TRABZON AYANINDAN HACISALİHOĞULLARI...Makedonya Sorunu (Almanca 2003, Türkçe 2008), Doğu Rumeli’de Kayıp Köyler (İstanbul 2008) başlıklı kitapları anılabilir. Ayrıca

MEHMET HACISALİHOĞLU: Ankara ve Münih’te tarih eğitimi gördü.

Uzmanlık alanları arasında Balkan ve Doğu Avrupa Tarihi, son dönem

Osmanlı tarihi ve Jön Türkler, Doğu Karadeniz Bölgesinde Ayanlık Dönemi

yer almaktadır. Şimdiye kadar yayınladığı çalışmalar arasında Jön Türkler ve

Makedonya Sorunu (Almanca 2003, Türkçe 2008), Doğu Rumeli’de Kayıp

Köyler (İstanbul 2008) başlıklı kitapları anılabilir. Ayrıca çok sayıda derleme

kitap yayınlamış, yerli ve yabancı dergilerde ve derleme eserlerde makalesi

yayınlanmıştır. Halen Yıldız Teknik Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi ve

Uluslararası İlişkiler Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır ve aynı

üniversiteye bağlı Balkan ve Karadeniz Araştırmaları Merkezi’nin

(BALKAR) kurucusu ve müdürüdür.

MEHMET HACISALİHOĞLU

SERANDER YAYINLARI

TRABZON’DA AYANLIK MÜCADELESİ:

HACISALİHZADE HASAN AĞA, ÖMER AĞA VE

BÜYÜK ALİ AĞA (1737-1844)

Yazan

Mehmet Hacısalihoğlu

Yayına Hazırlayan

Veysel Usta

Kapak Resmi

M.H.

Yapım / Uygulama

SERANDER

Baskı

1. Baskı, Kasım 2013

ISBN: 978-9944-374-56-9

SERANDER

Basın Yayıncılık Matbaacılık Turizm ve Tic. Ltd. Şti.

K. Maraş Cad. İskenderpaşa Mahallesi, Tiyatro Sokak, Öztürkler İş Hanı,

No: 11

Trabzon / TÜRKİYE

Tel. 0533.421 70 02

www.seranderyayinevi.com

e mail: [email protected]

http://www.seranderyayinevi.com/

mailto:[email protected]

Bu çalışmayı annem Zehra, babam Kemal (Paşa), kızım

Deniz Şehvar ve oğlum Aybek Tuna ile Hacısalihoğlu

ailesinin bütün gelecek kuşaklarına ithaf ediyorum.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ............................................................................................................... 11

GİRİŞ.................................................................................................................. 15

I. BÖLÜM ................................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

HASAN AĞA ............................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

1. HACISALİHOĞULLARI’NIN KÖKENİ VE ESKİ YERLEŞİM YERLERİ .. HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. HAKKINDA GÖRÜŞLER VE RİVAYETLER ................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 2. OSMANLI’DA AYANLIK DÜZENİNİN OLUŞUMU, GELİŞİMİ ............. HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. VE HACISALİHOĞULLARI ....................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 3. HASAN AĞA’NIN AYANLIK MÜCADELESİ ........... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 4. ONSEKİZİNCİ YÜZYIL ORTALARINDA TRABZON’DA AYANLIK ...... HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. MÜCADELELERİ: EYÜBOĞLU, SAKAOĞLU, KUĞUOĞLU, PİRİÇAVUŞOĞLU, .. HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. SARIALİOĞLU, KALYONCUOĞLU, (KANLI) FETTAHOĞLU, TUZCUOĞLU AİLELERİ

............................................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 5. HACISALİHOĞLU HASAN AĞA’NIN MEZAR YERİ MESELESİ .......... HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. VE BODAMYA (DERECİK) MEZARLIĞI .................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

II. BÖLÜM .................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

ÖMER AĞA ................................................ HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

1. ÖMER AĞA (ÖLÜMÜ 1794) VE AYANLIK ............ HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 2. ÖMER AĞA’NIN KALESİ ..................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 3. ÖMER AĞA VE OSMANLI-RUS SAVAŞLARI ......... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

III. BÖLÜM ................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

ALİ AĞA ..................................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

1. (BÜYÜK) ALİ AĞA (1776-1844) HAKKINDA HİKÂYELER VE EFSANELER HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 2. ALİ AĞA’NIN FOL MADENİ AĞASI KOÇ ALİ AĞA İLE MÜCADELESİ ....... HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 3. 1806-1812 OSMANLI-RUS SAVAŞINDA ALİ AĞA HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

8 Trabzon’da Ayanlık Mücadelesi

4. ALİ AĞA’NIN MAÇKA VOYVODALIĞINI ELE GEÇİRMESİ VE İDAM HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. FERMANI ............................................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 5. ALİ AĞA’NIN KALELERİ VE KALE İNŞAATI ....... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 6. ALİ AĞA’NIN TUZCUOĞLU MEMİŞ AĞA İLE İTTİFAKI VE TRABZON’UN ELE ... HATA!

YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. GEÇİRİLMESİ (1816-1817) ..................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 7. II. MAHMUD’UN AYANLARA YÖNELİK POLİTİKASI VE SONUÇLARI ........ HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 8. ALİ AĞA’NIN TRABZON VALİLERİYLE MÜCADELESİ (1819-1821) HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. 9. ALİ AĞA’NIN AFFI (1826/1827) VE PADİŞAHIN HILATI ................. HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. 10. ALİ AĞA, KARDEŞLERİ PİR ALİ AĞA, TUFAN AĞA VE 1828-1829 ......... HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. OSMANLI-RUS SAVAŞI .......................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 11. ALİ AĞA VE MEHMED ALİ PAŞA MESELESİ İLE TUZCUOĞULLARI ......... HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. İSYANININ BASTIRILMASI ...................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 12. İLK OSMANLI NÜFUS SAYIMINDA (1834) VE SONRASINDA ALİ AĞA VE ..... HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. AYANLIK ............................................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 13. ALİ AĞA’NIN RİZE VE AKÇAABAT MÜTESELLİMLİĞİ (1836-1837) ........ HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 14. ALİ AĞA’NIN ÖLÜMÜ (1844) VE MEZARI ......... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 15. ALİ AĞA VE TONYA (KONAKYANI) ŞEHİR MERKEZİNİN KURULUŞU VE HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. ALİ AĞA’NIN İMAJI ................................................ HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 16. ALİ AĞA VE AKÇAABAT’IN GELİŞMESİNE KATKILARI ................ HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. 17. ALİ AĞA’NIN OBASI, KIŞLAĞI, GÜZLEĞİ VE ÇOBANLARI .......... HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. 18. ALİ AĞA’NIN OĞULLARI VE MAİYYETİ ............ HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 19. HACISALİHOĞULLARINDA EVLİLİK VE HISIMLIKLAR .................. HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ.

