TOPLANTI VE GÖSTERİ HAKKI İZLEME RAPORU±-Gösteri-Hakkı-Raporu.pdfbirlikte barışçıl toplanma, protesto, grev, oturma eylemi, gösteriler vb. düzenleme ve bun-lara katılma

National Endowment for DemocracySupporting freedom around the world

Ekim 2015 - Kasım 2016

TOPLANTI VE GÖSTERİ HAKKI İZLEME RAPORU

1

Toplantı ve Gösteri Hakkıİzleme Raporu

(Ekim 2015 - Kasım 2016)

2

Eşit Haklar İçin İzleme DerneğiKamerhatun Mah. Hamalbaşı CaddesiNo:22/9 Beyoğlu İstanbulTlf: 0212 293 63 77www.esithaklar.orgemail: [email protected]

Yayına HazırlayanlarMelike TokatlıoğluNejat TaştanNur TüysüzPelin Oral

Grafik Tasarım: Mehmet Ali ÇelikKapak Fotoğrafı: Bülent Kılıç/Agence France Presse

Basım Yeri: Ceylan Matbaası İSTANBUL - 2016

3

National Endowment for Democracy tarafından finanse edilen Toplantı ve Gösteri Hakkının İzlenmesi Projesi kapsamında hazırlanmıştır.

“Bu rapor Sivil Düşün AB Programı Aktivist Desteği kapsamında Avrupa Birliği desteği ile yayınlanmıştır.”

“Bu raporun içeriğinin sorumluluğu tamamıyla Eşit Haklar İçin İzleme Derneği’ne aittir ve AB’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.”

National Endowment for DemocracySupporting freedom around the world

4

28 Kasım 2015 tarihinde barışçıl gösteri hakkını kullanırken katledilen, katilleri hala ortaya çıkarılmayan insan hakları aktivisti ve Diyarbakır Barosu Başkanı Tahir Elçi’nin anısına, saygıyla…

Raporumuza makaleleriyle katkıda bulunan Yrd. Doç. Dr. Berke Özenç ve Av. Bahar Bostan'a teşekkür ederiz.

5

İÇİNDEKİLER

Kısaltmalar 6

Giriş 7

Türkiye’de Durum 8

Adliİstatistikler 11

Metodoloji 12

MekânYasaklarınınAnayasa’yaveİHAS’aAykırılığıSorunu 13

İçHukuktaİdareYetkisininDeğerlendirilmesi 26

İzlemeBulguları 36

MülkiİdareTarafındanAlınanYasakKararları 36

Genel Yasak Kararları 36

Gösteri ve Etkinliklere Yönelik Özel Yasaklama Kararları 40

Yasaklanan Etkinlik Örnekleri 43

İdareninDiğerYasakKararları 52

ToplantıveGösteriHakkınaOHALSınırlamaları 52

MüdahaleEdilenBarışçılGösteriler 53

2015 Yılı Ekim, Kasım ve Aralık Ayı İzleme Verileri 53

2016 Yılı İzleme Verileri 59

SonuçGözlemleri 67

6

Kısaltmalar*

AB AvrupaBirliği

AGİT AvrupaGüvenlikveİşbirliğiTeşkilatı

AİHM/İHAM AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi

AİHS/İHAS AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi

DİSK DevrimciİşçiSendikalarıKonfederasyonu

ESHİD EşitHaklarİçinİzlemeDerneği

HDP HalklarınDemokratikPartisi

KESK KamuEmekçileriSendikalarıKonfederasyonu

LGBTİ LezbiyenGeyBiseksüelTransİnterseks

OHK OlağanüstüHalKanunu

OMBUDSMAN KamuDenetçiliğiKurumu

TGYK ToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunu

TMMOB TürkiyeMühendisveMimarOdalarıBirliği

TTB TürkTabipleriBirliği

*AİHM/İHASveAİHS/İHASbenzeriikikısaltmakullanımıraporaözelmakaleyazarlarınyazılarınaverapordayapılanalıntılaramüdahaleetmemekiçinkullanılmıştır.

7

GirişDemokratik toplumun en önemli kriterlerinden biri olan barışçıl toplanma ve gösteriözgürlüğü hakkı aynı zamanda ekonomik çıkarların savunulmasından siyasi fikirlerinifadesine, sanatsal faaliyetlerdebulunmaktanadaletsizuygulamalara tepkigöstermeyekadaruzanansivil,ekonomik,politikvesosyalhaklarıntanınması,uygulanmasıvesavu-nulmasıiçinkullanabilecekbiraraçtırveuluslararasıhukukkorumasıaltındadır.Barışçılgösterihakkı,uluslararasısözleşmelerdeifadeözgürlüğüveörgütlenmeözgürlüğühak-kınınayrılmazbileşeniolarakdeğerlendirilirvegüvencealtınaalınır.Barışçıltoplanmavegösterihakkıkamuyaaçıkalanlardadahilolmaküzeretekbaşınaveyabaşkalarıylabirliktebarışçıltoplanma,protesto,grev,oturmaeylemi,gösterilervb.düzenlemevebun-larakatılmahakkınıiçerir. Sözleşmeler devletlerin ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya diğer görüş, ulusalveyasosyalköken,mülkiyet,doğumveyabaşkaherhangibirstatüyedayalıbelirligruplariçinbuhakkısınırlamasınımutlakbirşekildeyasaklamaktadır. Sözleşmelerdebarışçıltoplantıvegösterileregetirilebileceksınırlamalarınçerçevesi“ulusal güvenliği veya kamu güvenliğini, kamu düzenini (ordre public), sağlık veya ahlakı veya başkalarının hak ve özgürlüklerini koruma amacı taşıyan, demokratik bir toplumda gerekli bulunan ve hukuka uygun olarak getirilen sınırlamaların dışında başka hiç bir sınır-lama konamaz.”1olarakbelirlenmiştir.Sözleşmelerbarışçılgösterihakkınabuçerçevedegetirilecekherhangibirkısıtlamabakımındansıkıbir“gereklilikveorantısallık”ilişkisiaramaktadır.Kısıtlamalarhiçbirzamanhakkınözünedokunmamalı,yasaylaöngörülmüşolmalıvedemokratikbirtoplumdagereklilikilkesineuygunolmalıdır. AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi(AİHM)kısıtlamalarınyasaileöngörülmüşolmasıilkesiniilgiliyasanınhukukunüstünlüğüileuyumlu,erişilebilir,açıkveanlaşılabilirol-masıilebirliktedeğerlendirmektedir.AİHM,ÇetinveDiğerleri/Türkiyedavasıkararındabukriterlereatıfyapmıştır.2 “yasa ilgili kişi tarafından erişilebilir olmalı, bu kişi bu yasanın kendine yönelik sonuçlarını öngörebilmeli ve bu yasa hukukun üstünlüğüyle uyumlu olma-lıdır.”Demokratik toplumdagereklilik ilkesibakımındanAİHM,kısıtlamagerekçeleri-nin,kısıtlamanınhaklılığınıkanıtlayacakyeterlilikteveyerindeolmasıyanındaorantılıkdeğerlendirmesiyapmaktadır.Mahkemebarışçılgösterihakkıilemüdahaleyegerekçesiarasındaadilbirilişkikurulupkurulmadığınıtespiteçalışmaktadır. • AvrupaGüvenlikveİşbirliğiTeşkilatı(AGİT)veVenedikKomisyonutarafındanyayınlananBarışçılToplantıÖzgürlüğüneDairTemelİlkeler’dekısıtlamalarailişkinola-rakdevletlere; • Kısıtlamalariçinmeşrugerekçelerininsanhaklarısözleşmelerindeöngörüldüğünüulusalkanunlardaekgerekçelerkonulmamasını, • Kamusalalanıkullanmanınmeşruolduğunu, • Gösterileringörselveişitseliçeriğineancakyakınbirşiddettehdidivarsakısıtla-magetirilmesini, • Toplantılarayer,zamanveyapılışşekliileilgilikısıtlamanınzorunluolduğuhal-lerdemakulalternatiflerinsunulmasını, • Toplantıvegösterilerihedefkitleningörebileceğiveişitebileceğibirşekildekolay-laştırılmasını,önermektedir.3

Sözleşmeler,şiddetveşiddetçağrısıiçermeyenhertürlübarışçılgösteriyikorumaal-

1 BMKişiselveSiyasalHaklarSözleşmesiMd21,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin11.Maddesindedesınır-lamaçerçevesiaynıdır.

2 AİHM2.DaireKararı,KararTarihi:13Şubat2003,https://www.kararara.com/aihm/turkce3/aihm11898.htm3 SivilToplumÖrgütleriİçinÖrgütlenmeÖzgürlüğüVeToplantıVeGösteriHakkıKılavuzu,ESHİDYay.Çev.A.

Bahçıvan,http://www.esithaklar.org/wp-content/uploads/2016/09/%C3%96rg%C3%BCtlenme-%C3%96zg%C3%-BCrl%C3%BC%C4%9F%C3%BC-ve-Toplant%C4%B1-Gosteri-Hakki-K%C4%B1lavuzu.pdf

8

tınaalmaktadır.Toplantınınbarışçılniteliğininbelirlenmesindeiseyasalizinalınıpalın-madığı,yasalgösterimekanlarındayapılıpyapılmadığınıdeğil;şiddetveyaşiddetçağrısıiçeripiçermediğibelirleyicikriterolarakkabuledilmektedir. Sözleşmelerdekikoruma,barışçılolmakkaydıylagösterilerdetoplumunçoğunluğu-nu,hükümetiyadakamuyetkililerinirahatsızediciifadelerkullanıldığı,ayrılıkçıdüşün-celerin savunulduğudurumlarıdakapsamaktadır.Bireyvegruplaryanında,kayıtdışıoluşumlarvetüzelkişiliklerindedüzenleyecekleribarışçılgösterilergüvencealtınaalın-maktadır. Sonolaraksözleşmelerdevletlerinbarışçılgösterilerikolaylaştırmavekorumayü-kümlülüğünevurguyapmaktadır.

Türkiye’de DurumBarışçıltoplantıvegösterihakkınagetirilenyasalsınırlamalarvegösterileremüdahale-lerdekiorantısızlıkuzunyıllardırtartışmakonusudur.1983tarihli2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunu(TGYK)’nda1998,2002,2003,2008,2010,2014ve2015yılla-rındakanununtoplam21maddesindedeğişiklikyapılmıştır.Yapılan7değişiklikten4’üTürkiye’ninAvrupaBirliği(AB)iletamüyelikmüzakerelerininbaşladığı2005yılındansonrakiyıllardayapılmasınarağmenuluslararasıstandartlarauyumsağlanamamıştır. MevzuatınAİHSileuyumluhalegetirilmesikonusundaABilerlemeraporlarındadaönerilerveuygulamayailişkineleştirileryeralmaktadır.2014TürkiyeİlerlemeRaporu’nda; “Toplanma özgürlüğüne ilişkin olarak, Anayasa ile vatandaşlara, önceden izin alma-dan, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı tanınmaktadır fakat mevzuat ilgili ma-kamlara geniş bir takdir yetkisi sağlamakta ve bu özgürlüğü, uygulamada önemli ölçüde kısıtlamaktadır.”4

“Toplanma ve gösteri hakkına ve kolluk görevlilerinin toplumsal olaylara müdahalede bulunmalarına ilişkin Türk mevzuatının ve bu mevzuatın uygulanmasının Avrupa stan-dartları ile uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Gösterilere katılanları dağıtmak için güç kullanılmasında benimsenen temel kriter gösterinin barışçıl olmayan niteliğinden ziyade kanuna aykırı olmasıdır; bu durum AİHM içtihadına uygun değildir.”5

AİHM,birçokdavadaTürkiye’ninsözleşmeyi ihlalettiğinekararvermiştir.AİHMtarafından2007tarihindeverilenOyaAtamankararısonrasındadabenzeryeniihlallerindevametmesiüzerine,AvrupaKonseyiBakanlarKomitesisistemiksorunlarolmasıduru-mundaaldığıizlemealtınaalmamekanizmasınıTürkiyeiçinuygulamakararıalmıştır.6

Türkiyehükümeti2014MartayındaBakanlarKurulukararıileAvrupaİnsanHak-larıSözleşmesiİhlallerinÖnlenmesineİlişkinEylemPlanı’nıkabuletmiştir.KabuledilenEylemPlanı’nda; ŞiddeteTeşvikAmaçlıOlmayanyadaİçeriğindeŞiddetUnsuruBarındırmayanTop-lantıveGösteriYürüyüşlerineMüdahaleEdilmesiveYaptırımUygulanmasınınÖnüneGeçilmesibaşlığıaltında • 2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunununAİHMiçtihatlarındabelir-lenenstandartlardoğrultusundagözdengeçirilmesi, • BildirimsizvebarışçılgösterileremüdahalelereilişkinAİHMiçtihatlarındabelir-lenen standartlar konusundakollukgörevlileri arasında farkındalık arttırıcı hizmet içieğitimlereişlevselşekildedevamedilmesi. • Toplantı ve gösteri yürüyüşü yapılacağına dair bildirim yapıldığında, kamudüzeninibozacakbirsuçişleneceğinedairaçık,somutveyakınbirtehlikebulunduğunun

4 2014İlerlemeRaporu5 2014İlerlemeRaporu6 BakanlarKomitesiOyaAtamanGrubudavalarıkararı(1179thmeeting–26September2013)https://wcd.coe.

int/ViewDoc.jsp?p=&Ref=DEL1179&Language=lanEnglish&Site=CM&Lang=en&direct=true

Toplantı ve Gösteri Hakkı İzleme Raporu

9

ortaya konulamaması halinde, yasaklama yerineAİHM içtihatlarında belirlenen stan-dartlarauygunalternatifönlemleralınması.7

KapsayanEylemPlanıbakımındanbir ilerlemekaydedilmemiştir.AvrupaKonseyiBakanlarKomitesi25Eylül2014tarihindegerçekleştirdiği1208.Oturumdaaldığıkararın-daşutespitleryeralmaktadır; “Genel tedbirler: - Şubat 2014 tarihinde TC Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan Eylem Programında barışçıl gösteri özgürlüğü hakkının ihlalinin önlenmesi ve 2911 sayılı yasanın gözden geçi-rilmesi hedeflenmekle birlikte, planlanan yasal düzenlemelerin içeriği, gösterilerin barışçıl olması durumunda müdahalenin gerekliliği konusunda yerel makamların değerlendirme yükümlülüğünün toplanma özgürlüğü hakkını nasıl güvence altına alacağına ilişkin somut bilginin mevcut olmaması - Göz yaşartıcı gaz kullanımına ilişkin kuralların gözden geçirilmesine dair hiçbir so-mut bilginin sağlanmamış olması - Bir gösteri dağıtıldıktan sonra kullanılmış olan gücün gerekli, orantısal ve makul olup olmadığını gözden geçirme usullerine ilişkin herhangi bir bilginin sağlanmamış olması - Kolluğun bir gösteriyi dağıtırken kullandığı gücün gerekliliği ve orantısallığı bakı-mından mevzuatı ihlal ettiği durumlara karşı mevzuatda yer alan yaptırımların yapısı, kapsamı ve etkililiğine ilişkin bilginin sağlanmamış olması - Kolluk kuvvetlerine karşı yürütülen soruşturma ve cezai prosedürlerin Sözleşme stan-dartlarına uygun biçimde yürütülüp yürütülmediğine dair herhangi bir bilginin sunulma-mış olması” 8

2015yılındaeylemplanındayeralantaahhütlerinaksineyasaldüzenlemeleryapıl-mıştır.27Mart2015’tekabuledilenPolisVazifeveSalâhiyetKanunu,JandarmaTeşkilat,Görev ve Yetkileri Kanunu İle Bazı KanunlardaDeğişiklik YapılmasınaDair Kanun’layenikısıtlayıcıdüzenlemeleryapılmıştır.Budüzenlemelerdeidarimakamlaravekollukkuvvetlerineyeniyetkilerverilmiştir.YenidüzenlemelerAB2015İlerlemeRaporun’dadaeleştirikonusuyapılmıştır; “İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihadı henüz tam olarak uygulanmamaktadır. Geçtiğimiz iki yılda özellikle, ifade özgürlüğü ve toplanma özgürlüğü alanlarında önemli ölçüde gerileme olmuştur. Kolluk birimlerine, yeterli yargı veya bağımsız meclis denetimi olmaksızın, geniş takdir yetkileri tanımak suretiyle, Mart 2014’te hazırlanan AİHS İhlallerinin Önlenmesine İlişkin Eylem Planı’nda ortaya konulan tedbirlerle çelişen İç Güvenlik Kanunu kabul edilmiştir”9. Toplantıvegösterihakkıbakımındanyasalmevzuataveuygulamadakiihlallereiliş-kineleştiriveönerilersadeceABmekanizmalarıtarafındandayapılmamaktadır.KamuDenetçiliğiKurumu(Ombudsman)tarafındanalınankararlardabenzertespitleryeral-maktadır; 2013/33sayılıkararda;20131Mayısgösterileriiçinvalilikçealınanönlemlerinseya-hatözgürlüğü,serbestdolaşımhakkıvebağlantıhaklarıkısıtladığınavurguyapılarak “İstanbul Valiliği’nin 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Gününün kutlanması münasebeti ile alınan tedbirler ve uygulamalarda aşırıya giderek hatalı davrandığı benzer uygulamaların bundan böyle tekrar edilmemesi açısından gerekli tedbirlerin alması ” 2013/90sayılıkararda;“İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 5. (İşkence ve Kötü Muamele), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 3. (İşkence), Medeni ve Siyasî Haklar Söz-leşmesinin 7. (İşkence ve Eziyet), İşkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme’nin 2. (İşkencenin Önlenmesi Tedbirleri), Anayasamı-zın 5. (…Temel Hak ve Hürriyetler…), 12., 13., 14., 15. (Temel Hak ve Hürriyetlerin, Sınırlan-

7 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/03/20140301-2-1.pdf8 http://www.aihmiz.org.tr/?q=tr/content/ak-bakanlar-komitesi-turkiyenin-toplanti-ve-gosteri-hakkinin-korun-

masina-iliskin-aldigi9 2015İlerlemeRaporu

Giriş

10

ması, Kötüye Kullanılması, Durdurulması), 25. ve 26. (Düşünce ve Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti), 34. (Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı), maddelerine aykırı olarak İstanbul (Gezi Parkı) başta olmak üzere değişik kentlerde yer yer gerçekleştirilen ma-kul ölçüyü aşan kolluk müdahalesinin tespitine;” “İfade açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kullanımını düzenleyen başta 2911 sa-yılı Yasa olmak üzere mevzuatın, uluslararası ve AB norm ve standartlarına uygun olarak özgürlükleri öne çıkaran ve insan haklarının öneminden kuvvet alan modern devlet anlayışı gerekleri ve günümüz modern bilgi çağı toplumunun demokratik talepleri ve beklentilerini gözetecek tarzda değiştirilmesi,” Yine2014/5497sayılışikayetüzerine21.04.2015tarihlikararındaise2911sayılıka-nunhakkında “Kanun, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkını tanıyan ve güvence altına alan düzenle-melerden ziyade, bu hakkı sınırlayan hükümlere yer vermektedir. Kanunun özellikle “top-lantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergahı”, “toplantı ve gösteri yürüyüşü zamanı”, “bildi-rim verilmesi”, “yasak yerler” ve “kanuna aykırılık nedenleri” başlıklı maddelerinde kayıtlı hükümler göz önünde bulundurulduğunda; Türkiye’de kanuna uygun bir gösteri yürüyüşü düzenlemek nerede ise mümkün olamayacağı değerlendirilmektedir.” belirlemesiyaparakşikayetkonusuolayhakkında “…..oturma eylemine polis müdahalesi ve devamında polisin Kampüse girerek öğretim görevlileri dahil 19 kişiyi yakalaması ve bu kişiler hakkında adli işlem başlatması nedeni ile söz konusu kişilerin toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme, kişi özgürlüğü, kötü muamele görmeme ve eğitim hakkı ile ifade, bilim ve sanat özgürlüğünün ihlal edildiğine, -Söz konusu oturma eylemi Kampüsün girişinde barışçı bir şekilde, şiddet içermeksizin ve kamu düzeni açısından bir sıkıntı oluşturmaksızın devam etmekte iken göstericileri da-ğıtan sorumlular hakkında gerekli inceleme ve soruşturma yapılması hususunda, ANKARA VALİLİĞİNE TAVSİYEDE BULUNULMASINA,” YukarıyaalıntılananOmbudsmankararörneklerihemtoplantıvegösteriözgürlüğümevzuatınıninsanhaklarısözleşmeleriileuyumsuzluğunuhemdeuygulamadayaşananihlalleriortayakoymaktadır.Ombudsmanlığınbutavsiyekararlarıilgilikamumakamlarıilepaylaşılmaktadır. Ekim2015-Kasım2016tarihleriarasınıkapsayanizlemedönemindedeyasalmevzu-attanveuygulamadankaynaklıihlalleryoğunbirbiçimdedevametmiştir.Valiliklervekaymakamlıklartarafından20ilve3ilçedetoplantıvegösterileriçin49kezgenelyasakkararlarıalınmıştır.Yasaklamaduyurularında“devletbüyüklerininkentegelecekolması”,“üniversitekayıtlarınınbaşlaması”ve“G20zirvesinintoplanacakolması”gibigerekçeleryanındasıkça“alınanduyumlar-istihbaratlar”gerekçesikullanılmıştır. AİHM içtihatlarına aykırı biçimdevaliliklerce ilan edilen gösteri yerleri dışındakitoplantıvegösterilerebarışçılolupolmadığınabakılmaksızınkollukkuvvetlerincemü-dahaledebulunulmuştur.Müdahalelerdeçoğunluklabibergazıkullanılmayadevamedil-miştir.


11

Adli İstatistiklerGösterileri düzenleyenler ve katılan-lar hakkında sıklıkla yasal işlem ya-pılması olağanlaşmış bir uygulamaolarak karşımıza çıkmaktadır. AdaletBakanlığı verilerine göreTGYK şüp-heli sayısının ceza hükmü taşıyanözelkanunlarşüphelitoplamıiçinde-kioranındakison5yıldakiartışdik-kat çekicidir. 2011 yılında %2,6 olantoplamşüphelileriçindekioran2013-2015 yılları arasında %6’nın üzerineçıkmıştır. Adalet Bakanlığı’nın Cum-huriyet Başsavcılıklarında ceza hük-mütaşıyanözelkanunlaruyarıncasonuçlanansoruşturmalardakişüphelilerhakkındaverilenkararlarailişkinverilerinegöresonbeşyıldatoplam116.804kişihakkında2911sayılı Toplantı veGösteri YürüyüşüKanunu’namuhalefetten yasal işlem yapılmıştır.Hakkındayasalişlembaşlatılan34.497kişi(yaklaşık%30)hakkındakovuşturmayayerolmadığıkararıverilmiştir.Verileregöre2011yılındaşüphelilerin%28,2’si,2012yılında%32’si,2013yılındaise%28,9’u,2014yılında%34,3’ü2015yılındaise%25,4’ühakkındakovuşturmayayerolmadığınakararı verilmiştir.Tablodakidikkat çekici veri ise 2015yılındasavcılıklarcaverilen“soruşturmayagerekolmadığı”kararlarıoranındaazalmave“kamudavasıaçılması”kararlarıoranındakiartıştır.

Tablo Adalet Bakanlığı istatistiklerinden hazırlanmıştır.

CUMHURİYET BAŞSAVCILIKLARINDA 2911 SAYILI KANUN SORUŞTURMALARDAKİ ŞÜPHELİLER HAKKINDA VERİLEN KARARLARIN DAĞILIMI *

YILLAR KANUN NO

KARAR TÜRÜ

KOVUŞTURMAYA YER OLMADIĞI

KARARI VERİLENORAN %

KAMU DAVASI AÇILAN

ORAN % DİĞER KARARLAR ORAN % TOPLAM

2011 2911 4.599 28,2 9.717 59,7 1.967 12,1 16.283

2012 2911 5.487 32,0 9.196 53,7 2.454 14,3 17.137

2013 2911 7.492 28,9 15.896 61,2 2.577 9,9 25.965

2014 2911 8.971 34,3 13.370 51,1 3.810 14,6 26.151

2015 2911 7.948 25,4 19.274 61,6 4.046 12,9 31.268

TOPLAM 34.497 67.453 14.854 116.804

Giriş

*ButabloAdaletBakanlığıyıllıkistatistiklerindenhazırlanmıştır.

Mahkemelerce,sonbeşyıldaTGYK’yamuhalefetgerekçesiylehakkındadavaaçılan82.924kişiden27.278’ibeaat,7.408kişihakkındaisemahkumiyetkararıverilmiştir.Haklarındaberaatkararıverilenlerinortalamaoranıyaklaşık%33’tür.

2911 SAYILI KANUN ŞÜPHELİ SAYISININ TÜM ŞÜPHELİLER İÇİNDEKİ ORANI

Mahkemelerce 2911 Sayılı Kanun Uyarınca Verilen Karar Dağılımları TÜRKİYE (2011-2015)

Yıllar Mahkumiyet Oran% Beraat Oran%

Yetkisizlik, Görevsizlik Birleştirme ve Başka Birime Aktarma Oran%

Hükmün Açıklan- masının Geri Bırakılması

Oran%Hüküm Verilmesine Yer Olmadığı

Oran% Diğer Oran% Toplam

2011 1.703 18,8 3.459 38,2 0 0 0 0 0 3.892 43 9.054

2012 1.879 13,2 5.067 35,6 2.028 14,3 2.797 19,7 53 0,4 2.397 16,9 14.221

2013 1.684 7,2 3.965 17 3.097 13,3 2.392 10,3 74 0,3 12.083 51,9 23.2952014 664 3,1 8.478 39 7.542 34,7 1.174 5,4 13 0,1 3.879 17,8 21.7502015 1.478 10,1 6.309 43,2 2.442 16,7 1.725 11,8 26 0,2 2.624 18 14.604

Toplam 7.408 27.278 15.109 8.088 166 24.875 82.924

12

SavcılıkvemahkemekararlarınailişkinikitablobirlikteyorumlandığındasonbeşyıldaTGYKkapsamındahakkındayasalişlembaşlatılankişilerinyaklaşık%30’ununsav-cılıkkararlarıile%33’ününisemahkemekararlarıileherhangibirsuçişlemediğihaldehaklarındayasalişlemyapıldığıortayaçıkmaktadır.Oldukçayüksekolanbuoranlarilkbakıştaolumlubirdurumuyansıtırgörünmektedir.Ancakaynızamandagösterihakkınamüdahalelerdekikeyfiliğigöstermektevesıklıklayasalişlemyapılmasıyurttaşlarüzerin-degösterihakkınıkullanmakbakımındancaydırıcıetkiyeyolaçabilmektedir.

MetodolojiEşitHaklar İçin İzlemeDerneği (ESHİD), toplantı ve gösteri özgürlüğü hakkını Ekim2015’tenberiizlemektedir.İzlemeveraporlamaçalışmasıTürkiyemevzuatındatoplantıvegösterihakkınailişkinmevzuatıuluslararasıstandartlaragöredeğerlendirmek,uygu-lamadakarşılaşılanihlallerveayrımcılığısaptamaküzereyapılmıştır.Elbetteasılhede-fimizbudurumanalizininyasayapıcılarileilgilikamuotoritelerineyolgöstericiolması, toplantı ve gösteri özgürlüğü ile ilgilimevzuatın demokratik standartlara kavuşmasıbarışçılgösterihakkınınherkestarafındanözgürcekullanılabilmesidir. Burapor1.10.20105-10.11.2016döneminikapsamaktadır.Altınıözellikleçizmekis-terizkirapordayeralanbilgilerulaşabildiğimizsınırlıverilerinanalizinikapsamaktadır.İzlemeveraporlamaçalışmasıyapansivil toplumörgütlerininönemliproblemiveriyeulaşmaktır.Hakeksenlisistematik istatistiktoplanmaması izlemeçalışmalarınınsınırlıaraçlarlayapılabilmesineyolaçmaktadır. Burapor;yazılıulusalveyerelbasıninternetmedyası,AdaletBakanlığıistatistikleri,milletvekilleri tarafındanmecliste verilen soruönergeleri, yerelmahkemelerce verilenkararlar,AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi(AİHM)kararları,KamuDenetçiliğiKurumukararlarınıntaranmasıve ilgilikamukuruluşlarınayapılanbilgiedinmebaşvurularınadayanmaktadır. Çalışmanın sürdüğü bir yıl boyuncaAdana, Batman ve Trabzon barolarının ilgilikomisyonlarındanhukukçular,siviltoplumörgütlerivesendikalardanoluşanizlemeağınitelikselveritoplanması içinfaaliyetyürütmüştür.Toplantıvegösterilerindüzenleyi-cilerivekatılımcılarıhakkındaaçılanidariveadlisoruşturmalarhakkındakiverilerbuşekildetoplanmıştır.ToplananverilerSPSSprogramında2015yılıEkim,Kasım,Aralıkaylarıverilerive2016yılı1Ocak-10Kasımverileriolarakayrıayrıanalizedilmiştir. Medyadaneldeedilenverilermümkünolduğuncabaşkakaynaklardandoğrulanma-yaçalışılmıştır.Ancaktemelkaynağınmedyataramasınadayanmasısebebiyleçoğunluk-lamüdahalegerçekleşen toplantıvegösteriyürüyüşleri tespit edilebilmiş,gerçekleşenveyadahaplanlamaevresindeengellekarşılaşanetkinliklereilişkinsistematikveritop-lanamamıştır.Budurumbiryandanbürokratikengellerincaydırıcıetkisiniveayrımcıveyakeyfiuygulamanınkapsamınıortayakoymayaengelolurkendiğeryandanhiçbirengellemeilekarşılaşmadangerçekleşentoplantıvegösterilerinbilgisineerişmeyizorlaş-tırmaktadır.Milletvekilleritarafındaverilensoruönergelerivebunlaraverilencevaplarilebilgiedinmebaşvurularıbuzorluğuaşmakiçinkullanılmayaçalışılmıştır. ESHİD,buçalışmakapsamındaSivilToplumİçinÖrgütlenmeToplantıveGösteriHak-kıKılavuzuhazırlamışveyayınlamıştır.İzlemedönemiboyunca@toplantigosterihesabıüzerindenhemsosyalmedyaizlemesiyapılmışhemdeihlalbulgularınıgörünürkılmayaçalışılmıştır. Toplantıvegösterihakkına ilişkinönemlisorunalanlarındanbiriolanmekanya-saklarıkonusundaYrd.Doç.Dr.BerkeÖzençvemevzuatınAİHMiçtihatlarıylauyumukonusundaAv.BaharBostanraporumuzamakaleleriylekatkıdabulunmuştur.


13

Mekân Yasaklarının Anayasa’ya ve İHAS’a Aykırılığı Sorunu10

Berke Özenç*

Toplantıvegösteriyürüyüşüözgürlüğününkorumaalanındayeralantemelöğelerdenbiri,mekânın ve zamanın, özgürlüğükullanmak isteyen bireyler tarafından seçilmesi-dir.Mekân,hemözgürlüğünkullanımınayolaçanolayla ilgisi,hemdebuözgürlüğünkamuoyuyaratmaişlevibakımındanönemtaşır.BuişlevgerekKıtaAvrupası,gerekseAnglosaksonhukuksistemleriiçerisindekiyüksekyargıorganlarıtarafındandavurgu-lanmıştır.ÖrneğinFederalAlmanyaAnayasaMahkemesi,toplanmaözgürlüğününbirey-leraçısından“organizasyonunmekân,zaman,tarzvebiçiminiözerkbirşekildebelirlemehakkınıgüvencealtınaaldığını”11ifadeetmiştir.BirleşikDevletYüksekMahkemesiise,kamusalmekânlarıntoplanmaözgürlüğüneaçıklığınıtemelbirilkeolarakkabuletmiştir: “Sokakveparkkategorisinegirenmekânlar;kadimdenbuyanakamununkullanı-mınaaçıkolagelmiştirveinsanlıkhafızasınınhatırladığızamanlarınöncesindenitibarentoplanma,yurttaşlararasındadüşüncelerinpaylaşılmasıvekamusalmeselelerintartışıl-masıamaçlarıylakullanılmıştır.Sokaklarınvekamusalmekânlarınbutarzkullanımı,An-tikzamanlardanbuyanayurttaşlarınayrıcalık,dokunulmazlık,hakveözgürlüklerininbirparçasınıoluşturmuştur.”12

Benzerbiryaklaşım,AvrupaGüvenlikveİşbirliğiTeşkilatı(AGİT)veAvrupaKonse-yibünyesindehazırlanan“Barışçıl Toplanma Özgürlüğüne Dair Temel İlkeler”dedegözeçarpar.Türkiye’ninAGİT’eveAvrupaKonseyi’neüyeolması,hukukuüretenveuygula-yanulusalmakamlararehberliketmesiiçinhazırlanan13bumetninöneminiarttırmakta-dır.Kamusalmekânlardatoplanmaözgürlüğününkullanımının,enazticarifaaliyetleryadayayavearaçtrafiğininsürdürülmesikadarmeşruolduğununifadeedildiğimetinde,14 devletlerin,pozitifyükümlülükleriuyarınca,toplantıvegösterilerin,düzenleyicilertara-fındantercihedilenmekânlardayapılmasınısağlayacakdüzenlemevetedbirlerihayatageçirmesigerektiğivurgulanmaktadır.15

Temelİlkelerdevurgulananbirbaşkahusus,sınırlandırmarejiminindüzenlenmesiveuygulanmasındaölçülülükilkesininesasalınmasıyükümlülüğüdür.Ölçülülükilkesi-ningereğiolarakkamuotoriteleri,gerçekleştirdiklerimüdahalelerde,hedeflenenamacaulaşmakiçinözgürlüğüenazsınırlandıranyöntemikullanmalıdır.16Bukapsamda,kamuotoritelerinin,toplantıyadagösterilerinniteliğiniköktenbirşekildedönüştüren,örne-ğinbunlarışehrindahaazmerkeziyerlerineyönlendireneylemyadaişlemleriölçülülükilkesineaykırıolur.Ayrıcabelirlibirzamanyadamekândakitümgösterilerinyasaklan-masıdaherbirolayınspesifikkoşullarınıgözönünealmavedeğerlendirme imkânınıortadankaldırmasınedeniyle,yineölçülülük ilkesineaykırıdır.Sonolarak, toplantıvegösterileri,merkeziyadaücraolsun,belirlibirgüzergâhvemekânlasınırlandırandü-zenleyici işlemlerdeözgürlüğün iletişimsel işleviniciddiolarakzedelediği için,karineolarak(primafacie)toplanmaözgürlüğününihlalinenedenolur.17Buörnekler;biryan-dantoplanmaözgürlüğününmekânlaolanbağınıortayakoyarkendiğeryandankamu

10 Buçalışma,şumakaledenderlenerekgüncellenmiştir:BerkeÖzenç,“Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Özgürlüğü ve Mekân Yasakları”,İÜHFM,Cilt:74,Sayı:2,2015,s.87-134.

* Yar.Doç.Dr.,Türk-AlmanÜniversitesi11 BVerfGE69,315,14.05.1985,(C.I.2.b),s.342.12 Haguev.CommitteeforIndustrialOrganization,307U.S.496(1939),s.515-516.13 VeniceCommision,OSCE/ODIHR,GuidelinesonFreedomofPeacefulAssembly,2.bs,2010,s. 10.14 Aynı Eser,s.17,§3.2.15 Aynı Eser,s.15,§2.2.16 Aynı Eser,s.39,§39-40.17 Aynı Eser,s.39-40,§40,43.

