Toonbeelden van de WederopbouwDeze expositie over architectuur en stedenbouw uit de periode 1940-1965 is opgebouwd uittwee delen. Een deel bestaat uit de door Nederland reizende tentoonstelling ‘Lelijk is geenargument’ en is samengesteld door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ). Hettweede deel van de expositie betreft een fotografisch sfeerbeeld dat CAST, in nauwe samen-werking met het Stadsmuseum Tilburg, heeft gemaakt over de wederopbouwarchitectuur indeze stad. Het is de bedoeling dat dit deel door Tilburg gaat ‘reizen’.

Lelijk is geen argumentNa de Tweede Wereldoorlog lag Nederland in puin. Op de RDMZ-expositie wordt inzichtelijkgemaakt dat het land vervolgens met grote inzet weer werd opgebouwd en dat deze periodevan wederopbouw wordt gekarakteriseerd door productie en samenwerking maar ook dooroptimisme en vrijheid. De architectuur en stedenbouw van de wederopbouw blijkt echter anno2004, een halve eeuw later, in Nederland kwetsbaar te zijn geworden. “Het is dan ook de hoogste tijd het erfgoed van de wederopbouw op z’n cultuurhistorische waarde te schatten”,zo stelt de RDMZ want “slopen kan maar één keer!” En ‘lelijk’ is daarbij geen argument...

Tilburgse ToonbeeldenTilburg kent ook bijzondere en karakteristieke voorbeelden van wederopbouwarchitectuur. Ditgegeven, maar ook het feit dat in deze stad al het een en ander is verdwenen of op de nomi-natie staat gesloopt te worden, was voor het Centrum voor Architectuur en Stedebouw Tilburg(CAST) aanleiding om de RDMZ-tentoonstelling naar Tilburg te halen. Daarbij is gekozen omdeze expositie ‘aan te vullen’ met Tilburgse exponenten van de wederopbouw. Aan de handvan tien thema’s wordt een fotografisch sfeerbeeld gegeven van de architectuur en steden-bouw in deze stad tijdens de wederopbouwperiode.

Colofon

Toonbeelden van de Wederopbouw

Organisatie: Centrum voor Architectuur en Stedebouw Tilburg (CAST)Idee en uitvoering: RDMZ - CAST - Stadsmuseum TilburgVooronderzoek ‘Tilburg’: Carolien Ligtenberg, architect (Tilburg/Barcelona)Samenstelling en teksten: Gabriël Verheggen (CAST) /

Ronald Peeters (Stadsmuseum Tilburg)Adviezen: Berry van OudheusdenSecretariaat: José van de PasOntwerp tentoonstelling: Simon HaenGrafische vormgeving: Jac de Kok ontwerpersMet dank aan: Noud Heerkens en Leontine Bijman

Deze tentoonstelling wordt mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor Architectuur, gemeente Tilburg en de ‘vaste’ CASTsponsoren en -begunstigers.

‘Harmonie van een gemeenschap’Een filmportret van de Tilburgse samenleving in de jaren vijftig (1955)

In 1953 besloot het Tilburgse gemeentebestuur een propagandafilm te maken over deze stad.De film, die de vorm heeft van een gespeelde documentaire, werd gemaakt omdat men hadmoeten vaststellen “...dat Tilburg in de verschillende delen van het land minder bekend is danmen op grond van de omvang en betekenis van onze stad zou mogen verwachten.” Daarnaasthoopte het bestuur de Tilburgse bevolking meer interesse en waardering bij te brengen voorhun eigen woonplaats.In 1994, veertig jaar later, is de film door de gemeente Tilburg op video uitgebracht omdatdeze werd gezien als “...een waardevol historisch document, dat een fascinerend tijdsbeeldschetst van de Tilburgse samenleving in de jaren vijftig.”

Colofon:

‘Harmonie van een gemeenschap’

Regie en montage: Otto van NeijenhoffScenario: Charles BressersCamera: Jan ScheferMuziek: Will HartingsveldtOpnameleiding: Jack AponCommentaar: Jan Naaijkens© Gemeente Tilburg (collectie Regionaal Archief Tilburg – RAT)

