TONY BUZAN

AkllNI EN iy i Ş E İ l t İ E k u lİA N

Çeviren

Banu Ergüder

Başvuru kitapları dizisi: 02

ARION YAYINEVİ

Eylül - 2001 (5. Basım, İstanbul)

"Bu çevirinin tüm yayın haklan ARION YA YINEVÎ Ltd. Şti. 'ne aittir.

Kitabın Orijinal Adı

Yazan

Çeviren

Adres

Tel&Fax

Baskı

: Make the Most of Your Mind

: Tony Buzan

: Banu Ergüder

: Litros Yolu 2.Matbacılar Sitesi

2 BE No: 7 Topkapı - İstanbul

: 0 (212) 567 30 38

: Doyuran Matbaası

ISBN-975-571-04Q-X

İnsan beyninin muazzam potansiyelini bilim adamla­rı henüz keşfediyorlar - çoğumuz bu potansiyelin çok azını kullanıyoruz. Bu basit, pratik elkitabı size beyninizi “açm anın” yolunu gösterecektir. Başarabi­lecekleriniz:

• hızlı problem çöz-me 0 sağ beyin m antığ ı/sol beyin yaratıcılığı 0 hızlı okuma ve öğrenme 0 daha kuvvetli bir bellek

.

.

. : ■ ■ v; ' : • -

.

Teşekkür

Bu kitabın yazılmasını mümkün kılan insanlara te­ş e k k ü r e tm e k is t iy o r u m : Josep h A d a m s , K en Adams, M ort im er Adler, Profesör Zita Albes, Bayan Bakhtiar, Dauid Bolton, Mark Broıun, Helga Buech- ner, John Bush, Joy Buttery, Barry Buzan, Gordon Buzan, Jean Buzan, Jeremy Cartland, Derek Chap- man, B ili Chester, G ine Chester, Bernard Chibnall, Pan Collins, Paul Collins, Bernard Covuley, Keith Dauis, Terry D ixon, Costas Florides, Lorra ine Gill, Robert Heller, Harold Hemming, M oofy Hem m ing, Brian Helıveg Larsen, H erm ione Louel, A lexander L u r ia , J o e M c M a h o n , A n e t t e M c G e e , J o h n M cN u lty , H e inz N ord en , R obert Ornste in , A n n e Parks, Michael Ronan, Pe ter Russell, Robin Sales, John Staheli, Louisa Service, Caroline Shott, Chris Stevens, Aida Svendson, Susan Thame, Nancy Tho- mas, Robert Thouless, Nicholas Wade, B ili Watts, Brian Wills, Linda and Robert Yeatman.

■

' ''

İçindekiler

Ö n s ö z ....................................................................... 13Beyninizin Potansiyeli ....................................... 13Yaklaşımınızı Geliştirmek.................................. 17Bölüm Tasarımı .................................. 18Genel Öneriler ................................................. 19Potansiyelinizi Geliştirmek ............................... 19Sorunlar ........................................................... 20

1 Beyniniz ........................................................... 23Geçmişten Bugüne............................................ 24Sağ ve Sol Beyniniz .......................................... 25Beyninizin Yapısı - Beyin Hücreleriniz .............. 30Beyninizdeki Bağlantılar ve Yollar .................... 33Sınırsız Potansiyel ? ......................................... 33Üst ve Alt Beyniniz ........................................... 34Olumlu Olumlu Düşünmek .............................. 37Yaşlandıkça İlerlemek ....................................... 39Beyniniz - Bazı Kıyaslamalar............................. 41

2 Belleğiniz Sandığınızdan Daha İyi O labilir... 43Yaş İlerledikçe Bellek İlerler .............................. 46

9

Akılda Tutmak ve Anımsamak........................... 47Akılda Tutmak - Kanıtlar.................................. 48Anımsamanız - Nasıl Çalışıyor? ........................ 51Tekrarın Önemi ............................................... 56Özel Bellek Sistemleri ....................................... 58Bellek ve Gözlemler - İsimleri ve YüzleriAnımsamak ..................................................... 60Sayı - Şekil Bellek Tekniği................................. 63Büyük Hafızlar.................................................. 68Anımsamaya Kendinizi “Kurmak” .................... 74

3 Dinlemek ......................................................... 77İşitme Yeteneğinizin Potansiyeli........................ 82Dikkat Toplamakta Sorunlar ............................. 83ÖTAAAAİ Modeli ........................................ 89Etkili Dinlemenin Yirmi Anahtarı...................... 92İşitme ve Diğer Duyularınız ............................... 97