14

otoritelerinin,sınırlandırmarejiminindüzenlenmesiveuygulanmasındasahipolduklarıtakdirpayının,özelliklemekânseçimineyönelikmüdahalelerdenekadardarolduğunugözlerönüneserer.

1. Türkiye’deki Mekân Yasaklarının Kanuni DayanaklarıTürkiye’de toplanma özgürlüğüne dair kanuni çerçeve, 2911 sayılı Toplantı veGöste-ri Yürüyüşleri Kanunu18 ve bu kanunun uygulanmasına dair yönetmelik19 tarafındançizilmiştir.Toplanmaözgürlüğününkorumaalanı içindeyeralanmekânseçimihakkı,Kanun’un22.maddesindeyeralanmutlakmekânyasaklarıve6.maddesindemülkiamir-leretanınanyervegüzergâhbelirlemeyetkisiilesınırlandırılmış,dahadoğrubirifadeileadetaortadankaldırılmıştır. 22.maddedeyeralanmutlakyasaklar;genelyolları,şehirlerarasıkarayollarını,park-ları,mabetleri,kamuhizmetigörülenbinavetesislerivebunlarıneklentileriniveTürkiyeBüyükMilletMeclisi’nebirkilometreuzaklıktakialanıkapsamaktadır.Bumekânlardı-şındaneredetoplantıvegösteridüzenlenebileceğinibelirlemeyetkisi,6.maddeuyarınca,münhasıranmülkiamireaittir.6.maddeyegöremülkiamirolanvaliyadakaymakamın,yervegüzergâhbelirlerken,çeşitlisiviltoplumkuruluşlarındangörüşalmasıgerekmeklebirlikte,bugörüşlersadecetavsiyeniteliğindedir,bağlayıcıdeğildir.Öteyandan6.mad-dede,mülkiamirlerinmekânvegüzergâhbelirlerkendikkatealmalarıgerekenüçölçütöngörülmüştür:kamudüzeninivegenelasayişibozmamavevatandaşlarıngünlükyaşa-mınızorlaştırmama. Kanun’un23.maddesinegöre,mutlakyasaklarkapsamınagirenmekânlardâhilindeyadamülkiamirlercebelirlenenmekânlardışındayapılanhertürlütoplantıvegösteri,barışçıllıkbaştaolmaküzere,başkaherhangibirölçütdikkatealınmadan“kanunaaykırı”halegelmektedir.Kanun’un24.maddesinegörede“kanunaaykırı” toplanmalarınkol-lukkuvvetlerincedağıtılmasıgerekmektedir.20Ayrıca28.maddeyegöre“kanunaaykırıtoplantıveyagösteriyürüyüşleridüzenleyenveyayönetenlerlebunlarınhareketlerinekatılanlar,fiildahaağırbircezayıgerektirenayrıbirsuçteşkiletmediğitakdirdebiryılaltıaydanüçyılakadarhapiscezası ilecezalandırılır.”Uygulamada,İstanbulveAnka-raörneklerindeolduğugibi, toplanmaözgürlüğüneaçık sınırlı sayıdamekânınvalilikkararıylabelirlenmesi,neredeyse tüm toplantıvegösterilerikanunaaykırıbir statüyesokmaktadır.Dolayısıylapolismüdahalesineveardındancezayargılamasınadekgidensürecintemelindemekânyasaklarınınbulunduğusöylenebilir.

2. Mekân Yasaklarının Anayasal Dayanağının OlmamasıBunoktada ilkolarakaltı çizilmesigerekenhusus,mülki amirlere tanınanyervegü-zergâhbelirlemeyetkisinin,1982Anayasası’nın34.maddesineaykırıolduğudur,çünkü2001anayasadeğişikliklerininardındanbuyetkininanayasaldayanağıortadankalkmış-tır.Anayasa’nın34.maddesininorijinalmetninde“Şehirdüzenininbozulmasınıönlemekamacıylayetkiliidarîmerci,gösteriyürüyüşününyapılacağıyervegüzergâhıtespitede-bilir”hükmüyeralmaktaydı.21Anayasa’yasonşekliniverenMilliGüvenlikKonseyiAna-yasaKomisyonu’nunraporunda,yervegüzergâhıbelirlemeyetkisinin,34.maddeye“özel sınırlama sebebi”olarakişlendiğiaçıkçabelirtilmişti.22Dolayısıyla34.maddedekibu“özel”

18 ToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunu,KanunNo:2911,ResmiGazete:8.10.1983,Sayı:18185.19 Toplantı veGösteriYürüyüşleriKanunununUygulanmasınaDairYönetmelik,ResmiGazete: 8.8.1985, Sayı:

18836.20 Madde24–“…[A]mir,topluluğaKanunauyularakdağılmalarını,dağılmazlarsazorkullanılacağınıihtareder.

Toplulukdağılmazsazorkullanılarakdağıtılır.”21 ResmiGazete,9.11.1982,Sayı:17863,s.9-10.22 Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Tasarısının Danışma Meclisince Kabul Olunan Metni ve Milli Güvenlik Konseyi

Anayasa Komisyonu Raporu,s.70.


15

sınırlama sebebinin2001değişikliği ilekaldırılmasıvedahadaönemlisi sınırlandırmarejiminidüzenleyen13.maddeye,özgürlüklerin“yalnızcaAnayasanınilgilimaddelerin-debelirtilen[özel] sebeplere bağlı olarak”sınırlandırılabileceğihükmününeklenmesiylebirlikte,2911sayılıKanun’dakiyervegüzergâhbelirlemeyetkisininanayasayaaykırılığıaçıkbirhalalmıştır.Anayasa’dayeralanözelsınırlamasebeplerinedayanarakyürürlüğekonanyasahükümlerinin,özelsınırlamasebeplerikaldırıldıktansonradahianayasayauygunolduğunuilerisürmek,AnayasaKoyucu’nunbaşlangıçtaortayakoyduğuiradeyi,2001değişikliğininamacını23vebudeğişikliklerinşekillendirdiğianayasamaddelerininlafzını vegenel sistematiğiniyok sayma sonucunudoğurur. Fakat aradangeçen süreçiçerisindekanunkoyucu,anayasaldayanağıortadankalkanyervegüzergâhbelirlemeyetkisini2911sayılıKanun’danhalençıkarmamıştır. Bunoktadavurgulanmasıgerekenbirdiğerhusus;yervegüzergâhbelirlemeyet-kisininyadamutlakmekânyasaklarınınAnayasa’nın34.maddesininyürürlüktekiha-lindevarlığını koruyan “kamudüzeni”yada “milli güvenlik” sebeplerinedayanarakmeşrulaştırılamayacağıdır,çünkühemmutlakyasaklarhemdemülkiamirlerinkanunuuygulamaşekli,özgürlüklerinanayasalgüvencesiolanölçülülükilkesiniveözedokun-mayasağınıihlaleder.

3. İHAS ve İHAM İçtihatlarının BağlayıcılığıÖlçülülükilkesiaçısındanyapılacakbirdeğerlendirmede,Türkiye’dekikamumakamla-rınıbağlayıcıniteliktekiİnsanHaklarıAvrupaMahkemesi(İHAM)içtihadıönemtaşır.Anayasa’nın90.maddesinin5.fıkrasınagöre,24uluslararasıinsanhaklarısözleşmeleriileulusalkanunlarınçatışmasıhalinde,sözleşmehükümleriesasalınır.AnayasaMahkemesi(AYM),bufıkrauyarınca,İnsanHaklarıAvrupaSözleşmesi(İHAS)hükümleriileçatışankanunhükümlerininuygulanmakabiliyetininortadankalktığınıaçıkçaortayakoymuşvebutespityerleşikbiriçtihathalinegelmiştir.25AYMyineaynıkararda,İHAS’ın,İHAMiçtihadıvasıtasıylasomutlaşanbirmetinolduğunadaişaretederek,İHAM“içtihadının,uyuşmazlığınkararabağlanmasındanazaraalınması”gerektiğinivurgulamıştır.26Buiç-tihatuyarınca,İHASileçatışanvebunedenleuygulanmakabiliyetiniyitirenbirkanunadayanarakgerçekleştirilendüzenleyiciyadabirelişlemleranayasayaaykırıhalegelir,çünkübirtemelhakyadaözgürlüğeyöneliksınırlamanıngeçerlibirkanunadayanma-sıgerekir.Dolayısıyla2911sayılıKanun’unİHASileçatışanhükümlerininuygulanmakabiliyetibulunmadığıgibi,mekânadairdüzenlemeleryapmayetkisinindeİHAMiçti-hatlarıylauyumluolarakyorumlanmasıgerekir.NitekimAYMdeyakındönembireyselbaşvurukararlarındatoplanmaözgürlüğünü,İHAMiçtihatlarındaortayakonangenelilkeler çerçevesinde incelemiş ve bu genel ilkeleri kararlarına aynen yansıtmıştır.27

23 34.maddedeyapılandeğişikliğingerekçesişuşekildedir:“ToplantıvegösteriyürüyüşüdüzenlemehakkıvesınırlarıAvrupa İnsanHakları Sözleşmesineuygunolarakyenidendüzenlenmektedir.”Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Teklifi ve Anayasa Komisyonu Raporu(2/803),Dönem:21,YasamaYılı:3,Sırasayısı:737.

24 Madde90/5-Usulünegöreyürürlüğekonulmuştemelhakveözgürlüklereilişkinmilletlerarasıandlaşmalarlakanunlarınaynıkonudafarklıhükümleriçermesinedeniyleçıkabilecekuyuşmazlıklardamilletlerarasıandlaş-mahükümleriesasalınır.

25 “Anayasa’nın90.maddesininbeşincifıkrasıuyarınca,sözleşmelerhukuksistemimizinbirparçasıolup,kanunlargibiuygulanmaözelliğinesahiptir.Yineaynıfıkrayagöre,uygulamadabirkanunhükmüiletemelhakveözgür-lüklereilişkinolansözleşmehükümleriarasındabiruyuşmazlığınbulunmasıhalinde,sözleşme hükümlerinin esas alınması zorunludur.Bukuralbirzımni ilga kuralıolup,temelhakveözgürlüklereilişkinsözleşmehükümleriyleçatışankanunhükümlerininuygulanma kabiliyetini ortadan kaldırmaktadır.[U]yuşmazlığıkararabağlayandere-ceMahkemelerinin,AİHSvediğeruluslararasıinsanhaklarıantlaşmalarıileçatışan…[k]anun…maddesinika-rarlarınaesasalmayarak,başvurukonusuuyuşmazlıkaçısındanAnayasa’nın90.maddesiuyarıncauygulanmasıgerekenuluslararasısözleşmehükümlerinidikkatealması[gerekir].”AYM,2013/2187, 19/12/2013,§44-45.Ayrıncabkz.AYM,2013/4439, 6/3/2014, §39; 2013/5447, 16/10/2014, §47;2014/5836, 16/4/2015, §44.

26 AYM,2013/2187, 19/12/2013,§44-45.27 AYM,2013/2394, 25/3/2015,§45-54;2013/3924, 6/1/2015,§115-124.

Mekân Yasaklarının Anayasa’ya ve İHAS’a Aykırılığı Sorunu

16

4. İHAM ve Toplanma ÖzgürlüğüİHAM, toplanma özgürlüğünü, ifade özgürlüğü ile birlikte ele alır ve bu iki özgürlükarasındakiilişkiyedikkatçeker.28Buikiözgürlük,temelhakolmavasfınınyanısıra,de-mokratik toplumun temelleri29 ve enüstün değerleri30 arasında yer alır. Şiddete ya dademokratikilkelerinreddineyöneleneylemlerdışında;şokedici,kabuledilemezyadabelirlibiranlayışagöregayrimeşrugözükengörüşvesözlerindilegetirildiğitoplanmaveifadeözgürlüğükullanımlarını,önleyiciniteliktekigenelyasaklarilebastırmayaça-lışmak,demokrasiyezararverirvehattaonutehlikeyeatar.31Budoğrultuda toplanmaözgürlüğü,bireyiyalnızcakamuotoritelerininkeyfimüdahalelerinden32yadadolaylısı-nırlandırmalarındankorumaz;33otoritelerin,özgürlüğünetkinbirşekildekullanılmasınısağlamayayönelikpozitifyükümlülüklerinidekapsar.34

1982Anayasası’nın34.maddesindetoplanmaözgürlüğühakkınınizinsisteminebağ-lanamayacağıgüvencealtınaalınmışve2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanu-nudabudoğrultudayalnızcabildirimyükümlülüğüöngörmüştür.İHAM’ın,bildirimyü-kümlülüğükapsamındageliştirdiğiiçtihat,mekânadairkısıtlamalarındeğerlendirilmesiaçısındandaönemtaşır.İHAM’agörebildirimyükümlülüğününamacı,birtoplanmanınsorunsuzbirseyirizlemesiiçingerekenmakulveuygunönlemlerinidarimakamlarta-rafındanalınabilmesini sağlamaktır; buamacındışına çıkılmasıhalinde,hakkınözünedokunulmuşolur.35NitekimMahkeme’ninbuamacauyguntedbirolarakverdiğiörneklertrafiğinakışınındüzenlemesivesağlıkpersonelininbulundurulmasıdır.36Diğerbirdeyiş-le,bildirimsistemininamacı“toplantınınyapılıpyapılmamasınakararvermekdeğil”,37 hakkınkullanımınıkolaylaştırmaktır.38

Bildirimyükümlülüğü,İHAM’ın,Türkiyealeyhineyapılanbaşvurularkapsamındageliştirdiğiözgünkavramla,özgürlüğünkullanımınayönelik“gizlibirengel”(hidden obs-tacle) olarak kullanılmamalıdır.39 FakatMahkemedaha sonra bu içtihadını geliştirerekyalnızca bildirim sisteminin değil, kamu otoriteleri tarafından, güvenliğin sağlanmasıadınayürürlüğekonanher türlüdüzenlemenin,gizlibir engeloluşturmamasıgerekti-ğinin altını çizmiştir.40 Yer ve güzergâhbelirlenmesineyönelikyetkininde aynı şekil-de,özgürlüğünkullanımıönündegizlibirengeledönüştürülmemesigerekir. İHAMbuilkedenhareketle, toplanmaözgürlüğününkullanılmasınısağlamayayönelikönlemlerialmayükümlülüğünün,bildirimkoşulukarşılanmasadahisüreceğini;yalnızcabildirimyükümlülüğüneuyulmamasının41yadabusüreçteyaşananherhangibirgecikmenin,42birgösterinindağıtılmasıiçintekbaşınayeterlibirgerekçeoluşturmayacağınıifadeetmiş-

28 Ezelin v. France,11800/85,26.4.1991,§37;Djavit An v. Turkey,20652/92,20.02.2003,§39;Schwabeand M.G v. Ger-many,8080/0,8577/08,01.12.2011,§98.

29 Djavit An v. Turkey,a.g.k.,§56;Taranenko v. Russia,19554/05,15.5.2014,§65.30 Stankov And The United Macedonian Organisation Ilinden v. Bulgaria,29221/95,29225/95,2.10.2001,§97.31 Stankov And The United Macedonian Organisation Ilinden v. Bulgaria, a.g.k., § 97;Gün and Others v. Tur-

key,8029/07,18.06.2013,§70.32 Djavit An v. Turkey,a.g.k.,§57.33 Makhmudov v. Russia,35082/04,26.7.2007,§64.34 Plattform“ÄrzteFür Das Leben”v. Austria,10126/82,21/06/1988,§32;Öllingerv.Austria,76900/01,29.06.2006,§35;

Djavit An v. Turkey,a.g.k.,§57.35 Sergey Kuznetsovv. Russia,10877/04,23.10.2008,§42.36 Oya Ataman v. Turkey,74552/01,05.12.2006,§38.37 OktayUygun,DevletTeorisi,12LevhaYayıncılık,2014,s.659.38 OlgunAkbulut,“Toplantı ve Örgütlenme Özgürlükleri”,İnsanHaklarıAvrupaSözleşmesiveAnayasa,Editör:

Sibelİnceoğlu,Beta,2013,s.387.39 Oya Ataman v. Turkey,a.g.k.,§38;Balçık and Others v. Turkey,25/02,29.11.2007,§49;Nurettin Aldemir and

Others v. Turkey,32124/02,32126/02,32129/02,32132/02,32133/02,32137/02,32138/02,18.12.2007,§43;Akgöl And Göl v. Turkey,28495/06,28516/06,17/05/2011,§41;Samüt Karabulut v. Turkey,16999/04,27.1.2009,§35.

40 Berladir and Others v. Russia,34202/06,10.07.2012,§39.41 Bukta And Othersv. Hungary,25691/04,17.7.2007,§36-37.42 Sergey Kuznetsovv. Russia,10877/04,23.10.2008,§43.


17

tir.Ayrıcabarışçılbirgösteri,kuralolarak,cezaibiryaptırımtehdidinetabikılınamaz.43 Kısacası,ulusalmevzuataaykırıbirdurumunvarlığı,tekbaşına,toplanmaözgürlüğününsınırlandırılmasıiçinyeterlideğildir.44Mekânyasaklarınauymamakdahiçkuşkusuzbukapsamdadeğerlendirilmelidir.Buradatemelkriter,gösterininbarışçılniteliğininsür-mesidir.Mahkeme’yegörekamusalalanlardagerçekleştirilentoplanmalar,trafikakışınındadâhilolduğugünlükyaşamınaksamasınakaçınılmazolaraknedenolsada,kamuoto-riteleri,toplanmaözgürlüğününözününzarargörmemesiiçin,barışçıltoplanmalarınhertürlüsünebelirlibirhoşgörügöstermelidir.45

İHAMtarafındandevletindolaylısınırlandırmalarıhakkındaçizilenbuçerçeve,uy-gulamaaçısındanbüyükönemtaşırveözgürlüklehinebiryorumveuygulamanın,kamuotoritelerininyükümlülüğüolduğunuortayakoyar.BenzerbiryaklaşımıMahkeme’ningeliştirdiği “caydırıcı etki” (chilling effect) kavramında görmekmümkündür. Caydırıcıetki;toplanmaözgürlüğünedairulusalhukuktakisınırlandırıcıvecezalandırıcıhükümle-ringenişliğinedeniyleyadabarışçılolmasınarağmen,sadecebuhükümlereuyulmadığıgerekçesiylekanundışıilanedilentoplanmalarayönelikpolisşiddetivecezaiyaptırımlarsonucunda,bireylerinkorku,endişeyadaçekinceyaşamasıvebarışçılbirtoplanmayakatılmaktanimtinaetmesianlamınagelir.Barışçılbirgösterininyasaklanması,gösteriyekatılmakamacıylaseyahatetmek isteyenlere izinverilmemesi,gösterininşiddetkulla-narakdağıtılmasıvebirgösteriyekatılanlaradahasonra,hangiağırlıktaolursaolsunbircezaverilmesi,Mahkeme’yegörebucaydırıcıetkiyioluşturabilecekspesifikolaylardanbazılarıdır.46 Öyle ki bir toplanma, izin verilmeyerek kanuna aykırı bir statüye sokul-duktansonra,bunarağmentoplanmakisteyengöstericileremüdahaleedilmesevepoliseşliğindeyürüyüşsağlansabile,caydırıcıbiretkiortayaçıkar;çünkükanunaaykırıbireylemyapıyorolmanınyanısırabueylemin,olasıkarşıtgösterilerkarşısındakamuoto-ritelerininkorunmasındanyararlanmayacağınıbilmek,bireylerincesaretinikırar.47

İHAM’ınTürkiyedavaları bakımındandikkat çektiğihusus,özelliklebildirimyü-kümlülüğüvemekânyasaklarınauyulmamasınedeniylepolisşiddetivasıtasıyladağıtmaişlemlerininyarattığıcaydırıcıetkidir.Mahkeme,toplanmanınşiddetkullanılarakdağı-tılmasınınveardındanyaşanankovuşturmaveyargılamasüreçlerinin,bireylerin,benzertoplanmalarakatılmakonusundacesaretinikıracağınınaltınıçizmiştir.48Ayrıca,toplan-maözgürlüğününifadeözgürlüğüileolanbağıdikkatealındığında,katılımcılarayönelikyaptırımlar,toplanmanınkonusunuoluşturankamuyararınadairmeselelerinifadeedil-mesiaçısındandacaydırıcıbiretkidoğururveböylelikle,konununkamusaldüzlemdetartışılmasınısınırlar.49

5. İHAM Kararlarında Toplanma Özgürlüğü ve Mekân İlişkisiİHAM,Eva Molnar v. Macaristan veNosov v. Rusyakararlarında,toplanmaözgürlüğününamaçlarındanbirinin,kamusaltartışmalarınveprotestolarıngerçekleştirilmesiamacıylabir forum,diğer bir deyişlemekân sağlanması (secure a forum) olduğunuaçıkça ifadeetmiştir.50BununlabağlantılıolarakdaNosov veayrıcaBerladir v. Rusya kararlarında,göstericilertarafındanbelirlenmişbirmekânınyadazamanınkamuotoriteleritarafındandeğiştirilmekistenmesinin,özgürlüğebirmüdahaleoluşturacağınınaltınıçizmiştir.51Öte

43 Akgöl And Göl v. Turkey,a.g.k.,§43;Yılmaz Yıldız and Others v. Turkey,4524/06,14.10.2014,§46.44 Samüt Karabulut v. Turkey,a.g.k.,§35;Balçık and Others v. Turkey,a.g.k.,§49;Akgöl AndGöl v. Turkey,a.g.k.,§41;

Oya Ataman v. Turkey,a.g.k.,§39.45 Kudrevičius and Othersv. Lithuania,37553/05,26.11.2013,§82;DİSK and KESK v. Turkey,38676/08,27.11.2012,§29;

Bukta and Othersv. Hungary,a.g.k.,§37;Oya Ataman v. Turkey,a.g.k.,§39.46 Kasparov and Others v. Russia,21613/07,3.10.2013,§84.47 Baczkowski And Others v. Poland,1543/06,03/05/2007,§67.48 Nurettin Aldemir and Others v. Turkey,a.g.k.,§34.49 Schwabe and M.G v. Germany,a.g.k.,§116.50 Eva Molnar v. Hungary,10346/05,7.10.2008,§42;Nosov and Othersv. Russia,9117/0410441/04,20.2.2014,§55.51 Nosov and Othersv. Russia,a.g.k.,§52;Berladir and Others v. Russia,34202/06,10.07.2012,§47-51.


18

yandanMahkeme;üniversitekampüsleri,52kiliseler,53hastaneler,54parklar,55meydanlar,56 otobanlar57 ve daha pek çok kamusalmekânda yapılan gösterilerin dağıtılmasını, izinvebildirimprosedürlerineuyulmamışbileolsa,özgürlüğeyönelikbirmüdahaleolarakdeğerlendirmiş;buyaptırımlarıdemokratikbirtoplumdagereklilikölçütüneuygunluk-larıbakımındanincelemiştir.Çokfarklıniteliktekikamusalmekânlardagerçekleştirilentoplanmaların özgürlük kapsamında değerlendirilmesi, kamusal mekânların toplanmaözgürlüğüneaçıklığınınMahkemetarafındantemelbirilkeolarakkabuledildiğiniorta-yakoyar.İHAM’ınyakıntarihliTaranenko v. Rusyakararıisetoplanmaözgürlüğününkamusalbirmekândakullanımınayönelikolarakyalnızcamekânınniteliğineatıflayapı-lacakbirsınırlandırılmanın,İHASçerçevesindemeşrulaştırılmasınınnedenligüçoldu-ğunukavramakaçısındanönemlibirörnekoluşturur. Taranenko v. Rusyadavasınınkonusu;kırkkişilikbirgrubun,devletbaşkanınınpo-litikalarınıprotestoetmekamacıyla,güvenlikgörevlileriniiterekMoskova’dakibaşkanlıkbinasınagirip,kendilerinibirofisekilitlemeleri,ardındanBaşkan’ınistifasınayönelikbroşürlerfırlatıp,sloganatmaları,bueylemlersonucundapolisinolayyerinegelipmüda-haleetmesivegöstericileritutuklamasıdır.Protestocugruptayeralanbaşvurucu,yargı-lamasırasındabiryıltutuklukalmış,dahasonraüçyılhapiscezasınaçarptırılmış,fakatcezasıertelenmiştir.58 İHAM,birhükümetbinasındagerçekleşenolayhakkındaki ince-lemesine,ifadeözgürlüğünün,kamubinalarınıntümüne,örneğinhükümetvebakanlıkbinalarına,otomatikbirgirişhakkısağlamadığınıbelirterekbaşlamasınarağmen,59olayınkoşullarınıdikkatealarak,yaptırımınölçülülüğüüzerineyoğunlaşmışveSözleşme’ninihlaledildiğinehükmetmiştir.Mahkeme’yegöre,başvurucununeylemi,kamudüzeniadı-nabiryaptırımuygulanmasınıgerektirsedahi,olaysırasındahiçbirkamugörevlisininyaralanmamışolduğudikkatealındığında,60uzuntutuklulukvehapiscezasısüresi,ulaşıl-makistenenmeşruamaçlaorantılıdeğildir.Ayrıca,buağıryaptırım,başvurucuvediğerkişilerin,protestoeylemlerinekatılmamalarıyönündecaydırıcıbiretkioluşturur.61

İHAMbukararlarıyla,hükümetbinalarınınkapalıalanlarınıdahikamusalmekânolarakdeğerlendirerek,kamusalmekânlarıntoplanmaözgürlüğüneaçıklığıilkesiniteyitetmeklebirlikte,yakın tarihlibirbaşkakararında,düzenleyicivegöstericilerinmekânseçimi hakkının sınırlandırılabileceğini de kabul etmiştir.Mahkeme,Berladir v. Rusya kararında;Moskova’dakibirmeydandagerçekleştirilmekistenengösterinin,güvenliğinyanısıraaraçparkvetrafiğininveyayageçişininsağlanmasıgerekçeleriyle,yetkilima-kamlar tarafından ikikilometreuzaktabirbaşkameydanakaydırılmak istenmesinivebuna direnen göstericilerin gözaltına alınmasını ve ardından hafif idari para cezasınaçarptırılmasınıSözleşme’yeaykırıbulmamıştır.62

Toplanmaözgürlüğününkapsamıiçindeyeralanmekânseçimhakkınınsınırlandı-rılabilirolması,busınırlandırmadauyulmasıgerekenkriterlerinbelirlenmesinizorunlukılar.Bunoktadayapılabilecekilksaptama,toplanmaözgürlüğünündemokratikbirtop-lumdakiişlevinin,sınırlandırmasırasındakamuotoritelerininsahipolduğutakdirpayınıkısıtladığıdır.YukarıdaaktarıldığıüzereİHAM,demokratiktoplumunenüstündeğerle-rindenbiriolantoplanmaözgürlüğühakkınınözününkorunmasıadına,barışçılnitelikte-kihertürlügösteriye,otoritelerinbelirlibirhoşgörügöstermelerigerektiğinibelirtmiştir.

52 Açık and Othersv. Turkey,31451/03,13.1.2009.53 Cisse v. France,51346/99,9.4.2002.54 Yılmaz Yıldız and Others v. Turkey,4524/06,14.10.2014.55 Nosov and Othersv. Russia,a.g.k.;Hyde Park and Others v. Moldova,33482/06,31.3.2009.56 Ziliberberg v. Moldova,61821/00,04.05.2004,s.11;Makhmudov v. Russia,a.g.k..57 Kudrevičius and Others v. Lithuania,37553/05,26.11.2013.58 Taranenko v. Russia,19554/05,15.5.2014,§11.59 Aynı karar,§78.60 Aynı karar,§91.61 Aynı karar,§95.62 Berladir and Others v. Russia,a.g.k.,§30,56-62.


19

Mekânseçimi,buyükümlülükdikkatealınaraksınırlandırılmakistendiğindeisedemok-ratikbirtoplumdagereklilikkriterineuyulmalıdır.Bukriteruyarıncabirözgürlükancakbaskınbirsosyalihtiyacahizmetedenvebumeşruamacaulaşmakiçinölçülüolanbirsınırlandırmayatabitutulabilirvebusüreçtekamuotoritelerininortayakoyduğugerek-çelerin“ilgiliveyeterli”olmasıgerekir.63İfadeözgürlüğüyleilişkisidikkatealındığında,toplanmaözgürlüğüneyöneliksınırlandırmaölçütleridarbirşekildeyorumlanmalıveyapılansınırlandırmayayönelikihtiyaç,iknaedicibirşekildeortayakonmalıdır.64Ayrıcakamuyararınayöneliksiyasimeselelersözkonusuolduğunda,sınırlandırmayadairge-rekçelerdahadakuvvetliolmalıdır.65

Bu daralan takdir payı içerisinde kamu otoriteleri, toplanmanın sorunsuz bir şe-kildegerçekleşmesinisağlamakiçinmekânadairçeşitlidüzenlemeleryapabilir.İHAM,kamuotoriteleritarafındanalternatifbirmekânyadazamanönerilmesinin,tekbaşına,Sözleşme’yeaykırıolmayacağınıkabuletmektedir.66Fakatbuöneri,keyfibirşekildeya-pılamaz.Bunoktada,toplanmavegösterininamacınaulaşmasıaçısındanmekânınsahipolduğu önemya damekânın göstericiler için taşıdığı anlam ile kamudüzeninin veyabaşkalarınınhakveözgürlüklerininkorunması amaçları arasındabirdengenin, somutolayınkoşullarıçerçevesindekurulmasıgerekmektedir.NitekimMahkemeBerladirkara-rında,alternatifmekânönerisininözgürlüğüihlaletmediğisonucunuulaşırken,başvuru-cuların,mekântercihlerinedayanakolarak,otoritelertarafındanilerisürülengerekçelereağırbasangeçerlibirnedenortayakoyamadıklarınınaltınıçizmiştir.67DahaerkentarihliStankovkararındaisetoplanmaözgürlüğününihlalinitespitederken,otoritelertarafın-dan reddedilenyerve zaman tercihinin,başvurucularaçısından taşıdığıönemedikkatçekmiştir.68 Yakın tarihliDİSK ve KESK v. Türkiye kararında da aynı doğrultuda, esasolarakpolisşiddetinedeniyletoplanmaözgürlüğününihlaledildiğinekararvermeklebir-likte,değerlendirmesinde,1977yılındaki1Mayıskutlamalarısırasında37kişininöldüğüTaksimMeydanı’nın,butrajikolayınsembolühalinegeldiğineişaretetmiştir.69

Kamuotoriteleri;oldukçadarbirtakdirpayınasahipolduklarımekânayönelikmü-dahalelerinde,esasolarakkamudüzenivebaşkalarınınhakveözgürlüklerineatıfyap-maktadır.BunoktadaİHAM,herikimeşruamacındatoplanmaözgürlüğünündemok-ratik toplumdaki önemini dikkate alan bir yaklaşımla yorumlanması ve uygulanmasıgerektiğine işaret eder. Toplanma özgürlüğünün niteliğinden kaynaklanan kaçınılmazsonuçlar,kamudüzenininbozulduğuyadaüçüncükişilerinözgürlüklerininsınırlandı-rıldığıanlamınagelmez.Kamusalmekânlardagerçekleştirilenhertoplanmayadagöste-rinin,günlükyaşamıvetrafiğibelirlidüzeydeaksatmasıdoğaldır.70Dolayısıylagürültü71 vetrafiğinaksatılması72gibigerekçelerözgürlüğemüdahaleiçinyeterlideğildir.Ayrıcasoyutniteliktekitehlikevegüvenlikvarsayımlarıiletoplanmaözgürlüğüsınırlandırıla-maz.ÖrneğinMahkeme,Moskova’dakikitleselgösterilereyönelikteröristeylemlerya-pılacağınadair“çeşitlikaynaklardan”eldeedilenbilgileredayanılarakbirtoplanmanınyasaklanmasınıkeyfiolaraknitelendirmişveihlalkararıvermiştir.73Öteyandankamuotoriteleri, toplanmanın içerik ve yöntemine dair öznel değerlendirmeleri de sınırlan-

63 Taranenko v. Russia,a.g.k.,§74;Schwabe and M.G v. Germany,a.g.k.,§111;Patyi and Others v. Hungary,5529/05,7.10.2009,§39.

64 Osmani and Others v. Former Yugoslav Republic of Macedonia,50841/99,11.10.2001,s.16;Galstyan v. Armenia,26986/03,15.11.2007,§114.

65 Berladir and Others v. Russia,a.g.k.,§44.66 Primov and Others v. Russia,17391/06,12.6.2014,§122.67 Berladir and Others v. Russia,a.g.k.,§56,58.68 Stankov And The United Macedonian Organisation Ilinden v. Bulgaria,a.g.k.,§109.69 DİSKandKESKv.Turkey,a.g.k.,§31.70 Oya Ataman v. Turkey,a.g.k.,§38;Sergey Kuznetsovv. Russia,a.g.k.,§44;Yılmaz Yıldız and Others v. Turkey,

a.g.k.,§45.71 Galstyanv.Armenia, 26986/03, 15.11.2007, § 116.72 Patyi and Others v. Hungary,a.g.k.,§42.73 Makhmudov v. Russia,a.g.k.,§32,71-73.


