çok büyük bir kısmı, yani her iki kadından biri ev kadını. Diğer çalışmayan

kadınlar ise ya öğrenciler, ya emekliler ya da işsizler ve iş arıyorlar.

Çalışan kadınlar devlet memurluğu, özel sektörde çalışma, işçilik, esnaflık ve diğer meslekler/alanlar

arasında neredeyse eşit dağılmışlar. Halbuki çalışan erkekler arasında esnaflık ve işçilik,

diğer alanlara kıyasla çok daha yaygın. Dolayısıyla çalışan kadınların üst düzey çalışan, yani

memur veya özel sektör çalışanı gibi beyaz yakalı çalışan olma olasılığı erkeklere kıyasla daha

fazladır. İlkkaracan (2015)’a göre kentlerde yaşayan evli kadınların çoğu üniversite

mezunudur ve “iş-yaşam dengesi politikalarının yetersizliği” üniversite altı mezunu kadınları

iş piyasasından çıkarmaktadır.8 Dolayısıyla üst düzey yönetici/ beyaz yaka kadınların göreli

oranının işçi, esnaf ve çiftçiden fazla olması bu kapsamda şaşırtıcı değildir.

Son on yılda kadınların çalışma durumunda dikkate değer değişimler sözkonusudur. Çalışan kadın

oranı yüzde 18’den yüzde 22’ye, emekli kadın oranı yüzde 3’den yüzde 17’ye ve öğrenciler

ise yüzde 7’den yüzde 11’e çıkmıştır. Bu değişimlerin bir sonucu ev kadınların oranının 10 yıl

içinde yüzde 66’dan yüzde 53’e düşmesidir.

Emekli kadınlardaki artış ise dikkat çekicidir. 1980 ve 1990 yıllarında istihdam ve işgücüne katılım

oranlarında önemli bir değişim gözlenmezken bu artışta örneklem seçimi etkili olabileceği

gibi emekli olma imkânlarının artırılması yönündeki politikaların da etkili olabileceğini

düşünüyoruz. Özellikle ev kadınlarının belli bir miktarda prim ödeyerek emekli yapılması vb.

kampanyalar, kadınlar arasındaki emeklilik oranının iki katından daha fazlaya çıkmasında

etken olmuş olabilir. Bir diğer etken ise genel olarak yaşam sürelerinin uzaması olabilir, zira

Dünya Bankası verilerine göre Türkiye’de beklenen yaşam süresi 2008 yılında 73,5 iken

2016 yılında 76’ya yükselmiştir.

Öğrenci kadınların oranındaki artış ise eğitim politikalarıyla ve özellikle üniversite sayılarındaki artışın

bir sonucu olarak değerlendirilebilir.

8 “Üniversite altı eğitim düzeyindeki evli ve çocuklu kadınlar için işgücü piyasasında çalışmanın getirisi (ücret/kazanç,

sigortalı olma olasılığı), çalışmanın fırsat maliyetinden önemli ölçüde düşüktür (ev işleri, çocuk, yaşlı, engelli bakım

hizmetlerini piyasadan temin etmenin maliyeti).“ (İlkkaracan, Kim ve Kaya, 2015, p.22)




Çalışan kadınlara dönecek olursak, her bir çalışma grubunda 10 yıl içinde daha fazla yer edindiklerini

görüyoruz. Özel sektördekilerin ve memurların yüzde 32’sini, esnafların ve çiftçilerin ise yüzde

18’ini kadınlar oluşturuyor. Çalışma durumuna dair sorumuz toplumda kadınlara veya

erkeklere daha uygun görülen veya çoğunlukta oldukları hemşirelik, şoförlük gibi

mesleklerdeki dağılımları ortaya koymamıza izin verebilecek kadar detaylı değil. Ancak

varolan halinden şu sonuca varabiliyoruz: Kadınlarla erkekler arasındaki toplumsal cinsiyet

rolleri daha ziyade çalışıp çalışmamak üzerinden belirleniyor ve kadınlar eğer çalışıyorlarsa,

tüm alanlarda çalışabiliyorlar.

Kadınlar çalışanların yüzde 22’sini oluştururken, işsizlerin yüzde 38’ini oluşturuyor. Nitekim

erkeklerde işsizlik yüzde 8,5 oranındayken, kadınlarda yüzde 14,5’e, 18-32 yaş grubu

arasındaki genç kadınlarda ise yüzde 20,8’e kadar çıkıyor.

Hayat Tarzı araştırmasındaki 10 yıllık değişimler arasındaki en çarpıcı bulgulardan biri, birçok

alandaki gözle görülür değişime, şehirleşmeye, apartmanlaşmaya, eğitimin, kadın

istihdamının artmasına rağmen çalışanların oranının hiç değişmemiş olması. Bunun bizi bu

noktada ilgilendiren bir nedeni, kadınların istihdamı artarken, erkeklerinkinin de aksine

düşmüş olması. 2008 yılında 15 yaş üstü nüfustaki erkeklerin yüzde 67’si çalışıyordu.

Halbuki şimdi yüzde 62’si çalışıyor. Bunun en önemli iki nedeni emekli olan ve öğrenci olan

erkeklerin artmış olması.

45

33

44

45

99

98

30

19

23

17

29

28

55

67

56

55

1

2

70

81

77

83

71

72

%0 %50 %100

2018

2008

2018

2008

2018

2008

2018

2008

2018

2008

2018

2008

İşsiz

Öğre

nci

Ev k

ad

ını

Em

ek

li

İşçi,

esn

af,

çif

tçi

Üst

dü

zey

Ana çalışma gruplarına göre cinsiyet dağılımı

Kadın Erkek


Ev kadınlarını rapor boyunca bir kategori olarak incelesek de burada biraz daha ayrıntılı olarak ele

almakta fayda görüyoruz. Toplum genelinde ev kadınlarının çalışmadığı, haneye gelir

getirmediği algısı vardır. Nitekim KONDA raporlarında biz de ev kadınlarını emekli, öğrenci ve

işsizlerle beraber “çalışmıyor” kategorisinde grupluyoruz. Halbuki feminist literatüre göre, ev

kadınlarının yaptıkları ev işi aslında hane içi ücretsiz emek olarak değerlendirilmeli. Yemek

yapmak, temizlik, çocuk bakımı gibi konular için dışarıdan hizmet alınmadıkça, ücreti, ederi

belli olmadıkça bu işler görünmez emek olarak kalıyor. Halbuki araştırmamıza göre ev

kadınları kendi beyanlarına göre günde ortalamada 4 saatlerini ev işine ayırıyorlar. Çalışan

erkeklerde ise bu süre ancak 10 ila 15 dakika. Zaman kullanımı, ev salça, turşu vs. yapımı,

ev işi yapma sıklığı, gıda alışverişi tercihleri gibi konular üzerinden raporun ilgili bölümlerinde,

ev kadınlarının bu emeklerini görünür hale getirmeye çalıştık.

3.1.4. Evlenme ve medeni durum

Medeni hallerine baktığımızda evli kadınların oranı evli erkeklerin oranından daha yüksek

görünmektedir. Diğer yandan örneklemde dul kadınların oranının dul erkeklerden daha

yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre de dul kadınların oranı

dul erkeklerden yüksektir.

32

20

3

2

2

62

68

90

2

8

6

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Medeni Durum (2018)

Bekar Sözlü / Nişanlı Evli Dul Boşanmış


Kadınların erkeklere kıyasla daha erken evlendiği görülüyor. 25-29 yaş aralığındaki kadınların

yarısından fazlası artık evlenmiş ve 30-34 yaş aralığında bu oran yüzde 90’lara çıkıyor. 25 –

29 yaşındaki erkeklerinse ancak üçte biri kadar evli ve yüzde 90’lara 40 yaş civarında

varılıyor.

Dul kadınların oranının yüksek olmasında aşağıda belirtilen faktörlerin etkili olduğu

düşünülmektedir:

Erkeklerin, Türkiye’de ev işlerini yapmak ve kendilerine bakmakta zorlanmaları veya

istememeleri, tekrar evlenmelerinin daha kabul edilir olması gibi nedenlerle, eşleri

öldüğünde tekrar evlenme olasılıkları yüksektir. Örneğin 60 yaşında dul kalan bir erkeğin

evlenme olasılığı, 60 yaşında dul kalan kadına göre daha yüksektir.

Aile namusu vb. ahlaki kavramlar çerçevesinde çocukları hayatta olan dul kişilere

bakıldığında, annenin evlenmesine sıcak bakılmazken, babanın evlenmesine daha sıcak

bakıldığı düşünülmektedir.

Kadınların ortalamada erkeklerden daha uzun yaşamaları da bir diğer etken olabilir.

Nasıl evlendiklerine baktığımızda hâlâ görücü usulünün evlenmek için en sık başvurulan yöntem

olduğu görülüyor. Kadınların yarıdan fazlası erkeklerin ise yarıya yakını görücü usulüyle

3

6

4

1

3

3

3

6

14

24

60

92

98

4

4

4

3

1

5

4

5

7

31

75

96

1

3

8

4

1

1

1

6

7

2

77

78

86

91

91

92

90

83

70

31

4

33

60

59

66

77

85

86

90

90

60

18

18

14

8

6

4

2

2

1

64

37

39

28

16

11

6

4

3

1

%0 %50 %100

75+

70-74

65-69

60-64

55-59

50-54

45-49

40-44

35-39

30-34

25-29

20-24

15-19

75+

70-74

65-69

60-64

55-59

50-54

45-49

40-44

35-39

30-34

25-29

20-24

15-19

Erk

ek

ler

Ka

dın

lar

Cinsiyet ve yaşlara göre medeni durum



evlendiğini belirtmiştir. Ev kadınlarında görücü usulü ile evlenme oranı ise yüzde 60’lara

ulaşıyor. Görücü usulü ile evlendiğini belirten kadın ve erkeklerdeki oranın kısmen farklı

olması kadın ve erkek arasında görücü usulüne bakışta nispeten bir farklılık olabileceği

izlenimini uyandırmaktadır. Burada erkek evlenmeden önce görüp beğenip evlendiği için

karşılıklı karar verdiklerini düşünürken, kadın ailesinin ona uygun bulduğu kişiyle evlendiği

için önceden görüşse bile görücü usulü ile evlendiğini düşünebilir.

2008’den bu yana evli olanların oranı düşmüş, bekar olanların artmıştır. Bunda gerek kadınlar, gerek

erkekler için eğitim hayatının 10 yıl öncesine göre daha uzun sürmesinin etkisi olduğunu

düşünebiliriz. Nitekim aşağıdaki grafikte de görüldüğü gibi genç kadınlar arasında da, genç

erkekler arasında da bekar olanların oranı 10 yıl öncesine göre daha yüksektir.

45

41

34

49

52

60

6

7

7

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Nasıl evlendiniz, 2018 (Evlenmiş olanlar)

Karşılıklı karar verdik Görücü usulüyle Benim dışımda büyüklerin kararıyla


Evli olanların oranlarındaki düşüşte toplumun evliliğe bakışının ne derece etkili olduğunu bilemiyoruz.

Diğer bir ifadeyle insanların evlenme baskısı hissedip hissetmediklerini, evlilik üzerinden

toplumsal meşruiyet arayıp aramadıklarını bilemiyoruz. Yine de dini nikaha bakış bize bu

konuda bir ipucu sunuyor. Toplumun çok büyük çoğunluğu bir erkekle bir kadının beraber

yaşamaları için dini nikahı bir şart olarak görse de, son 10 yıl içinde daha özgürlükçü bir tavra

doğru kayma dikkat çekiyor.

5

2

3

10

41

95

3

1

2

6

30

89

2

3

3

5

18

84

7

2

3

4

14

70

81

91

87

57

5

90

96

96

93

69

11

52

73

86

89

79

16

55

77

86

91

84

30

14

7

5

3

2

6

3

2

1

1

46

23

11

7

2

38

21

11

5

2

%0 %50 %100

65+

55 - 64

45 - 54

35 - 44

25 - 34

15 - 24

65+

55 - 64

45 - 54

35 - 44

25 - 34

15 - 24

65+

55 - 64

45 - 54

35 - 44

25 - 34

15 - 24

65+

55 - 64

45 - 54

35 - 44

25 - 34

15 - 24

20

18

20

08

20

18

20

08

Erk

ek

ler

Ka

dın

lar

Cinsiyet ve yaş gruplarına göre medeni durumdaki değişim

Bekâr Evli Dul, boşanmış

7

5

10

8

10

8

33

42

41

37

% 0 % 50 % 100

2018

2008

Bir erkekle kadının beraber yaşamaları için dini nikah şarttır.

Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru


Kültürel Doku

Görüşülen kişilerin yüzde 70’inden fazlası kendini ait hissettiği mezhebin Sünni/Hanefi Müslümanlık

olduğunu belirtmiştir. Yüzde 10’undan fazlasını ise Sünni/Şafii Müslümanlar

oluşturmaktadır. Alevi olduğunu söyleyenler yüzde 4-5 bandında kalırken, diğer dinlere

mensup olanlar ve inancı olmayanlar çok az bir kısmı oluşturmaktadır. İnancı olmadığını

açıklayan erkek sayısı kadın sayısından 2 puan fazla görünmektedir. 2008’den bu yana Sünni

Müslüman olduklarını açıklayanlarda kısmen bir düşüş görülmektedir. Alevilerin oranında

önemli bir değişiklik görülmezken, erkeklerde inanmayanların oranındaki artış dikkat

çekicidir.

20

15

16

58

60

60

16

13

11

3

3

3

1

2

3

6

6

1

2

2

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Hanede kimlerle yaşıyor? 2018

Sadece eşiyle Çekirdek aile 3 nesil geniş aile Daha geniş aile

Diğer Tek başına yaşıyor Bilinmiyor

75

74

71

15

13

13

2

3

3

4

5

5

3

4

4

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Kendinizi ait hissettiğiniz dininiz mezhebiniz nedir?

(2018)

Sünni Hanefi Müslüman Sünni Şafii Müslüman Sünni diğer Müslüman

Alevi Müslüman Diğer Müslüman Diğer din mensubu

Dini inancı yok

91

91

91

4

5

5

3

3

2

%50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Kendinizi ait hissettiğiniz dininiz mezhebiniz nedir?

(2008)

Sünni Müslüman Alevi Müslüman Şii Müslüman Diğer Müslüman Diğer


Görüşülen kişilerin kadınsa kendilerinin, erkekse eşlerinin örtünme durumuna bakıldığında

kadınların yaklaşık üçte birinin saçlarını örtmediği buna karşılık yarısından biraz fazlasının

başörtüsü kullandığı görülmektedir.9 Örtünme şeklini türban olarak tanımlayanların yüzde

10’lar seviyesinde kalması algı açısından türban kelimesini kullanmamayı tercih ettiklerini

düşündürmektedir.10 Ev kadınları arasında örtünme daha yaygındır. Son on yıllık değişime

bakıldığında ev kadınlarında ve özellikle eşlerde örtünmeme eğiliminin arttığı dikkat

çekmektedir.

Dindarlık eğilimine bakıldığında kadınların erkeklerden çok daha dindar olduğu görülüyor. Kadınların

yüzde 67’si, ev kadınlarının ise yüzde 80’i kendini dindar ya da sofu11 olarak tanımlıyor. Bu

oran erkeklerde yüzde 56 ile sınırlı kalıyor. Yine de toplumun yarısından fazlası kendini dindar

ya da sofu olarak görüyor. Diğer yandan beklenenin aksine toplumda dindarlaşma genel

olarak azalan bir eğilim gösteriyor. Zira 2008 yılında dindar ya da sofu olduğunu belirten

kadınların oranı yüzde 71, erkeklerin oranı ise yüzde 64 düzeyindeydi. Bir diğer gelişme ise

erkeklerde ve kadınlarda ateist olduğunu açıklayanlarda hâlâ çok az sayıda olsalar da

görülen artıştır.

9 Bu tanımlar tamamen görüşülen kişilerin öznel yorumlarıdır. Anketörün ya da bizim böyle bir yönlendirmemiz söz konusu

değildir. 10 2008 yılında örtünme ve türban konusu çok daha siyasi bir nitelik taşıyordu ve örtünme şeklini türban olarak tanımla-

mak daha yaygındı. Aradan geçen 10 yıl içinde bu konudaki tartışmaların da sonucunda örtünme şeklini türban olarak

tanımlayanların bir kısmı, başörtüsü olarak tanımlamayı tercih eder oldu. 11 Bkz. Terimler Sözlüğü

22

37

22

41

53

65

8

9

12

28

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Örtünme durumu (2018)

Örtmüyor Başörtüsü Türban Çarşaf, peçe Görüşülen kişi bekâr erkek

18

34

20

48

52

63

11

13

15

22

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Örtünme durumu (2008)



Araştırmada etnik kökene dair soru “Hepimiz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyız, ama değişik etnik

kökenlerden olabiliriz; Siz kendinizi, kimliğinizi ne olarak biliyorsunuz veya hissediyorsunuz?”

şeklinde sorulmuştur. Bu soruya cevaben ortaya çıkan etnik yapıya bakıldığında ise görüşülen

kişilerin dörtte üçünden fazlası kendini Türk olarak tanımlamaktadır. Kendini Kürt olarak

tanımlayanların oranı kadın ve erkeklerde yüzde 16 ile eşit seviyededir. Arapların oranı ise

yüzde 3 seviyesindedir. Ev kadınlarında kendini Kürt olarak tanımlayanların oranı yüzde 19

ile ortalamanın üzerindedir. 10 yıllık süre zarfında Kürt olduğunu belirtenlerin oranında

neredeyse iki katı bir artış görülmektedir. Bunda nüfus artışının kısmen bir etkisi olsa da en

etkili sebebin Kürtler nezdinde Kürt kimliğinin daha fazla tanınmasının ve kimliklerini daha

rahat açıklayabilir hale gelmelerinin etkili olduğunu düşünüyoruz.

3

1

3

2

1

38

30

19

47

56

67

9

11

13

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Dindarlık açısından kendinizi hangisiyle tarif ederdiniz? (2018)

Ateist İnançsız İnançlı Dindar Sofu

2

1

34

27

21

52

58

63

12

13

16

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Dindarlık açısından kendinizi hangisiyle tarif ederdiniz? (2008)

Ateist İnançsız İnançlı Dindar Sofu

76

77

75

16

16

19

2

1

1

3

3

3

3

3

2

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Etnik köken (2018)

Türk Kürt Zaza Arap Diğer


3.2.1. Göç ve yerleşim

Araştırmada görüşülen kişilere nerede büyüdükleri sorulmuş ve öznel cevapları istenmiştir. Köyde

büyüdüğünü belirten kadınların oranı erkeklerden kısmen yüksektir. Bu oran ev kadınlarında

daha da yükselmektedir. Kırsalda yaşayan ev kadınlarının oranının fazla olması, köyde

büyüyen ev kadınlarını açıklamakta önemli bir faktördür. Bölgeler arasındaki göç12

hareketlerine baktığımızda ise ev kadınları arasında hiç göçmemiş olanlar daha yüksek bir

orana sahiptir. Türkiye’de göçün daha ziyade kırdan kente doğru gelişmiş olduğu göz önüne

alındığında kırsalda daha fazla yaşayan ev kadınlarının aynı zamanda daha az göçmüş olması

şaşırtıcı değildir. Yine de göç hareketleri açısından kadınlar ve erkekler arasında önemli bir

farktan bahsetmek mümkün görünmüyor.

12 Bkz. Terimler Sözlüğü

87

89

88

9

8

9

1

1

2

3

2

1

% 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Etnik köken (2008)

Türk Kürt veya Zaza Arap Diğer

43

34

31

25

26

27

26

30

31

6

10

11

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Nerede Büyüdünüz? 2018

Köy Kasaba / İlçe Şehir Büyükşehir / Metropol

45

30

21

50

34

21

26

30

24

25

27

25

22

29

39

20

30

40

7

11

16

5

9

15

% 0 % 50 % 100

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

Erk

ek

Ka

dın

Nerede büyüdünüz? 2018

Köy Kasaba / İlçe Şehir Büyükşehir / Metropol


Türkiye’de yaşayanların büyük bir kısmı şehirlerde ya da metropollerde13 oturmaktadır. Dünya

Bankası verilerine göre de Türkiye’de kentlerde yaşayanların toplam nüfusa oranı yüzde 74

seviyesindedir.

2008’den 2018’e giderken kırda yaşayanların oranında sert bir düşüş gözleniyor. Son yıllarda

büyükşehir yasaları vb. belediyecilik düzenlemeleri ile kır kent ayrımında önemli değişiklikler

yapılması, genel olarak Türkiye’de kentleşmenin artan bir grafik sergilemesi bu düşüşte etkili

olabilir.14

Kadınların erkeklere kıyasla daha düşük bir oranı kırsal kesimde yaşamaktadır, ancak kırda yerleşik

olduğunu söyleyen ev kadınları ülke ortalamasının kısmen üzerindedir. Kırsalda çalışan

kadınların ücretsiz aile işçisi olarak çalışmasının, tarım sektöründe çalışsalar dahi kendilerini

ev kadını olarak görmelerinin, kırda ev kadını oranını yükselttiğini düşünüyoruz.

13 Bkz. Terimler Sözlüğü. 14 Ayrıca KONDA’nın yerleşim yeri tanımları da değişmiştir.

62

59

59

27

26

25

7

10

11

3

4

3

Ev kadını

Kadın

Erkek

Bölgelerarası göç (2018)

Hiç göçmemiş Kendisi göçmüş Babası göçmüş

Babası ve kendisi göçmüş Baba memleketine dönmüş

19

16

17

37

36

35

45

49

48

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Yerleşim türü (2018)

Kır Kent Metropol

38

33

35

23

23

24

39

43

41

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Yerleşim türü (2008)

Kır Kent Metropol


Türkiye’de 15 yaş üstü nüfusun yüzde 60’a yakını apartmanda, üçte biri ise geleneksel, müstakil

evlerde yaşıyor. Son on yıla baktığımızda oturulan ev tipinde çok önemli değişiklikler

olduğunu görüyoruz. Zira 10 yıl önce görüşülen kişilerin yüzde 60’a yakını müstakil evlerde

otururken yüzde 30’un biraz üzerinde kişi apartmanda oturmaktadır. 10 yıl sonrasında ise

bu oranlar tam tersine çevrilmiş gibi görünmektedir: Müstakil evlerde oturanların oranı yüzde

30’a düşerken; apartmanda yaşayanların oranı ise yüzde 60’a yaklaşmıştır. Site içerisinde

oturma oranında da bir artış gözlenmektedir. Kentsel dönüşüm ve inşaata dayalı ekonomi

politikaları bu kapsamda son on yılda önemli değişikliklere neden olmuş görünmektedir.

Oturdukların evlerin tipleri açısından kadınlarla erkekler arasında fark olmasa da, ev kadınlarının

apartmanda kısmen daha az oranda oturdukları, müstakil evde oturma oranının ev

kadınlarında 4 puan daha fazla olduğu görülüyor.

Görüşülen erkeklerin yüzde 52’si evin sahibinin kendisi olduğunu söylerken bu oran kadınlarda

yüzde 41’e gerilemektedir. Evin sahibi olduğunu söyleyen ev kadınlarının oranının yüzde 43

ile daha yüksek olması dikkat çekicidir. 2008 yılından 2018’e gelirken ev sahipliği oranında

önemli bir gerileme görülmektedir. On yıl önce neredeyse görüşülen kişilerin yüzde 75’i ev

sahibi olduğunu beyan etmektedir. On yıl sonunda kirada oturanların sayısında da önemli bir

artış görülmektedir. Kirada oturanların demografik yapılarına baktığımızda beklendiği gibi

daha çok gençlerin; eğitim seviyesine bakıldığında ise daha çok lise altı eğitim seviyesinde

olanların kiracı olduğu görülmektedir (kiracı üniversite mezunları oranının iki katından

fazladır). İnşaat sektörünün son yıllarda hızla geliştiği göz önüne alındığında kiracı olduklarını

7

6

5

33

29

30

54

59

59

5

6

5

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Oturulan evin tipi (2018)

Gecekodu/dış sıvasız apartman Müstakil, geleneksel ev

Apartman Site içinde

Çok lüks bina, villa

4

4

3

65

59

61

28

34

32

2

3

3

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Oturulan evin tipi (2008)

Gecekondu Müstakil Apartman dairesi Site içinde Lüks konut, villa Lojman


beyan edenlerin sayısının artması konut arz ve talep dengesinde sıkıntı olabileceğine işaret

etmektedir.

Görüşülen kişilerin yüzde 45’i evlerini kombi ile ısıtmaktadır. Apartman dairelerinde oturan sayısının

yüzde 60’lara varmasına karşılık ısıtma aracı olarak sobanın hâlâ yüzde 40 düzeyinde etkin

olduğu görülmektedir. Görüşülen kişilerin yarıdan fazlasının kombi ve merkezi sistem

kullanması ise doğalgazın yaygınlaşmasına işaret edebilir. Kadın ve erkekler genel olarak

evin ısıtılması durumu bağlamında benzerlikler göstermektedir. Sadece ev kadınlarında soba

ile ısınanların oranı yüzde 47 seviyesine çıkmaktadır. Bu anlaşılır bir durumdur, zira ev

kadınlarının müstakil evlerde ya da gecekonduda oturma olasılıkları diğer kategorilere göre

kısmen yüksektir. Elimizdeki veriyle sobayı yakmak, temizlemek gibi işlerle hanede kimin

uğraştığını bilemesek de, bunun çoğunlukla kadınlara, özellikle de ev kadınlarına düştüğünü

varsayabiliriz. Sobayla uğraşmak da daha önce bahsettiğimiz, kadınların hane içinde ücretsiz

olan ve dolayısıyla görünmez kalan emeklerinden biri olarak değerlendirilebilir.

43

41

53

23

24

15

29

31

28

5

4

4

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Oturduğunuz bu evin sahibi misiniz? (2018)

Evet sahibi benim Sahibi evde oturan diğer bir aile ferdi

Kiracıyız Lojman

Ev bize aileden kaldı

75

73

75

20

22

19

6

6

6

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Oturduğunuz bu evin sahibi misiniz? (2008)

Evet Hayır, kiracıyız Hayır, kira vermeden oturuyoruz (lojman, bir yakının evi vs.


Akşam yemeği özellikle aile fertlerinin buluşup, birlikte yediği en önemli öğün olarak sayılabilir. Bu

bağlamda hangi fiziksel koşullarda ailenin bir araya geldiğini anlamak için görüşülen kişilere

akşam yemeğini nerede yediklerini sorduk. Toplumun yarıdan fazlası yemeği yemek masa-

sında yediklerini belirtmektedir. Ancak ev kadınlarında yer sofrasında yiyenlerin oranı kısmen

yüksektir. Ev kadınları arasında kırsalda yaşayanların çok olması bu orandaki yükseklikte

önemli bir sebep gibi görünmektedir. Bu sonuçlarda birçok faktörün etkili olduğunu düşünü-

yoruz. Öncelikle yerde yeme alışkanlıklarının bireylerde devam etmesi ya da evin fiziki ya da

hane halkının maddi koşullarının masada yemek yemeye imkân vermemesi ve en son olarak

da evin temizliğinden, düzeninden sorumlu ev kadınları için yer sofrasının pratik bir seçenek

olması düşünülebilir.

26

22

22

19

15

14

2

2

2

2

2

2

38

43

43

4

4

4

3

5

5

3

4

5

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Evinizi nasıl ısıtıyorsunuz?

Soba/odun Soba/kömür Soba/gaz

Soba/elektrik Kombi/mazot Kombi/doğalgaz

Merkezi sistem/kömür Merkezi sistem/mazot Merkezi sistem/doğalgaz

Klima Diğer

50

41

44

49

58

55

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Evinizde akşam yemeğini nerede yersiniz?

Yer sofrasında Yemek masasında Diğer


3.2.2. Refah ve mutluluk

Bu bölümde toplumun refah, mutluluk ve geçim konusundaki algıları ele alınmaktadır. 2018 yılında

toplumun yarısı kendisini gelir ve refah bakımından ortanın üstünde tanımlamaktadır.

Kadınlarla erkekler arasında kayda değer fark olmasa da, bu oran ev kadınlarında yüzde

46’ya gerilemektedir. 2008 yılında gelir ve refaha dair soruda beş seçenekli bir ölçek

kullanıldığı için son on yılı karşılaştırmak zor görünmektedir.

Genel hayat şartları bakımından mutlu olan kadınların oranı erkeklerden fazla görünmektedir. Ev

kadınları hatta en mutlu kategoriyi oluşturmaktadır. Son on yılda kısmen mutlu olduğunu

söyleyenlerin sayısında bir azalma olsa da ev kadınlarında bir artış görülmektedir. Özellikle

mutlu olduğunu söyleyen erkeklerin oranında 7 puan kadar bir azalma dikkat çekicidir.

Literatürde de Türkiye’de ve Batı Avrupa’da kadınların, Doğu Avrupa’da ve Latin Amerika’da

ise erkeklerin daha mutlu olduklarını bulgulayan çalışmalar mevcuttur15.

