TÜRKİYE’DE MERKEZİ YÖNETİM- YEREL YÖNETİMLER- MÜLKİ İDARE … · Türk İdare Dergisi • Sayı: 471-472 • Haziran - Eylül 2011 • 143 TÜRKİYE’DE MERKEZİ YÖNETİM-

Türk İdare Dergisi • Sayı: 471-472 • Haziran - Eylül 2011 • 143

TÜRKİYE’DE MERKEZİ YÖNETİM- YEREL YÖNETİMLER- MÜLKİ İDARE İLİŞKİSİNİN GELECEĞİ

Dr. Abdulkadir MAHMUTOĞLU*

ÖZET

Türkkamuyönetiminingeleceğimerkeziyönetim,yerelyönetimlervemülkiidaresistemleriarasındakiilişkilerindüzeltilmesinebağlıdır.Mülkiidaresistemineaityetki,sorumlulukvegörevlerinyerinegetirilmesiiçingereklimalikaynaklarmerkeziyönetimile yerel yönetimler arasında paylaşılmaktadır. Görev ve sorumluluklara paralelmaliolanak verilmeyince toplumkarşısındadevletin vehükümetin temsilcileri olanmülkiidareamirlerininkonumuzayıflamaktadır.

Sondönemlerdeyapılanyasaldeğişikliklerleyerelniteliklikamuhizmetlerininyü-rütülmesiiçinmerkeziyönetimileyerelyönetimlerinmaliyöndengüçlendirilmesiamaç-lanırkenmülkiidaresistemininmaliyöndengerilediğigözlenmektedir.Bütçeyetersizliğive yerel kamu hizmetlerininmaliyetinin bütünüylemerkezden karşılanması özelliklemaliaçıdantaşrayönetiminiyerelyönetimlerlekıyaslandığındaetkisizleştirmektedir.

Anahtar Kelimeler:Kamuyönetimi,merkeziidare,yerelyönetimler,mülkiida-re, yeniden düzeltim.

ABSTRACT

The Future Of Relations Between Central Administration And Local Aothorities Systems

The future of public administration in Turkey depends on smoothing relations between central administration and local authorities. The financial budgets, which are used to exe-cute managerial tasks and accomplish responsibilities, should be shared between central administration and local authorities. Parallel to the decay on the governmental budgetary support, the status of the public administrator can be weakened. Resent changes in legislati-on aims to support budgets of the local authorities (municipalities), but not local administra-tive district of the central government. The positions of the bureaucrats that appointed to the local administrative district are getting weaker as against to the chosen local politicians due to insufficient budget, coming from the central government and central budgetary structure (decision) for the local expenditures.

Key Words: Public administration, central administration, local authorities, recor-rection

* TelekomünikasyonİletişimBaşkanlığı,DaireBaşkanı

144 • Türk İdare Dergisi • Sayı: 471-472 • Haziran - Eylül 2011

1. GİRİŞ

Türkiye’detaşrayönetimsistemiveyadiğerbirifadeilemülkiidareamir-liğisistemiadıyladaanılanmerkeziyönetimintaşradabulunankuruluşlarıileyerelyönetimbirimlerinin,merkeziyönetiminvegenelolarakdevletin,üst-lendikleriişlevleriyeterinceetkiliveverimlibirşekildeyürütemediklerikamu-oyundasıklıklaifadeedilmektevebilinmektedir.Çokpartilidemokratiksiyasalyaşamageçildiğiyıllardanbugünekadardilegetirilenbusorun,taşrayöneti-mininveyerelyönetimlerindemokratikbirniteliğesahipolamayışıvekatılım-cılıktanuzakoluşugibisiyasalnedenlerinyanındainsanvemalikaynakye-tersizliklerigibiyönetimselnedenleredebağlanabilmektedir(Yalçındağ,1971,s.1;KAYA,1991,s.157).Yakınzamanlardayapılandeğişikliklerekarşın,bubi-rimlerin,katılımcıbiranlayışçerçevesindeyerelhalklaaralarındademokratiksorumlulukvehesapverilebilirlikboyutundasistemselbir ilişkikurulamamışolması, yeterli insan vemali kaynaklarla donatılamayışı bir problem olarakhalenortadadurmaktadır.

Kamuyönetimininvesiyasetkurumununartıktoplumsaldinamiklere,hızlıbirdeğişimgösterentoplumsalyapınınistekvebeklentilerineyanıtveremezbirdurumadüştüğüsöylenebilmektedir.Baştasiyasalveekonomikyaşamol-maküzere toplumsalyaşamınhemenheralanındasistemselkrizlergözlen-mektedir.Bukrizlergidereksıklaşmakta,devletiletoplumarasındakimesa-fenin açılmasına neden olmakta, toplumsal taleplerin karşılanması sürecineolumsuzbir şekildeyansımakta,neticede sorunların çözümüzorlaşmaktadır(Keyman,2000,s.II).Buaçıdanniteliklibirdemokratiksistemeveişleyişedu-yulanihtiyaçgiderekartmaktadır(ArslanveMahmutoğlu,2011,s.21).

Toplumunheralandadahaniteliklihizmettalebi,bilişim,iletişim,sanayi,ticaretveekonomiksektörlerdekigelişmeveilerlemeler,hergeçengünartangereksinimler,demokratikbilinçartışıgibibirçoksosyal,siyasalveekonomikneden,merkeziyönetimintaşraörgütlenmesiyadamülki idareamirliğisis-temi ile yerel yönetimler arasındaki ilişkilerin yeniden gözden geçirilmesini,demokratikleştirilmesini,katılımcıbirşekildeişletilmesini,etkili,verimliveka-litelihizmetsunmasıamacıylayenidenyapılandırılmasınızorunlukılmaktadır(KAYA,1991,s.155).

Merkeziyönetimvemülkiidaresistemiileyerelyönetimlerarasındakiiliş-kiler,politikacılarınvebürokratlarınkonumları,sistemlerveyöneticilerarasın-dakiilişkilerinniteliğivegelişimi,dahatemelbirçözümlemenin,devletindo-ğasıveişlevlerikonusununbirparçasıolarakdeğerlendirilmelidir(Güler,1998,s.112).Bu ilişkilerherşeydenöncebubirimlerinekonomik faaliyetleri,mal

Türkiye’de Merkezi Yönetim - Yerel Yönetimler • 145

ve hizmetlerin üretimi, dağıtımı ve bölüşümü açısından siyasal ve ideolojikbirboyuttaşımaktadır.Temeldeüretim,bölüşümvepaylaşımkararları,yerelve ulusal boyuttaki örgütlü güçlerin, sivil toplumun ve sermaye gruplarınınkonumlarıvetercihlerinebağlıolarak,aynızamandabugruplarıngüçleriyleorantılışekildepolitikyaşamdabelirlenmesidolayısıylaideolojikvepolitiktu-tumvedavranışlardanetkilenmektedir.

Türkkamuyönetimitarihineveliteratürünebakıldığında,merkeziyetçilikveyerellikarasındakitercihlerinoluşumunda,kamuhizmetlerininetkili,verimlivekaliteliyapılmasınailişkinolaraktemelgöstergeleredayalıaraştırmasonuç-larındanelde edilen verilerin değil, ideolojik konum, eğitimdüzeyi,meslekîstatü, siyasal durum, ekonomik ve sosyal çıkarlar ile coğrafî, dönemsel vegüncel etkenlerinbelirleyici olduğugörülmektedir.Bunabağlı olarak zamaniçerisindebirbirinetersgörüşlerilerisürenpolitikacıveyazarlararastlanabil-mektedir.

Türkkamuyönetiminin1923’denbugünedoğrugelişimsürecinebakıl-dığında;yerindenyönetimve taşrayönetiminingüçlükonumundangiderekuzaklaştığı, adetamerkezi yönetimin bir uzantısı durumuna düştüğü görül-mektedir.

Yaşanandeğişimleringösterdiğigibi;kamuyönetimiteorivepratiğindeçokbüyükdeğişimlergörülmekte,geleneksel,hiyerarşik,merkezibürokratikkamuyönetimianlayışıhızladönüşmektedir.Ayrıcakamuhizmetlerininenet-kili,verimlivehızlısunumundabürokratikvegelenekselkamuyönetimimodelieniyiyololarakgörülmemekte,farklıarayışlaragirilmektevehattapost-bü-rokrasi adıyla kavramlaştırılan yeni paradigmalar ortaya konmaktadır (Ateş,2011,s.147-148).

21.yüzyılınbaşındaTürkkamuyönetimsistemindentoplumunbeklenti-leriartmıştır.Kaynaklarısavurganlıkyapmadan,isabetli,verimli,etkilivekamuyararıdoğrultusundakullanmasınınyanında,toplumdakiçoğulcu,demokratik,katılımcı ve özgürlükçü yaşam arzusunun yönetimin her düzeydeki sistemi-neyansımasıistenmektedir.Bunakarşıntaşrayönetimiveyerelyönetimlerinmevcut işleyişleri ileyerelveulusalboyuttademokrasiningelişmesinekatkıyapmadıklar gibi, sağlıklı ve düzenli işlemesini önleyerek yozlaştırıcı bir rolüstlendikleriifadeedilmektedir(Ökmen,2011,s.169).

Buçalışmadamerkeziyönetimmülki idaresistemiveyerelyönetimlerarasındakiilişkilerinanayasaldurumu,yönetimvesiyasetbilimiaçısındangö-rünümüdeğerlendirilmiş,demokratikleşmesüreciningerekliliğineveönemi-nedeğinilmiş,kamuyönetimisisteminde iyileştirmeyapılmasının,yönetimin


merkeziboyutuilealtdüzeydekisistemleriarasındakiilişkilerindüzeltilmesinebağlıolduğuifadeedilmektedir.

2. ANAYASALARDA TAŞRA YÖNETİMİ VE YEREL YÖNETİMLERİN DURUMU

Anayasa’lardayeralanyetkigenişliğivegörevayrımıilkesinedayalıye-rellikanlayışınınuygulanmasındagörülenaksamalarınvefarklılıklarınasılne-deni,Anayasametinlerindeyeralanilkelerinkanunkoyucuveyürütmeorganıdüzeyindebağlayıcılığınınsadecedüşüncedüzeyindekalması,anayasalidareanlayışınıntamyerleşmemişolmasıdır.Sonuçtabukonulardauygulamanok-sanvekısmişekildeyapılagelmiştir(Turgut,2011,s.18).

MülkiidaresistemininAnayasalbirstatüyekavuşturulmaması(ArslanveMahmutoğlu,2005,s.108),merkeziyönetimveyerelyönetimlerleilişkileriningüncelgelişmeleregöredeğişmesinenedenolmaktavemerkeziyönetimleye-relyönetimlerarasındayerelhizmetlerboyutundaeşgüdümgöreviyapabile-cek,yerelhizmetlereuzmanlıkbilgisiilekatkıyapabilecekprofesyonelyöneticibirikimitamanlamıyladeğerlendirilememektedir.

1921Anayasasındanbugünekadaryaşanandeğişimyerelleşmeveye-rindenyönetimbirimleriaçısındanilerlemedendahaçokgerilemeolaraknite-lendirilebilir.