De schade die tijdens de Tweede Wereld-oorlog in Tilburg was aangericht vielrelatief mee, maar de vraag naarwoningen was hier net als in heelNederland direct na de oorlog bijzondergroot. Om hieraan tegemoet te komenwerden er direct na de oorlog ondermeer (tijdelijke) noodwoningen gebouwdmet een verrassend modern uiterlijk.Deze karakteristieke woningen lijken devoorbode van de modernistischearchitectuur in Tilburg. De vooroorlogsebouwtraditie echter, waarbij de architec-tuur als representant van een RoomsKatholieke levenshouding werd gezien,bleef toch nog de leidraad. De principesvan de traditionalisten – zoals die van dezogenoemde ‘Delftse School’– bleven derandvoorwaarden voor de bouwopgaven,en ‘Het Nieuwe Bouwen’ was nog eventaboe. De visies van de modernisten(open verkaveling, flats, veel groen,gescheiden verkeer enzovoort) wonnenvanaf het begin, maar vooral na hetmidden van de jaren vijftig, in Tilburgecht aan invloed.

Luchtfoto uit 1951 met: (links)herstelde woningen aan de Kruis-vaardersstraat; (midden) pension St. Jozefzorg en de in aanbouwzijnde kapel met pastorie vanarchitect Jos. Bedaux; (middenboven) gerealiseerde Fatimakerk enschool (Jos. Bedaux); (rechts)woningbouw met strokenver-kaveling in de Wethoudersbuurt inaanbouw; (uiterst rechts)noodwoningen aan de Jan vanRijzewijkstraat; (voorgrond)Ringbaan Zuid

Vernielde spoorbrug over deRingbaan Oost met een gehavendeSacramentskerk op de achtergrond.

Dezelfde situatie in 1962 met eenbeeld van de herstelde brug en dekerk.

Door artilleriebeschietingen werdentijdens de bevrijding diversepanden aan de Kruisvaardersstraatzwaar beschadigd.

Hersteld woonhuis in deKruisvaardersstraat (foto 1962)

De overgang naar nieuwe woonvormenen woontypologieën maar ook deintroductie van gestandaardiseerd engeprefabriceerd bouwmateriaal verliep inTilburg heel geleidelijk. De anti-stedelijketraditie leidde aanvankelijk tot hetrealiseren van straatjes en wijkjes metvoornamelijk in baksteen uitgevoerdewoningen. Deze standaardwoningen,waarvan het maximale volume wasgemandateerd, werden dikwijls voorzienvan specifieke details waardoor elkproject een eigen en traditioneleidentiteit verkreeg. Vanaf 1950 werdende vernieuwende ideeën voor dewoningbouw, aan met name de randenvan de toenmalige stad, steeds beterzichtbaar. Zo verrezen daar in 1952 deeerste echte flatwoningen en werden erduplexwoningen, portieketagewoningenen galerijflats gerealiseerd.

‘Maycrete’ noodwoningen aan deJoannes Berisstraat in de wijk ‘t Zand. Deze betrekkelijk snel tebouwen huizen, die ook verrezen

Woningen boven een arcade enwinkels aan het Burgemeester Vande Mortelplein (wijk Zorgvlied) vanarchitect J. Schijvens. Gerealiseerd

Flatwoningen aan de Nassaustraatgezien vanaf de Ringbaan West.Deze flats, de eerste van Tilburg,werden ontworpen door Jan vander Valk en zijn zoon Eduard inopdracht van de R.K.Woningbouwvereeniging SintJoseph en gebouwd in 1952.(foto 1959)

Woningbouw aan de Ringbaan Oost(1953-1954) van architect NoudHeerkens (foto 1956)

Galerijwoningen aan de ArkeNoëstraat van de architecten Jan enEduard van der Valk, gebouwd in

Een licht gebogen strook meteengezinswoningen aan de VanLimburg Stirumlaan in de verzets-heldenbuuurt (zuidzijde wijk Zorgvlied) die toentertijd de

Stroken eengezinswoningen voorkinderrijke gezinnen aan deGeneraal Smutslaan van architect M. Duintjer, gebouwd in 1955-56.Duintjer combineerde meer dan

Nieuwe woonvormen en bestrijding

van dewoningnood

Herstel van de stad

(Deze foto is van 28 oktober 1944,één dag na de bevrijding vanTilburg)

aan de Ringbaan Zuid, warenslechts bedoeld als tijdelijkevoorziening maar zijn nog steeds in gebruik. (foto 1981)

aan het begin van de jaren vijftig in een traditionalistische stijl (foto 1959)

stadsgrens markeerde. Het projectwerd gerealiseerd door dearchitecten De Jongh, Taen en Nixin 1954. (foto 1957).

eens traditionalistische stijlkenmer-ken van de Delftse School met hetmodernisme van de NieuweZakelijkheid. (foto 1960)