15 Caner, 2015, s.1336.

11

9

10

43

40

39

44

49

49

2

2

2

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Gelir ve refah bakımından kendini hangi grupta gördüğü (2018)

Yoksul Ortanın altı Ortanın üstü Zengin

10

9

9

20

19

19

64

65

65

5

6

7

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Gelir ve refah bakımından kendini hangi grupta gördüğü (2008)

Yoksul Ortanın altı Orta Ortanın üstü Zengin


Erkekler geçim sıkıntısını kadınlardan daha yoğun hissetmektedir, ancak kenara para koyduğunu

belirten erkeklerin oranı da kadınlara kıyasla görece yüksektir. Genel olarak ise görüşülen

kişilerin beşte biri “bazı ödemeleri yapamadım, borca girdim” seçeneğine yönelerek geçim

sıkıntısıyla karşı karşıya olduklarını belirtmektedir. Gelir ve mutluluk ilişkisi üzerine yapılan

çalışmalar da göz önüne alınırsa mutluluk oranlarındaki bu artışta gelir sıkıntısı

çekmediklerini düşünmelerinin de bir etkisi olması şaşırtıcı olmayacaktır.

1

2

3

7

7

10

36

37

38

49

47

44

7

7

6

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Genel hayat şartları bakımından kendini ne kadar mutlu hissettiği (2018)

Çok mutsuz Mutsuz Ne mutlu ne mutlu Mutlu Çok mutlu

2

2

2

6

7

8

33

34

34

51

48

48

8

9

8

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Genel hayat şartları bakımından kendini ne kadar mutlu hissettiği

(2008)

Çok mutsuz Mutsuz Ne mutlu ne mutsuz Mutlu Çok mutlu

19

22

25

64

61

56

9

9

10

8

8

9

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Geçen ay geçinebildiniz mi?

Evet, kenara para da koyabildim.

Eh, kıt kanaat geçinebildim.

Aslında pek geçinemedim.

Hayır, bazı ödemeleri yapamadım / borca girdim.


TOPLUMSAL CİNSİYETE BAKIŞ VE ROLLER

Cinsiyete göre temel demografik özellikleri ve kültürel dokuyu ele aldığımız ve toplum hakkında genel

bir bakış açısı elde etmemizi, bir fotoğraf çekmemizi sağlayan bir önceki bölümün hemen

ardından Türkiye’de toplumun toplumsal cinsiyet konularına nasıl baktığına ve cinsiyet

rollerinde belirgin ve temel farkların bulunduğu davranış ve gündelik pratiklere

odaklanıyoruz. Diğer bir deyişle, çektiğimiz bu fotoğraf hakkında toplumun ne düşündüğünü

ele alıyoruz. Örneğin kadınlar oldukça düşük bir oranının çalışmasından dolayı mı

çalışmalarının daha az kabul gördüğünü, yoksa daha az kabul gördüğü için mi daha düşük

bir oranının çalıştığı sorusuna cevap olabilecek türden sebep-sonuç ilişkileri aramasak da

demografiye dair gördüğümüz farkların ardından bu farklara dair toplumun görüşlerini ortaya

koyuyoruz. Hem bir önceki hem bundan sonraki bölümlerde yer alan bulguları

değerlendirirken, toplumsal cinsiyete dair toplumun bakış açısını göz önünde bulundurmakta

fayda görüyoruz.

Toplumsal Cinsiyet

Temel demografik özelliklere dair bölümde, her beş kadından sadece birinin çalıştığını belirtmiştik.

Bunda eğitime erişim, çocuk bakımının kadınlara yüklenmesi gibi birçok nedeninin yanısıra,

kadınların çalışmasına dair algıların etkisinden, ilişkisinden bahsedilebilir. Nitekim “Kadın

çalışmak için eşinden izin almalıdır” şeklinde ifadeyi toplumun yarısından biraz fazlası (yüzde

54) onaylıyor. Ancak onaylayanlar son 10 yılda kayda değer oranda azalmıştır. Diğer bir

ifadeyle, kadınların çalışmak için eşinden alması gerekmediği görüşü güçlenmiştir.

11

18

9

16

19

16

14

14

13

39

35

45

20

14

18

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Kadın çalışmak için eşinden izin almalıdır. (2018)


5

8

4

10

14

9

12

13

12

51

50

57

22

15

18

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Kadın çalışmak için eşinden izin almalıdır. (2008)



Kadınların yarısı çalışmak için eşlerinden izin almaları gerektiğini düşünmektedir. Erkekler ise bu

görüşe daha da fazla katılmaktadır. Kadınların çalışıp çalışmaması fark yaratmaktadır ve

çalışan kadınlar bu görüşe ortalamada katılmazken, çalışmayan kadınlar izin almaları

gerektiğine inanmaktadır. Erkeklerin çalışıp çalışmamaları ise bir fark yaratmamaktadır.

Kadınların izin alması gerektiği görüşü eğitime göre oldukça fark etmektedir. İzin alma gereğine

üniversite mezunu kadınların çoğu karşı çıkıyor. Üniversite eğitimli erkekler ise bu konuda

ortalamada “ne doğru ne yanlış” demektedir. Lise altı mezunu erkekler ortalamada karşı

çıkarken, yine eşinden izin alması gerektiğini düşünen lise altı mezunu kadın

azımsanmayacak ölçüdedir. Kırsaldaki kadınlar izin alma fikrine metropoldeki kadınlara göre,

bekar kadınlar evli kadınlara göre daha çok karşı çıkmaktadır. Bu konuda en büyük görüş

ayrılığı üniversite mezunu kadınlar ile lise altı mezunu kadınlar arasında görülmektedir.

Kadının toplumdaki yerine, güç ilişkilerine ve toplumsal rollerine ilişkin sorduğumuz ifadelerden bir

diğeri “Kadınları istiyorsa çocuk aldırabilir, kürtaj yaptırabilir.” Bu ifadeyle sadece kürtaja

bakışı değil, kadınların bu konuda, yani kendi bedenleriyle ilgili bir kararı kendilerinin verip

veremeyeceklerine dair bakışı da anlamayı hedefledik. Toplumun neredeyse yarısı kürtaja

karşı olduğunu belirtiyor. Üstelik 2008’den bu yana bu düşüncede olanlarda bir miktar artış

3,4

2,5

2,1

3,7

3,2

2,8

2,6

3,1

3,4

3,1

3,5

3,6

3,6

3,1

2,8

3,8

3,6

3,1

2,2

3,2

3,2

3,0

3,6

3,7

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>

Kadın çalışmak için eşinden izin almalıdır.


görülüyor. Yaklaşık üçte bir, kadınların kürtaj hakkını destekliyor. Kürtaja kadınlarla

erkeklerin bakışı arasındaki fark oldukça önemsiz görünüyor ve destekleyen kadınlar,

destekleyen erkeklerden sadece 3 puan daha fazla. Kadınların kürtaj yaptırmasına genel

olarak lise altı mezunu kadınların ve erkeklerin çoğu karşı çıkıyor. Lise ve üstü mezunu

kadınlar arasında ise bu hakkın kadınlarda olması gerektiğini düşünenler çoğunluktadır.

Erkekler kürtaja daha fazla karşı çıkarken, özellikle üniversite mezunu kadınlar ve erkekler

arasındaki ayrım daha belirgindir. Bekar ve metropollerde yaşayan kadınlar kürtajın hakları

olduğunu evli ve kırsaldaki kadınlara kıyasla daha fazla düşünüyorlar.

Yine kişinin kendi bedeniyle ilgili karar vermesine dair diğer bir konu olarak estetik ameliyat

yaptırmayı ise toplumun yarısı normal karşılıyor. Kadınlarla erkeklerin bu konuda da görüşleri

birbirleriyle neredeyse aynıdır. Estetik ameliyata en sıcak bakan grup üniversite mezunu

kadınlardır. En yadırgayanlar ise çoğunlukla kırdaki kadınlardır. 49 yaş üstü kadınlar arasında

da estetik ameliyat konusunda çekinceleri olanlar daha genç kategorilere nazaran daha fazla

ve çoğunluktadır.

Hatta estetik ameliyatı ilk defa sorduğumuz 2015 Hayat Tarzları verisiyle karşılaştırdığımızda normal

bulanlarda 3 yıl içerisinde çok ciddi sıçrama görüyoruz. 2015’te “İnsanların estetik ameliyat

yaptırmaları normaldir” ifadesine yüzde 20 katılırken, 2018’de bu oran yüzde 48’e çıkmıştır.

Normal görenlerin oranı 3 yılda en fazla genç kadınlar ve ardından genç erkekler arasında

artış göstermiştir.

22

22

26

25

24

28

20

19

19

25

24

21

8

11

6

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Kadın istiyorsa çocuk aldırabilir, kürtaj yaptırabilir.


12

10

12

22

20

23

20

20

23

37

38

35

9

12

7

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

İnsanların estetik ameliyet yaptırmaları normaldir. (2018)



Türkiye toplumunda erkeklere sıklıkla atfedilen ve erkeklerde rasyonelliği, duygulara hakim olmayı

simgeleyen “erkek adam ağlamaz” anlayışının toplum genelinde pek etkisi olmadığı

görünmektedir. Toplumsal cinsiyet rolleri açısından erkeğe atfedilen ve öğretilmiş toplumsal

bir davranışı olarak doğdukları andan itibaren erkeklere dayatıldığı düşünülen bu anlayışın

zannedilenin aksine pek yaygın olmaması toplumsal cinsiyet eşitliği bağlamında önemli bir

bulgudur. İfadeye katılan erkeklerin oranı kadınlara kıyasla biraz daha yüksek olsa da, tüm

demografik kümeler ifadeyi genel olarak yanlış bulmaktadır. Üstelik 2015’ten bu yana yanlış

bulanlar daha da artmıştır.

Özetle toplumsal cinsiyete bakışa dair ele aldığımız bu konular arasında toplum en çok estetik

ameliyatı ve ardından kürtajı desteklemekte, kadınların eşinden izin almadan çalışmalarını

ve “erkekler ağlamaz” fikrini ise desteklememektedir. Kadınlarla erkekler arasındaki en

kayda değer ayrım kadınların çalışması konusundadır.

23

21

22

44

40

39

17

18

19

14

17

17

2

3

3

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

İnsanların güzellikleşmek için estetik ameliyat yaptırmaları normaldir.

(2015)


31

37

33

41

39

36

12

10

12

11

10

13

5

5

7

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Erkek adam ağlamaz. (2018)


19

24

21

48

48

42

12

12

13

16

12

18

5

4

7

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Erkek adam ağlamaz. (2015)



Hanede Cinsiyet Rolleri

Temel demografiye dair bölümde çalışma durumu bulguları, Türkiye’de cinsiyete dayalı iş bölümünün

kadınların ve erkeklerin ne tür işler yaptığından, hangi mesleklerin hangi cinsiyete daha

uygun olduğundan ziyade, çalışıp çalışmıyor olmakta ortaya çıktığını işaret etmişti. Bu iş

bölümü hanelerde cinsiyete dayalı işbölümüne, ev işlerine de yansımaktadır. Diğer bir deyişle,

erkeklerin daha çok çalışıp kadınların daha ziyade ev kadını olarak ev işlerini yapmalarıyla,

hane içinde hangi rolleri üstlenip hangi ev işlerini yaptıkları yakından ilişkilidir.

Uyku

Yemek

Ulaşımİş

Eğitim

Ev işi

Alışveriş Eğlence Televizyon

İnternet

İbadetDiğer

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

06

:00

- 0

6:5

9

07

:00

- 0

7:5

9

08

:00

- 0

8:5

9

09

:00

- 0

9:5

9

10

:00

- 1

0:5

9

11

:00

- 1

1:5

9

12

:00

- 1

2:5

9

13

:00

- 1

3:5

9

14

:00

- 1

4:5

9

15

:00

- 1

5:5

9

16

:00

- 1

6:5

9

17

:00

- 1

7:5

9

18

:00

- 1

8:5

9

19

:00

- 1

9:5

9

20

:00

- 2

0:5

9

21

:00

- 2

1:5

9

22

:00

- 2

2:5

9

23

:00

- 2

3:5

9

00

:00

- 0

0:5

9

01

:00

- 0

1:5

9

02

:00

- 0

2:5

9

03

:00

- 0

3:5

9

04

:00

- 0

4:5

9

05

:00

- 0

5:5

9

Kadınların zaman kullanımı

Uyku

Yemek

Ulaşım

İş

Eğitim

Ev işi

Alışveriş

Eğlence

Televizyon

İnternet

İbadetDiğer

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

06

:00

- 0

6:5

9

07

:00

- 0

7:5

9

08

:00

- 0

8:5

9

09

:00

- 0

9:5

9

10

:00

- 1

0:5

9

11

:00

- 1

1:5

9

12

:00

- 1

2:5

9

13

:00

- 1

3:5

9

14

:00

- 1

4:5

9

15

:00

- 1

5:5

9

16

:00

- 1

6:5

9

17

:00

- 1

7:5

9

18

:00

- 1

8:5

9

19

:00

- 1

9:5

9

20

:00

- 2

0:5

9

21

:00

- 2

1:5

9

22

:00

- 2

2:5

9

23

:00

- 2

3:5

9

00

:00

- 0

0:5

9

01

:00

- 0

1:5

9

02

:00

- 0

2:5

9

03

:00

- 0

3:5

9

04

:00

- 0

4:5

9

05

:00

- 0

5:5

9

Erkeklerin zaman kullanımı


Cinsiyet rollerini incelemek üzere ilk olarak Türkiye genelinde kadınların ve erkeklerin zaman

kullanımlarını16 inceleyelim. Yukarıdaki iki görsel kadınların ve erkeklerin 24 saatlerini

özetliyor. İlk izlenimde dahi kadınlarla erkeklerin günlerini farklı yaşadıklarını görebiliyoruz.

Kadınlar daha fazla ev işi yapıyor, yemeğe ve alışverişe zaman ayırıyor. Buna karşılık

erkeklerin 24 saatinde ev işi ve alışveriş neredeyse görünmeyecek kadar az zaman alırken,

çoğunlukla işe ve kısmen ulaşıma zaman harcıyorlar.

Kadınlarla erkeklerin rol dağılımlarında aslında şaşırtıcı, beklenmedik bir tablodan bahsetmek

mümkün değil. Ancak zaman kullanımı bulguları kadınların çalışsalar dahi çalışan

erkeklerden daha fazla ev işi yaptığını ve erkeklerin çalışmasalar dahi pek ev işine

bulaşmadıklarını gösteriyor. Çalışan kadınlar ortalamada 1,5 saat ev işi yaparken, çalışan

erkekler sadece 0,2 saat, yani yaklaşık 10 dakika ev işi yapıyorlar.

Ev işlerinde cinsiyet rollerini “hiçbir zaman – her zaman” şeklinde sıklık ölçeğiyle ele aldığımız ifadeler

üzerinden incelediğimizde benzer bir tabloyla karşılaşıyoruz. Evde gıda alışverişini, temizliği

ve yemeği kadınlar erkeklerden daha sık yapmaktadır. Ev kadınlarının ise neredeyse hepsi

özellikle yemek ve temizliği her zaman yapmaktadır.

16 Hayat Tarzları 2018 araştırmasında görüştüğümüz kişilere 24 saat boyunca her bir saat diliminde 10 farklı faaliyet ara-

sında hangilerini yaptıklarını sorduk. Türkiye’de farklı grupların zaman kullanımlarını gösteren interaktif uygulamamız için

bakınız: https://interaktif.konda.com.tr/tr/zaman_kullanimi/konda_zaman_kullanimi.php

0,2

1,5

0,4

3,2

0 1 2 3 4 5

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Ça

lışıy

or

Ça

lışm

ıyo

r

Ev işine ayrılan süre (saat)

5

6

10

8

9

11

13

16

26

28

29

33

47

40

20

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Evin gıda alışverişini yaparım.

Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman

https://interaktif.konda.com.tr/tr/zaman_kullanimi/konda_zaman_kullanimi.php


Evin gıda alışverişini daha çok kadınlar yapmaktadır. Özellikle evli ve 33-48 yaş arasındaki kadınlar

arasında gıda alışverişini yapan diğer demografik gruplara kıyasla daha çoktur. Erkekler evde

yemek yapmama eğilimi göstermelerine karşılık gıda alışverişi konusunda daha aktif

görünmektedir. Ancak yine de gıda alışverişinin de kadınların omzunda olduğunu söylemek

yanlış olmayacaktır.

Kadınların hemen hemen hepsi yemek yapmaktadır, ancak lise altı mezunu ve kırsaldaki kadınlarda

daha fazla belirgindir. Diğer yandan lise altı ve kırda yaşayan erkekler arasında evde yemek

yapma alışkanlığı oldukça düşüktür. Lise altı ve kırda yaşayan kadın ve erkek arasında evde

yemek yapmak konusunda büyük bir fark vardır. Yemek yapma konusunda en büyük fark lise

altı mezunları ve kırda yaşayanlar arasında olsa da üniversite mezunu kadınlar ile erkekler

arasındaki fark da oldukça büyüktür.

Evde temizliği de daha çok kadınlar yapmaktadır. Evli kadınlar özellikle bu görevi daha çok üstlenmiş

görünmektedir. Buna karşılık evli erkekler arasında temizlik işiyle uğraşan oranı oldukça

düşük seviyededir. Yine kırda yaşayan ve lise altı mezunu kadınlar arasında temizlik işiyle

uğraşma durumu daha belirgindir. Erkekler genel olarak yemek yapmadıkları gibi temizlik de

yapmamaktadır.

Tüm ev işlerini evli kadınlar bekar kadınlara kıyasla daha sık yapmaktadır. Buna karşılık evli erkekler

yemek ve temizlik işlerini bunları zaten nadir yapan bekar erkeklere kıyasla daha da nadir,

ama gıda alışverişini daha sık yapmaktadırlar. Üstelik ne kadınların ne de erkeklerin

çalışması bu durumda farklılık yaratmaktadır. Dolayısıyla kadınlar evlenince tüm ev işi

türlerini daha fazla yapar hale gelirken, erkekler yemek ve temizlik işlerinden bir anlamda

kurtulup, gıda alışverişi konusunda daha fazla sorumluluk alır hale gelmektedirler. Genel

olarak evlenmenin ev işleriyle uğraşmak açısından kadınların aleyhine, erkeklerin lehine

işleyen bir durum olduğunu iddia edebiliriz.

3

3

40

2

4

22

4

8

21

23

28

11

69

57

6

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Evde temizlik yaparım.


2

3

40

5

22

3

8

21

18

23

11

76

61

6

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Evde yemek yaparım.



3,3

3,4

3,6

3,9

3,9

3,7

3,5

3,3

3,4

3,8

3,8

3,9

3,6

3,6

3,1

3,9

4,2

3,6

3,4

3,6

3,0

3,8

4,1

3,2

1 3 5

Metropol

Kent

Kır

Metropol

Kent

Kır

Üniversite

Lise

Lise altı

Üniversite

Lise

Lise altı

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

Dul

Evli

Bekar

Dul

Evli

Bekar

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

<<- Hiçbir zaman Bazen Her zaman ->>

Evin gıda alışverişini yaparım.


2,32,2

2,14,3

4,44,5

2,52,3

2,14,1

4,14,5

2,22,2

2,34,5

4,64,0

2,92,1

2,44,2

4,63,6

1 3 5

Metropol

Kent

Kır

Metropol

Kent

Kır

Üniversite

Lise

Lise altı

Üniversite

Lise

Lise altı

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

Dul

Evli

Bekar

Dul

Evli

Bekar

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın


Evde yemek yaparım.

2,32,2

2,14,2

4,44,4

2,62,2

2,14,1

4,24,4

2,22,1

2,34,3

4,54,2

2,92,1

2,44,0

4,53,9

1 3 5

Metropol

Kent

Kır

Metropol

Kent

Kır

Üniversite

Lise

Lise altı

Üniversite

Lise

Lise altı

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

Dul

Evli

Bekar

Dul

Evli

Bekar

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın


Evde temizlik yaparım.


Hanede cinsiyet rollerini anlamamıza yarayan bir diğer soru “Akşamları ev ahalisi beraber TV izlerken

kumanda kimin elinde duruyor?” şeklindeydi. Hanede kimin söz sahibi, program tercihi

konusunda kontrol sahibi olduğunu anlamaya yarayan bu sorunun cevaplarına göre

beklenebileceği gibi evde akşam televizyon izlenirken kumandanın çoğunlukla erkeklerin

elinde olduğunu görüyoruz. Erkeklerin yüzde 55’i kumandanın kendilerinde, yüzde 17’si

hanedeki babanın elinde olduğunu belirtirken, kadınların yüzde 37’si eşinde ve yüzde 10’u

hanedeki babanın elinde olduğunu belirtmektedir. Yani erkeklerin yüzde 72’si kontrolün

erkeklerde olduğunu iddia ederken, kadınların yüzde 47’si bunu iddia etmektedir. Bu fark,

dul kadınların tek yaşadığı gibi erkek bulunmayan hanelerin daha çok olması gibi nedenlerin

yanısıra, algı arasındaki farktan da kaynaklanıyor olabilir.

Hanede cinsiyet rollerine dair analizimiz özetle bu rollerin sadece erkeklerin daha çok çalışıp,

kadınların daha çok ev kadını olmasıyla açıklanamayacağını, kadınların çalışsalar dahi

erkeklerden daha çok ev işi yaptıklarını gösteriyor.

Raporun bundan sonraki tüm bölümlerini okurken ve kadınlarla erkekler arasındaki farkları

değerlendirirken, bir önceki bölümdeki temel demografik farkları ve bu bölümdeki toplumsal

cinsiyete bakış ve cinsiyet rolleri arasındaki farkları sürekli olarak göz önünde bulundurmak

gerekiyor. Toplumsal cinsiyette özcü yaklaşım kadınlarla erkeklerin kamusal alanda yer alma

biçimleri, zihin dünyaları, gündelik pratikleri, sahip oldukları arasındaki farkların

cinsiyetlerinden kaynaklandığını iddia eder. Halbuki toplumsal cinsiyet literatürü bu tür

farkların cinsiyetlerin doğası gereği olmadığını, toplumların cinsiyetlere atfettiği özelliklerden

kaynaklandığını iddia eder. Bizim bulgularımız da bütün bu farkların sadece cinsiyetle değil,

eğitim, çalışma, yerleşim, göç gibi toplumsal dinamikleri etkileyen çok temel demografik

özelliklerle yakından ilişkili olduğunu ortaya koyuyor.17 Tekrarlamak gerekirse, kadınların

kadın oldukları için veya erkeklerin erkek oldukları için birbirlerinden farklı davrandıklarını,

düşündüklerini iddia etmek, rapordaki cinsiyetler arasındaki farkları bu şekilde okumak

yanlış bir yaklaşım olacaktır.

17 Twitter’da KONDA’nın 24 Haziran 2018 seçim analizine dayanarak ortaya çıkan ve genelde kadınları aşağılamak için

kullanılan “Konda Raporu” tabiri, tam da bu tür özcü bir yaklaşım olduğu için sorunludur. Bu yaklaşım kabaca kadınların

hayata bakışlarının ve pratiklerinin bu tabiri kullananlardan çok farklı olmasını KONDA’nın verilerine dayanarak kadın ol-

malarına dayandırıyor. Halbuki verilerimiz halihazırdaki verili durumu ortaya koyuyor ve işaret ettikleri kadınlarla bu tabiri

kullananlar arasındaki farkları neyin yarattığına dair birşey söylemiyor. Yani sebep-sonuç ilişkisini ortaya koymak zor olsa

dahi eğitim, hayat tarzı gibi cinsiyetle alakası olmayan nedenlerin daha etkili olduğunu tahmin edebiliriz.

56

29

25

8

37

53

4

3

17

10

2

8

11

14

7

7

5

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Akşamları ev ahalisi ile beraber TV izlerken kumanda kimin elinde

duruyor?

Benim Eşimin Annemin Babamın Çocuğun/çocukların Diğer Bu evde televizyon yok.


KAMUSAL ALAN

Sosyalleşme Araçları

Ülkede insanlar zamanlarını nasıl geçiriyor, kimlerle görüşüyor, ne tür özel günleri kutluyor gibi

sorulara cevap aradığımız, yani kamusal alanda sosyal hayatlarını nasıl yaşadıklarını

incelediğimiz bu kısımda ilk olarak insanların en sık komşularıyla, mahalleliyle görüştüklerini

görüyoruz. Ev kadınlarının yüzde 90’ından fazlası, tüm kadınların da yüzde 80’e yakını

genellikle komşularıyla görüşüyor. Kadınların en sık görüştükleri diğer grup ise hemşeriler ile

sınıf ve okul arkadaşları olarak ortaya çıkıyor. Kadınların da erkeklerin de hobi, siyaset vb.

yollarla kuruldukları arkadaşlarla çok daha az görüştükleri anlaşılıyor.

Erkeklerinse komşulardan sonra en sık görüştükleri grup iş arkadaşlarıdır. Erkeklerin iş hayatına

daha aktif katılımı ve evdeki sorumluluklarının görece daha az olması iş arkadaşlarıyla

sosyalleşmenin önünü açıyor olabilir. Nitekim ev kadınları kategorisini çıkardığımızda dahi

kadınlar arasında iş arkadaşları ile görüşenlerin oranı yüzde 25’te kalıyor.

Kadınların yarıya yakını haftasonları özel birşey yapmayıp evde oturuyorlar. Ev kadınlarında bu oran

yüzde 60’a yaklaşıyor. Haftasonları en sık yapılan faaliyet ise aile akraba ziyareti. Diğer faali-

yetleri ise genel olarak parklara veya su kenarlarına ya da alışveriş merkezlerine (AVM) git-

mek oluşturuyor. Sinema da gerek kadınların, gerek erkeklerin diğer haftasonu faaliyetleri

arasında yer alıyor. Kadınlar arasında haftasonları spor yapanların oranı çok düşükken, er-

keklerde bu oran görece yüksektir. Özetle erkekler, haftasonlarında kadınlara kıyasla daha

faaldir.

3

8

8

31

91

14

9

22

24

78

35

9

28

26

65

0 20 40 60 80 100

İş arkadaşları

Diğer (Hobi, siyaset,

taraftarlık, dini

gruplar vb.)

Sınıf / Okul

arkadaşları

Hemşehriler

Komşu / Mahalleli

En sık görüştüğü İKİ grup

Erkek

Kadın

Ev kadını


Son üç ayda gerek kadınların gerek erkeklerin arasında en sık gittikleri kültürel aktivite sinema olarak

görünüyor. Konser ve tiyatro diğer aktiviteler olarak önümüze çıkıyor. Ancak tüm diğer kültürel

aktivitelere gidenlerin oranlarının sinemaya gidenlere göre çok daha az olduğunu belirtmekte

yarar vardır.

Kültürel etkinliklere giden erkeklerin oranı kadınlara kıyasla daha fazla olsa da kültürel etkinliğe git-

meyle ilişkili olan yerleşim yeri, yaş ve eğitim gibi faktörlerle beraber incelediğimizde, çarpıcı

bir durumla karşılaşıyoruz. Kırsaldan metropole doğru geldikçe kadınlarla erkekler arasındaki

fark kapanıyor. Yaş da etkinliklere gitmedeki en önemli etkenlerden biri ama çok daha sık

2

2

3

12

19

31

58

4

3

11

19

20

28

50

12

5

13

17

24

25

39

0 20 40 60 80

Spor yaparak

Tatil amaçlı seyahat

ederek

Sinema benzeri

aktivitelerle

Alışverişte/AVMlerde

Parklara, su kenarına

giderek

Aile/akraba ziyaretiyle

Hiçbir şey yapmam, evde

otururum.

Haftasonu ne yaparak geçiriyorsunuz?

Erkek

Kadın

Ev kadını

2

2

4

4

15

7

4

7

5

30

9

5

6

5

34

0 20 40

Konser

Müze

Tiyatro

Sergi

Sinema

Son üç ayda kültürel etkinliklere gittiniz mi?

Erkek

Kadın

Ev kadını


giden gençler arasında yine erkekler, etkinliklere kadınlardan daha fazla gidiyor. Halbuki eği-

tim arttıkça kadınların kültürel etkinliklere gitme oranı erkeklerindekinden fazlalaşıyor. Lise

eğitimli kadınlar kültürel etkinliklere aynı seviyedeki erkeklerden, üniversite eğitimli kadınlar

da aynı seviyedeki erkeklerden daha fazla gidiyorlar.

Her bir kültürel etkinlik türüne gidenlerin cinsiyet dağılımına göre ise, genelde izleyici-katılımcılar ne-

redeyse dengeli dağılıyor ve erkekler yarıdan biraz fazla. Tiyatro izleyicilerinin ise yarısından

fazlasını (yüzde 53) kadınlar oluşturuyor.

Türkiye’de insanlar en çok bayramlar, kandiller gibi dini günleri kutluyorlar. Ev kadınları arasında dini

günleri kutlayanların oranı daha da yüksek. İkinci en çok kutlanan ve önemli sayılan gün tü-

rünün ise doğum günleri olduğunu görüyoruz. Kadınlar arasında aile fertlerinin doğum günle-

rini kutlayanların oranı ev kadınlarından ve erkeklerden daha yüksektir. Yine kadınlar ara-

sında kendi doğum günlerini, anneler/babalar gününü kutlayanların oranı diğer kategoriler-

den yüksektir. Erkeklerin biraz daha yüksek bir oranı ise yılbaşını kutluyor. Sevgililer gününü

erkeklerin kadınlardan daha fazla kutlaması dikkat çekiyor. Bu günü kutladıklarını genç er-

kekler ve bekar erkekler diğer gruplardan daha fazla belirtiyor.