2.1. 1921 Anayasası

1921anayasasında, toplam24maddelikbirmetin içerisinde, yerel yö-netimler ve taşra yönetimlerine yarıdan fazla bir yer ayrılmıştır. BüyükMil-letMeclisi’ninortayakoyduğuilkAnayasa’nın11.maddesi“Vilayet”başlığınıtaşımaktave ilgenelmeclislerineönemliyetkilervererekyerelyönetimlerinöneminivurgulamaktadır.Bunagöre10.maddedetaşrayönetimi,11.maddeiseyerelyönetimlerdüzenlenmişvemerkeziyönetimceyapılmasızorunluolanişlerdışındakikamuhizmetlerininyerelidarelerebırakılmasıilegenelvegüçlübiryetkilendirmeyapılmıştır(www.tbmm.gov.tr,2011).

1921Anayasa’sındavilâyetlerdehalktarafındanseçilmişbiridareheyetivebununreisiileMeclisHükümetinceatananvaliningörevyapacağıikilibirsistemöngörülmüştür (www.tbmm.gov.tr,2011).Buyapınınbenzeri,günü-müzde ilgenelmeclisibaşkanı ilevalininbirlikteçalışmasışeklindeyenidenihdasedilmiştir.Ancakbuuygulamailevalileringüçtendüşürüldüğü,ilgenelmeclisibaşkanlarınınyerelparlamentobaşkanıgibidavrandıkları, valilerin ilözelidarelerininbaşıolarakdüşünülmediğivebüyükşehirbelediyebaşkanlarıstatüsüne çekildiği gibi birçok eleştiri almaktadır (Bedük, 2011a-b; Yüksel,2011).2005yılındanbugünekadargeçensüresonunda,halengetirilendü-zenlemelerinyerleşmemişvebenimsenmemişolmasıdüşündürücüdür.


1921Anayasa’sındavaliliklerinmahalliidarelerüzerindekidenetimyetkisiortadankaldırılmış,sadecemülkibirimolankazalarüzerindedenetimyetki-sinesahipolacaklarıaçıklanmıştır.Diğeryandanbirmahalliidarebirimiolannahiyeüzerindededenetimyetkilerikaldırılmıştır.Vilayetmeclislerinedevletintemelkararalanlarıdışındakararalmayetkisiverilerek,mahallimüşterekni-teliktekihizmetlerdemahalliidarelerinasıl,merkeziidareninistisnaivesınırlıyetkiliolduğubelirtilmiştir.Valilermahalliidareleridışarıdanizlemekleveolum-suz durumlarımerkeze bildirmekle yetkili kılınmışlar,merkezin yetkileri sonderecesınırlıtutulduğundan,taşradasadeceidarivekollukgörevlerinesahip,mahalli idarelerle ilişkilerde“gözetmen”olarak tanımlanabilecekbirkonumagetirilmişlerdir(Turgut,2011,s.15-18).

Nahiyeşûrasının, “nahiyehalkıncadoğrudandoğruya”seçileceği, İdareheyetivenahiyemüdürününise“nahiyeşûrasıtarafındanintihap”olunacağıifadeedilmiştir.Nahiyeşûrasıveidareheyetinin“kazai,iktisadivemalisalahi-yetihaiz”olduğubelirtilmiştir(www.tbmm.gov.tr,2011).Buradadikkatiçekennokta;nahiyemüdürününve idareheyetininnahiyeşurası tarafındanseçil-mesigibigünümüzkoşullarındabilehenüzuygulamayageçirilememişolanveoldukçademokratikdenebilecekhükümlerinvarolmasıdır.


1924anayasasınabakıldığındataşrayönetimineveyerelyönetimleresa-dece3maddeayrıldığıvebumaddelerdedeülkenin“coğrafyadurumuveeko-nomiilişkileribakımındanillere,illerinilçelere,ilçelerinbucaklarabölünmüş”olduğuve“bucaklarındakasabaveköylerdenmeydana”geleceğiile“İllerleşehir,kasabaveköylerin”tüzelkişiliğesahipolduklarıbelirtilmiştir.Ayrıca1982anayasasındaolduğugibiİllerin“yetkigenişliğivegörevayrımıesaslarınagöreidare”olunacağıyeralmıştır(www.tbmm.gov.tr,2011).

1924Anayasa’sıgerekhazırlanışıgereksekabuledilişibakımındanilkmü-kemmelAnayasaolarakdeğerlendirilmektedir.Polonyaörnekalınarakhazır-lanmışolanbuAnayasa,1921anayasa’sınınaksinekişihaklarıveözgürlük-lerine20maddeayırarakodönemdeönemlibirbaşarıyaulaşmıştır(Öztekin,2010,s.77).

1961anayasasındataşrayönetimiveyerelyönetimlersadecebirermad-deileelealınmıştır.Yerelyönetimlerin“merkeziidareilekarşılıklıbağveilgi-lerinin”kanunladüzenleneceğive“görevleriileorantılıgelirkaynakları”sağ-lanacağı ifade edilmiştir (www.tbmm.gov.tr,2011). Yerel yönetimlere genelbütçedenne kadarpayayrılacağınınaçık veanlaşılır bir şekildeanayasadayeralmamasıbuhususunhalenbüyükbirproblemolaraksürmesineneden


olmuştur.Buoranın,anayasadaifadeedildiğiüzereyerelyönetimlerinvemer-keziyönetimingörevlerinebakılarakbelirlenmesidurumunda,enazındanyarıyarıyaolmasıgerektiğiortayaçıkacaktır.

1961 anayasasına dayanılarak kurulmaya başlanan bölgesel kuruluşlar,yerelyönetimlerinvemülki idareningörev,yetkivebütçedenayrılanpayla-rınaortakolmuş,busüreçlebirliktebürokratikvemerkeziyetçiyapıdahadagüçlenmiştir.

1950’liyıllardanitibarenhızlanansanayileşmevekentleşmesüreciyerelyönetimlerinyükünüarttırmış,altındankalkılamayanhizmetlerinverilebilmesiancakmerkeziyönetimedaha fazlabağımlılık ilemümkünolabilmiştir.Mer-keziyönetimintakdiri ilekaynakdağılımındanpayalabilenyerelyönetimler,objektifkriterlerdeolmayıncatekyololarakmerkeziyönetimedahafazlaya-kınlaşmak (Kösecik ve Sağbaş, 2005, s.115) ve adeta onunuzantısı olmakdurumundakalmışlardır.


1982Anayasasındada1961Anayasasıgibitaşrayönetimleriveyerelyö-netimlere sadece birer madde ayrılmıştır. 1961 anayasasından farklı olarakbunların “kuruluşvegörevleri ile yetkilerinin, yerindenyönetim ilkesineuy-gunolarak”düzenleneceği ifadeedilmiştir.1961anayasasındabu idarelere,“görevleri ile orantılı gelir kaynakları” sağlanacağı hükmüaynen1982 ana-yasasındadakorunmuştur(www.tbmm.gov.tr,2011).Bununlabirlikteherikidönemdedeyeterlikaynaktahsisiyapılamamıştır.

1982 Anayasasının merkezi yönetim ve yerel yönetimlerden hangisineağırlıkverileceğiniyasakoyucununtakdirinebırakmışolmaklabirlikte,bugün-küidarisistemimizbüyükorandamerkeziidareyeağırlıkverenbiruygulamaiçindeolduğugörülmektedir.Anayasayagöreillerinidaresiyetkigenişliğiesa-sınadayandığınagöre,merkeziidaredegörülenhertürlügenişlemevebüyü-meninmülkiyönetimsisteminedeözellikle insankaynağıvemalikaynaklarbakımındanyansımasıgerekirken,bununtamtersiyaşanmaktadır.Budurumbirparadoksolarakdeğerlendirilmektedir.Diğerbirifadeilemerkeziyönetiminhertürlükaynağıartarken,yetkigenişliğidolayısıylamerkeziyönetimeparalelbirşekildeilgenelidaresinin(mülkiidaresisteminin)kullandığıkaynaktürle-rindeiseartmayerineorantısalolarakbirazalmagözlenmektedir(ArslanveMahmutoğlu,2011,s.14-15).

Yerinden yönetim ilkesininhayatageçirilmesi için yapılandüzenlemeler1982 anayasası çerçevesinde yapıldığından ötürü, etkisi ve gücü temelden


azalmakta,bölgeselgelişmesorunları,çağdaşkentyönetimi,yeterlimalikay-nakdağılımıgibikonularkapsamdışındabırakılmakta,göreceliolarakküçük,önemsizvereformniteliğitaşımayaniyileştirmelerleyetinilmektedir(Ökmen,2011,s.172).

3. TÜRK KAMU YÖNETİMİNİN GÖRÜNÜMÜ

HeralandagörüleniyileşmevedönüşümlerinetkisiylekamuTürkkamuyönetiminyapısıgiderekhantallaşmış,aşırıistihdamanedenolmuş,aşırıbüyü-müşancaktoplumsalgelişmelerdeöncüolmakyerinebugelişmelerinönünütıkayanveengelleyenbir fonksiyonüstlenmekdurumundakalmıştır (Sezer,2005,s.186).Türkkamuyönetimi,yakıntarihlerdeyapılanaraştırmalaragöre,nüfusu20milyonuaşanvebelirlibirgelişmeyisağlayanülkelerarasındaper-formansbakımındandünya’da26ncısıradayeralmaktadır(Eryılmaz,2007).

Merkeziyönetimileyerelyönetimlerarasındakiilişkiler,sosyal,siyasalveekonomikgelişmelerinetkileşimiilebiçimlenenkamuyönetimininkarakteris-tiğinibelirleyenönemlibirfaktördür.Türkkamuyönetimisonyıllardakarşı-laştığısosyal,siyasalveekonomikdarboğazlarıaşmakamacıyla,heralandabirgeliştirmearayışıiçerisindedir.Buarayışınbirparçasıdamerkeziyönetim,taşrayönetimiveyerelyönetimsistemleriarasındakiilişkilerindüzeltilmesidir.Ülkeninkamuyönetimininaltsistemleriarasındakiilişkiler,ekonomikvesosyalyapıyauyumluveuygunolmalıdır.Yereltopluluklarahizmetverentaşrayö-netimiveyerelyönetimlerdezamaniçerisindegeliştirmebiryana,dahafazlagerilemegörülmüştür(Ökmen,2011,s.168-169).

Geçmiştengelenseçkinci,merkeziyetçi,kayırmacı,kollamacıvepolitizeolmuş Türk Kamu bürokrasisi, bilgi toplumunun gelişimi, bilişim ve iletişimdevrimi,diğer içvedışbaskılarındaetkisiylekritikbirdönemecegirmişbu-lunmaktadır.Bürokrasibudeğişimsürecinderol,statüveetkinlikkaybındankaynaklananbirkorkutaşıyarakürkmekte,dahanitelikliveüretkeninsankay-nağıtalebinedeniylekorunmarefleksigöstererekdirençgöstermektedir.Oysadeğişimlerhiçbirzamanbürokratikaygıtlarıortadankaldıramayacağıgibiböylebiramaçsözkonusubiledeğildir.Genellikledahakaliteli,verimli,ekonomikvehızlıhizmetüretmekilebireylerinmutluluğununarttırılmasıgayesigözetilmek-tedir(Nohutçu,2011,s.60).