IV. BÖLÜM ................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

YERLEŞİM YERLERİ VE SOYAĞACI .... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

1. ALİ AĞA SONRASI HACISALİHOĞULLARI VE YERLEŞİM BÖLGELERİ ....... HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 2. AİLENİN ŞECERESİ VE GÜNÜMÜZE KADAR GELİŞİMİNE KISA BİR BAKIŞ HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 3. TONYA, BİCİNLİK VE KALANİMA/SÖĞÜTLÜ’DE (BÜYÜK) ALİ AĞA’NIN .. HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ.

9

ZÜRRİYETİ ............................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 4. YİRMİNCİ YÜZYILDA TONYA’DAKİ HACISALİHOĞLU AİLESİ VE ... HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ. GENEL DURUMU ................................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 5. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA SÜLEYMAN AĞA’NIN SAVAŞA GİDİŞİ VE ... HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. ŞEHİT OLMASI HİKÂYESİ ....................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 6. MULA/ALAZLI’DA VE MUZURA/DOĞANKÖY’DE TUFAN AĞA’NIN ZÜRRİYETİ .. HATA!

YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 7. TRABZON MEBUSU VE HEYET-İ TEMSİLİYE ÜYESİ SÜLEYMAN SERVET BEY .... HATA!

YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 8. KALEĞRA/MEŞELİ’DE VE TONYA’DA İNCEBACAK MEHMED AĞA’NIN ZÜRRİYETİ

............................................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 9. MUZURA/DOĞANKÖY VE HAÇKA/DÜZKÖY’DE PİR ALİ AĞA’NIN ZÜRRİYETİ

............................................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 10. KALANİMA/SÖĞÜTLÜ’DE VE TRABZON’DA GENÇ OSMAN AĞA’NIN ..... HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. ZÜRRİYETİ ............................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 11. MAYER/FINDIKLI VE HARAKA/YOLBAŞI’NDA DELİ MEHMED AĞA’NIN

ZÜRRİYETİ ............................................................. HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 12. BODAMYA/DERECİK, KARAMAN VE SERA/YILDIZLI’DA KÜÇÜK/KILIÇ . HATA! YER

İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. ALİ AĞA’NIN (1793-1825) ZÜRRİYETİ ................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 13. RİZE, MAÇKA, OF VE GİRESUN’DA HACISALİHOĞULLARI ......... HATA! YER İŞARETİ

TANIMLANMAMIŞ.

SONUÇ ............................................................................................................... 25

KAYNAKÇA ...................................................................................................... 29

DİZİN ................................................................................................................. 41

EKLER ............................................................................................................... 53

BELGELER

- Hasan Ağa ve Kardeşlerinin Tonya’da Ayanlık Mücadelesi (BOA,

Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 118, 2. Hüküm) ...................................... 35

- Hasan Ağa ve Kardeşlerinin Tonya’da Ayanlık

Mücadelesi (BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 118, 4. Hüküm)....... 36

- II. Mahmud’un, Ali Ağa’nın İdamı İçin Gönderdiği

Ferman Kaydı (BOA, HAT, 511/25067).............................................. 78

- Ali Ağa Hakkında Sadrazamın II. Mahmud’a arzı ve

II. Mahmud’un Notu (BOA, HAT, 459/22596). ................................. 105


- Trabzon Valisi Çeçenzade Hasan Paşa’nın, Ali Ağa’nın Affedilmesi

İçin Padişaha Yazdığı Arz ve Ali Ağa Hakkındaki

Eski Ferman Kayıtları (BOA, HAT, 504/25067). ............................... 109

- Altta Sadrazamın Padişaha Arzı ve Üstte II. Mahmud’un

Ali Ağa’yı Af Kararı (BOA, HAT, 504/24816). ................................. 112

-1834 Osmanlı Nüfus Sayımında Tonya ve Ali Ağa

(BOA, Trabzon Nüfus Defteri, NFS.d., 01149) .................................. 125

- Ali Ağa’nın Rize Mütesellimliği’nden Halkın Hoşnut Olduğuna Dair

Rize Naibinin Sadrazama Yazısı (BOA, HAT, 746/45263 E). ........... 129

- Ali Ağa Caisi ve Medresesi ile İlgili Kadı Kaydı, Hicri

1284 1867. ........................................................................................ 136

- Mecit Ağa’nın I. Dünya Savaşı’nda Harp Madalyası Belgesi. ............... 178

- Ali Ağa’nın Maçka’yı Ele Geçirmesi ve Gümüşhane

Emininin Şikâyeti (BOA; C.ADL.1104) ............................................. 348

ŞEKİLLER VE HARİTALAR

-Ayanlık Dönemi Hacısalihoğulları’nın Faaliyet Bölgesi. ................... 24

-1789’da Asker Veren Kazalar. ............................................................ 59

-Ali Ağa’nın Ayanlık Bölgesi .............................................................. 62

-Tonya İlçe Merkezinin Ali Ağa’nın Oğulları Arasındaki Paylaşımı. 143

-Hacısalihoğulları’nın Tonya ve Akçaabat’ta Yerleşim Yerleri................... 160

-Ali Ağa, Kardeşleri ve Kuzenlerinin Yerleşim Bölgesi ..................... .161

-Hacısalihoğlu Ailesinin Kolları. ........................................................ 168

-Trabzon Havzaları ..................................................................................... 251

-Tonya İlçesi ve Köyleri. ..................................................................... 349

ÖNSÖZ

“Ağalık” ya da “Ayanlık Dönemi”nin1 hatıralarının çok canlı bir şekilde

yaşatıldığı ve kuşaktan kuşağa aktırıldığı zengin bir sözlü tarih kültürüne sahip

bir aile içinde büyüdüm. Bunun etkisiyle küçük yaşlardan itibaren soyağacı

çalışmaları ve rivayet derlemeleri ilgimi çekmeye başladı. Şimdi hayatta

olmayan çok sayıda aile büyüğüyle söyleşiler yapıp notlar aldım. Ankara ve

Münih’teki tarih öğrenimim sırasında da Ayanlık dönemi özellikle ilgi

duyduğum bir alan olmaya devam etti. Nihayet 2001’den itibaren Osmanlı

Arşivlerinde uzun soluklu bir arşiv çalışmasıyla Trabzon bölgesiyle ilgili başta

Hacısalihoğlu ailesi olmak üzere, ayan aileleri hakkında bir hayli malzeme

topladım. Bahsi geçen kaynaklar ile sözlü tarih çalışmalarının değerlen-

dirilmesi sonucunda bu kitap ortaya çıktı.