(Deze foto is gemaakt op 28oktober 1944, één dag na debevrijding)

1953 in opdracht van de TilburgseBouwvereeniging (foto 1957)

Midden jaren vijftig kregen de uitbrei-dingen een wat grootschaliger engedifferentieerder karakter. De promotievan nieuwe bouwsystemen begongestalte te krijgen en de gestapeldewoningbouw had definitief zijn intredegedaan. De moderne ideeën, die alenigszins te zien waren in het plan voorde wijk Oerle (ca. 1950 tot 1960) vanarchitect Van Embden, kregen navolgingin de wijk Jeruzalem. Jeruzalem, gebouwd tussen 1953 en1955 naar ontwerp van H. Zwiers, washet eerste woongebied in Tilburg waarbijduidelijk sprake was van een moderne‘wijkgedachte’. Deze wijkgedachte, eenvooruitstrevende en optimistische visiewaarbij onder meer een hoogvoorzieningenniveau centraal stond, werd verder uitgewerkt bij de nieuwewoongebieden ‘t Zand (1957-1962) enDe Reit (1960-1965).

Arbeiderswoningen aan deChurchilllaan in de Verzetshelden-buurt (wijk Korvel). Gebouwd aanhet begin van de jaren vijftig en

Luchtfoto uit 1959: wijk Oerle metde U-vormige flatwoningen en destroken eengezinswoningen vanarchitect M. Duintjer met daarachterde rijtjes duplex-woningen aan de

Kinderen voor het beeld‘Orpheus’ in de CasparHoubenstraat, wijk Jeruzalem (foto 1959)

Caspar Houbenstraat in de wijkJeruzalem (foto ca. 1957)

Brug van de Ringbaan Oost over dePiushaven met zicht op wijkJeruzalem in aanbouw (1954)

Nieuwe woongebieden

in Tilburg

Woningbouw aan het Burgemeester Van de Mortelplein (gerealiseerdbegin jaren vijftig) voorzien van

Woningbouw in traditionele‘Brabantse stijl’ aan het Arendplein

Duplexwoningen aan de GeneraalKockstraat en de Generaal Herzog-straat in de wijk Oerle van architectDuintjer. Deze uiterst compacte

Woningen Houtvesterijstraat in dewijk Groenewoud van architect W.Vintges uit 1953. Deze woningbouwbezit onmiskenbaar kenmerken van

Serie U-vormige gestapeldewoningen (flatwoningen) tussen deGeneraal Smutslaan en de Ringbaan

Galerijflats uit 1958 aan deHuysmansstraat in de wijk ‘t Zand

opvallende entrees en luiken alsidentiteitdragende elementen (foto 1959)

boven- en beneden-woningenwaren bedoeld voor een tijdelijkdubbele gezinsbewoning om laterte worden ‘ontsplitst’. (foto 1954)

de Nieuwe Zakelijkheid: witpleisterwerk en horizontaal geledegevels door vensterstroken enlessenaarsdaken. (foto ca. 1953)

ontworpen door W. Vintges,architect en hoofd stedebouwPublieke Werken (foto 1954)

Generaal Kockstraat, GenraalHertzogstraat etc. Op de voorgrond‘Maycrete noodwoningen’ aan deRingbaan Zuid

van architect Jan Robben (foto 1954)

Zuid van architect M. Duintjer uit1955 (foto 1962)

van de Haagse architect H. Brummel (foto 1961)

Westerpark, met portiekwoningenen op de achtergrondbejaardencentrum het Nieuwe St. Joseph (nu: zorgcentrum

De Kievitshorst) uit 1963 van deAmsterdamse architect EduardCuypers (foto 1964)

Speelplaats in het Westerpark metop de achtergrond woning-wet- enportiekwoningen uitgevoerd in hetzogenoemde ‘Pronto-systeem’ naar

ontwerp van architectenbureauMaaskant, Van Dommelen, Kroos enSenf (foto ca. 1966)

Tilburg was in de wederopbouwperiode na Eindhoven de snelstgroeiende stad in Brabant. Zo groeide het inwoneraantal tussen1950 en 1960 van 122.000 naar 138.000. Deze aanwas werdvooral veroorzaakt door de vele jonge gezinnen met eenstijgend aantal kinderen maar ook doordat de expansie van destad een grote aantrekkingskracht had op de bewoners van deomliggende dorpen. De vraag naar scholen en gebouwen voorcollectieve voorzieningen zoals bejaardenhuizen en ziekenhuizennam dan ook gestaag toe. En net als bij de woningbouw is ookbij de architectuur van de gebouwen die als antwoord op dezevraag verrezen – en die exponenten zouden worden van eenlandelijke ontwikkeling tot de zogenoemde ‘verzorgings-staat’ –een geleidelijke overgang naar een zich vernieuwendearchitectuur zichtbaar.