Giderek büyümeye devam edenmerkezi yönetimin, ülkenin yapısal veağırlaşmışproblemlerine sadecegenişleyerek çözümüretemeyeceği anlaşıl-mıştır(Mahmutoğlu,2007,s.47).Bununlabirlikteherproblemkarşısındayenibirbirimoluşturmaanlayışvealışkanlığındanvazgeçilmemiştir.Aşırı “iri”bir


gövdeye sahip yönetim aygıtlarının kendi problemlerinin altında kalıp, ken-dindenbeklenensosyal,ekonomikveyönetimselfaydalarısağlayamayacağı,aksineyarardançokzararverebileceğiunutulmamalıdır.

Yerelyönetimlermoderndemokratiktoplumlardavesistemlerde,hükü-metlebirliktehalktanyönetmeyetkisialanyegânebirimlerdir.Yerelyönetim-lerinmerkeziyönetimleilişkilerinibelirleyentemeletkenherikiidareninsiyasivedemokratikniteliğindeki benzeşmedir.Böylecehalkın ihtiyaçlarının ve çı-karlarının daha isabetle karşılanacağı ve en üst düzeyde fayda sağlanacağıdüşünülmektedir.BunakarşınTürkiye’deyerelyönetimlerinkonumusiyasivedemokratikaçıdansorunludur.Merkeziyönetimyerelyönetimlerdenidaribi-rimlerolarakvarlıkgöstermesiniancaksiyasialanagirmemeleriniistemektedir.Buyapıyerelpolitikacılarıntutumvedavranışlarıüzerindeilginçbirsınırlandır-maöngörmektedir.Buhaliylemerkeziyönetimsiyasialandakendisinehizmetüretimibakımındanbileolsaherhangibirşekildeortakistememektedir.Buan-layışkamugüçvekaynaklarınınkullanılmasındakıskançlıkderecesinevaran,güçveetkikaybıendişesiileizahedilebilmektedir(KösecikveSağbaş,2005,s.120-123).

Türkiye’deyerindenyönetimbirimlerimerkeziyönetimeidari,malivesi-yasianlamdasıkıbirşekildebağımlıdır.Yerelyönetimleringelirleriarasındaözgelirlersadecedörttebirikadarbiroranasahiptir.Buoranİsveç’tedörtteüçeyakınbirorandadır.Batılı gelişmişdemokrasilerdeyerel yönetimler,merkeziyönetimebağımlılıkları az, idari vemali özerklikleri genişolduğundan, “siviltoplumcu”özellikleriileanılmaktadır(Yüksel,2011,s.187).

Kamuhizmetlerininüretiminivesunumunuyapankamuyönetimisistemi,bütünlüğünsağlanması,vesayet,eşgüdümgibinedenlerlekarakteristikolarakyerelyönetimlerikendiiçerisindeadetaeritmiş,sindirmiş,merkeziyönetiminbirtür idari, icracı,temsilcilerihalinegetirmiş,belliölçüdekendiuzantısıvetaşrateşkilatlarınınunsurlarıbiçiminesokmuştur(KösecikveSağbaş,2005,s.112).

İleridemokrasilerdekolluk,eğitimvesağlıkgibihizmetlerbüyükölçüdeyerelyönetimleredevredilmişvebunlaryerelhizmetleriçingereklihertürlükaynaklarladonatılmışken,Türkiye’demerkeziidarenintaşrateşkilâtıileyerelyönetimlerşeklindevarolanikiliyapı,demokrasiveetkiliidareilkesigereğincedüzenlenmemiştir(Erdoğan,2009).Buidareleryeterliinsanvemalikaynak-larladonatılmadığından,etkiliveverimlişekildeyerelkamuhizmetlerininyeri-negetirilmesininaltyapısıoluşturulmamıştır(Polatoğlu,2000,s.3).


4. DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİ VE YERİNDEN YÖNETİM SİSTEMİ

Yereldehertürlükamuhizmetlerinin,yerindenyönetimbirimlerinceyü-rütülmesi,sosyal,ekonomikvesiyasalgelişmeleredahauygundüşmektevedaha demokratik bir görünüm sergilemektedir. Birçok demokratik sistemdesosyalveekonomikgereksinimlerdolayısıylakamuyönetimiyerindenyönetimilkesineuygunbirbiçimdeyapılandırılmışlardır(Parlak,1998,s.76).

İnsaniGelişmeEndeksiadıverilenve1990yılındanberiheryıl,BirleşmişMilletlertarafındanyayınlanan2008İnsaniGelişmeEndeksi(İGE),değerlen-dirmesindeTürkiye0.798değerle179dünyaülkesiiçinde76.sıradayeralmış-tır(Kaya,2010).Yaşamkalitesinindünyaölçeğindedüşükkalmasıneticesindemerkeziidare,yerelyönetimlervemülkiidaresistemindenoluşankamuyöne-timiilealtsistemlerarasındakihertürlüilişkidemokratikkriterlerbakımındansorgulanmaktadır(ArslanveMahmutoğlu,2011,s.16).Demokrasi ileyöne-tilen ülkelerde büyük oranda refah ve kalkınmanın sağlanmış olması, diğerülkeleraçısındanhemdemokrasiyehemdeyaşamkalitesineyönelikistekvebeklentidüzeyiniyükseltmektedir.Diğerbir ifadeyledemokrasi ileyönetilengelişmişülkelerdeyerindenyönetimsisteminingüçlübirkonumdabulunması,diğerülkeleraçısındanyerindenyönetimeyönelikbirsempatioluşturmaktadır.

Demokrasilerde tartışmasız olarak öncelik seçilmiş kişilerde ve temsilikurumlardadır.Temelhususlarvegenelkararlar seçilmişkişi vekurumlarcaalınmalıdır (Dursun, 2010, s.179). Demokratik siyasal toplumun kaderini il-gilendiren temel kararların, seçilmişkişi veorganlarcaalınmadığıdurumlar-da demokrasiden değil bürokratik tahakkümden söz etmek daha doğrudur.Bürokrasidemokratik süreçlereuygunşekildeseçilmişkişilervekurumlarcaalınankararlarıuygulamakveistendiğitakdirdeonlarıteknikbakımdanbilgi-lendirmeklegörevlivesorumludur(Erdoğan,2010,s.311).

4.1. Yerel Demokrasiye Eleştirel Bakış

Yereldemokrasiveyerelyönetimsisteminingenelkabulgörenyönleriveözelliklerieleştirelgözlefarklıaçılardandadeğerlendirilmektedir.Budeğerlen-dirmeleregöreyerelyönetimlerinmilletiradesinitemsiletmedikleri,yerindenyönetimilkesininsadeceyerelyönetimlerikapsamadığı,bunedenleyerindenyönetimilkesiningerçekleştirilmesininyerelyönetimleringüçlendirilmesindenibaretolmadığısavunulmaktadır.Yerindenyönetimkavramınınidariyerindenyönetimsisteminide içermesigerektiğindensözedilerekyerel yönetimlerinher zamandemokrasiningelişmesinehizmetetmedikleri, kısmenyerel kay-naklarınpaylaşılmakapasiteleriniarttırdıkları,yerelhizmetlerdeyöneticilerinseçimleişbaşınagelmelerinindemokrasininvazgeçilmezşartıolmadığı,seçim-


lerinherzamaneniyiçözümüüretemediğiilerisürülmektedir.AyrıcaAvrupayerelözerklikşartınıntamolarakuygulanmadığıkanısınınyanlışolduğu,bü-yükşehirbelediyelerininyerelyönetimözelliğinikaybettiği,dahaçokbölgeselyönetimniteliğinebüründüğü,yerelyönetimlerinkaynaklarıetkinveverimlikullanmaktasanıldığıkadarbaşarılıolmadıklarıvedemokratikleşmeiçinvesa-yetdenetiminindaraltılmasıdeğilkorunmasıvehattatamtersinegenişletilme-sigerektiğianlatılmaktadır.Bunaekolarakyerelyönetimlerinbudurumuiçinesindirecekolgunlukvekapasiteyeçıkarılmasınındabüyükönemtaşıdığıifadeedilmektedir(Çimen,2011,s.27-31).

Eleştirelbakışınsosyalbilimlerdeilerlemeaçısındantaşıdığıönemedaya-nılarakyapılanveyukarıdaözetlenenbutenkitlereyineeleştirelbirgözleba-kıldığında;yerelseçimlerinmilliiradeyideğilamayerelhalkınveyaseçmeniniradesinitemsilettiği,idariyerindenyönetimbirimleriolanüniversiteler,mes-lekörgütlerigibikurumlardayapılanseçimlerindemokratikniteliklerininpekparlakolmadığı,bukurumlardayasalarelverdiğiölçüdeçokuzunsürelerhattaömürlerinin tamamını aynı kurumda yönetici olarak geçirenlerin gözlendiği,seçimsistemininbunuengellemediğigözlenmektedir.Demokrasininyeşermesivebüyümesiiçingerekliuygunortamın;enküçüksosyalbirimlerveyahüc-relerolanailedenbaşlayarak,apartman,site,dernek,vakıfgibihertürlüsiviltoplum örgütünde var olduğu bilinmektedir. Buralarda sağlanan ortamlardademokrasigeliştirilemiyorsa,demokratikleşmeninyolububirimlerdengeçmi-yorsabaşkacaalternatifortamlarveyollarhenüzbilinmemektedir.Buaçıdanyerel yönetimlerin demokrasinin beşiği olması ve demokratikleşmeye gidenyolugöstermesitoplumsalgerçekliğevehayatındoğalakışınauygundur.

Diğeryandansandıktançıkmanınherzamankalifiyeveişinehliolun-duğu anlamınagelmediği, sandığın sadece yetki verdiği, kimseye hüner vekabiliyetvermediği(Çimen,2011,s.29)şeklindeortayaçıkanbakışaçısında,toplumun tercihlerininhayatayansıması vebu tercihleringerçekleştirilmesi-nintemelaracıolandemokratikfelsefeyede,bireylerinvetoplumunnormalkoşullarda “ussal” veya kendi çıkarları için en yararlı ve en isabetli olanlarıseçecekleriilkesinikabuledentemelakılvemantıkesaslarınadaaykırılıksözkonusudur.Diğerbirifadeyle,sandığıntenkitedilmesihalinde,bireylerinvetoplumunkendiçıkarlarınıtamgerçekleştiremeyecekleri,bunusağlayacakakılvemantıkkapasitesinesahipolamayacaklarıveyabuyeterlikteolamayacak-larını kısaca “ussal” olmadıklarını kabul etmek anlamına gelir ki bu yargıyavarmaksosyalbilimlerinçerçevesidışınaçıkmakdemektir.Yerelmeşruiyetinkaynağıseçimdeğilsebileenönemlidayanakdayineyereltoplumuniradesiolmakdurumundadır.