41

45

53

45

50

59

55

47

55

50

%0 %50 %100

Konser

Sinema

Tiyatro

Müze

Sergi

Son üç ayda kültürel etkinliklere gittiniz mi?

Kadın Erkek


Ülkede müzik aleti çalan ve resim gibi sanatlarla uğraşan kişilerin oranı oldukça düşüktür. Erkeklerin

yüzde 22’si ve kadınların yüzde 19’u sanatla en çok uğraşan demografik grubun ise

üniversite mezunu veya bekar kadınlar olduğu görülmektedir. Son on yılda üniversite mezunu

kadınlar hariç diğer demografik gruplarda sanata olan ilgide kısmen bir artıştan bahsetmek

mümkündür. Özellikle bekar ve lise mezunu kadınlar arasında görülen artış dikkat çekicidir.

2

7

9

13

14

32

45

53

80

7

8

10

18

23

43

53

58

74

6

10

9

23

25

37

47

51

69

0 20 40 60 80 100

Kendi meslek grubunun özel günü

Nevruz

Hıdırellez

Sevgililer günü

Yılbaşı

Kendi doğum günü

Anneler/Babalar günü

Aile fertlerinin doğum günü

Dini günler

Hangilerini kutluyorsunuz?

Erkek

Kadın

Ev kadını

81

69

65

8

12

12

5

9

11

3

6

6

3

4

5

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Müzik aleti çalar veya resim gibi sanatlarla uğraşırım. (2018)


87

80

74

6

7

9

3

6

7

2

3

5

2

4

5

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Müzik aleti çalar veya resim gibi sanatlarla uğraşırım. (2008)

Hicbirzaman Nadiren Bazen Sıksık Herzaman


Futbol taraftarlığına bakıldığında üç büyükler olarak adlandırılan Galatasaray, Fenerbahçe ve

Beşiktaş kulüplerinin en çok taraftarı olan kulüpler olduğunu görüyoruz. Galatasaray Spor

Kulübü taraftarlıkta ilk sırayı çekerken, Fenerbahçe ikinci, Beşiktaş ise üçüncü sırada yer

almaktadır. Erkeklerin yüzde 87’si, kadınların yüzde 59’u bir futbol takımının adını

söylemiştir. Dolayısıyla futbolla erkeklerin ilgilendiği, kadınların alanı olmadığı yönündeki

önyargının doğru olmadığı anlaşılmaktadır ve Türkiye’de her üç kadından ikisi takım

tutmaktadır. Bu oran ev kadınlarında yarı yarıya inmektedir. Kadınların futbola ilgisi

beklenebileceği gibi erkeklerin ilgisinden daha düşük olsa da yarısından fazlası takım

tutmaktadır ve her bir kulübün taraftarlarının en az üçte birini oluşturmaktalardır.

29

22

20

25

19

17

17

13

10

4

2

2

8

3

3

15

35

40

2

6

7

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Hangi futbol takımını tutuyorsunuz?

Galatasaray Fenerbahçe Beşiktaş Trabzonspor Diğer takım Takım tutmuyorum Cevap yok

68

26

35

42

42

42

32

74

65

58

58

58

%0 %50 %100

Takım tutmuyorum

Diğer takım

Trabzonspor

Beşiktaş

Fenerbahçe

Galatasaray

Futbol taraftarlarının cinsiyet dağılımı

Kadın Erkek


Yeme-İçme Tercihleri

Aileyle birlikte dışarıda yemek yemek ülkede çok yaygın görünmüyor. Bu pratik yine üniversite me-

zunu kadınlar arasında diğer gruplara göre daha yaygın. Ayrıca genç ve bekar kadınlar da

aileleriyle, yani tahminen anne ve babalarıyla birlikte dışarıda göreli olarak daha fazla yemek

yiyor.

21

26

31

32

32

35

34

32

27

11

9

5

2

2

1

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Ailemle lokanta, kafe gibi yerlerde yemek yerim.


2,5

2,4

2,1

2,4

2,3

1,9

2,8

2,5

2,2

2,9

2,7

2,0

2,1

2,5

2,6

2,0

2,3

2,6

1,8

2,3

2,5

1,8

2,2

2,6

1 3 5

Metropol

Kent

Kır

Metropol

Kent

Kır

Üniversite

Lise

Lise altı

Üniversite

Lise

Lise altı

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

Dul

Evli

Bekar

Dul

Evli

Bekar

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın


Ailemle lokanta, kafe gibi yerlerde yemek yerim.


Arkadaşlarla, tanıdıklarla lokanta, kafe gibi yerlerde en çok yemek yiyenler genç ve bekar erkekler

olarak görünüyor. Genç kadınlar arkadaşlarıyla lokanta, kafelere genç erkeklerden çok daha

nadir gidiyorlar. Dolayısıyla genç kadınların kamusal alanda sosyalleşmeleri açısından

birtakım sıkıntılar olduğu gözlerden kaçmıyor.

20

36

50

25

25

28

35

25

18

17

11

4

3

2

1

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Arkadaşlarımla, tanıdıklarımla lokanta, kafe gibi yerlerde yemek yerim.


2,7

2,6

2,4

2,4

2,2

1,7

3,0

2,8

2,3

3,1

2,7

1,8

2,1

2,5

3,1

1,7

2,0

2,7

2,0

2,3

3,2

1,6

1,9

3,1

1 3 5

Metropol

Kent

Kır

Metropol

Kent

Kır

Üniversite

Lise

Lise altı

Üniversite

Lise

Lise altı

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

Dul

Evli

Bekar

Dul

Evli

Bekar

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın


Arkadaşlarımla, tanıdıklarımla lokanta, kafe gibi yerlerde yemek

yerim.


Fast food yemeyi sevdiğini en fazla belirten demografik grup bekar kadınlar olarak görülüyor. Bu

kapsamda evli ya da dul kadınlarla bekar kadınlar arasında yemek tercihleri farklı görünüyor.

Zira evli kadınların çoğu fast food yemeği tercih etmiyor. Fast food’u cinsiyet pek fark

etmeksizin en çok gençler ve üniversite mezunları seviyor.

44

50

62

23

22

21

18

16

10

10

8

5

4

5

2

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Fast food/hazır yemekler yemeyi severim.


2,2

2,0

1,7

2,1

1,9

1,6

2,4

2,3

1,8

2,5

2,5

1,6

1,4

1,9

2,7

1,4

1,8

2,6

1,6

1,7

2,8

1,5

1,7

2,9

1 3 5

Metropol

Kent

Kır

Metropol

Kent

Kır

Üniversite

Lise

Lise altı

Üniversite

Lise

Lise altı

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

49+ yaş

33 - 48 yaş

15 - 32 yaş

Dul

Evli

Bekar

Dul

Evli

Bekar

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın


Fast food/hazır yemekler yemeyi severim.


Sigara ve İçki

Kadınların üçte ikisinden fazlası sigara içmemektedir. Hatta ev kadınlarında hiç içmeyenlerin oranı

dörtte üçe yükselmektedir. Erkeklerin ise tersine yarısı sigara içerken, hiç içmeyen ve

içmemişlerin oranı üçte birle sınırlı kalmaktadır.

Öte yandan içki içenlerin çok sınırlı olduğu görülmektedir. Kadınların yüzde 85’i hiçbir zaman

içmediklerini beyan etmekte, bu oran erkeklerde yüzde 60’a gerilemektedir. Eskiden içen

erkekler yüzde 10 iken, nadiren içenler diğer yüzde 10’u oluşturmaktadır.

Kadınların erkeklere kıyasla çok daha düşük bir oranının içki içmesinden dolayı gerek eğlenmek için

bar, meyhane gibi kamusal alanlarda, gerek evlerinde ortalamada çok daha nadir içki

içiyorlar. Ancak sadece içki içenler arasındaki farkları değerlendirdiğimizde içki içen

kadınların hem eğlenmek için bara, meyhaneye neredeyse içki içen erkekler kadar sık

gittiklerini, hem de evlerinde içtiklerini görüyoruz.

33

66

72

15

8

7

3

3

2

11

9

8

39

14

11

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Sigara içer misiniz? Hangi sıklıkla içersiniz?

Hiçbir zaman içmedim. Eskiden içerdim, bıraktım. Kırk yılda bir içerim.

Günde 1-2 tane içerim. Tiryakiyim.

60

85

93

10

3

2

10

6

3

9

3

1

7

2

4

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

İçki içer misiniz? Ne sıklıkta?

Hiçbir zaman içmedim Eskiden içerdim Nadiren içerim (3 ayda bir)

Ayda bir - iki içerim Haftada bir içerim Her gün içerim


Ev kadınlarının yarıdan fazlası kendilerinin içmediklerini, başkasının da içmemesi gerektiğini

düşünmektedir. Ev kadınlarını dışarıda bıraktığımızda bu oran yüzde 31’e gerilemektedir.

Yine de erkeklerin de yüzde 29’u bu şekilde düşünmektedir. Dolayısıyla kadınların içkiye

yönelik daha tahammülsüz bir bakış açısı sergilediklerini söylemek yanlış olmayacaktır.

Tatil Tercihleri

Tatil tercihlerinde yurtiçi tatillerinin ya da aile ziyaretlerinin daha yaygın olduğu görülüyor. Yurtdışı tatil

yapan kişi oranı çok düşüktür. Lise altı mezunlarının neredeyse hiçbiri tatilini yurtdışında

geçirmiyor. En çok yurtdışı tatili yapanlar ise dul erkekler, üniversite mezunu erkekler ve

kadınlar arasındadır. Ama bu demografik gruplar arasında da yurtdışı tatiline çıkanlar çok

seyrektir. Üniversite mezunu erkekler ve kadınların yurtiçi tatili yapma eğilimi daha yüksek

görünüyor.

2,2

2,0

1 3 5

İçki içen erkekler

İçki içen kadınlar


Eğlenmek için akşam çıkıp bara, meyhaneye giderim.

2,5

2,5

1 3 5

İçki içen erkekler

İçki içen kadınlar


İçkimi evimde içerim.

29

43

53

43

44

41

28

13

6

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

İçki içmek hakkında şimdi okuyacaklarımdan hangisine katılıyorsunuz?

Ben içmiyorum, başkaları da içmemeli.

Ben içmiyorum ama başkaları istiyorlarsa içebilirler.

Ben içiyorum, başkaları da istiyorsa içebilmeli.


Kadınların ve erkeklerin kamusal hayatta nerelerde, kimlerle, ne tür etkinliklerde, kutlamalarda yer

aldıklarını ele aldığımız bu bölüm bir yandan kadınların kamusal hayatta erkeklere kıyasla

daha az yer aldıkları, sokaktaki gündelik hayata daha az karışabildikleri yönündeki genel

kanıyla ilgili birçok bulgu sağlıyor. Kadınlar komşularla görüşmek, haftasonlarında akraba

ziyareti, aile fertlerinin doğumgünleri gibi daha yakın olarak nitelendirebileceğimiz ilişki

ağlarına daha fazla emek ayırırken, erkekler iş arkadaşlarıyla görüşmek, yılbaşı kutlamak,

haftasonu AVM’lere gitmek, spor yapmak gibi daha geniş kamusal alanlarda, daha gevşek

ilişki ağlarına yöneliyorlar. Ancak bulgularımız erkeklerin kamusal alanda daha fazla

varoldukları yönündeki bir varsayımı bazı açılardan sorguluyor. Kültürel etkinliklere katılım

eğitimle artıyor ama kadınlar için daha fazla artıyor. Benzer şekilde eğer bir kişi içki içiyorsa

içkili mekanlara eğlenmeye gitme davranışında kadın veya erkek olması pek fark yaratmıyor.

29

29

28

16

16

17

21

22

23

20

20

18

14

13

13

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Tatilde memlekete, ailemin yanına giderim.


27

33

41

18

18

19

26

23

20

19

17

14

11

8

6

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Tatilde yurtiçinde deniz kıyısına, dağ, yaylaya giderim.


85

89

94

7

5

3

5

4

2

2

1

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Tatilde yurtdışına giderim.




TÜKETİM

Kamusal hayatın ardından bu bölümde kadınları ve erkekleri genel olarak ekonomik faaliyetleri

üzerinden inceliyor ve ekonomiye, tüketime bakışlarını, tercihlerini, parayla ve bankacılıkla

olan ilişkilerini ve giyim, gıda gibi temel alanlarındaki alışveriş alışkanlıklarını ve tercihlerini

ortaya koyuyoruz.

Sınıf Algısı ve Sahiplik

Toplumumuzun yoksul, orta halli ve zengin kesimlerini birbirinden ayıran en belirgin özelliklerin ne

olduğu sorulduğunda, en belirgin özellik olarak kişilerin “kazandığı para” ortaya çıkmaktadır.

Oturduğu semt veya mahalle diğer önemli gösterge olarak söylenmektedir. Görüşülen kişiler

nezdinde araba, giyim kuşam tarzı, çocukların gittiği okullar da kişinin sınıfsal yapısını

göstermesi açısından dikkate değer özelliklerdir. Kültürlü ve zevk sahibi bir insan olması,

dünya görüşü ve dini inançlar ise en sonda yer alan özelliklerdir. Kadınların para, araba gibi

maddi göstergelere sınıfsal ayrım bağlamında daha çok dikkat ettiği görülmektedir.

7

12

15

33

35

41

46

45

63

67

7

16

19

35

36

40

45

46

63

68

9

16

20

35

35

36

44

45

60

66

0 20 40 60 80

Dini inançları

Dünya görüşü ve

değerleri

Kültürlü ve zevk

sahibi bir insan

olması

Aldığı eğitim ve

mezun olduğu

okullar

Çocuklarının gittiği

okullar

Giyim-kuşam tarzı

Araba

Çalıştığı iş veya

sahip olduğu

meslek

Oturduğu ev, semt

veya mahalle

Kazandığı para

Sizce, toplumumuzun yoksul, orta halli ve zengin kesimlerini

birbirinden ayıran en belirgin özellikler hangileridir?

Erkek

Kadın

Ev kadını


Ekonomi/Tüketim

Tüketim alışkanlıklarına baktığımızda toplumun yarıdan biraz fazlasının gerek hayatı kolaylaştıracak,

gerek kaliteli ürünler için daha fazla para ödemeye değer olduğunu düşündükleri ortaya

çıkmaktadır. Daha fazla para ödemeye en elverişli grup üniversite mezunları, özellikle

üniversite mezunu erkeklerdir. Üniversite mezunu kadınlar da üniversite altı mezunu

kadınlara göre daha fazla para ödeyebileceğini belirtmektedir. Ancak genel olarak kaliteli ve

kullanışlı ürünlere daha fazla para verme eğilimi toplumun genelinde görülmektedir. Yine

bekar ve genç erkekler ve kadınlar kaliteli ve kullanışlı ürünlere daha çok para ödeme

eğilimindedir.

“Marka ürün almak beni toplumda başkalarına göre farklı kılar” ifadesine toplumun ancak beşte biri

katılmaktadır. “Kullandığı arabaya bakarak insanlar hakkında fikir edinebilirsiniz” ifadesi

yaklaşık üçte birin katıldığı bir ifade olmuştur. Marka ürünlerin ve kullanılan arabanın

toplumsal statü olarak görülmesi fikrine en çok lise mezunu erkekler katılmaktadır. Yine

bekar ve dul erkekler arasında araba ve markanın önemine vurgu yapanların sayısı diğer

kategorilerden yüksek görünmektedir. Ancak genel olarak toplum, markanın bir toplumsal

statü kazandırabileceği fikrine katılmama eğilimi göstermektedir.

5

5

6

16

19

21

18

21

21

48

44

43

13

11

9

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Hayatımı kolaylaştıracak ürünler için daha fazla ödemeye hazırım.


9

9

10

18

21

23

16

19

20

45

41

39

12

10

8

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Kaliteli ürünler için daha fazla para ödemeye değer.



Ekonomik kalkınma için çevrenin katledilmesi fikrine neredeyse kimse katılmamaktadır. En çok karşı

çıkan grup ise bekar ya da üniversite mezunu kadınlardır. Kadınlar bu konuda erkeklere göre

biraz daha duyarlı görünmektedir.

20

23

21

42

46

46

17

16

17

18

13

14

3

2

2

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Marka ürünler almak toplumda beni başkalarına göre farklı kılar.


14

14

14

32

33

33

18

21

20

32

29

29

6

3

3

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Kullandığı arabaya bakarak insanlar hakkında fikir edinebilirsiniz.


16

14

15

28

26

25

18

19

19

33

34

35

6

7

6

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Herhangi bir eşya satın alırken çevremin de beğenmesine dikkat

ederim.


19

18

21

36

33

41

15

13

12

25

29

23

4

7

4

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bazen ihtiyacım olmayan bir şey satın alıp kendimi ödüllendiririm.



Toplumun yüzde 20’si, yani beşte biri “Herhangi bir siyasi nedenle, ürünlerini boykot ettiğim bir marka

var (veya oldu).” cümlesine katılmaktadır ve bu tür boykotun çok yaygın olmadığı

anlaşılmaktadır. Siyasi nedenlerle boykotun daha çok üniversite mezunu kadınlar arasında

görüldüğü anlaşılmaktadır. Boykot yapan üniversite mezunu kadınlar ve erkeklerin oranı

birbirine yakınsamaktadır. Metropoldeki kadın ve erkekler arasında da boykot edenlerin daha

fazla olduğu görülmektedir.

Finansal Durum ve Bankacılık

Yatırım yapmak konusunda erkekler kadınlardan daha etkindir. Yatırım yapan erkeklerin oranı yüzde

39 iken, bu oran kadınlarda yüzde 29 seviyesindedir. Ev kadınlarında bu oran yüzde 24 ile

daha da düşüktür.

32

33

28

34

38

39

15

14

16

15

13

14

3

3

3

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Ekonomik kalkınma için fabrika bacalarından çıkan dumana, hava

kirliliğine katlanmak gerekir.


26

30

31

35

37

38

14

14

15

20

16

14

5

3

3

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Herhangi bir siyasi nedenle, ürünlerini boykot ettiğim bir marka var veya

oldu.


66

72

75

34

29

25

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Yatırım yapıyor musnuz?

Hayır, yatırım yapmıyorum. Evet, yatırım yapıyorum.


Ne tür yatırımlar yaptıklarını incelediğimizde kadınlarla erkeklerin tercihleri arasında temel bir fark

görülmemektedir. İki cinsiyette de altın, banka hesabı ve ev-arsa almak en çok tercih edilen

3 yatırım alanıdır. Yine de erkekler ev, arsa, banka hesabı, döviz gibi alanları, kadınlar ise

altını tercih etmeye daha meyillidirler.

75

1

1

1

5

4

12

71

1

2

2

6

7

12

66

1

1

3

3

11

10

10

0 20 40 60 80

Hayır, yatırım

yapmıyorum

Hisse senedi

Diğer

Döviz

Bireysel emeklilik

sigortası

Ev, arsa

Banka Hesabı

Altın

Neye yatırım yapıyorsunuz?

Erkek

Kadın

Ev kadını

71

3

2

3

6

5

10

66

3

4

5

6

7

11

58

3

4

8

7

9

13

0 20 40 60 80

Yatırım

yapmıyorum

Faizsiz olması

Kolay erişilebilir

olması

Riskinin düşük

olması

Gerekirse hemen

satılabilir olması

Kazancının yüksek

olması

Güvenilir olması

Bu yatırıma/yatırımlara karar verirken en fazla hangisinin etkisi oldu?

Erkek

Kadın

Ev kadını


Yatırım kararları verirken en öne çıkan etkenin güvenilirlik olduğu görülüyor. Kazancın yüksek olması

ve likit olması diğer öne çıkan faktörlerdir. Erkeklerde yatırım riskinin düşük olması öne çıkan

faktörler arasında sayılırken, kadınlarda güvenilir, satılabilir ve kolay erişilebilir olması etkili

görünüyor.

Tasarruf eğilimine baktığımızda, görüşülen kadınların yüzde 60’ının, erkeklerin ise yüzde 55’inin para

biriktirmediği görülüyor. Kadınları para biriktirmeye iten en önemli sebep çocuklarını okutmak

olarak karşımıza çıkıyor. Çocuklarını okutmak için para biriktirenlerin oranı ev kadınları

arasında yüzde 13’e çıkıyor. Ev almak da erkekler arasında çocuk okutmak kadar önemli bir

para biriktirme sebebi. Sadece tasarruf için biriktirenler ise kadınlarda yüzde 9, erkeklerde

de yüzde 10 seviyesindedir. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın 2017 yılında yayınladığı Türkiye

İsraf Raporu’na göre de aylık gelirinden tasarruf yapanların oranı sadece yüzde 13,6’dır.

Ülkede genel olarak bir tasarruf sorunu olduğu zaten yıllardır belirtiliyor. 18

Görüşülen kişilerin yarıdan fazlası herhangi bir taksit ödemiyor. Takside en çok konu olan kategori

ev eşyası kategorisidir. Diğer taksitler ise ev, eğitim, araba, tatil olarak sıralanıyor. Ev, araba

kalemlerinde taksit ödeyen erkeklerin oranı kısmen yüksekken, eğitim ve ev eşyası

kategorilerinde kadınların oranı daha yüksektir.

18 Bakanlığın çalışmasında tasarruf eden kadınların oranı erkeklerin oranından kısmen yüksek çıkmaktadır. Bu çalışmada

erkeklerinki kısmen öne çıksa da çok yakın olduğu gözlerden kaçırılmamalıdır. Ayrıca yine İsraf Raporu’nda ilkokul mezun-

ları arasında tasarruf oranı yüzde 11’e geriliyor. Dolayısıyla ev kadınlarında tasarruf oranının yüzde 7 olması şaşırtıcı de-

ğildir.

10

8

8

6

3

2

10

11

13

4

4

5

11

9

7

4

5

3

55

60

61

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Şu anda para biriktiriyor veya yatırım yapıyorsanız, neden, ne amaçla

biriktiriyorsunuz?

Ev almak Araba almak

Çocuğumu/çocuklarımı okutmak Çocuğumu/çocuklarımı evlendirmek

Tasarruf için Diğer

Biriktirmiyorum


Kadınların ve erkeklerin harcama tercihlerindeki farklar, tasarruf tercihlerindeki farklardan daha

belirgindir. Cinsiyetten bağımsız olarak görüştüğümüz kişiler ilk para biriktirdiklerinde veya

arttırabildiklerinde öncelikli olarak beyaz eşyaya ve ardından giyime harcayacak olsalar da,

erkekler teknolojik ürünlere ve hobi, eğlence ve kısa tatil gibi deneyime dair tercihlerde

bulunmaya daha meyilliyken, kadınlar beyaz eşya, mobilya, giyim gibi haneye dair

harcamalara ve kişisel bakıma daha meyillidirler.

54

5

7

12

23

57

1

7

7

11

19

56

1

6

9

12

17

0 20 40 60 80

Hayır ödemiyorum.

Tatil

Eğitim

Araba

Ev

Ev eşyası

Ne taksidi ödüyorsunuz?

Erkek

Kadın

Ev kadını

17

22

18

14

4

4

6

3

2

11

12

9

13

9

5

6

10

13

26

33

44

5

3

1

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

İlk para biriktirdiğinizde / arttırdığınızda parayı öncelikli olarak

hangisine harcayacaksınız?

Giyim Teknolojik ürünler

Hobi Kişisel gelişim, eğitimler

Kısa tatil Mobilya

Ev eşyası, beyaz eşya Kişisel bakım (kuaför vs.)

Eğlence (Sinema, tiyatro, dışarıda yemek vb)


6.3.1. Bankacılık işlemleri tercihleri

Türkiye’de 15 yaş üstü kadınların yüzde 40’ının, 15 yaş üstü erkeklerin yüzde 65’inin en az bir

bankada hesabı bulunmaktadır. Benzer şekilde kadınların yüzde 25’inin ve erkeklerin yüzde

45’inin en az bir kredi kartı bulunmaktadır.

Bankacılık işlemlerini en çok bankaya giderek yapan grup lise altı mezunu erkeklerdir. Yine lise

mezunu erkekler ve kadınlar arasında da bankaya giderek işlemleri gerçekleştirme daha

yaygın görünmektedir. İnternet bankacılığını kullanan üniversite mezunlarının oranı diğer

gruplara göre daha yüksektir. Mobil bankacılık uygulamaları ise üniversite mezunu erkekler

ve kadınlar arasında daha fazla tercih edilmektedir. Gençler de yaşlılara kıyasla mobil

bankacılık uygulamalarını daha sık kullanmaktadır. Erkekler arasında mobil bankacılığı da

interneti de kullanma oranı kadınlara göre daha yaygın görünmektedir. Kırdaki kadınlar ne

mobil bankacılığı ne de internet bankacılığını kullanmaktadır. Sonuçlar genel olarak kırda

yaşayan, lise altı mezunu kadınların bankacılık işlemlerini pek fazla yapmadığı izlenimini

uyandırmaktadır. Son on yılda bankaya giderek bankacılık işlemleri yapanlarda önemli bir

oranda düşüş görülürken, internet bankacılığı kullanımında artış dikkat çekmektedir.

31

55

71

69

45

29

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Banka hesabınız var mı?

Banka hesabım yok. Banka hesabım var.

50

71

80

50

30

20

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Kredi kartınız var mı?

Kredi kartım yok. Kredi kartım var.


17

32

41

17

15

12

21

17

14

21

15

12

24

21

21

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bankacılık işlemlerini bankaya giderek yaparım. (2018)


13

30

35

6

6

6

11

10

9

25

19

17

46

36

33

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bankacılık işlemlerimi bankaya giderek yaparım. (2008)


53

69

83

11

9

7

14

10

6

13

8

3

9

5

2

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bankacılık işlemlerini internetten/bilgisayardan yaparım. (2018)


81

87

92

6

4

3

5

4

2

4

2

1

3

2

1

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bankacılık işlemlerini internetten/bilgisayardan yaparım. (2008)



Erkekler kredi kartı kullanımının tüketimlerini artırdığını kadınlardan daha fazla düşünüyorlar. Bu

durum kısmen erkeklerin daha yüksek oranda kredi kartı sahibi olmalarından kaynaklanıyor.

Sadece kredi kartı sahibi olanları kendi aralarında karşılaştırdığımızdaysa kadınlarla erkekler

arasında görülen fark azalıyor. Kredi kartı kullanımının tüketimi arttırdığına yönelik algı en

çok eğitim düzeyi arttıkça artmaktadır.

Alışveriş Davranışları

Görüşülen kişilerin alışveriş alışkanlıklarını anlayabilmek için ilk olarak alışveriş merkezlerine (AVM)

hangi sıklıkla gittiklerini sorduk. AVM’lere hiç gitmeyen kadınlar ve erkeklerin oranı yüzde 21

ile aynı seviyede görünmektedir. Ev kadınları arasında da hiç gitmeyenlerin oranı benzer

şekilde yüzde 22 seviyesindedir. Nadir gidenler toplumun dörtte birini oluşturmaktadır. Bu

oran ev kadınları arasında yaklaşık üçte bire çıkmaktadır. Yerleşim yeri, yaş, eğitim ve medeni

durum AVM’lere gitme sıklığıyla yakından ilişkili etkenler olsa da her birinde erkekler,

kadınlardan biraz daha sık gitmektedir. Bu bulgu, kamusal hayatta erkeklerin daha fazla

bulunabildiğine dair tespitimizi teyit etmektedir.

46

64

78

9

8

7

14

10

7

18

11

5

13

7

3

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bankacılık işlemlerini mobilden/uygulama ile cep telefonundan

yaparım. (2018)


18

24

28

20

20

21

19

20

20

31

26

23

13

10

8

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Kredi kartı kullandığım zaman daha fazla para harcarım.



Nitekim ev halkının giyim alışverişlerini nereden yaptıklarına bakıldığında da benzer sonuçlar

görülmektedir. Erkeklerin yaklaşık yarısı giyim alışverişlerini AVM’lerden yapmaktadır.

Kadınlarda bu oran yüzde 45 seviyesinde kalırken, ev kadınlarında daha da gerileyerek yüzde

35’ler seviyesine inmektedir. Ev kadınlarının yarıdan fazlası giyim alışverişlerini pazardan ya

da cadde üstü mağazalardan yapmaktadır. İnternetten alışveriş oranı henüz yüzde 10’ların

altında seyretmektedir.

Kadınların da erkeklerin de yaklaşık üçte biri son üç ayda internette alışveriş yapmıştır. İnternette

alışveriş yapan kadınların yaklaşık üçte biri kıyafet veya aksesuar alırken, erkeklerde bu oran

yüzde 22’ye düşmektedir. Erkeklerin elektronik eşya ve uçak bileti alımlarında interneti

kadınlardan daha fazla kullandıkları görülmektedir.

7

6

3

19

14

9

20

20

18

21

21

22

25

26

31

9

13

17

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

AVM'lere ne sıklıkta gidiyorsunuz?

Haftada birden fazla Haftada bir Ayda iki-üç Ayda bir Daha nadir Hiç gitmedim.