4 Gözlerinizin Kullanımı ve Bakımı ................ 99Gözlerinize İlişkin Hayret Verici Gerçekler 100Kafanızın Arkasıyla Görmek ............................. 100Gözbebeği Büyüklüğü ....................................... 101Başkalarının Gördüğü Gibi mi Görürsünüz ? .... 102Görmenin Sağlık, Duygular, Diğer Duyular veBellek ile İlişkisi ................................................ 105Gözlem Alıştırmaları ........................................ 108Göz Bakımının Anahtarları ............................... 113

10

5 Hızlı Okumak ve Etkili Okumak .................. 117Hızlı Okumanın Tarihi ..................................... 124Temel Göz Hareketleri ..................................... 127Görsel Kılavuz Kullanmak ................................ 130Referans, Teknik ve Çalışarak Okumak ............ 132Okuma Görevine Kendinizi Vermek ................. 135Daha Fazla İlerlemek İçin Anahtarlar ................ 138

*

6 Not Tutmak ve Hızlı Y a zm a k ........................ 147Geleneksel Yöntemler...................................... 148Anahtar Sözcükler Üzerine Çalışmalar .............. 149Yaratıcı Not Tutmak ........................................ 151Kısaltmalar...................... 153Fiziksel Olarak Hızlanmak ................................ 153Not Tutmayı Genişletmek ................................ 154

7 Yara tıc ılık ........................................................ 155Yaratıcılık ve Beyninizin Yapısı .......................... 157Standart Testlerin Aldatıcılığı ............................ 158Yaratıcılığın Niceliksel Y ön ü .............................. 159Yaratıcılığın Niteliksel Yönü .............................. 166Yaratıcılık Alıştırması ....................................... 166Zihin Haritaları ................................................ 167Büyük Akıllar ...........................................v....... 167

8 Sayısallık ......................................................... 171Sayı Korkusu ................................................... 172Şaşırtıcı ve Gizli Matematiksel Kapasiteniz ....... 172

11

Toplama ........................................................... 177Çıkarma............................................................ 182Çarpma ........................................................... 184Bölme .............................................................. 186Kendinizi Sürekli İlerletmenin Anahtarları ........ 187

9 Mantık ve İrdeleme ................ 189Aldatmacalar ................................. 191Duygusal Dilin Kullanımı.................................... 194Yetkililere Atfedilen Savlar................................ 195Belirsiz Kaynaklardan Savlar............................. 196Sözcüklerin Tanımlannda Değişiklikler .............. 198Daha Büyük İyilik veya Kötülük......................... 200Kararsızlık / Eylemsizlik Savı ............................ 201Rakibi Kızdırmak .............................................. 202Evet - Ama Savları ................... 202Taraflı İstatistikler Kullanan Savlar .................... 203Kendinizi Sürekli İlerletmenin Anahtarları ......... 205

Geleceğe Yönelik Öneriler .................................... 207

İndeks ................................................ 211

12

ÖnsözBeyninizin Potansiyeli

Beyniniz uyuyan bir dev gibidir. Son yıllarda psikolo­ji, eğitim, biyokimya, fizik ve matematikte yapılan araş­tırmalar beynin potansiyelinin genelde düşünüldüğün­den çok daha büyük olduğunu göstermiştir. Beynimizin ortalama % 1 ’ini kullandığımız şeklindeki yaygın kanı bile yanlış olabilir çünkü % 1 ’den daha azını kullandığı­mız şimdi anlaşılıyor, bu da yeteneğimizin muazzam bir kısmı geliştirmeye halen uygun demektir.

Bu kitap o şaşırtıcı, kullanılmayan potansiyeli geliş­tirmenize yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır. İlk bö­lüm beyin hakkında son buluşların bazılarını özetlemek­tedir, en heyecan verici olan, beynin sağ ve sol yanları­nın değişik zihinsel fonksiyonları içeren “beyin sahası” ile ilgili haberler de buna dahildir. Beynin yapısıyla ilgi­li bu buluşlar ve diğer gerçekler, beynin yapabileceği bağlantı şekillerinin sayısı anlatılıyor. Kendi zihinsel

13

performansınızı ilerletirken bu bilgiyi kullanmanıza yar­dımcı oluyor.

Daha sonraki üç bölüm bellek, dinleme ve görmeyi ele almakta: belleğinizin temel kapasitesini ve olayları, isimleri, yüzleri anımsama yeteneğinizi nasıl ilerletebile­ceğiniz!; dinlerken dikkatinizi toplamaya yarayan anah­tarları nasıl seçeceğinizi; gözlerinizin daha net, daha ir- deleyici, daha geniş kapsamlı ve daha hızlı görme yete­neği ile ilgili buluşları anlatmaktadır. Görsel kapasiteniz okuma ve hızlı okuma ile doğrudan bağlantılıdır. Gözle­rinizin normalde nasıl çalıştığı, okuma hızında ve ve­rimde otomatik artış sağlamak için bu işlevin nasıl bü­yük ölçüde ilerletilebileceği çizimlerde gösteriliyor.