AvrupayerelyönetimlerözerklikşartınaTürkiyetarafındankonançekin-celerarasında;yerelyönetimlerekendilerinidoğrudanilgilendirenkonulardakiplanlamavekararalmasüreçlerindeyinekendilerinedanışılmasınıöngörenmaddedebulunmaktadırkibumaddeninönemiveişlevselliğiaçıktır.Ohaldeözerklikşartınıntamolarakuygulanmadığıkanısınındoğruolmadığınınifadeedilmesi(Çimen,2011,s.29-30)tartışmalıbirhalegelmektedir.Aynışekildebüyük şehir belediyelerinin aşırı büyüdüğü ve yerel yönetim özelliğini kay-betmeyebaşladığı kanaati (Çimen,2011, s.30)doğruolmaklabirlikte, aynıkentteyaşayan fertlerdenoluştuğu içinokentinsorunlarınınçözümükonu-sunda,uzakbiryerdekihertürlüyönetimörgütündendahayararlıolmalarınıbeklemek son derece doğaldır. Ankara’dan Hakkâri’nin sorunlarını çözmeğekıyasla,AnkarabüyükşehirörgütündenyineAnkara’nınsorunlarınıçözmekherdurumdadahakolayolsagerektir.

Vesayet denetiminin daraltılmaması (Çimen, 2011, s.31) düşüncesinegelince;birkişi(müfettiş)veyabirkomisyonmarifetiyleyapılandenetim ilebinlercekişidenoluşanbirtopluluğunsosyal,psikolojik,ekonomikvefizikide-netimiarasında,yerelyöneticilerintutumvedavranışlarıüzerindebırakacağıetkibakımından,arasındaçokbüyükfarklarolmasısonderecedoğaldır.Buaçıdanbürokratlarcayapılandenetiminyerinehalkındenetimininsağlanabile-ceğimekanizmalarınöneçıkarılmasıgerekmektedir.

Yerel demokrasinin güçlendirilmesi beklentisinin önünde; son çeyrekyüzyıldayaşananteröreylemlerinin,ulusalbirlikvebütünlükaçısındançeşitlirisklerveyasakıncalartaşıyabileceğiendişesibirengelolarakgörülmüştür(Ke-leş,1994,s.35).Butereddütyerindenyönetimsisteminingüçlendirilmesineilişkinheryeniadımdaortayaatılmaktadır.

4.2. Yerel Yönetimlerde Katılım

Demokrasilerdekatılım,politikanınsüreklibiretkinlikolmasıilemümkünolabilmektedir.İnsandoğasınındemokratikdanışmavesosyaletkileşimyoluy-la“ahlâkîleştirilmesi”düşünülmektedir.Katılımınanlamlıvegerçekçiolabilmesiiçin yalnızca küçük gruplar halinde gerçekleşmesi gerekmektedir. Büyük vekarmaşıkbirsistemolanbürokrasidevatandaşlarınsiyasalsistemietkilemesioldukçagüçolduğundan,budurumbireylerinsiyaseteilgisizliğinevebürok-rasinin artmasına yol açmaktadır. Bu nedenle demokratik katılımcılığın sağ-lanmasıiçinsosyalvesiyasalbirimlerinolabildiğinceesnekveçokbasamaklıdahaküçükyapılarakavuşturulmasıgereklidir.Başkabirifadeyleveözetlede-mokrasininarttırılmasıçabasınınbaşarısıyönetimölçeklerininküçültülmesinebağlıdır(Erdoğan,2010,s.315-316).Bubakımdanyereldemokrasiningerçek-


leştirilmesiulusaldüzeyekıyasla,yerelyönetimbirimlerininyapısaldurumlarınedeniyle,dahakolaygörülmektedir.

Katılımcılıkbirdemokrasiilkesiolarak;sırfseçimlerekatılmaklayetinme-yip,ardındanhalkınörgütleraracılığıilemerkeziveyayereliktidarlarınkararla-rınakatılmaveonlarıbellibirölçüdeetkilemeolarakanlaşılmaktadır(Öztekin,2010,s.90).

Katılmanınderecesini;aile,grup,toplumtipi,meslekvestatügibitoplum-salfaktörlerilecinsiyet,yaş,eğitimgibikişiselfaktörlerbelirlemektedir.Siyasalkatılmanınboyutlarıisepolitikacılarlailişkiler,örgütlereüyeolma,siyasaley-lemlerekatılma,siyasaltartışmalarıizlemevebutartışmalarakatılmagibiaşa-malardanoluşmaktadır(Öztekin,2020,s.251-265;Dursun,2010,s.240-250).

Kamuhizmetlerindekalitearayışı,verimliveniteliklihizmetbeklentisi,bi-lim,sanayiveteknolojidekigelişmeler,iletişimvebilişimalanındakiilerlemeler,gerekmerkeziyönetimingerekseyerelyönetimleringörevvesorumlulukların-daolağanüstübirartışanedenolmuştur.Busorumluluğunnoksansızyerinegetirilmesiiçinhalkkatılımındanönceveevveliyatla;merkeziyönetimilemül-ki idareveyerelyönetimlerinkendiaralarında,birbirleriningörevleriyle ilgilikatılımcıbiranlayışladanışma,işbirliğiveyardımlaşmairadesinigöstermeleribeklenmektedir. Buyapılmadığında,merkezi yönetimle yerel yönetimler vemülki idare arasında görev paylaşımı ve rol dağılımı konusunda karmaşayayolaçılmakta,mükerreryatırımlargörülmekteveyakamukaynakları isabet-siz kullanılarak israfa yol açılmaktadır.Görev ve yetki karmaşasının, işbirliğivedayanışmaileönlenememesininbirsonucuolaraközellikleyerelyönetim-lerdenmemnuniyetsizlik duyulması ile birlikte güven, itibar ve prestij kaybıyaşanmaktadır.AyrıcamerkeziyönetimleyerelyönetimlerarasındakiilişkileriolumsuzşekildeetkilemekteolanAvrupayerelyönetimlerözerklikşartınaTür-kiye’ninkoyduğuçekincelerde,yerelyönetimlerikaynakkullanımı,örgütlen-me,yereldemokrasininişlerliği, insankaynaklarınınseçimi,yurtdışı işbirliğigibibirçokalandasınırlandırmaktadır(Özer,2011,s.20-26).

5. YÖNETİMLER ARASI İLİŞKİLERİN SİYASAL GÖRÜNÜMÜ

Güçlüvedemokratikyerindenyönetimkuruluşları,yereltopluluklaratem-sil organları aracılığı ile yerelhizmetlerle ilgili her türlükararı alma,önceliksıralaması yapabilme,uygulama,denetleme,kaynaklarındengeli veadaletlidağıtılabilmesiiçinörgütlenmeimkanısağlayarak,butopluluklarınkendiken-dileriniyönetebilmesinekatkıyapmaktadır(TÜSİAD,1997,s.14).

Yaşanandeğişimvedönüşümlerinzorunlukıldığıtemelolgu,yönetimbi-


rimlerininulusalyadayerelyapılarınınbütününündemokratikleştirilmesi,şef-faflaştırılması,hesapverebilirşekildedüzenlenmesiveperformanslarınınölçü-lebilmesidir.Gelenekselyapıların,anlayışvealışkanlıklarınartıkeskisigibide-vamettirilemeyeceğiaçıkvenetbirbiçimdeortayaçıkmıştır.Esasenherhangibiralternatifpolitikadageliştirilemeyenbudeğişimekarşıdirençgösterilmesi,değişiminyönünüdeğiştirmeyeyetmemekte,sadecedeğişimivedönüşümüyavaşlatmaişlevigörerekbusürecintoplumsalmaliyetiniarttırmaktanbaşkabirişeyaramamaktadır(Köse,2007,s.26).

5.1. Atanmış - Seçilmiş Yönetici İlişkisi

Türkbürokratikyönetimgeleneğindebürokrasiilesiyasetilişkisigenellikleuçnoktalardasalınmış,bazen“boynukıldanince”kulolurken,kimizamanda“bürokratik oligarşi” gücüne erişmiştir. Bu ilişki gelişmiş batılı demokrasiler-derasyonelbirdengeyeoturmuşken,gelişmekteolanTürkiyegibiülkelerdehenüz bu arayış bitmemiş ve çalkantılı süreç devam ede gelmiştir. Gelinennoktada kamusal yaşamda bundan böyle bilgi toplumu devrimi, medya vekamuoyu,siviltoplum,şeffaflıkgibidemokratikolgularınyönetiminvesiyase-tinherboyutundahesabakatılmasıbirzorunlulukhalinegelmiştir(Nohutçu,2011,s.75).

Siyasalsistemveişleyişilebürokratiksistemveişleyişarasındakiilişkilerzaman içerisinde,hemmerkeziyönetimdehemdeyerindenyönetimbirim-lerinde, bir iktidar ve güç paylaşımımücadelesine dönüşme eğilimi göster-miştir.Teknolojikgelişmelerveuzmanlıkbilgisindenkaynaklanangerekçelerlebürokrasiiçekapanmakta,böylecesiyasalsistemeolanbağımlılığınderecesiazalmakta,elindekiher türlü imkanvearaçlarıkendi inisiyatifiçerçevesindekullanmanınyolunuaramaktadır(Dursun,2010,s.324).

Atanmışmemurlarolarakbürokratlarhalkıtemsiletmezler.Bundandolayıbürokratlarınhalkıntalepveeğilimlerinepolitikacılarakıyasladahaazduyarlıolduklarınailişkinyaygınbirkanaatbulunmaktadır.Atanmışbürokratlarınherdurumdaseçilmişkişivekurumlarcadenetlenmesidemokratikyönetiminge-reğidir(Erdoğan,2010,s.311).

Yönetimlerarası ilişkilerindeğerlendirilmesineticesindeortayaçıkante-melsorunun;“dahaöncekidönemlerdebürokratlarındolayısıylamülkiidare-ninkonumları gereği kendilerinidevletinasıl sahipleri olarakgörmelerindenkaynaklanmaktaikendahasonraları iseseçilmişlerin iktidarolacakkadaroyalmaklaheristedikleriniyapacaklarıyanlışınadüşmelerinden”dolayıbelirdiğivebunundoğalsonucuolarakseçilmişlerleatanmışların ikizıtkutupolarakçatışmaiçerisinegirdiğiönesürülmektedir(Çimen,2007,s.27-31).


Siyasal,sosyalvetarihselsüreçiçerisindegerekmerkeziotoriteleringe-rekseyerelotoritelerin,güçodaklarınındoğalarıgereği,yasal,yargısalveyü-rütme işlerinde rakipsiz bir yetki ve güç sahibi olmak için sürekli bir çabaiçerisindeolduğubilinmektedir(Eroğul,1999,s.125).Genellikletoplumsalyapıiçerisinde siyasal gücünmerkezi yönetimle yerel yönetim birimleri arasındaveyamerkeziyönetimbünyesindeçeşitlikurumlararasındapaylaştırılmasıkül-türel,tarihselvetoplumsalbirsüreçolaraksiyasalveyabürokratikanlamdagüçmücadelesinedönüşebilmekte,bubağlamdayönetimbirimleriarasındakigerginliğedenedenolabilmektedir.Bukapsamdamerkeziyönetim ileyerelyönetimlerarasında(Keleş,1983,s.7)yadamülkiyönetimleyerelyönetimlerarasındaazyadaçokgerilimgörülebilmektedir.Budurummerkezdeveyerel-deatanmış-seçilmiştartışmasınadönüşebilmektedir.