20

dırmanıngerekçesiolarakkullanamaz.Birgösteriiçinsadecebirgününyeterliolacağı74 yadagösterideprotestoedilmekistenenkonuhakkındaidarisoruşturmanınsonuçsuzkalmasınedeniyle,bukonuhakkındatoplanmayapmayagerekolmadığıgibinedenle-redayanaraktoplanmaözgürlüğüsınırlandırılamaz.75BuhususlarınyanısıraMahkeme,toplanmaözgürlüğünedairönemlibirkararında,gerçekyadavarsayımsalbirkamuhis-siyatınıngereklerini tatminetmekadına,özgürlüklerinsınırlandırılmasının,baskınbirsosyalihtiyacınkarşılanmasıolarakasladeğerlendirilemeyeceğinivurgulamıştır.76

6. Ölçülülük İlkesi Açısından Mekân YasaklarıKamusalmekânlarıntoplanmaözgürlüğüneaçıklığıvebumekânlarayöneliksınırlandır-maların,herbirtoplanmanınsomutözellikleridikkatealınarak,ölçülülükilkesineuygunbirşekildegerçekleştirilmesigerektiğinedairikitemelilkeüzerineinşaedilmişİHAMiç-tihadı,toplantıvegösteriyürüyüşünedairmutlakmekânyasaklarıveidariamirlere,yervegüzergâhbelirlemekonusundatanınanadetasınırsızyetkininİHAS’aveAnayasa’yaaykırılığınıgözlerönüneserer. İlkolarak;2911sayılıKanun’un22.maddesinegöremutlakolarakyasaklımekânkategorisinegirengenelyollar,şehirlerarasıkarayolları,parklar,mabetler,kamuhizmetigörülenbinave tesislerivebunlarıneklentileri, İHAMiçtihadıuyarınca toplanmaöz-gürlüğününkullanılabileceğikamusalmekânlardır.İHAM,parklarınkategorikolarak(a prori)kitleselgösterilereuygunbirerkamusalmekânolduğunuifadeetmiş;77birkilisedegerçekleştirilenprotestoeylemineyönelikpolismüdahalesinedairdeğerlendirmesinde,mekânınuygunolmamasınıdeğil,protestoeylemininikiayıaşansüresinidikkatealmış;78 çiftçilerin,üçotoyolgüzergâhınıprotestoamacıylatrafiğekapatmalarınedeniylealdıkla-rıcezaları,ölçüsüzolduğugerekçesiyleSözleşme’yeaykırıbulmuş79veyukarıdaaktarıl-dığıüzere,Moskova’dakibaşkanlıkbinasındagerçekleştirilenprotestoeylemineverilenhapiscezasınındayineölçüsüzlüknedeniyle,Sözleşme’yiihlalettiğinehükmetmiştir.80 Kısacası,TBMMçevresiharicinde,ToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunu’ndayeralanmutlakyasakların,İHAS’aaçıkçaaykırıolduğuhalihazırdatespitedilmiştir.Dolayısıylasözkonusuyasakların,Anayasa’nın90.maddesinin5.fıkrasıveAYM’niniçtihadıuyarın-ca“uygulanmakabiliyeti”bulunmamaktadır.Buyasaklaradayanarakgerçekleştirilenhertürlüişlemkanunidayanaktanyoksunolduğuiçinanayasayaaykırılıkteşkileder. Mutlakyasaklarlaaynıetkiyidoğurmasıbakımındanönemtaşıyan,mülkiamirle-rinyervegüzergâhbelirlemeyetkiside,kapsamı,uygulanışıvesonuçlarıbakımındanİHAS’ta öngörülen sınırlandırma rejimine aykırıdır. Söz konusu yetkinin kapsamınınİHAS’aaykırılığıilkolarak,sınırlandırmaölçütlerininniteliğindenkaynaklanır.Özellikle“vatandaşlarıngünlükyaşamınızorlaştırmama”ölçütünedayanarakgerçekleştirileceksı-nırlandırmalar-kuralolarak-İHAS’ınihlaledilmesineyolaçar.İHAM,toplanmavegös-terilerin,kaçınılmazolarakgünlükyaşamıetkilediğinibelirtmektevetrafikyadagürültügibigerekçelerintoplanmaözgürlüğününsınırlandırılmasıiçinyeterliolmadığınıvurgu-lamaktadır.Burada,barışçıltoplanmanınhertürlüsünehoşgörügöstermeyükümlülüğübelirleyicihalegelmektedir. Öteyandankamudüzenivegenelasayişinkorunmasıgerekçesinedayanılsadahi,Türkiye’dekiuygulanmaşekliyleyervegüzergâhayönelikkısıtlamalarölçülülükilkesiniihlaletmektedir,çünkübuyetki,somutbirtoplanmayadaprotestoeylemineyönelikbirtedbiralınmasıamacıyladeğil, sınırsızsüreylegeçerli,önleyicibiryasaklamaşeklinde

74 Hyde Park and Othersv. Moldova(No.4),18491/07,04/2009,§53.75 Primov and Others v. Russia,a.g.k.,§135-138.76 Vajnai v. Hungary,33629/06,8.7.2008,§57.77 Nosov and Othersv. Russia,a.g.k.,§130.78 Cisse v. France,a.g.k.,§50-54.79 Kudrevičius and Othersv. Lithuania,a.g.k.,§80-84.80 Taranenko v. Russia,a.g.k.,§95.


21

kullanılmaktadır.İHAM’agörebirsınırlandırmanındemokratikbirtoplumdagereklilikkriterinikarşılayabilmesiiçinölçülüolması,diğerbirifadeylemeşrubirkamusalmenfaa-tikorumakiçinözgürlüğüenazdüzeydekısıtlayacakyönteminseçilmesigerekir.Tümbusüreçte,kamuotoritelerininsoyuttehlikeyadadüzenvarsayımlarıylahareketetmemesi,toplanmaözgürlüğününöneminidikkatealarak,sınırlandırmaiçin iknaedicivegüçlügerekçelerortayakoymasıveherhalükardasınırlandırmaölçütlerinidaryorumlamasıgerekir.Dolayısıylaancakistisnaiolarakvebelirlibirsüreiçinbirmekânıntoplanmaöz-gürlüğünekapatılmasıdurumundaİHAS’auygunluktansözedilebilecekken,tamtersine,toplanmayaaçıkmekânlarınistisnaiolarakbelirlenmesi,kamusalmekânlarıntoplanmaözgürlüğüneaçıklığıvesınırlandırmanınölçülülüğüilkeleriniihlaleder. Somutolayınkoşullarınıdikkatealmadanyürürlüğekonanbuderecegenişkapsamlıyasakların,toplanmaözgürlüğünündemokratikbirtoplumdataşıdığıişleveağırbasanbirşekildegerekçelendirilmesimümkündeğildir.Türkiye’ninenbüyükikişehrindekiuygu-lamadabuimkânsızlığıteyiteder.Valiliklertarafındanyapılanduyurularda,İstanbul’dasekiz,81 Ankara’da ise on altı toplanmamekânı belirlenmiştir.82 Fakat bu duyurularda,ToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunu’nunöngördüğüüçkriteredairherhangibirge-rekçeyeralmamaktadır.BukapsamdaİstanbulValiliği’neyapılan,mekânyasaklarındahangikritervegerekçeleredayanıldığınadairbilgiedinmebaşvurusuna,valiyardımcısıtarafındanverilen,15342297-522-8620sayılıve12/2/2015tarihliyanıtşuşekildedir: “Vatandaşlarımızın;mitingalanlarınagelişvedağılmalarındatopluulaşımaraçlarınırahatlıkla kullanabilmeleri, bu alanlara gidiş ve gelişlerinin İstanbul trafiğini olumsuzetkilememesi,otoparkvediğerihtiyaçlarınıkarşılayabilecekhertürlüimkânasahipol-maları,belirlenenbualanlarındüzalanlarakuruluolmasıveetraflarındafizikiengellerinbulunmamasındanötürü,tahliyedurumlarında(acilvepanikhalinde)katılımcılarında-ğılabilmelerininkolaylaştırılması,genelasayişvegüvenliktedbirlerialınmasıiçinuygunbirkonumasahipolmaları,gösteriyürüyüşleriveaçıkyertoplantıalanlarıolarak“FatihYenikapıSahilAlanı”ve“MaltepeSahilAlanı”nınseçilmesindekikriterlerdir.” Valilikbuaçıklamayı,henüzyalnızcaikitoplanmamekânıbelirlemişolduğubirdö-nemdeyapmıştırvegörüldüğüüzeretemelgerekçelerolarakulaşımkolaylığını,parkim-kânlarını,trafiğinsağlıklıakışınıvegüvenliktedbirialmayaelverişliliğigöstermiştir.Kısa-cası,kamudüzenininkorunmasına,toplanmaözgürlüğününkorunmasıkarşısındaönceliktanımıştır.Fakatmekânileözgürlükarasındakibağıyoksayanbuyaklaşımınenağırtedbirolanmutlakbiryasakileyaptırımabağlanması,kamusalmekânlarıntoplanmaözgürlüğü-neaçıklığıilkesinevesınırlandırmalarınölçülüolmasıyükümlülüğüneaykırıdır. Bugerekçeler,binkişilikbirtoplanmanın,milyonlarcainsanıntoplanabildiğiMal-tepeveYenikapıyerine,nedenşehrinbaşkabiryerindeyapılamadığınıyadakalabalıkbirtoplanmanın,nedentrafiğekapalıbirmeydandayadabirtatilgünündedahiyapıla-madığınadairbiraçıklamaiçermez.Öteyandanbelirlibirmekânladoğrudanbağıolanbireylemveyaprotestonun,nedenşehrinbirbaşkaköşesindeyapılmakzorundaolduğukonusundada suskundur.Öteyandanvaliliğindahasonraaltı toplanmamekânıdahabelirlemesi,ilkkararınadayanakolarakgösterdiğigerekçelerinkeyfiliğinigözlerönüne

81 İstanbulValiliği03/02/2016tarihlibasınduyurusuileYenikapıSahilAlanı,MaltepeSahilAlanları,KartalMey-danı,KadıköyYeniSalıPazarAlanı,PendikCumartesiPazarAlanı,BakırköyCumhuriyetMeydanı,BakırköyCumartesiHalkPazarıAlanı,BeylikdüzüF.S.MCamiiOtoparkAlanı’nıtoplanmamekânıolarakilanetmiştir.Bkz.www.istanbul.gov.tr.Basınduyurularında“[t]emelhakveözgürlüklerdenolan,Anayasaveyasalarlagü-vencealtınaalınantoplantıvegösteriyürüyüşüdüzenlemehakkınınözgürbirortamdaanayasavekanunlarlabelirtilenesaslarçerçevesindekullanılması,SivilToplumKuruluşlarıiletüzelkişiliğibulunmayandiğerolu-şumlarınve gerçek şahısların itibar edecekleri toplantı ve gösteri yürüyüşü alanlarının tespit edilmesi,Bü-yükşehirBelediyesi’ninçevredüzenlemesiveşehirtemizliğiileilgiliolarakafişasılacakyerlerinbelirlenmesiamacıyla”toplantıvegösteriyürüyüşüyervegüzergâhınınvalilikonayıileuygungörüldüğübelirtilmektedir.

82 AnkaraValiliği’nin15/01/2016tarihve2092sayılıonayınadayanan ilan içinbkz.www.ankara.gov.tr.Basınduyurusunda,toplantıvegösteriyürüyüşüyervegüzergâhınınvalilikonayıileuygungörülerekgüncellendiğibelirtilmekte,bunundışındaherhangibirgerekçeyeralmamaktadır.


22

serer.Bualtımekân,YenikapıveMaltepetoplanmaalanlarındanbüyüklükvemerkezilikbaşta olmaküzere farklı niteliklere sahip olmalarına rağmen toplanmamekânı olaraköngörülebilmiştir.Altıyenimekânarasındayeralan,şehrinmerkezindebulunanveetrafısütunlarvedükkânlarlaçevriliolanBakırköyCumhuriyetMeydanı’ndatoplanılabilecek-ken,örneğinTaksimyadaKadıköyMeydanlarındahiçbirkoşuldatoplanılamamasınıntutarlıvehukukigerekçesiniortayakoymakmümkündeğildir.Toplanmamekânısayısı-nınilerleyenyıllardaarttırılması,buçelişkileridahadakatmerlendirecektir. BugünekadarİHAM’ınönüne,Türkiye’dekimekânyasaklarıylakıyaslanabilecekge-nişliktebiruygulamagelmedi.Fakatbunoktada,sadecebelirlibirsüreboyuncayadabelirlibirmekândageçerliolacakyasaklarınmeşruluğuiçinMahkeme’ninortayakoyduğukriter-leredeğinmek,Türkiye’dekigenelvesüresizyasaklarınölçüsüzlüğünükavramakaçısındanyararlıolabilir.Mahkeme’yegörebir toplanmayadagösteriyeyönelik sürelibiryasak,ancak,bugösterilersonucundakamudüzenininbozulmasınadairgerçekbirtehlikeninvar-lığıvebutehlikenin,dahahafifaraçlarlaengellenememesidurumundasözkonusuolabilir.Böylebirdurumdaotoriteler,genelbiryasağın,kamudüzeniaçısındantehlikeoluşturma-yantoplanmalaraetkisinidikkatealmakzorundadır.Butürbiryasağındiğergösterilerüze-rindeyaratacağıolumsuzetkiyekıyasla,otoritelertarafındanilerisürülengüvenlikgerek-çelerininaçıkçaağırbasmasıvesözkonusuolumsuzetkinin,yasağınkapsamınınmekânvezamanbakımındandaraltılarakaşılmasınınmümkünolmamasıhalinde,yasaklamatedbiri,demokratikbir toplumdagereklilikölçütünükarşılayabilir.83Görüldüğügibi İHAMölçü-lülükkriterininuygulanmasıaçısından,birkamusalmekânınözgürlüğebelirlibirsüreylekapatılmasıdurumunda,yalnızcabelirli bir grupyada topluluğundeğil, tümbireylerintoplanmaözgürlüğünemüdahaleediliyorolmasınıözellikledikkatealmaktadır. Ankara’daonaltıveİstanbul’dasekiztoplantıvegösterimekânınınbelirlenmesidi-ğeryandan,İHAMtarafındangeliştirilengizli engelvecaydırıcı etkikavramlarınınsomutbirerörneğinioluşturur.İHAM,gizliengelkavramını,kamumakamlarıtarafındantop-lanmaözgürlüğününkullanılmasınısağlamakadınagerçekleştirilendüzenlemeveişlem-lerin,sözkonusuözgürlüğünkullanımınıfiilenengelleyenbireraracadönüşmesihalinitanımlamakiçingeliştirmiştir.Türkiye’dekidurumiseçokdahayapısalbirengeleişareteder.Anayasa uyarınca önceden izin almaksızın kullanılabilecek toplanma özgürlüğü,barışçılolsabile,sadeceyasaklanmamışmekânlardakullanılabilmekte,budurum,özgür-lüğünkapsamınıfiilenveölçüsüzbirşekildedaraltarakgizlibirengeledönüşmektedir.Bununlabağlantılıolaraközgürlüğükullanmakisteyenlereyönelikcaydırıcıetki;Toplan-tıveGösteriYürüyüşleriKanunu’ndayeralankanundışıtoplanmatanımı,toplanmayıdağıtmayükümlülüğüvecezalardankaynaklanmaktadır.Kanun’un23.maddesinin(d)ve(e)bentleriuyarınca,mutlakyasaklarıngeçerliolduğumekânlardahilindeyadavaliliktarafındanbelirlenenmekânlarındışındagerçekleşen tüm toplantıvegösteriler, başkahiçbirkoşulyadaözelliğebakılmaksızın“kanunaaykırısayılır”.Kanun’un24.maddesiuyarınca, bu şekildekanuna aykırı olarakbaşlayan toplantı ve gösterilerde, “güvenlikkuvvetleriamiri, topluluğadağılmaları,aksihaldezorkullanılarakdağıtılacakları ihta-rındabulunurvetoplulukdağılmazsazorkullanılarakdağıtılır.”EmrediciniteliktekibuhükmünyanısıraKanun’un28.maddesinde,kanunaaykırıtoplantıvegösterileresadecekatılmakdahi,hapiscezasıgerektirenbireylemolarakdüzenlenmiştir. Böylelikle,birşehrinherhangibiryerindekibirparktaağaçlarınkesilmesiniyadaherhangibirsokaktaişlenenbirsiyasicinayetiveyaherhangibiridariyadasiyasikuru-munfaaliyetlerini,ilgilimekânlardaprotestoetmekisteyenkişiler,mekânyasaklarıne-deniyle,barışçılniyetlerinebakılmaksızın,polisinzorkullanımıvecezaiyaptırımtehdi-dinemaruzkalmaktavepekçokolayda,butehditgerçeğedönüşmektedir.OysaİHAM’agörebarışçılbirgösteri,cezaibiryaptırımtehdidinetabikılınamazvehukukaaykırıbir

83 Gün and Others v. Turkey,a.g.k.,§50;Christians Against Racism And Fascismv The United Kingdom,8440/78,16.7.1980,D.R.21,s.150.


23

durumunvarlığı,tekbaşına,toplanmaözgürlüğününsınırlandırılmasıiçinyeterlideğil-dir.Nitekim,2911sayılıKanun’dankaynaklananbuözelliklerintoplanmaözgürlüğünüihlalettiğiİHAMtarafındansomutvakalardaortayakonmuştur. ÖrneğinİHAM,Nurettin Aldemir v. Türkiyekararında,AnkaraValiliği’ninbelirlediğialanlarındışındayeralanKızılayMeydanı’ndaEğitim-Sentarafındanyapılanbirgösteri-yeyönelikpolismüdahalesinin,toplanmaözgürlüğünüihlalettiğinehükmederken,gös-terininbarışçılniteliğinerağmen,sadecebelirlenenyerlerdışındagerçekleştirildiğiiçingüçkullanılarakdağıtılmasınınveardındanbaşvurucularhakkındabaşlatılankovuştur-manıncaydırıcıbiretkiyaratacağınınaltınıçizmiştir.84Mahkeme,gösterinin,Ankara’nınmerkezindeyeralanKızılayMeydanı’ndayapılmakistenmesinin,belirlibirkargaşayayolaçacağınıkabuletmiş,fakatgösterininamacınındaTBMM’degörüşülmekteolanbiryasatasarısınıprotestoetmekolduğunaişaretetmiştir.85Bunoktada,kamuotoritelerinin,ba-rışçıltoplanmalarahoşgörügöstermeyükümlülüğünühatırlatanMahkeme,şiddetiçerenpolismüdahalesininölçülüvekamudüzenininbozulmasınınengellenmesiiçingereklibiryöntemolmadığısonucunaulaşmıştır.86İHAMaynışekilde,BeyoğluİstiklalCaddesi’ndegerçekleştirilenbirtoplanmayayönelikpolismüdahalesinin,hükümettarafındanmutlakmekânyasaklarınaatıflameşrulaştırılmayaçalışılmasınıreddetmişveölçülülükilkesineaykırılıkgerekçesiyletoplanmaözgürlüğününihlaledildiğinehükmetmiştir.87

Bunoktada,İHAMkararlarınıntarafdevletlertarafındanuygulanmasınıizlemekvedenetlemekleyetkiliAvrupaKonseyiBakanlarKomitesi’ninönünde,AtamanGrubuka-rarlarıbaşlığı altındabirdosyanınaçıkolduğunudavurgulamakgerekir. 2006yılındaverilenOya Ataman v. Türkiyekararınınardından,51davanıneklenmesiylekapsamıge-nişleyenveihlallerinyoğunluğunedeniyle“nitelikliizlemeusulüne”tabiolanbudavalargrubunailişkindosya,ancak2911sayılıKanun’daveilgilidiğermevzuataİHAMiçtihat-larıveKomite’ninuyarılarıdoğrultusundadeğişikleryapılmasıhalindekapanacaktır.Ba-kanlarKomitesi,1259.oturumundaTürkiyedevletine;barışçılgösterilerinkorunmasınınyanısırabarışçılgöstericilereyönelikkötümuameleninengellenmesinivecezalandırıl-masınısağlayacakhukukireformlarıyapmavetedbirlerialmakonusundakiuyarılarınıbirkezdahayinelemiştir.88

ToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunu’nda;mekânyasaklarına,toplanmanında-ğıtılmasınavekatılımcılarıncezaisorumluluğunailişkinolarakyeralandüzenlemelerinuygulamayayansımasıincelendiğinde,idaridüzlemdevaliliklerinveyargısaldüzlemdeiseYargıtay’ınkararlarında,barışçıltoplanmalarınherhalükardakorunmasıyükümlü-lüğüneuygunörneklergörmekmümkündür.İdare,belirlediğimekânlardışındayapılangösterilerinbazılarınamüdahaleetmemektedir.Örneğin31Mayıs2014tarihinde,İnsanHakveHürriyetleriİnsaniYardımVakfıtarafındanMaviMarmaragemisindeyaşananlarıanmaamacıyladüzenlenenveSultanahmet’tenbaşlayıp,Sarayburnu’nakadarsürenbirgösteriyürüyüşü,herhangibirpolismüdahalesiolmadansonlanmıştır.89AleviörgütleriveEğitim-Sen’inbirliktedüzenlediği“Laik,Bilimsel,AnadilindeEğitimveDemokratikYaşamiçinDayanışmaveBirlikMitingi”,Kadıköy’de,yinepolismüdahalesiolmadanya-pılmıştır.90Fakatidarimakamlartarafındangösterilenhoşgörününoldukçasınırlıdüzeydekaldığınıveayrıcayeknesakveöngörülebilirbiruygulamahalinegelmediğinivurgulamakgerekir.Özellikle1MayıskutlamalarındaAnkaraveİstanbul’dakiuygulama,budurumunentemelörneklerinioluşturmaktadır.Spesifikdurumlaraçısındanise,yukarıdadeğinilen

84 Nurettin Aldemir and Others v. Turkey,a.g.k.,§34.85 Aynı karar,§45.86 Aynı karar,§47.87 Biçici v. Turkey,30357/05,27.2010,§52-57.88 BakanlarKomitesi,1259th meeting–7-8Haziran2016.www.coe.int.AtamanGrubukararlarınınizlenmesisü-

recinedairayrıntılıbilgiiçinayrıcabkz.BaşakÇalı,AtamanGrubu/TürkiyeKararlarınınUygulanması,İzlemeRaporu,İHOP,2014.www.aihmiz.org.tr.

89 AnadoluAjansı,“Sarayburnu’na Mavi Marmara Yürüyüşü”,31Mayıs2014,http://www.aa.com.tr.90 AnadoluAjansı,“Aleviler Artık Sahipsiz Değil”,8Şubat2015,http://www.aa.com.tr.


24

SultanahmetmitingiileaynıtarihteTaksim’degerçekleştirilmekistenengösterilerepolistarafındanmüdahaleedilmesiörnekverilebilir.91İkincibirörnek,yineyukarıdadeğinilenKadıköymitingindenyalnızcaikiayönce,İstanbulKentSavunmasıveKuzeyOrmanlarıSavunmasıtarafındanyapılmakistenen“KentveDoğaMitingi”nedairvaliliğinbasınaçık-lamasıdır.Mitinginyasaklandığıyönündekihaberlereaçıklıkgetirmekamacıylayapıldığıbelirtilenbasınaçıklamasında,biryasaklamanınsözkonusuolmadığı,çünküKadıköy’ünzaten“2014yılıtoplantıvegösteriyürüyüşlerialanlarıiçindeyeralmadığı”vurgulanmıştır.Başkabirdeyişlevalilik,toplanmaözgürlüğününkullanımınakapatılmışbiryerdegösteriyapılmasımümkünolmadığı içinbiryasaklamanında sözkonusuolamayacağına işaretetmiştir.92Dahayakınbirörnek,2016Haziran’ındaTaksim’deyapılmakistenenOnurYü-rüyüşüöncesindeyaşanmıştır.Valilik,Anayasa’nın34.maddesindeyeralanöncedenizinalmamagüvencesinerağmen,OnurYürüyüşü’ne“izin”verilmeyeceğinedairbirduyuruyayınlamışve“bu türetkinliklerinnerelerdeyapılabileceğide,yasagereğiönceden ilanedilmiştir”şeklindebirgerekçeyedayanmıştır.93Fakat24Temmuz2016’dayineTaksim’de,CumhuriyetHalkPartisi tarafındandüzenlenen“CumhuriyetveDemokrasi”mitingi,onbinlercekişininkatılımıylapolismüdahalesiolmadangerçekleşmiştir.94

Yargı organları açısından yapılacak bir değerlendirmede ilk olarak, Yargıtay’ınmekânyasaklarınauyulmamasınedeniylekanunaaykırıhalegelentoplantıvegösteri-lerekatılmasuçununoluşumunuincelerken,barışçılolmakriteriniçoğunlukladikkatealdığı söylenebilir.95HattaYargıtay2911 sayılıKanun’un22.maddesiuyarıncamutlakbiryasağıngeçerliolduğuTBMMiçinde,üniversiteharçlarınıprotestoetmekamacıylagerçekleştirilen bir eyleminin dahi, söz konusuKanun kapsamında bir suç olarak de-ğerlendirilemeyeceğine hükmetmiştir.96 Yargıtay’ın kararlarında, Kanun’un öngördüğüyerlerdışındabireylemyapılmasınarağmen,suçunoluşmadığıtespitedilirken“demok-ratik tepki”,97 “masumane davranış”,98 ve “hoşgörü çerçevesinde değerlendirilebilir birprotesto”99gibikavramlarkullanılmaktadır.Ayrıcatrafiğinaksatılmamasınında,suçunoluşmasınıengelleyenbiröğeolduğusıklıklatekrarlanmaktadır.100FakatYargıtayiçtihat-larındada toplanmanınbarışçılniteliğininhukukauygunluknedeniolduğunadairbiryeknesaklıkbulunmamaktadır.Örneğin8.CezaDairesi’ninyervegüzergâhyasaklarınaaykırılık,101CezaGenelKurulu’nun isegece toplanmayasağını ihlalnedeniyleverilencezalarıonayladığıkararlarbulunmaktadır.102

İdarimakamlarınbazıdurumlardatoplanmalaramüdahaleetmemesiveYargıtay’ınbazıkararlarındaözgürlükçübiryorumgetirmesi,özgürlüğünölçüsüzbirşekildesınır-landırılmasınavehattakayıtlanmasınaimkânveren2911sayılıKanun’un,gizlibirengeloluşturan sistematiğine ve caydırıcı etki yaratanuygulamasına dair tespitleri geçersizkılmaz.Aksinevaliliğin, sahipolduğu takdiryetkisini kullanım şekli, ayrımcılıkyasa-ğınınihlalinioluşturduğugibiYargıtay’ınyeknesakolmayaniçtihadı,hukukdevletininözellikleriarasındayeralanöngörülebilirlikvebelirlilikilkeleriniihlaleder.

91 AnadoluAjansı,“Gezi Parkı Gösterilerine Polis Müdahalesi”,31Mayıs2014,http://www.aa.com.tr.92 24.12.2014tarihlibasınduyurusuiçinbkz.www.istanbul.gov.tr.93 17.6.2016tarihlibasınduyurusuiçinbkz.www.istanbul.gov.tr.94 “Taksim Birleştirdi”,Cumhuriyet,24Temmuz2016,www.cumhuriyet.com.tr95 Aliİşgören,TürkHukukundaToplantıveGösteriYürüyüşleri,2.bs.,SeçkinYayıncılık,2011,s.117;TolgaŞirin,

30SorudaToplantıveGösteriYürüyüşüHakkı,12LevhaYayıncılık,2013,s.66.96 Yargıtay,8.CezaDaire,E: 1998/26, K: 1998/4491, 27.3.1998.97 Yargıtay,8.CezaDaire,E: 2006/2428, K: 2006/9022, 7.12.2006; E: 2002/12823, K: 2004/323, 23.1.2004.98 Yargıtay,8.CezaDaire,E: 1998/26, K: 1998/4491, 27.3.1998.99 Yargıtay,CezaGenelKurulu,E: 2004/8-6, K: 2004/117, 11.5.2004.100TolgaŞirin,30SorudaToplantıveGösteriYürüyüşüHakkı,s.67.101Yargıtay,8.CezaDaire,E: 2006/1587, K: 2006/8608, 27..11.2006.102Yargıtay,CezaGenelKurulu,E: 2004/8-6, K: 2004/117, 11.5.2004.


25

7. Öze Dokunma Yasağı Açısından Mekân YasaklarıToplanmaözgürlüğününkorumaalanındayeralanmekânseçimhakkınayönelikmüda-halelerinölçülülük ilkesini ihlaletmeninötesinegeçerek,Anayasa’nın13.maddesindeyeralanözedokunmayasağınıdaihlalettiğisöylenebilir.AnayasaMahkemesitoplanmaözgürlüğününözünedokunanmüdahalelerinkapsamınıçokerkentarihlibiriçtihadındaortayakoymuştur.Mahkeme’yegöre “herhangibirkonudayapılmak istenen toplantıveya gösteriyi açıkça yasaklayıcı veya örtülü bir şekilde yapılamaz hale koyucu veyaciddisurettegüçleştiriciveamacınaulaşmasınıönleyiciveetkisiniortadankaldırıcınite-likte”müdahalelerhakkınözünedokunur.103Buçerçevede,2911sayılıKanun’dayeralanmekâna dairmutlak yasaklar vemülki amirlere tanınanmutlak yasak koymayetkisi,AYM’ninözedokunmayasağınadairortayakoyduğutemel ilkeyiihlaledervetoplanmaözgürlüğününözünedokunur.Mekânadairgenelvesüresizyasaklar,bir toplanmanınilgiliolduğumekândayapılmasınıengelleyerekamacına ulaşmasını önlerveulaşılmakistenenkamuoyuveprotestoedilmekistenenidareüzerindekietkisini ortadan kaldırır.Ayrıcamekânyasaklarınaaykırılıknedeniylebirtoplanmanınkanundışıhalegelmesi,toplanmalarakatılımıpolisşiddetivecezaiyaptırımtehdidineaçıkhalegetirerek,ciddi surette güçleştirici,caydırıcıbiretkidoğurur.Buözellikvesonuçlarıylasözkonusuyasak-lar,toplanmayıörtülübirşekildeyapılamazhalekoyucuniteliktedir.

SonuçToplanmaözgürlüğününtemelişlevleri,siyasikatılımvedenetimolarakortayaçıkar.Buişlevler,toplanmaözgürlüğünü,demokratikbirtoplumunentemelvevazgeçilmezdeğer-lerindenbirihalinegetirmektevebuözgürlüğünkullanımını,kamusalalanlardagerçek-leşentrafik,seyahatyadaticaretgibidiğerfaaliyetlerveeylemlerkarşısındaönceliklikılmaktadır.Öteyandanözgürlüğün,siyasialandavekamuoyuüzerindeetkiyaratmakşeklindetanımlananişlevi,sözkonusuetkininamacınaulaşmasıiçinuygunmekânınbi-reylertarafındanseçilmesinigerektirir.Buözellikkarşısındakamumakamlarının,mekâ-nadairdüzenlemelerigizlibirengeledönüştürenuygulamalardanyadapolisşiddetiveyargılamalarvasıtasıylacaydırıcıbiretkiyaratandolaylısınırlandırmalardankaçınmalarıtemelilkelerolaraköneçıkar. Bukapsamdakamusalmekânların toplanmaözgürlüğünegenel vemutlakyasak-lar aracılığıyla kapatılması ölçülülük ilkesini ve öze dokunma yasağını ihlal eder. Ka-musalmekânlar,sıfatlarınauygunolarakkamuyaaittirvekolektifniteliktekitoplanmaözgürlüğüneaçıktır.Kamuotoriteleri,pozitifyükümlülükleriningereğiolarak,kamusalmekânlardaözgürlüğünkullanımınıkolaylaştıranvekarşıtgösterilerinbiraradagerçek-leşmesinimümkün kılan tedbirleri almalıdır. Toplanma özgürlüğünün demokratik birtoplumdakiönemiileeşdüzeydebirmenfaatinkorunmasınamacıyla,barışçılgöstericile-rinhaklarınıgözeterekvesomutolayınkoşullarıiçerisindeortayaçıkansomuttehlikelerdeğerlendirilerekalınantedbirlerin,enhafiftenenağıradoğruaşamalıolarakuygulan-masınıgerektirenölçülülükilkesi,genelvemutlakyasaklarlabağdaşmaz.Buyasaklarınmekânvesürebakımındangenişlemesiiseözgürlüğünkullanımimkânınıkökündenkal-dırarak,özünedokunulmasınayolaçar. Buçerçevedeyasamaorganının;uluslararasıhukuktandoğanyükümlülüklerininveAnayasa’da2001yılındagerçekleştirilendeğişikliklerinsonucuolarak,mutlakyasaklarıvemülkiamirleretanınanyasaklamayetkisiniyürürlüktenkaldırmasıgerektiğineişaretetmekgerekir.Bureformungerçekleşmemesihalinde,diğerseçeneklersomutnormde-netimininyadabireyselbaşvuruusulünün işletilmesidir.AYM’nin,Kanun’dayeralanherikimaddenindeiptalinehükmetmesiyadamekânyasaklarınadayanaraktesisedileneylem,işlemveyargıkararlarının,toplanmaözgürlüğünüihlalettiğinitespitetmesi,aynı

103AYM,E: 1962/208, K: 1963/1, 4/1/1963,AnayasaMahkemesiKararlarDergisi,Sayı:1,s.74.


26

yükümlülükleringereğiolarakdeğerlendirilebilir.Geleceğedönükbubeklentilerindışın-da,herikimaddeyedayanarakidaretarafındangerçekleştirileneylemveişlemleraley-hineaçılandavalardayadakanunaaykırıtoplanmagerekçesiyleaçılancezadavalarındaİHAMveAYM’nintoplanmaözgürlüğünedairiçtihatlarıdoğrultusundakararverilmesi,ilkderecevetemyizmahkemelerininyükümlülüğüolarakortayaçıkmaktadır.Bukap-samdasonolarak, İstanbulveAnkara’dakiörnekleribuçalışmadaaktarılan,ölçülülükilkesiniveözedokunmayasağınıihlaleden,yervegüzergâhbelirlenmesinedairvalilikkararlarınınidaremahkemeleritarafındaniptaledilmesigerektiğininaltıçizilmelidir.

İç Hukukta İdare Yetkisinin Değerlendirilmesi

Bahar Bostan*

“Özgürlükçüvebireycibakışaçısındanveinsanhaklarınınönemindenkuvvetalanmo-derndevletanlayışıgereklerivegünümüzmodernbilgiçağıtoplumunundemokratikta-leplerivebeklentilerikarşısında,1983yılındakabuledilmişbulunan2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunu’nunlafzıveruhuyetersizkalmaktadır.”104

Toplantıvegösteriyürüyüşühakkınınkullanımındaidareninyetkisinindüzenlendi-ği2911sayılıyasanınilişkinbudeğerlendirmedeuluslararasıstandartlar,AİHMkararlarıveKamuBaşdenetçiliği’nintavsiyekararniteliğindekiGeziRaporu’ndakitespitlerigözönündetutularakyapılmıştır.