Çalışmanın konusunu oluşturan Hacısalihoğlu ailesinin ayanlık

döneminde aktif olan ataları Hasan, Ömer ve Ali Ağa’lar hakkında daha

önceki bazı bölge tarihi çalışmalarında kısa bilgiler verilmişse de ayrıntılı bir

inceleme mevcut değildir. Bu anlamda bu çalışma konuya bir giriş niteliği

taşımaktadır ve şüphesiz birçok soruya cevap veremeyecektir. Fakat artık bu

çalışmayla konunun çerçevesi çizilmiş, belli başlı gelişmeler ortaya

konulmuştur. Ayrıca bölgedeki birçok diğer ayan ailesinin de ayanlık

mücadelesine başladığı ilk dönemle ilgili şimdiye kadar ulaşılamamış arşiv

kayıtlarına işaret edilmiştir. Bölgedeki diğer ayan ailelerinin ayanlık dönemi

tarihlerinin de merkez ve ayan perspektifinden karşılaştırmalı olarak

incelenmesi, Trabzon’daki ayanlık mücadelesi dönemini daha iyi anlamamıza

katkı sağlayacaktır. Nitekim henüz bölgenin ayanlık dönemi tarihi yeterince

araştırılmış değildir.

Uzun soluklu bu çalışmada en büyük desteği ailemden, özellikle de çok

kuvvetli bir aile tarihi hafızasına ve anlatma becerisine sahip olan babam

Kemal (Paşa) Hacısalihoğlu (doğumu 1934)’ndan aldım. Ayrıca arşivde

geçirdiğim süreçte hem arşiv çalışanları, hem de arşivde araştırmacı olarak

bulunan meslektaş ve arkadaşların sürekli desteğini gördüm. Dr. Mustafa

Altunbay, Doç. Dr. İbrahim Sezgin, Zehra Topal ve burada ismini anama-

yacağım kadar çok kişi kendi araştırmaları esnasında karşılaştıkları belgeleri

1 A’yan kelimesi Arapça olup göz anlamına gelen ‘ayn kelimesinden gelir. İleri gelenler anlamında

kullanılmıştır. Osmanlı eyalet yönetiminde ayanlar vergi toplama gibi konularda vali ve diğer

görevlilere yardımcı olurlardı. Fakat idare mekanizmasında aksaklıklar meydana gelmeye

başlayınca vali ve mutasarrıf gibi yöneticiler tarafından yerel ileri gelenler mütesellimlik ve

voyvodalık gibi görevler almaya başladılar. Ayanlık bir çeşit yerel yöneticilik halini aldı. Mehmet

Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 1. Cilt, 3. Baskı, İstanbul 1983, s.

120-123.


ve kayıtları benimle paylaşarak araştırma heyecanıma ortak oldular. Tespit

ettiğim birçok belgenin yazı stili divani veya kırık divani olup çözmekte

zorlandığım kelime ve ibareleri okumamda bana Başbakanlık Osmanlı

Arşivi’nin çok değerli uzmanları Ahmet Özkılınç, Numan Yekeler, Dr.

Mustafa Küçük, Dr. Murat Cebecioğlu, Murat Yüzbaşıoğlu ve araştırma

salonunda yıllardır her türlü sorumuza cevap veren Fuat Recep severek

yardımcı oldular.

Ayrıca alan çalışması için birçok akraba ve dostumun desteğine ihtiyaç

duydum. Yardımına ihtiyaç duyduğum herkes büyük bir özveri ile bana dere

tepe demeden eşlik etti. Araştırmam esnasında dağlık ve ormanlık nedeniyle

ulaşılması çok zor olan Ali Ağa’nın ve Ömer Ağa’nın kalelerini 2013 yazında

babam ve kuzenim Fuat Hacısalihoğlu ile birlikte inceledik. Benim

tırmanmaya cesaret edemediğim kayaya Fuat Hacısalihoğlu tırmanarak kale

üzerindeki yerleşim izlerinin fotoğraflarını çekti. Aynı kişiler ve amcam

Ahmet Faik ile ağabeyim Muhammet Hacısalihoğlu’nun eşliğinde Ali Ağa’nın

yaylaları ve konak yerlerinin araştırmasını gerçekleştirdik. Rize’de Tuzcuoğlu

ailesiyle ilgili alan çalışmasını da yine Fuat Hacısalihoğlu ile birlikte

gerçekleştirdik. Akçaaabat’a bağlı yaklaşık on tane köyü Muharrem

Hacısalihoğlu ile gezip inceledik. Maçka’da ve Yomra Özdil’de yaptığım

incelemelerde kardeşlerim Neriman ve Özcan Hacısalihoğlu, eşim Neriman

Ersoy-Hacısalihoğlu ile yeğenim Oğuzhan Hacısalihoğlu bana eşlik etti.

Akçaabat’a bağlı Kalanima/Söğütlü’de yaptığım çalışmalarda babam,

ağabeylerim Faik ve Muhammet Hacısalihoğlu ile Söğütlü’de yaşayan Nail

Hacısalihoğlu bana eşlik ettiler. Bayburt’ta bulunan ve Ali Ağa’nın kardeşi

şehit Pir Ali Ağa’ya ait olan mezarı ağabeyim Muhammet ve yeğenim Gökhan

Hacısalihoğlu bu çalışma için inceledi ve fotoğraflarını çekti. Tonya’nın

Ahurköy (Büyük Mahalle) bölgesinde bulunan mezar taşlarını teyzemin oğlu

Mustafa Hacısalihoğlu’nun yardımıyla inceledim. Tonya’lı eğitimci ve

gazeteci Hasan Kalyoncu ve oğlu İnan Kalyoncu, Ali Ağa’nın kalesinde

buldukları ve onun dönemine ait bir top mermisinin fotoğrafını çekmeme ve

ayrıca Tonya ilçesinin eski fotoğrafları ile bazı aile büyüklerinin de yer aldığı

fotoğraf koleksiyonunu kullanmama izin verdiler. Hacısalihoğlu ailesiyle ilgili

sözlü tarih derlemesi çalışmamı kolaylaştırmak amacıyla Hacısalihoğlu Kültür

ve Dayanışma Derneği Başkanı Halim Hacısalihoğlu, bir toplantı

düzenleyerek farklı yörelerden birçok aile mensubuyla görüşmeme imkân

sağladı. Akçaabat Söğütlü’de Ziya Hacısalihoğlu elinde bulundurduğu aile

arşivini incelememe izin verdi.