5

32

35

53

50

9

34

45

46

48

8

31

49

39

42

0 20 40 60 80

İnternet

Outlet / İndirim

mağazaları

AVM

Pazar

Cadde üstü

mağazalar

Giyim alışverişinizi nereden yapıyorsunuz?

Erkek

Kadın

Ev kadını


62

14

2

2

1

4

1

2

3

9

50

14

1

1

3

5

3

5

4

7

4

17

46

15

1

3

2

3

2

5

5

8

6

10

13

0 20 40 60 80

İnternetten hiç alışveriş

yapmadım

Son 3 ayda internetten

alışveriş yapmadım.

Kedi-köpek için mama vs.

Maç bileti

Konser bileti

Gıda

Kozmetik

Otobüs bileti

Ev eşyası

Uçak bileti

Kitap

Elektronik eşya

Kıyafet, aksesuar

Son 3 ayda internetten alışveriş yaptınız mı, yaptıysanız hangilerini

aldınız?

Erkek

Kadın

Ev kadını

1

1

6

7

4

13

5

7

10

33

2

3

6

14

7

12

10

16

11

42

2

6

5

8

4

10

12

18

15

22

30

0 20 40 60 80

Kedi-köpek için mama vs.

Maç bileti

Konser bileti

Gıda

Kozmetik

Otobüs bileti

Ev eşyası

Uçak bileti

Kitap

Elektronik eşya

Kıyafet, aksesuar

Son 3 ayda internetten alışveriş yaptınız mı, yaptıysanız hangilerini

aldınız? (Alışveriş yapmış olanlar arasında)

Erkek

Kadın

Ev kadını


Piyasada teknolojik ürünleri takip etme eğilimi sanat faaliyetlerini takip etme eğiliminden daha

yüksektir. Erkekler arasında teknolojik ürünleri takip edenlerin oranı kadınlardan daha

yüksektir. Bekar ve üniversite mezunu erkeklerde teknolojik ürünleri takip edenler yoğun

görünmektedir. 33-48 yaş arası ve 49 yaş üstü kadınların teknolojik ürünlere çok daha az

ilgisi olduğu görülmektedir. Ancak son on yılda yeni teknoloji ürünlerini takip eden kişi

oranının bütün kategorilerde azalması dikkat çekicidir.

Görüşülen kişilerin teknolojik ürün olarak en son ne aldıkları sorusuna yanıt olarak en çok cep

telefonu yanıtını verdikleri görülmektedir. Erkeklerde cep telefonu satın alanların oranı

yüksekken, kadınlarda beyaz eşya alanların oranı yüksektir. Hatta telefon, bilgisayar, tablet

ve ilgili gereçlerini erkeklerin yüzde 62’sine karşılık kadınların yüzde 47’si, buna karşılık

beyaz eşya ve küçük ev aletlerini erkeklerin yüzde 12’sine karşılık kadınların yüzde 22’si

almıştır. Ev işlerinin çoğunluğunun hâlâ kadınlar tarafından gerçekleştirilmesinin, hanenin

daha ziyade kadınların alanı olmasının kadınların haneye yönelik beyaz eşya ve küçük ev

aletleriyle daha fazla ilgilenmesine neden olduğu düşünülebilir. Ancak cep telefonu kadınlar

arasında da açık ara öndedir. Ayrıca kadınlar arasında teknolojik ürün olarak en son ne aldığı

sorusuna cevap vermeyenlerin oranı erkeklerde olduğundan daha fazladır.

59

47

30

20

22

21

12

16

22

6

10

20

3

4

8

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Piyasaya teknolojik ürünlerin çıkmasını takip ederim.



6.4.1. Gıda alışveriş tercihleri

Türkiye’de insanlar gıda alışverişlerini ortalamada “sıklıkla” semt pazarlarından, “bazen” büyük

marketlerden yapmakta ve neredeyse “hiçbir zaman” internetten yapmamaktadır. Kadınlar

hanelerindeki gıda alışverişinin semt pazarlarından ve marketlerden yapıldığını, erkeklerse

internetten yapıldığını belirtmeye biraz daha meyillidir.

Hanesinde en fazla semt pazarlarından alışveriş yapıldığını belirten grubun lise altı mezunu, kırda

yaşayan kadınlar olduğu görülmektedir. Ayrıca 49 yaş üstü kadınların da önemli bir kısmı

semt pazarından alışveriş yapmaktadır. Ancak üniversite mezunu kadınlar arasında da

hanesinde semt pazarından alışveriş yapılanların yapılmayandan fazla olduğu

anlaşılmaktadır.

20

1

3

3

2

1

2

7

10

20

31

18

1

3

3

3

3

4

7

9

15

34

12

1

4

4

5

5

5

3

10

8

44

0 20 40 60 80

Cevap yok

Hiçbir şey

Diğer

Tablet

Akıllı telefon

Bilgisayar, telefon gereci

Bilgisayar

Küçük ev aletleri

Televizyon

Beyaz eşya

Cep telefonu

Teknolojik ürün olarak en son ne satın aldınız?

Erkek

Kadın

Ev kadını

6

5

5

12

11

9

29

25

23

35

37

38

19

23

26

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Evin gıda alışverişini semt pazarından yaparız.



Süpermarketlerden gıda alışverişi yapıldığını en fazla belirten grup üniversite mezunu kadınlardır.

Ancak lise altı mezunu kadınlar arasında da süpermarketlerden gıda alışverişi yapanların

oranı azımsanmayacak ölçüdedir. Kırsal kesimdeki kadınlar ise hane fertleri süpermarketleri

en az kullanan grup olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak özellikle son on yılda

süpermarketleri kullanan kırsalda yaşayan kadınların oranında bir artış dikkat çekmektedir.

Kırsal bölgelerde de zincir marketlerin, özellikle ucuzluk/iskontocu marketlerin hızla

yaygınlaşması, buralarda yaşayan kadınların gıda alışverişi için bu marketleri daha fazla

kullanmaya başlamasına vesile olmuş olabilir. Ancak hâlâ kırsalda yaşayanların çoğunun

yerel marketlerden alışveriş yaptığı anlaşılmaktadır.

İnternetten gıda alışverişi ülkede hâlâ sınırlı bir seviyede görünmektedir. Hiçbir zaman yapmayanlar

büyük bir çoğunluğu oluşturmaktadır. Bütün kategorik gruplar içerisinde hanesinde gıda

alışverişinin internetten yapıldığını en çok üniversite mezunu kadınlar söylemektedir. Son on

yılda da internetten gıda alışverişinde önemli bir artıştan bahsetmek mümkün değildir.

Hangi süpermarketlerden sıklıkla alışveriş yaptıklarına bakıldığında BİM’in çok önemli bir payı olduğu

görülmektedir. Kadınların yüzde 68’i, erkeklerin yüzde 64’ü BİM’den sıklıkla alışveriş

yapmaktadır. A101’den alışveriş yapan kadınların oranı da yüzde 60 ile azımsanmayacak bir

ölçüdedir. A101 ve BİM’in pazar payları açısından keskin bir rekabet içinde olacakları açıktır.

Şok da sıklıkla alışveriş yapılan süpermarketler sıralamasında dikkat çekicidir. Migros ise

8

8

9

18

17

19

36

35

36

29

30

27

9

11

10

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Evin gıda alışverişini büyük marketlerden (süpermarketten,

hipermarketten) yaparız.


84

88

92

9

7

4

5

4

3

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Evin gıda alışverişini internetten yaparız.



halkın yüzde 21’inin sıklıkla alışveriş yaptığı bir süpermarket olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ev kadınlarında bu oran yüzde 14’e gerilemektedir.

4

13

9

14

27

50

58

71

5

13

13

21

30

48

60

68

5

13

14

21

26

52

56

64

0 20 40 60 80

Metro

Diğer marketler

CarrefourSA

Migros

Şok

Bakkal

A101

BİM

Bu süpermarketlerin hangilerinden sıklıkla alışveriş yapıyorsunuz?

Erkek

Kadın

Ev kadını


Sıklıkla gidilen market sayısı (bakkal dahil) metropollere gittikçe, eğitim seviyesi arttıkça ve evli

olunca artıyor. Kırsaldaki kadınlar ortalamada 2,2 marketle seçeneklerini en az, üniversite

mezunları kadınlar ise ortalamada 2,9 marketle seçeneklerini en az çeşitlendirenler olarak

görünüyor. Erkekler için benzer örüntü olsa da, her durumda erkekler marketlere kadınlardan

daha az gidiyor.

2,7

2,7

2,4

2,9

2,8

2,4

2,6

2,5

2,3

2,7

2,6

2,2

2,4

2,7

2,5

2,9

0 1 2 3 4 5

Üniversite

Lise

Lise altı

Üniversite

Lise

Lise altı

Metropol

Kent

Kır

Metropol

Kent

Kır

Evli

Bekar

Evli

Bekar

Erk

ek

ler

Ka

dın

lar

Erk

ek

ler

Ka

dın

lar

Erk

ek

ler

Ka

dın

lar

Sıklıkla gidilen ortalama market sayısı



BEDEN, SPOR, SAĞLIKLI YAŞAM

Toplumun gerek kadınlardan, gerek erkeklerden saç, kıyafet, kilo, şekil vs. açılardan belli beklentileri,

normları vardır. Bazı bedenler bu normlara uygundur, hatta makbul sayılır, bazıları ise normun

dışında sayılır. Bu tür toplumsal normlar ve bu normların nasıl oluştuğu veya ne tür ilişkilere

işaret ettiği konusu kabaca toplumsal cinsiyet literatüründe beden politikalarının alt başlığı

sayılabilir. Örneğin bir kadının kilo verme çabası toplumun ondan ince olmasını beklemesiyle,

daha makbul saymasıyla veya bir erkeğin kaslanması yine erkeklerden bunun beklenmesiyle,

hatta makbul sayılmasıyla ilişkilidir. Bu kısa bölümde kadınların ve erkeklerin bedenleriyle

neler yapıp yapmadıklarını, neler yapabilip yapamadıklarını ele alıyoruz.

Dış Görünüş ve Giyim Alışkanlıkları

38

31

40

18

16

19

19

19

19

13

16

11

13

19

11

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bu evde yaşayan kadın(lar) makyaj yapar.


55

47

59

12

11

11

11

13

12

10

12

8

12

17

11

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bu evde yaşayan kadın(lar) kolsuz bluz giyip dışarı çıkar.


68

62

76

8

9

8

9

9

6

6

6

5

9

14

6

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bu evde yaşayan kadın(lar) mayo giyer.



Kadınların yüzde 35’i, erkeklerinse yüzde 26’sı evlerinde yaşayan kadınların sık sık veya her zaman

makyaj yaptığını belirtiyor. Her 10 kadından 7’si, her 10 ev kadınından 6’sı evdeki kadınların

nadiren de olsa makyaj yaptığını belirtiyor. Buna karşılık kolsuz bluz giyip dışarı çıkmak

makyaj kadar yaygın olmayan bir alışkanlık ve kadınların yarısı evlerindeki kadınların hiçbir

zaman kolsuz bluzla dışarı çıkmadıklarını belirtiyor. Mayo giymek ise hanelerin yaklaşık beşte

üçündeki kadınların pratikleri arasında yer alıyor.

Kadınların giyim alışkanlıklarına baktığımızda en sık üniversite mezunu kadınların hanelerinde kolsuz

bluz giyildiği görülüyor. Lise altı mezunu ya da kırda yaşayan kadınların hanelerindeyse

neredeyse hiçbir zaman kolsuz bluz giyilmiyor. Üniversite mezunu erkeklerin hanelerindeki

kadınların kolsuz bluz giyme sıklığı diğer eğitim seviyesindeki erkeklerinkine göre daha fazla

olsa da üniversite mezunu kadınlardan çok daha düşüktür ve bu fark dikkat çekicidir.

2,1

3,0

3,4

1,8

2,4

2,8

2,8

2,5

2,2

2,3

2,3

2,0

1,7

2,4

2,8

1,7

2,1

2,5

3,2

2,3

2,4

2,4

2,1

2,2

1 3 5

Lisealtı

Lise

Üniversite

Lisealtı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

<<- Hiçbir zaman Her zaman ->>



Makyaj kolsuz bluza göre kadınlar arasında daha yaygındır. Üniversite ve lise mezunu kadınların

evlerinde kadınlar ortalamada sıklıkla makyaj yapmaktadır. Ancak yine lise altı mezunu

kadınların, özellikle kırda yaşayan kadınların hanelerinde makyaj yapma eğilimi çok düşüktür.

2,3

3,4

3,9

2,1

2,8

3,1

3,4

2,8

2,3

2,7

2,6

2,2

1,9

2,8

3,2

1,9

2,4

2,8

3,7

2,6

2,5

2,7

2,4

2,3

1 3 5

Lisealtı

Lise

Üniversite

Lisealtı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek




Mayo giymek ise kadınların kendi aralarında en farklı olduğu alışkanlıklarından birisi gibi

durmaktadır. Zira üniversite mezunu kadınların evlerinde mayo giyme eğilimi ortalamanın

üzerindeyken, lise altı mezunu kadınların çok büyük bir kısmının evlerindeki kadınların asla

giymediği anlaşılmaktadır.

Son on yıldaki gelişmelere baktığımızda ise hanelerinde kadınların kolsuz bluz giydiği lise ve lise altı

mezunu kadınlarda bir artış görülürken, üniversite mezunu kadınlarda bir düşüş yaşanmıştır.

Üniversite mezunu kadınların mayo giyme sıklığında son on yıldaki düşüş de dikkat çekicidir.

Bu durum daha muhafazakâr ailelerden gelen kadınların üniversite eğitimi alabilmesine

bağlanabilir. Aynı şekilde lise mezunu kadınların mayo giyme sıklığı da azalmıştır. Makyaj

alışkanlığında ise son 10 yılda her demografik grupta bir artış görülmektedir.

1,6

2,6

3,1

1,5

2,0

2,6

2,3

2,0

1,8

2,0

1,9

1,7

1,3

1,9

2,5

1,3

1,8

2,2

2,8

1,9

2,2

2,1

1,8

1,7

1 3 5

Lisealtı

Lise

Üniversite

Lisealtı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek




Kadınların örtünüp örtünmemesi, tahmin edileceği gibi, giyim şeklini ve dış görünüşü epey

etkilemektedir. Örtünmeyenlerin hanelerindeki kadınlar çok daha sık kolsuz bluz, mayo giyip

makyaj yaparken, örtünenler arasında bu sıklık ciddi biçimde azalmaktadır. Ancak türbanla

örtündüğünü söyleyenlerin hanelerindeki kadınlar başörtülülere kıyasla biraz daha sık

makyaj yapma ve daha nadir kolsuz bluz giyme eğilimindedir.

Sağlıklı Yaşam

Günümüzün önemli konu başlıklarından biri haline gelen sağlıklı yaşam pratikleri de Hayat Tarzları

araştırmasında ele alınmıştır. Obezitenin artması ve kanser gibi önemli bazı hastalıkların

yaygınlaşması bu konuyu gündeme daha fazla taşır hale getirmektedir. Aynı zamanda

gıdaların nitelikleri ve üretimin endüstriyelleşmesi gibi konuların tartışılması gıda güvenliğine

dair kaygılar oluşturmuştur.

Bu kapsamda Türkiye’de 15 yaş üstü nüfusun yarısı kilo vermeye veya kilosunu korumaya çalıştığını

belirtmektedir. Kilo kontrolüne yönelik çabaların kadınlar arasında daha yaygın olduğu

söylenebilir: Kadınların yüzde 60’ı, erkeklerinse yüzde 48’i dikkat ettiğini belirtmiştir.

Üniversite mezunu kadınlar arasında daha yaygın kilo kaygısı gözlenirken, en az dikkate alan

grubun ise lise altı erkekler, özellikle dul erkekler olduğu görülmektedir. Üniversite mezunu

kadınlar ve lise altı mezunu kadınlar arasındaki fark, üniversite mezunu erkekler ve lise altı

mezunu erkekler arasındaki farktan daha azdır. Bu durum erkeklerin bu konuya bakış

açısında daha derin farklar olduğunu düşündürmektedir. Ayrıca gençler, özellikle genç

kadınlar arasında kilo kaygısı yaygındır.

1,8

2,3

2,1

3,8

1,3

1,6

1,7

3,7

1,1

1,3

1,3

3,1

1 3 5

Çarşaf, peçe

Türban

Başörtüsü

Örtmüyor


Örtünmeye göre giyim alışkanlıkları





Nüfusun yarısı yiyecek/içeceklerin ambalajlarındaki besin değeri bilgilerini kontrol etmektedir. Bunu

en fazla üniversite mezunu kadınlar yapmaktadır. Lise altı eğitimli ve 49 yaş ve üstü kadınlar

arasında bu kontrolü yapanların oranı diğer kategorilere göre daha azdır. Üniversite mezunu

erkekler de bu bilgilere özen gösterirken, erkekler arasında yaş açısından bir farklılıktan

bahsetmek mümkün görünmemektedir.

10

8

8

21

17

18

22

17

18

38

44

45

10

15

12

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Kilo vermeye çalışırım. / Kilomu korumaya dikkat ederim.


3,3

3,6

3,6

3,0

3,1

3,5

3,5

3,6

3,2

3,2

3,2

3,1

3,5

3,4

3,5

3,2

3,1

3,2

3,6

3,4

3,3

3,2

3,1

2,9

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Kilo vermeye çalışırım. / Kilomu korumaya dikkat ederim.


Türkiye’de her üç kişinin ikisi “Organik besinler için daha çok para ödemeye değer” ifadesine

katılmaktadır. Diğer bir deyişle, pratikte gündelik hayatta satın alıp almadıklarından veya alıp

alamadıklarından bağımsız olarak organik gıdanın daha sağlıklı, daha makbul olduğu algısı

toplumda yerleştirmiştir. Yaş bağlamında organik besinleri değerli görmek açısından kadınlar

arasında önemli farklılıklar görünmemektedir.

10

8

9

24

18

20

18

19

19

37

42

41

11

14

11

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Yiyecek/içecek ambalajlarındaki besin değeri bilgilerini kontrol ederim.


3,2

3,5

3,7

3,0

3,1

3,4

3,4

3,4

3,1

3,1

3,1

3,1

3,3

3,3

3,4

3,0

3,1

3,1

3,4

3,3

3,2

3,0

3,1

3,2

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Yiyecek/içecek ambalajlarındaki besin değeri bilgilerini kontrol ederim.


Sağlıklı beslenme kriterlerini üç beyaz olarak bilinen besinler üzerinden incelediğimizde kadınların

da erkeklerin de önemli bir kısmının un, şeker ve tuzu eskisine göre azalttığını ve kadınlar

arasında azaltanların erkeklerden daha fazla olduğunu görüyoruz. Üç beyazlardan şeker en

çok azaltılan ürün olarak karşımıza çıkıyor. Kadınların genel olarak bu üç maddenin

azaltılmasına yönelik daha hassas davrandığını söylemek yanlış olmayacaktır.

Diğer yandan sağlıklı olmanın önemli kriterlerinden kabul edilen spor aktivitelerini erkekler

kadınlardan daha fazla yapmaktadır. Ev kadınları arasında son bir hafta içinde en az bir defa

yarım saatten fazla spor yapmayan ev kadını oranı yüzde 73’e ulaşmaktadır. Bu durum

kadınların ev dışındaki aktif hayata biraz daha uzak olduğu izlenimi uyandırmaktadır.

5

4

4

13

12

12

17

17

17

48

49

50

18

18

17

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Organik besinler için daha çok para ödemeye değer.


43

22

38

43

40

24

39

46

49

17

34

40

0 20 40 60 80

Hayır azaltmadım.

Un

Tuz

Şeker

Eskisine göre un, tuz, şeker yemeyi azalttınız mı?

Erkek

Kadın

Ev kadını

73

65

59

27

35

42

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Son bir hafta içinde spor amacıyla yarım saatten fazla hareket ettiniz

mi?

Spor yapmadım. Spor yaptım.


Bir hafta içinde ne sıklıkla hareket ettiklerini hesapladığımızda erkekler spor amacıyla 2,63 defa,

kadınlar ise 2,25 defa spor yaptıklarını belirtiyorlar. Hem erkekler, hem kadınlar arasında

eğitim ve gelir seviyesi arttıkça, yaş düştükçe ve metropole doğru gelindikçe bu sıklık artsa

da, her grupta erkekler daha fazla hareket ediyorlar. Kilo kontrolüne dikkat etme seviyesi

arttıkça, spor amacıyla hareket beklenebileceği gibi artıyor ve erkekler arasında bu ilişki biraz

daha belirgin.

2,0

2,5

2,8

2,3

2,7

3,2

2,5

2,2

2,0

3,1

2,3

2,4

1,9

2,2

2,4

2,1

2,7

2,7

2,8

2,1

1,8

3,2

2,4

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

15 - 32 yaş

33 - 48 yaş

49+ yaş

15 - 32 yaş

33 - 48 yaş

49+ yaş

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Son bir hafta içinde spor amacıyla yarım saatten fazla kaç kez hareket

ettiniz? (ortalama)



MEDYA VE MÜZİK

Raporun bu bölümünde televizyonda kanal ve program tercihleri ve gazete okurluğu üzerinden

geleneksel medya tercihleri, program tercihleri ve sosyal medya kullanımı üzerinden sosyal

medya tercihleri ve ayrıca müzik tercihleri ele alınmakta ve kadınlarla erkeklerin bu medyalar

ve kanallar üzerinden ne şekilde farklı tercihler ortaya koydukları ele alınmaktadır.

Geleneksel Medya: Televizyon ve Gazete

Dünya ve Türkiye’deki gelişmeleri takip etmek, olan bitenden haberdar olmak için en güvenilir kaynak

olarak hâlâ televizyon görülmektedir. Kadınların yüzde 77’si, erkeklerin ise yüzde 67’si haber

için televizyona güvenmektedir. Hatta ev kadınlarında bu oran yüzde 89’a çıkmaktadır.

İnternet sitelerini ve sosyal medyayı ise kısıtlı bir insan grubunun haber için en güvenilir

kaynak olarak gördüğü anlaşılmaktadır. Erkeklerde sosyal medya ve internet sitelerine güven

yüzde 24’e çıkmaktadır. Kadınlarda ise bu oran yüzde 17’de kalmaktadır. Dikkat çeken

önemli bir konu ise gazetelerin haber için önemini büyük ölçüde kaybetmesidir.

Televizyonda haber için en çok izlenen kanal Fox TV’dir. Kadınların yüzde 21’i, erkeklerin ise yüzde

20’si Fox TV’yi izlemektedir. Ev kadınları ise yüzde 21’le en fazla ATV’yi izlemekte, ancak Fox

TV yüzde 18 ile ikinci sırada yer almaktadır. Diğer kanallara baktığımızda TRT, A Haber izleyen

ya da televizyondan haber izlemeyen erkeklerin oranı kadınlardan daha yüksektir.

67

78

89

9

6

4

17

12

5

7

5

2

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Haber için hangi kaynağa güvenirsiniz?

Televizyon Gazete İnternet siteleri Sosyal medya


1

1

1

2

4

4

4

8

8

8

13

8

21

18

1

1

1

2

3

3

4

6

7

7

11

15

18

20

1

2

3

2

3

1

5

2

10

3

6

15

17

12

19

0 20 40 60

Ulusal Kanal

Halk TV

CNN Türk

Haber Türk

NTV

Kanal 7

Diğer kanallar

Star TV

A Haber

Show TV

Kanal D

TRT

İzlemiyorum

ATV

Fox TV

Haber seyrettiği TV kanalı

Erkek

Kadın

Ev kadını

35

14

1

2

5

2

3

5

15

40

36

37

19

44

41

45

26

2

3

4

3

6

8

11

11

22

25

33

33

36

32

0 20 40 60

İzlemiyorum

Diğer kanallar

Ulusal Kanal

Habertürk

Halk TV

Kanal 7

CNN Türk

NTV

A Haber

TV8

Star TV

Show TV

Kanal D

TRT

ATV

Fox TV

En sık seyrettiğiniz 3 televizyon kanalı hangileridir?

Erkekler

Kadınlar


Sadece haber için değil, genel olarak en sık izlediklerini kanallar için kadınlarla erkeklerin tercihleri

nispeten ayrışmaktadır. Kadınlar sırasıyla en çok ATV, Fox TV, Star TV, Kanal D ve Show TV

izlemektedir. Buna karşılık erkekler en çok ATV, TRT, Kanal D ve Fox TV izlemektedir. Kadınlar

sık izlenen kanallara daha fazla yönelirken, erkekler diğer kanallar olarak gruplanan daha

küçük kanalları daha fazla tercih etmekte ve daha yüksek oranda TV izlememektedir.

Televizyon izleme alışkanlıklarında, program tercihlerinde kadın ve erkek arasında belirgin bir ayrım

ortaya çıktığı görülmektedir. Televizyon izleyen kadınların yüzde 67’si dizi izlemektedir, oysa

bu oran erkeklerde yüzde 41’e gerilemektedir. Televizyonda erkeklerin yüzde 71’i haberleri,

yüzde 41’i spor programlarını, yüzde 28’i belgesel, yüzde 20’si ise siyaset/tartışma

programlarını izlediğini belirtmektedir. Kadınların yüzde 57’si haberleri, yüzde 19’u ise

yarışma programlarını izlemektedir.

Son on yıllık sürece baktığımızda dizi izleme oranlarında önemli düşüşler görülmektedir. Kadınların

yüzde 80’i erkeklerin ise yüzde 46’sı 2008 yılında dizi izlemektedir. Yine haber programlarını

izleyenler arasında da bir gerileme görülmektedir. Ayrıca 2008 yılında yarışma programlarının

da daha popüler olduğu görülmektedir.

3

4

12

15

19

12

13

14

19

34

63

70

4

6

11

13

13

15

16

17

19

27

57

67

41

20

4

2

9

14

28

9

13

1

71

41

0 20 40 60 80

Spor

Siyaset / Tartışma

Çizgi Film / Çocuk

Yeme-İçme

Dini içerikler

Komedi, güldürü

Belgesel

Müzik / Eğlence /

Magazin

Yarışmalar

Kadın Programları

Haberler

Diziler

Televizyonda hangi tür programları izliyorsunuz? (2018)

Erkek

Kadın

Ev kadını


4

8

11

12

15

16

32

37

66

4

9

12

13

16

16

32

39

64

80

40

18

25

9

3

8

19

18

79

46

0 20 40 60 80

Spor

Tartışma

Belgesel

Diğer (müzik, talk

show vs)

Magazin

Eğlence

Yarışma

Müzik, eğlence,

magazin

Haber

Dizi

Televizyonda hangi tür programları izliyorsunuz? (2008)

Erkek

Kadın

Ev kadını


Dizi Tercihleri

Kadınlar arasında en çok izlenen dizi Sen Anlat Karadeniz olurken, erkekler arasında Diriliş Ertuğrul

ve Çukur ön plana çıkmaktadır.19 Erkekler belli başlı birkaç diziyi tercih ederken, kadınların

tercihleri çok daha çeşitlidir ve az izlenen dizilere daha çok yönelmektedirler.

19 Sıralama ve oranlar Nisan 2018’de beğenilen diziler hakkında genel bir fikir vermeyi amaçlamaktadır ve reyting ölçüm-

lerini yansıtmayabilir.


Televizyon izlenirken kumandanın kimde olduğuna baktığımızda kumandanın çoğunlukla erkeklerde

olduğunu görmekteyiz. Erkeklerin yüzde 55’i kumandanın kendilerinde olduğunu belirtirken,

kadınların yüzde 37’si ve ev kadınlarının yüzde 53’ü kumandanın eşlerinde olduğunu

belirtmektedir. Kadınların yüzde 29’unda akşam TV izlerken kumanda ellerinde

bulunmaktadır.

Gazete okuma alışkanlığının ülkede giderek yok olduğu görülmektedir. Özellikle kadınlarda gazete

okumayan oranında muazzam bir artış vardır. 2008 yılında hiç gazete okumayan kadın yüzde

48 iken, 2018’e gelindiğinde bu oran yüzde 83’e çıkmaktadır. Erkeklerde benzer bir durum

olduğunu söylemek abartılı olmayacaktır, ancak erkeklerin hâlâ yüzde 34’ü gazete

okumaktadır.

56

29

25

8

37

53

4

3

1

17

10

2

8

11

14

7

7

5

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Akşamları ev ahalisi ile beraber TV izlerken kumanda kimin elinde

duruyor?

Benim Eşimin Annemin Babamın Çocuğun/çocukların Diğer Bu evde televizyon yok.

12

17

34

88

83

66

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Gazete okuma (2018)

Gazete okuyor. Gazete okumuyor.

41

52

74

59

48

26

%0 %50 %100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Gazete okuma (2008)

Gazete okuyor Gazete okumuyor.


Gazete okurlarının cinsiyet dağılımına göreyse, her üç okurun biri kadın, ikisi erkektir. Gazete okurları

arasında kadınların oranı 2008’e kıyasla bir miktar düşmüştür.

İnternet Kullanımı

İnternet ağının, bilgisayarların, akıllı telefonların, tabletlerin yaygınlaşmasıyla internet çok farklı

alanlarda hayatımıza girmiş ve birçok açıdan geleneksel medyanın yerini almaya başlamıştır.