St. Jozefzorg, huisvesting voorbejaarden gezien vanuit deKruisvaardersstraat van architectJos. Bedaux. In 1949 werd met de

Ambachtsschool (LTS) alsmederuimte voor een noodkerk aan de

Laagbouw R.K. EconomischeHogeschool (nu: UvT) aan de

Interieur aula R.K. EconomischeHogeschool (nu: UvT) aan de

Wijk Jeruzalem van architect prof. ir H. Zwiers, gerealiseerd tussen1953 en 1955. Deze wijk kreeg eeneenvoudige stempelstructuur enwerd gebouwd met het ‘Airey-systeem’ (een seriematig

Speelterrein aan de Westlandstraat inwijk Jeruzalem (foto 1959)

Prof. Cobbenhagenlaan als centraleas in de wijk De Reit met (links) de‘Opstandings-kerk’ (Van der Plas)en flats (Groosman) gecombineerdmet rijtjes laagbouw; rechtskantoren van o.a. Bureau VanSpeandonck (Van den Broek en

Bakema), Theresialyceum (Taen enNix) en hoogbouw HTS (VanMeerendonk). Geheel op deachtergrond laag- en hoogbouw (in aanbouw) van de toenmaligeHogeschool (nu: Universiteit vanTilburg). (foto ca. 1965)

bouwsysteem waarbij betonstijlenen geprefabriceerde betonplaten inde gevels worden geplaatst). Delevensverwachting van de woningenwas 25 jaar, maar ze worden nogsteeds bewoond... (foto ca. 1963)

bouw begonnen en in 1951 was hetvoltooid. Er was plaats voor 313bewoners (inclusief personeel).(foto 1954)

R.K. jongensschool Koningshoeveaan het Lourdesplein van architectNoud Heerkens uit 1960. Aan degevel is een in trilbeton uitgevoerdekunst-toepassing zichtbaar vankunstenaar Frans Mandos. (foto ca.1961)

Wandelboslaan uit midden jarenvijftig (foto ca. 1959)

Hogeschoollaan van architect Jos. Bedaux (foto 1964)

Hogeschoollaan van architect Jos. Bedaux (foto ca. 1962)

GESLOOPT

Winkelcentrum Westermarkt van dearchitecten Schijvens en Strik aande Statenlaan in de wijk ‘t Zand, dat

in 1961 werd opgeleverd. (foto 1964)

Kantongerechtsgebouw (achterzijde)aan het Stadhuisplein van architectJos. Bedaux (1963-1969).

De in baksteen uitgevoerdeornamentiek is van de kunstenaarLucas van Hoek. (foto Jan Versnel)

Eenheidswoningen in de wijkGroenewoud uit 1957-1958. Intotaal werden 439 van dit type

woningen hier door architect F. van Meerendonk gerealiseerd(foto 1969)

Links: Pauluslyceum aan Wandel-boslaan van architect C. de Bever(1957); midden: galerijflat ReitseHoevenstraat van architect H. Brummel, flats van architecten

Siebers en Van Dael met daarachterLTS aan Wandelboslaan. Op de achtergrond rechts (óver hetspoor) de flats in de nieuwe wijk De Reit (foto ca. 1960)

Verzorgings-staat

Halschool (Parochie H. Margarita-Maria) voor het lager onderwijs vanarchitect A.J. Kropholler aan de

Interieur Halschool aan de Zouaven-laan van architect A.J. Kropholler(foto 1957)

Links: Pauluslyceum van architect C. de Bever uit 1957; rechts:bejaardenhuis Vredeburcht dat in

luchttfoto Laagbouw R.K.Economische Hogeschool (nu: UvT)aan de Hogeschoollaan vanarchitect Jos. Bedaux. De eerste

Hoogbouw Katholieke Universiteit(nu: UvT) aan de Hogeschoollaan

luchtfoto van het in 1966 geopendeMaria Ziekenhuis van architecten-

Gebouw G.G.D. aan de RingbaanWest (ontwerp: 1962-1967,

ontwerpen dateren van 1950. Hetgebouw werd in 1962 gerealiseerd. (foto ca. 1962)