İlk bölümlerdeki bilgi daha sonra not tutmada ve dü­şüncenin yaratıcı düzenlemesinde uygulanıyor. Tuttu­ğunuz notların miktarını azaltma yöntemleri özetleni­yor, bu yöntemlerle diğer teknikler birleştirilerek not tutmayı daha etkin kılmanız sağlanıyor. Bu yeni not tutma yeteneği ile yaratıcılık da artırılabiliyor. Yaratıcı düşünmeyi ilerletmenize yarayacak alıştırmalar ve ör­neklerle “beyni şemalandırmak” gibi teknikler anlatılı­yor.

İnsanlara genellikle zihinsel gerilim veren iki alan, sayılar ve mantık, son iki bölümde kısaca tanıtılıyor.

Kendilerine ne söylenmiş olursa olsun, herkesin gizli matematiksel kapasitesi olduğu sayılar bölümünde gös­teriliyor ve toplama, çıkarma, çarpma, bölmeyi daha çok özgüvenle ele almanın basit teknikleri özetleniyor. Başkaları kâğıt-kalemle dakikalar harcarken, sizin bir­kaç saniyede kafanızda zihinsel jimnastikler yapabilme­nizi sağlayacak hızlı hesaplama teknikleri bu bölümde

14

anlatılıyor.Son bölüm mantık ve irdeleme üzerine. İrdeleme,

karar verme, kendi düşüncenizi netlikle sunma yetene­ğinizi ilerletebileceğiniz on tane temel mantıklı düşün­me alanı örneklerle özetleniyor.

KENDİ KENDİNİZE KONTROL 1 - Neler Öğretildi Size?

Okulda şüphesiz geniş bir yelpazede akademik konular size öğretilmiştir. Buna rağmen çoğu insan kendilerinin ve akıllarının nasıl çalıştığı konusunda çok az şey öğre­tildiğini düşünmektedir. Aşağıda sıralanan “Evet / Ha­yır” soruları sizin neler kaçırmış olabileceğiniz hakkın­da bir fikir verecektir. Okudukça yanıtlarınızı yazın.

Okulda bu konular size öğretildi mi?

1. Beynin temel sağ / sol bölümleri?Evet/Hayır

2. Beynin ve beyin hücrelerinin genel yapısı?Evet/Hayır

3. Beynin matematik, bellek ve öğrenme potansiyeli?Evet/Hayır

4. Öğrenme sırasında belleğin nasıl değiştiği?Evet/Hayır

15

5. Öğrendikten sonra belleğin nasıl değiştiği?Evet/Hayır

6. Her türlü anımsama yöntemini ilerletecek özel bellek sistemleri?

Evet/Hayır

7. Dinleme yeteneğinizi nasıl ilerleteceğiniz?Evet/Hayır

8. Bilgi alırken gözlerin nasıl hareket ettiği?Evet/Hayır

9. Normalde aldıkları bilgiden fazlasını almak için gözlerin nasıl eğitileceği?

Evet/Hayır

10. Görsel kılavuzların okuma hızınızı nasıl artıracağı?Evet/Hayır

11. Kavramanın doğası ve nasıl ilerletileceği?Evet/Hayır

12. Steno teknikleri?Evet/Hayır

13. Sözcüklerin ve imgelerin aklınızda nasıl “çalıştığı”?Evet/Hayır

14. Düşüncelerinizi “zihinsel resimler” haline dönüştür­menize yarayacak not tutma teknikleri?

Evet/Hayır

16

15. Sınavlara nasıl bütünüyle hazırlanılacağı ve yazılacağı?

Evet/Hayır

16. Rapor, konuşma ve sunuşların nasıl planlanıp sunulacağı?

Evet/Hayır

17. Yaratıcılığın anlamı? Evet/Hayır

18. Ortalama insan beyninin yaratma kapasitesi?Evet/Hayır

19. Toplama, çıkarma, çarpma, bölmeyi çok hızlandır­manın özel teknikleri?

Evet/Hayır

20. Mantık hatalarını seçebilmek için tartışmaları irde­leme teknikleri?

Evet/Hayır

Çoğu insan bu soruların sadece birkaçına “Evet” der. Birçok insan hiçbirine “Evet” der. Bu kitabın amaçla­rından biri bu dengesizliği düzeltmektir.