2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunun İlgili HükümleriToplantıvegösteriyürüyüşühakkınınkullanımındaidareninyetkialanınısaptamakiçinöncelikle2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşüKanunu’nunilgilihükümlerinebak-makgerekmektedir.2911sayılıyasadaidareninyetkisi: 1)Toplantıvegösteriyürüyüşüyervegüzergâhınınbelirlenmesi, 2)Bildirimalma, 3)Toplantıvegösteriyürüyüşününertelenmesi, 4)Toplantıvegösteriyürüyüşününyasaklanması,olarakortayaçıkmaktadır. İdarebuyetkilerini;güzergâhbelirlemedesiyasipartiler,sendikalar,meslekörgüt-leriveyerelyönetimlerdengörüşalma,toplantıvegösteriyürüyüşününertelenmesindezamansınırlamasınauyma,toplantıvegösteriyürüyüşününyasaklanmasında“millîgü-venlik,kamudüzeni,suçişlenmesininönlenmesi,genelsağlığınvegenelahlâkınveyabaşkalarınınhakveözgürlüklerininkorunması”ve“suçişleneceğinedairaçıkveyakıntehlikemevcutolması”gibikısıtlardâhilindekullanabilir. AvrupaKonseyi İnsanHaklarıKomiseriNilsMuižnieks’in26Kasım2013 tarihlitoplantıvegösteriyürüyüşühakkınailişkinraporundabudüzenlemelerleilgilişutes-pitleryapılmıştır:“Komiser,insanhaklarıylailgiliolarakböylesinegenelkısıtlamalarınuygunluğudeğerlendirilirken,Avrupastandartlarınıntemelhükümleriningözönünealınması gerektiği kanısındadır. Komiser özellikle de Türk makamlarının dikkatini,AGİT veVenedik Komisyonunun yukarıda sözü edilen kılavuz ilkelerinin açıklayıcınotlarına çeker. Burada, “toplantıları belirli zamanlarla veya belirli yerlerde yapılangösterileri yasaklayan genelleyici yasal hükümler,münferit toplantıların kısıtlanma-

* Avukat,TrabzonBarosu104Ömeroğlu,M.Nihat(T.C.KamuDenetçiliğiKurumuGeziParkıProtestolarıTavsiyeKararıMD.460, DosyaNo:

03.2013/310,2013)


27

sı için sağlanangerekçelerdençokdahakapsamlı gerekçeler içermelidir” den-mektedir,çünküböylehükümler,herbirmünferit olayın özel şartlarının dikkatealınmasınıgerektirmediklerindenkolay-lıkla orantısız bir biçimde uygulanabi-lirler.Aynıbelgede,“toplantıyıdüzenle-yenler, yetkililerin kendilerine önerdiğiseçenekler neyse onları kabul etmeyeveyaplanlanantoplantınıntemelunsur-larını,özellikledezamanınıveyayerini,yetkililerlemüzakereetmeyemecburbı-rakılmamalı veya zorlanmamalıdır. Bu-nunaksiniistemek,barışçıltoplanmaöz-gürlüğühakkınınözünüzedeleyecektir”denmektedir.105

Yasak Yerler ve Güzergâh Belirleme YetkisiTGYK’datoplantıvegösterileriçinalanvegüzergahailişkinyasakvesınırlandırmalar6ve22.maddelerdedüzenlenmiştir.22.maddetoplantıvegösteriyapılamayacakyerleribelirtengenelbiryasakdüzenlemesidir.Bunagöre“Genelyollarileparklarda,mabetler-de,kamuhizmetigörülenbinavetesislerdevebunlarıneklentilerindeveTürkiyeBüyükMilletMeclisinebirkilometreuzaklıktakialaniçindetoplantıyapılamazveşehirlerara-sıkarayollarındagösteriyürüyüşleridüzenlenemez.Genelmeydanlardakitoplantılarda,halkınveulaşımaraçlarınıngelipgeçmesinisağlamaküzerevalilikvekaymakamlıklarcayapılacakdüzenlemelereuyulmasızorunludur.”106 İdarenintoplantıvegösterileriçinyervegüzergâhbelirlemeyetkisiise6.maddededüzenlenmiştir.Maddedevalilikvekaymakamlıklaraverilenyetkiile22.maddedebelir-tilenyasakalanlarınsınırlarıfiilengenişletilmektesonuçtailveilçelerdesadecebirveyabirkaçalandagösteriyapılabilmektedir.6ve22.Maddedekidüzenlemelergösterileriçingüzergâh/alansınırlamasıgetirmesiyanındagösteriyürüyüşününkanuniolupolmadığı-nıbelirleyenvemüdahaleedilebilmesinidekolaylaştıranniteliktedir. Zira2911sayılıkanunun“KanunaAykırıToplantıveGösteriYürüyüşleri”başlıklı23maddesinindbendindekanunun6.ve10.Maddelerigereğincebelirtilengüzergâhındışındayapılanyürüyüşlerbarışçılgösteriyürüyüşüolsalardahikanunaaykırıniteliktevarsayılmaktavebugösterilerebarışçılolupolmadığınabakılmaksızınkollukkuvvetle-rincemüdahalelergerçekleştirilmektevegöstericilerhakkındadavalaraçılabilmektedir. Örneğin; İstanbulValiliği’nin2015yılı içinyürüyüşgüzergâhıolarakSamatyasahi-lini belirlemesine rağmen, 1Mayıs kutlamaları içinTaksimMeydanı’na çağrı yaptıklarıgerekçesiyleKamuEmekçileriSendikalarıKonfederasyonu(KESK),DevrimciİşçiSendika-larıKonfederasyonu(DİSK)veTürkTabipleriBirliği(TTB)temsilcilerihakkındagerekçe-siyle2911sayılıyasayamuhalefettendavaaçılmıştır.İstanbul21.AsliyeCezaMahkemesisanıklarınberaatinekararverdiğidavanıngerekçelikararındaAnayasa’dagüvencealtınaalınmışbirtemelhakolantoplantıvegösteriyürüyüşühakkının2911sayılıyasadakidü-zenlemelerışığındakısıtlanmasınınmümkünolamayacağınışuifadelerleaçıklamıştır; “Herkesinsahipolduğu toplantıvegösteriyürüyüşühakkı,ancakKanunlavemilligüvenlik,kamudüzeni,suçişlenmesininönlenmesi,genelsağlığın,genelahlakınveyabaş-kalarınınhakveözgürlüklerininkorunmasıamacıylasınırlanabilecekolup,busınırlama

105Muıžnıeks,Nils,1-5Temmuz2013TürkiyeZiyaretiRaporuCommDH(2013)24,AvrupaKonseyiİnsanHaklarıKomiserliği,Strasburg,2013

106ToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunu

Toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâh:

Madde 6 – (Değişik: 2/3/2014-6529/5md.) Toplantı ve gösteri yürüyüşleri, tüm il ve ilçe sınırları içerisinde aşağıdaki hükümle-re uyulmak şartıyla her yerde yapılabilir. İl ve ilçelerde toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhı, kamu düzenini ve genel asayişi bozmayacak ve vatandaşların günlük yaşamını zorlaştır-mayacak şekilde ve 22’nci maddenin birinci fıkrasında sayılan sınırlamalara uyulması kaydıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde grubu bulunan siyasi partilerin il ve ilçe temsilcileri ile güzer-gâhın geçeceği ilçe ve il belediye başkanlarının, en çok üyeye sahip üç sendikanın ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuru-luşlarının il ve ilçe temsilcilerinin görüşleri alınarak mahallin en büyük mülki amiri tarafından belirlenir. İl ve ilçenin büyüklüğü, gelişmişliği ve yerleşim özellikleri dikkate alınarak birden fazla toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhı belirlenebilir.


28

yapılırkendeAnayasamızın13.maddesindeyazılıolduğuşekildehakkınözünedokunu-lamayacaktır.Somutvegeçerliolgularadayanmadan,AnayasaveKanunlardageçenkimikelimeleritekraretmekvegenelifadelerkullanılmaksuretiyleyapılacaktoplantıvegös-teriyürüyüşleriniyasaklamakdemokratikbirdevletyönetimiilebağdaşmaz.Demokratikyönetimlerdekamuidaresininöncelikligörevi,kişihakvehürriyetlerininkullanılmasınınönündekiengellerikaldırmak,buhakvehürriyetlerinengenişşekliylevegüvenlibirbi-çimdekullanılmasıiçingerekliveyeterliönlemlerialmakolup,somutnedenleredayanma-yanyadagünlükyaşamdaherzamankarşılaşılantrafikyoğunluğu,otellerinfaaliyetinindevamınınsağlanması,turizminolumsuzetkilenmeihtimaligibigerekçeleredayanılaraktemelhakvehürriyetlerinkullanılmasınınsınırlandırılmasıdeğildir.”107

YineAnkaraCumhuriyetBaşsavcılığıBasınBürosunun2014/2627BasınSoruşturma,2014/1054BasınKararno.lukararı,Yatağanİşçilerininizinalmadan,kamubinasıönündeyapılaneylemveardındangöstericilerinkendisinikamubinasınazincirlemesieylemini“güzergâh”dışındaolmasınarağmenAnayasalgösterihakkıkapsamındagörmüşve“Ko-vuşturmayaYerOlmadığıKararı”vermiştir.108

AnkaraÇocukSuçlarıSoruşturmaBürosu’nun2014/40125sor.No.lukararındagüzergâhkapsamındaolmaksızın,KızılayanaarterlerindeyapılanBerkinElvan’ınöldürülmesinipro-testoeyleminekatılanlarhakkındada“KovuşturmayaYerOlmadığıKararı”verilmiştir.109

YineMersin 9.Asliye CezaMahkemesi’nde 2013/717 E. Sayılı dosyadaGezi Parkıprotestolarıkapsamındaşehrinanabulvarlarındayürüyüşyapılmasıgerekçegösterilerek2911sayılıyasayamuhalefettenyargılamayapılmıştır.Sanıklar“barışçılgösteriyaptıkla-rı”gerekçesiyleberaatetmişlerdir. AİHMiçtihatlarıdabunoktadabarışçılolmakşartıylayapılangösterileringüzergâhvb.gerekçelerleyasadışısayılmasınınmümkünolamayacağıdoğrultusundadır.ÖrneğinKaratepevd.davasındaAHİM:“Halkaaçıkbiralandagerçekleştirilenhertürlügösterigünlükyaşamınakışınıbelirlibirölçüdebozacakkarışıklığavehasmanetepkilereyolaçabilir.Ancak,durumunkurallaraaykırıolmasıtekbaşına,toplanmaözgürlüğünemü-dahaleyihaklıçıkaramaz”yönündekiaçıklamasıylasırfgüzergâhdışındayapılantoplantıve gösteri yürüyüşlerini değil daha geniş bir tanımla günlükyaşamın akışını bozacakniteliktekigösterilerindeyasalolduğugörüşünübenimsemiştir.

Bildirim yükümlülüğü ya da (Yükümsüzlüğü)Anayasa’nın 34. Maddesi “Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantıvegösteriyürüyüşüdüzenlemehakkınasahiptir.” şeklindedir.Anayasa’nınbuhükmünerağmenTGYK’nın 10.Maddesinde toplantı ve gösteri hakkının kullanımı bildirime tabitutuluştur. İdarimakamlar uygulamada bildirim yükümlülüğünü fiili olarak “izin alma”mekanizmasına çevirmektedir. “Bildirim ve/veya izin prosedürü devletin yükümlülüğükonusundaikiyönüyleönemlidir:ilkolarakbuprosedür,devletevedevletmakamlarınabirgösteriyürüyüşününbarışçılolduğukonusundateminatvermektedir.İkinciolarak,buprosedürdevletmakamlarına,toplantıvegösteriyürüyüşününsağlıklıbirşekildeyerinegetirilmesiiçingereklitedbirlerialmaimkanıvermektedir.Başkabirdeyişle,izinalındıktansonradevletin,toplantıvegösteriyürüyüşünemüdahaleetmemenegatifyükümlülüğüilebirlikte,butoplantıvegösteriyürüyüşününsağlıklıyapılmasıiçingereklitedbirlerialmapozitifyükümlülüğüoluşmaktadır.”110

107CumhuriyetGazetesi,1Mayıs’davasınıngerekçelikararındadersgibiifadeler,ErişimTarihi:16.10.2016,http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/516589/_1_Mayis__davasinin_gerekceli_kararinda_ders_gibi_ifadeler.html

108Erkan,Doğan,AnkaraValiliği25.06.2014tarihve11-117/342555sayılıyazıyacevabenverilengörüşyazısı,An-karaBarosu,Ankara,2014

109ErkanDoğan,AnkaraValiliği25.06.2014tarihve11-117/342555sayılıyazıyacevabenverilengörüşyazısı,An-karaBarosu,Ankara,2014

110Kılınç,ÜmitBarışçılToplantıveGösteriYürüyüşüYapmaHakkıveDevletinYükümlülükler:BarışçılGöste-rilereOrantısızGüçKullanımınınAvrupa İnsanHaklarıSözleşmesi’neUygunluğuSorunuÜzerine,TürkiyeBarolarBirliğiDergisi,Sayı:110,ss:281-304,Ocak-Şubat2014,Ankara,2014


29

Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun11.05.2004tarihveE:2004/.865K:2004/117no’lukararıdadevletinbuikiliyükümlü-lüğününaltınıçizerniteliktedir: “Toplantı ve gösterinin, bu düzen-lemeler ve hakkın genel niteliği dikkatealınarak, Devletin müdahale etmemesigerekenbirözgürlükolduğuyorumuya-pılabilirsede,Devletbiryandangeçerlibirnedenolmaksızıntoplanmaözgürlüğünüihlal etmekten kaçınırken, diğer yandandabuhakkınkullanılmasınısağlamakiçingerekenönlemleridealmakzorundadır.” Hernekadarbildiriminişlevitoplan-tının barışçıl olduğunu temin etmek vegöstericilerin güvenliği açısından devletibirpozitifyükümlülükaltınasokmakola-rakdüşünülsedeTürkiye’deidareninbakışaçısıbildirimizorunlubirprosedürolarakkabuletmevebildirimsiztoplantıvegös-teri yürüyüşlerini yasaya aykırı varsaya-rakmüdahale etme şeklindedir. Basındanalıntıladığımızıaşağıdakiörneklerdedebudurumsaptanabilmektedir: Ankara Garı saldırısının yıl dönü-münde Bursa’da izinsiz protesto yürü-yüşü düzenlemek isteyen gruba polisekipleri müdahale etti. Olay sonrası 36kişi gözaltına alındı.111 İzmir’de, TBMMBaşkanıİsmailKahraman’ınlaiklikkonusundakiaçıklamalarınıprotestoetmekisteyengruptan11kişigözaltınaalındı.112Çanakkale’de,izinsizgösterisergileyipoturmaeylemiyapanöğrencilerepolisbibergazlımüdahaledebulundu.Bibergazındanetkilenenbazıöğrencilerinastımhastasıolduğuortayaçıkınca,7kişi112acilyardımekiplerincehasta-neyegötürüldü.113Nusaybin’deizinsizgösteri:90gözaltı114

Hernekadaryukarıdaalıntıladığımızörneklerdeterminolojikhatayapılarak“izinsizgösteri”terimikullanılsadasözkonusugösterilerbildirimsizgösteridirlervemüdahalenedenibildirimyoksunluğudur.Ayrıcabildirimolmaksızınyapılanbazıgösterileryasadışısayılmaksuretiylegöstericilerhakkındasuçduyurusundabulunulmuşvekimiva-kalar yargılamaya konu olmuştur.Örneğin; 8 Şubat 2016’da İzmir’inKonak İlçesi’ndesokağaçıkmayasaklarınıprotestoetmekisteyen47kişigözaltınaalınıp29kişihakkındaizinsizgösteriyaptıklarıgerekçesiyle“silahlıterörörgütüneüyeolma”ve“terörörgütüpropagandasıyapma”suçlarınıişlemekiddiasıyladavaaçılmıştır.

111Bursa’daBugün,“BursadaİzinsizGösteriyePolisMüdahalesi:36Gözaltı,09.10.2016,“http://www.bursadabu-gun.com/haber/bursa-da-izinsiz-gosteriye-polis-mudahalesi-36-gozalti-746330.html”,ErişimTarihi:16.10.2016

112BeyazGündem,“İzmirdeİzinsizGösteriDüzenlemekİsteyenGrubaMüdahale”,26.04.2016,http://www.beyaz-gundem.com/genel/izmirde-izinsiz-gosteri-duzenlemek-isteyen-gruba-mudahale-h227951.html ,Erişim Tarihi:16.10.2016)

113Çanakkale’ninRehberi,“Çanakkale›de,izinsizgösterisergileyipoturmaeylemiyapanöğrencilerepolisbibergazlımüdahaledebulundu.Bibergazındanetkilenenbazıöğrencilerinastımhastasıolduğuortayaçıkınca,7kişi112acilyardımekiplerincehastaneyegötürüldü.”http://www.canakkaleninrehberi.com/?Syf=18&Hbr=354794,ErişimTarihi:16.10.2016)

114Habertürk, “Nusaybinde polis müdahalesi 90 gözaltı”, 02.02.2016, http://www.haberturk.com/gundem/ha-ber/1190037-nusaybinde-polis-mudahelesi-90-gozalti,ErişimTarihi:16.10.2016

Bildirim Verilmesi:

Madde 10 – (Değişik: 3/8/2002-4771/5 md.) Toplantı yapı-labilmesi için, düzenleme kurulu üyelerinin tamamının imza-layacakları bir bildirim, toplantının yapılmasından en az kırk sekiz saat önce ve çalışma saatleri içinde, toplantının yapıla-cağı yerin bağlı bulunduğu valilik veya kaymakamlığa verilir.

Bu bildirimde;

a) Toplantının amacı,

b) Toplantının yapılacağı yer, gün, başlayış ve bitiş saatleri,

c) Düzenleme kurulunun başkan ile üyelerinin açık kimlikle-ri, meslekleri ikametgâhları ve varsa çalışma yerleri,

Belirtilir ve bildirime yönetmelikte gösterilecek belgeler ek-lenir.

Bu bildirim karşılığında gün ve saati gösteren alındı belgesi verilmesi zorunludur.

Bu bildirim, valilik veya kaymakamlıkça kabul edilmez veya karşılığında alındı belgesi verilmez ise keyfiyet bir tutanakla tespit edilir. Bu halde noter vasıtasıyla ihbar yapılır. İhbar saati bildirimin verilme saati sayılır.

Aynı yerde, aynı gün toplantı yapmak üzere ayrı ayrı dü-zenleme kurullarınca bildirim verilmişse ilk verilen bildirim geçerlidir. Diğerlerine durum hemen yazılı olarak bildirilir.


30

Buyargılamalarınbazılarındahakimvesavcılarıntakipsizlikveberaatgerekçelerin-dehakkınkullanımınailişkintespitleriönemarzetmektedir.Çünküidarenineylemveişlemleriylehakkınözünedokunmamasıgerekliliğianayasalbiryükümlülüktür.Aşağıdaörneklediğimizkararlardakigerekçeleriidareninhakkınkullanılmasınaimkanvermeyenişlemve eylemlerde bulunduklarına yönelik eleştirimahiyetindedir: IspartaCumhuri-yetSavcısının17.07.2013 tarihlikararında,GeziParkıProtestolarıkapsamındayapılangösterilere ilişkin olarak “Demokratik toplumlarda barışçıl gösterileremakul olmayankısıtlamalargetirmenin,kuvvetuygulayarakmüdahaleetmenin,insanlarıcezatehdidiilekorkutarakbenzerigösterilerdeyeralmahususundakicesaretlerinikıracakhareketler-denkaçınılmasınıngerektiği,toplantıvegösterininiznebağlanamayacağı,belirlibiryerkonusundadayatmadabulunulamayacağı”açıkvesariholarakifadeedilmiştir.115

Denizli7.AsliyeCezaMahkemesinin2013/351E.2014/118K.sayılıkararıise,mah-kemenin“demokrasi”kavramınıtartışmasıveiçeriğinihukukyoluyladoldurmasıyladik-katçekicidir.Kararda“ÇoğunluktanfarklıdüşündüğüilerisürülenbiravuçgencinDevletiçintehlikeligörülmemesi,farklıolansesleriniçıkarmalarınayasadışıgösteriyaptıklarıiddiasıylaengelolunmayaçalışılmaması,demokrasininoluşmasıveyerleşmesiiçinge-rekli ve olması gereken bir davranıştır” denmek suretiyle, izin alınmadan ve valilikçebelirtilengüzergâhdışındakigösteriyekatılanlarhakkındaberaatkararıverilmiştir.116

AHİM’inbukonudaTürkiye’yleilgilienönemlikararıAtamanKararıdır.Kararas-lındatoplantıvegösteriyürüyüşlerinekarşıorantısızgüçkullanımıylailgiliolmaklabir-liktebildirimyükümlülüğüneilişkinsaptamalarıaçısındandaönemlidir: AvukatveİstanbulİnsanHaklarıDerneğiüyesiolanbaşvurucununveberaberindekigrubuntoplanıpbasınbildirisiokumalarınaizinverilmemişvepolis,göstericilerekarşıgazbombasıkullanmış,bibergazısıkmışvebaşvurucuylabirlikte39göstericiyigözaltınaalmıştır.AİHM,budavadaherhangibildirimyapılmadanyapılangösterininyasalaraay-kırıolduğunukabuletmiştir.Ancak,budurumun,gösterininvebasınaçıklamasınınya-pılmayacağıanlamınagelmeyeceğiniifadeetmiştir.AİHM,başvurucununkatıldığıgös-terininkamudüzeninibozduğunuvegöstericilerinşiddetebaşvurduğunugösterenhiçbirverininolmadığınıtespitetmişvegösterininkonusunungüncelolduğunuvekamuoyunuyakındanilgilendirdiğinisöylemiştir.Barışçılbirgösteriileilgiliolarakkamumakamla-rındanbeklenen,toplantıvegösteriyürüyüşlerinekatılanşahıslaravesavunduklarıgö-rüşleresaygıduymakvebuhaklarınıkullanmakonusundaonlaraengellerçıkarmaktançok,buhaklarınıyerinegetirebilmeleriiçingereklitedbirlerialmakolmalıdır.Dolayısıylademokratiktalepleriniönesürmekiçinbarışçılgösteriyapangöstericilerinbuhaklarınıyerinegetirmeleriiçindevletinpozitifyükümlülükleribulunmaktadır. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks’in 26 Kasım 2013 tarihlitoplantıvegösteriyürüyüşühakkınailişkinraporunun26.Maddesinde“KomiserTürkmakamlarına,AvrupaİnsanHaklarıMahkemesiiçtihadının,birgösterininyasadışıol-masının (örneğinöncedenbildirilmemişolması)göstericilerin toplanmaözgürlüğününkısıtlanmasıiçintekbaşınayeterlibirgerekçeoluşturmadığıkonusundaçoknetveaçıkolduğunuhatırlatır.”117diyerekbarışçıltoplanmahakkınınkısıtlanmasındaölçülüolun-masıgerektiğinivurgulamıştır. Yargı kararları veAHİM içtihadı ışığında bildirimyükümlülüğüdeğerlendirilecekolursa;barışçılolmakşartıylabildirimsizyapılantoplantıvegösteriyürüyüşlerininbusaikleengellenmesiveyamüdahaledebulunulmasıhakkınkullanımınıengellerniteliktekabulediliphakkınözünedokunmaktadır.Ayrıcabildirimsizolduğugerekçesiiletoplan-

115Erkan,Doğan,AnkaraValiliği 25.06.2014 tarih ve 11-117/342555 sayılı yazıya cevabenverilen görüş yazısı,AnkaraBarosu,Ankara,2014

116Erkan,Doğan,AnkaraValiliği 25.06.2014 tarih ve 11-117/342555 sayılı yazıya cevabenverilen görüş yazısı,AnkaraBarosu,Ankara,2014

117Muıžnıeks,Nıls,1-5Temmuz2013TürkiyeZiyaretiRaporuCommDH(2013)24,AvrupaKonseyiİnsanHaklarıKomiserliği,Strasburg,2013


31

tıvegösterileremüdahaleedilmesiyönündeyetkikullananidarebildirimprosedürününikincilişleviolandevletegöstericileringüvenliğinisağlamayükümlülüğükonusundaisegerekliönlemlerialamamaktadır. Örneğin;10Ekim2015’teAnkara’daDİSK,KESK,TTB,TMMOBvepekçoksiviltop-lumörgütüvesiyasipartimensubununkatılımıylayapılmasıplanlanan“BarışMiting”inecanlı bombalı terör saldırısı yapılmış ve 101 vatandaş hayatını kaybetmiştir.Hayatınıkaybedenlerin yakınlarınca İç İşleri Bakanlığı aleyhine açılan davalardaBakanlık ida-reninağırbirhizmetkusurununolmadığını,davakonusuolayınteröreylemiolduğunuvebununlaancakuluslararasımekanizmalarvasıtasıylamücadeleedilebileceğinibeyanetmişvetazminatsorumluluğunukabuletmemiştir. Sonrakibölümlerdeörnekleyeceğimizüzereidarebirçoktoplantıvegösteriyürüyü-şününyasaklanmagerekçesiolarakterörtehlikesinigöstermiştir.Budurumdaterörekar-şıönlemalmavevatandaşıntoplantıvegösterihakkınıkullanırkengüvenliğinisağlamayükümlülüğüolandevletkendipozitifyükümlülüğünüyerinegetirememesininçaresinivatandaşlarabuhakkıkullandırtmamaktabulmuştur.

Toplantı veya Gösterinin Ertelenmesi/Yasaklanmasıİdarenin 2911 sayılı yasa gereği yetkisini kullanımalanının en esnekve geniş olduğudüzenlemetoplantıvegösteriyürüyüşlerininertelenmesiveyasaklanmasınailişkindü-zenlemelerdir. Zirabuyetkininkullanılmasındamülkiidariamirlere“millîgüvenlik,kamudüzeni,suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hak veözgürlüklerininkorunmasıamacı”şeklindekisoyut,takdiryetkisinedayalıveesnekkri-terlerlekararalabilmeimkanıtanımaktadır. Kanunun15ve16maddeleriİçişleriBakanlığı,BölgeValileriveilvalilerine10günsüreyle toplantıvegösterileriertelemeyetkisivermektedir.11817madde ileBölgeve ilvalileriilekaymakamlarabelirlibirtoplantıyı“millîgüvenlik,kamudüzeni,suçişlenme-sininönlenmesi,genelsağlığınvegenelahlâkınveyabaşkalarınınhakveözgürlüklerininkorunmasıamacıyla”1ayertelemeveyayasaklama,yineaynıgerekçelerle19maddedeBölgeveilvalilerinetoplantıvegösterileri1aysüreyleyasaklamayetkisiverilmektedir. İdarenindeson1yıldabusoyutkriterleredayanarakbirçokbarışçıltoplantıvegös-teriyürüyüşünüyasakladığıgözlemlenmiştir. Örneğin;17.maddeuyarıncayasaklanantoplantıvegösteriyürüyüşleri 1)“Valilikyapılanbaşvuruyugüvenlikgerekçesiylereddetmiştir.”Aydın/30AğustosZaferBayramıyürüyüşüyasaktarihi26.08.2016119

2)KilisValiliği8MartEmekçiKadınlarGünüYürüyüşü09.02.2016’danitibarenya-saklanmıştır.“[…]meydanagelebilecekistenmeyenolaylarınengellenmesi[…]”gerek-çesiile 3)ŞanlıurfaViranşehirViranşehirKaymakamlığıDünyaKadınlarGünüetkinliğininiptali “[…] provakatif eylemlerin yaşanabileceğine ve kamu güvenliğini bozmaya daireylemlerinyaşanabileceğinedairkuvvetliduyumlarınolması[…]”gerekçesiile 4)BatmanMerkezBatmanValiliği5.3.2016tarihlikararıylaDünyaKadınlarGünüet-kinliğininiptali“ilsınırlarıiçindehuzurvegüvenliğin,kişidokunulmazlığının,baş-kalarınınhakveözgürlüklerininkorunmasıvekamuesenliğininsağlanması”ge-rekçesiile 5)SiirtValiliği3.3.2016tarihlikararı ileDünyaKadınlarGünüyürüyüşvemitingiptali“DünyaKadınlarGünü’nünfarklıtarihtekutlanması”gerekçesiyle

118Erteleme,aynıildebirdenfazla,aynıbölgeyadafarklıbölgelerdeçoksayıdaildetoplantıvegösteridüzenlenmetalebiolmasıhalindebaşvuruönceliğigözönündebulundurularakyapılabilmektedir.

119Cumhuriyet,“30Ağustosyürüyüşünebiryasakdavalilikten.”28.08.2016,http://www.cumhuriyet.com.tr/ha-ber/turkiye/591877/30_Agustos_yuruyusune_bir_yasak_da_valilikten.html


32

6)İzmirValiliğiHalklarınDemokratikPartisi(HDP)İzmirİlÖrgütü›nün4Haziran2016tarihindeGündoğduMeydanı›ndayapacağı«DemokratikSiyasetBuluşması»mi-tingini“kamugüvenliği”gerekçesiyle 7)TrabzonValiliğiKESK’in29.05.2016dayapmakiçinbaşvurduğuLaikeğitim,laikyaşamve işgüvencemizdenvazgeçmeyeceğizmitingi“ülkemizdemeydanagelenterörsaldırılarıvetoplumdaoluşanhassasiyetdikkatealındığındaprovakatifeylemveolay-larmeydanagelebileceği”gerekçesiyle 8)TunceliValiliği18.3.2016 tarihinde yapılacak olan Nevruz Kutlaması16.03.2016tarihinde, “21MartNevruzkutlamalarıöncesi, esnasıve sonrasında terörörgütlerivemarjinalgruplarcatoplumsalşiddethareketlerineyöneliksansasyonelveprova-katifsaldırılarilekargaşaortamıçıkarılmayaçalışılabileceği,kutlamalarakatıla-cakmilletvekillerivesiyasipartitemsilcileribaştaolmaküzereterörörgütlerininhedefiolabilecekkişilerilediğervatandaşlarıncangüvenliğinintehlikeyedüşürebileceği,barışçıletkinliklerinprovokeedilerekterörörgütlerininpropagandasınadönü-şebileceğideğerlendirilerek,güvenliktedbirlerinindahaetkinuygulanabilmesiamacıyla2911SayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunukapsamındayapılacakolanNevruzEtkinliklerininsadece21Mart2016PazartesigünügeçekleştirilmesininuygunolacağıValiliğimizcedeğerlendirilmiştir.”gerekçesigösterilerek120

9)İstanbulValiliği19.6.2016tarihliTransOnuryürüyüşüValiliğininternetsitesin-denyapılanaçıklamada“Vatandaşlarımızıngüvenliğivekamudüzenigözetilerekanılangünlerdebuyöndebirtoplantıvegösteriyürüyüşütertipedilmesineizinverilme-yecektir”açıklamasıyapılarakyasaklanmıştır. Yukarıdakiörneklerdedegörüldüğüüzeretoplantıvegösteriyürüyüşlerininyasak-lamagerekçeleriolarakkamudüzenininbozulması,huzurveiçgüvenliğinsağlanmasıvebunlaraekolarakterörtehlikesigösterilmiştir. AİHM’inbukonudakiiçtihatlarınabakılırsa: AİHMizninverilmemesiiçinönesürülengerekçeleriniknaediciolmasıgerektiğininaltınıçizmektedir.Örneğin,birgösterininteröristbirsaldırınınvarlığıönesürülerekda-ğıtılmasıbaşlıbaşınayeterlideğildir.Busaldırınınvarolduğununşüpheyeyerbırakma-yacakşekildeortayakonulmasıgerekmektedir(AİHM,İvanovvediğerleri/Bulgaristan,46336/99,24Kasım2005tarihlikarar.)121

Yinesoyutkamudüzenininkorunmasıönesürülerekgerekçesizbirşekildebirbarış-çıltoplantınınyasaklanması,toplanmavegösteriyapmahakkınıihlaletmektedir.(AİHM,Makhmudov/Rusya,35082/04,26Temmuz2007tarihlikarar)122

Özellikle İstanbul Valiliği›nin 26.6.2016 tarihli LezbiyenGey Biseksüel Trans İnter-seks(LGBTİ)OnurYürüyüşüvebasınaçıklamasınıyasaklamagerekçesiolarakgösterdiği“provokatifeylemveolaylarınmeydanagelebileceği”gerekçesiileyasaklama,hakkınkullanılmasınıneredeyseimkansızhalegetirmektedir.İfadehürriyetifarklıgörüşlerinbugörüşleribenimsemeyenlererağmendilegetirilmesinigerektirir.BubağlamdaAHİM’inBa-rankevich/Rusyakararıönemlibirkararolarakkarşımızaçıkmaktadır.Kararda; Toplantıvegösteriyürüyüşühaklarısadeceçoğunluğunkabulettiği fikirlerikap-samaz,özellikleazınlıktakalan fikirlerigaranti altınaalmayayönelmiştir:Sözkonusuolayda,MoskovayakınlarındakiChekhovşehriEvanjelikkilisesirahibi,Eylül2002’debu

120TunceliValiliği,Nevruz İle İlgili BasınAçıklaması, 16.03.2016, http://www.tunceli.gov.tr/nevruz-ile-ilgili-ba-sin-aciklamasi-16032016

121Diken,“LGBTİOnurYürüyüşüİstanbul’dadaYasakBahaneKamuGüvenliği”,17.06.2016,http://www.diken.com.tr/lgbti-onur-yuruyusu-istanbulda-da-yasak-bahane-kamu-guvenligi/KILINÇ,ÜMİTBarışçıl Toplantı veGösteriYürüyüşüYapmaHakkıveDevletinYükümlülükler:BarışçılGösterilereOrantısızGüçKullanımınınAvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’neUygunluğuSorunuÜzerine,TürkiyeBarolarBirliğiDergisi,Sayı:110,ss:288,Ocak-Şubat2014,Ankara,2014

122Kılınç,ÜmitBarışçılToplantıveGösteriYürüyüşüYapmaHakkıveDevletinYükümlülükler:BarışçılGöste-rilereOrantısızGüçKullanımınınAvrupa İnsanHaklarıSözleşmesi’neUygunluğuSorunuÜzerine,TürkiyeBarolarBirliğiDergisi,Sayı:110,ss:287,Ocak-Şubat2014,Ankara,2014


33

şehrinkamuyaaçıkbinalanndatoplantıgösteriyürüyüşüyapmakamacıylavaliliktenbirizintalebindebulunur.ValilikbubaşvuruyureddederveredgerekçesindedeEvanjelikkilisesimensuplarının,obölgedeyaşayaninsanlarınçoğunluğundanfarklıbirdinesahipolduklarını,dolayısıile,buazınlığındinibirkonudatoplantıgösteriyürüyüşüyapması-nın,toplumunçoğunluğuüzerindebelirlibirhoşnutsuzlukvememnuniyetsizlikyarata-cağınıilerisürmüştür. AİHMverdiğikarardavaliliğinbugerekçesinikabuletmemişvesözkonusuolaydabaşvurucuEvanjelikKilisesirahibinintoplantıgösteriyürüyüşühaklarınınihlaledildiğisonucunavarmıştır. AİHM’e göre, çoğulculuk, tolerans ve diğerlerinin fikirlerine ve inançlarına saygıduymakdemokratikbirtoplumunenönemlikarakteristiközelliklerindendir.Demokrasi,çoğunluğunfikirlerininherşarttaüstüngeleceğianlamınagelmezönemliolanazınlıktakalanfikirlerinçoğunlukfikrinekarşıkorunmasınısağlamaktır.AİHM’yegöre,Rusoto-riteleri,farklıdinemensupinsanlararasındabelirlibirgerginlikçıkmasınıönlemekiçinalternatiftedbirleraramakyerine,çoğulcudemokrasiyehalelgetirecekşekilde,azınlığıntoplantı ve gösteri yürüyüşühakkını hepten ortadan kaldırmıştır.Halbuki toplantı vegösteriyürüyüşühakkıaynızamandaveözellikle,azınlıktakalanfikirlerinkorunmasıamacınahizmeteder,velevki,azınlıktakalanbufikirlerçoğunluktakalanfikirlernaza-rındarahatsızediciveyakışkırtıcıolsun.123

YinemahkemeİvanovveDiğerlerikararındateröristbirsaldırınınvarlığıönesü-rülerek toplantı veya gösteri yürüyüşünün dağıtılmasını başlı başına yeterli bir sebepolarakgörmemiş,busaldırınınvarolduğununşüpheyeyerbırakılmayacakşekildeortayakonulmasıgerekmediğinibelirtmiştir.124

AİHM içtihatları ışığında bakıldığında da, idarenin kamu düzeni iç huzur güven-likgibimuğlakvegöreceligerekçelerletoplantıvegösteriyürüyüşleriniyasaklamasıveertelemesininhakkınkullanılmasınaengellen teşkilettiğiaçıktır.Bumuğlakkriterleredayanılarakidareyesınırsızbirtakdiryetkisitanınmıştır. 2911sayılıyasanıntanıdığıbugeniştakdiryetkisininyanısıra4Nisan2015tarihin-dekamuoyunda“içgüvenlikyasasıolarak”bilinen6638sayılıPolisVazifeveSalâhiyetKanunu, JandarmaTeşkilat,GörevveYetkileriKanunu ileBazıKanunlardaDeğişiklikYapılmasınaDairKanunResmiGazete’deyayımlanarakyürürlüğegirmiş, sözkonusuyasatoplumsalolaylaramüdahaledepolisinyetkisiniartırmaklabirliktemülkiidariamir-lerindeyetkilerini genişletmiştir.Örneğin; 5271 sayılıCezaMuhakemesiKanunu’nun119.maddesiuyarıncagecikmesindesakıncaolanhallerdışındahakimkararıileyapıl-masıöngörülen“arama”tedbirihakkındaİçGüvenlikYasasıile2559sayılıPolisVazifeveSalâhiyetKanununun4/Amaddesininaltıncıfıkrasındadeğişiklikyapılmışvemülkiidariamirlerearamayetkisiverilmiştir: Yineaynıyasadayapılandeğişiklikle5271sayılıCezaMuhakemesiKanununun91incimaddesindeyapılandeğişikliklegözaltınaalmakararıvermehususundayetkiverilmiştir. “Suçüstü hâlleriyle sınırlı olmak kaydıyla; kişi hakkında aşağıdaki bentlerde belirtilen suç-larda mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirleri tarafından yirmi dört saate kadar, şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek top-lumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda kırk sekiz saate kadar gözaltına alınma kararı verilebilir. Gözaltına alma nedeninin ortadan kalkması hâlinde veya işlem-lerin tamamlanması üzerine derhâl ve herhâlde en geç yukarıda belirtilen sürelerin sonun-da Cumhuriyet savcısına, yapılan işlemler hakkında bilgi verilerek talimatı doğrultusunda hareket edilir….”125

İçgüvenlikyasası ileyapılandeğişiklikler içerisinde idareninyetkisiniençokge-

123Tanyar,ZiyaÇağa,AvrupaİnsanHaklarıMahkemesiİçtihadındaToplantıveGösteriYürüyüşüHakkıAUHFD,AnkaraÜniversitesiHukukFakültesiDergisi,Cilt:60Sayı:3,s.593-634,Ankara,2011

124AİHM,İvanovvediğerleri/Bulgaristan,n°46336/99,24Kasım2005tarihlikarar.1254Nisan2015Tarihlive29316SayılıResmîGazete


34

nişletendeğişiklikisemülkiidariamirleresuçunkovuşturulmasıiçinyetkiverilmesiniiçeren5442sayılıİlİdaresiKanunu’nun11incimaddesindeyapılandüzenlemedir: G) Vali, lüzumu hâlinde, kolluk amir ve memurlarına suç faillerinin bulunması için ge-reken emirleri verebilir. Kolluk bu emirleri, mevzuatta belirlenen usule uygun olarak yerine getirir. H) Vali, kamu düzenini ve güvenliğini veya kişilerin can ve mal emniyetini sağlamak amacıyla aldığı tedbir ve kararların uygulanması için adli kuruluşlar ile (D) fıkrası hükmü saklı kalmak kaydıyla askerî kuruluşlar dışında, mahallî idareler dâhil bütün kamu kurum ve kuruluşlarının itfaiye, ambulans, çekici, iş makinesi ve tedbirlerin zorunlu kıldığı diğer araç ve gereçlerinden yararlanabilir, personeline görev verebilir. Kamu kurum ve kuruluş-ları, valinin bu konudaki emir ve talimatlarını yerine getirmek zorundadır. Aksi takdirde vali, emir ve talimatlarını kolluk aracılığıyla uygular. Bu fıkradaki yükümlülüklerin yerine getirilmemesi veya geciktirilmesi sebebiyle oluşan kamu zararı ile gerçek ve tüzel kişilerin Devlet tarafından karşılanan zararları ilgili idarece genel hükümlere göre sorumlu kamu görevlilerinden tazmin edilir. I) (H) fıkrası ile valiye verilmiş olan yetkiler, ilçede kaymakam tarafından da kullanı-labilir.” İçGüvenlikYasasıileçeşitliyasalardayapılandeğişiklikleridareninözellikletoplantıvegösteriyürüyüşühakkınınkullanılmasınadahaetkinmüdahaleedebilmesininönünüaçmıştır.Halihazırda2911sayılıyasanınidarecekeyfiyorumlanaraktoplantıvegösteriyürüyüşühakkınınkullanılmasınaengelolunmasıdurumumevcutken,idareyebuhakkamüdahalekonusundadaoldukçagenişbiryetkialanıtanınmış,yargınıngörevalanınagirenkovuşturmafaaliyetlerindeyürütmeyiyetkilikılarakhukukiliktenuzaklaşılmıştır.