Speeltuin voor bejaardenhuis enzorgcentrum De Kievitshorst(oorspronkelijk: Nieuwe St. Joseph)van architect E. Cuypers (1963) aande Beneluxlaan en het Westerpark in wijk ‘t Zand (foto ca. 1965)

Zouavenlaan, gerealiseerd in 1957(foto 1957)

1960 werd geopend en inmiddels isgesloopt. (foto 1962)

van architect Jos. Bedaux uit 1965 (foto Jan Versnel)

bureau Smijtink en De Groot,Amsterdam (foto 1966)

gerealiseerd: 1969) van architect Jos. Bedaux (foto 1969)

Gebouw Academie voor BeeldendeKunsten aan de Prof. Cobbenhagen-laan van architect H. Maaskant. Hetontwerp van dit pand, het eerste inNederland dat specifiek als kunst-

academie is ontworpen, dateert van1964-65. Het zou echter pas in1972 gerealiseerd worden. (foto Wil van Dusseldorp, 2002)

Gedurende de Wederopbouwperiodebleef in Tilburg de katholieke zuil, met deKVP als haar politieke partij, traditioneelaan de macht. De invloed van deze zuil – inclusief het netwerk van geestelijkheid,bestuurders, fabrikanten en particulieren –op het gehele maatschappelijke leven wasgroot. In de architectuur en stedenbouwis die invloed op een indirecte en eenmeer directe wijze zichtbaar. Indirect,doordat op de architectenopleiding vande Katholieke Leergangen in Tilburg,eerst de katholieke esthetiek van deDelftse School (Granpré-Molière) endaarna die van de Bossche School (Domvan der Laan) werd onderwezen. Meerdirect is de invloed zichtbaar doordat hetbisdom en de parochies bepalend warenvoor de verkaveling van de woongebie-den. Zo werd de omvang van de nieuwewijken afgeleid van de parochiestructuur.Afgezien van het grote aantal kerken datzodoende gebouwd werd, is de enormediversiteit in de verschijningsvorm vandeze godshuizen opvallend. Een zichontwikkelende ondogmatische visie overde architectuur van het kerkgebouw heefthieraan wellicht bijgedragen.

Kerk en pastorie OLV van Fatima(1947-1952) aan de Fatimastraat vanarchitect Jos. Bedaux. Tilburg waseen katholiek bolwerk; enkele cijferster illustratie: in 1947 was 95% vande bevolking katholiek; bij

Kerk en pastorie Heilige Lidwinaaan Generaal de Kockstraat van

Interieur (zijbeuk) kerk OLV vanFatima (1952, gesloopt in 1990) aan

Kerk Pius X (inmiddels gesloopt)van architect Hurks aan de OudeHilvarenbeekseweg (foto 1952)

Kerk OLV van Altijddurende Bijstanduit 1954-1955 aan de Gasthuisringvan architect J. van Buytenen. In

Parochiekerk en pastorie H. Pastoorvan Ars (bijnaam: ‘De Citroenpers’)aan de Beneluxlaan van architect T. van der Bolt, gerealiseerd in1960. Dikwijls bestonden dezetoenmalige gebouwencomplexen uit

Kerk De Goede Herder (bijnaam‘Magere Josje’) aan de PostelseHoeflaan uit 1961 van architect

Kerk OLV van Lourdes van deparochie Koningshoeve aan hetLourdesplein van architect Jos.Schijvens (1964-1965)

Achterzijde van de Opstandings-kerk aan de Cederstaart en Prof.Cobbenhagenlaan van architect

Interieur Kapel OLV ter Nood vanarchitect Jos Schijvens (1964) metsfeerbepalende glas-in-loodramen

Kapel OLV ter Nood aan de Kapel-hof van architect Jos. Schijvens uit1964 met een asymmetrische

Interieur kerk OLV van Lourdes vande parochie Koningshoeve aan hetLourdesplein van architect Jos.Schijvens (1964-1965)

Kapel van het Moederhuis van dedochters van OLV van het HeiligeHart op de hoek Bredaseweg/St Oloflaan (foto 1961)

De in 1964 in gebruikgenomen St. Maartenskerk aan de Prof. Verbernelaan (wijk De Reit) van architect Jos. Schijvens. Deze kerk werd in 1982 afgebroken. (foto 1966)