Bunların yanında bölgeden çok sayıda kişiyle görüşmeler yaptım ve

herkes bana severek destek olmaya çalıştı. Bunlar arasında Eyüboğlu ailesinin

ileri gelenlerinden ve bir süre önce vefat eden Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun

oğlu Mehmet Rahmi Eyübloğlu, eşi Hughette Hanım ve akrabası Sururi

Eyüboğlu beni Kadıköy’deki evlerinde kabul ederek, ben onlara aile tarihiyle

ilgili arşiv bilgilerini takdim ederken onlar da benimle ailenin soyağacı

Önsöz 13

çalışmalarını paylaştılar. Ayrıca Maçka’da Eyüboğullarının konaklarında

yaptığım incelemelerde Eyüboğlu ailesi beni ve ekibimi en iyi şekilde ağırladı.

Aile hakkında yaptığımız şecere çalışmasının eksikliklerini gidermek için

Kadıköy’de işadamı ve siyasetçi İsmet Hacısalihoğlu, işadamı Ali Hacısa-

lihoğlu, Tapu Müdürü Ali İhsan Hacısalihoğlu ile birlikte İsmet Hacısa-

lihoğlu’nun evinde uzun ve yorucu bir çalışma toplantısı yaptık. Çalışmam

esnasında ayrıca aile mensuplarından Nuran, Birgül Seda, Sabire, Sevilya

Hacer, Ayhan, Ayşenur ve Büşra’nın yardımlarını gördüm. Bu kitabın taslak

halini Enver Salihoğlu, İsmet Hacısalihoğlu, Ali Hacısalihoğlu, Doç. Dr. Paşa

Yavuzarslan, Asaf Yavuzarslan, Arş. Gör. Zeynep C. Yaman, Prof. Dr. Hans

Georg Majer, Prof. Dr. Feridun Emecen, Doç. Dr. Ali Fuat Örenç, Ayhan

Yüksel, Muhammet Hanefi Yavuzarslan ve eşim Yrd. Doç. Dr. Neriman

Ersoy-Hacısalihoğlu kısmen ya da tamamen okuma nezaketini göstererek

düzeltme önerilerinde bulundular. Çalışmaya kitap formatını verirken eski

öğrencim Emin Uzun’dan yardım aldım. Bu çalışmanın hazırlanmasında

burada adını anamadığım daha birçok kişi katkı sağlamıştır. Katkısı olan

herkese teşekkür ediyorum. Çalışmanın bir kitap haline getirilme sürecinde

beni destekleyen eşim Neriman ve kayınvalidem Fatma Ersoy’a ayrıca

teşekkür ederim.

Bu çalışmanın, akademik yayınlarıyla isim yapmış Serander Yayın-

ları’nda çıkmasını arzuluyordum. Bu arzumu yerine getiren Serander Yayınevi

sahibi Veysel Usta’ya teşekkürlerimi sunarım.

Bu çalışma konunun bütünüyle ortaya konulduğu bir eser olarak değil,

konuya bir giriş olarak değerlendirilmelidir. Bundan sonra yapılacak çalış-

malara bir temel oluşturması ve bölgedeki diğer ayan aileleriyle ilgili çalış-

malara model oluşturması umulmaktadır. Bu çalışmada Hacısalihoğlu ailesi

yanında Eyüboğlu, Sakaoğlu, Koçalioğlu, Tuzcuoğlu, Kalcıoğlu, Hazine-

daroğlu, Dedeoğlu, Sarıalioğlu, Kuğuoğlu, Çavuşoğlu, Hacıfettahoğlu,

Kalyoncuoğlu gibi birçok başka ailenin adı geçmektedir. Ayanlık mücadelesi

hakkındaki Osmanlı arşiv kaynakları genellikle şikâyet kayıtları olduğundan

bu kayıtlarda “eşkıya” gibi bazı olumsuz ibareler yer alabilmektedir. Adı

geçen ailelerin mensuplarının bu kayıtlardan rahatsızlık duymaması gerekir.

Bu çalışma burada incelenen aileleri övmek ya da yermek amacıyla yapılma-

mıştır, bilakis bilimsel yöntemlerle bölgedeki ayanlık/ağalık mücadelesi mese-

lesini ortaya koymaya çalışmaktadır. Nitekim şikâyet kayıtları olmasaydı bu

ailelerin o dönemdeki varlığı ve faaliyetleriyle ilgili bilgilere ulaşmamız belki

hiç mümkün olmayabilirdi. Bu nedenle haklarında şikâyet kayıtları bulunan

ailelerin aile tarihçiliği bakımından şanslı aileler olduğu unutulmamalıdır.

Sultanahmet, 5 Kasım 2013

Giriş 15

GİRİŞ

Bu çalışmada 18. ve 19. yüzyılda Trabzon’un güney ve batısında yer

alan kazalardan Tonya, Akçaabat ve Maçka’da ayanlık yapmış Hacısalihoğlu

ailesinin bölgede oynadığı siyasi, idari ve askeri rol ele alınmıştır. Özellikle

ailenin faaliyet bölgesinin 18. yüzyılda Tonya’dan Akçaabat’a genişlemesi ve

19. yüzyılın başında Maçka-Gümüşhane-Tirebolu üzerine kayması ve bu

yayılmanın baş aktörü olan Büyük Ali Ağa’nın (1776-1844) faaliyetleri arşiv

belgeleri değerlendirilerek incelenmektedir. Daha fazla bilgi ve belgeye

ulaşma imkânı bulunan 19. yüzyılın ortalarından sonraki dönem ise bu

çalışmanın kapsamına alınmamış, ailenin tespit edilen kolları hakkında

soyağacı bilgileri vermekle yetinilmiştir. Ayan ailelerinin Osmanlı’dan Cum-

huriyet’e geçişi hakkında bir değerlendirme yapmak amacıyla yalnızca

Tonya’daki kolun günümüze kadar gelişmesi sözlü tarih bilgileriyle özetle

anlatılmıştır.