Olağanüstü Hal (OHAL) DönemiToplantıvegösteriyürüyüşühakkınınkullanımındasonbiryıllıkdönemdikkatealın-dığındaenönemlikonulardanbiridekuşkusuzki 15TemmuzDarbeGirişimi sonrasıBakanlarKurulu’nca21Temmuz2016tarihindeilanedilenveTBMMkararıile19Ekim2016 tarihinden itibaren3 ay süreyleuzatılmasınakarar verilenOHALdönemidir.BusüreçteAnayasa’nın“Temelhakvehürriyetlerinkullanılmasınındurdurulması”başlıklı15.Maddesi’nde“milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alına-bilir.” hükmümevcuttur.2935sayılıOlağanüstüHalKanunu(OHK)uyarıncaOHAL’inidaresi bölge veya il valilerine ait olup yapacakları idari işlemlere karşı açılacak olandavalardayürütmeyidurdurmakararıverilmesimümkündeğildir.Aynıyasanın11/1mbendiidareyekapalıveaçıkyerlerdeyapılacaktoplantıvegösteriyürüyüşleriniyasakla-ma,erteleme,iznebağlama,gözlemaltındatutmavedağıtmayetkisitanımaktadır. Örneğin;TunceliValiliğiOHALsüresinceilde2911sayılıToplantıvegösteriyürü-yüşlerikanununkapsamındayapılacaktümetkinlikleri27Ekim2016tarihve2016/1001sayılıonayıylayasaklamıştır.126

AnkaraValiliğiOHK11.MaddesineatıftabulunarakAnkara’da30Kasım2016tarihi-nedektoplantıvegösteriyürüyüşüyapılmasınıyasaklamıştır.127BursaValiliği2911sayılıyasaçerçevesindeyapılmasıplanlanangösteriyürüyüşü,basınaçıklaması,çadırkurma,stantaçmavb.tümfaaliyetleriznetabitutulmuştur128

BenzerşekildekitedbirlerEdirne,İzmit,Van,Siirt,Batman,Diyarbakırillerindevali-

126Tunceli Valiliği, http://www.tunceli.gov.tr/basin-aciklamalari-ve-toplanti-gosteri-yuruyusleri-ile-ilgili-vali-lik-emri,ErişimTarihi:25.11.2016

127Ankara Valiliği, http://www.ankara.gov.tr/umuma-acik-alanlarda-yapilacak-toplanti-ve-gosteri-yuruyusleri-nin-gecici-olarak-yasaklanmasina-iliskin-basin-duyurusu,ErişimTarihi:25.11.2016

128BursaValiliği,http://bursa.gov.tr/duyurular/122/toplanti-ve-gosteri-yuruyusleri-yer-ve-guzergahlari.html,Eri-şimTarihi:25.11.2016


35

liklertarafındanalınmışvebudönemdeyapılantoplantıvegösteriyürüyüşlerinehukukaaykırıolduklarıgerekçesiilemüdahaleedilmiştir. OHALdönemi idareninyetkisininoldukçagenişletildiği, dolayısıylagereklilikarzetmesedahikeyfitedbirlerinalınabildiğikendinehasbirdönemdir.AncakunutmamakgerekirkitemelhakvehürriyetlerinsınırlandırılmasınailişkinAnayasa’nın15.Madde-sibusınırlandırmaların“milletlerarasıhukuktandoğanyükümlülüklerihlaledilmeden”ve“durumungerektirdiğiölçüde”yapılmasıhususundaidareyikısıtlamaktadır.HaliyleOHALsürecigerekçegösterilerekhertürlütemelhakvehürriyetinhakkınözünedoku-nacak şekilde ölçülülük ilkesine uyulmaksızın kısıtlanmasıAnayasa’ya aykırılık teşkiletmektedir.

SonuçToplantı vegösteri yürüyüşühakkı ifadehürriyetininvazgeçilmezbirunsurudur.De-mokratiktoplumyapısınınoluşmasıiçindevletlerihakkınözünemüdahaleetmemesivehakkınkullanılmasıiçingereklipozitifyükümlülüklerinyerinegetirmesigerekmektedir. Hernekadar1982Anayasası’nda2001yılındayapılandeğişiklikletoplantıvegösteriyürüyüşüneilişkinhakkınkullanımıdahademokratikbiryapıyabüründürülmüşolsada12EylülaskeridarbesisonrasıTürkiye’ninkoşullarındayürürlüğekonulmuşolan1983tarihli2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriYasasıhakkınkullanımınailişkinge-nişkısıtlamalargetirmekteveAnayasalesaslaraaykırılıkteşkiletmektedir.Bubağlamda2911sayılıyasanınkendisiadetahakkınözünedokunmaktadır. 2911sayılıyasayadayanarakişlemtesisedenidareninkeyfiliğihemyerelmahkeme-lercehemdeAHİMtarafındanverilenkararlaryanındaKamuBaşdenetçiliğitarafındandatespitedilmiştir. Ayrıca4Nisan2015tarihindekamuoyunda“içgüvenlikyasasıolarak”bilinen6638sayılıPolisVazifeveSalâhiyetKanunu, JandarmaTeşkilat,GörevveYetkileriKanunuileBazıKanunlardaDeğişiklikYapılmasınaDairKanun’unyürürlüğegirmesi idareninyetkilerinigenişletippekiştirmiştir. BukoşullaraltındakişilerinAnayasalgüvencealtınaalınmışolsalardahitemelhakvehürriyetlerinikullanabilmelerimümküngörünmemektebudahukukdevletineolaninancıtemelindensarsmaktadır.


36

İzleme Bulguları

Mülki İdare Tarafından Alınan Yasak KararlarıRaporlamadöneminde37ilve3ilçedevalilikvekaymakamlıklartarafındantoplantıvegösterilerinyasaklanmasınailişkintoplam101kararalınmıştır.Kararların96’sıvalilik-ler,5’ikaymakamlıklartarafındanverilmiştir.Valilikvekaymakamlıklartarafındantümetkinliklerinyasaklandığıgenelyasakkararlarıyanında,belirlibireylemveyaetkinlikiçinalınanözelyasakkararlarıdayeralmaktadır.Yasakkararlarının52’sibelirlietkin-likleriçinalınanözelyasaklamakararı,49’uisehertürlüetkinliğikapsayangenelyasakkararlardır. ŞanlıurfaValiliği6’sıgenel,3’üözelolmaküzeretoplam9yasaklamakararıileenfazlayasakkararıalanvaliliktir.BatmanValiliği4genel,3özelyasaklamakararı,İzmirValiliğiise6özelyasakkararıileençokyasakkararıalandiğervaliliklerdir. Valiliklertarafındanalınandiğerbiryasaklamakararıiseprotestobiçimlerineilişkinolandır.Yıllardırbirprotestobiçimiolarakkullanılagelen“kepengkapatma”,“çadırkur-ma”benzerieylembiçimleriçeşitlivaliliklertarafındanyasaklanmıştır.

Genel Yasak Kararlarıİzlemedönemindetoplantıvegösterihakkınınkullanılmasıidarimakamlartarafından20farklıilve3farklıilçede49kezyasaklanmıştır.Valiliklertarafındanalınan46yasaklamakararıdışındaİzmit,SilvanveViranşehirkaymakamlıklarıilçesınırlarıiçindetoplantıvegösterilerinyasaklanmasınailişkinkararlaralmıştır.

Kapalıveaçıkalanlardakiher türlüetkinliğinyasaklandığı24,açıkalandakiher türlüetkinliğinyasaklandığı25kararbulunmaktadır.Açıkvekapalıalandahertürlüetkinliğinyasaklandığıtoplamyirmidörtkararınyirmiikisivalilikler;ikisiisekaymakamlıklarta-rafındanalınmıştır.Açıkalandahertürlüetkinliğiyasaklayankararlarıniseyirmidördüvaliliklertarafındanalınmıştır. AntalyaBelek’te15-16Kasım2015tarihleriarasındayapılacakG-20Zirvesiöncesindeger-çekleşmesiolasıprotestogösterileriniengellemekiçinAntalyaValiliğiilgenelinde9-18Kasım2015tarihleriarasındahertürlüetkinliğiyasaklamıştır.Zeteinternetsitesindeyeralanhabe-regörevalilikyasaklananetkinliklerişuşekildesıralamaktadır:“Açıkvekapalıyertoplantısı,toplantıvegösteriyürüyüşü,basınaçıklaması,oturmaeylemi,çadırkurma,stantaçma,bildiridağıtma,kendinizincirleme,pankart-döviz-afişaçmaveyaasma,yazılamayapma.”129

129Zete.com,“G-20zirvesiiçinAntalya’daanayollarkapanıyor,gösterileryasaklandı”,https://zete.com/g-20-zir-vesi-icin-antalyada-ana-yollar-kapaniyor-gosteriler-yasaklandi/.


37

AnkaraValiliği’ninaçıkalanlardahertürlüetkinliği17Ekim/31Kasım2016tarihleriarasındayasakladığıduyuruiseşuşekildedir:“2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunukapsamındayol,meydan,cadde,sokak,parkgibiumumaaçıkalanlardayapılacakhertürlütoplantıvegösteriyürüyüşlerive2559sayılıPolisVazifeveSalahiyetleriKanu-nununEk1incimaddesikapsamındaumumaaçıkalanlardadüzenlenecekoyun,temsil,açıklamaveçeşitli şekillerdekigösteriler2935sayılıOlağanüstüHalKanununun11 incimaddesininverdiğiyetkiyeistinaden17Ekim2016tarihindenbaşlamaküzere30.11.2016tarihinekadaryasaklanmıştır.Kamukurumvekuruluşlarınınumumaaçıkalanlardayapa-cağıetkinlikler,Valilikizninetabidir.Yukarıdabelirtilenemirveyasaklamalarauyulmama-sıhalinde,ilgilimevzuathükümleriçerçevesindeadliveidariişlemyapılacaktır.”130

Yasakların büyük bir çoğunluğu il genelini kapsamaktadır. Antalya131 ve Kilis’te ilmerkezindebelirlibirbölgedetoplantıvegösteriyürüyüşüyapılmasıyasaklanmıştır.KilisValiliğitarafındanyapılanaçıklamadaşunlarifadeedilmektedir:“İlimizKilis7AralıkÜni-versitesinde15/08/2016tarihindeöğrencikayıtişlemlerininbaşlayacakolmasınedeniyle,üniversiteveyurtlarcivarında,kapa-lıveaçıkyertoplantıları,gösteriyü-rüyüşleri,hertürlüstantaçma,çadırkurma,basınaçıklaması,afişasılma-sı,bildiridağıtılması,elilanıdağıtıl-masıvb. faaliyetler, 13/08/2016 tari-hindengeçerliolmaküzereotuz(30)günsüreyleYASAKLANMIŞTIR.”132

Diyarbakır Valiliği’nin Sur il-çesinde 31 Aralık 2015 tarihindenoperasyonlar bitene kadar133 her türlü toplantı ve gösteri yürüyüşüyasakladığı görül-mektedir.Kaymakamlıklartarafındanalınanyasakkararlarınıntümüilçegenelinikapsa-maktadır.

130AnkaraValiliği,“UmumaAçıkAlanlardaYapılacakToplantıveGösteriYürüyüşlerininGeçiciOlarakYasaklan-masına İlişkin Basın Duyurusu”, 17.10.2016, http://www.ankara.gov.tr/umuma-acik-alanlarda-yapilacak-top-lanti-ve-gosteri-yuruyuslerinin-gecici-olarak-yasaklanmasina-iliskin-basin-duyurusu.

131Zete.com,“G20ZirvesiİçinAntalya’daAnaYollarKapanıyor,GösterilerYasaklandı”,09.10.2015,https://zete.com/g-20-zirvesi-icin-antalyada-ana-yollar-kapaniyor-gosteriler-yasaklandi/

132KilisValiliği,BasınDuyurusu,http://www.kilis.gov.tr/basin-duyurusu5133Hürriyet,“DiyarbakırSur’daBasınAçıklaması,Toplantı,GösteriveYürüyüşlerYasaklandı”,31.12.2015,http://

www.hurriyet.com.tr/diyarbakir-surda-basin-aciklamasi-toplanti-gosteri-ve-yuruyusler-yasaklandi-40034155

İzleme Bulguları

38

Genelyasakkararlarınınilveilçeleredağılımtablosuaşağıdakigibidir;

ŞanlıurfaValiliği6kez,VanveBitlisvalilikleriise5keztoplantıvegösterininhak-kınınkullanımıyasaklamıştır.Şanlıurfa’dakiyasaklarınsüreleri3ile13günarasındade-ğişmektedir.

1günile60günarasındadeğişenbelirlisüreleriçinalınmışyasakkararlarıyanında,başlangıçtarihibelirtilenbitiştarihiiçinise“ikincibiremrekadar”ibaresikullanılan,ucuaçıkyasakkararlarıdaverilmiştir.ÖrneğinHakkariValiliği15Marttarihindenitibarenikincibiremrekadaraçıkhavadadüzenlenmesiplanlananhertürlüetkinliğiyasaklamış-tır.134Yasak9Mayıs’dakaldırılmıştır.135Nevarki25Mayıs tarihindevalilik tarafındanyapılanbasınduyurusuylaikincibiremrekadartekrarhertürlütoplantıvegösteriyürü-

134Cumhuriyet,“ŞanlıurfaveHakkari’deNevruzKutlamalarıYasak!”,15.03.2016,http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/498427/Sanliurfa_ve_Hakkari_de_Nevruz_kutlamalari_yasak_.html

135TürkiyeGazetesi,“Hakkari’deYürüyüşYasağıKaldırıldı”,09.05.2016,http://www.turkiyegazetesi.com.tr/gun-dem/368189.aspx.


39

yüşüyasaklanmış;136buyasakise5Haziran’dakaldırılmıştır.137BenzerbirşekildeŞırnakValiliğide16Marttarihindenitibarenikincibiremrekadaraçıkhavadayapılacakolanher türlüetkinliğiyasaklamıştır.138Valiliğinwebsitesindenbuyasağınnezamansonaerdiğinedairherhangibirveriyeulaşılamamıştır.Ancaksitede20Ekimtarihindeikincibiryasakduyurusuyayınlanmıştır.139 SüresizyasakkararlarınınbirideSilvanKaymakamlığıtarafındanalınanveilçege-nelindetoplantıvegösterileri14Ağustos2016tarihindenitibarenikincibiremrekadaryasaklandığıkarardır. Yasakkararlarında,toplantıvegösteriyürüyüşüyasaklarınınsürelerinebaktığımız-da3günsüreliyasakların11kez,30günlükyasaklarınise7kezalındığıgörülmektedir.Yasakkararlarında“ikincibiremrekadar”olarakifadeedilensüresizyasaklarınsayısı9’dur.DiyarbakırValiliğitarafından15AğustostarihindeSurilçesindeilanedilen“açıkalanlarda stant açma, çadır kurma, basın açıklamaları yapma, oturma eylemi,miting,hertürlütoplantıvegösteriyürüyüşleri ikincibiremrekadar”geçerliolanyasaklamakararı 18Ağustos’ta yapılanbasın duyurusuyla 17Ağustos’tan itibarengeçerli olmaküzere il genelini kapsayacak şekildegenişletilmiştir.DiyarbakırBüyükşehirBelediyesiEşBaşkanlarıG.KışanakveF.Anlı’nıngözaltınaalınmasınıprotestoetmekamacıyla26Ekim’deyapılmak istenenprotestogösterisi içinvalilik tarafındanyapılanaçıklamadaOHALkapsamında15Ağustos’taalınantoplantıvegösteriyürüyüşüyasağınınhalenge-çerliolduğuveeylemçağrılarınınyasadışıolduğuifadeedilmiştir.DiyarbakırValiliği’ninaldığıbuyasakkararıhalendevametmektedir. Valilikvekaymakamlıklar tarafındanalınanyasakkararlarında;Anayasa’nın top-lantıvegösteriyürüyüşlerininhangidurumlardasınırlandırılabileceğinidüzenleyen34.Maddesindeyer alan “milli güvenlik, kamudüzeni, suç işlenmesininönlenmesi, genelsağlığınvegenelahlakınveyabaşkalarınınhakveözgürlüklerininkorunması”hükmünüiçeren2.bendiyanında;2911sayılıTGYK,OHK,5442sayılıİlİdaresiKanunu(İİK)ve2559sayılıPolisVazifeveSalahiyetKanunu(PVSK)dayasaldayanakolarakkullanılmış-tır.2yasakkararıiçinyapılanaçıklamadaiseyasaldayanaklarınayerverilmemiştir. 2935sayılıOHK’nınşiddetekarşıalınabilecektedbirlerbaşlıklı11.maddenintop-lantı ve gösteri yürüyüşü hakkını düzenleyen (m)140 bendine 33, 5442 sayılı İl İdaresiKanunu’nun valinin hukuki durumu, görev ve yetkilerini belirleyen ikinci bölüm 11.Maddeye27,2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşüKanunununtoplantınınertelen-mesiveyayasaklanmasınıdüzenleyenvevaliyetoplantıyıertelemeyadayasaklamayet-kisi tanıyan17.maddesine141 referansverenyasaklamakararlarınınsayısı ise29’tur. 2yasak kararında ise herhangi bir hukuki dayanak sunulmamıştır. Bunlardan biri KilisValiliği’nin7AralıkÜniversitesineöğrencikayıtlarınıgerekçegösterereküniversiteveyurtlarçevresindehertürlüetkinliğiyasakladığıkararıdır.142Herhangibirhukukirefe-

136Zete.com,“Hakkar’dedokunulmazlıkEylemlerineEngel:ValilikBütünGösterilerYasakladı”,25.05.2016,htt-ps://zete.com/hakkaride-dokunulmazlik-eylemlerine-engel-valilik-butun-gosterileri-yasakladi/.

137Habertürk, “Hakkari’deToplantı veYürüyüşYasağıKaldırıldı”, 05.06.2016,http://www.haberturk.com/gun-dem/haber/1249458-hakkaride-gosteri-ve-yuruyus-yasagi-kaldirildi.

138Milliyet,“ŞırnakValiliğiNevruzEtkinlikleriniYasakladı”,17.03.2016,http://www.milliyet.com.tr/sirnak-valili-gi-nevruz-etkinliklerini-sirnak-yerelhaber-1269226/

139ŞırnakValiliği,Basın Duyurusu,20.10.2016,http://www.sirnak.gov.tr/basin-duyurusu-20102016140“Madde11–BuKanunun3üncümaddesininbirincifıkrasının(b)bendigereğinceolağanüstühalilanında;

genelgüvenlik,asayişvekamudüzeninikorumak,şiddetolaylarınınyaygınlaşmasınıönlemekamacıyla9uncumaddedeöngörülentedbirlereekolarakaşağıdakitedbirlerdealınabilir:m)Kapalıveaçıkyerlerdeyapılacaktoplantıvegösteriyürüyüşleriniyasaklamak,ertelemek,iznebağlamakveyatoplantıvegösteriyürüyüşlerininyapılacağıyervezamanı tayin, tespitve tahsisetmek, iznebağladığıher türlü toplantıyı izletmek,gözetimaltındatutmakveyagerekiyorsadağıtmak”

1412911sayılıKanun“madde17-(Değişik:26/3/2002-4748/6md.)Bölgevalisi,valiveyakaymakam,millîgüvenlik,kamudüzeni,suçişlenmesininönlenmesi,genelsağlığınvegenelahlâkınveyabaşkalarınınhakveözgürlük-lerininkorunmasıamacıylabelirlibirtoplantıyıbirayıaşmamaküzereerteleyebilirveyasuçişleneceğinedairaçıkveyakıntehlikemevcutolmasıhâlindeyasaklayabilir.”

142Bkz.KilisValiliği,BasınDuyurusu,http://www.kilis.gov.tr/basin-duyurusu5.

İzleme Bulguları

40

ransınbulunmadığıdiğerkarar ise İzmitKaymakamlığı tarafındanalınmıştır.Kararşuşekildedir:“01-30Kasım2016tarihleriarasında;10KasımAtatürk’üAnmaProgramları,24KasımÖğretmenlerGünüProgramıvebenzeriprogramlarhariç,İzmitİlçeEmniyetMüdürlüğüveİzmitİlçeJandarmaKomutanlığısorumlulukbölgesindetoplantı,gösteriyürüyüşü,miting,basınaçıklamasıvebenzerietkinlikleryasaklanmıştır.”143 YasaklamakararlarındaAnayasavekanunlaraverilenreferanslaryanındapekçokkararda “etkinlikler öncesi, sırası ve sonrasında oluşabilecek şiddet hareketleri” yasakgerekçesiolarakgösterilmiştir.Hakkınkendisininyaniprotestogösterilerininyapılmasıihtimalinindeyasakgerekçesiyapıldığıkararlardamevcuttur.ÖrneğinKonyaValiliğiçe-şitlikanunmaddelerinegöndermeyapmaklabirlikteildeŞeb-iArusetkinliklerininger-çekleştirileceği17Aralık2015tarihindeolasıhertürlüetkinliğiyasaklayarakşuşekildegerekçelendirmiştir:“Devletbüyüklerimizinkatılacağıetkinlikveanmatörenlerisırasın-dabazımarjinalgruplarcaçeşitliprotestoeylemlerigerçekleştirileceğiyönündebilgilereldeedilmişolup,butürprotestoeylemlerininülkemiziniçindebulunduğuterörolaylarıdagözönünealındığındakarşıtgörüşlügruplararasındaçatışmaortamlarıdoğuracağıveilimizegelecekdevletbüyüklerimizileyabancıdevlettemsilcilerivevatandaşlarımızıncangüvenliğinitehlikeyedüşüreceğideğerlendirilmektedir.” Gösteri ve Etkinliklere Yönelik Özel Yasaklama KararlarıValiliklertarafındangenelyasakkararlarıyanısırabelirlibirgösteriveyaetkinliğinya-saklanmasınailişkinözelyasakkararlarıdaalınmıştır.Belirlibirgösteriveyaetkinliğiya-saklayantoplam52kararın20’siNewroz,8’iDünyaBarışGünü,4’üiseDünyaKadınlarGünüiçinyapılmakistenengösteriveetkinliklerdir.Yasaklanandiğeretkinliklerarasında 10 Ekim Ankara Katliamı anması, Maraş Katliamı anması, Trans Onur Yü-rüyüşü, Rakı Festivali, sokağa çıkma yasakları protestoları, 30 Ağus-tos kutlamaları, Yeşil Yol protestosu gibi çok çeşitli etkinlikler yer almaktadır. 2006yılındanberiAralıkayındaAdana’dadüzenlenenvegelenekselhalegelenDünyaRakıFestivali,AdanaValisi’nin “festivalyerine sosyalve ekonomikorganizasyonlarınyapılmasıgerektiği”gerekçesiyle izinvermeyeceğinibelirtmesiüzerine ismi ‘KebapveŞalgamFestivali’olarakdeğiştirilmiştir.AdıdeğiştirilmekzorundakalınanDünyaRakı

143İzmitKaymakamlığı,BasınDuyurusu,01.11.2016,http://www.izmit.gov.tr/basin-duyurusu-01112016.


41

Festivali’nebirgruptabancavepompalıtüfeklerlehavayaateşaçarak,masalarasopavedönerbıçaklarıylavurarakfestivalkatılımcılarınayöneliksaldırıdabulunmuştur.“Baskı-nıgerçekleştirendörtkişipolistarafındanyakalanarakgözaltınaalındı.”144

03.11.2016tarihindesosyalpaylaşımsitesindeyapmışolduklarıpaylaşımlardandolayı“TerörÖrgütüPropagandasıYapmakveCumhurbaşkanınaHakaret”suçlarındantutukluolanBirleşikHaziranHareketiveHalkeviüyesiikikişininduruşmasınaistinadenGiresunValiliğitarafından“Şahısların4Kasım2016günüsaat09.00’dailimizadliyesindeyapılacakolanduruşmalarınaörgüttarafındanülkegenelindenafişlikatılımçağrısıyapıldığı,davasonrasındaarkadaşlarınınserbestkalmamasıdurumundadavayıtakipetmekiçinilimizegelecekolanşahıslartarafındanprotesto-basınaçıklamasıtürüeylemveetkinlikyapmayıplanladıklarışeklindeduyumlaralınmıştır.Yapılanbutoplanmaçağrısıilebirtakımkanun-suzgösteriveeylemlerezeminhazırlanabileceği,örgütpropagandasınınyapılabileceği,güvenlikgüçlerimizetaşlısopalısaldırılarolabileceği,telafisimümkünolmayanolaylarınmeydanagelebileceği”gerekçesiile2günsüreiletümeylemveetkinlikleryasaklanmıştır.145 10.05.2016tarihindeKESK,DİSK,TMMOB,TTBveSeferihisarBelediyesi,10EkimAnkaraKatliamındahayatınıkaybedenyurttaşlariçin“Hercaniçinbirfidan”sloganıileİzmirSeferihisarAtatürkParkındaBarışOrmanıoluşturmayıplanlamıştır.ValilikveİlEmniyetMüdürlüğüisealanın“Hazineyeaitormanolduğuveyasalprosedürlerintamam-lanmadığı”gerekçesiyleetkinliğinBarışOrmanındagerçekleşmesineizinvermemiştir.146 Yasaklananetkinliklerinil/ilçebazındadağılımıyukarıdakigrafikteyeralmaktadır.İzmirilinde6;Ankara,Antalyaveİstanbulillerinde4’er;Aydın,Batman,GaziantepveŞanlıurfaillerindeise3’erkezçeşitlieylemveetkinlikleriçinyasaklamakararıalınmıştır.İzmir’desokağaçıkmayasaklarınıprotestoetmekiçinyaşamnöbetietkinliği,10EkimKatliamıHerCanİçinBirFidanBuluşması,HDPİzmirİlÖrgütü’nünGündoğduMeyda-nı’ndayapacağı“DemokratikSiyasetBuluşması“mitingi,İzmirOnurYürüyüşüveDünyaBarışGünümitingivalilikkararıileyasaklanmıştır.Ankara’daDünyaKadınlarGünü,

144AdilMedya,“ValiYasakladıYobazlarSaldırdıAdanaRakıdanVazgeçmedi”,13.12.2015,http://www.adilmedya.com/vali-yasakladi-yobazlar-saldirdi-adana-rakidan-vazgecmedi/;

145KaradenizGüneBakış,“GiresunEylemiYasaklandı”,04.11.2016,s.6.146Demokrat Haber, “İzmir Valiliği Ankara http://www.demokrathaber.org/guncel/izmir-valiligi-ankara-katlia-

mi-anmasini-yasakladi-h66830.html

İzleme Bulguları

42

NewrozKutlaması, “Faşizme,DarbelereveSavaşaKarşıDemokrasiveBarış İstiyoruz”mitingi,ve10EkimAnkaraKatliamıAnması;Antalya’daNewrozkutlaması,“LaikEği-tim,LaikYaşamveİşGüvencemizdenVazgeçmeyeceğiz”mitingive“Önderlikİrademiz-dir”etkinliğiveDünyaBarışGünümitingi;İstanbul’daDünyaKadınlarGünü,Newrozkutlaması,TransOnurYürüyüşüveLGBTİ+OnurYürüyüşüyasaklananetkinliklerdir.Bingöl,Bursa,Erzincan,Erzurum,Kars,Kırşehir,Mersin,Muş,Silvan,TunceliveVan’daiseNewrozkutlamalarıyasaklanmıştır.

Toplam 52 yasaklama kararı-nın 49’u valilikler, 3’ü ise kayma-kamlıklar tarafından alınmıştır.İzmit, Silvan ve Viranşehir ilçe-lerinde etkinlikler kaymakam-lıklar tarafından yasaklanmıştır. SilvanKaymakamlığı, 17.03.2016 ta-rihliyasakta147NewrozetkinliklerinedairİçişleriBakanlığı’nınemrigereği21Marttarihidışındakutlamayapıl-masının yasaklandığını belirtmiştir.Etkinlik takviminde ise 2016 yılın-da Silvan’da Newroz kutlama tari-hi 17Mart olarak duyurulmuştur.148

ViranşehirKaymakamlığı06.03.2016tarihliKadınlarGünükutlamalarınayönelikkararında ise“[…]provakatifeylemlerinyaşanabileceğinevekamugüvenliğinibozmayadairey-lemlerinyaşanabileceğinedairkuvvetliduyumlarınolmasından[…]”149dolayıetkinliğiyasakladığınıbelirtmiştir.

147SilvanKaymakamlığı,http://www.silvan.gov.tr/default_B1.aspx?id=490148Anahaberim, “2016 Diyarbakır Newroz Programı Belli Oldu”, 06.03.2016, http://www.anahaberim.com/ha-

ber/2032/2016-diyarbakir-newroz-programi-belli-oldu.html149http://www.edessatv.com/sanliurfa/viransehirde-pazar-gunu-yuruyus-ve-gosteri-yasak-h16583.html


43

Yasaklanan Etkinlik Örnekleri

8MartDünyaKadınlarGünü

2016yılında8MartKadınlarGünükadınörgütleri,meslekörgütleri,siyasipartiler,sen-dikalartarafındanaçıkalanlardakutlamaküzeredüzenlenmekistenenetkinliklerbirçokildeçeşitligerekçelerlevaliliklerceyasaklanmıştır. Kilis ilininmerkezindevalilik tarafından07.02.2016 tarihinden itibaren “(…)mey-danagelebilecekistenmeyenolaylarınengellenmesini(…)”,Şanlıurfa’nınmerkezindevebütünilçelerinde05.03.2016-08.03.2016tarihlerinikapsayanvevaliliktarafındanaçıkla-nanyasaktaise“5422sayılıİlİdaresiKanunu’nun11/Cmaddesineve2911sayılıToplantıveGösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 17.Maddesine istinaden”150 gösteri ve yürüyüşleryasaklanırken ek olarak Şanlıurfa ilinin Viranşehir ilçesinde Kaymakamlık tarafından06.03.2016 tarihinde “(…) provokatif eylemlerin yaşanabileceğine ve kamu güvenliğinibozmayadaireylemlerinyaşanabileceğinedairkuvvetliduyumlarınolmasını(…)”, SiirtilininEruhilçesindeise03.03.2016tarihindevalilik,“DünyaKadınlarGünü’nünfarklıtarihtekutlanmasını”,Ankaraveİstanbul’dayapılmakistenenyürüyüşünvalilikçebelirlenentoplantıvegösteriyürüyüşüyapılabilecekalanlariçindebulunmadığıgerekçe-siyleyasaklanmıştır. Batmanmerkezindeisevaliliktarafından05.03.2016ve08.03.2016tarihleriarasında“İlsınırlarıiçindehuzurvegüvenliğin,kişidokunulmazlığıveözgürlüklerininkorunmasıvekamuesenliğininsağlanması”gerekçesiyleetkinlikleryasaklanmıştır. Tunceli EmniyetMüdürlüğü, DTP KadınMeclisleri’nin 8Mart’a ilişkin hazırladığıKürtçeveTürkçe“Yaşasın8Mart/Bijî8êAdarê”yazılıafişlerinasılmasınaizinvermemiştir.BenzerbirşekildeBitlis,MuşveHakkari’dedeKürtçe8Martafişleriyasaklanmıştır.

150İlgilimaddeveToplantıGösteriveYürüyüşüveÖrgütlenmeHakkıileilgilidetaylıbilgiiçinbkz,EşitHaklarİçinİzlemeDerneği,“SivilToplumÖrgütleriİçinÖrgütlenmeÖzgürlüğüveToplantıGösteriHakkıKılavuzu”,2016.