Bunun yanısıra alışveriş, iletişim gibi birçok alanda pratiklerin değişmesine yol açmıştır. Çok

hızlı dönüşümler sözkonusu olsa da kadınlar internet kullanımı konusunda erkeklerin

gerisindedir. Erkeklerin yüzde 70’ine karşılık kadınların yüzde 60’ının sosyal medya üyeliği

vardır. Erkeklerin yüzde 41’ine karşılık kadınların yüzde 36’sı son 3 ay içinde internetten

alışveriş yapmıştır. Erkeklerin yüzde 68’ine karşılık kadınların yüzde 56’sı internetten çeşitli

programlar seyretmektedir.

Kadınlarla erkeklerin internetle ilişkilerinin farklı düzeyde olmasından dolayı internetle ilgili görüşleri

de ayrışmaktadır. Erkekler bir bilgiye ihtiyaç duyduğunda ilk olarak bakacağı kaynak olarak

interneti tercih etmeye, internette yazılmış olan yorumlardan etkilenmeye ve internetten

alışverişi güvenli bulmaya kadınlara kıyasla daha meyillidir.

33

39

67

61

%0 %50 %100

2018

2008

Gazete okurlarının cinsiyet dağılımı

Kadın Erkek

26

20

15

24

18

17

17

16

17

28

35

40

6

10

11

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

Bir bilgiye ihtiyaç duyduğumda ilk bakacağım yer internettir.



İnternet kullanımlarına baktığımızda, kadınların yüzde 28’i internette dizileri izlemektedir. Haberleri

takip eden kadınların oranı ise yüzde 21 seviyesinde kalmaktadır. Diğer yandan erkeklerin

yüzde 39’u internetten haberleri, yüzde 27’si ise spor ile ilgili içerikleri takip etmektedir. Dizi

izleyen erkeklerin oranı yüzde 22 düzeyindedir. İnternette izlenen içerikler açısından kadınlar

ve erkekler farklı tercihler ortaya sunmaktadır.

30

24

21

34

32

33

18

19

20

17

22

23

2

3

3

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

İnternette yazılmış olan yorum/değerlendirmelerden etkilenirim.


26

20

15

24

18

17

17

16

17

28

35

40

6

10

11

% 0 % 50 % 100

Ev kadını

Kadın

Erkek

İnternette alışveriş yapmak güvenlidir.


1

1

2

4

5

5

2

7

5

9

17

19

3

3

3

4

4

5

6

7

10

16

21

28

8

3

27

2

4

12

1

11

12

39

22

0 20 40 60

Siyaset / Tartışma

Yarışmalar

Spor

Çizgi Film / Çocuk

Dini içerikler

Kadın Programları

Belgesel

Yeme-İçme

Komedi, güldürü

Müzik / Eğlence /

Magazin

Haberler

Diziler

İnternetten hangi içerikleri izliyorsunuz?

Erkek

Kadın

Ev kadını


Sosyal Medya

Herhangi bir sosyal medyaya üye olan, sosyal medya hesabı olan erkeklerin oranı kadınlardan daha

yüksektir. Erkeklerin yüzde 70’inin, kadınların yüzde 59’unun, ev kadınlarınınsa yüzde

52’sinin, yani yarısının sosyal medya hesabı vardır. Kadınlarda en çok kullanılan sosyal

medya uygulamasının Whatsapp olduğunu görüyoruz. Diğer sıklıkla girilen uygulamalar

olarak Facebook ve Instagram ön plana çıkmaktadır. Erkekler arasında Facebook kullanımı

Whatsapp’a göre biraz daha yaygın görünmektedir. Ancak erkekler hemen hemen her sosyal

medya platformunu kadınlardan daha sık kullanmaktadır.

Sosyal medyada en çok yapılan faaliyetin yazılanlara/fotoğraflara bakmak olduğu anlaşılmaktadır.

Diğer önemli faaliyet ise paylaşımları beğenmek olarak karşımıza çıkmaktadır. Kendi

fotoğraflarını paylaşmak, haber ya da başkasının paylaşımını paylaşmak göreli olarak daha

az yapılan faaliyetler arasındadır. Oransal olarak kadınların ve erkeklerin davranışlarında

farklılıklar olsa dahi sosyal medyada yapılan faaliyetlerin sıralaması/tercihleri bağlamında bir

fark yoktur ve benzer şekilde aktif oldukları anlaşılmaktadır.

48

0

0

0

1

1

1

2

13

23

32

35

41

1

1

2

6

11

24

37

39

44

30

1

3

6

17

30

43

53

50

0 20 40 60

Sosyal medya

hesabım yok.

Telegram

Tinder

Periscope

Diğer

Skype

Snapchat

Twitter

Youtube

Instagram

Facebook

Whatsapp

Hangi sosyal medyalara sıklıkla giriyorsunuz?

Erkek

Kadın

Ev kadını


Sosyal medya üyesi olanların üyeliklerini ve davranışlarını incelediğimizde kadınlarla erkekler

arasındaki farkların epey kapandığını, gerek üyelik oranlarının gerek son bir hafta içinde

yaptıklarının oldukça benzeştiğini görmekteyiz. Bununla birlikte kadınların Whatsapp,

Instagram ve Snapchat’e, erkeklerinse Facebook’a, Youtube’a ve Twitter’a daha yüksek

oranlarda üyelikleri bulunmaktadır. Ayrıca erkekler sosyal medyada yorum yazmaya veya

haber paylaşmaya biraz daha meyilli ve genel olarak biraz daha aktiflerdir.

31

14

6

13

26

31

23

23

11

22

39

42

19

27

15

29

47

50

0 20 40 60

Sosyal medyaya girmedim

Kendim paylaşım yaptım;

post, fotoğraf, video, yazı…

Haber veya başkasının

paylaşımını paylaştım…

Yorum yazdım.

Paylaşım beğendim.

Yazılanlara / fotoğraflara

baktım.

Sosyal medyada son bir haftada hangilerini yaptınız?

Erkek

Kadın

Ev kadını

1

0

1

3

5

28

49

67

73

1

1

1

1

3

10

18

40

63

65

75

1

1

2

3

4

8

24

43

61

76

71

0 20 40 60 80 100

Diğer

Telegram

Tinder

Periscope

Skype

Snapchat

Twitter

Youtube

Instagram

Facebook

Whatsapp

Herhangi bir sosyal medyaya üye olanlar arasında sosyal medya

tercihleri

Erkek

Kadın

Ev kadını


Son olarak akıllı telefon sahiplerinin en sık kullandıkları uygulamalara baktığımızda, akıllı telefon

kullanan kadınların yüzde 38’i alışveriş uygulaması kullanmaktadır. Kadınların kullandığı

diğer uygulamalar ise harita uygulamaları, oyun, müzik ve cep telefonu markası uygulamaları

olarak sıralanmaktadır. Erkekler arasında bu uygulamalara ek olarak banka uygulaması ve

emlak/sahibinden uygulaması da kullanılmaktadır.

Müzik Tercihleri

Görüşülen kişilerin müzik zevklerini anlamaya çalıştığımız bu kısımdaki ilk bulgumuza göre toplumun

yüzde 80’den fazlasının Türkçe müzik dinlediği görülmektedir. Türkçe pop ve Türk halk müziği

bu kapsamda en öne çıkan kategorilerdir. Türk sanat müziği dinleyenler ise görüşülen

kişilerin yaklaşık beşte birini oluşturmaktadır. Türk halk müziği aslında bütün kategoriler için

de en öne çıkan türdür ve örneğin ev kadınlarının yarısı dinlemektedir. Erkekler kadınlara

göre kısmen daha fazla yabancı müzik dinlemektedir. Ev kadınlarının sadece yüzde 8’i

0

0

5

2

2

3

3

6

3

6

4

14

18

21

1

2

4

4

5

5

8

9

9

11

12

17

24

38

2

3

4

4

5

18

13

16

16

14

17

20

35

41

0 20 40 60

İş arama

uygulamaları

Taksi uygulamaları

Diyanet

uygulamaları

Sağlık uygulamaları

Yemeksepeti

Emlak_Sahibinden

Video/TV

uygulaması

E - Devlet

Banka uygulaması

GSM Uygulamaları

Müzik uygulaması

Herhangi bir oyun

Harita uygulaması

Alışveriş

uygulaması

Akıllı telefon sahiplerinin kullandıkları uygulamalar

Erkek

Kadın

Ev kadını


yabancı müzik dinlemektedir. Diğer yandan fantezi/arabesk müziği de erkekler arasında

kadınlara göre görece daha yaygın dinlenmektedir.

Kadınlar arasında televizyon müzik dinlemek için en çok kullanılan araç olarak karşımıza

çıkmaktadır. Erkeklerde ise Youtube’dan müzik dinleyenlerin oranı yüzde 50’ye çıkmaktadır.

Müzik dinlemek için en çok kullanılan araçlar televizyon, Youtube ve radyo olarak öne

çıkmaktadır. Spotify ev kadınları tarafından hiç kullanılmazken, erkeklerde yüzde 9 ve

kadınlarda yüzde 5 kullanım seviyesi ile kendisine yer açmaya başladığı görülmektedir.

1

1

3

7

5

24

31

59

19

2

7

86

1

2

2

3

3

7

14

14

21

43

43

6

19

83

2

5

3

3

5

5

14

22

24

46

30

11

23

84

0 20 40 60 80 100

Tekno / elektronik müzik

Hiphop / rap

Rock / metal ve benzeri

Klasik batı müziği / caz ve

benzeri

Anadolu rock / özgün müzik

Diğer

Yabancı pop

Fantezi / arabesk

Türk sanat müziği / Klasik Türk

müziği

Türkü / halk müziği

Türkçe pop

Pop haricinde yabancı müzik

dinliyor

Yabancı müzik dinliyor

Türkçe müzik dinliyor

En çok dinlediği müzik türü

Erkek

Kadın

Ev kadını


Medya bölümündeki bulguların tümü değerlendirildiğinde, kadınlarla erkeklerin gerek geleneksel,

kitlesel medyayla, gerek sosyal medyayla ilişkilerinin, tercih ve alışkanlıklarının aslında

oldukça farklı olduğu ortaya çıkmaktadır. Televizyonda da internette de farklı program türleri

tercih etmekte, farklı dizilere yönelmekte, müzik tercihleri pek ayrışmasa da nereden

dinledikleri fark etmektedir. Ayrıca kadınlar erkeklere kıyasla çok daha az gazete okumakta

ve sosyal medyaya daha az girmektedirler. Yine de sosyal medyaya girenler arasında cinsiyet

farkları gözle görülür şekilde azalmaktadır. Kadınlarla erkeklerin medyayla farklı ilişkiler

kurmaları eğitim seviyesi, çalışmak ve kamusal hayata katılmak, gündelik hayata ve siyasete

dair bilgi edinmek gibi birçok faktörle içiçedir ve birbirlerini biçimlendirdiğini söylemek

mümkündür.

1

2

1

3

20

27

65

1

1

1

2

2

2

3

5

21

42

56

1

1

1

1

2

5

3

3

9

25

50

45

0 20 40 60 80

Deezer

Soundcloud

Türk Telekom

Müzik/Muud

Vodafone Müzik

Turkcell Müzik/Fizy

CD, plak vs.

Apple Music

Diğer

Spotify

Radyo

Youtube

Televizyon

Nereden müzik dinliyor?

Erkek

Kadın

Ev kadını



DİN

Dini Hassasiyetler

Dini hassasiyetler konusunda kadınlarla erkeklerin temelde aynı görüşlere ve inançlara sahip

oldukları görülmektedir. Ancak kadınlar arasında dine yaklaşımda belirgin farklılıklar

görülmektedir.

Kadınların yarısı din dersinin mecburi olması gerektiğine, beşte dördü çocuk yetiştirirken ahlak

eğitiminde dinin rolü olması gerektiğine inanmaktadır. Lise altı kadınlar arasında gerek

mecburi din dersinin olması gerektiğine, gerekse çocuk eğitiminde dinin önemi konusuna

katılanların oranı diğer kadın gruplarına göre daha yüksek görünmektedir. Bu konulara

katılma konusunda en temkinli duran grubun üniversite mezunu kadınlar olduğunu

görüyoruz. Gerek lise gerek üniversite mezunu kadınlar kendi kategorilerindeki erkeklere

göre bu meseleleri yanlış bulmaya daha fazla eğilimliler.

Kamuda türban meselesinde ise kadınlar kendi gruplarındaki erkeklere göre daha özgürlükçü

bakmaktadır. Ancak bu konuda en fazla temkinli yaklaşan grup üniversite mezunu kadınlar

arasından çıkmaktadır. İlk ve orta öğretimde türban meselesi kamuda türban kadar toplumda

kabul görmemektedir.

12

9

6

21

20

16

19

19

18

31

33

38

17

19

23

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Din dersi ayrım yapmaksızın herkese mecburi olmalı.


5

3

1

6

5

3

13

12

8

40

42

45

37

38

42

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Çocuk yetiştirirken ahlak eğitiminde dinin rolü olmalı.



Bir erkekle kadının dini nikah olmaksızın beraber yaşaması fikrine kadınlar da erkekler de çok yüksek

oranlarda karşıdır. Ancak kadınların yüzde 14’ü ve erkeklerin yüzde 18’i beraber yaşamak

için dini nikahı şart olarak görmemektedir. Bu konuda en temkinli duran grubun 49 yaş ve

üzeri grubu kadınlar ve kırdaki kadınlar olduğu not edilmelidir.

Gıdanın helal olmasına ülke genelinde oldukça önem verilmektedir ve bu hassasiyet kadınlarda biraz

daha fazladır. Helal gıdaya en çok önem veren grup lise altı mezunu kadınlardır. En az dikkat

eden grup ise üniversite mezunu erkekler olarak görülmektedir. Ancak toplum genelinde,

gıdaların helal olması gerektiği konusu, örneğin organik olmasından daha çok önem verilen

bir özellik olarak görünmektedir.

4

3

2

9

9

7

17

13

12

46

48

52

23

27

27

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Hakim, savcı, öğretmen, polis vs. olarak çalışan kadınlar başlarını

örtebilir.


11

11

8

17

19

16

19

19

21

37

34

38

16

17

18

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

İlk ve orta öğretimde okuyan kızlar başlarını örtebilir.


7

6

3

11

8

4

10

10

6

33

34

37

40

42

50

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Bir erkekle kadının beraber yaşamaları için dini nikah şarttır.



Helal gıdanın aksine, bir bankanın İslami banka olması toplumun çoğunluğunun önem verdiği bir

konu değildir. Bununla birlikte kadınlar ve özellikle ev kadınları bu konuya biraz daha fazla

önem vermektedir.

Dine dair görüşler ve dini hassasiyetler tahmin edilebileceği gibi gerek kadınların gerek erkeklerin

dindarlık seviyelerine göre büyük farklılık göstermektedir. Aşağıdaki grafikte görülebileceği

gibi dine dair tüm konularda görüşler dindarlık seviyesine göre fark etmektedir ve aynı

dindarlık seviyesine sahip olan kadınlar ve erkekler çok benzer görüşlere sahiptir. Ancak

kamuda ve ilk-ortaöğretimde örtünme konusunda dinle ilişkisi zayıfladıkça kadınlarla

erkekler arasındaki görüşler farklılaşmaktadır.

4

2

1

5

4

2

9

7

4

37

39

39

46

48

55

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Yediklerimin helal gıda olması önemlidir.


27

25

20

33

31

29

20

22

25

14

16

19

6

6

8

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Banka seçerken, İslami banka olmasına önem veririm. (2018)



İbadet

İbadet alışkanlıklarına baktığımızda düzenli olarak namaz kılma alışkanlığının kadınlarda daha yaygın

olduğunu görüyoruz. Kadınların yarısı sık sık veya her zaman namaz kıldıklarını

belirtmektedir. Erkeklerin ise ancak üçte biri bu sıklıkta namaz kılmaktadır. Lise altı mezunu,

kırda yaşayan ya da 49 yaş üstü kadınların çok büyük bir kısmı düzenli olarak namaz

kılmaktadır. Üniversite mezunu kadınlar arasında çok fazla yaygın değildir, ancak üniversite

mezunu erkeklerde düzenli namaz kılma alışkanlığı lise mezunu erkeklerden bile fazladır.

Burada üniversite mezunu kadınlar ve erkekler arasındaki fark dikkat çekicidir. Son on yıla

baktığımızda ise lise altı ve üniversite mezunları arasında düzenli namaz kılma oranı

artarken, lise mezunu erkeklerde bu oran düşmektedir. Genç erkekler ve özellikle genç

kadınlar arasında düzenli namaz kılma alışkanlığında son on yılda önemli bir düşüş

gözlenmektedir.

1,5

1,6

1,9

2,0

2,2

2,3

3,1

3,9

3,1

4,5

4,5

4,6

3,8

4,3

1 3 5

Din dersi ayrım yapmaksızın

herkese mecburi olmalı.

Banka seçerken, İslami banka

olmasına önem veririm.

Çocuk yetiştirirken ahlak

eğitiminde dinin rolü olmalı.

Bir erkekle kadının beraber

yaşamaları için dini nikah

şarttır.

Yediklerimin helal gıda olması

önemlidir.

İlk ve orta öğretimde okuyan

kızlar başlarını örtebilirler.

Hakim, savcı, öğretmen, polis

vs. olarak çalışan kadınlar

başlarını örtebilir.

<<- Katılmıyor Katılıyor ->>

Kadınlar

Sofu Dindar İnançlı

1,5

1,3

1,9

1,7

2,1

1,8

2,4

3,8

3,1

4,4

4,4

4,6

3,8

4,1

1 3 5

<<- Katılmıyor Katılıyor ->>

Erkekler

İnançsız Ateist


Oruç tutmak ülkede namaza göre daha yaygın bir ibadet olarak görülmektedir. Kadınlar yine

erkeklere göre daha düzenli oruç tutmaktadırlar. Kadınlar arasındaki fark da oruç tutma

konusunda azalmaktadır. Kırdaki kadınlar oruç konusunda en istikrarlı demografik grup

olarak karşımıza çıkmaktadır. Üniversite mezunu kadınlar en az oruç tutan kategoridir. Son

on yılda oruç tutanlarda bir azalma görülmektedir. Genel olarak bekarlarda, ama özellikle

bekar erkeklerde oruç tutanlarda ciddi bir düşüş görülmektedir. Oruç tutma sıklığında görülen

azalmada orucun yaz aylarına denk gelmesinin etkili olabileceği düşünülmektedir.

20

15

9

23

17

10

21

18

17

13

16

19

23

34

45

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Düzenli olarak namaz kılarım. (2018)


18

18

12

20

13

9

27

22

22

13

15

17

23

32

39

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Düzenli olarak namaz kılarım. (2008)


14

9

6

12

11

7

14

11

7

16

18

20

43

52

61

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Düzenli olarak oruç tutarım. (2018)



8

8

5

7

5

3

10

8

7

16

16

16

60

63

69

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Düzenli olarak oruç tutarım. (2008)



DEĞERLER

Din, Ahlak ve Hukuk İlişkisi

Hukukun üstünlüğü kavramının toplum nezdinde ne kadar yerleştiği konusunu anlamak üzere

sorulan iki cümleden hangisini doğru gördükleri sorulduğunda toplumun yarıdan fazlası

hukuk kuralları topluma göre değişir, dini kurallardan ayrı düşünülmelidir olarak cevap

vermiştir. Dine göre günah olan konuların kanunen de suç sayılması gerektiğini düşünen

kadınların oranı yüzde 37, erkeklerin oranı ise yüzde 36’dır. Dini kuralların belirleyici olması

gerektiğini düşünenlerin oranı ev kadınlarında yüzde 46’ya ulaşmaktadır. Yine bu kapsamda

çalışan kadınlar ile ev kadınları arasında hukukun üstünlüğüne bakış anlamında erkeklere

nazaran daha önemli farklar görülmektedir. Ev kadınları arasında muhafazakâr dünya

algısının biraz daha fazla olmasını bu sonuç da doğrular niteliktedir.

Ahlak ve din ilişkisi üzerine yapılan yorumlarda ise din ahlak ilişkisinin nispeten toplumun algı

seviyesinde daha zayıf olduğu görülmektedir. Zira gerek kadınların, gerek erkeklerin

yarısından fazlası dindar olmanın ahlaklı olmak için yeterli olmayacağını düşünmektedir.

36

37

46

64

63

54

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Sizce aşağıdaki iki cümleden hangisi doğrudur?

Dine göre günah olan konuların kanunen de suç sayılması gerekir.

Hukuk kuralları topluma göre değişir, dini kurallardan ayrı düşünülmelidir.

37

39

45

63

62

55

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Sizce aşağıdaki iki cümleden hangisi doğrudur?

Dini bütün birisi zaten toplumda ahlaklı davranır.

Dindar olmak ahlaklı olmak için yetmez. Ayıp ayrı şey, günahtan korkmak ayrı şey.


Toplumun değerlerini pratiğe nasıl döktükleri, çocukları için yaz tatili tercihleri üzerinden ele alındı.

“Yaz tatilinde kızınızın hangi faaliyetlere katılmasını dilerdiniz?” sorusuna kadınların yüzde

37’si yabancı dil kurslarına, neredeyse üçte biri ise Kuran kursuna göndermek istediklerini

belirtmektedir. Kızlarını yabancı dil kursuna göndermek isteyen kadınların oranı erkeklerden

yüksektir. Bu durum kadınların kız çocuklarını dünyayla daha entegre olması, ileride iş bul-

masını kolaylaştırması bakımından dil kurslarını daha önemli gördükleri şeklinde yorumlana-

bilir. Diğer yandan kızlarını spor okullarına göndermek isteyen kadınların oranı da erkekler-

den düşüktür, bu oran ev kadınlarında daha da düşüktür. Bu durumda kadınlar üzerinde hâlâ

kız çocuklarını eve bağlı, asli görevi çocuk büyütmek olarak gören anlayışın kısmen etkisi

olabilir. Diğer yandan spor okulları bağlamında çalışan kadınlar ile ev kadınları arasında da

dikkate değer bir farklılık görülmektedir. Bu da kız çocuklarının yetiştirilmesi bağlamında ça-

lışan ve ev kadınları arasında önemli farklılıklar olabileceğini göstermektedir. Ev kadınlarının

yüzde 39’u gibi önemli bir kısmı kızlarını Kuran kurslarına göndermek istemektedir. Yüzde

67’si kendini dindar olarak tanımlayan ev kadınları için bu oran şaşırtıcı değildir. Diğer yan-

dan dil kurslarına göndermek isteyen ev kadınları da yüzde 30 ile azımsanmayacak ölçüdedir.

Oğlunuzu yaz tatilinde nereye göndermek isterdiniz sorusuna ise yine yabancı dil kursu ilk sıraya

yerleşmektedir. Ancak oğullarını yabancı dil kurslarına göndermek isteyen kadınların oranı

yüzde 29’a gerilemektedir. Oğullarını Kuran kursuna göndermek isteyen erkek ve kadın oran-

ları da kız çocuklarına göre daha azdır. Diğer yandan oğullarını spor okullarına gönderme

eğilimi kız çocuklarını gönderme eğiliminden daha yüksektir. Erkek çocuklarına ev dışı roller

biçilmesi anlamında bu göstergeler önem taşımaktadır.

15

12

9

33

37

30

7

9

9

29

30

39

5

3

3

4

3

3

3

3

3

4

4

4

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

İmkanınız olsa ya da hepsi ücretsiz olsa KIZINIZI, yaz tatilinde

aşağıdakilerden hangisine göndermek isterdiniz?

23

22

19

27

29

23

7

8

8

24

23

30

6

5

4

9

9

11

2

3

3

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

İmkanınız olsa ya da hepsi ücretsiz olsa OĞLUNUZU, yaz tatilinde

aşağıdakilerden hangisine göndermek isterdiniz?

Spor Okulu Yabancı Dil Kursu Yaz Okulu Kuran Kursu

Bilgisayar kursu Çıraklık, meslek eğitimi Diğer Evde otursun


Algı ve Beklentilerde Değişim

Görüşülen kişilerden son beş yılda kendi durumlarını ve ülkenin durumunu değerlendirmelerini iste-

diğimizde, kişilerin kendi durumlarının ülkenin gidişatından daha iyi olduğunu düşündüklerini

görmekteyiz. Kişilerin kendi hayat şartlarını değerlendirmede yaş, yerleşim yeri ve medeni

durumun etkisi daha belirginken, eğitim seviyesinin etkisi daha azdır. En olumsuz değerlen-

dirmeyi cinsiyetten bağımsız olarak dullar ve metropollerde yaşayanlar; En olumlu değerlen-

dirmeyi ise, yine cinsiyetten bağımsız olarak gençler ve kırsalda yaşayanlar yapmaktadır. Di-

ğer yandan, Türkiye’de hayat şartlarının son beş yılda daha iyiye gitmesi konusundaki değer-

lendirmede eğitim seviyesi dahil tüm faktörlerin etkisi vardır. Kırsalda yaşayan kadınlar ve

erkeklerin değerlendirmeleri olumluyken, tüm diğer kümelerde olumsuzdur ve en olumsuz

olanlar üniversite mezunu kadınlar ve erkeklerdir.

3,03,0

3,13,1

3,13,0

3,23,0

2,93,2

3,03,0

3,33,0

3,03,2

3,12,9

3,13,1

2,73,1

3,02,8

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Benim hayat şartlarım son 5 yılda iyiye gitti.


3,02,8

2,63,0

2,82,6

2,82,9

3,02,82,8

3,0

3,12,9

2,83,1

3,02,7

2,72,9

2,72,8

2,92,7

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Türkiye’de genel hayat şartları son 5 yılda iyiye gitti.

3,23,2

3,23,2

3,33,2

3,43,2

3,13,3

3,23,2

3,33,23,2

3,33,3

3,2

3,43,2

3,03,3

3,23,3

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Benim hayat şartlarım 5 yıl sonra daha iyi olacak.


Beş yıl sonra hayat şartlarının nasıl değişeceği bağlamında kadınlar arasında çok belirgin bir fark

yoktur. Sadece dul ve 49 yaş üstü kadınlar kötümser olarak görülebilir. Hatta erkekler ara-

sında da olduğu söylenemez, sadece lise mezunu erkeklerin biraz daha olumlu olduğundan

bahsedilebilir. Yine 2008’e göre neredeyse bütün eğitim kategorilerinde gerek Türkiye’ye ge-

rekse kendi durumlarına ilişkin daha iyimser bir tablo çizilmektedir. Sadece üniversite me-

zunu erkeklerin Türkiye algısında bir gerileme görülmektedir.

Gençler kendi hayatlarının daha iyiye gittiği ve gideceğine ilişkin diğer yaşlara göre daha umutlular

ve iyimserler. Ancak Türkiye’nin gidişatı ve geleceği konusunda gençler biraz daha karamsar-

lar, hatta genç kadınlar biraz daha karamsar görünmektedir. Yine de son on yılda hem kendi

geleceklerine hem de ülkenin geleceğine yönelik daha iyimser bir hava hakim. Ancak 2008’in

bütün dünyayı da sarsan küresel krizin başlangıç yılı olduğunu da akıllarda tutmak gereklidir.

2018 yılında da ülkede ekonomik göstergeler ekonomik durumda önemli problemlere işaret

etmektedir ancak bu durumun genel olarak ülke genelinde henüz çok hissedilmediği anlaşıl-

maktadır.

3,22,9

2,83,2

3,12,9

3,03,13,13,13,1

3,2

3,33,1

3,03,2

3,23,0

2,93,1

3,03,1

3,13,0

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Türkiye’de genel hayat şartları 5 yıl sonra daha iyi olacak.


Çoğulculukta Değişim

Genel olarak ülkede farklı mezhepten ve etnik kökenden gelen kişilere karşı hoşgörünün farklı din-

den ve farkı cinsel tercihleri olana göre daha yüksek olduğunu görüyoruz. Genel olarak bakıl-

dığında ise bütün kategorilerde kadınlar farklılıklara karşı erkeklere kıyasla daha anlayışlı gö-

rünmektedir.

Eğitimin alt kategorilerinde en çoğulcu grubu ise üniversite mezunu kadınlar oluşturmaktadır. En

hoşgörüsüz grup ise lise altı mezunu gruplarıdır. Farklı mezheplere bakış konusunda sadece

lise altı mezunu kadınlar ve erkekler birbirine yakınsamaktadır. Farklı cinsel yönelimlere karşı

hoşgörü en alt seviyededir. Son on yılda hoşgörü seviyesinde genel olarak artış vardır. Sadece

etnik kökenden gelenlere karşı hoşgörü artışından bahsetmek pek mümkün değildir. Her ne

kadar erkeklerde farklı cinsel yönelimlere karşı tolerans oldukça düşük olsa da son on yılda

hoşgörüdeki artış dikkat çekicidir. Yine genç kadınlar genç erkeklere göre daha çoğulcu bir

bakış açısına sahip görünmektedir. Beklenebileceği gibi metropollerde yaşayan kadınlar kır-

salda yaşayan kadınlara göre daha toleranslı bir profil çizmektedir. Ancak metropollerdeki

erkekler kadınlara göre çok az da olsa farklı mezhep ve etnik kökenden gelen kişilere daha

anlayışlı bir görünüm sergilemektedir.