Çalışmanın amacı Osmanlı döneminde ayan ailelerinin Trabzon ve

çevresinde oynadıkları siyasi ve idari rolü Tonya ve Akçaabat’ta Hacısalihoğlu

ailesi örneğinde merkez ve ayan perspektifinden karşılaştırmalı olarak ortaya

koymaktır. Elbette ki ayanların yalnızca idarede değil, sosyo-ekonomik

gelişmelerde ve kültürel hayatta da önemli rolleri olmuştur. Fakat bu çalış-

mada arşiv kaynaklarının sağladığı bilgiler ışığında daha ziyade idari-askeri

hayattaki rollerine ve özellikle ayan ailelerinin bölgedeki hareketliliğine dikkat

çekilmektedir.

Bu çalışmada esas olarak bölgenin ayanlık dönemi siyasi gelişmeleri,

ayan-merkez ilişkileri, ayanların kendi aralarındaki ilişkileri ve bunların da

ötesinde ayanlar hakkında nakledilen rivayetler ve hikâyeler yardımıyla

ayanlık döneminde Trabzon bölgesindeki ağaların imajı ve günümüz gözüyle

anlaşılması çok zor olan mentaliteleri, özellikle Ali Ağa (1776-1844)

örneğinde anlaşılmaya ve ortaya konulmaya çalışılmıştır. Nitekim ayanlık

dönemi hakkındaki çalışmalarda ayanların rekabetinden bahsedilirken bu

rekabetin veya ayanlar arasındaki “ağalık” mücadelesinin araçları ve yöntemi

henüz somut örnekler üzerinden ortaya konulmamıştır.

Osmanlı tarihinde isim yapmış ve büyük nüfuz bölgeleri oluşturmuş

ayanlar arasında merkezi Yozgat’ta bulunan Çapanoğulları, Manisa’da

Karaosmanoğulları, Vidin’de Pazvantoğlu Osman Paşa, Yanya’da Tepedelenli

Ali Paşa, Rusçuk’ta Alemdar Mustafa Paşa gibi isim yapmış büyük ayanlar

hakkında daha fazla çalışma yapılmıştır.2 Fakat nispeten daha küçük ve küçük

ayanlar hakkında fazla çalışma bulunmamaktadır.

2 Son yıllarda yapılan bir çalışma için bkz. Meryem Kaçan Erdoğan, Meral Bayrak Ferlibaş, Kamil

Çolak, Rusçuk Ayanı Tirsiniklizâde İsmail Ağa ve Dönemi (1796-1806), İstanbul 2009; ayrıca bkz.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılıkoğlu Süleyman

Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, İstanbul 1942; Yuzo Nagata, Tarihte Ayanlar:

Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme, Ankara 1997; Özcan Mert, XVIII. ve XIX. yüzyıllarda


Ayanlarla ilgili çalışmalarda eksik kalan bir diğer nokta ise belli bir

dönemde adı geçen ve bu nedenle incelenen ayanların kendilerinden sonra

gelen kuşakların, yani “zürriyetlerinin” varlıklarını ne şekilde sürdürdük-

leridir. Ayanlık rejiminin II. Mahmud döneminde sona ermesiyle ayan

ailelerinin kaderi ne olmuştur? Ayan aileleri hakkında şimdiye kadar yapılan

çalışmalarda bu konuya fazlaca değinilmemiştir. Bu çalışmada özetle de olsa

ailenin Osmanlı’dan günümüze devamlılığı ortaya konmaya çalışılacaktır.

Tonya ve Akçaabat’ta önemli roller oynamış Hacısalihoğlu ailesi tari-

hiyle ilgili şimdiye kadar Şakir Şevket’in3 verdiği ve Mahmut Goloğlu’nun4

aktardığı bilgiler dışında henüz kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Trabzon

ve çevresindeki diğer sülaleler için de henüz böyle kapsamlı çalışmalar yoktur

ve bu ailelerin bölge tarihinde oynadıkları roller ortaya konmuş değildir.

Bunun için Mehmet Bilgin tarafından kaleme alınan Sarıalioğulları tarihi

önemli bir başlangıç sayılabilir.5 Osmanlı son döneminde yaşamış Şakir

Şevket, Cumhuriyetin ilk dönemlerinde yaşamış Mahmut Goloğlu ve günü-

müzde de Mehmet Bilgin gibi yerel tarihçiler yetiştiren Trabzon Türkiye’de

yerel tarihçilik konusunda en şanslı şehirlerden biri olarak görülebilir. Ayrıca

Michael Meeker’in “İmparatorluk Ulusu” başlığıyla yazdığı eseri de Of’taki

ayan ailelerini farklı yönleriyle ele alan önemli bir çalışmadır.6

Osmanlı’da ayanlık hakkında geniş bir külliyat oluşmasına rağmen

yukarıda bahsettiğimiz sorunların devam etmesinin en önemli nedenlerinden

biri ve belki de en önemlisi Türkiye’de aile tarihi çalışması yapmanın zorluğu-

Çapanoğulları, Ankara 1980; Yücel Özkaya, “Anadolu’da Büyük Hanedanlıklar”, Belleten, LVI,

No. 217 (1992), s. 809-832; İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Çapanoğulları”, Belleten, XXXVIII, No.

150 (1974), S. 216-252; Kemal Beydilli, “Pazvandoğlu Osman”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 34,

İstanbul 2007, s. 208-210; Rossitsa Gradeva, “Osman Pazvantoğlu of Vidin between Old and

New”, The Ottoman Balkans 1750-1830, ed. F. F. Anscombe, Princeton 2006, s. 115-161; Yavuz

Cezar, “Bir Ayanın Muhallefatı. Havza ve Köprü Kazaları Ayanı Kör İsmailoğlu Hüseyin

(Müsadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi), Belleten, Cilt XLI/161 (1977), s. 41-78; Cemal

Gökçe, “Edirne Ayanı Dağdevirenoğlu Mehmet Ağa”, İÜ Tarih Dergisi, Cilt XVII/22 (1967), s.