Hükümetleryerelyönetimleri,kamuhizmetlerininyürütülmesindekifarklıanlayışlarilekamupolitikalarınınoluşturulmasındakideğişikbakışaçılarındankaynaklananbirnedenlebelirliölçüderakipsiyasîkuruluşlarolarakgörmek-tedirler(Eryılmaz,2011,s.198).Burekabetdoğalolarakmerkeziyönetimdebulunanpolitikacılarileyerelpolitikacılararasındadasıklıklagörülmektedir.

Türk toplumunda, Osmanlı devletinin son dönemlerinden itibaren baş-layıpgünümüzedeğin süregelen, devlet-halk arasındabir kopuklukgözlen-mektedir.Bununbirnedenibatılıtiptedevletmodelininhalkıngünlükyaşamı,kültürüvegelenekleriyleuyumsuzuygulamalaryapmasıolmuştur.Busıkıntıdahasonrayönetenleyönetilenarasında,ardındanmerkezleçevrearasındaiktidarpaylaşımındankaynaklananbirayrışmayıtetiklemiştir.Bununyanındakimibürokratlardüzenisağlamakuğrunatoplumsalgerçekleribazenhasıraltıetmişler, reformların sosyal ihtiyaçlardan değil, bu bürokratların kişisel ihti-yaçlarındankaynaklandığıizlenimioluşturmuşlardır.Bubakımdangünümüzdekamuyönetiminin iyianlaşılabilmesibuçerçevekapsamındadoğruanalizleryapılmasınabağlıdır(Çaylak,2011,s.118-120).Atanmış-seçilmişyöneticitar-tışmasınıntemelindeyukarıdabelirtilenanlayışınizlerigörülmektedir.

Öteyandanyerelpolitikacılarhernekadarseçilmişyöneticilerolsalardamerkezi yönetim karşısında adeta bürokratmuamelesi ve tavrı görebilmek-te,yereldebazısiyasi faaliyetleriyasaklanmakta,ulusalpolitikalaraendeksliolmaktanbaşkahareketalanıbırakılmamakta,hepikincilpozisyondakalmakzorundabırakılmaktadır(KösecikveSağbaş,2005,s.148-149).

Birçokalandaortakhizmetüretmekteolanmerkeziyönetimileyerelyö-netimlerarasındainsanvemaddikaynaklarbakımındanadetahaksızrekabetolmaktadır.Özellikle hükümeti oluşturan siyasal parti ile yerel yönetimlerde


sorumluluküstlenensiyasalparti farklı olduğundabu rekabetdahadaaçıkvebelirginbirhalegelmektedir.Politikacılarınaynıpartibünyesindeolsadahimerkezdeveyayereldebulunmalarınagöre,seçimsüreçlerindenkaynaklananetkenlerdolayısıyla,aralarındabirrekabetgözlenmektedir.Buaçıdanbakıldı-ğındapolitikrekabetinfaydalıyönlerikadarolumsuzluklarıdagözönünealın-malıdır.Merkeziyönetiminavantajlıveetkilikonumu,hemmerkezibürokrasihemdeBaşkenttekipolitikacılarınherzamanistedikleribirdurumdur.

Seçilmişyerelpolitikacılarileatanmışmülkiidareamirleriveyadiğertaşrayöneticileriarasındagörünmezbirşekildegüçveetkimücadelesiyaşanabil-mektedir.Busüreçmülkiidare,bölgeselkuruluşlarveyerelyönetimlerarasın-dageçebileceğigibi,bugruplarlamerkezibürokrasivepolitikacılararasındadagörülebilmektedir.Bölgeselkuruluşlardakiyöneticileringerekmerkezdege-rekseyereldekipolitikacılarla işbirliğivedayanışmaiçerisinegirmeleridahaçokgörülmektedir.Bufarklılaşmada;mülkiidareamirlerininmeslekibiryöne-ticilikkariyersisteminedayalıolarakatanması,bunakarşılıkbölgeselkuruluş-lardaveilgenelidaresindegörevalandiğeryöneticilerinise,bütünüylepolitiktercihlerinetkisisonucundaatanmışolmalarıroloynamaktadır.

5.2. Merkezi Yönetim – Yerinden Yönetim İlişkisi

Türkiye’demerkeziyönetiminmutlaküstünlüğüveegemenliğikarşısındasosyalbilimcilerinvardığınokta;tarihtenvetoplumsalkültürdengelenbiret-kiyle,devletintoplumkarşısındakisüregelenbuegemenliğiveözerkliğinin;rijitbirdevlet-toplumkarşıtlığınıngöstergesiolarakdeğerlendirilmesigerektiğidir.Osmanlıdan20.Yüzyılınsonunakadarhâkimolanaskerivesivilbürokrasininyönetimanlayışı,devletintoplumuvesayetaltındatutaraktoplumsaluyumukorumasıvebununsürdürülmesiuğruna,heryolunmeşrugörülmesinevar-mıştır.Bütünbusürecinsonucundagerçekleşenisedevletintoplumdanuzak-laşması(Sarıbay,1995,s.156-157),toplumunbirbölümününkendinidevlettendışlanmışhissetmesi,yabancılaşmaveşiddetevaranmuhalefetgösterilmesiolmuştur.

Siyasaltarihteyaşananlarınaksinegünümüzdegörülengelişmelerdenbi-ridemerkeziyetçiliktenuzaklaşmaeğilimleridir.Bueğilimmerkezpolitikacıları-nınetkililikleriniveyagüçlerinikaybetmemekiçinyerelleşmeyekarşıbirgayretiçinegirmelerinedeyolaçmaktadır(Parlak,1998,s.14).

Türkiye’deyönetimsistemleri,siyasaltarihveyönetimbilimibakımın-dandeğerlendirildiğinde;merkezi yönetimyerel yönetimler ilişkisininbüyükölçüdemerkez-çevrekavgasıniteliğindeolduğugörülmektedir.Devamedenbusüreçte,yönetimkültürünündahaçokmerkeziyetçivevesayetçibiranla-


yışlaoluştuğubilinmektedir.Buanlamdamerkeziyönetimdegörevalanbü-rokratlarilepolitikacılargenelliklekararverici,belirleyiciveyönlendiricibirrolüstlenmişlerdir.Çevrekavramı içerisindeyeralanyerelyönetimlerdegörevlibürokratlar,mülkiidareamirleriveyerelpolitikacılarisepolitikabelirlemesü-recinde yer almamışlar, sadece kendilerine çizilen sınırlar içerisindehareketetmemecburiyetindekalmışlardır.(Eryılmaz,1997,s.102-106).

Cumhuriyetinkuruluşundanikibinliyıllarınbaşınakadarmerkezibürok-rasininönemlivekritiknoktalarındasadecebazıbakanlıklarınteftişkurullarımensuplarıveyamerkezdepolitikacılarahizmetverenyadapartiteşkilatlarınayakındurankimibürokratlargörevalabilmişlerdir.Yerelpolitikacılarınvemülkiidare amirlerininmerkezi bürokrasi de görev almaları ise nadiren rastlananbirdurumolmuştur.OysaCumhuriyetöncesidönemdeyönetimtarihimizdeveFransagibibatılıgelişmişdemokratikülkelerdedegörüldüğüüzere;yerelyönetimlervemülkiidaresistemi;“EnderunMektebi”örneğindeolduğugibi,adetabirokulolarakişlevgörmüş,merkeziyönetiminseçilerekveyaatanarakgelinenherkademesiiçinadayolabileceknitelikteveyeterlikteinsanyetişti-renkurumlarolarakalgılanmışlardır.

Yerelleşmepolitikalarınınbirneticesiolarakyerelhizmetüretenvesunanünitelerinkendiaralarındarekabetetmelerininsağlanması,taşrayönetimleriileyerelyönetimlerinperformanslarınınkarşılaştırmalıolarakölçülmesi,objek-tifkriterlerçerçevesindekullandıklarıkaynaklaryanigirdilerileüretilenmalvehizmetleryadaçıktılardeğerlendirilerek,verimlilikvetutumluluklarınınbelir-lenmesi, sonuçlarınyerelhalkıngörüşveonayınasunulmasınınyararları vezararlarıtartışılmalıdır.Toplumunörgütlübiryapıdaolmayışıvesiviltoplumunzayıfkalışıyerelbirimlerdebiletoplumunyönetimsüreçlerinekatılımınısınırlıkılmaktadır(Köse,2007,s.23).

Yerindenyönetimsisteminedahaazönemverilmesininnedenleriarasın-dasayılanbazımaddelerşöyleözetlenebilir(Eryılmaz,2011,s.100-103);

1- Mevcutrejimiçerisindeyürütülenpolitikalarıtehditedenbirçekişme-ninvarlığı,

2- Otoriter bir rejim yapısında siyasal örgütlerin faaliyetlerine izin ver-meden iktidarın yürüttüğü politikalara, halkın desteğinin sağlanmakistenmesi,

3- Batılılaşmavemodernleşmedegecikenülkelerde,bürokrasiyeverilenimkânlarvetaşıdığıavantajlarnedeniylegenelliklevilâyetsisteminintercihedilmesi,


4- Merkezisiyasalpartileringüçlüolmalarıdurumunda,izledikleripoliti-kalarınuygulanabilmesinesağladığıkolaylıklaradayalıolarakmerkeziyönetimintercihedilmesi,

5- Nüfusuhomojenolanülkevetoplumlarınsosyalşartlarısonucu,yerin-denyönetimedahaazönemverilmektedir.

Yerindenyönetimeönemverilmesiisedemokratikdeğerlerinbenimsen-mesi,çoğulcudüşüncelerveideolojilerinvarlığı,coğrafibüyüklükiletaşrayö-netimleriningüçlüolmalarınabağlıolarakartmaktadır(Eryılmaz,2011,s.103).