3,0

3,5

3,8

3,0

3,5

3,7

3,5

3,2

3,0

3,5

3,3

3,1

2,9

3,2

3,4

3,0

3,3

3,5

3,7

3,2

3,2

3,6

3,2

3,3

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Damadım/gelinim farklı etnik kökenden olabilir.


3,03,5

3,73,0

3,53,6

3,53,2

3,03,5

3,23,1

2,93,2

3,43,0

3,33,4

3,73,13,2

3,63,2

3,4

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Damadım/gelinim farklı mezhepten olabilir.

2,6

3,2

3,4

2,5

2,9

3,1

3,1

2,8

2,6

3,0

2,7

2,6

2,4

2,8

3,1

2,3

2,7

3,0

3,4

2,7

2,8

3,1

2,6

2,8

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Damadım/gelinim farklı dinden olabilir.


Demokratlık /Yenilikçilik

Görüşülen kişilerde demokrasiye olan inancı ve demokratlık seviyesini anlamaya yönelik bu bölümde

iki temel soru yöneltilmiştir. İlk soruda askerin yönetimi ele almasını nasıl değerlendirdikleri

anlaşılmaya çalışılmıştır ve toplumun genelinin askerin yönetimi ele almasının yanlış oldu-

ğunu düşünmektedir. Bireysel özgürlükler konusunda daha demokrat ve liberal olan kadınlar

bu konuda erkeklere göre kısmen daha anti-demokrat bir tavır sergilemektedir. İkinci soru

olan siyasi partilerin kapatılmasına karşı toplumun daha az tepki duyduğu anlaşılmaktadır.

Yine kadınlar bu kategoride de erkeklere göre daha otoriter bir tavır sergilemektedir. Askerin

yönetimi ele alması konusunda genç ve yaşlı kadınlar arasında çok fazla farklılık bulunma-

maktadır. Ancak orta yaşlı erkekler askerin yönetimi ele alması konusunda en sert karşı du-

ruşu göstermektedir. Bu durum da bu gruptaki kişilerin 12 Eylül askeri darbesi ortamı içinde

büyümeleri, 28 Şubat “post modern” darbesini ve 15 Temmuz Darbe Girişimini yaşamalarının

etkili olduğu düşünülmektedir. Kadınlara göre daha sert bir tavır almalarında ise bu süreçleri

kadınlara göre daha yakın takip etmelerinin etkisi olabileceği düşünülmektedir. Yine diğer

göstergelerin tersine dul ve bekar kadınlar askerin yönetimi ele almasını ve siyasi partilerin

kapatılmasını evli kadınlar, evli ve dul erkekler kadar yanlış bulmamaktadır.

1,72,1

2,51,7

1,92,2

2,21,81,8

2,11,81,8

1,71,8

2,11,6

1,82,1

2,51,8

1,92,2

1,81,7

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Kızımın veya oğlumun farklı cinsel tercihleri olabilir.


2,32,3

2,12,2

2,12,0

2,32,32,32,3

2,02,1

2,52,3

2,22,3

2,12,1

2,32,3

2,52,3

2,02,0

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Gerektiğinde asker, yönetimi ele almalıdır.

3,02,9

2,82,9

3,02,7

3,03,02,9

3,02,8

2,7

3,13,0

2,92,9

2,82,8

3,03,0

3,03,0

2,82,6

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Gerektiğinde siyasi partiler kapatılmalıdır.


Korkular

Toplumsal, bireysel özgürlükler ve ekonomik bağlamda bir korku taşıyıp taşımadıklarını anlamaya

yönelik verilen cevaplarda şeriatın gelmesi ve ülkenin bölünmesi korkularının toplum gene-

linde oldukça geçerli korkular olduğu anlaşılmaktadır. Bölünme korkusu özellikle daha belir-

gin olarak ortaya çıkmaktadır. Bu korkuda özellikle iktidarın son yıllarda artan dozda “vatan

savunması” söylemlerinin yanısıra 2015-2016 yıllarında terör olaylarındaki hızlı artışın etkili

olabileceği düşünülmektedir. Üniversite ve lise mezunu kadınlarda şeriatın gelmesi korkusu

daha belirginken, lise mezunu kadınlar bölünme korkusunu daha fazla belirtmektedir. Lise

mezunu kadınlar özellikle bu her iki korkuyu daha belirgin hissetmektedir. Şeriat gelmesi kor-

kusunu eğitim, yaş, yerleşim yeri ve medeni durumdan bağımsız olarak kadınlar erkeklere

kıyasla net olarak daha fazla hissetmektedir. Aynı durum ülkenin bölünmesi korkusunda ge-

çerli olsa da iki cinsiyet arasındaki fark daha az belirgindir.

3,4

3,7

3,7

3,1

3,3

3,3

3,6

3,5

3,5

3,3

3,2

3,1

3,4

3,5

3,6

3,1

3,2

3,3

3,7

3,4

3,6

3,4

3,2

3,0

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Türkiye'ye şeriat gelmesinden korkuyorum.


Kadınlar yine kendi hayatlarına dair, bireysel konularda erkeklerden daha fazla toplumsal kaygı taşı-

maktadır. Kendisinin ya da çocuğunun eğitim alamamasından ve parasız kalmaktan en çok

korkan grup lise mezunu kadınlarken, özgürlüğünün kısıtlanmasından en çok korkan grup ise

üniversite mezunu kadınlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine bireysel özgürlükler bağla-

mında bekar kadınlar özgürlüğünün kısıtlanmasından ve eğitim alamamaktan daha çok kork-

maktadır. Diğer yandan neredeyse bütün kategorilerde son on yılda korku seviyesinde

azalma görülürken, son on yılda bölünme korkusunda bir artış gözlenmektedir. Lise mezunu

kadınlar ve lise altı mezunu erkekler bu korkuyu en derinden hisseden kategorileri oluştur-

maktadır.

Lise ve altı eğitim düzeyindeki kadınlarla karşılaştırıldığında üniversite mezunu kadınların çalışma ve

ekonomik özgürlüğe sahip olma olasılıkları da, ortalama gelir düzeyleri de genellikle daha

yüksektir. Bu nedenle üniversite mezunu kadınların parasız kalmaktan diğer kadın gruplarına

kıyasla daha az korkması anlaşılabilir. Benzer şekilde eğitim düzeyi daha yüksek olduğu için

özgürlüklerin kısıtlanması konusunda da üniversite mezunu kadınların daha hassas oldukları

düşünülebilir. Buna karşılık parasız kalıp muhtaç olma korkusunu en fazla dul ve yaşlı kadın-

ların hissetmesi ekonomik durumlarının daha kırılgan olmasıyla açıklanabilir.

4,0

4,2

4,0

3,9

3,9

3,6

4,0

4,1

4,1

3,9

3,7

3,8

4,0

4,1

4,1

3,9

3,8

3,8

4,0

4,1

4,2

3,9

3,8

3,8

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Türkiye'nin bölünmesinden korkuyorum.


3,73,8

3,73,5

3,63,6

3,73,8

3,63,63,6

3,5

3,73,7

3,73,5

3,53,7

3,83,7

3,53,7

3,53,7

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Kendim eğitim alamamaktan/ çocuğumun ve aile bireylerimin eğitim

alamamasından korkuyorum.

3,73,94,0

3,63,73,8

3,93,8

3,63,8

3,73,6

3,73,7

3,93,6

3,73,7

4,03,7

3,63,9

3,63,7

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Özgürlüğümün kısıtlanmasından korkuyorum.


4,0

4,0

3,8

3,8

3,8

3,6

3,9

4,0

4,0

3,7

3,8

3,8

3,9

3,9

4,0

3,8

3,8

3,8

3,9

4,0

4,1

3,8

3,8

3,8

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Parasız kalıp muhtaç olmaktan korkuyorum.


Başkalarının Görüşleri

Herhangi bir eşya satın alırken çevresinin ne düşündüğüne en çok dikkat eden grup genç ve bekar

kadınlar, ardından genç ve bekar erkeklerdir. Bu durum kimlik oluşturma sürecinde çevrele-

rinden etkilendiklerini düşündürmektedir. Eğitim kategorilerinde ise lise mezunu kadınlar

arasında bu görüşe katılanların kısmen de olsa diğerlerine göre daha fazla olduğu görülmek-

tedir. Lise mezunlarının toplumsal sınıflar bağlamında arada kalması kendilerini daha fazla

marka ve tüketim üzerinden tanımlamalarına yol açmış olabilir.

2,9

3,1

3,0

2,8

3,0

2,9

3,3

2,9

2,7

3,1

2,8

2,6

3,1

3,0

3,0

2,9

2,8

2,9

3,2

3,0

2,6

3,2

2,7

2,7

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Herhangi bir eşya satın alırken çevremin de beğenmesine dikkat ederim.


Başkalarının görüşlerinden çok çabuk etkilendiğini en fazla belirten grupların ise bir yandan kırda

yaşayan kadınlar ve lise altı eğitimi olan kadınlar olduğunu görüyoruz. Hâlâ “cemaat toplumu”

tarzında yaşam süren kırdaki kadınların kendi toplulukları içindeki görüşlerden daha fazla

etkilenmeleri şaşırtıcı değildir. Diğer yandan genç ve bekar kadınlar arasında başkalarının

görüşlerinden diğer kategorilere göre etkilenenler de daha fazladır. Genel olarak kadınların

başkalarının görüşlerinden etkilendiklerini erkeklere kıyasla daha fazla belirtmektedir.

2,7

2,6

2,5

2,5

2,4

2,2

2,7

2,6

2,6

2,5

2,3

2,3

2,7

2,6

2,6

2,5

2,4

2,4

2,7

2,6

2,4

2,6

2,3

2,4

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Başkalarının görüşlerinden çok çabuk etkilenirim


Üniversite mezunu ve lise mezunu kadınlar için kariyer çok önemli bir yer tutmaktadır. Bekar kadınlar

kariyerin önemine ortalamada en fazla vurgu yapanlar kümedir. Bekar kadınların büyük bir

kısmı sadece para kazanmak için değil, kariyer için de çalışması gerektiği fikrine katılmakta-

dır. Bu görüş bekar erkekler arasında yüksekse de bekar kadınlarda çok daha yüksektir.

3,0

3,8

4,0

3,3

3,6

3,8

3,8

3,2

3,0

3,8

3,4

3,1

3,2

3,4

3,4

3,4

3,5

3,5

4,2

3,2

3,2

3,9

3,3

3,1

1 3 5

Lise altı

Lise

Üniversite

Lise altı

Lise

Üniversite

18-32

33-48

49+

18-32

33-48

49+

Kır

Kent

Metropol

Kır

Kent

Metropol

Bekar

Evli

Dul

Bekar

Evli

Dul

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek


Sadece para kazanmak için değil, kariyerim için de çalışırım.


SİYASETE KATILIM

Kadınların seçmen davranışlarına yönelik birçok çalışma mevcuttur. Bu çalışmalarda özellikle

1990’ların ortalarına gelinceye kadar gelişmiş ülkeler de dahil olmak üzere kadınların daha

gelenekçi partilere yönelimi olduğu ortaya konmaktadır20. Diğer yandan Inglehart ve Norris

2003 yılında yayınladıkları “Rising Tide: Gender Equality and Cultural Change Around The

World” isimli kitapta bu eğilimin zaman içinde tarıma dayalı ülkelerde devam ettiğini,

endüstriyel ülkelerde ise azalarak devam ettiğini, post-endüstriyel ülkelerde tersine

döndüğünü göstermektedir (Inglehart ve Norris, 2003, s.87). Türkiye genel olarak endüstriyel

bir toplum kategorisinde değerlendirildiğinde siyasi tercihler bakımından biraz daha karışık

bir görünüm sergilemektedir.

Kadınlar arasında Ak Parti’ye oy verenlerin oranı erkeklerden daha yüksektir. Özellikle ev kadınları

arasında Ak Parti’ye oy vereceğini belirtenlerin oranı yüzde 46’ya çıkmaktadır. Fakat CHP’ye

oy veren kadın oranı da erkeklerden yüksek görünmektedir. Buna karşılık MHP ve İyi Parti’ye

oy veren erkeklerin oranı kadınların iki katından biraz yüksektir. HDP’ye oy vereceğini

söyleyen erkeklerin oranı da kadınların oranından iki kat fazladır. Kadınlar seçimler

konusunda erkeklere kıyasla daha kararsız, oy verme eğilimi bakımından da erkeklerle eşit

seviyede görünmektedir. Ev kadınlarının ise oylarına kadınların geneline kıyasla daha fazla

sahip çıktıkları görülmektedir.

20 Inglehart ve Norris, 2003, s.84

34

37

46

11

13

9

8

4

4

6

3

4

5

2

3

25

31

29

10

10

7

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Siyasi tercih (2018)

Ak Parti CHP MHP HDP İyi Parti Saadet Partisi Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz

35

37

42

12

13

10

12

6

6

3

2

3

5

4

3

24

27

27

10

11

9

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Siyasi tercih (2008)

Ak Parti CHP MHP HDP Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz


Son on yıldaki değişime baktığımızda Ak Parti’ye oy veren kadınların oranı değişmezken erkeklerde

ufak bir düşüş yaşandığı görülmektedir. Ancak Ak Parti’ye oy veren ev kadınlarının oranında

yüzde 4’lük artış dikkat çekicidir. Dolayısıyla çalışan kadınlar arasında Ak Parti’ye verilen oyda

bir düşüş yaşandığını söylemek yanlış olmayacaktır. HDP’ye oy verenlerin oranında önemli bir

artış görülmektedir. Bu artış erkeklerde daha belirgindir. MHP’ye verilen oylarda bir düşüş

görülse dahi İyi Parti ile birleştirildiğinde kadınlar arasında oranda bir değişim gözlenmezken

erkeklerde yüzde 1’lik bir artıştan bahsetmek mümkündür. Diğer yandan son on yıl içinde oyu

konusunda kararsız olan kadınların oranındaki artış dikkat çekicidir.

Kadınların oyları konusunda erkeklere kıyasla daha yüksek oranda kararsız olmalarını, evli kadınların

oy kararını eşlerine bırakmaları üzerinden açıklamanın mümkün olmadığı görülmektedir.

Bekar kadınlar evli kadınlara kıyasla daha yüksek oranda kararsızdır. Oyu konusunda kararsız

olduğunu belirten kadınların oranı eğitim seviyesinin yükselmesiyle birlikte artmaktadır.

Görüşülen kişilere politik düzlemde sağ-sol ekseninde kendilerini nasıl tanımladıkları sorulduğunda

merkezde tanımlayan kadınların erkeklerden daha fazla olduğu görülmektedir. Ev kadınları

kendilerini ortalamaya kıyasla daha sağda tanımlamaktadırlar. Bu durum aslında çok da

şaşırtıcı değildir. Kadınların görevini, çocuk büyütmek ve evle ilgili işlerle tanımlayan tarıma

23

28

42

22

46

39

41

21

38

42

22

16

12

9

21

17

9

13

11

11

14

12

14

7

11

6

3

7

3

5

7

10

2

4

5

7

5

5

6

5

7

2

3

5

7

5

5

4

3

2

11

5

5

3

2

25

27

23

34

35

28

17

24

28

33

29

35

12

10

9

10

11

9

9

7

16

10

8

15

%0 %50 %100

Üniversite

Lise

Lise altı

Üniversite

Lise

Lise altı

Dul

Evli

Bekar

Dul

Evli

Bekar

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Medeni durum ve eğitime göre siyasi tercihler

Ak Parti CHP MHP HDP İyi Parti Saadet Partisi Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz


dayalı toplumlarda da benzer şekilde kadınlar kendilerini daha sağda tanımlamaktadırlar

(Inglehart ve Norris, 2003)

Diğer kategorilere baktığımızda ise ilginç bir tablo ortaya çıkmaktadır. Inglehart ve Norris’in öne

sürdüğü gibi post-endüstriyel toplumlarda eğitimli ve genç kuşak kadınlar erkeklere göre

daha sol bir eğilim göstermektedir. Burada toplumun genelinde eğitim seviyesinin artmasının

sonucunda kadınların genel olarak daha sol bir eğilime yöneldiği akıllarda tutulmalıdır.

Türkiye’ye baktığımızda politik düzlem 1’den 10’a kadar ortalamalar kategorik olarak

alındığında eğitim seviyesi bakımından en solda duran kategorinin üniversite mezunu

kadınlar olduğunu görüyoruz. Bir diğer deyişle üniversite mezunu kadınlar kendilerini

üniversite mezunu erkeklerden daha solda tanımlamaktadır. En sağda duran grupları ise lise

altı erkekler ve lise altı kadınlar oluşturmaktadır. Yine yaş grupları açısından bakıldığında en

soldaki grup 18-32 yaş arası kadınlardan oluşmaktadır. En sağdaki grubun ise 49 yaş üstü

erkekler olduğu anlaşılmaktadır. Yerleşim yeri açısından bakıldığında ise metropollerde

yaşayan kadın ve erkeklerin daha solda olmasının yanısıra kadınların bütün yerleşim

yerlerinde erkeklerden daha solda olduğu görülmektedir. Bekar kadınlar bütün

kategorilerdeki en solda olan grubu oluşturmaktadır. Çalışma durumu açısından bakıldığında

sağ-sol ayrımındaki en büyük fark Çalışan kadın ve Oturan21 kadın arasında görülmektedir.

Bu fark erkeklerle olan farktan daha fazladır. Özetle, metropolde yaşayan, çalışan, genç,

bekar ve üniversite mezunu kadınlar politik düzlemin en solunda kalmaktadır. Gelişmiş

ülkelerin bir çoğunda gözlenen değişime benzer bir durum Türkiye’de de gözlenmektedir.

21 Bkz. Terimler Sözlüğü

7

5

4

4

4

3

6

6

5

6

6

4

25

29

28

9

11

11

7

8

8

10

10

13

7

7

9

18

13

16

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Siyasi meselelerle ilgili olarak sol-sağ ayrımında kendinizi nereye

yerleştirirsiniz?

1 - SOL 2 3 4 5 6 7 8 9 10 - SAĞ


6,2

5,6

6,3

5,3

5,1

6,3

5,9

6,5

5,5

5,8

6,3

5,0

5,8

6,4

6,6

5,7

6,2

6,4

6,5

6,2

5,8

6,4

6,1

5,5

5,4

6,1

6,5

5,0

5,4

6,5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Çalışan

Okuyan

Oturan

Çalışan

Okuyan

Oturan

Dul

Evli

Bekâr

Dul

Evli

Bekâr

Metropol

Kent

Kır

Metropol

Kent

Kır

49+

33-48

18-32

49+

33-48

18-32

Üniversite

Lise

Lisealtı

Üniversite

Lise

Lisealtı

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

Erk

ek

Ka

dın

<<- Sol Sağ ->>

Siyasi meselelerle ilgili olarak, sol-sağ ayrımında kendinizi nereye

yerleştirirsiniz?


Siyasi partilere üyelik ya da gönüllü olarak çalışma bağlamında kadınların aktif siyasete erkeklere

nazaran daha az katıldığı görülmektedir. Son on yılda bu durumda önemli bir değişiklik de

gözlenmemektedir.

Inglehart ve Norris (2003) siyasi faaliyetleri geleneksel, sivil katılım ve protesto hareketleri olmak

üzere üç kategoride incelemektedir. Geleneksel siyasi faaliyetler seçimler ve siyasi partilere

katılım olarak kabul edilirken, siyasi faaliyetlerin bir diğer ayağı olan sivil katılımın en önemli

göstergelerinden birinin ise bir dernek, vakıf veya sivil toplum kuruluşlarına (STK) üyelik

olduğu gösterilmektedir (Inglehart ve Norris, 2003, s.105-111). Bu kapsamda görüşülen

kişilerin verdikleri cevaplar Türkiye’de genel olarak sivil topluma katılımın düşük olduğunu

göstermektedir. Bu oran kadınlarda daha düşüktür. Ev kadınları özellikle bu tür faaliyetlerde

neredeyse hiç bulunmamaktadır. On yıl öncesiyle kıyaslandığında kadınların sivil topluma

katılımında, toplum genelinde küçük bir kesim olmakla beraber, yüzde 3’ten yüzde 6’ya iki

katı bir artış görülmektedir.

11

6

6

4

2

2

85

92

93

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Herhangi bir siyasi partiye üye misiniz veya gönüllü olarak çalışıyor

musunuz? (2018)

Evet, üyeyim Evet, gönüllü olarak çalışıyorum Hayır, üye veya gönüllü değilim.

23

7

7

77

93

93

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Şimdiye kadar herhangi bir siyasi partiye üye oldunuz mu? (2008)

Evet Hayır


8

3

1 3

3

88

94

98

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Herhangi bir dernek, vakıf veya sivil toplum kuruluşuna üye misiniz veya

gönüllü olarak çalışıyor musunuz? (2018)

Üyeyim Zorunlu üyeliğim var (meslek odası gibi) Gönüllüyüm Hayır, üye / gönüllü değilim.

12

3

2

88

97

98

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Ev kadını

Herhangi bir dernek, vakıf veya sivil toplum kuruluşuna üye misiniz veya

gönüllü olarak çalışıyor musunuz? (2008)

Evet Hayır


HAYAT TARZLARI Hayat Tarzları araştırmalarının temel amacı demografik özellikleri, gündelik pratikleri, değerleri açı-

sından birbirlerinden çok farklı yaşayan, yani diğer bir ifadeyle çok farklı hayat tarzlarına sahip

olan toplumsal kümeleri ortaya çıkarmak ve bu kümeler arasındaki farkları inceleyerek top-

lumu ve toplumsal değişim dinamiklerini daha iyi anlayabilmektir. Bu hayat tarzı kümeleri,

Endişeli Modernler, Mazbut Modernler, Muhafazakâr Modernler, Ortadakiler, Mahallenin

Gençleri, Dini Muhafazakârlar, Kırsal Gelenekselciler, Hayata Tutunanlar ve Uzaktakiler ola-

rak sıralanmaktadır. Raporun son bölümü olan Hayat Tarzları Kümeleri Nedir? bölümünde bu

kümeler hakkında daha geniş bilgi yer almaktadır.

Bu bölümün ilk kısmında hayat tarzları kümeleri kısaca tanıtılmakta, sonraki kısımlarda ise her bir

hayat tarzı kümesi içinde kadınlar ve erkekler pratikleri ve değerleri açısından karşılaştırıl-

maktadır. Bu karşılaştırmalar, kadınlarla erkekler arasındaki farkları ortaya çıkarmak kadar

hayat tarzı kümeleri arasında toplumsal cinsiyet açısından farkları da irdelemeyi amaçlamak-

tadır.

Hayat Tarzı Kümeleri

Endişeli Modernler: Nüfusun yüzde 9,4’ünü oluşturuyor. En metropollü küme, üçte biri İstanbul'da,

çok genç, yarısı 25 altı, en eğitimli küme, yarısı üniversite mezunu, üst düzey çalışan ve öğ-

renci çok. Yarıdan fazlası bekar, yüzde 90’ı Modern, yüzde 80'i içki içiyor, yüzde 85’i kültürel

etkinliğe gitmiş. Örtünen yok denecek kadar az.

Mazbut Modernler: Nüfusun yüzde 5,5’ini oluşturuyor. Çoğu İstanbullu ve Egeli, emekliler çok, epeyi

göç etmişler, büyüdükleri yer açısından daha şehirliler, yüzde 70’i kendi hayat tarzını Modern

olarak tanımlıyor, üçte biri Alevi, geçinmekte en zorlananlar, örtünen çok az. Endişeli Modern-

lere benziyorlar ancak gelir olarak daha düşük durumdalar ve daha yaşlılar.

Muhafazakâr Modernler: Nüfusun yüzde 14,8’ini oluşturuyor. Artık 2008’de olduğu kadar da muha-

fazakâr değiller, çoğu metropollü, çok gençler, kendileri de anne babaları da eğitimli, beyaz

yaka ve esnaf olarak çalışan ve öğrenci çok, yarısı kendi hayat tarzını Modern olarak tanımlı-

yor, Ak Parti seçmeni az, kararsız çok, kültürel etkinliklere gidiyorlar. Çoğunluğu apartman

çocuğu, inançlı ya da dindar. Ne ateist ne sofular.

Ortadakiler: Nüfusun yüzde 9,1’ini oluşturuyor. Erkek ağırlıklı. Orta yaşlı ve orta eğitim seviyesinde.

Yaygın coğrafi dağılımı var. Kendini Geleneksel Muhafazakâr olarak tanımlayanlar hakim. Ya-

rısı örtünüyor. Ak Parti seçmeni yarı yarıya, siyaseten ortada. Geçinmekte zorlanıyor. Birçok

konuda ortada kalıyor.

Mahallenin Gençleri: Nüfusun yüzde 10,5’ini oluşturuyor. Erkek ağırlıklı ve çok gençler. Kasaba veya

şehirde büyümüş, yarısı bekar. Eğitimleri nispeten yüksek, beyaz yaka, esnaf veya öğrenci

ağırlıklı. Kendilerini Geleneksel Muhafazakâr olarak tanımlayan çok var. MHP seçmeni gene-

lin iki katı oranda. Ahlakçılığa biraz yatkın, içki içen var ama az. Alevi yok, Kürt çok az.


Dini Muhafazakârlar: Nüfusun yüzde 10,9’unu oluşturuyor. En fazla Dindar Muhafazakâr bu kümede.

En fazla Ak Parti seçmeni. Çoğu örtünüyor ve dindarlar. İçki içen yok gibi. Ev sahipliği yüksek.

Metropol alanda yaşayanı az. Çoğu evli ve kalabalık hanelerdeler. Üçte ikisi erkek, tamamı

lise altı eğitimli.

Kırsal Gelenekselciler: Nüfusun yüzde 12,1’ini oluşturuyor. Kırsal bölgede yaşayanı en fazla olan

küme. Biraz daha yaşlı, az eğitimli. Üçte biri doğuda doğmuş, az göçmüş. Yarısı köyde büyü-

müş. Kadın-erkek oranı eşit ama kadınların hepsi ev kadını. Yarısı Dindar Muhafazakâr. Üçte

ikisi Ak Parti seçmeni. İnternetle ilişkisi az.

Hayata Tutunanlar: Nüfusun yüzde 15,2’sini oluşturuyor. Kırsalda yoğunluklu olarak var. Doğulu ağır-

lıklı. Kadınlar daha fazla. Yaşlı, eğitimsiz ve köyde büyümüş, göçmemiş. Emekli veya ev kadını

ağırlıklı. Yarısından çoğu Ak Parti seçmeni. İçkiye karşı, kültürel etkinliğe gitmiyor. Kürt oranı

ortalamadan biraz fazla. Çok dindar ve kesinlikle örtünüyorlar.

Uzaktakiler: Nüfusun yüzde 12,3’ünü oluşturuyor. Kırsalda yaşıyor, doğu bölgelerinde doğmuşlar.

Çoğunluğu kadın. Yaşlı, eğitimsiz, göçmemiş, Köyde büyümüş, Emekli veya ev kadını ağırlıklı,

Kalabalık hanede yaşıyorlar. Dindar Muhafazakâr çok. Ağırlıklı Ak Parti seçmeni. Kesinlikle

örtünüyor ve çok dindar. Kürt oranı fazla.


Kümelerde Cinsiyetler Arası Demografik Farklar

Hayat tarzı kümelerinde kadınlarla erkeklerin eğitim seviyeleri çok temelde benzerdir ve erkekler her

bir kümede biraz daha eğitimlidir. Ancak bazı kümelerdeki farklar dikkat çekmektedir. En

eğitimli küme olan Endişeli Modernlerde erkekler daha eğitimli olsa da kadınlar arasında lise

ve üstü eğitimi olan daha fazladır. En eğitimsiz kümeler olan Uzaktakiler, Hayata Tutunanlar

83

93

65

82

65

80

47

63

29

32

58

68

28

30

39

43

9

7

46

60

11

6

28

15

28

16

33

24

43

40

30

22

50

44

40

38

36

45

34

25

6

1

6

3

7

3

19

13

29

28

12

10

22

26

21

19

54

48

19

14

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Uza

kta

kile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

riO

rta

da

kile

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

En

diş

eli

Mo

de

rnle

rTü

rkiy

e

Eğitim durumu



Kırsal Gelenekselcilerde ise kadınlarla erkekler arasındaki fark dikkate değerdir ve kadınlar

arasında lise eğitimine erişebilmiş olanların oranı çok düşüktür.

Raporun çalışma durumuna dair bölümünde kadınlarla erkekler arasındaki temel rol dağılımlarının

ne tür işler yaptıkları üzerinden değil, çalışıp çalışmadıkları üzerinden olduğunu belirtmiştik.