97-110; Mahmut H. Şakiroğlu, “Çukurova Tarihinden Sayfalar 1: Payas Ayanı Küçük Ali

Oğulları”, AÜ, DTCF, Tarih Araştırmaları Dergisi, XV/26 (1991), s. 103-139. Doğu Karadeniz

bölgesinde 1760’lardan itibaren 19. yüzyılın başlarına kadar en güçlü hanedanı oluşturan Canikli

ailesi için bkz. Canay Şahin, “The Rise and Fall of an Ayan Family in the Eighteenth Century

Anatolia: The Caniklizades (1737-1808)”, Bilkent Üniversitesi Doktora Tezi, 2003; Rıza Karagöz,

Canikli Ali Paşa, Ankara 2003. Tepedelenli Ali Paşa hakkındaki çalışmalar için ayrıca bkz. Ali

Yaycıoğlu, “The Provincial Challenge: Regionalism, Crisis, and Integration in the late Ottoman

Empire (1792-1812)”, PhD dissertation, Harvard University, 2008, s. 194, dipnot 3. Ayrıca Ali

Paşa ile ilgili Avrupa’da yazılan roman tarzındaki eserlerden biri için bkz. William Palmer, Yanya

Sultan Tepedelenli Ali Paşa, Çev. Murat Belge, 1. Basım 1972, 2. Baskı, İstanbul 1997. 3 Şakir Şevket, Trabzon Tarihi, cilt I ve II, yer yok 1294 [1877], s. 270. Bu eser ayrıca Latin

harflerine transkribe edilerek yeniden yayınlanmıştır. 4 Mahmut Goloğlu, Trabzon Tarihi. Fetihten Kurtuluşa Kadar, Ankara 1975, s. 142-143. 5 Mehmet Bilgin, Doğu Karadeniz’de Bir Derebeyi Ailesi, Sarıalizâdeler (Sarallar), Trabzon 2006. 6 Michael E. Meeker, A Nation of Empire. The Ottoman Legacy of Turkish Modernity, Berkeley,

Los Angeles, London 2002 (Türkçe çevirisi de yayınlanmıştır).

Giriş 17

dur. Batı Avrupa ülkelerindeki gibi kiliseler tarafından tutulan vaftiz, evlilik ve

ölüm kayıtlarına7 sahip olunmaması, yazılı kültürün yaygın olmaması ve

modern tarih yazımının nispeten geç bir dönemde Türkiye’de yaygınlık

kazanması aile tarihi ve jeneoloji çalışmalarının önündeki en önemli engelleri

oluşturmaktadır. Nitekim ortalama bir kişinin ailesinin geçmiş kuşaklarına

yönelik bilgisi genellikle 3 kuşak öncesine kadar uzanır. Öyle ki, Türkiye

Cumhuriyeti’nin kurucusu ve Türkiye’de hakkında en çok eser verilmiş tarihi

kişilik olan Mustafa Kemal Atatürk’ün bile aile tarihi şimdiye kadar yazılmış

değildir ve birçok spekülasyona konu olmaktadır. Osmanlı’da resmi olarak bir

soyadının bulunmaması bu tür incelemeleri zorlaştıran bir başka faktördür.

Bütün bu engellere rağmen ayan ailelerinin tarihini araştırmak geçmişlerinde

ayanlık gibi tarihi roller olmayan ailelere göre nispeten daha kolaydır. Çünkü

Osmanlı’da soyadı olmamasına rağmen ayan aileleri genellikle bir aile ismiyle

anılmışlardır, yani bir “hanedan” olarak kaydedilmişlerdir. Diğer bir avantaj

ise bu ailelerde genellikle jeneolojik bilgilerin 8-10 kuşağa kadar geri

gidebiliyor olmasıdır. Buna ek olarak ayan ailelerinin genellikle sahip

oldukları ayanlık dönemiyle ilgili sözlü tarih bilgileri (rivayetler, efsaneler,

türküler vs.) bu tür araştırmalara önemli katkılar sağlamaktadır ve bu

rivayetler ayanların mentalitesini anlamamızı kolaylaştırmaktadır. Şehirlere

göç ve modern hayatın getirdiği yeni koşullar içinde bu sözlü tarih kültürünün

gittikçe zayıflayıp yok olmaya yüz tuttuğunu da belirtmek gerekir.

Osmanlı tarih yazımında ayanların önemini vurgulamak amacıyla

ayanların taşrada hüküm sürdükleri döneme genellikle “Ayanlık Dönemi”

denir. 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyılın başlarını kapsayan bu dönem

için Trabzon eyaletinde yaygın olarak kullanılan kavram, Muzaffer

Lermioğlu’nun da bence daha isabetli olarak kullandığı gibi “Ağalık Devri”dir.

Halk arasında bu dönemle ilgili hikâyeler/rivayetler aktarılırken “Ağalık

devrinde şöyle/böyle olurdu” gibi ifadeler kullanılmaktadır ve bu da Osmanlı

dönemiyle ilgili kullanılan “Padişahlık zamanı” kavramından anlam

bakımından farklıdır. “Ağalık Devri” kavramıyla padişahın önemsizleştiği ve

ağaların hâkim olduğu siyasal/idari bir rejim kastedilmektedir. Şakir Şevket’in

kitabında ağalar “derebeyi” olarak da adlandırılmakta ve bu döneme

“Derebeyleri Zamanı” adı da verilmektedir. Şakir Şevket’e göre Akçaabat’ta

bulunan derebeyi familyaları Serdar, Hacısalih, Kalcı, Lermi, Hacı Pehlivan

zadeler gibi ailelerdir. Muzaffer Lermioğlu bu aileler arasında “ilçenin en eski

ve en kalabalık ailesi”nin Hacısalihoğlu ailesi olduğunu belirtir.8

7 1618-1648 arasında yaşanan 30 yıl savaşları nedeniyle Orta Avrupa’da yaygın olan bu kilise

kayıtları çoğunukla tahrip edilmişsede 1648’den sonraki döneme ait kilise defterleri çoğunukla

korunmuştur. Bu defterlerde vaftiz, evlenme ve ölümler kaydedilirken, anne-babanın isimleri,

şahitler gibi kişinin yakınları ile sıklıkla ölüm nedeni de kaydedilmiştir. 8 Muzaffer Lermioğlu, Akçaabat – Akçaabat Tarihi ve Birinci Genel Savaş – Hicret Yılları,

İstanbul 1949, s. 87-90.


Trabzon bölgesi ayanlarının tarihini incelemek için en önemli kaynaklar

Osmanlı arşivlerinde bulunan kayıt defterleri ve belgelerdir. Fakat ayanlarla

ilgili kayıtların en rahat ulaşılabilir olanları, özellikle 18. yüzyılın ortalarına

doğru (1842’den itibaren) eyaletlere göre düzenlenmiş olan padişah

emirlerinin kayıtlarıdır. Trabzon’un farklı kazalarından gelen şikâyetler

üzerine yazılan hükümler Trabzon Ahkâm Defterlerine kaydedilmiştir ve bu

defterler Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunmaktadır. Trabzon Ahkâm

Defterlerinin 1. Cildi 1742-1760 (Hicri 1155-1173) yıllarını, 2. Cildi 1760-

1796 (Hicri 1173-1211), 3. Cildi 1796-1817 (Hicri 1211-1233), 4. Cildi 1817-

1833 (Hicri 1233-1249), 5. Cildi 1834-1838 (Hicri 1249-1253), 6. Cildi 1838-

1846 (Hicri 1253-1262), 7. Cildi 1846-1858 (Hicri 1262-1275) ve 8. Cildi

1859-1911 (Hicri 1275-1319) yıllarını kapsamaktadır. Bu defterler arasında

özellikle ilk üç ciltte yer alan kayıtlar Trabzon’da ayanlık mücadelesi hakkında

çok önemli bilgiler içermektedir. Daha sonraki ciltlerde ise bu tür kayıtların

sayısı nispeten azdır.