İzleme Bulguları

44

İdari makamlar yasaklamalar yanında gösterinin yapılmasını engellemekamacıyla başka yollara da başvurmuştur. Örneğin Mardin’in Kızıltepe ilçesin-de yapılacak etkinlikler için Tertip Komitesi üyelerinin adliyeden almak istedik-leri sabıka kaydı ise 4 gün boyunca “makine bozuk” gerekçesiyle verilmemiş,dolayısıyla sabıka kayıtları alınamadığı için miting başvurusu yapılamamıştır.151 Gösterilerinyasaklanmadığı yadayasağa rağmengösteri yapmak istenenbazı illerdegüvenlik güçleri gösterileremüdahale etmiş ve birçokkatılımcı gözaltına alınmıştır. 8MartDünyaKadınlarGünüiçin6Mart2016günügöstericilerinKadıköyiskelesindebu-luşmasıgüvenlikgüçleritarafındanengellenmiştir.BoğaMeydanındabuluşanveBahari-yeCaddesindebasınaçıklamasıyapangöstericilerKadıköyRıhtım’ayürümekisteyince,güvenlikgüçlerininİstanbulValiliği’ninaçıklamasındayeralan“yürüyüşüngüzergahı-nınuygunolmadığı”gerekçesiilebirkezdahaengellenmişvebibergazı,plastikmermikullanarakdağıtılmakistenmiştir.Yapılanmüdahalesonucundagöstericilerinbirkısmıdarp edilerek gözaltına alınmış,152 gözaltına alınan kadınlar polis aracının içinde darpedilmiştir.153Polislertarafındankadınlara“Sengit,erkeğingelsin”,“Bağırmasesinçıkma-sın,gityatevinde”şeklindeifadelerkullanılmıştır.154

21MartNewrozBayramıEtkinlikleri

SononyıldaNewrozBayramıkutlamalarıbirhaftayayayılarakkutlandığıhalde2016yılın-daİçişleriBakanlığıtarafındanNewrozöncesiyayımlanangenelgeilevaliliklerden21MartgünüharicindeNewrozkutlamalarınaizinverilmemesiistenmiştir.155Genelgeüzerinevali-liklereyapılanbildirimlerinçoğureddedilmiştir.TunceliValiliği’ne18Mart2016tarihindeNewrozkutlamasıyapmaküzereyapılanbildirim“[…]güvenliktedbirlerinindahaetkinuygulanabilmesiamacıyla2911SayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunukapsamındayapılacakolanNevruzEtkinliklerininsadece21Mart2016Pazartesigünügeçekleştirilme-sininuygunolacağıValiliğimizcedeğerlendirilmiştir.”gerekçesiyleretedilmiştir.Valilikçeyapılanaçıklamada«TunceliNevruzTertipKomitesinceNevruzşenliklerininNevruzgünüolan21Marttarihindekutlanmasınayöneliktalepolmasıhalinde,butalepValiliğimizceayrıcadeğerlendirilecekvegereklikolaylıksağlanacaktır»ifadeleriyeralmaktadır.156

Genelgede 21 Mart tarihi dışında yapılacak kutlamalara izin verilmemesi isten-diği halde Ankara ve İstanbul valilikleri 21 Mart tarihinde yapılmak istenen kutla-malara da izin vermeyeceğini ilan etmiştir.157 Gaziantep’te tertip komitesi tarafın-dan 20 Mart Pazar günü Newroz kutlamak üzere yapılan başvuru valilikçe kabuledilerek, 15 Mart’ta izin yazısı komiteye tebliğ edilmiştir. Ancak 17 Mart’ta emniyetmüdürlüğüne çağrılan tertip komitesine verilen iznin bakanlık talimatıyla iptal edil-diği ve 21Mart dışındahiçbir yerdekutlamalara izin verilmeyeceği bilgisi verilmiştir. Valiliklerinbelirlitarihlerarasındayadaucuaçıkbiçimde‘ikincibiremrekadar’ilanettikleriyürüyüş,toplantı,miting,stantaçma,basınaçıklaması,çadırkurmavb.bütünetkinlikleriyasaklayankararları2016yılınınbaşındanberisıklıklabaşvurulanbiryöntemolmuştur.NewrozkutlamalarıbağlamındaŞırnakValiliği,ilmerkezivebütünilçelerde16Mart2016tarihindenitibarenikincibiremrekadar“[…]2911sayılıToplantıveGösteri

151Evrensel,“Kürtçe8MartAfişineYasak”,04.03.2016,https://www.evrensel.net/haber/248547/kurtce-8-mart-afi-sine-yasak,

152“Kadiköy’deDünyaKadınlarGünüKutlamasınaPolisMüdahale”,https://www.youtube.com/watch?v=G0Qu-BoEBO-c

153Cumhuriyet, “Kadiköy’deGözaltınaAlınanKadınlara PolisAracındaDarp”, http://www.cumhuriyet.com.tr/video/video/492963/Kadikoy_de_gozaltina_alinan_kadinlara_polis_aracinda_darp.html

154SiyasiHaber,http://siyasihaber3.org/polis-kadikoyde-kadinlara-saldirdi-sen-git-evinde-yat-erkegin-gelsin155Cumhuriyet,“NevruzKutlamalarıOlaylıBaşladı”,20.03.2016,s.4.156TunceliValiliği,“NevruzİleİlgiliBasınAçıklaması”,16.03.2016,http://www.tunceli.gov.tr/nevruz-ile-ilgili-ba-

sin-aciklamasi-16032016.157Onedio,“İstanbulveAnkaraValiliği’ndenNevruzKutlamasınaİzinÇıkmadı”,16.03.2016,https://onedio.com/

haber/istanbul-da-valilik-ten-nevruz-kutlamasina-izin-cikmadi-693018.


45

Yürüyüşleri Kanunu kapsamında yapıla-cak olan açıkhava toplantıları ve gösteriyürüyüşleri ile düzenlemesi muhtemelNevruzetkinlikleri,ortayaçıkabilecekher-hangibirprovokasyonunengellenebilmesiMilliGüvenlik,Kamudüzeni,başkalarınınhak ve özgürlüklerinin korunması ve suçişlenmesiniönlemekamacıyla;uygunşart-lar oluştuğunda tekrar değerlendirilmekveenkısasüredetekrarserbestbırakılmaküzere […]” yasakladığını duyurmuştur.158 Bingöl, Tunceli, Batman,Muş, Kars, Şan-lıurfa,Van,Silvan,İstanbul,Ankara,Erzurum,Mersin,Batman,Gaziantep,İzmir,Antal-ya,ErzincanveKırşehirvaliliklerineyapılanNewrozkutlamabildirimlerireddedilmiştir.Dönemin İçişleri Bakanı E.AlaNewroz kutlamalarında “asayişi” sağlamaküzere yurtgenelinde120binpolis80binjandarmanıngörevlendirildiğiniifadeetmiştir.159Medya-

158Milliyet,“ŞırnakValiliğiNevruzEtkinlikleriniYasakladı”,http://www.milliyet.com.tr/sirnak-valiligi-nevruz-et-kinliklerini-sirnak-yerelhaber-1269226/,17.03.2016.

159Diken, “ ‘YasaklıNevruz’Kutlamaları:Birçok İldePolisSaldırısı, İstanbul’da120Gözaltı”,20.03.2016,http://www.diken.com.tr/yasakli-nevruz-kutlamalari-bircok-ilde-polis-saldirisi-istanbulda-120-gozalti/

İzleme Bulguları

46

yayansıyanhaberleregöreAğrı-Doğubeyazıt,Şırnak-Silopi,Mersin,Şanlıurfa–Merkez,Şanlıurfa– Siverek, Şanlıurfa–Birecik, Hatay-İskenderun, İstanbul’un 27 ilçesi, İzmir,Batman, Adana, Kocaeli, Bursa, Hakkari, Eskişehir, Mardin-Kızıltepe, Muş-Malazgirt,Van-ErcişveAntalya’dayapılmakistenenkutlamalaramüdahaleedilmiş;toplam257kişigözaltınaalınmıştır.Gözaltınaalınanların42’situtuklanmıştır.DiyarbakırveMalatyaisekutlamanınyapılabildiği2ilolmuştur.

1MayısEmekveDayanışmaGünü

2016 yılında 1Mayıs öncesinde gösteriler için yapılmak istenen duyuru çalışmalarınamüdahaleedilmiş,yapılmasıplanlananetkinliklereçağrıyapmakisteyençeşitligruplarengellenmiştir.19Nisan2016tarihindeİstanbul/Beşiktaş’ta1Mayıs’açağrıbildirisida-ğıtangrubapolismüdahaleetmiştir.Müdahalesonucunda11kişidarpedilerekgözaltınaalınmıştır.16023Nisan2016tarihindeiseÇorum’da1Mayısiçinafişasmakisteyenüni-versitelilergözaltınaalınmıştır.Öğrencilere“kabahatlerkanununamuhalefet”gerekçesiileparacezasıverilmiştir. İstanbul’da ki 1 Mayıs kutlamaları için Taksim Meydanı 2016 yılında da yasaklı me-kan olmaya devam etmiştir. İstanbulValisi V. ŞahinTaksim’de 1Mayıs kutlamalarının ya-pılamayacağına dair şunları söylemiştir: “Taksim Meydanı ile ilgili olarak bizim öncedenberi tavrımız açık venettir.TaksimMeydanı, bu tür gösteri ve toplantılarakapalı bir alan-dır. Dolayısıyla o gün orada böyle bir faaliyet yapılmasına da müsaade edilmeyecektir.”161 TaksimMeydanındakiyasaklailgilibirarayagelensendikavesiviltoplumörgütleriValiV.ŞahinilegörüşmüşsonrasındakutlamayıBakırköyCumartesiPazarı’ndayapmakararıalmışlardır.162

ÇalışmaBakanı’nın“uzlaşmanınsağlandığı”alanolarakifadeettiğiBakırköy’deisealanagirmekisteyenbazıgruplar“yasadışıpankart”taşıdıklarıyada“yasadışıslogan”attıklarıgerekçesiylegüvenlikgüçlerininbibergazlımüdahalesinemaruzkalmışlardır. KamuDenetçiliğiKurumu’nun20131Mayıs’ındaİstanbulValiliği’nincaddevesokak-larıkapatması,toplutaşımaseferleriniiptaletmesininaşırıönlemlerolduğuve“seyahatözgürlüğü”ile“serbestdolaşımhakkını”ihlalettiğikararınarağmen1631MayısgünüsabahsaatlerindenitibarenTaksimMeydanıvecivarındakiulaşımyolları“meydanagirişiengel-lemek”adınabariyerlerilekapatılmış,toplutaşımaaraçlarınınseferleriiptaledilmiştir. İstanbul İl EmniyetMüdürlüğü’nün açıkladığı 1Mayıs bilançosuna göre: Bakırköy,Beyoğlu, Beşiktaş, Sultangazi, Küçükçekmece, Sancaktepe ve Ataşehir’de çıkan olay-larda toplam 231 kişi gözaltına alınmıştır. TaksimMeydanı’nda gösteri yapmak isteyenveya BakırköyHalk Pazarı’nda toplanmak isteyen gruplaramüdahale eden polisin gö-zaltına aldığı kişilerdenmahkemeye sevk edilen beş kişi, “yasa dışı örgüt propaganda-sı yaptıkları” iddiasıyla 2Mayıs 2016’da tutuklanmıştır. Aynı zamanda bir kişi, gözüneisabet edengaz kapsülü ile yaralanmıştır.Okmeydanı’ndapolisin attığı gaz bombasınınbireve isabetettiğiveevdeküçükçaplımaddihasarmeydanageldiği ifadeedilmiştir.164 Beyoğlu/TarlabaşıBulvarındankarşıyageçmeyeçalışanNailMavuş,kavşaktandönüşalıpTaksimMeydanıyönünegidenT24numaralıTOMA’nınçarpmasısonucundahayatınıkay-betmiştir.Yaşananolayileilgiliadlibirsoruşturmaaçılıpaçılmadığıbilinmemektedir. 2013yılı1MayısgösterilerindeveOkmeydanı’ndakollukkuvvetlerininmüdahalesisonucundagözünükaybedenyurttaşhakkındaBeyoğluKaymakamlığı’naaçılantazmi-

160Dayanışma.net,“1MayısBildirisiDağıtanSGD’lilereSaldırı:11Gözaltı”,19.04.2016,http://www.dayanisma.net/2016/04/19/1-mayis-bildirisi-dagitan-sgdlilere-saldiri-11-gozalti/

161Sabah,“İstanbulValisiŞahin’den1MayısAçıklaması,27.04.2016,http://www.sabah.com.tr/gundem/2016/04/27/istanbul-valisi-sahinden-1-mayis-aciklamasi

162Cumhuriyet, “1MayısBakırköy’de”, 25.04.2016,http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/522018/1_Ma-yis_Bakirkoy_de.html

163KamuDenetçiliğiKurumu’nun08.10.2013tarih,2013/33sayılıkararı164 Beyza Kural, “İHD’den 1 Mayıs İstanbul Raporu”, Bianet, 06.05.2016, http://bianet.org/bianet/insan-hakla-

ri/174522-ihd-den-1-mayis-istanbul-raporu


47

natdavası17Nisan2016tarihindesonuçlanmıştır.İstanbul4.İdareMahkemesi,BeyoğluKaymakamlığı’nı‘hukukaaykırıeylem’nedeniyle‘İdareninkendieylemveişlemlerin-dendoğanzararıödemekleyükümlüolduğu’nahükmederek167bin365maddi,200binmanevitazminatkararıalınmışolupMahkeme,kaymakamlığınİ.A’nınkaybettiğigözünebiçtiği65binTL’likdeğereilişkinkararıdahukukaaykırıolduğuiçiniptaletmiştir. GaziantepveŞanlıurfa’daalınan“canlıbombaduyumları”üzerinegüvenliğinsağ-lanamayacağıgerekçesi ilekutlamalarvaliliktarafındaniptaletmiştir.UrfaEğitim-SenŞubeBaşkanıM.Keklik’inaçıklamasında:“Emniyet,Urfa’dada1Mayıstertipkomitesi-neulaşarakUrfa’dagerçekleştirilmesiplanlanan1Mayısmitinginin‘riskli’olduğunu;1Mayıstertipkomitesiolarakemniyetinsorumlulukalmadığıkoşullardaolasısaldırılarailişkinmitingekatılanlarıncangüvenliğinikorumakiçinmitingiiptaletmekararıaldık-larını” söylemiştir.165AdanaUğurMumcuMeydanı’nayürümek isteyengruplarapolisbibergazıvetazyiklisuylamüdahaleetmiştir.

165Sendika.Org,“Urfa’da1MayısMitingi İptalEdildi:SaraylarBüyüyor,HukukAyaklarAltında”,01.05.2016,http://sendika10.org/2016/05/urfada-1-mayis-mitingi-iptal-edildi/

İzleme Bulguları

48

19-26HaziranOnurHaftası166

7.TransOnurYürüyüşüilebaşlamasıve24.LGBTİOnurYürüyüşüilesonbulmasıplan-lanan2016LGBTİOnurHaftasımedyadatehditler,yasaklamalarvepolismüdahaleleriilehaberoldu. Etkinliğin planlanması ve yaygınlaştırılması esnasındaMüslümanAnadoluGenç-liği isimli bir grup, “26HaziranSaat 17:00’dedüzenlenecekLGBTadlı sapıkgüruhunyürüyüşünekarşıAnadolu topraklarının gerçek sahipleri böyle bir ahlaksızlığamüsa-adeetmeyecektir.26HaziranPazarGünüsaat16.00’daTaksimmeydanındabuluşuyo-ruz…!Şuurlubütünmüslümanhalkımızıpazargünü16:00daTaksimmeydanınabek-liyoruz” söylemiyle onur yürüyüşü katılımcılarını tehdit etmiştir.167 Alperen OcaklarıVakfı İstanbul İlBaşkanıK.Mican ise “Buahlaksızlığavepervasızlığa izinveren,yöntayineden,kulaklarınıtıkayan,gözlerinikapayansayındevletyetkililerisizleri,buah-laksızlığa son vermek için göreve davet ediyoruz.Aksi taktirde derinmilletin temsil-cileri olan Alperen Ocakları olarak, ecdadımızın ağır bedeller ödeyerek bizlere mirasbıraktığı bu topraklarda ahlaksızların fantezi yapmasına müsaade etmeyeceğiz. Aksi

166BirinciResim:İndigoDergisi,“24.İstanbulLGBTİOnurHaftası’ndanDestekÇağrısı”,28Nisan2016.https://indigodergisi.com/2016/04/24-istanbul-lgbti-onur-haftasi-ndan-destek-cagrisi/ İkinciResim:BBCTürkçe, “İs-tanbul’dakşTransOnurYürüyüşünePolisMüdahalesi”,19Haziran2016.http://www.bbc.com/turkce/haber-ler/2016/06/160619_istanbul_lgbti_mudahaleÜçüncüResim:VatanGazetesi, “Taksim’de LGBTİYürüyüşüneİzinYok!”, 20Haziran2016, s.14.DördünciResim:BursaHakimiyetGazetesi, “LGBT’yeSertMüdahale”, 20Haziran2016,s.10.BeşinciResim:SerkanAkkoç,ErdemŞahin.“LGBTİYürüyüşüneMüdahale”,HaberTürkGazetesi,20Haziran2016,s.13.

167Birgün,“GericilerdenOnurYürüyüşü’neAçıkTehdit”,14.06.2016,http://www.birgun.net/haber-detay/gerici-lerden-onur-yuruyusu-ne-acik-tehdit-115966.html


49

taktirde tepkimiz çok net ve sert olacaktır” açıklamasında bulunmuştur.168 Bu tehdit-ler üzerine İstanbul LGBTİ Dayanışma Derneği, Müslüman Anadolu Gençliği, Alpe-renOcakları,Tembihname,Özgür-DerveBBP’yeyönelik suçduyurusundabulunarak7. Trans yürüyüşünün gerçekleşeceğini duyurmuştur.169 Onur Haftası Komisyonu iseOnurYürüyüşününgüvenlikiçindegerçekleşmesiiçinimzakampanyasıbaşlatmıştır.170 Son7yıl bildirimyapılmadanorganize edilenTransOnurYürüyüşü, valilik tara-fındanOnurYürüyüşü ilebirliktegüvenlikgerekçesiyleyasaklanmıştır. 17Haziran’daİstanbulValiliği,“Bazıbasınorganları,internetsitelerivesosyalmedyada,LGBTüyeleritarafından19-26Haziran2016tarihlerindeTaksim’dedüzenleyecekleribiryürüyüşeçağ-rıyapıldığıanlaşılmaktadır.Valiliğimizce,baştakatılımcılarolmaküzerevatandaşlarımı-zıngüvenliğivekamudüzenigözetilerekanılangünlerdebuyöndebirtoplantıvegösteriyürüyüşütertipedilmesineizinverilmeyecektir.Butüretkinliklerinnerelerdeyapılabile-ceğide,yasagereğiöncedenilanedilmiştir.Değerliİstanbulluhemşehrilerimizinbutürçağrılara itibar etmemelerini,GüvenlikGüçlerininbuyöndeyapacağıuyarılara riayetederekyardımcıolmalarınıricaeder,kamuoyunasaygıyladuyururuz.”açıklamasındabu-lunmuştur. 19HazirangünüTaksimMeydanı,İstiklalCaddesivecivardakiarasokaklarapolissevkedilmiş,TOMAvepolisaraçlarıyerleştirilmiştir.MetronungünboyuncaTaksimdu-rağındadurmayacağıafişlerlehalkaduyurulmuştur.Yürüyüşünbaşlamasıöngörülensaat17.00’detoplanan,düzenleyicilerindeiçindebulunduğu50kişilikgrup,polistarafından

168Birgün,“AlperenOcakları’ndanOnurYürüyüşüneTehdit:HerŞeyiGözeAldık,Engelleyeceğiz!”,15.06.2016,http://www.birgun.net/haber-detay/alperen-ocaklari-ndan-onur-yuruyusu-ne-tehdit-her-seyi-goze-aldik-en-gelleyecegiz-116119.html

169Birgün, “OnurYürüyüşü’nünTehditEdilmesineveYasaklanmasınaSuçDuyurusu”, 20.06.2016,http://www.birgun.net/haber-detay/onur-yuruyusu-nun-tehdit-edilmesine-ve-yasaklanmasina-suc-duyurusu-116942.html

170CansuPişkin, “ ‘TehditveYasağaRağmenOnurYürüyüşünüYapacağız’,Evrensel,17.06.2016,https://www.evrensel.net/haber/282862/tehdit-ve-yasaga-ragmen-onur-yuruyusunu-yapacagiz

İzleme Bulguları

50

çevrelenmişveyürümelerineizinverilmemiştir.Yürüyüşeizinverilmemesiüzerinebasınaçıklamasıyapmayakararverengruba,açıklamaesnasındagüvenlikkuvvetleritarafın-danmüdahaleedilmiştir. Yapılanmüdahaledeplastikmermi,tazyiklisuvebibergazıkullanmış,11kişiyigö-zaltınaalınmıştır.TransOnurYürüyüşünüengellemekiçintoplananikiayrıkarşıtgrupnefretsöylemiiçerensloganlarvetekbirgetirerekgöstericileresaldırıgirişimindebulun-muştur,güvenlikgüçleritarafındanengellenenbugruptanda15kişigözaltınaalınmıştır.Göstericileremüdahalesırasındaatılanplastikmermilerbasınmensuplarınındayaralan-masınanedenolmuştur.A.S.Elmaslıdarpedilerekgözaltınaalınmıştır.AFPmuhabiriO.Köse,HayatınSesimuhabiriE.Naslıer,DİHAmuhabiriM.Yoksu,Sendika.orgveBianetmuhabirlerinindeolduğubirgrupgazeteci,polismüdahalesiesnasındayaralanmıştır.171

26 Haziran’da gerçekleşmesi planlanan 14. LGBTİ Onur Yürüyüşü’nün İstanbulValiliği tarafından yasaklanması kararına karşı düzenleme komitesi tarafından İdareMahkemesi’ndeyürütmeyidurdurma istemiyledavaaçılmıştır.172YürütmeyidurdurmakararınınçıkmamasıüzerineTaksimTünel’inönündebasınaçıklamasıyapmatalebindebulunulmuş,ancakbutalepdevaliliktarafından‘uygungörülmediği’içinizinverilme-miştir.173Bununüzerine,İstanbulLGBTİOnurHaftasıKomitesi,‘Dağılıyoruz’temasıyla“26HaziranPazargünü,İstiklalCaddesi’ninherköşesinedağılıyoruz.“Hayatı‘normal’akışınadöndürmek”içinPazargünüBeyoğlu’nunhersokağında,hercaddesindebirbiri-mizekavuşuyoruz.”çağrısıyapmıştır.174

171KaosGL,LİSTAG,PembeHayatveSPoDtarafındanhazırlanana19HaziranTransOnurYürüyüşüİnsanHak-larıGözlemRaporu’naerişmekiçin:http://www.kaosgldernegi.org/resim/yayin/dl/19_haziran_trans_onur_yu-ruyusu_gzlem_raporu.pdf

172 Çiçek Tahaoğlu, “14. Onur Yürüyüşü İçin Valiliğin Yasaklama Kararına İtiraz Edildi”, Bianet, 20.06.2016, http://bianet.org/bianet/lgbti/176031-14-onur-yuruyusu-icin-valiligin-yasaklama-kararina-itiraz-edildi

173Diken,“LGBTİ’lereBasınAçıklamasıdaYasak:ValiliğinBahanesi‘Hassasiyet’ve‘Güvenlik’23.06.2016,http://www.diken.com.tr/lgbtilere-basin-aciklamasi-da-yasak-valiligin-bahanesi-hassasiyet-ve-guvenlik/

174Diken,“LGBTİ+OnurYürüyüşüYapılmayacak:BirbirimizeKavuşacağız”,24.06.2016,http://www.diken.com.tr/lgbti-onur-yuruyusu-yapilmayacak-birbirimize-kavusacagiz/


51

26Hazirangünü,İstiklalCaddesi’ninarasokaklarındaveKadıköy’ünfarklınoktala-rındagökkuşağıbayraklarıylatoplanılmıştır.Polisekipleri,MephistoKitabevi,HalklarınDemokratikKongresi,HDPbinalarınaasılmışLGBTİbayraklarınızorlaindirmiş,işlemesnasındaçevredetoplananinsanlarabibergazıilemüdahaleetmiştir.İstanbul’unçeşitlisokaklarındayapılanbasınaçıklamalarıesnasındadapolismüdahalesigerçekleşmiştir.175 MüdahaledevamederkenbirkişininpolisönündeLGBTİbayrağınıateşevermesikame-ralarayakalanmıştır.176

Günsonundatoplam19LGBTİOnurYürüyüşükatılımcısıgözaltınaalınmış,birkişigazfişeğiileyüzündenyaralanmıştır.AvrupaParlamentosuüyesiT.ReintkeveAlmanMilletvekiliV.Beck,kısasüreliğinegözaltınaalınmıştır.177Gözaltınaalınanlararasındapolisleuzlaşmakamacıylakonuşandüzenleyicilerden6kişiolduğudahaberlereyansı-mıştır.178

1EylülDünyaBarışGünü

1EylülDünyaBarışGünümitingleridepekçokildevaliliktarafındanyasaklananetkin-liklerarasındadır.Ankara,Bursa,Kocaeli,Bingöl,Çanakkale,İzmir,Antalya,Aydın,Sam-sun,İzmit,ŞanlıurfaveBatmanillerindeOHALve“güvenlik”gerekçesiyle1EylülBarışGünükutlamalarıvaliliklertarafındanyasaklanmıştır.SamsunValiliği,“1EylülDünyaBarışGününedeniylemilli güvenlik, kamudüzeni, suç işlenmesininönlenmesi, genelsağlığınvegenelahlakınveyabaşkalarınınhakveözgürlüklerininkorunmasıamacıyla[…]”2911sayılıtoplantıvegösteriyürüyüşlerikanunununileOHK’ninilgilimaddele-rinereferansvererekbildiridağıtma,basınaçıklamasıyapma,mitingdüzenleme,stantveçadıraçma,toplantıvegösteriyürüyüşügerçekleştirmegibibütünetkinlikleri1günsüreyleyasakladığınıduyurmuştur.179

İzmitKaymakamlığı“FETÖ/PDY,PKK/KCK,DEAŞ,DHKP/C”gibiörgütleringerçek-leştirdiklerivegerçekleştirmesimuhtemeleylemlerereferanslagüvenlikgerekçesiileAna-yasanın 121.maddesi 2. bendi, 2935sayılı Olağan Üstü Hal Kanununun11/m maddesi, 2911 sayılı kanunun17.maddesi,5442sayılıkanunun11.maddesihükümlerigereğince1EylülBarışmitinginiyasakladığınıduyur-muştur.Kaymakamlığınaçıklamasın-dadikkatçekenayrıntıiseşuşekilde-dir:“[…]yineDEAŞterörörgütününülkemizdekisoltandanslıguruplarıngerçekleştirebilecekleritoplantı,gös-teri yürüyüşü, miting, basın açıkla-masıvebenzerietkinliklerdesansas-yoneleylemgirişimindebulunabileceklerideğerlendirilmektedir.”180 Ankara,Çanakkale,İzmirveAntalyaillerindekiyasaklar,yapılanbasınaçıklamalarıileprotestoedilmiştir.Hakkari’ninÇukurcailçesindeyasağıprotestoetmekiçinyapıl-makistenenbasınaçıklamasınaisemüdahaleedilerek5kişigözaltınaalınmıştır.

175Erdem Şahin, “Taksim’de ‘LGBTOnur Yürüşüne’Müdahale”, Habertürk, 19.06.2016, http://www.haberturk.com/gundem/haber/1255895-taksimde-lgbt-onur-yuruyusu-onlemi

176Cumhuriyet, “Taksim’de PolisMüdahalesi… Onur yürüyüşüne Saldırmak İstediler, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/553854/Taksim_de_polis_mudahalesi…_Onur_Yuruyusu_ne_saldirmak_istediler.html

177AkşamGazetesi,“LGBTİ’ninİzinsizGösterisineMüdahale”,27Haziran2016,s.3178Ayrıntılıbilgiiçinbkz.tr.prideistanbul.org179SamsunHaberHattı İnternet Sitesi, “SamsunValiliğinden 1 Eylül’eOHALYasağı”, 30.08.2016, http://www.

samsunhaberhatti.com/haber/samsun-valiliginden-1-eylule-ohal-yasagi/174016.180İzmitKaymakamlığı,http://www.izmit.gov.tr/basin-aciklamasi-30082016

İzleme Bulguları

52

İdarenin Diğer Yasak KararlarıValiliklerinyasaklarısadecebelirlitariharalıklarındave/veyagünlerdedüzenlenmekiste-nenetkinlikyasaklarıylasınırlıkalmamaktadır.9ildevaliliktarafındantopluişyerikapat-malarısürebelirtilmeksizinyasaklanmıştır.HakkariValiliği’nin5Kasımtarihlibasınduyu-rusundaşuifadeleryeralmaktadır:“Kamudüzenininunsurlarıarasındayeralangüvenlik,esenlikvegenelsağlıkihtiyacınıngüvencealtınaalınmasıönemarzetmektedir.Kamuhiz-metlerininaksamayamahalvermeksizin,değişenşartlaraveihtiyaçlarauyumlubirşekildetümvatandaşlarımızaulaştırılmasıkamudüzeniyleyakındanilişkilidir.Ayrıcavatandaşla-rımızınihtiyaçlarınıtemineyönelikpiyasaşartlarındasunulanmalvehizmetlereerişiminingüvencealtınaalınmasınındaDevletimizinsorumluluklarıarasındaolduğuaçıktır.Kamuhizmetleriilepiyasaşartlarındamalvehizmetsunumukamudüzenindenetkilenmektedir.Bumalvehizmetlerinaksatılmadansunulmasınınyanısıragüvenlik,esenlikvegenelsağ-lıkihtiyaçlarınındagüvencealtınaalınmasıiçinDevletimizinçabalarıyanındavatandaş-larımızındahukukkurallarınauygunbirşekildedavranmalarıgerekmektedir.Kamudüze-nininkorunmasıamacıyla,İlimizgenelindebulunanişyerlerinintopluolarakkapatılmasıyasaklanmıştır.Yasağauymayanlarhakkındakanuniişlemyapılacaktır.”181Pekçokvalilikçeyasaklarauyulmadığıtakdirdeadliveidariişlemlerinyapılacağıdabelirtilmiştir.182 AyrıcaAntalyaValiliği2935sayılıOHALkanunununtoplantıvegösteriyürüyüşühakkınagetirilebileceksınırlarıdüzenleyen11.maddesinin(m)bendineistinaden“İlimizgenelindekurulacakyadakurulmasıplanlananTaziyeÇadırıvb. tarzdakigirişimlerinprovokasyonlarayolaçabileceği,Terörörgütünemüzahirkesimlertarafındanterörör-gütüpropagandasına dönüştürülebileceği, farklı görüşemensupgrupları karşı karşıyagetirebileceği,dolayısıylabunundaülkemizgenelindeolduğugibi ilimizgenelindedetesisedilenhuzurvegüvenortamınınbozulmasınanedenolabileceğideğerlendirildiğin-denilimizgenelindehertürlüçadırkurmavb.etkinliklerinValilikMakamının22.08.2016tarihve2016/890sayısınakaydenyasaklandığıbildirilmiştir.”183

Toplantı ve Gösteri Hakkına OHAL SınırlamalarıOHK’yedayanarak20Temmuz2016’dailanedilenOHAL,toplantıvegösterihakkınailişkingenelveözelyasakkararlarındahakkınsınırlandırılmasınadayanakolarakkullanılmıştır.Anayasa’da“önce-den izinalmaksızın”hükmünerağmenbazıvali-liklertoplantıvegösterileriOHALsüresiboyuncailgilimülkiamirinizninebağlamışvebuuygulamagiderekyaygınlaşanbirdurumhalinegelmiştir.18Kasım2016tarihiitibariyletoplam13ildehakkınkullanımı izne tabikılınmıştır.Aşağıdaki tablodatoplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı kullanımınıniznebağlandığıillervebuuygulamanınbaşlangıçtarihleriyeralmaktadır. Toplantıvegösteriyürüyüşüetkinliklerininizne bağlanmasını;AntalyaValiliği “Kapalı-açıkyer toplantıları, gösteri yürüyüşleri, stant açma(ticari stantlarhariç),oturmaeylemi, çadırkur-

181HakkariValiliği,http://www.hakkari.gov.tr/basin-aciklamasi-2016192.182Bkz.TunceliValiliği,http://www.tunceli.gov.tr/basin-aciklamasi-21102016;ŞırnakValiliği,http://www.sirnak.

gov.tr/basin-duyurusu-25102016-2;MardinValiliği,http://www.mardin.gov.tr/06112016-basin-duyurusu;Gazi-antepValiliği,http://www.gaziantep.gov.tr/basin-aciklamasi-2016-193.

183AntalyaValiliği,http://www.antalya.gov.tr/detay/3603/yasaklama-karari.html

İl Duyuru TarihiAdıyaman 2.11.2016Antalya 4.11.2016Batman 4.11.2016Bolu 25.10.2016Denizli 22.8.2016Elazığ 18.11.2016Eskişehir 9.9.2016Kilis 27.10.2016Konya 25.10.2016Mersin 2.11.2016Sivas 1.11.2016Siirt 5.11.2016Tunceli 27.10.2016


53

ma,basınaçıklamasıvebenzeri tarzdakibildirimliveyabildirimsizhertürlüeylemveetkinliklerin[…].”184DenizliValiliğiise“İlimizgenelindeolağanüstühalsüresince,provo-keedilebilecekeylemvefaaliyetlerinönlenebilmesiamacıileaçıkalanlardastantaçma,çadırkurma,basınaçıklamaları,oturmaeylemleriilehertürlütoplantıvegösteriyürü-yüşleridüzenlenmesi[…]iznebağlanmıştır”185şeklindeduyurmuştur. Tunceli Valiliği ise yaptığı açıklama ile basın açıklamalarının ancak açıklamanınyapılmasındanenaz24saatöncebaşvurusuyapılmakkaydıyla izinalınarakyapılabi-leceği;basınaçıklamasıdışında“açıkalanlardayapılacak toplantı,gösteriyürüyüşleri,oyun,temsil,stantkurma,bildiridağıtma,çadırkurma,oturmaeylemi,konser,2911sayılıToplantı veGösteri YürüyüşleriKanunukapsamında düzenlenecek tüm etkinlikler ile2559sayılıPolisVazifeveSalahiyetKanunukapsamındadüzenlenecektümetkinliklerin”OHALsüresiboyuncayasaklanmasınakararverdiğiniduyurmuştur.186

Valilikler yayımladıkları duyurularda “kamu düzeni”, “güvenlik”, “provokatif ey-lemleri”veya“istenmeyenolayları”engellemek,“tesisedilenhuzurvegüvenortamınınkorunması”,“alınanduyumlar”gibigerekçelerönesürmektedir.Yapılanaçıklamalarbirbütün olarak değerlendirildiğinde devletin toplantı ve gösteri yürüyüşühakkının kul-lanımınaelverişlibirortamyaratmavegereklitedbirlerialmapozitifyükümlülüğününgözardıedildiği,hakkınkullanımıiçinönlemleralmaktanziyadehakkınkullanılmasınıengellemenintercihedildiğigörülmektedir.

Müdahale Edilen Barışçıl Gösteriler

2015 Yılı Ekim, Kasım ve Aralık Ayı İzleme Verileri2015yılındaAİHM’eyapılanbaşvuruistatistiklerinegöreAİHS’iençokihlaledenülke109ihlalkararıileRusya;ikinciise79ihlalkararıileTürkiye’dir.Türkiyeİfadeözgürlüğüvetoplantıvegösteriözgürlüğüihlalinde46AvrupaKonseyiülkesinintoplamınıgeridebırak-mıştır.187Ekim2015-Aralık2015tarihleriarasında,müdahaleedildiğitespitedilebilenbarış-çılgösterisayısı37’dir.Müdahaleedilengösterilerinkonularınagöredağılımışuşekildedir:

184Birgün,“AntalyavaliliğiGösteriveYürüyüşlerOHALSüresinceYasak”,08.11.2016,http://www.birgun.net/haber-detay/antalya-valiligi-gosteri-ve-yuruyusler-ohal-suresince-yasak-134786.html

185DenizliValiliği,http://www.denizli.gov.tr/denizli-valiligi-il-olaganustu-hal-burosunun-tedbirler-konulu-duyurusu186TunceliValiliği,http://www.tunceli.gov.2tr/basin-aciklamalari-ve-toplanti-gosteri-yuruyusleri-ile-ilgili-valilik-em2187İnsanhaber,“Türkiye46AvrupaKonseyiÜlkesininToplamınıGeçti”,28.01.2016,http://www.insanhaber.com/

dunya/turkiye-46-avrupa-konseyi-ulkesinin-toplamini-gecti-63859.