5.3. Yerelleşme Sürecine Yönelik Eleştiriler

Sondönemlerdeyaşananekonomik,toplumsalvesiyasaldeğişimebağlıolarakİlidaresisistemininişleyişikapsamında;siyasetinyönetimdebaşatdu-rumageldiği,buaçıdanmülkiidareamirlerininvesayetdenetimiyapmalarındazorluklaroluştuğu, il ve ilçepolitikacılarınınbaskısınamaruzkaldıkları ifadeedilmektedir. Öte yandan Kaymakamların iktisadi alanda işlevsiz bırakıldığı,politikacıların tutum ve davranışları karşısında bürokratların kaymakamlarınyanındayeralmadığı,büyükşehirlerdekaymakamlıklarınevrakhavaleciliğineindirgendiği,işyapmakapasitelerinindiğerkurumlarlaolanbeşeriilişkileriileorantılı olduğu ileri sürülmektedir. Halkın güveni, itimadı ve saygısının ka-zanılmasını sağlaması gereken yönetim sisteminin, noksanlık ve boşlukları-nınmeslekimisyon,kişiselgayretlerveözverilerletelafiedilmeyeçalışıldığı,yönetselbaşarınınancakkişisel liderlik,olağanüstügayret,bireyselyetenekveinisiyatifebağlıolduğunayönelikeleştirileryapılmaktadır(Bedük,2011a).Hâlbuki yönetimde zaten siyasetin belirleyici olması demokratik sürecin entemelhedefivegöstergesidir.Vesayetdenetimiyerinekararlarınkatılımcıbiranlayışlaalınmasıvehukukîliğinsağlanması, iktisadialanınserbestekonomikuralları çerçevesinde sivil aktörlerce vemüteşebbislerce sürdürülmesi libe-raldemokratiksisteminekonomik işleyişininözüdür.Ayrıcayöneticilerlepo-litikacılarınkarşıt taraflarolarakdeğil,katılımcıvebilgiyedayalıbiryönetimanlayışıçerçevesinde, işbirliğiveeşgüdümiçerisindebirliktehareketederekyönetişimsürecinigerçekleştirmeleriyönetimvesiyasetbiliminingerekleridir.Buçerçevedebütünkişivekurumlarlaiyiilişkiler,liderlik,olağanüstügayretleçalışkanlık,rehberlik,iyidüzeydebeşeriilişkiyedayalıolaraktoplumunyönlen-dirilebilmesigibitutum,davranışveyeteneklermülkiidareamirlerinintemelözellikleriolmakdurumundadır.

Yerelleşme süreci bağlamındamerkezi yönetime kıyasla daha etki veverimliolacağıdüşüncesiyleyetkivekaynaklarınyereleaktarılmasına ilişkin


varsayımakarşın;hemmerkezdekiyöneticilerinhemdeseçilmişpolitikacılarınyereldekilerle aynı toplumsal, siyasal ve bürokratik kültüre sahip olduğu veyetkivekaynaklarınkullanımınınherikidüzeydedeaynısonuçlarıüreteceğiilerisürülmektedir.Aynışekildekaynaküretmevekullanmayetkisininmevcutsistemdedüzeltmeyapmadanveyetersizliklergiderilmedenyerelebırakılmasıhalinde, istenensonucaulaşılamayacağı,etkilimalivedemokratikdenetim,katılım ve şeffaflık mekanizmalarının çalıştırılmadan bunun yapılması duru-munda,kamukaynaklarınındenetimsizveölçüsüzbirbiçimdekullanıldığı“ye-relderebeylikler”ortayaçıkabileceğiifadeedilmektedir(CanpolatveCangir,2010,s.34).Bununlabirliktebütünburiskveihtimallerinmerkezveyayerelayrımıyapmadan,tümkamuyönetimiiçingeçerliolduğu,yereldekiyöneticivepolitikacılarınaynıtabandangeldiğidikkatealındığında,“yerelderebeylik”ihtimalininmerkezaçısındanise“merkezikrallık”olaraktanımlanabileceğigö-rülecektir.

Yereldemokratiksisteminzihinselvekurumsaldönüşümüiçingerekliolanalt yapının hazırlanmaması, yerel birimlerde demokratik katılım ve denetimsürecininsağlıklıişlememesihalinde,bubirimlerinsadece“kapalıyerelbürok-ratikyapılar”şeklindetesisedilmişolacağıbelirtilmektedir(CanpolatveCangir,2010,s.43).Merkeziyönetiminveulusaldemokratiksisteminişleyişiiçindebuönermeveyavarsayımıngeçerliolduğu;demokratikkatılımvedenetimolma-danhiçbiryönetimsistemininsağlıklıbirşekildeişlemesininmümkünolmadığıbilinmektedir.Buçerçevedemerkeziyönetimivehertürlüyerindenyönetimbiriminioluşturantemelunsurlarolarakinsankaynakları,örgütselkültür,yö-netimgeleneği,politiktutumvedavranışlarileörgütseliklimin,birleşikkaplarkuralıgereğibenzerliklertaşıdığıgözdenuzaktutulmamalıdır.

Ötetaraftançoksayıdavegenişbirşekildegörevveyetkilerledonatılmışbir yönetim biriminin kullanımına, eğer bu görev ve yetkileri yürütebilecekölçüdeinsanvemaddikaynaktahsisiyapılmamışsa,bubirimlerinyapabileceğifazlabirşeyolamayacaktır(Eryılmaz,2011,s.197).

6. MÜLKİ İDARE SİSTEMİNİN GELECEĞİ

Yerindenyönetimsistemleriningelecektevarlıklarınısürdürebilmeleri,bü-tünyönetimkademelerininişleyişinindemokratikleştirilmesine,halkınistekvebeklentilerineduyarlıhalegetirilmesine,yerelkatılımınsağlanmasınaveyerelhalkileyönetimarasındasorumlulukvehesapverebilirlikbağınınkurulmasınabağlıdır(ArslanveMahmutoğlu,2011,s.23).

Mülkiidaresisteminineleştirelbirbakışaçısıylaiyianalizedilmesi,sos-


yalvesiyasalproblemlerinçözümlenebilmesiiledahaiyiveişlevselbiryöne-timsistemininişletilebilmesibakımındansondereceyararlıveönemlidir.Sonyıllardailidaresiileilgilideğişikliklerinyorumlanmasında;mülkiidareamirle-rininhemdevletinhemdehalkıntemsilcisioldukları,ilidaresiveyataşrayö-netimininadetahesabaçekildiği,yöneticilerinneişeyaradığınınsorgulandığı,herşeyinyerelyönetimleredevrininistendiği,ilidaresininetkisizleştirilmesininbölünme ve bölgesel yönetimlere yol açabileceği ileri sürülmektedir. Ayrıcaseçimle işbaşına gelindiği için yerel yönetimlerin kutsandığı, yerel düzeydeseçilenlerinmilli iradeninbirparçasıolmadığı,bunlarıntemsilcideğilsadeceyerelhizmetleriyürütmeyetkisialankişilerolduğu,yereldeseçilmişbelediyebaşkanıvemeclislervarkenvalilerinseçimlegelmesininakılvemantığauygunolmadığı, Avrupa’da vatandaş ile yerel yönetimler arasında hakem rolününmülkiidareamirlerineverildiği,yerelyönetimlerinyereldeadetaherşeyleuğ-raştıkları,köydenbozmabelediyelerdebüyükkaynaklarmevcutken,ilçelerinhiçbirindetekkuruşlukbütçebulunmadığı,buyönetimlerdenhesapsorulma-dığıiçinkaynaklarıisrafettikleri,oysakamukaynaklarınıkullananlarınkamu-yahesapvermesinindemokrasiningereğiolduğuifadeedilmektedir(Bedük,2011b).Buhususlarınhemkendiiçindetaşıdığıparadokslarvebirbirineaykırıyönleriyle,hemdedemokrasi,yönetimbilimivekültürüilesiyasetbilimibo-yutundatartışılmasıgerekmektedir.Buaçıdandeğerlendirildiğinde,neredeyseyereldemokrasininsistemselkrizvezaaflarınınmülkiidaresistemiileçözüm-lenebilmesigibibirdüşünseltemelüzerindefikiryürütüldüğüanlaşılmaktadır.Bukonu ile ilgilidoğruyorumveyaanalizyapmakvebilgiedinebilmek içinbilimselyöntemveverileredayalıaraştırmalaryetersizolduğundan,güvenilir,objektif, duygusallıktan uzak, nesnel ve tarafsız sonuçlara ulaşmak oldukçazordur.

Türkiye’devalilerinhiyerarşikbirörgütlenmekapsamındauygarlığı,haki-kati,dini,ahlakı,doğruyuveyayanlışımerkezdeki“kutsal”devletadınaaşağı-yaveyahalkaaktaran,onlarıadametmeyeuğraşan,devletin“steril”mekanınıtaşradakoruyan,yereliniradesinideğersizleştirenmerkezintemsilcisiotorite-lerolarakhukukikonumevyetkiyesahipolduğu ifadeedilmektedir.Yerelinbütünüyleanlamsızlaştığıalan,mahallimüşterekhizmetlerleilgiliyerelinistis-nai,merkeziniseasliyetkisahibiolmasıdır.Mülkiamirlerin,yerelideolojikvedemografikgerginliklerdenbeslenenvesayetsistemininuzantısıolmalarının,onlarınmeslekidezenformasyonunayolaçtığıvemerkezkarşısındaherhangibir iradeolarakgörülmesiniengellediğibirvakaolarakbelirtilmektedir.Mer-kezdekiyetkilerinhalkayakınkararmekanizmalarınadoğruyaygınlaştırılması-nın,birey-devletarasındakiyabancılaşmayıortadankaldırabileceği,toplumsal


barışısağlayabileceği,toplumunbütünkesimlerininkararsüreçlerinekatılımı-na imkânsağlayacağıanlaşılmaktadır.Ayrıcayereldeoptimumbirdengevesağlıklı bir sistem işlediğinde, yalnızcadurağanvedoğruyu teke indirenbirincelemeötesindehiçbirşeyyapamayanyargıdenetimineihtiyaçminimumainecektir.Buaçıdanidariyapı,adil,doğru,bireyselçıkarlarlakamuçıkarınınoptimumdadengelendiği, siyasal karar ve sorumlulukların yerel farklılıklarınkatılımınadayandırıldığı,merkezinveyerelingörevveyetkileriningündelikçö-zümlervesistemdekihalkalardanbirinideğiştirmekyerine,yönetselvesiyasalsistemin yapısal dönüşümünü Anayasa ile çözümlemenin daha rasyonel birreformolacağıifadeedilmektedir(Can,2011,s.9-12).MülkiidaresistemininAnayasalbirçerçeveyekavuşması,busisteminsağlıklıveetkiliişleyişinisağ-layacağıdüşünülmektedir.

ABtamüyeliksürecininözelliklemülkiidaresistemineolumsuzetkiyapa-cağı,neticeitibariyleyerelniteliklihizmetlerinhalkınoylarıylaseçilmişkişilerinyönettiğiyerelyönetimlerebırakılmasıgerektiği,mülkiidaresistemininmer-keziidareyitemsiletmektenbaşkabirfonksiyonupratiktebulunmadığıifadeedilmektedir.Hertürlüplanlama,kararverme,ödeneksağlamagibifaaliyetlerbaşkenttebulunanmerkezörgütündealınmaktavetaşrasistemineadetateb-ligatyapılmaktadır(Çimen,2007).Buşekilde,merkeziyönetimintaşrayıadetauzaktanidareettiğibiryapıda,mülkiidaregibiniteliklibirsistemeihtiyaçolupolmadığı tartışılmalıdır.Sadecemerkezdengelenevrakın tebligatına indirge-nenböylebir fonksiyonun icraedilmesi,ülkeninsahipolduğunitelikli insankaynağınınveyönetselbirikimininisrafıanlamınagelmektedir.