Ahkâm defterlerindeki kayıtlar genellikle şikâyetler üzerine yazılan

hükümlerden oluşmaktadır, yani bunlar bir çeşit şikâyet defterleridir. Yazılan

hükümlerde öncelikle gelen şikâyetin içeriği şikâyet edenin dilinden olduğu

gibi aktarılır ve hükmün sonuna eklenen bir cümleyle kadıya ve valiye veya

başka bir devlet görevlisine meselenin şer’e (şeriate/kanunlara) göre çözülmesi

emredilir. Birçok araştırmacı, hükümlerde yer alan ağır suçlamaları padişahın

ilgili kişiler hakkındaki yargıları olarak değerlendirmektedir ki bu hatalıdır.

Nitekim ağır ithamların yer aldığı şikâyetleri içeren hükümlere rağmen

padişahın şikâyetin doğruluğunu başka adamları aracılığıyla soruşturması ve

bizzat valilerden gelen şikâyetlere şüpheyle bakarak istenen ağır hükümleri

vermekte tereddüt etmesi de bu tespitimizi desteklemektedir. Öyle ki

padişahın idam gibi ağır ceza kararları vermesi için taşradaki ayan kökenli

görevliler, genellikle rakipleri hakkında akla gelebilecek her türlü ağır

suçlamalarda bulunmuş ve mümkün olduğunca padişahı endişelendirecek

tehdit ve tehlikelere işaret etmişlerdir. Hatta hükümlerde farklı kişi ve

meselelerle ilgili kullanılan ifadeler birbirini tekrarlar niteliktedir. Bu nedenle

bu hükümler içinde yer alan suçlamaların mutlak gerçekler olduklarını

düşünmek büyük bir yanılgı olacaktır.

III. Selim (1789-1807) ve II. Mahmud (1808-1839) döneminde eyalet-

lerdeki ayanlık mücadelesiyle ilgili en önemli kaynaklar arasında Hatt-ı

Hümayun’lar (HH) yer almaktadır. Dijitalleştirilmiş olan bu padişah buyrul-

tularına ulaşmak da nispeten kolay olmaktadır. 1832 tarihinden itibaren

padişah buyrultuları İradeler olarak adlandırılmıştır ve bu belgeler de bu

tarihten sonraki gelişmeleri takip etmek bakımından önemlidir.9 Aynı şekilde

9 Arşivdeki bu defter ve belge koleksiyonları için bkz. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Yay.

Necati Aktaş vd., 2. Baskı, İstanbul 2000, s. 311-314, 413-415. Ayrıca bkz. Mehmet Hacısalihoğlu,

“Osmanische Quellen zur Balkangeschichte. Versuch einer Übersicht über die Bestaende des

Zentralarchivs in Istanbul und weiterer osmanischer Archive”, Südosteuropa von vormoderner

Giriş 19

kadı sicilleri de önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Trabzon kazalarına ait kadı

sicilleri günümüzde Ankara’da Milli Kütüphane’de muhafaza edilmekle

beraber bu siciller dijitalleştirilerek İstanbul’da İSAM Kütüphanesi’nde de

araştırmacıların kullanımına sunulmuştur. Burada sıraladığımız kaynakların

genellikle bir şikâyet ve mahkemeyle ilgili olması ayanlarla ilgili tek taraflı bir

anlatımı zorunlu hale getirmektedir. Fakat daha uzun soluklu incelemeler

sonucunda tespit edilebilecek vergi, vakıf, idari ve askeri görevlerle ilgili

kayıtlar (timar ve zeamet tevcih defterleri, ruus defterleri, tahrir defterleri,

avarız defterleri vs.) ve belgeler daha kapsamlı bilgilerin edinilmesini

mümkün kılmaktadır. Jeneolojik bilgiler bakımından büyük önem taşıyan ve

ilk Osmanlı nüfus sayımı olarak kabul edilen 1831 nüfus sayımının Trabzon

Eyaletini kapsayan 1834 tarihli kısmı son yıllarda kataloğu yapılarak

araştırmacıların kulanımına açılmıştır.

Arşivlerde tespit edilen belgeler ve kayıtların yeterli olmadığı

durumlarda yararlanılabilecek en önemli kaynak söz konusu ayan ailelerinin

sahip olduğu zengin sözlü tarih kültürüdür. Bölgedeki bu sözlü tarih hazinesi

şimdiye kadar hakkıyla değerlendirilmiş değildir. Nitekim şimdiye kadar

yaptığım karşılaş-tırmalardan edindiğim izlenime göre aileler içindeki

rivayetler ile arşiv belgelerinden edinilen bilgiler büyük ölçüde örtüşmektedir.

Bu şekilde arşiv kayıtları ile sözlü tarihin karşılaştırılması sayesinde bölge

tarihiyle ilgili birçok gelişmeyi açıklığa kavuşturmak mümkün hale

gelmektedir.

18. yüzyıl ile 19. yüzyılın ilk yarısına kadar uzanan ve baba, oğul ve

torundan oluşan üç kuşağın, Hasan Ağa (Gümüşkol Hasan Ağa, faaliyet

dönemi 1737-1764), Ömer Ağa (faaliyet dönemi 1764-1794) ve Büyük Ali Ağa

(faaliyet dönemi 1794-1844)’nın hayatının ele alındığı bu çalışmayı bir

aile/sülale tarihi yazmak amacıyla uzun bir zamandan beri derlediğim arşiv

kaynaklarına ve aile içinde anlatılagelen hikâyelere (sözlü tarih bilgilerine)

dayandırarak hazırladım. Özellikle sözlü tarih bilgilerinin derlenmesi kısa bir

çalışma zamanıyla sınırlı olmadığından tek bir yöntemi uygulamak mümkün

olmadı. Görüşmelerin bır kısmı ses kayıt cihazıyla, diğer bir kısmı video aracı

ile kaydedilirken, önemli bir kısmı görüşmelerde alınan notlar halinde

derlenmiştir. Bunlar 1980 başlarından başlamakla birlikte çoğunluğu

1990’ların ortalarından itibaren yapılmıştır. Bu kitabın hazırlanması sürecinde,

özellikle 2013 yılında daha sistematik derlemeler yapılmıştır.10 Bununla

birlikte nakledilen hikâyelerin çoğunluğu ailenin ortak tarih hafızası içinde yer

aldığından yazarın kendisi de zaten bu hikâyelerin kaynağı niteliğindedir.