Eén zuil

verkiezingen in 1948 behaalde deKVP 75% van de stemmen en 25jaar later, in 1963, nog altijd 69%.De kerk is in 1990 gesloopt. (foto 1952)

een kerk, pastorie, lagere schoolmet bijbehorend fraters- ofzusterklooster, patronaatsgebouw,clubhuis en andere voorzieningen.Sinds 1977 doet de kerk dienst alswijkcentrum en bibliotheek. (foto1960)

de Fatimastraat van architect Jos. Bedaux (foto ca. 1952)

architect C. de Bever uit 1951 (foto 1957)

plattegrond. (foto 1964)

van kunstenaar Daan Wildschut(foto 1964)

L. van der Plas. Gerealiseerd in 1965(foto 1966)

1954 kende Tilburg in totaal 24parochies met elk gemiddeld 5.000parochianen. (foto 1959)

J. Strik. Het was de eerste kerk inde wijk ‘t Zand - afgebroken in1986. (foto 1966)

GESLOOPT

GESLOOPT

GESLOOPT

GESLOOPT

GESLOOPT

Aangezien de Tilburgse binnenstad nietzoals in andere steden verwoest was, waser hier direct na de oorlog in het centrumniet of nauwelijks sprake van verhoogdebouwactiviteit, laat staan van schaal-vergroting en modernisering van hetwinkelapparaat. Pas na 1955, wanneer inde nieuwe wijken de eerste contourenvan winkelcentra verrijzen, wordt demoderne tijdgeest ook in het Tilburgsecentrum zichtbaar bij bijvoorbeeld devervangende nieuwbouw voor Vroom &Dreesman. In deze tijd (1957) breekt ookde ambtstermijn aan van burgemeesterC. Becht. Naar aanleiding van een studienaar de verstopte verkeerscirculatie laathij in de daaropvolgende jaren ambi-tieuze plannen uitwerken om de steden-bouwkundige structuur van de bestaandestad en die van de eenzijdige stedelijkeeconomie (bijna letterlijk) te doorbreken.Met het gedeeltelijk realiseren van dezeplannen verwierf Becht de bijnaam ‘Cees de sloper’.

Herstel vaneconomie enbestedingen

Boerenleenbank bij winkelcentrumWestermarkt van architect C. vanden Beld (foto ca. 1965)

Nederlandsche Credietbank(architect: Delsing) op deHeuvel/Tuinstraat en het gebouwVGZ (architect: Jos. Bedaux) inaanbouw. Beide zijn in 2004afgebroken. (foto 1965)

VéGé-buurtwinkel aan de Prof.Lorentzstraat in de wijk Oerle vanarchitect S. van Embden uit 1951(foto ca. 1955)

Kledingmagazijn Van den Brekel ophoek Heuvel-Juliana van Stolberg-

Vroom & Dreesman in de Heuvel-straat. Dit pand - omstreeks 1958

Winkelcentrum Westermarkt van dearchitecten Schijvens en Strik aande Statenlaan in de wijk ‘t Zand dat

Winkel firma Maas met boven-woning in Goirkestraat van architectW. van den Hout (1964-1967). Deoriginele kunsttoepassing op de

Buurtwinkel in wijk ‘t Zand (foto ca. 1965)

Supermarkt en winkels in winkel-centrum Westermarkt (foto 1962)

gevel is van monumentaalvormgever Frans Blondel.(foto Wil van Dusseldorp, 2001)

GESLOOPT

Winkelpand firma Gimbrère in deHeuvelstraat (1965-1968) van

straat uit het midden jaren zestig (foto ca. 1967)

in 1961 werd opgeleverd (foto 1964)

gerealiseerd - werd in 1965 doorbrand verwoest (foto 1959)

GESLOOPT

architect Jan Mulders (foto Wil van Dusseldorp, 2002)

Ook in Tilburg herstelde de economischesituatie zich na de oorlog, zij het moei-zaam. In vergelijking met steden alsEindhoven of Waalwijk viel de aanwasvan nieuwe arbeidsplaatsen in deTilburgse industrie sterk tegen. Deeconomische structuur bleek veel teeenzijdig: omstreeks 1950 was van deberoepsbevolking ruim 55% arbeider,waarvan de helft werkzaam was in detextiel; er waren nauwelijks universitairopgeleiden. Vooral door de toenemendemechanisatie die in de jaren vijftig te zien was en door de groeiende Tilburgsebevolking, baarde dit zorgen. Deproblemen openbaarden zich echter pasin alle hevigheid na 1965 toen veletextielfabrieken failliet gingen.