Hayat tarzı kümelerine ayrıldığında da bu rol dağılımının devam ettiği görülmektedir. Ancak

daha geleneksel bazı kümelerde kadınların çok büyük kısmı ev kadınıyken, daha modern ve

daha genç kümelerde çalışan veya okuyan kadınların oranı oldukça yüksektir. Benzer şekilde

6

1

9

2

15

1

24

6

31

18

19

11

28

18

19

7

37

34

22

10

38

7

52

11

41

12

45

12

38

9

47

14

37

17

34

20

27

16

41

12

42

12

22

8

24

8

17

4

4

2

19

11

6

5

30

20

4

4

17

8

71

2

69

1

68

62

38

52

28

28

12

51

2

7

4

12

3

8

10

23

26

9

7

21

25

9

19

24

29

13

12

14

8

8

5

6

8

6

6

3

8

6

5

8

7

8

6

9

4

7

6

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Uza

kta

kile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

riO

rta

da

kile

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

En

diş

eli

Mo

de

rnle

rTü

rkiy

e

Çalışma durumu

Üst düzey İşçi, esnaf, çiftçi Emekli Ev kadını Öğrenci İşsiz


hem daha geleneksel kümelerde, hem de Mazbut Modernlerde emekli olan erkeklerin oranı

yüksekken, diğer kümelerde çalışan ve okuyan erkeklerin oranı yüksektir.

Aylık kişi başı gelirde kadınlarla erkekler arasında en büyük farklılık Endişeli Modernlerde görülüyor.

Bu gruptaki erkekler bu gruptaki kadınlardan yüzde 25 daha fazla aylık hane geliri beyan

ediyor. Gelir eşitsizliği bakımından diğer dikkat çeken grup ise Ortadakiler. Zira bu grupta da

erkekler kadınlardan yüzde 23 daha fazla gelir beyan ediyor. Diğer yandan kadınlarla erkekler

7

7

3

3

2

3

2

3

1

1

1

2

2

2

3

7

11

7

10

5

7

2

3

4

3

11

2

2

4

2

3

6

51

49

47

47

38

47

27

34

22

23

29

37

20

19

26

31

8

17

30

36

20

22

30

24

29

26

34

23

24

32

25

30

21

31

29

22

19

18

26

25

14

8

9

12

21

13

23

24

37

28

32

17

37

33

26

33

30

38

26

21

1

3

4

3

5

5

12

14

15

12

7

3

18

15

14

11

42

26

13

9

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Uza

kta

kile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

riO

rta

da

kile

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

En

diş

eli

Mo

de

rnle

rTü

rkiy

e

Aylık hane geliri

700 TL ve altı 701 - 1200 TL 1201 - 2000 TL

2001 - 3000 TL 3001 - 5000 TL 5001 TL ve üstü


arasında, beyan edilen aylık hane gelirindeki farkın en düşük olduğu gruplar Muhafazakâr

Modernler ve Dini Muhafazakârlar.

Medeni durum hayat tarzı kümeleri arasında farklılık gösterse de her bir küme içinde kadınlarla

erkekler arasında ayırıcı nitelikte olduğu söylenemez. En genç ve modern 3 küme olan

Endişeli Modern, Muhafazakâr Modern ve Mahallenin Gençleri kümelerinde bekar olanlar,

6

3

15

7

19

9

23

17

50

40

27

14

48

41

32

28

58

55

31

21

1

1

1

1

3

2

3

2

1

3

1

3

4

2

2

88

76

81

81

79

82

73

75

55

63

68

45

62

60

39

33

64

66

5

20

2

8

1

7

1

3

2

4

14

2

5

3

7

1

3

2

9

%0 %50 %100

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Uza

kta

kile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

riO

rta

da

kile

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

En

diş

eli

Mo

de

rnle

rTü

rkiy

e

Medeni durum



en geleneksel 3 küme olan Uzaktakiler, Hayata Tutunanlar ve Kırsal Gelenekselciler

kümelerinde gerek evli olanlar, gerek dul kadınlar Türkiye ortalamasının epeyi üzerindedir.

Hayat tarzının bir göstergesi olan örtünme durumu açısından kümeler birbirlerinden çok farklıdır. Aynı

medeni durumda olduğu gibi genç ve modern kümelerde örtünmeyenlerin, en geleneksel

kümelerde ise örtünenlerin ve özellikle örtünme şeklini türban olarak tanımlayanların oranı

ortalamanın üzerindedir. Ayrıca evli olmayan erkekler hesap dışında bırakılarak evli olan

kadınlar kendi örtünmeleri ve erkeklerin eşlerinin örtünmeleri hakkındaki beyanları

karşılaştırdığında kadınların örtünmediklerini beyan etmeye daha meyilli olduğu

görülmektedir.

3

2

8

19

4

9

6

17

17

37

36

59

39

80

56

85

57

95

23

39

66

75

64

72

63

74

57

68

39

51

36

34

15

17

16

14

2

2

41

50

21

18

13

8

13

16

13

14

7

9

5

6

2

1

9

9

8

15

19

19

38

3

22

1

44

1

28

41

3

27

% 0 % 50 % 100

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Uza

kta

kile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

riO

rta

da

kile

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

En

diş

eli

Mo

de

rnle

rTü

rkiy

e

Örtünme durumu



Algılar

Uzaktakiler haricindeki tüm kümeler kendi hayatları konusunda ülkenin durumuna kıyasla daha

iyimser değerlendirme yapıyorlar. Son beş yılda gerek kendinin gerekse ülkenin iyiye gittiğini

en çok düşünenler Kırsal Gelenekselciler ve aralarında erkekler kadınlara göre kısmen daha

iyimserler. Kırsal Gelenekselciler özellikle ülkenin son beş yılda daha iyiye gittiğini düşünüyor.

En karamsarlar ise Mazbut Modernler. Beklentiler söz konusu olunca Mazbut Modern

erkekler ve kadınlar arasında bir fark görünmüyor. Mazbut Modernler özellikle ülkenin son

beş yılda kötüye gittiğini düşünüyor. Endişeli Modern ve Muhafazakâr Modern kadınlar,

Hayata Tutunan kadınlar kendi gruplarındaki erkeklere göre kısmen iyimserler.

2,9

2,9

2,1

1,9

1,6

1,6

2,7

2,6

2,3

2,2

3,5

3,5

3,7

3,6

3,5

3,6

2,7

2,6

3,2

3,2

3,0

2,7

1,9

1,9

3,1

3,0

2,4

2,4

3,6

3,6

3,6

3,6

3,5

3,6

2,8

2,6

3,0

3,1

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Uza

kta

kile

r


Algılar

Türkiye’de genel hayat şartları son 5 yılda iyiye gitti.

Benim hayat şartlarım son 5 yılda iyiye gitti.


Korkular

Ülkeye ve bireysel hayata dair korkuları ölçen soruları bir araya getirerek oluşturduğumuz korku

faktöründe 5 puan korkuların yüksek olduğunu, 1 ise düşük olduğunu gösteriyor. Kendisini

Modern olarak tanımlayan gruplarda korku seviyesinin daha yüksek olduğu görülmektedir.

Modern kadınlar erkeklere göre kısmen daha fazla korku duyarken, özellikle Mazbut

Modernler arasında özgürlüklerin kısıtlanması ve ülkeye şeriat gelmesi gibi ülkenin siyasi

atmosferine ilişkin korkular daha keskindir. Kırsal Gelenekselciler de Endişeli Modernler ya

da Muhafazakâr Modernler kadar korku duymaktadır. Bu grup özellikle parasız kalmaktan ve

ülkenin bölünmesinden korkmaktadır. Ancak Kırsal Gelenekselci erkekler o gruptaki

kadınlara kıyasla kısmen daha fazla korkmaktadır. Şeriat endişesi ise Modernlere kıyasla

daha düşüktür. Genelde ve özellikle şeriat konusunda en az korku duyan grup Dini

Muhafazakârlardır. Genel olarak hem bireysel özgürlüklerin kısıtlanması hem de ülkenin

siyasi atmosferine ilişkin korku duyduklarını belirtenler bu grupta azınlıktadır.

3,8

3,6

4,1

4,1

4,5

4,2

4,1

4,0

3,6

3,4

3,9

3,7

2,3

2,2

4,0

4,1

4,0

3,9

3,5

3,4

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rl

ar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Uza

kta

kil

er

Korku Faktörü


3,8

3,7

4,3

4,3

4,6

4,4

4,0

4,1

3,5

3,3

3,8

3,8

2,1

2,1

4,1

4,2

4,0

4,0

3,3

3,5

4,0

3,8

3,9

3,9

4,5

4,2

4,1

4,0

3,6

3,6

4,0

3,9

2,4

2,4

4,3

4,4

4,1

4,1

4,0

3,9

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ekse

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Uza

kta

kile

r


Bireysel korkular

Özgürlüğümün kısıtlanmasından korkuyorum.

Parasız kalıp muhtaç olmaktan korkuyorum.


4,2

4,2

4,7

4,4

4,0

3,8

3,6

3,2

3,3

2,9

1,9

1,8

3,3

3,3

3,7

3,5

3,0

2,5

4,2

4,0

4,4

4,1

4,2

4,2

3,8

3,4

4,3

4,0

2,7

2,4

4,4

4,4

4,2

4,0

3,9

3,8

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

En

diş

eli

Mo

de

rnle

rM

azb

ut

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ekse

lcile

rH

aya

ta T

utu

na

nla

rU

zakta

kile

r


Ülkeye dair korkular

Türkiye'ye şeriat gelmesinden korkuyorum.

Türkiye'nin bölünmesinden korkuyorum.


Geleneksel ve Dindar Değerler

Geleneksel değerler: Geleneksel değerler faktörü estetik ameliyata bakış, beraber yaşamak için dini

nikah şartı, helal gıdaya verilen önem, kadının çalışmak için izin alması gereği, farklı cinsel

yönelimlere bakış gibi geleneksel dünya görüşü açısından belirleyici konular bir araya getiri-

lerek oluşturulmuştur ve toplumsal grupların ve hayat tarzı kümelerinin geleneksel değerlere

ne derece sahip olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. En gelenekçi gruplar Uzaktakiler

ve sonrasında Kırsal Gelenekselcilerdir. Geleneksel değerlere en az bağlı olan gruplar Endi-

şeli Modernler ve sonrasında Mazbut Modernlerdir. Muhafazakâr Modernler geleneksel de-

ğerlere diğer modern kümelere kıyasla daha bağlıdır. Ancak Muhafazakâr Modern kadınların

geleneksel değerlerle ilişkisi aynı kümedeki erkeklere göre daha düşüktür. Hatta her bir kü-

mede kadınlar geleneksel değerlere erkeklere kıyasla daha az sahiptir.

3,5

3,5

2,1

2,1

2,3

2,4

3,1

3,3

3,2

3,3

3,6

3,8

3,9

3,9

4,1

4,2

3,6

3,7

4,2

4,3

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rl

ar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcil

er

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Uza

kta

kile

r

<<- Geleneksel değerlere uzak Geleneksel değerlere sahip>>

Geleneksel Değerler


Dindar değerler: Dindar değerler faktörü kürtaja bakış, İslami banka tercihi, zorunlu din dersi, çocu-

ğun eğitiminde dinin rolünü önemsemek ve gelinin/damadın aynı dinden olmasını beklemek

gibi konulardan oluşturulmuştur. Kümeler arasında dindar değerler açısından farklar, gele-

neksel değerler açısından olan farklara oldukça benzemektedir. Dini kaidelerin hayatı ne ka-

dar belirlemesi gerektiği görüşüne Uzaktakiler ve Kırsal Gelenekselcilerin çoğu hemfikir gö-

rünmektedir. Dini Muhafazakârlarda da çoğunluk dini kuralların toplumsal hayatı belirlemesi

konusuna onay verdikleri görülmektedir. Ancak yine de dindar değerlere Uzaktakiler ve Kırsal

Gelenekselciler kadar çok sahip değildirler. Endişeli Modernlerde ve Mazbut Modernlerde

dindar değerler düşüktür, ancak Muhafazakâr Modernlerin neredeyse yarısı dinin toplumsal

yaşamı belirlemesi görüşüne katılmaktadır. Modern kadınlar kategorilerinin genelinde kadın-

ların dindar değerlere erkeklerden kısmen daha bağlı oldukları görülmektedir.

3,5

3,4

2,3

2,1

2,4

2,3

3,1

3,0

3,2

3,2

3,8

3,8

3,9

3,9

4,1

4,1

3,5

3,6

4,2

4,2

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rl

ar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Uza

kta

kile

r

<<- Dindar değerlere uzak Dindar değerlere sahip>>

Dindar Değerler


Modern Değerler

Yeniliklere açık olmak, internete güvenmek, ürünlerin kaliteli olması, hayatı kolaylaştırması, belli mar-

kası olmasını önemsemek, kariyere önem vermek gibi konular üzerinden oluşturulan modern

değerlere en bağlı gruplar Endişeli Modernler, Muhafazakâr Modernler ve Mahallenin Genç-

leri gruplarında görülmektedir. En uzak gruplar ise Uzaktakiler, Ortadakiler ve Mazbut Mo-

dernlerdir. Dini Muhafazakârlar arasında da modern değerlere bağlılık dikkate değer bir se-

viyededir. Bu konuda kadınlar ile erkekler arasında önemli bir farktan bahsetmek mümkün

değildir.

3,2

3,3

3,7

3,6

3,1

3,0

3,6

3,6

2,7

2,7

3,6

3,6

3,4

3,3

3,4

3,4

3,1

3,1

2,6

2,6

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Uza

kta

kile

r

<<- Modern değerlere uzak Modern değerlere sahip>>

Modern Değerler


Laiklik

Bu faktörde din derslerinin mecburi olması, kamuda başörtüsü ve ilköğretimde başörtüsü serbestisi

gibi konular yer almaktadır. İlköğretimde başörtüsü serbestisi olması gerektiğini en çok dü-

şünen gruplar Kırsal Gelenekselci erkekler, Uzaktaki erkekler ve Dindar Muhafazakâr kadın-

lardır. Bu serbestiye en sert şekilde karşı çıkan gruplar ise Mazbut Modern kadınlar ve erkek-

lerdir. Endişeli Modernler de karşı çıkmalarına karşılık kadınları bu grup erkeklere göre ilköğ-

retimde başörtüsü serbestisinden kısmen daha çok yanadır. Kamuda başörtüsü ise genel-

likle her kümede kadınların aynı kümedeki erkeklere göre daha çok savunduğu bir durumdur.

Uzaktakiler, Kırsal Gelenekselciler, Dini Muhafazakârlar ve Mahallenin Gençleri kümelerin-

deki kadınlar kamuda başörtüsünün en güçlü savunucularıdır. Laiklik ilkesine aykırı uygula-

malardan biri olan din dersi mecburiyeti görüşüne en çok katılanlar Uzaktaki ve Kırsal Gele-

nekselci kadınlar, en az katılanlar ise Endişeli Modern ve Mazbut Modern kadınlardır. Ge-

nelde kadınlar mecburi din derslerini aynı kategorideki erkeklere göre daha çok savunmak-

tadır.

3,3

3,3

2,2

2,0

1,8

1,8

2,9

2,9

3,9

4,1

2,7

2,8

3,7

3,7

4,1

3,9

4,0

4,1

3,3

3,3

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rl

ar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcil

er

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


İlk ve orta öğretimde okuyan kızlar başlarını örtebilirler.


3,9

3,8

3,2

2,9

2,7

2,7

3,6

3,5

4,3

4,3

3,3

3,2

4,3

4,2

4,3

4,2

4,4

4,4

3,9

3,7

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


Hakim, savcı, öğretmen, polis vs. olarak çalışan kadınlar başlarını

örtebilir.


3,3

3,2

2,0

1,8

1,9

1,6

2,9

2,8

4,1

4,0

2,8

2,8

3,5

3,7

3,8

3,7

4,1

4,0

3,4

3,2

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


Din dersi ayrım yapmaksızın herkese mecburi olmalı.


Farklılıklara Saygı ve Hoşgörü

Farklı mezhep, din, etnik kökenden gelen ya da farklı cinsel yönelimleri olan bireylere karşı hoşgörü-

nün en fazla olduğu grup Endişeli Modern erkeklerdir, hemen sonrasında ise Endişeli Modern

ve Mazbut Modern kadınlar gelmektedir. Muhafazakâr Modernler diğer iki modern küme ka-

dar hoşgörülü olmasa da kalan kümelerden daha hoşgörülüdür. En hoşgörüsüz grup ise

Uzaktaki erkekler ve hemen sonrasında Uzaktaki kadınlardır.

2,8

2,7

4,2

4,4

4,4

4,2

3,4

3,4

1,7

1,7

3,2

3,0

2,5

2,4

2,3

2,1

2,0

1,8

3,0

2,6

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


Damadım/gelinim farklı dinden olabilir.


4,3

4,4

4,4

4,2

3,6

3,6

2,4

2,4

3,4

3,3

3,1

3,1

3,1

3,1

2,6

2,6

3,3

3,4

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

En

diş

eli

Mo

de

rnle

rM

azb

ut

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

rH

aya

ta T

utu

na

nla

r


Damadım/gelinim farklı etnik kökenden olabilir.


3,2

3,3

4,3

4,4

4,4

4,2

3,6

3,6

2,4

2,4

3,4

3,3

3,1

3,2

3,0

3,0

2,7

2,6

3,3

3,3

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


Damadım/gelinim farklı mezhepten olabilir.


Muhafazakâr Pratikler

Düzenli oruç tutmak, namaz kılmak, kadınların daha kapalı giyinmesi şeklinde bir pratikler silsilesi

olarak tanımlanabilecek muhafazakâr pratikleri en çok uygulayan grup Uzaktakiler grubudur.

Bu grubun kadınları ve erkekleri muhafazakâr pratiklere kesinlikle uyduklarını eşit oranda

belirtmektedir. Dini Muhafazakârlar yine yüksek olsa da muhafazakâr pratiklere Uzaktakiler

ya da Kırsal Gelenekselciler kadar sahip görünmemektedir. Dini Muhafazakârların içinde dü-

zenli namaz kılma ve oruç tutma daha düşük görünmektedir. Her üç kümede de kadınlar

erkeklere göre daha muhafazakâr pratiklere sahipler.

1,9

1,9

3,5

3,4

3,2

2,9

2,2

2,0

1,2

1,2

2,1

2,1

1,6

1,5

1,6

1,5

1,3

1,3

1,9

1,8

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


Kızımın veya oğlumun farklı cinsel tercihleri olabilir.


Üç modern küme muhafazakâr pratikler açısından diğer kümelerden belirgin olarak ayrılmaktadır.

Muhafazakâr Modernlerden muhafazakâr pratiklere diğer iki kümeye kıyasla biraz daha fazla

sahiptir. Muhafazakâr pratiklere en az sahip grup ise Endişeli Modern kadınlar ve büyük bir

kısmı bu pratikleri yerine getirmemektedir.

Tüm kümelerde kadınlarla erkekler arasındaki temel farkın namaz ve oruç gibi pratikleri erkeklere

kıyasla daha fazla yerine getirmeleri, buna karşılık hanedeki kadınların kolsuz bluz giyip dışarı

çıktığını, makyaj yaptığını veya mayo giydiğini, yani kadınların muhafazakâr hayat tarzına

daha uzak olduklarını daha fazla belirtmeye meyilli olmalarıdır.

3,9

3,6

2,2

1,9

2,3

1,6

3,3

3,0

4,8

4,7

3,1

3,1

4,5

4,3

4,6

4,3

4,8

4,7

4,3

3,9

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


Düzenli olarak oruç tutarım.


3,3

2,9

1,6

1,5

1,7

1,4

2,3

2,1

4,6

4,3

2,5

2,3

3,4

3,0

3,9

3,7

4,4

4,1

3,7

3,2

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


Düzenli olarak namaz kılarım.


2,5

2,2

4,6

4,3

4,1

3,9

3,4

2,9

1,3

1,2

3,2

2,5

2,1

1,8

1,6

1,4

1,4

1,3

1,9

1,4

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar




2,8

2,5

4,7

4,4

4,0

3,9

3,9

3,2

1,5

1,4

3,2

2,8

3,2

2,3

2,2

1,8

1,9

1,6

2,1

1,8

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar




2,0

1,9

4,4

4,1

3,7

3,4

3,0

2,4

1,1

1,0

2,5

2,1

1,8

1,4

1,2

1,2

1,2

1,1

1,3

1,1

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar




Modern Pratikler

Modern pratikler faktörü bankacılık ve gıda alışverişi için interneti kullanmak, lokanta, kafelere git-

mek, fast food türü yemekleri sevmek, tatil için yurtdışına veya deniz kıyısı, yayla gibi yerlere

gitmek, evde veya dışarıda içki içmek gibi alışkanlıklar üzerinden oluşturulmuştur. Modern

yaşam tarzı özellikle Hayata Tutunan, Kırsal Gelenekselci ve Uzaktaki kadınlar arasında ke-

sinlikle benimsenmemektedir. Kadınlar arasında modern yaşam tarzını en çok benimseyen

kadınlar Endişeli Modern kadınlardır. Muhafazakâr Modern ve Mahallenin Genci kadınları

Endişeli Modern kadınlar kadar olmasa da diğer kategorilere göre modern yaşam tarzını daha

çok benimsemektedir. Ortadaki ve Dini Muhafazakâr kadınlar modern pratiklere Uzaktaki ya

da Hayata Tutunan kadınlar kadar uzak olmasalar da bu yaşam tarzını benimsemeyenler bu

gruplarda daha yaygındır. Tüm kümelerde erkeklerin modern pratiklere kadınlara kıyasla

daha fazla sahip olduğu görülmektedir.

1,9

2,1

2,9

3,1

1,9

1,9

2,3

2,5

1,8

2,0

2,4

2,5

1,8

2,0

1,6

1,7

1,5

1,6

1,3

1,4

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rl

ar

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcil

er

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

Uza

kta

kile

r

<<- Modern pratiklere sahip değil Modern pratiklere sahip>>

Modern Pratikler


İçki tüketimi modern pratikler açısından en ayrıştırıcı konulardan birisidir. Kırsal Gelenekselciler, Ha-

yata Tutunanlar, Dini Muhafazakârlar, Mahallenin Gençleri, Uzaktakiler kümelerinde kadınlar

hiçbir zaman içki içmediklerini belirtmektedir. Kadınlar genel olarak içki içmemektedir, ancak

en çok içen grup Endişeli Modern kadınlardır. Yine de içki içen Endişeli Modern erkeklerin

sayısı kadınlardan fazladır. Aynı şekilde içmek için bara, meyhaneye giden grup daha çok

Endişeli Modernler, özellikle erkekleridir. Yine arada önemli bir fark da olsa Muhafazakâr

Modernlerde içki içen oranı, Endişeli Modernleri bir kenara bıraktığımızda diğer gruplardan

daha fazladır. Evde veya dışarıda içki içilen kümelerde erkekler bu pratiğe kadınlardan daha

fazla sahiptir.

84

59

25

8

60

31

73

38

99

89

85

38

96

69

99

78

98

87

98

74

3

10

7

2

8

13

8

10

9

6

18

1

9

1

14

2

8

1

11

7

10

30

16

17

20

14

18

1

8

17

3

12

4

3

7

3

10

23

34

10

19

4

16

1

13

7

2

1

4

2

7

14

30

5

12

1

13

7

4

2

1

3

4

2

10

6

5

7

1

2

%0 %50 %100

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zakta

kile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rl

ar

Kır

sa

l

Ge

len

ekse

lcil

er

Ha

yata

Tu

tun

an

lar

İçki içer misiniz? Ne sıklıkta?

Hiçbir zaman içmedim Eskiden içerdim Nadiren içerim (3 ayda bir)

Ayda bir - iki içerim Haftada bir içerim Her gün içerim


1,2

1,5

2,1

2,7

1,3

1,5

1,3

1,8

1,0

1,0

1,2

1,6

1,1

1,3

1,1

1,1

1,0

1,0

1,0

1,1

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


Eğlenmek için akşam çıkıp bara, meyhaneye giderim.


1,2

1,5

2,3

2,8

1,7

2,2

1,3

1,9

1,0

1,0

1,3

1,7

1,0

1,2

1,0

1,1

1,0

1,0

1,0

1,2

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


İçkimi evimde içerim.


Diğer yandan Endişeli Modern kadınlar sıklıkla arkadaşlarıyla lokanta kafe gibi yerlerde buluşmakta-

dır ve bu tür sosyalleşme faaliyetlerini Endişeli Modern erkekler kadar sık yapmaktadır. Mu-

hafazakâr Modern kadınların da ortalamada bazen olarak nitelendirilebilecek bir sıklıkla lo-

kanta kafe gibi yerlere arkadaşlarıyla gitmektedir ve bu gruptaki erkeklerle aynı seviyededir.

Geleneksel kümelerde kadınlarla erkekler arasındaki sıklık farkı daha belirginken, modern

kümelerde fark neredeyse kapanmıştır.

2,2

2,6

3,5

3,5

2,4

2,4

3,0

3,0

1,3

1,7

2,1

2,5

3,1

3,2

2,2

2,6

1,7

2,2

1,6

2,0

1 3 5

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Tü

rkiy

e

En

diş

eli

Mo

de

rnle

r

Ma

zbu

t

Mo

de

rnle

r

Mu

ha

faza

kâ

r

Mo

de

rnle

rU

zak

tak

ile

rO

rta

da

kile

r

Ma

ha

lle

nin

Ge

nçle

ri

Din

i

Mu

ha

faza

kâ

rla

r

Kır

sa

l

Ge

len

ek

se

lcile

r

Ha

yata

Tu

tun

an

lar


Arkadaşlarımla, tanıdıklarımla lokanta, kafe gibi yerlerde yemek yerim.


DEĞERLENDİRME

Türkiye’de toplumsal cinsiyeti ele alan bu rapor boyunca özellikle kadınların durumlarını, değerlerini,

alışkanlıklarını ve gündelik pratiklerini ortaya koyup, kadınları erkeklerle, toplumun farklı

kesimlerinden kadınları birbirleriyle ve şimdiki durumu 10 yıl öncesiyle karşılaştırdık. Bulgular

hem toplumsal cinsiyet konusundaki durum, hem de Türkiye toplumu hakkında birçok tespit

yapma fırsatı sağladı.

Demografik farkların etkisi

İlk olarak, bulgularımız Türkiye’de kadınlarla erkeklerin birbirinden birçok açıdan farklı yaşadığını

ortaya koydu. Ancak bu fark temel demografik özelliklere dayanıyor. Temel Demografi

bölümünde kadınların yüzde 20’sine karşılık erkeklerin yüzde 32’sinin bekar olduğunu ve

kadınların yüzde 8’ine karşılık, erkeklerin ancak yüzde 2’sinin dul olduğunu belirtmiştik. Aynı

zamanda kadınlar erkeklerden daha uzun yaşıyorlar. Ayrıca her ne kadar genç kadınlar hızla

arayı kapasalar da kadınların eğitim gördüğü süreyle (7,8 yıl) erkeklerinki (9,3) arasında 1,5

yıl kadar fark bulunuyor. Kadınların bir yandan erkeklerden ortalamada daha az eğitim

görmüş olmaları, diğer yandan oldukça daha erken evlenip, erkeklerin aksine ileri yaşlarda

bir kısmının hayatlarına dul olarak devam etmeleri her alandaki farkları yaratan temel

etkenlerden olduğunu iddia edebiliriz. Değerlerinden gündelik pratiklerine, kamusal hayata

katılımdan dinin hayatlarındaki etkisine, sahipliklerinden tercihlerine hayatlarının neredeyse

her alanı bu farklardan etkileniyor.

Diğer bir ifadeyle, bu raporda yaptığımız gibi, Türkiye’de 15 yaş üzeri kadınlarla erkekleri

karşılaştırdığımız zaman, bekar ve yüksek eğitimli insanların görece daha fazla yer aldıkları

bir grupla dul ve düşük eğitimli insanların görece daha fazla yer aldıkları diğer bir grubu, yani

birbirleriyle birçok açıdan farklı iki grubu karşılaştırmış oluyoruz. Elbette kadınların daha genç

evlenmeleri ve dul kaldıktan sonra evlenme olasılıklarının daha düşük olması toplumsal

cinsiyet rollerinden kaynaklanıyor ve kadınlar erkeklere kıyasla daha uzun yaşıyorlar ama iki

cinsiyet arasında rapor boyunca yaptığımız karşılaştırmalardaki farklar sadece cinsiyet

özelliklerine değil, daha birçok farklı demografik özelliğe dayanıyor. Yani örneğin erkeklerin

kültürel etkinliklere daha fazla gitmeleri erkeklerin “doğaları gereği” daha fazla

ilgilenmelerinden değil, daha eğitimli ve daha fazla bekar bir kitle olmalarından

kaynaklanıyor.

Kadınlarla erkekler arasında toplumsal cinsiyet rollerindeki farklılıklar Türkiye’de en belirgin şekilde

çalışıp çalışmamakta ortaya çıkıyor. Türkiye’de halen kadınların yüzde 22’si, erkeklerinse

yüzde 62’si çalışıyor. Kadınların yarısından fazlası ev kadını. Çalışma durumu aynı zamanda

zaman kullanımlarını ve kamusal hayata ne derece dahil olduklarını büyük oranda etkiliyor.

Kadınlar günlerinin önemli bölümünü evişlerine ve buna bağlı olarak yemeğe ve alışverişe

ayırırken, erkekler yoğun olarak çalışıyor ve evişi neredeyse hiç yapmıyorlar. Ayrıca kadınlar,

önemli bir kısmının evkadını olmasının da etkisiyle, okul arkadaşları veya iş arkadaşları gibi

farklı gruplarla erkekler kadar sosyalleşmiyorlar. Daha az spor yapıyor, kültürel etkinliklere

çok daha az katılıyorlar.