Öteyandantarihtengelengücüsayesindemülkiidaresistemininzayıf-lamadığı,aksinegelecektedahadagüçleneceği,iyiyetişmişbirkadroolarakmülkiamirleredevletinvetoplumunihtiyacıolduğugörüşüdesıklıklasavunul-maktadır(Öztürk,2002).Mülkiidareninülkegenelindetopumlakurduğuyö-netselvesosyalilişkilerdikkatealındığında,busistemintoplumkalkınmasındaönemlibirgüçolarakdeğerlendirilmesivemotivasyonkaynağıolarakliderlikyapmasınaimkantanınmasıgerektiğiortayaçıkmaktadır.

Mülkiidaresisteminingerekliliğivegeleceğini,küreselleşme,bunabağ-lıolarakküreselpiyasaekonomisiningereksinimleri,ulusalpiyasanınhomo-jenleştirilmesineyapılankatkı,küreselpiyasaölçeğiningerçekleştirilmesindeçıkarılanzorluklar,optimalpiyasaölçeğiolarakulusalveyaküreseldüzlemindikkatealınmasıgibiekonomikveiktisadiargümanlarlayapılantartışmalarınbelirleyeceğiifadeedilmektedir(Akbulut,2011,s.34-35).

Mülkiidareamirliğisistemininsorunları,günümüzdevegelecektekiduru-


muileyenidenyapılandırılmasıkonularındamülki idareamirleri ilegeçmişteyapılan bir alan araştırmasının sonuçlarına göre1 (Emre, 2002); yönetimlerarasıilişkileringeleceğikonusu,devletinvedemokrasiningeleceğiaçısındandaönemtaşımaktadır(Mahmutoğlu,2002,s.169-175):

- MülkiİdareAmirleri;küreselleşme,AB,yeniyönetimanlayışıgibiko-nuların mesleki açıdan bir yeniden yapılanmayı zorunlu kıldığını ve%93,4oranındasiteminyenidendüzenlenmesininzorunluolduğunubelirtmektedirler.

- İl idaresininyenidendüzenlenmesikonusundamülkiamirler ilgenelyönetimikarşısındailözelidaresinitercihetmişler,%93,6’sıyerelnite-liklitümhizmetlerinilözelidarelerinedevredilmesiniistemişlerdir.

- İlçeözelyönetimikurularakilçenintüzelkişiliğevebütçeyekavuştu-rulmasıisteğinin%94,7oranındabenimsenmiştir.

- Mülki idare amirlerinin Başbakanlığa bağlanması katılımcıların%53,8’ininonayınıalmıştır.

- Mülki idare sistemi yeniden düzenlenmelidir diyenlerin oranı%93,3gibioldukçayüksekbirrakamdır.

- Valininilözelidaresininhizmetleriniilgenelmeclisininkararlarınagöreyürütmesiyle ilgili yapılan değerlendirmeye katılanların oranı%93,2düzeyindedir.Busonucagörevalikararorganıolarakdeğil,alınanka-rarlarıuygulayanyürütmeorganıolarakdüşünülmektedir.Budurumilözelidaresikanunuilehayatageçirilmiştir.

1 BuaraştırmaİçişleriBakanlığıStratejiMerkeziileAnkaraÜniversitesiSiyasalBilgilerFakültesiarasında23Ağustos2000tarihindeimzalananprotokolçerçevesindeyapılanişbirliğinebağlıolarakbaşlatılan,TürkİdariAraştırmalarVakfıtarafındandakitaphalinegetirilenvebualandakienkapsamlıçalışmaolan“Türkiye’de Mülki İdarenin Geleceği Araştırması” raporundanyararlanılarakhazırlanmıştır.BuçalışmaAnketformlarınınhazırlanması,MülkiİdareAmirlerinegönderilmesi, yanıtlanmış anket formlarının kodlanması, veri girişi, verilerin çözümlenmesi,metinyazılmasıgibiaşamalardanoluşmaktadır.ÇalışmalarMülkiİdareAraştırması(MİAR)grubutarafından Eylül 2000 tarihinde başlatılmıştır. Araştırma bir buçuk yılda tamamlanabilmiştir.21Mayıs2001’dearaştırmanınilksonuçlarıA.Ü.SiyasalBilgilerFakültesindedüzenlenenbirtoplantı ile kamuoyunun bilgisine sunulmuş, kapsamlı bir alan araştırması olan rapor, TürkİdariAraştırmalarVakfıTarafındankitapolarakNisan2002tarihindeAnkara’dayayınlanmıştır.ÖğretimÜyeleriveMülkiİdareAmirlerindenoluşançokgenişbiraraştırmagrubutarafından,görevdebulunantümMülkiİdareAmirleriÜzerindebiralanaraştırmasıolarakyapılançalışmabukonudaşimdiyekadaryapılmışengenişkapsamlıaraştırmaniteliğindedir.Buçalışmanındevamıniteliğindehenüzyenibiraraştırmaeldebulunmamaktadır.


7. SONUÇ VE ÖNERİLER

Yönetimbirimlerdenhangilerininverimlikaynakkullandığı,hangilerininatılveyersizyatırımlarlakaynakisrafettiğininbilinmediğibirülkedeisabetlibiryönetimvesiyasetsergilemekmümkündeğildir.Kamukurumlarındaatıl,yer-sizveverimsizkaynakveyatırımlarailişkinbilgibulunmamaktavebunailişkinverilerkamuoyuylapaylaşılmamaktadır.Bunedenlemerkeziyönetimbirimleri-ninhangiölçüdebaşarılıoldukları,hangiverimsizliğinveisrafınönünegeçtik-leri,isabetlikararveripvermedikleri,kısacavarlıknedenlerininnelerolduğunuöğrenmekmümkündeğildir.Buhaliylemalikaynaklarınmerkeziyönetimileyerindenyönetimlertarafındankullanılmasınınolumluveolumsuzyönleritamolarakortayakonamamaktadır.Birbaşkadeyişleyerindenyönetimbirimlerininkaynakkullanımını isabetliveverimliyapamayacaklarınayönelikdüşünceler,bilimselaraştırmateknikleriçerçevesindeeldeedilmişverileredayalıdeğildir.

Merkeziyönetiminbüyümevegelişimhızınayerelyönetimlervemülkiidareuyumsağlayamamışvesonuçtabaşkentörgütüheminsankaynağıhemdemalikaynakaçısındanoldukçaaşırıbirbüyüklüğeulaşmıştır.Doğrudanva-tandaşlarlayüzyüzegelmediğivehizmetsunmadığıhaldebütünkaynaklarahükmedenbüyükbirörgütedönüşmesi,sadecepolitikabelirlemeklesınırlan-dırılması gereken konumun kaybedilmesi ve asli görevinin ötesine geçildiğianlamınagelmektedir.

Mülkiidaresistemininenazındanyerelyönetimlerdevarolandemokratikhüviyetebenzerşekildebiryapısaldönüşümeihtiyacıbulunmaktadır.Buba-kımdantaşrayönetimiileyerelyönetimlerolarakvarolanikibaşlılığasonve-rip,tümtaşrayönetiminiveyerelyönetimleri;ilveilçeyerelyönetimlerişek-lindeyenidendüzenlemeksuretiyleyerindenyönetimsisteminindenenmesigerekmektedir.Endişeleringiderilmesibakımındanhercoğrafibölgedeörnekuygulamayapılabileceğigibi,kademelibirgeçiştedüşünülebilir.Busistemdemülkiidareamirleriprofesyonelyöneticiolarakeşgüdüm,planlama,rehberlikvedenetimdensorumluolacaklardır.Yerelniteliklihertürlükararyerelmec-lislercealınacakveyerelbürokratlararacılığıileuygulanacağından,yerelyö-netimlerarasındaişbirliğiveeşgüdümboşluğugiderilebilecektir.Buşekildetaşrayönetimininhalklasorumlulukvehesapverebilirlikbağıkurulacak,yerelyönetimlerve taşra sistemi il ve ilçeyerel yönetimçatısı altında işbirliği vebütünlükiçerisindehizmetverebilecektir.İlveilçeyerelyönetimlerineyerelnitelikligörevveyetkilerlebirlikteyeterlikaynaksağlanmasıamacıylagenelbütçegelirlerininenazyarısıyerindenyönetimkuruluşlarınatahsisedilmelidir(ArslanveMahmutoğlu,2011,s.30-33).


Taşrayönetimiveyerelyönetimlerölçekitibariylekatılımcılığasondereceuygunbüyüklüktebirimlerdir.Yetkilivegörevlibürokratlarınkararveuygula-malarınailgisizkalarakdevredışıkalan,buzafiyetisadecepolitikacılarayakı-narakveonlarınaracılığıilegidermeyeçalışanvatandaşprofiliyerine,merkeziyönetim, yerel yönetimler vemülki idare sisteminin hangi kaynakları nasıl,nerede,nemiktardaveneölçüdeisabetliveverimlikullandığınıtakipeden,izleyen,örgütlenerekeylemveişlemlerişeffafbirşekildekarşılaştırmalıolarakdenetleyenbireylereihtiyaçvardır.Budenetimebağlıolarakkamuoyunundabilgilendirilmesiilebirlikteyönetimsistemidahademokratikbirniteliğebürü-necektir.

Ülkeninyönetimalanındaeldeettiğibilgibirikimi,tecrübevemotivasyongücümülkisistemaracılığıileyerindenyönetimeveyereleaktarılabilecektir.Aksitakdirdeyerelyönetimlerininsankaynağı,bilgibirikimivetecrübesiyöre-selolmanındışınaçıkamayacağındanötürü,yönetselbilgibirikimi,tecrübevemotivasyongücündenyeterikadarpayalınamayacaktır.

Kaynakkullanımlarındakiyerindelikveisabetoranlarınınanaliziyapılma-dığı için,plânlamanınmerkezdenyapılmasıvekaynakdağılımınıbaşkenttenyapılmasınınyararlarıbilinmemektedir.Birbaşkadeyişlemerkeziplanlamanınvarlığıveyokluğuarasındabirkıyaslamayapılamamakta,hangidurumunhalkaçısındandahayararlıolacağıtahminedilememektedir.Merkeziplanlamavemalibölüşüm,isabetveönceliksıralamasındandahaçok,gelentaleplerinbüt-çekapsamındaveimkânlarçerçevesindepolitiktercihleregöresıralanmasın-danibaretkalmaktadır.

Mülkiidaresisteminindemokratikleştirilmesisürecininsonaşamasıseçim-legörevegelinmesidir.Buseçimlerin,nitelikolaraksadecemülkiidareamirliğiyapmış olanlar arasından ilk aşamada il ve ilçe yerel meclislerinde yapılıp,ardındanBaşkenttetoplanacakmülkiidareşurasındaonaylanmasıileatamaişleminintamamlanmasısağlanabilir.Belirligüvencelerverilerekseçilenmülkiidareamirlerininbaşkanlığındailveilçeyerelyönetimlerinindenenmesi,ye-relproblemlerealternatifbirçözümyoluolacaktır.KamuyönetimininDünyasıralamasındaki yeri, ülkenin coğrafi, ekonomik, sosyal potansiyeli ve tarihigeçmişigözönünealındığındatatminedicibirseviyededeğildir.Buaçıdanya-pılmasıgerekeniyileştirmelere,yönetimlerarasıilişkilerindüzeltilmesiileyetkivegörevkarmaşasınınönlenmesinisağlamaklabaşlanmasıyararlıolacaktır.