Herstel en groei industrie

en techniek

De nieuwe wollenstoffenfabriek vanC. Mommers was de eerste fabriekop het bedrijventerrein ‘Kraaiven’ of

Koninklijke AaBe wollenstoffen enwollendekenfabrieken NV aan deHoevenseweg (foto 1965)

AaBe-fabriek, interieur kantine (foto 1951)

Textielfabriek A&N Mutsaerts uit1959 op de hoek Gasthuisring en de

Interieur productiehal Voltfabriekaan de Groenstraat en gebouwd in1959. In deze fabriekshal werd eersthet 50-jarig jubileum van ‘de Volt’

Losplaats NCB aan de GoirkeKanaaldijk en Wilhelminakanaal(foto 1959)

Cementsilo’s firma Bas Menheereaan de Piushaven. Deze haven waseen belangrijke losplaats voor de

Koeltorens van het electriciteits-bedrijf aan de Lange Nieuwstraat.Deze torens van beton werden na

Centraal restaurant in het Leyparkgebouwd voor de expo-manifestatie‘Hart van Brabant’ in 1959. Dezetijdelijke tentoonstelling had totthema werken en leven in Midden-Brabant. Het doel was de centrale

Bewakersloge van de nieuwe Volt-fabriek aan de Zeven Heuvelenwegop ‘industrieterrein-Noord’(‘Kraaiven’). Samen met de CentraleWerkplaats van de N.S. was ‘deVolt’ in de jaren vijftig de grootsteniet-textielfabriek van de stad.

gevierd waarna het in 1960 ingebruik werd genomen als‘condensatorhal’ (foto 1960)

ligging van Tilburg naar voren tebrengen en meer werkgelegenheidaan te trekken. Er waren ondermeer paviljoens over de textiel-,schoenen- en leerindustrie en delandbouw.

GESLOOPT

Industrieterrein Noord zoals dattoen werd genoemd. (foto 1958)

Philips Vingboonsstraat vanarchitect A. Beltman (foto 1962)

GESLOOPT

GESLOOPT

aan- en afvoer van grondstoffenvoor de industrie (foto 1959)

GESLOOPT

1940 gebouwd ter vervanging vande houten exemplaren. De torenszijn in 1958 gesloopt. (foto ca 1955)

GESLOOPT

Abri’s bij het busstation aan deSpoorlaan. Rechts is nog een stukjevan een urinoir zichtbaar met

Hoogspoor en viaduct St. Cecilia-straat met de aankondiging dat er

Station met de ‘wasknijper’ en methet inmiddels gesloopte benzine-station toen (foto 1966)

Station West, gerealiseerd in hetmidden van de jaren zestig aan de

Benzinepomp en garagebedrijf aan(vermoedelijk) de Leharstraat in

Doorbraken ten behoeve van deSchouwburgring en aanbouwwinkels. De hoge blinde muur in het

Doorbraakplannen voor het zuide-lijke centrumgebied zoals deze eindjaren vijftig ontwikkeld werden

De eerste naoorlogse plannen in Tilburgbetroffen naast het lenigen van dewoningnood ook het verbeteren van deverkeersstructuur. Zo werd het Ring-banenstelsel, dat al door ir. Rückert wasontworpen in 1917, ‘doorontwikkeld’ toteen hoofdverkeersweg. De architecten A. Komter en J. van der Laan ontwierpeneen centrale oost-west boulevard,parallel aan de spoorlijn en realiseerdenzo het zogenoemde ‘assenkruis’ met deRingbaan West. Door de spoorlijn teverhogen (hoogspoor) werden gelijk-vloerse overgangen vervangen doortunnels en viaducten en moest het oudestation verdwijnen om plaats te makenvoor een nieuw en modern gebouw. Deonvoorziene toegenomen automobiliteiten de daarmee samenhangendeverstopte circulatie van de zuidzijde vanhet centrum leidde tot visies over deaanleg van een cityring rond de binnen-stad en resulteerde in de periode vangrote doorbraken.