Yaklaşımınızı Geliştirmek

Bazı okuyucular kendilerini ilerletmeyi büyük bir proje haline getirmek isteyebilir ve bu projeye büyük zaman ve efor ayırmaya karar verebilirler. Başkaları ise

17

özellikle dikkat etmeleri gereken alanlarda zaman za­man yararlanmak için bu kitaba tekrar başvurabilirler.

Her iki yaklaşım da tamamıyla geçerlidir ve spora olan yaklaşımla kıyaslanabilir. Eğer şampiyon olmak is­tiyorsanız, her gün çalışarak ve idman yaparak kendini­zi tamamıyla adamaksınız. Eğer “sosyal” düzeyde bir tenis oyuncusu olmak istiyorsanız, temel bilgiler edin­mek ve ayak oyunlarına, raketin eğilimine, vuruşların düzgünlüğüne dikkat etmek gerekir. Bu tür ufak ayarla­malar performansta büyük değişikliklere yol açar. Bey­ninizle aynı şey geçerlidir. Beyninizi kullanmadaki ufak ayarlamalar bile çarpıcı sonuçlara yol açabilir.

Aklın ı En /yi Şekilde Ku llan 11 genel zihinsel per­formansınızı ilerletmekte veya üstün kılmakta kullansa­nız da, ne zaman düşünme yeteneğinizi kullanmak zo­runda olsanız, bu kitap size yeni bilinç ve özgüven sağ­layacaktır.

Bölüm Tasarımı

Her bölüm göz atmayı, okumayı ve anımsamayı ko­laylaştıracak şekilde yapılandırılmıştır. Her bölümün ba­şında içindekilerin kısa bir özeti vardır. Her özetten sonra daha da kısa olan ve bölümün ana fikir sözcükle­rini çıkartan “anahtar sözcük” özeti vardır. Kendi per­formansınızı değerlendirebilmeniz ve irdeleyebilmeniz için çoğu bölümlerde oyunlar ve testler vardır. Bu oyunların ve testlerin çoğunda puanlama yoktur. Pu­anlama olanlarında ise puanlar “iyi” veya “kötü" olarak değerlendirilm em ekte; nereden başlamış olursanız

18

olun, puanlama ilerleyebilmeniz için başlangıç noktası görevi görmektedir.

Genel Öneriler

Bu kitabı veya çoğu kitapları okurken, “derinlemesi­ne” okumaya başlamadan önce kitaba göz gezdirme­niz önerilir. Bir okuyucunun söylediği gibi: “Önce me­kanı araştırın, ondan sonra içeri girip istediğinizi alın!” Göz gezdirmenin, konunun bütününü daha iyi kavra­makta işe yarayacağını ve derinlemesine okumayı ko­laylaştıracağını göreceksiniz.

Zor kısımları atlamanız önerilir. Kitabın diğer kısım­larından derlediğiniz ek bilgi zor kısımları daha kolay anlaşılır kılacağından, atladığınız kısımlara ilerki aşama­da geri dönmeniz önerilir.

Potansiyelinizi Geliştirmek

Neden beynin potansiyel yeteneğinin bu kadar azı kullanılmakta?

Ana sebeplerden biri, yakın zamana kadar beyin ve nasıl çalıştığı hakkında çok az şeyin bilinmesidir. Zihin­sel yeteneğimizi kullanmakta karşılaştığımız birçok so­run, beynin temel kapasitesinin eksikliğinden değil, onun potansiyeli ve nasıl kullanılacağı konusunda ye­tersiz bilgiden kaynaklanmaktadır. Beynin yapısını ve nasıl çalıştığını daha iyi anladıkça, hem bu zorluğu, hem de sahip olduğumuz yeteneği en iyi şekilde kullan­

19

makta çoğumuzun yaşadığı güvensizliği yenmek kolay­laşacaktır.

KENDİ KENDİNİZE KONTROL 2 - Sorunlarınız

Ayrı bir sayfa kâğıda, beyninizi kullanmakta yaşadı­ğınız tüm sorunları ayrıntılarıyla yazın. Kendinizle dü­rüst olduğunuzdan ve hiçbir şey atlamadığınızdan emin olun. Sorunları ne kadar açığa çıkarırsanız, kitabı oku­dukça onları çözmeniz o kadar kolaylaşacaktır.

Sorunlar*

Kaç tane yazmış olursanız olun, endişelenmeyin. Kendi listeniz ve izleyen sayfalarda diğer insanların so­runlarının listesi biraz ürkütücü gözükmesine rağmen, yine de umut var, çünkü bu sorunların çoğuna yol açan baskılara beyni maruz bırakmamıza rağmen, beyin ye- terliden de öte performans gösterecek yetenektedir.