İzleme Bulguları

54

16Ağustos2015tarihindeMuş’unVartoilçesindeilanedilenve20saatsürensokağaçıkmayasağıilebaşlayanyasaklar2016’dadaçeşitliyerleşimyerlerindeuygulanmıştır.11ildeenaz171defailanedilensokağaçıkmayasakları,ilçenintümü,belirlimahallelerve/veyaköylerikapsamış;saatler,günler,haftalarhattabazıdurumlardaiseaylarcasür-müştür.Yasaklarsürerkenuygulamayıprotestoiçingösteriyürüyüşleridüzenlenmiştir.Sokağaçıkmayasaklarınailişkinyapılmakistenen14protestogösterisinemüdahaleedil-miştir.12Kasım2015tarihindesokağaçıkmayasağısürenSilvan’ayürüyüşdüzenlemekisteyenve aralarındamilletvekillerinindebulunduğugrubunönceyürüyüşgüzergahıkapatılmışardındandagrubagösterininizinsizolduğugerekçesiyletazyiklisuvebibergazıileorantısızgüçkullanılarakmüdahaleedilmiştir.Müdahalesırasındabirgösterici-ninbacağıkırılırken,MilletvekiliF.Yüksekdağyoğungazkullanımındanetkilenmiştir.Milletvekiliheyetigrubundağılmasıilesonlanmayanmüdahaledenkorunmakiçinilçe-dekibelediyebinasınasığınmakzorundakalmıştır.188

22Kasım2015tarihindeisesokağaçıkmayasağınınsürdüğüNusaybin’eyürümekisteyen200kişilikbirgrubapolismüdahaleetmiştir.MüdahaledeyoğungazkullanılmasısonucundaMilletvekiliMithatSancarhastaneyekaldırılmıştır.189Milletvekillerininkatıl-dığıbuikigösteriileilgiliolarakbasında,müdahaleesnasındamilletvekillerinindoğru-danhedefalındıklarınadairiddialaryeralmıştır. 28Kasım2015tarihindeSurilçesindeçatışmalarınyarattığıkültüreltahribatadikkatçek-mekisteyenaralarındaavukatlarındabulunduğugrup,Surilçesindebulunantarihi4AyaklıMinare’ninönündebasınaçıklamasıyapmıştır.Açıklamayıgüvenlikgörevlileridetakipet-miştir.Açıklamasonrasıgöstericilerindağılmasısırasındakitleninbulunduğualanaateşaçıl-mıştır.BasınaçıklamasınıyapanDiyarbakırBarosuBaşkanıTahirElçiaçılanateşsonucundahayatınıkaybetmiştir.TahirElçi’ninöldürülmesiileilgilietkinsoruşturmayürütülmemiştir.

14 Aralık 2015 tarihindeDiyarbakır’da Sur ilçesinde-ki sokağa çıkma yasakları-nı protesto etmek içinHDPtarafından gösteri yürüyüşüçağrısı yapılmıştır. Diyarba-kır Valiliği bu çağrı sonrasıSur ilçesindeikametedenlerdışındaki kişilerin ilçeye gi-rişlerini ikinci bir emre ka-daryasaklamıştır.190Yürüyüşiçin toplanan göstericileregüvenlik güçleri tarafındangösterinin kanunsuz olduğugerekçe gösterilerek bibergazıvetazyiklisuilemüda-

haleedilmiştir.191DağıtılangöstericilereBağlarilçesindeyapılanmüdahalesırasındaiseateşlisilahkullanımısonucundaikikişihayatınıkaybetmiş,ikikişideyaralanmıştır.192

2015yılınınsonüçayındamüdahaleedilengösterilerin33’übasınaçıklaması/oturmaeylemi/gösteriyürüyüşü,2’sistantaçma/bildiridağıtma/çadırkurma,1tanesideanma

188Habertürk,“Sivan’daHDP’lilereMüdahale:YüksekdağdaGazdanEtkilendi”,12.11.2015,http://www.haberturk.com/gundem/haber/1152411-silvanda-hdpli-gruba-polis-mudahale-etti

189DoğanHaberAjanı,“PolisMüdahaleEtti,MithatSancarHastaneyeKaldırıldı”,22.11.2015,http://www.dha.com.tr/polis-mudahale-etti-mithat-sancar-hastaneye-kaldirildi_1078518.html.

190http://www.diken.com.tr/valilik-demirtasin-yuruyus-cagrisi-yaptigi-sura-girisleri-yasakladi/191Bianet,“Diyarbakır’daValilikYaskladı,PolisMüdahaleEtti”,14.12.2016,http://bianet.org/bianet/insan-hakla-

ri/170142-diyarbakir-da-valilik-yasakladi-polis-mudahale-etti.192Çağdaşses, “Diyarbakır’daki Çatışmalarda 2 Kişi Hayatını Kaybetti”, 14.12.2015, http://www.cagdasses.com/

guncel/29394/diyarbakirdaki-catismalarda-2-kisi-hayatini-kaybetti.


55

etkinliğidir.Diğeretkinlik,KozaİpekGrubu’nakayyumatanmasıprotestosudur.YemekProgramıyapanOktayUstaprogramınıkayyumatamalarınıprotestoetmekiçinKanal-türkveBugünTvbinasıönündetoplanankitleye“demokrasipilavı”dağıtarakyapmakistemiştir.Pilavdağıtılmayabaşlandıktansonrapolislertarafındanalanıboşaltmauyarısıyapılmış,göstericilerisedağıtımsonrasıalandanayrılmakistemiştir.Bununardındanpo-lismüdahalesigerçekleşmiştir.YaşananarbedesonucundaSamanyoluTvmuhabiriyeredüşerekayağınıkırmıştır.193 Mü-dahaleedilen37gösterinin34’ümüdahale gösteri başlamadanyadagösteri sırasındayapıldığıiçin gerçekleşmemiştir. Gerçek-leşmeyen gösteriler arasında:sivillerihedefalansaldırıprotes-toları, çalışmave çevrehakkınayönelik protestolar, uluslararasıgünlerdeki etkinlikler, güvenlikgüçlerinin yaşam hakkını ihlaletmesineyönelikprotestolaryeralmıştır.3etkinliğeisegösterininbitimisonrasındamüdahaleedil-miştir. 10 Eylül 2015 tarihindeSivas’ta SİDEMİR’de çalışan veücretlerinialamayanişçilerkentmeydanınayürümüştür,işçileryürüyüşepolismüdahalesiningerçekleştiğiyerdeoturmaeylemiyaparakgösterilerinedevamedip sonrasındagösteriyi sonlandırıpdağılmışlar-dır.194 28Ekim2015 tarihindeKoza İpekGrubu’nakayyumatanmasıprotestolarınadamüdahaleolmuştur.Müdahaleardındankitleprotestoalanınatekrargeridönüpoturmaeylemi gerçekleştirmiştir.195 Gerçekleşen vemüdahaleye uğrayan bir diğer etkinlik iseprotestobiçiminideğiştirerekgerçekleşebilmiştir.Antalya’da19Kasım2015tarihindesi-yasitutuklularayöneliktecritvekötükoşullarıprotestoetmekamacıylatoplananHalkCephesi üyesi bir grup yürüyüş yapmak istemiştir. Yürüyüş güzergahındaki yaya ka-labalığınıgerekçegösterenpolisleryürüyüşe izinvermemiş,ardındanprotestocugrupoturmaeylemiyapmıştır.Oturmaeylemininardındanpolismüdahalesigerçekleşmiştir.Müdahalede11kişigözaltınaalınmış,yoğungazkullanımındandolayıbirpolismemurudahastaneyekaldırılmıştır. KESK,DİSK,TTBveTMMOB tarafından10Ekim2015 tarihindeAnkaraSıhhiyeMeydanındaEmek,Demokrasi veBarışMitingi için valiliğe başvuru yapılmış ve tümyasalprosedüryerinegetirilmiştir.MitinggünügöstericilerintoplanmaalanıolanAnka-raGarıKavşağı’ndaartardaikibombalısaldırıdüzenlenmiştir.Bombalısaldırılarıterörörgütü IŞİDüstlenmişolupbusaldırı sonucunda101kişihayatınıkaybetmiş,pekçokgöstericideyaralanmıştır. PatlamanınardındanalandabulunanTTBveSağlıkEmekçileriSendikası üyeleriyaralılaramüdahaleederkengereklisağlıkhizmetleri,ambulanslarolayyerinegereklisa-yıdanazvegeçulaşmıştır.Yaralılaramüdahaleedilirkenalanagelençevikkuvvetekipleritarafındanolayyerinetazyiklisuvegazkullanılmıştır.Ayrıcapatlamanınardındanalan-danuzaklaşmakisteyengöstericileryolboyuncacopkullanarakdarpedilmiştir.Olaydan

193Hürriyet, “OktayUsta pilav dağıtırken polismüdahalesi geldi “, 28.10.2015, http://www.hurriyet.com.tr/ok-tay-usta-pilav-dagitirken-polis-mudahalesi-geldi-40007192.

194Gerçek Gündem, “Sivas’ta işçilere polis müdahalesi”, 10.0.9.2015, http://www.gercekgundem.com/ekono-mi/167330/sivasta-iscilere-polis-mudahalesi.

195Haber3,“ElKonulanKanatürkBinasıÖnüKarıştıTomalarDevrede”,28.10.2015,http://www.haber3.com/el-ko-nulan-kanalturk-binasi-onu-karisti-tomalar-devrede-3641986h.html.

İzleme Bulguları

56

yaklaşıkyarımsaatsonraambulanslarınolayyerineolarakgelmeyebaşladıklarısıradaisebirgrupçevikkuvvetpolisininambulanslarıngeçişgüzergahınıkısıtlayacakbiçimdeilerledikleriiçinambulanslarınalanavarmalarınıgeciktirmişlerdir.Göstericilerinpolisle-retepkigöstermesisonucundayolaçılmıştır.196

Mitingtemeydanagelenpatlamahakkındaikimülkiyebaşmüfettişiveikipolisbaş-müfettişininhazırladığı25Şubat2016tarihliincelemeraporundapatlamadan25günönceIŞİD’inmitinglerdebirdenfazlacanlıbombaylaeylemyapıcağınadairistihbaratalındığıancakbubilgininüstlerevemitingleilgiliönlemalanGüvenlikŞubeMüdürlüğü’neile-tilmediği,polisinbuistihbaratüzerinebarışmitinginekatılankitleyideğilyalnızcaken-dipersoneliniuyardığı,Gaziantep’tenAnkara’yagidencanlıbombalarınkentegirişlerisırasındaemniyetinyaptığıyoluygulamalarınaaraverildiği197 tespitleriyeralmışveotarihtekiAnkaraEmniyetMüdürlüğüileTerörleMücadele,GüvenlikveİstihbaratŞubemüdürlerinindeihmalsuçundansoruşturulmasıgerektiğinibelirtmiştir.AncakAnkaraValiliğiyetkilipolislerhakkındasoruşturmaiznivermemiştir.Savcılıkdavaliliğinkararı-nıyerindebulupitirazyolunuvedosyayı,alınantedbirlerdeeksiklikolmadığı,istihbara-tıngenelnitelikteolduğuvedoğrudanbarışmitingineyöneliksomutbirbilgitaşımadığı,gösterinin‘siyasipartilertarafındandeğilsiviltoplumkuruluşlarıtarafındandüzenlendi-ğiiçin’somutbiristihbaratınolmadığıvealınacakhertürlütedbirerağmencanlıbombasaldırılarınınengellenmesininçokzorolduğugerekçeleriilekapatmıştır. PatlamadahayatınıkaybedenG.Dalmaç’ınailesitarafındanİçişleriBakanlığınayet-kivegöreviniyerinegetirmediğigerekçesiyletazminatdavasıaçılmıştır.İçişleriBakanlı-ğı“Mitingdebeklenmeyenbirdurumkarşılığındaolasıyaşanacaklariçingüvenlikgüçleritümönlemlerialmışvegörevleriningereğiniyerinegetirmiştir.Olayöncesivesonrasındadavalıİdaremizüzerinedüşengereklidikkatveözenigöstermiştir.İdareninhizmetkusu-rundankaynaklananherhangibirgüvenlikaçığımevcutdeğildir.Belirtmekgerekirki,olaybirterörsaldırısıdırvepatlamamitingalanıdışında,kararlaştırılmışmitingsaatindenöncegerçekleştiğini”198iddiaederekBakanlığınsosyalriskilkesigereğincesorumluluğuolma-dığınıbelirterekdavanın reddini talepetmiştir.199Bu ifadeleryukarıdayeralanmüfettişraporlarıylaçelişmektedir.AyrıcaToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunununUygulan-masınaDairYönetmeliğingüvenlikgüçleriningörev,yetkivesorumluluklarınbelirleyen16.maddesininilgilifıkralarıyladaçelişmektedir.16.maddeninilgilifıkralarışuşekildedir:“b)Toplantıyerindebirgünöncedenvetoplantıvegösteriyürüyüşününyapılmasındanikisaatöncekeşifyapmak,toplantıvegösteriyürüyüşününemniyetinibozabileceknedenleriortadankaldırmak,c)Toplantıyakatılacaklarıntoplantıyerinebelirlenencaddeveyaso-kaklardangüvenlikkuvvetleriningözetimindegelmeleriiçingerekliönlemlerialmak.” AnkaraKatliamıanmalarınınpekçoğunamüdahaleedilmiştir.10EkimkatliamınınyıldönümündebaştagarveyakınçevresiolmaküzereAnkaragenelindehertürlütop-

196İnsanHaklarıDerneği,“10Ekim2015TarihindeAnkaraMerkezTrenGarıÖnündeEmek,DemokrasiveBa-rışMitingiToplanmaYerindeGerçekleştirilenKatliamİnsanHaklarıDerneğiÖnİzlemeRaporu”,12.10.2015,http://www.ihd.org.tr/10-ekim-2015-tarihinde-ankara-merkez-tren-gari-onunde-emek-demokrasi-ve-baris-mi-tingi-toplanma-yerinde-gerceklestirilen-katliam-insan-haklari-dernegi-on-gozlem-raporu/.

197Cumhuriyet,“Emniyetkitleyideğilpolisiuyardı:Canlıbombavarkendinizikoruyun!”,13.04.2016,http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/515254/Emniyet_kitleyi_degil_polisi_uyardi__Canli_bomba_var__kendini-zi_koruyun.html.

19814Eylül2015’teyapılanİlGüvenlikKoordinasyonKurulutoplantısıkararıilegereklibildirimsonucundamitinginyapılmasına“izin”verilmiştir. İlEmniyetMüdürüKadriKartal ‘Toplantı içinistenilensaatlerin08.30-16.00olma-sıhalindeyolların8saatkapalıkalacağıvetrafiktezorlukyaşayanhalkıntepkisinenedenolabileceği’görüşünüdilegetirmiş;bununüzerinemitinge12.00-16.00saatleriarasındayapılmasıplanlanmıştır.Mitingdekipatlamalarisesaat10.04’temeydanagelmiştir.PatlamanıngerçekleştiğisaattepolisinalandaolmamasıilemitingsaatininileriyeçekilmesiarasındabağlantıkurulsadapatlamasaatindegüvenlikgüçlerimitinginyapılacağıSıhhiyeMeydanındagüvenliktedbirialmışlardır.Ancakpatlamanınyaşandığıtoplanmaalanındaisehiçbirgüvenliktedbirialınmamıştır.Toplanmaalanınagiriştearamayapılmadığıiçincanlıbombalarıntespitedilmesiyadaalanagirişlerininönlenmesimümkünolmamıştır.

199Birgün,“BakanlıkBöyleBuyurdu:10Ekim‘Katliam’Değilmiş”,14.06.2016,http://www.birgun.net/haber-detay/bakanlik-boyle-buyurdu-10-ekim-katliam-degilmis-116061.html.


57

lantı ve gösteri yürüyüşüyapılması valilik tarafındanyasaklanmıştır.200AnkaraEmni-yetMüdürlüğündenyapılanaçıklamadasosyalmedyadanalınanbilgilerdoğrultusundapatlamadahayatınıkaybedengöstericilerinyakınlarıveçeşitliSTK’larınanmaetkinliğidüzenlemek istediğinin öğrenildiği, ayrıcaAnkara Barosu’nun koordinesinde 7 kişilikdüzenlemekurulunun10EkimPazartesisabahıbaşlayacakşekildebarootoparkındatop-lanılarakAnkaraGarı’nakadaryürüyüşdüzenlemesineilişkintalebinin,İlHukukİşleriŞubeMüdürlüğü’nünilgiliyazısındananlaşıldığıbelirtilerek;OHALgerekçesivealınantedbirlerdoğrultusundahertürlüetkinliğinyasaklandığıancaksiviltoplumkuruluşlarıtarafındanoluşturulacaksembolikbirgrubunalanagidebileceğibelirtilmiştir.201

2015yılınınsonüçayındagüvenlikgüçleribarışçılgösterilerebibergazıvetazyiklisukullanarakmüdahaleensıkkullanılanmüdahalebiçimiolmuştur.İkinciolarakbaşvurulanmüdahalebiçimiisedarp,coplamavekalkanlaitmeyiiçerenzorkullanmaolmuştur. Protestokonusuvemüdahalebiçimlerikarşılaştırıldığındagüvenlikkuvvetleriningös-terilerdeorantısızgüçkullanımınınenfazlasokağaçıkmayasaklarıprotestolarındakul-lanıldığını görebiliyoruz. Bununla birlikte sokağa çıkma yasakları protestolarında diğerengelleyici önlemlere de başvurulmuştur.Çalışmahakkı konuluprotestoda ise orantısızgüçkullanımıvediğerengelleyiciönlemlerebirliktebaşvurulmuştur.Zorkullanarak(darp,coplama,vb.)müdahaleedilenetkinlikkonularıiseözelgünlerileilgilietkinlikler,sivillereyöneliksaldırılarınveyaşamhakkıihlallerininprotestoedildiğietkinliklerdir. 37etkinlikiçindeenfazlabasınaçıklaması,oturmaeylemiveyürüyüşşeklindekipro-testolaraorantısız güçkullanılarakmüdahale edildiği görülmektedir.Aynı zamandagü-venlik güçleri tarafından 14.12.2015 tarihli Diyarbakır’da sokağa çıkma yasağı protestoyürüyüşündeve09.10.2015tarihliBitlis’inHizanilçesindekiyürüyüşgösterisindegerçekmermikullanılarakmüdahaleedilmiştir.202Orantısızgüçkullanımındansonramüdahalebi-çimiolarakzorkullanmanın(Darp,coplama,fizikseltehditoluşturmavb.)güvenlikgüçleritarafındanenfazlabaşvurulanmüdahalebiçimiolduğugörülmektedir. Müdahalegerçekleşen15gösteridegözaltınaalmaişlemidegerçekleşmiştir.Tespitedilebilen toplamgözaltı sayısı 258’dir.Nevarki gözaltı sürecinin ardından soruştur-

200Sol,“AnkaraValiliği10EkimKatliamındaHayatınıKaybedenleriAnmayıYasakladı”,08.10.2016,http://haber.sol.org.tr/toplum/ankara-valiligi-10-ekim-katliaminda-hayatini-kaybedenleri-anmayi-yasakladi-171643.

201TürkiyeGazetesi,“AnkaraEmniyetMüdürlüğünden10EkimAçıklaması”,08.10.2016,http://www.turkiyegaze-tesi.com.tr/gundem/408111.aspx.

202ÇağdaşSes, “Diyarbakır’daki çatışmalarda ikikişihayatınıkaybetti”, 14.10.2015,http://www.cagdasses.com/guncel/29394/diyarbakirdaki-catismalarda-2-kisi-hayatini-kaybetti;BitlisBülteni13,“HizandaYürüyüşepolismüdahaleetti”,09.10.2015,http://www.bitlisbulteni13.net/hizanda-yuruyuse-polis-mudahale-etti/10350/

İzleme Bulguları

58

malaravesoruşturmasonuçlarınailişkinbirveriyeulaşılamamıştır.Müdahaleedilen7gösteride1-10,3gösteride11-20,1gösteride21-30,2gösterideise31-40arasıkişigözal-tınaalınmıştır.Kırkınüzerindekişiningözaltınaalındığıprotestogösterisisayısıbirdir.Sözkonusumüdahale,10Ekim2015tarihindeAnkara’dagerçekleşenpatlamayıprotesto

etmeküzereaynıgünİzmir’detoplanangrubayönelikgerçekleşmiştir.Yürüyüşyapmakisteyengrubapolismüdahaleetmişve66kişiyigözaltınaalmıştır.203

Protesto konusu ve gözaltına alma uygulamasına karşılaştırmalı olarak baktığı-mızdaenfazlagözaltınındiğeret-kinlikler kategorisinde olduğunugörüyoruz. Bu kategoriye dahilolanetkinlikler;Antalya’dasiyasitutuklulara yönelik tecrit ve kötüşartlarınprotestosu,TahirElçi’ninöldürülmesine yönelik İstan-bul-Beyoğlu’ndayapılanprotesto,İsrail ve Türkiye kadın basketboltakımlarının Ankara’da oynadığımaçta İsrail’in Filistin’de ki poli-tikalarına karşı yapılan protesto,Yükseköğretim Kurulunun kuru-luşyıldönümündeüniversitelerde

203GerçekGündem,“İzmir’deAnkaraProtestosunaMüdahale”,10.10.2015,http://www.gercekgundem.com/gun-cel/160601/izmirde-ankara-protestosuna-mudahale.

Protesto Biçimi

Güvenlik Güçlerinin Müdahale Biçimi

ToplamZor Kullanma (Darp,Coplama

vb.)

Orantısız Güç

Kullanımı

Gösteriyi Engelleme

Uygulamaları

Orantısız Güç/ Diğer Engl.

Önlem

Orantısız Güç/Gerçek

Mermi

B.Açıkl-Oturma Eyl-Yürüyüş vb 7 19 1 4 2 33Stand Açma-Bildiri Dağ.- Çadır Kurma 1 1 0 0 0 2Anma Etkinlikleri 1 0 0 0 0 1Diğerleri 0 0 1 0 0 1Toplam 9 20 2 4 2 37

Protesto KonusuGözaltı İşlemi

ToplamEvet Hayır Bilinmiyor

Sokağa Çıkma Yasakları 2 12 0 14

Çalışma Hakkı 0 1 0 1Sivillere Yönelik

Saldırılar 2 3 0 5

Yaşam Hakkı İhlalleri 1 0 0 1

A. Öcalan İle İlgili Protestolar 0 3 0 3

Özel Günler İle İlgili Etkinlikler 2 0 0 2

Diğerleri 8 3 0 11Toplam 15 22 1 37


59

yapılmakistenenprotestolar,Kobane’dehayatınıkaybedenAzizGüler’incenazesininTürkiye’yegetirilmesitalebiyleyapılanprotestogösterisi,Mardin’inKızıltepeilçesindeokul çıkışı araba çarpması sonrasında bir öğrencinin hayatını kaybetmesine yönelikgerçekleştirilenprotestoveKozaİpekGrubu’nakayyumatanmasınakarşıgerçekleşti-rilenprotestodur. Gözaltına alma işleminin en fazla gerçekleştiği protesto biçimi basın açıklaması/oturma eylemi, yürüyüş vb. etkinlikler olmuştur. Gözaltı işleminin gerçekleştiği diğerikietkinliktenbirtanesiAntalyaBelek’tegerçekleştirilenG-20zirvesinekatılandevletyetkililerinemektupvermekisteyen4kişiningözaltınaalınmasıdır.204

2016 Yılı İzleme Verileri1Ocakile10Kasım2016arasındatespitedilebilenmüdahaleyemaruzkalantoplambarış-çılgösterisayısı227’dir.Protestogösterilerininkonularagöredağılımıaşağıdakitablodaayrıntılıolarakyeralmaktadır.

204Bkz.HaberTürk,“Belek’eYürümekİsteyen4KişiGözaltınaAlındı”,15.10.2015,http://www.haberturk.com/gundem/haber/1153548-beleke-yurumek-isteyen-4-kisi-gozaltina-alindi

Protesto BiçimiGözaltına Alınan Kişi Sayısı

Toplam1-10 11-20 21-30 31-40 40+

B.Açıkl-Oturma Eyl-Yürüyüş vb. 5 3 1 2 0 11

Stand Açma-Bildiri Dağ.- Çadır Kurma 1 0 0 0 0 1

Anma Etkinlikleri 0 0 0 0 1 1Diğerleri 1 0 0 0 0 1Toplam 7 3 1 2 1 14

İzleme Bulguları

60

224etkinliğinkonuları;sokağaçıkmayasakları,çalışmahakkı,siyasipartilereyöne-likbaskılar,yaşamhakkı,gözaltınaalmauygulamaları,sivillerihedefalansaldırılargibibirçeşitlilikgöstermektedir.Müdahaleedilen3gösteridegösterininnedenyapıldığıbilgi-sineulaşılamamıştır.Kocaeli’de3kişinin“izinsiz”basınaçıklamasıyapmakistediğiancakpolislerinmüdahaleettiğibasınayansırkenbasınaçıklamasınınamacıbelirtilmemiştir.205 AnkaraÜniversitesinde bir grup öğrencinin oturma eylemi yaparak pankart açtığı vekampüsegirenpolislerinmüdahaleettiğihaberleştirilirken,yineprotestokonusunayerverilmemiştir.206 Sivas’ta1Mayıskutlamalarıesnasındaülkücübirgrup“Şehitlerölmezvatanbölün-mez”sloganlarıatarakkutlamanınyapıldığıalanagirmeyeçalışmışvepolismüdahalesiy-lekarşılaşmıştır.Dolayısıylagrubunneyiprotestoettiğianlaşılamamıştır.207 Spesifikolarakenfazlamüdahaleedilengösterilersokağaçıkmayasaklarıileilgiliprotestolardır.2015yılınınsonüçayındaolduğugibisokağaçıkmayasaklarınıprotestoetmek için farklı illerdeyapılan36gösteriyemüdahalegerçekleşmiştir.Ayrıca sokağaçıkmayasağıilveilçelerdepekçokhakkınkullanımınıengellediğigibitoplantıvegösteriyürüyüşühakkınınkullanımındaortadankalktığıgözardıedilmemelidir. ÇevreHakkına ilişkin yapılanprotestoların çoğunluğuArtvin’inKafkasörYaylasıCerattepebölgesindekurulmasıplanlananbakırmadeniyleilgilidir.Özellikleişmakine-lerininbakırmadenininyapılmasıplanlananCerattepe’yeçıkmasınıprotestoiçinyapılangösterilerŞubatayındadamgasınıvurmuştur.208Birçokşehirdeninsanprotestolaraka-tılmakiçinArtvin’egitmişve/veyagitmeyeçalışmıştır.209SadeceArtvin’dedeğilbirçokkenttegösterilerdüzenlenmiştir.210Nevarkiyapılanprotestogösterileriçoğunluklagü-venlikgüçlerininmüdahalesiylekarşılaşmıştır.

205MaviKocaeli,“İzinsizGösteriyePolisMüdahalesi”,06.09.2016,s.3.206SabahAnkara,“İzinsizPankartaPolisten13Gözaltı”,24.03.2016,s.3.207SivasHakikat,“TehlikeyiPolisÖnledi”,03.05.2016,s.9.208Bkz.Diken,“‘CengizÇıkartması’Artvin’iNöbeteGeçirdi:Cerattepe’dePolisBiberGazıylaSaldırsı”,16.02.2016,

http://www.diken.com.tr/cengiz-cikartmasi-artvini-nobete-gecirdi-cerattepede-polis-biber-gaziyla-saldirdi/;CumhuriyetGazetesi,“BirKentiDahaküstürmeyiBaşardılar”,18.02.2016,s.20.

209Bkz.Karadeniz,“ArtvinYineKarıştı”,21.02.2016,s.10.210Bkz.Radikal,“Ankara’da‘CerattepeProtestosunaPolisMüdahalesi:10Gözaltı”,17.02.2016,http://www.radi-

kal.com.tr/cevre/ankarada-cerattepe-protestosuna-polis-mudahalesi-10-gozalti-1512683/; Tunaydın, “İzmir’deCerattepeProtestosu”,23.02.2016,s.3.


61

Müdahaleedilengösterilerin160’ıbasınaçıklaması/oturmaeylemi/gösteriyürüyüşü,28’ikutlama,16’sıanma,8’istandaçma/bildiridağıtma/çadırkurma,5’ikarşıtgösterilerdir.ve5’idediğergösterilerolmaküzereçeşitlibiçimlerdegerçekleşmişyadagerçekleştirilmekistenmiştir. 12Şubat2016’daVan’da sokağaçıkmayasaklarınıprotestoetmek içinbarışçadırıkurup,nöbetbaşlatmakisteyenHDPveDBPüyelerinepolismüdahaleederekçadıraveçadırıgetirenaracaelkoymuştur.211Kadiköy’de“LaikliğiKazanacağız”bildirisidağıtmakiçin24Eylül’destantaçanBirleşikHaziranHareketiüyelerinepolismüdahaleetmiş,14kişiyigözaltınaalmıştır.Nöbetçisavcılıkçabildirininimhaedilmesikararıverilmiştir.212

227 etkinliğin 32’si mü-dahaleyerağmengerçekleşti-rilmiş,183’üiseyapılamamış-tır. 10 etkinliğin gerçekleşipgerçekleşmediğineilişkinbil-giye ulaşılamamıştır. İhtararağmen dağılmamak, “yasadışı” slogan atmak gibi mü-dahale gerekçeleri yanındayapılan basın açıklamasındayeralanifadelerdemüdahalegerekçesiolabilmiştir.Hakka-ri’ninÇukurcailçesinde1Ey-lülDünyaBarışGünüdolayı-sıyla yapılmak istenen basınaçıklaması esnasında açıkla-mada “Sayın Öcalan” ifade-sinin kullanılması nedeniylepolismüdahalede bulunarak bu ifadeleri kullanamayacaklarını ifade etmiştir. Yaşanantartışmasonucundapoliskitleyitazyiklisuiledağıtmışve5kişiyigözaltınaalmıştır.213

Güvenlikkuvvetleritarafındanetkinliklereyönelikgerçekleştirilenmüdahalebiçimle-rinindağılımıiseşöyledir;bibergazıve/veyatazyiklisukullanımı97etkinlikte,darp,cop-lamagibizorkullanımıise42etkinliktekullanılmıştır.Fiilimüdahalebiçimlerietkinliklerin31’indegösteriyiengelleyiciuygulamalarolarakkendinigöstermiştir.Gösteriyiengelleyiciönlemlerinbaşındabarikatkurarakprotestogösterisininyapılmakistendiğiyereerişiminengellenmesigelmektedir.10etkinliktezorkullanmavediğerengelleyiciuygulamalarilemüdahalegerçekleşmiştir.9etkinlikteiseorantısızgüçkullanımıvediğerengelleyiciuygu-lamalarbirlikteyeralırkenetkinliklerinbirindeisegerçekmermikullanılmıştır.Batman’daA.Öcalan’ınKenya’danTürkiye’yegetirilişiniprotestoetmekiçin14Şubat’tagerçekleş-tirilen eylememüdahale esnasında gerçekmermi kullanıldığıBatmanMilletvekiliA.A.Başarantarafındaniddiaedilmiştir.214AİHM’inaldığıkararlarincelendiğindebirgösterideayrılıkçısloganlarınatılmasıyadagösterininbirörgütünve/veyaliderinidesteklemekiçinyapılmasımüdahaleiçinyeterligerekçeolarakkabuledilemediğigörülmektedir.Temelkri-tergösterininbarışçılolmasıveşiddetçağrısıyapılmamasıdır.215Barışçılbirgösteriyemü-dahalenintemelkriteriisemutlaksuretlegerekliolmasıdır.Müdahaleesnasındakullanılan

211Taraf,“Polis,HDP’ninBarışÇadırınaElKoydu”,12.02.2016,s.7.212Sendika.org,“İstanbul’daBildiriDağıtanBHH’lilerePolisSaldırısı:GözaltılarVar”,24.09.2016,http://sendika14.

org/2016/09/istanbulda-bildiri-dagitan-bhhlilere-polis-saldirisi-gozaltilar-var/.213CumhuriyetGazetesi,“Çukurca’daBarışGünüEtkinliğindeOlayÇıktı”,01.09.2016,http://www.cumhuriyet.

com.tr/haber/turkiye/594339/Cukurca_da_Baris_Gunu_etkinliginde_olay_cikti.html214Bkz.ArifArslan,“Batman’daOlaylıYürüyüş”,DoğanHaberAjansı,http://www.dha.com.tr/batmanda-olay-

li-yuruyus_1137477.html,215ÜmitKılınç,“BarışçılToplantıveGösteriYürüyüşüYapmaHakkıveDevletinYükümlülükleri”,http://tbbder-

gisi.barobirlik.org.tr/m2014-110-1347,s.288;ZiyaÇağaTanyar,“AvrupaİnsanHaklarıİçtihadındaToplantıveGösteriYürüyüşüHakkı”,AnkaraÜniversitesiHukukFakültesiDergisi,C.60,Sayı:3,2011,s.609.

İzleme Bulguları

62

gücün ise orantılı olması gerekmektedir.216 Toplantı ve gösteri yürüyüşlerine engelleyiciuygulamaların ardından “kamudüzenini” sağlamayayönelik olarak gerçekleştirilengüçkullanımıaçıkyadayakınbirtehlikeolmadığıdurumlardadakollukkuvvetleritarafındanuygulanmıştır.217Buuygulamalarkademeliolarakyoğunlaşmakyerineenşiddetlihalindenbaşlayarak(tümgöstericileribirandaetkileyecekvedoğrudanhakkınkullanımıengelle-yecekşekildegöstericilerekarşıbibergazıkullanımıyadadoğrudanplastik/gerçekmermikullanımı)yöntemleriuygulanmıştır.AİHMAldemirvd.-Türkiyekararındahükümetlerin,poliskuvvetineuluslararasıinsanhaklarıvepolisstandartlarınauyumamaçlı,etkilibireği-timvermeyükümlülüğübulunmasıgerekliliğininaltınıçizerek,polise,ateşlisilahlarınasılvehangişartlaraltındakullanabileceğinedairaçıkvenettalimatlarverilmesigerektiğinivurgulamıştır.Önemlebelirtmekgerekirki,kollukalanındakiönlemvemüdahalelerölçülüveyerindeolmakzorundadırveensonçareolarakhareketegeçmelidir.Devletlerinhakkınkullanımınıengellemektenziyadehakkınkullanımınıkolaylaştırmapozitifyükümlülüğü-nünolduğununaltıbirkezdahaçizilmelidir. Protestokonularıvegüvenlikkuvvetlerininmüdahalebiçimiarasındakiilişkiyebak-tığımızdayandakitabloortayaçıkmaktadır: Protestokonularıaçısındangüvenlikgüçlerininmüdahalebiçimlerinebakıldığındayapılangözaltılarıprotestoeylemleriharicindekibütünprotestokonularındaensıkbaş-vurulanyönteminbibergazıve/veyatazyiklisukullanımıolduğugörülmektedir.Gözal-tınaalmaişlemiyapılanprotestolargüvenlikgüçlerinindahasertmüdahalesinemaruzkalmıştır. Söz konusu protestolara güvenlik güçleri doğrudan fizikselmüdahalede bu-lunmuş,kimidurumlardayaralanmalarasebebiyetvermiştir.Coplama,darp,tartaklama,kalkanlaitmegibimüdahalelerfizikselmüdahaleolarakdeğerlendirilmiştir.31Mart2016tarihindeÇağdaşHukukçularDerneğine(ÇHD)üyebirgrupavukatderneküyesiarka-daşlarınındavasınailişkinbasınaçıklamasıyapmaküzereÇağlayanAdliyesi’ninönündebirarayagelmişlerdir.Polisbasınaçıklamasınınyapılamayacağınıifadeederekmerdiven-deoturanavukatlarıkalkanlarlaiterekvedarpederekdağıtmıştır.Müdahaleesnasındabiravukatınikiomurukırılmıştır.Belikırılanavukat,güvenlikgüçlerininoturmaeyle-minemüdahalesiesnasındabirpolisinbelinidefalarcatekmelediğinivekırığabuşiddetinnedenolduğunuifadeetmiştir.218

216Kılınç,a.g.e.,s.289,217PınarYaşar,“KamuDüzeniKavramıvePolisinŞiddetKullanmaYetkisininÖlçücüBağlamındaGeziDirenişi”,

http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ankarabarosu/hgdmakale/2013-1-1/4.pdf218AyçaSöylemez,“Polis,AdliyeÖnündeKadınAvukatınBeliniKırdı”,bianet,org,31.03.2016,http://bianet.org/

bianet/insan-haklari/173505-polis-adliye-onunde-kadin-avukatin-belini-kirdi.