Spitsuur bij gelijkvloersespoorwegovergang Gasthuisstraat-Noordstraat (foto 1954)

Mobiliteit eninfrastructuur

Het nieuwe station met zijn‘kroepoekdak’, naar ontwerp vanKoenraad van der Gaast, inaanbouw (foto 1963)

daarachter het oude station (foto 1955)

een nieuw station komt... (foto ca. 1962)

Conservatoriumlaan-Statenlaan (foto ca. 1970)

midden is de achterzijde van detoneeltoren van de Schouwburg(foto ca. 1963)

nieuwbouwwijk Tilburg Noord (foto 1964)

GESLOOPT

GESLOOPT

Brug Gorinchemsebaan overWilhelminakanaal met op de

Ringbaan Zuid inclusief dubbelerijbanen (met middenberm) engescheiden fiets- en wandelpaden.Op de achtergrond etagewoningen

Doorbraakplannen cityring uit 1965.Het ‘72 miljoenplan’ uit 1959 nadertop papier zijn voltooiing. Ter plaatsevan de Koningswei is het voorstelingetekend dat bureau Van den

Het platteland rond Tilburg veranderdein de wederopbouwperiode drama-tisch. Niet alleen doordat de nieuwewoongebieden snel oprukten maar ook doordat een aantal industriëlecomplexen (bedrijventerreinen) vanuitde bestaande stad naar de randverhuisden en zich meester maaktenvan het agrarische land. In sommigegevallen werden de boerderijen nietonteigend of gesloopt, maar werdendeze ‘geïntegreerd’ in de wijk enhebben zij nu, anno 2004, eenmonumentale status verkregen.

Tilburg rukt op: ploegende boermet woningbouw aan de RingbaanWest en Nassaustraat op deachtergrond (foto 1957)

Boerderij De Oliemeulen in deReitse Hoevenstraat met daarvoor

Boerderij Tongerloose Hoef aan deReitse Hoevenstraat met de wijk

Transformatie van het omliggende

platteland - expansievan de stad

uit 1951-1953 aan de Edisonlaan in de wijk Oerle van architect S. van Embden (foto 1962)

Broek & Bakema uit Rotterdammaakten voor de zogenoemde‘kernwandgebouwen’ (gerealiseerdin 1974) die nu bekend staat als ‘De Katterug’.

achtergrond de hefbrugKraaivenstraat (foto 1976)

galerijwoningen in de Brunostraat(foto 1959)

‘t Zand in aanbouw. De boerderij isnu Rijksmonument. (foto ca. 1959)

Stadion Goirleseweg van architectW. Vintges. Opgang naar dehoofdtribune en een gedeelte vande ringmuur van het stadion (foto 1957)

Interieur zwembad Ringbaan Oost,gerealiseerd in 1954-1955 door dearchitecten H. van Wesselo en J. van de Voorts. Het tegeltableauinclusief klok op de binnengevel isontworpen door kunstenaar KeesMandos (foto 1960)

Hoewel het Tilburg in economischopzicht moeizaam verging, ontstond erna 1950 wel behoefte aan meer voorzie-ningen voor recreatie. Accommodatiesvoor sport, zoals zwembaden en ijsbanenmaar ook sporthallen en een stadion alsonderdeel van het gemeentelijksportpark, werden gerealiseerd. Hetcultuurminnende publiek kwam aan zijntrekken door de bouw van een aantalkleine theaters. Aan een heuseschouwburg werd vanaf 1953 getekenddoor de architecten Bijvoet en Holt. Hetzou echter tot 1961 duren eer in ditkarakteristieke wederopbouwgebouw deeerste voorstelling gegeven werd.

Cultuur envrije tijd

Volière in het Wilhelminapark vanarchitect W. Vintges (foto 1954)

Interieur stadssporthal aan deGoirleseweg naar ontwerp vanbouwbedrijf H. Pellikaan (foto 1966)

Stadion Goirleseweg op hetgemeentelijk sportpark van

Skelterraces op jeugdsportdag inhet stadion aan de Goirleseweg(foto 1960)

Openluchtzwembad aan deZouavenlaan van H. van Wesselo enJ. van de Voorts. Dit zwembad werd

Nieuwbouw bioscooptheater Midiaan het Heuvelplein van architectJos Schijvens (foto 1959).

Zicht op Stadsschouwburg vanarchitect B. Bijvoet (bureau Holt en

Stadsschouwburg van architect B. Bijvoet (bureau Holt en Bijvoet,

Stadsschouwburg van architect B. Bijvoet (bureau Holt en Bijvoet,

GESLOOPT

GESLOOPT

stadsarchitect W. Vintges:buitenzijde tribunes (foto ca. 1957)

in 1962 opengesteld en is inmiddelsgesloopt. (foto 1968)

Bijvoet, Haarlem), gezien vanaf deSchouwburgring (foto 1965)

Haarlem), interieur van de grotezaal (foto 1961)

Haarlem), interieur opgang naarbalkons (foto 1961)

GESLOOPT

GESLOOPT

GESLOOPT

GESLOOPT