Listeler, beynimizin nasıl çalıştığına dair yeterli bilgi edinmediğimize işarettir. Çoğumuz, makinenin nasıl çalıştığını bilmediğinden, yanlışlıkla onu su ile yağla­yan, sonra da onu çalışmamakla suçlayan, Rolls Roy-* Burada sıralanan sorunlar Tony Buzan’m kurslarına katılan insanla­

rın belirttiği sorunların özetidir. Bu insanların arasında işadamları, üniversite öğrencileri, ev hanımları, çocuklar, politikacılar, öğret­menler ve profesörler vardır. İnsanlar hangi ekonomik ve sosyal ko­numda olursa olsun, sorunların tarzı çok benzerdi. Beyin hakkında Herki bölümlerde özetlenen temel bilgileri sorunlara uygulayabildik­leri zaman bu sorunların çoğu büyük ölçüde azaltılmıştı.

20

ce un şanssız sahibine benzetilebiliriz.Son zamanlarda beynin yapısıyla ilgili o kadar çok

bilgi açığa çıktı ki, onun çok daha etkili çalışmasına yardımcı olunabileceğini şimdi biliyoruz. Rolls Royce çalışıyor ve onun yeteneğini yağlamanın daha iyi yol­ları var.

ahenk

akılda tutmak

amaçlaranımsamakanlamak

atlamak

bağdaştırmakbaski

başlatmak

belirsizlikbellek

benzerliklerbilgi dönüşümübirşeyi akima koymak

biyoritim

boşa çıkan çabalara si­

nirlenmek

çalışarak okumak

çekingenlik

çelişki

çevre

değer belirlemek

dikkat

dikkatin dağılması

dikte etmek

dilin akıcılığı diller

dinlem ek

disiplin

durm ak

duygular

düzen

ego

eğitimemir verm ek

endişe

esneklik

form da olm ak

gerginlik

gerilem ek

gerilim

görüş

gözünde canlandırmak

gürültü

güvenirlilik

hayal gücü

hazırlık

hecelem ek

hedef belirlemek

hedefler

hiyerarşi

hız

idrak etmek

ifade

ikna etmekileriyi / geçmişi düşün­

m ek

iletişim

ilgi

imgeleme

irade

irdelemek

ısı

iş başvuruları

işe kendini verip başla­m ak

21

ışıklandırmakararlılıkkısa vadeli amaçlar

konu dışı şeyler

konuşmak

korku

laf kalabalığı mantık

mantıklı açıklam a bul­m ak

memnuniyet

miktar

mizah

motivasyon

netlik

not tutmak

okum a özrü

okumakokurken geriye atlamakorganize etmekortamöğrenm ekönceliklerönyargı

özgüven

özüm sem ekpanik

planlam akrahatlamakrahatlıkreddetmeksabırsızlık

sağduyu

sağlıksayılarseçmek

seslend irm eden akılda

konuşmak

seslendirmek

sıkıntı

sınıflandırmak

sinirler

sıralamak

sohbet

sorgulam ak

sorun çözümlemek

sözcük bilgisi stil

sunmak

süreklilik

takdir etmek

tanım

taraflı olmak

tarafsızlık

taramaktavırtekrarlamaktembelliktipoğrafyatoplantılar

uyanıklıkuyku

uyumvazgeçm em ekyanlış bağlantı kurmakyaşyazmakyeniden birleştirmekyetenek

yorgunlukyorumlamak

yöntembilirnzamanzekâzihinsel bloklar

zorluk

22

1Beyniniz

Beyninizin gerçek potansiyeli nedir ue fiziksel doğası nedir? Bu bölümde beyinle ilgili ilk düşün­celerin tarihi kısaca tanıtılmakta, daha sonra da beyninizle ilgili en son ue en önem li buluşlar an­latılmaktadır: beyninizin sağ ue sol yanları; her beyin hücresinin fiziksel yapısı ue hücreler arala­rındaki bağlantı şekilleri; üst ue alt beyniniz ara­sındaki ilişki; beyninizde deuamlı yeralan elektro- kimyasal etkileşim lerin sayısı. Bu bölümün son kısmında yaşa bağlı olarak zihinsel yetenek soru­su ele alınmakta ue yaşlı köpeğe yeni oyunlar öğ­retilebileceği ileri sürülmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜK ÖZETİ

Tarih - beyin Sağ ve sol yanlar

Beyin hücreleri Beyin bağlantıları

23