63

Ölümlerinyaşandığımüdahalelerdegerçekleşmiştir.İzlemedönemindeprotestola-ramüdahaleleresnasındaenaz6kişihayatınıkaybetmiştir.Ölümlereilişkinherhangibirsoruşturmanınbaşladığınave/veyadevamettiğineilişkinbirveriyeulaşılamamıştır.Diyarbakır’da farklı tarihlerde gerçekleştirilen sokağa çıkmayasaklarıyla ilgili protes-tolardaenaz2kişihayatınıkaybetmiştir.9Şubat’tasokağaçıkmayasaklarınıprotestoetmekamacıyladüzenlenengösteriyepolismüdahalesiesnasında16yaşındakiM.Bu-lakhayatınıkaybetmiştir.Basınayansıyanhaberlerinbirkısmındapoliskurşunuyla,birkısmındaiseneredengeldiğibelliolmayanbirkuşunlahayatınıkaybettiğiiddialarıyeralmıştır.219Yine27Şubat’tagerçekleştirilmekistenensokağaçıkmayasağıprotestosunapolismüdahaleetmiştir.MüdahaleninyaşandığısıradaBağlar’da22yaşındakiA.Yılmazhayatınıkaybetmiştir.BasındayeralanhaberlerdenbazılarıYılmaz’ınpolis tarafındanöldürüldüğünüiddiaederken,birdiğeriddiaiseYılmaz’ınkarıştığıbirhırsızlıkolayıne-deniylesivilbirkişitarafındanvurularakhayatınıkaybettiğidir.220Adana’da1Şubat’tasokağaçıkmayasaklarına ilişkinbazı iddialaragörebarışçılolmayanprotestogösteri-sinde,göstericilerarasındayeralmayan19yaşındakiM.Daşkanhayatınıkaybetmiştir.

219Bkz. Evrensel, “PolisinKatlettiğiMahmutBulak’ı Binler uğurladı”, 10.02.2016, https://www.evrensel.net/ha-ber/272289/polisin-katlettigi-mahmut-bulaki-binler-ugurladi; Son Dakika, “Diyarbakır’da İzinsiz Gösteri”,09.02.2016,http://www.sondakika.com/haber/haber-diyarbakir-da-izinsiz-gosteri-3-8143458/.

220Bkz.Evrensel,“Diyarbakır’daBaşındanVurulan22YaşındakiAbdullahyılmazHayatınıKaybetti”,27.02.2016,https://www.evrensel.net/haber/273681/diyarbakirda-basindan-vurulan-22-yasindaki-abdullah-yilmaz-hayati-ni-kaybetti.

Protesto Konusu

Güvenlik Güçlerinin Müdahale Biçimi

Toplam

Zor Kullanma

(Darp, Coplama

vb.)

Orantısız Güç

Kullanımı


Uygulamaları

Zor Kull./ Diğer Eng.

Önlemler


Önlem

Orantısız Güç/

Gerçek Mermi

Sokağa Çıkma

Yasakları2 23 3 1 2 0 31

Çalışma Hakkı 6 4 1 0 0 0 11

Çevre Hakkı 1 6 2 0 0 0 9

Siyasi Partilere Baskılar

4 17 4 1 2 0 28

Sivillere Yönelik

Saldırılar3 3 1 3 0 0 10

Yaşam Hakkı

İhlalleri4 2 2 0 0 0 8

Gözaltına Alma

Uygulaması4 0 0 0 0 0 4

A. Öcalan İle İlgili

Protestolar0 8 1 0 0 1 10

Özel Günler İle İlgili

Etkinlikler1 22 8 1 0 0 32

Diğerleri 17 11 8 4 5 0 45Toplam 42 96 30 10 9 1 188

İzleme Bulguları

64

Daşkan’ınkimiiddialaragöreçatışmaarasındakalarakveneredenkaynaklandığıbelliolmayanbirkurşunla,kimi iddialaragöre isepoliskurşunuylahayatınıkaybettiğiba-sındayer almıştır.221Kahramanmaraş’tayapılmasıplanlananmülteci kampını protestoetmekiçinyapılangösterileregüvenlikgüçleribibergazıilemüdahaleetmiştir.Gazdanetkilenen82yaşındakiM.A.Karayelkaldırıldığıhastanedehayatınıkaybetmiştir.GazimahallesindeiddialaragörebarışçılolmayangösteriyepolismüdahalesiesnasındaevininbalkonundabulunanP.Gemsiz,kurşunisabetetmesisonucuhayatınıkaybetmiştir.222

Protestobiçimleriilegüvenlikkuvvetlerininmüdahalebiçimleribiraradadeğerlen-dirildiğindeiseşutabloortayaçıkmaktadır:

Güvenlikgüçleritarafındanyapılanmüdahalelerdeenfazlabaşvurulanyöntembibergazıve/veyatazyiklisukullanımıdır.Orantısızgüçkullanımı,enfazlabaşvurulanpro-testobiçimiolanbasınaçıklaması,yürüyüş,toplantıgibiprotestobiçimlerinidağıtmakiçinkullanılanmüdahalebiçimidir.23Nisan2016tarihinde1MayısafişleriasanHalkeviveÖğrenciKolektifleriüyesi4kişigözaltınaalınmıştır.KarakoldaKabahatlerKanununamuhalefettenparacezasıkesilerekserbestbırakılmışlardır.223

Sadece barışçıl gösterilere değil milletvekillerinin mecliste yapmak istediği basınaçıklamalarınabilemüdahaleedildiğiörneklerederastlamakmümkündür.MeclisBaş-kanıİsmailKahraman’ınCheGuevara’yayönelik‘katilkişilik,eşkıya,gerilla’ifadeleriniprotesto etmek içinTBMM’de ‘DevrimciLiseliler ile basınaçıklamasıyapmak isteyenTBMMKatipÜyesiCHP’liA.H.Hakverdi’yedepolislermüdahaleetmiştir.Polis,liselile-ribasınaçıklamasınınyapılmasıplanlananbasıntoplantıodasınaalamayacaklarınıifadeederekizinvermemiştir.Bununüzerinebasınaçıklamasınınbasınkapısıönündeyapıl-masınakararverilmiştir.Nevarkipolisbunadaizinveremeyeceğiniifadeetmiştir.Hak-verdivepolisarasındakimüzakerelersonucundabasınaçıklamasınınyapılmasına izin

221Bkz.Milliyet, “ÇatışmaOrtasındaKalan gençÖldü”, 01.02.2016, http://www.milliyet.com.tr/catisma-ortasin-da-kalan-genc-oldu-gundem-2187866/;Zete,“Adana’daBirGençVurularakÖldürüldü”,01.02.2016,https://zete.com/adanada-19-yasinda-bir-genc-vurularak-olduruldu/.

222ZeynepYüncüler,“Pınargemsiz’inOlayYeriİncelemeRaporuYayınlandı:EşimVuruldumDiyeBağırdı”,Bir-gün, http://www.birgun.net/haber-detay/pinar-gemsiz-in-olay-yeri-inceleme-raporu-hazirlandi-esim-vurul-dum-diye-bagirdi-112518.html

223Sendika.org,“Çorum’da1MayısAfişiAsanDörtKişiGözaltınaAlındı”,23.04.2016,http://sendika10.org/2016/04/corumda-1-mayis-afisi-asan-dort-kisi-gozaltina-alindi/.

Protesto Biçimi

Güvenlik Kuvetlerinin Müdahale Biçimi

ToplamZor Kullanma (Darp,

Coplama vb.)

Orantısız Güç

Kullanımı


Uygulamalar

Zor Kull./ Diğer Eng.

Önlemler


Önlem

Orantısız Güç/

Gerçek Mermi

B. Açık-Oturma Eyl-Yürüyüş vb.

33 71 21 6 7 1 139

Miting 0 2 1 0 0 0 3

Karşıt Gösteriler 2 1 2 0 0 0 5

Stand Açma-Bildiri Dağ.- Çadır Kurma

3 0 1 0 1 0 5

Kutlamalar 0 18 4 1 0 0 23Anma

Etkinlikleri 4 3 1 3 1 0 12

Diğerleri 0 2 1 0 0 0 3Toplam 42 97 31 10 9 1 190


65

verilmiştir.NevarkibuesnadadaChetişörtügiymekisteyenöğrencilerlepolisarasındakısasüreliarbedeyaşanmış,Hakverdi’ninarayagirerektişörtleripoliseteslimetmesiylebasınaçıklamasıgerçekleştirilmiştir.224BenzerbirolayyineHakverdi’ninÖğrenciVeliDerneğiyöneticileriylebirliktebasıntoplantıodasındayenieğitimöğretimyılınailişkinbirbasınaçıklamasıyapmakistediğindedeyaşanmıştır.Polislerbubasınaçıklamasınadaizinvermemişlerdir.Yaşanantartışmalar sonucunda basınaçıklamasıbasıntoplantıodası-nın bulunduğukoridorda yapı-labilmiştir.225Hernekadarbasınaçıklamaları gerçekleşmiş olsadabuolaylardasözkonusuolanhakkınkullanımınıcaydırmayayönelikmüdahaleler gerçekleş-miştir. Protesto konusu açısındanbakıldığında tespit edilebilentoplam 16 adet sokağa çıkmayasağı protestosunda gözaltıişlemigerçekleştirilmiştir.Bun-lardan3’ünde40veüzerisayıdakişigözaltınaalınmıştır.Toplugözaltılarınenfazlayaşandığıprotestolarınkonususoka-ğaçıkmayasaklarıolmuştur.Cizre’dekisokağaçıkmayasaklarınıveoperasyonlarıpro-testoetmekiçin10Şubat2016tarihindeİzmir’inKonakilçesindeBarışBlokutarafındandüzenlenengösteride47kişi,3Mart2016tarihindeiseDiyarbakır’ınSurilçesinde3aydırdevamedensokağaçıkmayasaklarınıveoperasyonlarıprotestoetmekamacıyladüzen-lenenyürüyüşeyapılanmüdahale sonucunda34kişi gözaltınaalınmıştır.Yine sokağaçıkmayasaklarınıprotestoetmekiçinİstanbul’unçeşitliilçelerinde(Bağcılar,Sultangazi,Zeytinburnu,Ümraniye,Başakşehir,ArnavutköyveFatih)düzenlenengösterilereizinsizolduklarıgerekçesiilemüdahaleedilmişvetoplamda29kişigözaltınaalınmıştır. Gözaltınaalınanlarhakkın-da2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleri Kanununa muhale-fetveterörörgütüpropagandasıyapmak suçlamalarıyla adli iş-lembaşlatılmıştır.226 Gözaltına alınan kişi sayı-sıyla protesto biçimi karşılaş-tırmasında ortaya çıkan tabloşöyledir; 40 ve üzeri sayıda kişiningözaltınaalındığıprotestobiçi-mienfazlabasınaçıklaması,oturmaeylemi,yürüyüşvb.gösterilerdir,Özelgünlerkate-gorisindeki2gösteriiseNewrozve1Mayıskutlamalarıesnasındaİstanbul’dagerçekleş-miştir.İstanbulValiliği’ninGrupYorum’unYenikapı’dagerçekleştirmekistediğikonseriyasaklamasıüzerinekararıprotestoetmeküzere17Nisan’dabirgrupİstiklalCaddesinde

224Cumhuriyet, “MeclisteCheArbedesi”, 31.08.2016, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/593379/Mec-lis_te_Che_arbedesi.html.

225CNNTurk,“Meclis’teTartışmaÇıktıBasınAçıklamasıTuvaletÖnündeYapıldı,19.9.2016,http://www.cnnturk.com/video/turkiye/mecliste-tartisma-cikti-basin-aciklamasi-tuvalet-onunde-yapildi

226İnternetHaber,“İstanbul’daİzinsizGösteriye29Gözaltı”,08.02.2016,http://www.internethaber.com/istanbul-da-izinsiz-gosteriye-29-gozalti-1563855h.htm.

Protesto BiçimiGözaltına Alınan Kişi Sayısı

Toplam1-10 11-20 21-30 31-40 40+

B.Açıkl-Oturma Eyl-Yürüyüş vb. 56 26 13 1 6 102

Miting 1 0 0 0 0 1

Karşıt Gösteriler 0 3 0 0 0 3

Stand Açma-Bildiri Dağ.- Çadır Kurma 3 2 1 0 0 6

Özel Günler Kutlamalar(8 Mart, 1 Mayıs, 21 Mart vd.) 10 4 1 0 2 17

Anma Etkinlikleri 7 5 1 1 0 14

Diğerleri 3 1 0 0 0 4

Toplam 80 41 16 2 8 147

İzleme Bulguları

66

“şarkısöylemeeylemi”yapmakistemiş,.yaklaşık20kişilikbirgrup,GrupYorumşarkılarısöyleyiphalayçekerken,polisgrubamüdahaleederek14kişiyigözaltınaalmıştır.227

Müdahalelersırasındagözaltınaalınankişilerharicindetoplantıvegösteriyürüyüşügerçekleştiktensonradaaçılanadlisoruşturmalardasözkonusudur.ÖrneğinHDP’nin23 Mayıs 2015 tarihinde İzmir’de gerçekleştirdiği mitingde Yunanistan Radikal SolKoalisyon’u(SYRIZA)temsilcisinindekatılıpkonuşmayapmasınedeniyleİzmirCum-huriyetBaşsavcılığısoruşturmabaşlatmıştır.SoruşturmanınsiyasipartitoplantılarındayabancıkonuklarınkonuşacağınınvaliliğehaberverilmemesinedeniyleaçıldığıveHDPİzmirİleşbaşkanınınEmniyetMüdürlüğü’neifadevermeküzereçağrıldığıbasınayansı-mıştır.228Avukatlargerekbasınbildirilerindeyabancıkatılımcınınolacağınınyeralmasıgereksedetoplantıesnasındakollukgüçlerinindurumubilmesinerağmenhiçbiruyarıdabulunmamalarınıgerekçegösterereksanıklarınberaatiniistemişsedeyargılamasanıkla-rın10’arayhapiscezasınaçarptırılmasıvecezanınertelenmesiilesonuçlanmıştır.229

Yine8MartDünyaKadınlarGününedeniylekadınlarayönelikşiddet,tacizvete-cavüzdavalarındaalınanolumsuzkararlaradikkat çekmek için6Mart2015 tarihindeÇağlayanAdliyesiönündeoturmaeylemiyapankadınavukatlarabiryılsonraTGYK’yemuhalefetten4kadınavukathakkındasoruşturmaaçıldığıbasınayansımıştır.230

İzmir’de6Mart2016günüvaliliğebildirimdebulunularakyapılanmitingde,8MartKadınPlatformununhazırladığıbasınaçıklamasınıokuyanEğitimSen1No’luşubesininKadınSekreterihakkındaİzmirValiliğitarafındansoruşturmaaçılarak,kademeilerleme-nindurdurulmasıtalebiylesavunmasıistenmiştir.231

Ayrıca toplantı vegösteri yürüyüşleri gerçekleşmedenyapılanmüdahalelerde sözkonusudur.8MartDünyaKadınlarGünükutlamalarınakatılmakiçinDiyarbakır’agel-mekisteyenKatalonyaÖzerkParlementosu(CUP-HalkBirliğiAdaylığı)milletvekiliMi-reiaVehiveJustaRevoltaaktivistiMariaJuezİstanbulAtatürkHavalimanı’ndagerekçegösterilmedengözaltınaalınmıştır.Gözaltısüresincetelefonaçmahaklarınıkullanmala-rınaizinverilmemiştir.Ardındanyinegerekçegösterilmedensınırdışıedilmişlerdir.232

227Akşam,“Beyoğlu’ndaizinsizgösteri:14gözaltı”,17.04.2016,http://www.aksam.com.tr/guncel/beyoglunda-izin-siz-gosteri-14-gozalti/haber-508208

228Diken,“‘SenMisinİzinsizÇağıran?’:İzmirMitingineSYRİZA’yıdavetedenHDP’yeSoruşturma”,20.06.2016,http://www.diken.com.tr/hdpye-syriza-sorusturmasi-izmir-mitinginde-izin-yok-diyen-savcilik-harekete-gecti/.

229Birgün,“HDP’lilereSyrizaDavasında10’arAyHapis”,01.06.2016,http://www.birgun.net/haber-detay/hdp-lile-re-syriza-davasinda-10-ar-ay-hapis-114327.html.

230CumhuriyetAnkara,“8MartEylemineBirYılSonraSoruşturma”,27.04.2016,s.14.231İleriHaber, “8Mart’taBasınAçıklamasıOkuyanEğitim-SenÜyesineSoruşturmaAçıldı”, 31.08.2016,http://

ilerihaber.org/icerik/8-martta-basin-aciklamasi-okuyan-egitim-sen-uyesine-sorusturma-acildi-59234.html232Diken,“8MartiçinDiyarbakır’agitmekisteyenKatalanvekil,İstanbul’dasınırdışıedildi.”,05.03.2016,http://

www.diken.com.tr/8-mart-icin-diyarbakira-gitmek-isteyen-katalan-vekil-istanbulda-sinir-disi-edildi/


67

Sonuç GözlemleriTürkiye’detoplantıvegösteriyürüyüşühakkı,hemmevzuattahemdeuygulamadakı-sıtlanmışbirhaktır.İzlemedönemindetespitedilensorunalanlarınıbeşbaşlıktaincele-nebilir:

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkını düzenleyen kanunlar uluslararasıstandartlarauygundeğildir;Anayasabarışçıl toplantıhakkınıtanımaktadır(madde34).Bununyanında,milligü-venlik,kamudüzeni,suçişlenmesininönlenmesi,kamusağlığıveahlakınıveyabaş-kalarının hak ve özgürlüklerinin korunması bu hakkın sınırlandırılmasında uygungerekçelerolaraksunulmaktadır.Bumadde,AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin11.Maddesiileuyumludur.Ancak,hakkıniçeriğinidüzenleyen2911sayılıTGYKhakkısı-nırlamayetkilerinigeniştutarakAnayasaveuluslararasısözleşmelercekorunanhakkıkısıtlamaktadır. TGYKparklar,genelyollarvekamuhizmetigörülenbinalargibikimikamualan-larındatoplantıyapmayagenelyasaklargetirmektedir.Anayasa’nınilgilimaddesiveuluslararası sözleşmelerde barışçıl toplantı hakkı herkese tanınmışken, TGYK gere-ğinceyabancıülkevatandaşlarının toplantı vegösteriyürüyüşüdüzenlerken İçişleriBakanlığı’ndanizinalmasıgerekmektedir.Yasaaynızamandatümtoplantıvegösteriyürüyüşleriiçinbirbildirimzorunluluğugetirmektedirkibuuygulamaspontanegös-terileridoğrudanyasadışıkılmaktadır.Düzenlemelertoplantıvegösteriyürüyüşlerinemüdahaleedengüvenlikgüçlerinesınırsızyetkitanımaktadır.Güvenlikgüçlerietkinli-ğingerçekleşmesindenönceetkinlikmekânınavideoveseskayıtcihazlarıyerleştirmevekatılımcılarıkayıtaltınaalmayetkisinesahiptirkibucaydırıcıetkiyanındakatı-lımcılarınmahremiyethakkınıihlaletmektedir.Güvenlikgüçlerininmüdahaleetmesiiçintoplantının23.Maddegereğince‘kanunaaykırı’olmasıgerekmektedir.Ancakbumaddeninfıkralarıhemmuğlakhemdeoldukçakapsamlıdır.Bumaddeyegöre,güneşdoğmadan, ilan edilen toplantı ve gösteri yürüyüşü güzergâhları dışında, bildirimdebelirtilenamacındışınaçıkarak,kanunlarınsuçsaydığımaksatlariçin,yasaklamaveyaertelemekurallarınarağmen,dağıtmakararıolanveyayabancılarınözelizinalmasıku-ralınauymadanyapılantoplantılarkanunaaykırıdır.Bukapsamlıvetakipedilmesigüçprosedürler,barışçıltoplantıhakkınınuygulamadakullanılmasınıneredeyseimkânsızbirhalegetirmektedir. Uluslararası standartlarbarışçıl toplantıların içeriğinemüdahaleedilmesi içinola-bildiğincekısıtlı olanaklar tanımıştır.Yalnızca acil bir şiddet tehlikesiyaratan toplantıiçeriklerininengellenmesiniuygunbulmaktadır.AncakTGYKyasadışıiçerikkapsamınıoldukçageniştutmaktadır.Toplantıdaatılansloganlardangiyilenönlüklerekadariçeri-ğinyasallığıveyayasadışılığıkollukkuvvetlerinininisiyatifinebırakılarakmuğlakbirdurumyaratılmıştır.Bumuğlaklıkizlemedönemindemuhalifgruplarınaleyhineişlemiş-tir.Aynızamanda ‘kışkırtmayasağı’nı tanımlayan27.Madde, ‘kanunaaykırı’ toplantıvegösteriyürüyüşlerine‘özendirmekveyakışkırtmak’adınayapılanhertürlüiletişimyöntemini(görsel,sesli,yazılı)deyasaklamaktadır. Yasalar, kamu otoritelerinin barışçıl toplantı ve gösterilere yaklaşımlarını belirle-yen temelleri oluşturmaktadır. Dolayısıyla uluslararası sözleşmelerce korunan barışçıltoplantıhakkınınkullanımındabirincilengel teşkilederler.BurapordaveuluslararasıotoritelerceTürkiye’ninToplantıveGösteriYürüyüşüKanunu’nayöneltileneleştirilererağmen233TürkiyeDevletibarışçıltoplantıhakkınınAnayasavediğerkanunlarcakorun-duğunuvebunedenleiyileştirmeyegitmekiçinbirsebepolmadığınısavunmaktadır.234

233EUTurkeyProgressReport2013(53-54),2014(53-54),2015(65)234A/HRC/29/15/Add.1ReportoftheWorkingGroupontheUniversalPeriodicReview,Turkey,150.23

68

Kamuotoritelerinintakdirindekisınırlayıcıyetkileroldukçagenişvekap-samlıdır;Türkiye’detoplantıvegösteriyürüyüşlerinidüzenleyenkanunlarmuğlakifadelerledo-ludurvekanunlarıyorumlamaveuygulamayetkisiçoğunluklayargıyadeğilkamuoto-ritelerineverilmiştir.Budurum,barışçıltoplantıhakkınıengelleyicikeyfiuygulamalarayolaçmaktadır.Valiliklerdenkaymakamlıklarakadarbirçokkamuotoritesi toplantıvegösteri yürüyüşlerinde kullanılabilecek güzergâhları belirleme, erteleme ve yasaklamayetkilerinesahiptir. Anayasa’da toplantı ve gösteri yürüyüşleri izne tabi olmasa da TGYK gereğimi-tinglerbildirimyükümlülüğünetabidir.Bildirimlerinetkinliğindüzenleneceğisaatten48saatöncesinekadardüzenleyicilerinkimlikfotokopileri,evveişyeriadresleri,etkinliğinbaşlangıçvebitiş zamanlarıveetkinliğinamacını içerecek şekilde ilgili valiliğe teslimedilmesizorunlukılınmıştır.Devletinpozitifyükümlülükleriniyerinegetirmesiiçinge-rekenbilgilerdençokdahakapsamlısayılabilecekbubildirimyükümlülüğüuygulamadabirizinzorunluluğuhalinegelmektedir.Toplantıvegösteriyürüyüşlerikamuotoriteleritarafından‘kamusağlığıveahlakı’ve‘güvenliksebepleri’gibiyorumaaçıkgerekçelerleyasaklanabilmektedir.Dolayısıylaizlemedönemindetoplantıvegösteriyürüyüşlerininbüyükçoğunluğuna‘yasadışı’veyadiğerbirsöylemlekamuotoriteleritarafından‘izin’verilmemişolmalarındandolayımüdahaleedilmiştir. Valilikleraynızamandatoplantıvegösteriyürüyüşlerinegenelyasaklargetirmeko-nusundadagenişyetkileresahiptirler.Buyetkiler,OlağanüstüHalsüresincehertürlükolektifveyatekilprotestoeyleminisüresizertelemeveyayasaklamayavaracakkadargenişhalegetirilmiştir.Buyetkitoplugazeteokumayasağı,arabakonvoyuyasağı,toplukepenkkapatmayasağıgibikimiilginçgenelyasaklarayolaçmıştır.2014AvrupaBirliğiİlerlemeRaporu’ndadabelirtildiğiüzere’genelahlak’,‘Türkaileyapısı’,‘ulusalgüvenlik’ve‘kamudüzeni’gibikavramlarkamuotoriteleritarafındansıklıklavegenişbirtakdiryetkisiilekullanılmakta,toplantıgösterihakkınısınırlamaktadır.Kamuotoritelerininge-niştakdiryetkileritoplantıvegösterileringerçekleşmeolasılıklarınıciddianlamdakon-troletmektevehakkınkullanımınıproblemlihalegetirmektedir. Kollukkuvvetleriningüçkullanımındaorantısızlıkveyaygınlıkönemlibirproblemdir;Uluslararasıstandartlaragöreşiddetiçerentoplantıvegösterilerdebileşiddetiuygulayankişi/gruplargüvenlikgüçlerincetoplantıdanayrıştırılmalıvetoplantıdagüvenlikortamısağlanmalıdır.İzoledurumlarınşiddetiçeriğikazanmasıtoptanbirdağıtmaiçingerekçedeğildir.Dolayısıyla,toplantıvegösteriyürüyüşlerinepolismüdahalesiolduğundamü-dahaleninhaklılığınıveorantılıgüçkullanıldığınıkanıtlamasorumluluğudevleteaittir.İzlemedönemindeTürkiye’dekitoplantıvegösterileremüdahalelerdetazyiklisu,bibergazıgibidağıtmaaraçlarınınsıklıklakullanılmasıöneçıkanbulgulardandır.Özelliklesonyıllardagerçekleşenorantısızmüdahaleleresnasındahayatınıkaybedenlerinolmasıyada ciddi yaralanma vakalarının yaşanmasının toplumsal hafızada yer tutması, barışçıltoplantıhakkınınkullanımındacaydırıcıetkiyarattığısöylenebilir. 2006yılındaorantısızgüçkullanımıüzerindenTürkiyealeyhineverilenOyaAtamanv.Türkiye(2006)kararındanberibukonudaoluşanAİHMiçtihatlarıTürkiye’debusorununsistematikleşmişolduğununbirincilgöstergesidir.Bukararlargrubunda‘AİHMprotesto-cularauygulananacıveıstırabınboyutunun3.Maddekapsamındaişkence,insanlıkdışıveaşağılayıcımuamelekapsamındadeğerlendirilmesi’gerektiğinibelirtmiştir.235İzlemedöne-mindetoplanabilenmüdahaleverilerininneredeyseyarısındaorantısızgüçkullanımıtespitedilmiştir.Kasımayındagerçekleşenbirpolismüdahalesininvideokaydındapolisamirinin

235Çalı, Başak. THE EXECUTION OF THE ATAMAN GROUP CASES (Application No. and Judgment Date:74552/01,5December2006)MONITORINGREPORT(December2014)


69

silahkullanmaktançekinmemelerigerektiğinisöylemesi,236polisileprotestoculararasında-kiilişkiningittikçekişiselleşenveciddileşenbirhalaldığınıdagösterirniteliktedir.Nevarkiuluslararasıstandartlarvedevletinpozitifyükümlülüklerigereğincetoplantıvegösteriyürüyüşüdüzenleyicileriilekollukkuvvetleriarasındasağlanacakiletişim,katılımcılarıngüvenliğinisağlamakaçısındanelzemdir.Aynızamandatoplantıvegösteriyürüyüşlerin-deherkesinbireyselsorumluluğuvardırvedüzenleyicilerçıkabileceksorunlardansorum-lu tutulamazlar.Ancak izlemebulgularınagöredüzenleyiciler çoğu zaman toplantılardakullanılan‘yasadışı’poster,afişvesloganlardandolayısorumlututulmuşlardır.2016OnurYürüyüşündekollukkuvvetleriileiletişimkurmayaçalışandüzenleyicilerpolistarafındangözaltınaalınmışlardır.Toplantıvegösteriyürüyüşlerininpekçoğundaetkinlikbaşlama-danöncedağıtıcısilahveTOMA,gözaltıaraçları,videoveseskayıtcihazlarıveorantısızsayıdapolismemuruetkinlikmekânınagetirilmişvehenüztoplantıveyagösteriyürüyüşübaşlamadanmüdahale edileceği algısı oluşturulmaktadır.Türkiye’degüvenlikgüçlerininorantısızgüçkullanımıuluslararasıotoritelerveAİHMtarafındansistematikbirproblemolaraktespitedilmiştir.İzlemebulgularıdabutespitidesteklemektedir.

TGYK’yamuhalefetgerekçesiylekişilereyöneltilensuçlamalarsıklıklabaş-kasuçisnatlarıilebirleştirilmiştir;AİHM içtihadına göre barışçıl göstericilerin yargılanması toplantı ve gösteri hakkınınihlalidir.BukonuüzerineTürkiye’deveri toplamakoldukçazorolsadaAİHM’eyapı-lanbaşvuruların sayısıvekonuyla ilgiliAdaletBakanlığı istatistikleri endişevericidir.ToplantıveGösteriYürüyüşüKanunu’naaykırıhareketetmektendolayıhakkındayasalişlemyapılankişilerinsayısı2011’denberiikikatınaçıkmıştır.Bununbirnedenimevzuattayapılanyaptırımları artırandüzenlemeleridir.Yasadayeralangenişyasaklaruymayanlarahapiscezalarıileyaptırımuygulanmaktadır.Örneğin,heryıliçinvaliliklertarafındanbelirlenentoplantıvegösteriyürüyüşügüzergâhlarınauymayanbarışçılgöstericilerikiyılakadarhapiscezasıilekarşılaşabilirler. Barışçıltoplantıvegösterilerekatılanlarsıklıkla2911No’lukanununyanısıraTürkCezaKanunuve/veyaTerörlemücadeleKanunugibidiğeryasalardadüzenlenensuçlarileyargılanmaktadır.Toplantıvegösteriyürüyüşlerinekatılanmuhalifgörüşlügösterici-leremisillemeamaçlıdavaaçılmasıdasıkgörülendurumlardandırki,bubarışçıltoplantıhakkınınkullanımında caydırıcı bir engel yaratmaktadır.Bukonuüzerineverilen sonAİHMkararıdurumuözetlemektedir.Gülcüv.Türkiyedavasında15yaşındabirçocukterörörgütüolaraktanınanbirgrubundüzenlediği toplantıyakatılmaktanötürüterörörgütüüyesiolmaklasuçlanmış,yaşındandolayıcezası15yıladüşürülmüştür.AİHMka-rarındayalnızcabirtoplantıyakatılmanınböyleağırbirsuçlamayayolaçmasınıreddet-miştir.AncakbutarzhakkınkullanımınıbaltalamayayolaçanyasalişlemlerTürkiye’desistematikbirsorunolmayolundadır.Bazıdurumlardagösteriöncesindekamuotoriteleritarafındanyasadışıolarakilanedilentoplantıvegösterilerekatılangöstericilersuçluola-rakdamgalanmaktaveyargılanmaktadırlar.

Kamuotoritelerininvegüvenlikgüçlerininbarışçıl toplantıhakkını tanı-malarındaayrımcıuygulamagözlenmiştir;İzlemesüresindetoplantıvegösteriyürüyüşühakkınıkullanankişiler/gruplararasındagösterininkonusu,talepleriniçeriği,gösteriyidüzenleyenlerinpolitikgörüşleriüzerin-denayrımcıuygulamalargözlemlenmiştir.Belirligruplartarafındangerçekleştirilengös-terilerdegüvenlikönlemlerigerektiğigibi etkinliğingerçekleştirilmesinigözetecek şe-kildealınmışbugösterileregüvenlikgüçlerininmüdahalesitespitedilmemiştir.Muhalifgruplartarafındangerçekleştirilengösterilerdeiseidarizorluklar,aşırıgüvenlikönlemle-rivegüvenlikgüçlerininmüdahalesiilesıklıklakarşılaşılmıştır.Benzerşekilde,mekânve

236http://ilerihaber.org/icerik/esenyurtta-protesto-polis-silah-kullanmaktan-cekinmeyin-62575.html

Sonuç Gözlemleri

70

zamansınırlamalarıtümgösterilerbakımındanaynıstandartlarlauygulanmamıştır.Bazıgruplarbirçokildevaliliklercebelirlenenyasaklıalanlardagösterilerdüzenlenmiş,bazıetkinliklergüneşinbatmasınınardındangerçekleştirilmiş,hattabazıgösterileriçinkamuolanaklarıseferberedilmiştir.237

İfade özgürlüğü ve barışçıl toplanma hakkının çoğulcu demokrasilerde ne kadarönemlibiryeriolduğudüşünülürse,buhaklarınkısıtlanmasınınuluslararasıyükümlü-lüklerin yerine getirilmemesi yanındaTürkiye’dehukukunüstünlüğünün, demokratiktoplumilkelerininihlaledilmesidir.

237ÖrneğinTaksim’de28.5.2016İHHYürüyüşü,30.09.2016AnkaraHacıbayramCamii’indeSuriyeveRusyapro-testosuvebirçokkentte15TemmuzDarbegirişimiprotestolarıvaliliklerceyasakolarakilanedilenalanlardayapılmıştır.


Eşit Haklar İçin İzleme DerneğiKamerhatun Mah. Hamalbaşı CaddesiNo:22/9 Beyoğlu - İstanbul - TürkiyeTel: +90 212 293 63 77www.esithaklar.orgemail: [email protected]

71

Documents

TOPLANTI VE GÖSTERİ HAKKI İZLEME RAPORU±-Gösteri-Hakkı-Raporu.pdfbirlikte barışçıl toplanma, protesto, grev, oturma eylemi, gösteriler vb. düzenleme ve bun-lara katılma