Eğitim, medeni durum ve çalışma durumundaki bu farkların etkisiyle Türkiye’de kadınlarla erkekler

arasında birçok alanda fark olduğu görebiliyoruz. Kadınlar daha dindarlar, daha sık ibadet

ediyorlar ve daha muhafazakâr değerlere sahipler. Gıda alışverişi hayatlarında daha önemli

yer tutsa da genel olarak tüketim alışkanlıkları, sosyal medya üyeliği, geleneksel medyaya ilgi

açısından erkeklerin gerisindeler.

Toplumsal cinsiyete bakışta alınacak mesafeyi doğru değerlendirmek gerek

Bulgular toplumsal cinsiyete bakışta alınacak mesafe olduğuna işaret ediyor. Örneğin kadının

çalışmak için eşinden izin alması gerektiğini, isteyen kadının kürtaj yaptıramayacağını

düşünenler çoğunlukta. Öte taraftan rapor toplumsal cinsiyet konusunda bazı ezberleri de

bozuyor: Erkekler ağlamaz ifadesine katılanlar azınlıkta; kadınların önemli bir kısmı futbol

takımı tutuyor; erkeklerin bir kısmı ev işi yapıyor. Tablo olumlu olmasa da son 10 yılda mesafe

alındığını gösteriyor. Bu bulgular aslında toplumu bu açılardan pek doğru tanımadığımıza,

toplumsal cinsiyet konusunda alınması gereken mesafenin ve bu mesafenin nasıl

alınabileceği ile ilgili yöntemlerin tekrar düşünülmesi gerekebileceği anlamına geliyor.

Algılar arasındaki farklar

Rapor boyunca ortaya çıkan bir diğer bulgu, aynı durumu kadınlarla erkeklerin farklı algılamasına

dair. Örneğin erkekler de kadınlar da evde televizyon izlenirken kumandanın kendilerinde

olduğunu düşünmeye daha fazla meyilliler. Ayrıca kadının çalışmak için eşinden izin alması

gerektiğine erkekler daha fazla inanıyorlar. Evliliklerle ilgili algı da farklı: evli erkekler karşılıklı

karar vererek evlendiklerini düşünmeye kadınlara kıyasla daha meyilliler. Kadınlarsa aynı

evliliği görücü usulü evlilik olarak değerlendirebiliyor. Bu tür algı farklarının demografik

farklardan kaynaklanması düşük bir olasılık. Daha ziyade kadınlarla erkeklerin aralarındaki

ilişkinin niteliğine ve cinsiyetler arası farklara dair farklı bakış açılarına sahip olduklarına

işaret ediyor.

Kadınlar daha özgürlükçü

Bütün bu farklara rağmen benzer demografik özelliklere sahip olan kadın ve erkekleri

karşılaştırdığımızda kadınların bireysel özgürlükler bağlamında erkeklere göre daha

özgürlükçü olduğu ortaya çıkıyor. Kırsalda yaşayan kadınlar kırsaldaki erkeklere, orta yaş

kadınlar orta yaş erkeklere, bekar kadınlar bekar erkeklere kıyasla kadının rolü, farklı

kimliklere açık olmak gibi konularda daha özgürlükçüler. Bu fark üniversite mezunlarında çok

daha belirgin ve üniversite mezunu kadınlar en özgürlükçü olan küme.

Siyasi anketlerde oy tercihleri sorulduğunda kadınlar arasında kararsız olduğunu söyleyenler hep

erkeklere kıyasla daha fazladır. Bu durumu 10 yıldır her ay gerçekleştirdiğimiz Barometre

araştırmalarında da görüyoruz. Bu rapor bu durumun siyasetle ilgilenmeyen, ailenin kararını

bekleyen bireyselleşememiş olan kadınlar arasında değil, aksine daha bireyselleşmiş ve

özgürleşmiş olan genç, üniversite mezunu kadınlar arasında daha yaygın olduğunu ortaya

koyuyor.

On yıllık değişim

2018 yılında yapılan Hayat Tarzı Araştırması’nın bulguları 2008 yılında yapılan araştırmanınkiyle

karşılaştırıldığında, toplumsal cinsiyet açısından Türkiye toplumundaki değişimler ve

değişmeyenler hakkında saptamalar yapılabiliyor.


En önemli bulgu olarak kadınların eğitim durumunda bir ilerleme görülüyor. 49 yaşından büyük

kadınlardan hiç eğitim almamış olanların (okuma yazma bilmeyen ve okuma yazma bilen ama

diploması olmayanlar) oranı, 2008’te yüzde 40 iken 2018 yılında yüzde 29’a düşmüş

durumda. 15-32 yaş grubundaki kadınlardan üniversite ve lisansüstü eğitim almış olanlar

2008 yılında yüzde 10 civarındayken, 2018 yılında yüzde 22 civarına çıkmış olması bu

ilerlemeyi gösteriyor. Hatta bu yaş grubundaki üniversite ve lisansüstü eğitim almış kadınların

oranı erkeklerden kısmen yüksek. Son on yılda kadın istihdamında yüzde 13 gibi bir artış

gözlemlenmesi, beyaz yakalı olarak çalışan kadın oranının da son 10 yılda artmış olması da

eğitim alanında yaşanan kısmi gelişmenin bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Buna

rağmen kadınların eğitim düzeyi genel olarak erkeklere göre daha düşük düzeyde seyretmeye

devam ediyor. Örneğin 15-32 yaş grubunda yer alan kadınlardan yüzde 5’lik bir kesiminin

eğitimsiz olması dikkat çekiyor.

Son 10 yılda Türkiye’de kırlardan kentlere ve metropollere doğru yoğun bir hareketlenme olduğu

somut biçimde görülüyor. Kırsalda yaşayan kadınların oranının yüzde 33’ten yüzde 16’ya

indiği; metropollerde yaşayanların oranının ise yüzde 43’ten yüzde 49’a çıktığı dikkat çekiyor.

1-2 kişilik hane sayısının yüzde 15’den yüzde 20 düzeyine çıkarken geniş aile oranının

azalması da kentleşmenin bir sonucu olarak yorumlanabilir. Oturulan evin tipi ve ev sahibi

olma durumu da benzer sonuçlar veriyor: Müstakil evlerde oturanların oranı yüzde 60’lardan

yüzde 30’lara düşerken, oturduğu evde kiracı olarak bulunanların oranı yüzde 20’lerden

yüzde 30’lara çıkmış.

Metropolleşmenin yanısıra medya kanallarında da son 10 yılda değişimler oldu: Televizyon

hakimiyetini korusa da etkisi azaldı, gazeteler neredeyse yok oldu ve 2008’de çok kısıtlı olan

ve o dönem ele almadığımız sosyal medya hızla yaygınlaştı. Kadınlar ve özellikle ev kadınları,

erkekler kadar hızlı benimsememiş olsa da ev kadınlarının dahi 10 yıl içinde yüzde 44’ünün

sosyal medya kullanır hale gelmesi dönüşümün hızı konusunda ipucu veriyor.

Metropolleşme ve medyadaki değişimler, apartmanlaşma ve hanelerin küçülmesi birçok diğer

değişimi de beraberinde getirmiş görünüyor. Kadınlar daha fazla çalışmaya başlarken,

erkeklerin daha fazla ev işiyle uğraşmaya başlamışlar. Gençler daha geç evlenmeye

başlamışlar. Farklı cinsel yönelimlere karşı anlayış az da olsa artmış.

Özetle Türkiye’de toplumsal cinsiyete dair bu raporumuz kadınlarla erkeklerin durumları, değerleri,

alışkanlıkları ve gündelik pratikleri arasında kısmen demografik özelliklerden kaynaklanan

farklar bulunduğunu, cinsiyet rollerine dair temel farkın çalışıp çalışmamak ve dolayısıyla

kamusal hayata dahil olup olmamak üzerinden şekillendiğini ortaya koyuyor. Ancak

metropolleşme, sosyal medyanın yaygınlaşması gibi dinamiklerle kadınlar kamusal hayata

gittikçe daha fazla dahil oluyorlar.



KAYNAKÇA

Aslanbay, Y. Sanaktekin Hesapçı, Ö., Ağırdır, B. (2011) Lifestyles of Islamic Consumers in Turkey In

eds. Ö.Sandıkcı & G. Rice (Eds.). Handbook of Islamic Marketing, pp. 129-146

Caner, A., (2015), “Happiness, Comparison Effects, and Expectations in Turkey”, Journal of

Happiness Studies, 16, pp. 1323-1345

Yıldız, Ecevit ve Karkıner, Nadide (2011), Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi. Anadolu Üniversitesi Yayını,

Eskişehir

İlkkaracan, İ., (2012) “Why so Few Women in the Labor Market in Turkey?”, Feminist Economics, Vol.

18(1), pp.1-37

İlkkaracan, İ., Kim, K. ve Kaya, T. (2015). “Sosyal Bakım Hizmetlerine Kamu Yatırımlarının İstihdam,

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Yoksulluğa Etkileri: Türkiye Örneği” İTÜ, BMT-Kaum ve Levy Ekonomi

Enstitüsü, İstanbul

Inglehart, R. ve Norris, P., (2003), Rising Tide: Gender Equality and Cultural Change Around The

World, Cambridge University Press, UK.

T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Türkiye İsraf Raporu, 2017



ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ

2008 yılındaki Hayat Tarzları Araştırması, 5-6 Nisan 2008 tarihlerinde, 41 il, 328 ilçe, 1116

mahalle/köyde 15 yaş ve üzerinde 6482 kişi ile yüz yüze gerçekleştirildi.

Rapor kapsamında referans verilen ve verileri kullanılan bir diğer araştırma ise sahasını 14-15 Şubat

2015 tarihinde gerçekleştirdiğimiz Hayat Tarzları Araştırması. Bu araştırma kapsamında 38

il, 276 ilçe, 994 mahalle/köyde 15 yaş ve üzerinde toplam 5783 görüşme

gerçekleştirilmiştir.

Bu raporda verileri kullanılan son rapor ise 2018 yılındaki Hayat Tarzları Araştırması’dır. Sahası 31

Mart – 1 Nisan 2018 arasında gerçekleştirilen bu araştırma kapsamında 36 il, 291 ilçe, 951

mahalle/köyde toplam 5793 kişi ile görüşülmüştür.

2008

5 – 6 NİSAN 2008

41 İL 328 İLÇE 1116 MAHALLE/KÖY

6482 GÖRÜŞME

15 YAŞ VE ÜZERİ

2015

14-15 ŞUBAT 2015 38 İL 276 İLÇE 994 MAHALLE/KÖY

5783 GÖRÜŞME

15 YAŞ VE ÜZERİ

2018

31 MART – 1 NİSAN 2018

36 İL 291 İLÇE 951 MAHALLE/KÖY

5793 GÖRÜŞME

15 YAŞ VE ÜZERİ


Araştırmanın Genel Tanımı

Bu raporun dayanağı olan 3 araştırma, Hayat Tarzları müşterileri için, KONDA Araştırma ve

Danışmanlık A.Ş. tarafından gerçekleştirilmiştir.

Araştırmaların saha çalışmaları sırasıyla 5-6 Nisan 2008, 14-15 Şubat 2015 ve 31 Mart – 1 Nisan

2018 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Bu rapor, Türkiye’deki 15 yaş üstü yetişkin nüfusun,

saha çalışmalarının yapıldığı günlerdeki gündelik pratiklerini, değerlerini, sahipliklerini,

tercihlerini, profillerini ve hayat tarzlarını yansıtmaktadır.

Araştırma, Türkiye’nin 15 yaş üstü yetişkin nüfusunu temsil edecek deneklerin tercihlerindeki eğilim

ve değişimleri belirlemek ve izlemek için tasarlanmış ve uygulanmıştır. Araştırmanın

bulgularının hata payı, yüzde 95 güven aralığında +/- 1,7, yüzde 99 güven aralığında yüzde

+/- 2,3’dür.

Örneklemler

Örneklem, ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine dayalı mahalle ve köylerin nüfus

büyüklükleri ve eğitim seviyeleri verileri ile saha tarihinden önceki son Genel Seçimlerin

mahalle ve köy sonuçları katmanlandırılarak hazırlanmıştır. Yerleşim yerleri önce

kır/kent/metropol olarak ayrıştırılmış ve 12 bölge esas alınarak örneklem tespit edilmiştir.

Araştırma kapsamında, aşağıdaki tablolarda belirtilen illere bağlı ilçelerin mahalle ve köylerinde

kişilerle hanelerinde yüzyüze görüşülmüştür. Her bir mahallede gerçekleştirilen 6 anket için

yaş ve cinsiyet kotası uygulanmıştır.


Hayat Tarzları 2008 Araştırması

Gidilen il 41

Gidilen ilçe 328

Gidilen mahalle/köy 1116

Görüşülen denek 6482

Anketin yapıldığı bölge Kır Kent Metropol Toplam

1 İstanbul % 18,3 % 18,3

2 Batı Marmara % 2,5 % 2,2 % 4,7

3 Ege % 5,9 % 4,7 % 4,3 % 14,9

4 Doğu Marmara % 3,8 % 2,1 % 3,3 % 9,3

5 Batı Anadolu % 3,7 % 1,9 % 7,3 % 12,9

6 Akdeniz % 5,6 % 3,2 % 4,7 % 13,5

7 Orta Anadolu % 1,8 % 2,0 % 1,3 % 5,0

8 Batı Karadeniz % 3,6 % 1,8 % 0,7 % 6,2

9 Doğu Karadeniz % 1,9 % 1,5 % 3,4

10 Kuzeydoğu Anadolu % 0,9 % 0,7 % 0,6 % 2,2

11 Ortadoğu Anadolu % 1,3 % 1,3 % 2,7

12 Güneydoğu Anadolu % 2,9 % 2,3 % 1,8 % 7,0

Toplam % 34,0 % 23,7 % 42,4 % 100,0

Yaş grubu Kadın Erkek

15-28 yaş 1 denek 1 denek


44 yaş ve üstü 1 denek 1 denek

Düzey 1 (12 bölge) Gidilen iller

1 İstanbul İstanbul

2 Batı Marmara Balıkesir, Edirne, Tekirdağ

3 Ege Afyon, Denizli, İzmir

4 Doğu Marmara Bolu, Bursa, Eskişehir, Kocaeli

5 Batı Anadolu Ankara, Konya, Karaman

6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin, Osmaniye

7 Orta Anadolu Kayseri, Nevşehir, Sivas

8 Batı Karadeniz Kastamonu, Samsun, Zonguldak, Bartın

9 Doğu Karadeniz Artvin, Giresun, Rize, Trabzon

10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan, Erzurum, Kars

11 Ortadoğu Anadolu Malatya, Tunceli, Van

12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa, Kilis



Gidilen il 38

Gidilen ilçe 276




1 İstanbul % 18,8 % 18,8

2 Batı Marmara % 1,8 % 3,2 % 5,0

3 Ege % 3,8 % 4,8 % 5,0 % 13,6

4 Doğu Marmara % 1,7 % 2,6 % 5,5 % 9,8

5 Batı Anadolu % 1,0 % 8,8 % 9,8

6 Akdeniz % 3,8 % 2,8 % 6,5 % 13,0

7 Orta Anadolu % 1,5 % 2,2 % 1,0 % 4,7

8 Batı Karadeniz % 2,8 % 3,9 % 6,6

9 Doğu Karadeniz % 1,6 % 1,8 % 3,4

10 Kuzeydoğu Anadolu % 1,3 % 1,4 % 2,6

11 Ortadoğu Anadolu % 1,7 % 2,6 % 4,4


Toplam % 23,2 % 28,2 % 48,6 % 100,0







2 Batı Marmara Balıkesir, Çanakkale, Edirne, Tekirdağ

3 Ege Denizli, İzmir, Kütahya, Uşak

4 Doğu Marmara Bolu, Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya

5 Batı Anadolu Ankara, Konya

6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin

7 Orta Anadolu Kayseri, Nevşehir, Sivas

8 Batı Karadeniz Samsun, Tokat, Zonguldak

9 Doğu Karadeniz Giresun, Trabzon

10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan, Erzurum, Kars

11 Ortadoğu Anadolu Elazığ, Malatya, Van

12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa



Gidilen il 36

Gidilen ilçe 291




1 İstanbul % 0,2 % 17,8 % 18,0

2 Batı Marmara % 1,2 % 2,8 % 0,9 % 4,9

3 Ege % 2,5 % 6,7 % 4,9 % 14,1

4 Doğu Marmara % 1,2 % 2,9 % 5,7 % 9,8

5 Batı Anadolu % 0,7 % 1,8 % 7,3 % 9,9

6 Akdeniz % 1,9 % 5,7 % 5,3 % 12,8

7 Orta Anadolu % 1,2 % 2,6 % 1,2 % 5,1

8 Batı Karadeniz % 1,9 % 3,2 % 0,7 % 5,8

9 Doğu Karadeniz % 1,2 % 2,4 % 3,6

10 Kuzeydoğu Anadolu % 1,0 % 1,5 % 2,5

11 Ortadoğu Anadolu % 1,5 % 2,4 % 0,6 % 4,4


Toplam % 16,4 % 35,4 % 48,2 % 100,0







2 Batı Marmara Balıkesir, Çanakkale, Edirne, Tekirdağ

3 Ege Denizli, İzmir, Kütahya, Uşak

4 Doğu Marmara Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya

5 Batı Anadolu Ankara, Konya

6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin

7 Orta Anadolu Kayseri, Sivas, Yozgat

8 Batı Karadeniz Samsun, Tokat, Zonguldak

9 Doğu Karadeniz Giresun, Trabzon

10 Kuzeydoğu Anadolu Erzurum, Kars

11 Ortadoğu Anadolu Elazığ, Malatya, Van

12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa



TERİMLER SÖZLÜĞÜ

Bu raporda yer alan tüm bulgular, araştırmaların saha çalışmalarında görüşülen kişilerle yüz yüze

yapılan anketlerde sorulan sorulara dayandırılmaktadır. Bazı sorular ve cevap seçenekleri

sonrasında kısaltılarak veya basitleştirilerek, raporda gündelik dilde kullanılan terimlerle

ifade edilmektedir. Örneğin kendini ne kadar dindar gördüğüne dair soruya cevaben “İnançlı

ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri” için, raporda kısaca “inançlı” ifadesi

kullanılmaktadır. Bu bölüm hem Hayat Tarzları raporunu eline ilk defa alanlar için, hem de

terimlerle ilgili açıklamaya ihtiyaç duyanlar için hazırlanmıştır. İlk tabloda terimler ve

açıklamaları, daha sonraki tablolarda bu terimlerin kaynağı olan soru ve cevap metinleri yer

almaktadır.

AÇIKLAMA

Alevi Müslüman: Kendi din / mezhebini Alevi Müslüman olarak tanımlayan kişi

Alt Orta Sınıf: Kişi başı geliri ortadaki yüzde 60’lık kesimde olan ama otomobili

olmayan kesim

Alt Sınıf: Kişi başı geliri en düşük olan yüzde 20’lik kesim

Arap: Kendi etnik kökenini Arap olarak tanımlayan kişi

Ateist: Dini inancı olmayan biri

Babası göçmüş: Doğduğu bölge ve yaşadığı bölge aynı, babasının doğduğu bölge

farklı

Baba memleketine dönmüş: Babasının doğduğu bölge ve yaşadığı bölge aynı, doğduğu bölge

farklı

Babası ve kendisi göçmüş: Doğduğu bölge, babasının doğduğu bölge ve yaşadığı bölge farklı

Başörtülü: Kendisi veya erkekse eşinin başörtüsü ile örtündüğünü belirten

kişi

Çalışan: Halen çalışan kişi

Çarşaf: Kendisi veya erkekse eşinin çarşafla örtündüğünü belirten kişi

Dindar: Dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan dindar biri

Dindar Muhafazakâr: Kendi hayat tarzını dindar muhafazakâr olarak tanımlayan kişi

Geleneksel Muhafazakâr: Kendi hayat tarzını geleneksel muhafazakâr olarak tanımlayan kişi

Hiç göçmemiş: Doğduğu bölge, babasının doğduğu bölge ve yaşadığı bölge aynı

İnançlı: İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri

İnançsız: Dinin gereklerine pek inanmayan biri

Kendisi göçmüş: Doğduğu bölge ve babasının doğduğu bölge aynı, yaşadığı bölge

farklı

Kent: Nüfusun 4000'in üstünde olan yerleşim yerleri (idari tanımdan

farklıdır)

Kır: Nüfusun 4000'in altında olan yerleşim yerleri (idari tanımdan

farklıdır)

Kürt: Kendi etnik kökenini Kürt olan tanımlayan kişi

Metropol: Nüfusu en yüksek 15 şehrin bütünleşik şehir merkezi sınırların-

daki yerleşim yerleri (idari tanımdan farklıdır)

Modern: Kendi hayat tarzını modern olarak tanımlayan kişi

Okuyan: Halen öğrenci olan kişi


Oturan: Halen ne okuyani yani öğrenci olan, ne de okuyan kişi

Örtünmeyenler: Kendisi veya erkekse eşinin örtünmediğini belirten kişi

Sofu: Dinin tüm gereklerini tam yerine getiren dindar biri

Sünni Müslüman: Kendi din / mezhebini Sünni Müslüman olarak tanımlayan kişi

Türbanlı: Kendisi veya erkekse eşinin türbanla örtündüğünü belirten kişi

Türk: Kendi etnik kökenini Türk olarak tanımlayan kişi

Üst Sınıf: Kişi başı geliri en yüksek olan yüzde 20’lik kesim

Yeni Orta Sınıf: Kişi başı geliri ortadaki yüzde 60’lık kesimde olan ve otomobili

olan kesim

Zaza: Kendi etnik kökenini Zaza olan tanımlayan kişi

Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler

Kendinizi, hayat tarzı bakımından aşağıda

sayacağım üç gruptan hangisinde sayarsınız?

Modern

Geleneksel Muhafazakâr

Dindar Muhafazakâr

Hepimiz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyız, ama

değişik etnik kökenlerden olabiliriz; Siz kendinizi,

kimliğinizi ne olarak biliyorsunuz veya hissediyor-

sunuz?

Türk

Kürt

Zaza

Arap

Diğer

Kendinizi ait hissettiğiniz dininiz ve mezhebiniz

nedir?

Sünni Hanefi Müslüman

Sünni Şafii Müslüman

Sünni diğer Müslüman

Alevi Müslüman

Diğer Müslüman

Diğer din mensubu

Dini inancı yok

Yerleşim Kodu (Örneklemden gelen veri)

Kır

Kent

Metropol

Eşiniz veya siz, sokağa çıkarken başınızı örtüyor

musunuz? Nasıl örtüyorsunuz?

Örtünmüyor

Başörtüsü

Türban

Çarşaf

Görüşülen kişi bekar erkek

Dindarlık açısından kendinizi aşağıda okuyacak-

larımdan hangisiyle tarif edersiniz?

Dini inancı olmayan biri

Dinin gereklerine pek inanmayan biri

İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine

getiremeyen biri

Dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan dindar

biri

Dinin tüm gereklerini tam yerine getiren dindar

biri

Ekonomik sınıflar (Hanedeki kişi sayısı, hane ge-

liri ve otomobil sahipliği kullanılarak

hesaplanıyor)

Alt sınıf

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst sınıf

Göç (Bölge)

Hiç göçmemiş

Kendisi göçmüş

Babası göçmüş

Babası ve kendisi göçmüş

Baba memleketine dönmüş


HAYAT TARZLARI KÜMELERİ NEDİR?

Hayat tarzı araştırmalarının temel amaçlarından biri toplumda fikirleri, değerleri, gündelik pratikleri

açısından birbirlerinden farklı yaşayan, farklı hayat tarzlarına, zihin dünyalarına ve günlük

yaşantılara sahip olan kümeleri tespit etmek, aralarındaki farkları ve ortaklıkları ortaya

koymaktır. Ayrıca bu kümelerin zaman içinde toplumdaki nüfus büyüklüklerinin değişip

değişmediğini, ne şekillerde evrildiklerini tespit etmek toplumun temel dinamiklerini, dip

dalgalarını anlamamız için de fırsat sağlamaktadır.

Araştırmada görüştüğümüz her bir kişinin bir diğeri ile farkları ve benzerliklerini inceleyen bir analiz

yöntemi sonucunda, birbirlerine en çok benzeyenler bir araya getirilmiş ve 9 farklı hayat tarzı

kümesi ortaya konmuştur.

Teknik olarak açıklayacak olursak araştırmanın verileri değerlendirilerek geçerlilik ve güvenilirlik

analizleri yapılmış, araştırmada öngörülen model test edilmiştir. Anket formunda yer alan

değerler, pratikler, algılar, beklentiler ve korkulara dair ifadelere görüşülen kişilerin verdikleri

cevaplar faktör analizine sokulmuş ve 12 faktör bulunmuştur. Faktörlerin güvenilirliği ve iç

tutarlılık katsayısı “Cronbach alpha” ile test edilmiştir. Ardından bu faktörler kullanılarak iki

aşamalı kümeleme analizi yapılmış ve örneklem 9 kümeye ayrıştırılmıştır. Ardından kümelerin

özellikleri incelenerek isimlendirilmiştir.

Ortaya aşağıdaki grafikte isimleri ve oranları görülen 9 küme çıkmıştır. Bu 9 kümenin özellikleri

incelendiğinde toplumun farklı kesimlerini tarif eden farklı hayat tarzlarına sahip oldukları

görülmektedir.

1 - Endişeli

Modernler;

9,4

2 - Mazbut

Modernler;

5,5

3 -

Muhafazakar

Modernler;

14,8

4 -

Uzaktakiler;

12,3

5 -

Ortadakiler;

9,1

6 - Mahallenin

Gençleri; 10,5

7 - Dini

Muhafazakarl

ar; 10,9

8 - Kırsal

Gelenekselcil

er; 12,1

9 - Hayata

Tutunanlar;

15,2


Kümeleme yaparken 2008 yılındaki araştırmamızda ortaya çıkardığımız kümelerin yeniden tespit

edilmesi ve kümelerin niteliklerinde ve büyüklüklerinde 10 yılda gerçekleşen değişimlerin

ortaya konması hedeflenmiştir.

Kümelerin büyüklüklerinde 10 yıldaki değişimleri incelediğimizde birkaç bulgu ön plana çıkmaktadır:

Üç modern küme arasından Endişeli Modernler ve Mazbut Modernler küçülürken,

Muhafazakâr Modernler büyümüştür.

Daha geleneksel niteliklere sahip olan kümeler arasında Kırsal Gelenekselciler şehirleşmeye

ve çiftçiliğin iyice azalmasına paralel olarak son 10 yılda azalmıştır. Buna karşılık daha ziyade

kentlerde ve metropollerde yaşayanlardan oluşan Hayata Tutunanlar artmıştır.

Türkiye genelindeki hayat tarzı kümeleri hakkında daha fazla bilgi için interaktif sitemizi

inceleyebilirsiniz.22

22 https://interaktif.konda.com.tr/

2018; 15,2

2018; 12,1

2018; 10,9

2018; 10,5

2018; 9,1

2018; 12,3

2018; 14,8

2018; 5,5

2018; 9,4

2008; 11,7

2008; 15,8

2008; 12,8

2008; 11,5

2008; 11,7

2008; 9,4

2008; 8,8

2008; 7,8

2008; 10,6

0 5 10 15 20

9 - Hayata Tutunanlar

8 - Kırsal Gelenekselciler

7 - Dini Muhafazakarlar

6 - Mahallenin Gençleri

5 - Ortadakiler

4 - Uzaktakiler

3 - Muhafazakar Modernler

2 - Mazbut Modernler

1 - Endişeli Modernler

Hayat Tarzı kümeleri 2008-2018 - Tüm Türkiye

https://interaktif.konda.com.tr/


Aşağıdaki grafikler kadınların ve erkeklerin hayat tarzı kümelerine dağılımlarını ve 2008’den 2018’e

oranlardaki değişimleri göstermektedir.

2018; 18

2018; 13

2018; 7

2018; 8

2018; 8

2018; 16

2018; 14

2018; 6

2018; 9

2008; 20

2008; 15

2008; 10

2008; 7

2008; 12

2008; 10

2008; 5

2008; 9

2008; 11

0 5 10 15 20 25





5 - Ortadakiler

4 - Uzaktakiler




Hayat Tarzı kümeleri 2008-2018 - Kadınlar

2018; 13

2018; 11

2018; 14

2018; 13

2018; 10

2018; 9

2018; 15

2018; 6

2018; 10

2008; 3

2008; 17

2008; 15

2008; 15

2008; 11

2008; 9

2008; 12

2008; 6

2008; 10

0 5 10 15 20





5 - Ortadakiler

4 - Uzaktakiler




Hayat Tarzı kümeleri 2008-2018 - Erkekler

Yıldız Posta Caddesi Çiğdem Apt. No:11 / 6 Esentepe, 34349 Şişli İstanbul

[email protected]+90 212 275 17 66 (pbx)+90 212 275 17 68 (fax)

Documents

TÜRKİYE’DE - Konda · HAYAT TARZLARI KÜMELERİ NEDİR?.....174. KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 5 / 176 SUNUŞ Yıllar içinde gerek Hayat Tarzı araştırmalarımızda,