KAYNAKÇAAkbulut, Örsan. Ö. (2011). “KüreselDönemdeUlusDevletveMülkiİdariYapı-

lanma”,İdarecininSesiDergisi,sayı:143,Ocak-Şubat2011,AnkaraArslan, N.T. (2011). “KüreselleşmeOlgusuveYönetişimKavramıÜzerineBir

Değerlendirme”,KamuYönetimiÜzerineİncelemeler(Ed:NagihanTalatArslan),AlfaAktüelYayınları,Ocak2011,Bursa,s:1-10.

Arslan, N.T. ve Mahmutoğlu, A. (2011). “KamuYönetimindeYaşananDe-ğişimveMülki İdareSistemininGeleceği”,KamuYönetimiÜzerine İncelemeler (Ed:NagihanTalatArslan),AlfaAktüelYayınları,Ocak2011,Bursa,s:12-35.

Arslan, N.T. ve Mahmutoğlu, A. (2005). “Türkiye’deİdariReformDüşüncesiÇerçevesindeMülki İdare Sisteminin Sorunları veYenidenYapılandırılmasıHakkındaBirDeğerlendirme”,Türkiye’deKamuYönetimiSorunlarıÜzerineİncelemeler(Ed:N.T.Arslan),Seçkinyayınları,2005,Ankara,s:83-110

Ateş, H. (2011). “PostbürokratikKamuYönetimi”,KamuYönetimiÜzerineİnce-lemeler(Ed:NagihanTalatArslan),AlfaAktüelYayınları,Ocak2011,Bursa,s:127-149.

Bedük, S. A. (2011a). “MülkiİdareSistemininSorunları”,İdarecininSesiDergi-si,sayı:143,Ocak-Şubat2011,Ankara

Bedük, S. A. (2011b). “İlİdareSistemiTürkKamuYönetimininTemelidir”,İda-recininSesiDergisi,sayı:145,Mayıs-Haziran2011,Ankara,s.6-8.

Can, O. (2011). “DönüşümüEsasAlmayanBirAnayasa’nınYalnızcaMakyajÇa-lışmasıOlacağıAçıktır”,İdarecininSesiDergisi,sayı:145,Mayıs-Haziran2011,Ankara,s:9-12.

Canpolat, H. Ve Cangir, M. (2010). “DeğişenDünyadaKamuYönetimininGe-leceğiveTürkiye’ninReformGündemi:DevletindahaFazlaDemokratikleşmesi”,TürkİdareDergisi,Sayı:466,Mart2011,s:25-45.

Çaylak, A. (2011). “Osmanlı’daYöneten-Yönetilenİlişkisi,KavramsallaştırmaveTarihselAnaliz”,KamuYönetimiÜzerineİncelemeler(Ed:NagihanTalatArslan),AlfaAktüelYayınları,Ocak2011,Bursa,s:77-126.

Çimen, A. (2007). KaymakamlığınSonuveSonKaymakam,http://www.kolayi-dare.com/komuk_i/habergoster.asp?id=125,(erişimtarihi:30.11.2010).

Çimen, A. (2011). “SorgulanmasıGerekenBazıYerelYönetimMitleri”,İdareci-ninSesiDergisi,sayı:146,Temmuz-Ağustos2011,Ankara,s:27-31.

Dursun, D. (2010). SiyasetBilimi,BetaYayınları,5.Baskı,Eylül2010,İstanbul.Emre, C. (Editör, 2002). İyiYönetimArayışındaTürkiye’deMülkiİdareninGe-

leceği,TürkİdariAraştırmalarVakfı,Yayınno:1,2002,Ankara.Erdoğan, M. (2010).“YeniAnayasanınTemelİlkeleri”25.12.2009,http://www.

hurfikirler.org/akademik-yazilar/435-mustafa-erdogan-yeni-anayasanin-temel-ilkeleri, 10.05.2010.

Erdoğan, M. (2010). AnayasalDemokrasi,SiyasalKitabevi,8.Baskı,Mart2010,Ankara.

Eroğul, C. (1999).DevletNedir?İmgekitapevi,Mart1999,AnakaraEryılmaz, B. (1997).YerelYönetimlerinYenidenYapılandırılması, BirleşikYayın-

cılık,no:64,İstanbul,1997Eryılmaz, B. (2007).“KamuYönetimindeReform:StatükoVeDeğişim”,Eylül


2007,http://www.pdrforum.net/index.php?topic=1597.0,10.05.2010.Eryılmaz, B. (2011). Kamu Yönetimi, Siyasal Kitabevi, 4. Baskı, Eylül 2011,

Ankara. Güler, Birgül A. (1998).YerelYönetimler,TODAİEYayınıno:280,mart1998,

Ankara.Kaya, M. (2010).“İnsaniGelişmeEndeksi(İge)GelirinÖtesindeYaşamStan-

dardınıVeRefahıBelirlemektedir”Eskişehir-OsmangaziÜniversitesiTeknolojiAraştırmaMerkezi,TEKAMMüdürü,[email protected], www.ogu.edu.tr/images/birimdu-yuru/200972110230.doc, 10.05.2010.

KAYA, (1991).YerelYönetimlerAraştırmaRaporu, TODAİE,Haziran1991,KAYA, (1991).GenelRapor, TODAİE,Haziran1991,AnkaraKeleş, R. (1994). “YerelYönetimlerdeYenidenYapılanma:AvrupaveTürkiye”

Yerel Yönetimlerde yeniden yapılanma uluslar arası konferansı TBD Yayını, Ankara,1994.

Keleş, R., Yavuz, F. (1993). YerelYönetimler,Genişletilmişikincibaskı,TurhanKitapevi,Ankara,1983

Keyman, F. (2000). Türkiye ve Radikal Demokrasi, AlfaYayınları,Şubat2000,İstanbul.

Köse, H.Ö. (2007). “KüreselleşmeninDevletVeKamuYönetimiÜzerindekiEt-kileri Ve Türk kamu Yönetimine Yansımaları”, Bilgi Çağında Türk kamu YönetimininYenidenYapılandırılması-II(Ed:NohutçuveBalcı),BetaYayınları,İstanbul,s:1-28.

Kösecik,M. ve Sağbaş, İ. (2005). “TarihselbakışaçısıylaTürkiye’deMerkeziYönetim-YerelYönetimİlişkileri”,Türkiye’deKamuYönetimiSorunlarıÜzerineİncele-meler(Ed:N.T.Arslan),Seçkinyayınları,2005,Ankara,s:111-152.

Mahmutoğlu, A. (2002). MülkiİdareAmirliğiSistemininYenidenYapılandırıl-ması,YayınlanmamışYüksekLisansTezi,TODAİE,KYUP,2002,Ankara.

Mahmutoğlu, A. (2007). “YerelYönetimYasalarıSonrasındaMülkiidareSiste-mi”,BilgiÇağındaTürkkamuYönetimininYenidenYapılandırılması-II(Ed:NohutçuveBalcı),BetaYayınları,İstanbul,s:29-50.

Nohutçu, A. (2011). “TürkYönetimGeleneğindeDeğişim:SiyasetOdaklıBürok-rasidenKamuPolitikasıOdaklıBürokrasiye”,KamuYönetimiÜzerineİncelemeler(Ed:NagihanTalatArslan),AlfaAktüelYayınları,Ocak2011,Bursa.

Ökmen, M. (2011). “YerelYönetimlerdeYenidenDüzenlemeÇabalarıveBüyük-şehirBelediyeleri”,KamuYönetimiÜzerineİncelemeler(Ed:NagihanTalatArslan),AlfaAktüelYayınları,Ocak2011,Bursa.

Özer, M.A. (2011). “YerelYönetimlerReformumuzunReformu”,İdarecininSesiDergisi,sayı:146,Temmuz-Ağustos2011,Ankara,s:20-26.

Öztekin, A. (2010). Siyaset Bilimine Giriş, Siyasal Kitabevi, 6. Basım, Eylül,2010,Ankara.

Öztürk, O. (2002). “MülkiİdareninGeleceği”,İdarecininSesi,Mart,2002,http://www.orhanozturk.net/yonetim/makale_gor.php?id=6,(erişimtarihi:30.11.2010).

Parlak, B. (1998).Türkiye’deİlGenelYönetimi:Sorunlar,YaklaşımlarveÖne-riler, CumhuriyetÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsündehazırlanmışveyayınlanma-


mışDoktoraTezi,Mart1998,Sivas,

Polatoğlu A. (2000). “Yerel Yönetim Reformu Üzerine Düşünceler”, Ç.Y.Y.,Cilt:9,Sayı:1,Ocak-2000,

Sarıbay, A.Y. (1995). Postmodernite, Sivil Toplum ve İslam, İletişimYayınları,Haziran1995,İstanbul.

Sezer, Y. (2005). “KamuYönetimiTemelKanunuTasarısıÇerçevesinde“Türki-ye’deİlGenelYönetimi”hakkındaBirİnceleme”, Türkiye’deKamuYönetimiSorunlarıÜzerineİncelemeler(Ed:N.T.Arslan),Seçkinyayınları,2005,Ankara,s:169-190.

Turgut, K. (2011). “Türkiye’de Anayasalarda Adem-i Merkeziyet Düşüncesi”,İdarecininSesiDergisi,sayı:145,Mayıs-Haziran2011,Ankara,s:13-18.

Türkiye’de Mülki İdare Amirliği, (1976). Türk İdareciler Derneği BilimselAraştırmaDizisi:1,Kasım1976,(Editör:KurthanFişek),Ankara,

TÜSİAD, (1997).YerelYönetimlerYasaTaslağı, TüsiadYayınlarıno:T/97-207,İstanbul,Ocak1997.

Yalçındağ, S. (1971). “Devlet Kesimini Yeniden Düzenleme ÇalışmalarınınAmacıveStratejisiÜzerine”A.İ.D.,TODAİE,C:4,S:2,Ankara,1971

Yazıcıoğlu, R. (1995). BuSistemDeğişmeli,BireyYayıncılık,Mart1995,İs-tanbul.

Yüksel, A. (2011). “YerelYönetimReformlarıYerelYönetimAnlayışındaTamBirParadigmaYerindenOynamasıdır”,İdarecininSesiDergisi,sayı:146,Temmuz,Ağustos2011,Ankara

Yüksel, F. (2011). “SivilToplumveYerelYönetimler”,KamuYönetimiÜzerineİncelemeler(Ed:NagihanTalatArslan),AlfaAktüelYayınları,Ocak2011,Bursa.

1921 Anayasası, http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa21.htm,(erişimta-rihi:14.09.2011).

Documents

TÜRKİYE’DE MERKEZİ YÖNETİM- YEREL YÖNETİMLER- MÜLKİ İDARE … · Türk İdare Dergisi • Sayı: 471-472 • Haziran - Eylül 2011 • 143 TÜRKİYE’DE MERKEZİ YÖNETİM-