Rivayetler ve hikâyeler yanında mezar taşları da çalışmanın önemli kaynakları

arasında yer almaktadır. Bu mezar taşları üzerinde yer alan bilgiler ve bazen

Vielfalt und nationalstaatlicher Vereinheitlichung, Eds. Konrad Clewing, Oliver Jens Schmitt,

Münih 2005, s. 35-85, s. 48-51. 10 Sözlü tarih derlemelerinin nasıl yapılacağı, kaydedileceği ve arşivleneceği hakkında bkz. Donald

A. Ritchie, Doing Oral History. A Practical Guide, 2. Baskı, New York 2003.


de sırf mezar taşının şekli belgenin bulunmadığı dönemlere ışık tutacak

bilgileri sağlamaktadır. Bunlar yanında bu çalışmada incelenen kişilerin ev ve

konak kalıntıları, kaleleri (veya kuleleri), yer isimleri ve diğer kalıntılar da

ulaşılabildiği ölçüde kaynak olarak değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Çalışmada incelenen kişilerin bağlantılarının bulunduğu diğer ayan

aileleri hakkında da kısmen daha önce gün ışığına çıkarılmamış arşiv kayıtları

değerlendirilmiştir. Dönemi ve gelişmeleri anlatmak için şimdiye kadar

yapılmış bilimsel araştırmalardan yararlanılmıştır.

Çalışmada ilk olarak Hacısalihoğlu ailesiyle ilgili köken efsanelerine

yer verilmiştir. Daha sonra ise ailenin Osmanlı’daki ayanlık mücadelesine ne

şekilde başladığı ve bu mücadelede arşiv kayıtlarında ilk tespit edilen kişi olan

Hasan Ağa ele alınmıştır. Hasan Ağa döneminin daha iyi anlaşılabilmesi için

ona benzer başka ayan ailelerinin mücadelelerine de yer verilmiştir.

Sonraki bölümde Hasan Ağa’nın oğlu Ömer Ağa ele alınmıştır. Ömer

Ağa’nın mezarı, Rus savaşlarına verdiği asker sayısı, kalesi gibi bulgular

olmakla birlikte babası Hasan Ağa dönemindeki gibi şikâyetlere pek konu

olmadığından hakkında fazla arşiv kaydına ulaşılamamıştır. Fakat aile

tarihindeki ilk rivayetler ona kadar dayandığından rivayetlerden de istifade

edilmiştir.

Ömer Ağa’nın oğlu Ali Ağa ise kitabın en kapsamlı bölümünün konu-

sunu oluşturmuştur. Ali Ağa’nın anlatıldığı bölümde onun askeri ve idari

görevleri, diğer ayanlarla nüfuz ve ağalık mücadeleleri, Trabzon valisine karşı

isyan ve çatışmaları, hakkında idam fermanı çıkması, ardından affedilmesi ve

Trabzon valisiyle birlikte hareket etmesi öncelikle ele alınmıştır. Fakat bunla-

rın yanında ayrıca Ali Ağa hakkındaki efsane ve rivayetlerden, Ali Ağa’nın

savunma amaçlı kullandığı kalesine, konak yerleri, yayla, köy ve obalarına,

askerleri vs. ile ilişkileri hakkındaki rivayetlere, vakıf, cami ve medreselerine,

uyguladığı iskân siyasetine, evlilik ve çocuklarına, ölümü ve mezar taşına

kadar birçok konuya özetle değinilmiş ve farklı yönleriyle ele alınmaya

çalışılmıştır.

Son bölümde ise Ali Ağa’nın kendi çocukları, kardeşleri ve kuzenlerinin

Trabzon’un farklı yerlerinde yaşayan “zürriyetlerine” yer verilmiş ve bunlar için-

de bazı kişiler hakkında bilgi verilerek Ali Ağa’dan günümüze kadar uzanan

sürecin aile tarihi açısından nasıl geçtiği özetlenmeye çalışılmıştır. Bu

bölümde yapılan soyağacı/şecere çalışması da başlı başına bir araştırma

sürecini gerektirmiştir. Fakat şecere olmadan ailenin tarihsel süreçlerde ismi

geçen kişilerin nasıl bir akrabalık ilişkisi içinde olduğunu anlamak mümkün

olamayacağından aile tarihi çalışmalarının temelini şecere oluşturmaktadır

diyebiliriz. Burada hazırlanan şecere ailenin bilinen yedi kolu üzerinden

yürütülmüştür. Ailenin her kolunun yaşadığı bölgeye gidilerek soyağacı bilgisi

en kapsamlı olan kişiler bulunmaya çalışılmış ve bu kişilerle söyleşiler

yapılmıştır. Ayrıca daha önceden hazırlanmış yazılı şecereler ile bilgisayar

ortamına aktarılmış şecerelerden yararlanılmıştır. Soyağacındaki eksikleri

Giriş 21

giderebilmek için şecere konusunda çalışmaları olan ailenin önde gelenleriyle

(İsmet Hacısalihoğlu, Ali Hacısalihoğlu ve Ali İhsan Hacısalihoğlu) çalışma

toplantıları yapılmıştır. Buna rağmen şecerenin tam ve eksiksiz olduğu

söylenemez. Sorunlardan biri daha önceden hazırlanmış şecerelerde kadınların

yer almamasıdır. Şecerenin en önemli eksiği budur. Ayrıca kimliği ve ailesinin

nasıl devam ettiği konusunda bilgi sahibi olunmayan kişiler de bulunmaktadır.

Bu tür eksikliklerine rağmen hazırladığımız şecere ailenin günümüze kadar

nasıl ulaştığını gösterecek niteliktedir.

Bu çalışma daha sonra yapılabilecek Trabzon ve çevresindeki ayan

ailelerini toplu olarak anlatan daha kapsamlı bir çalışmanın ilk aşaması olarak

değerlendirilebilir.11

Trabzon Eyaleti incelenen dönemde Kafkaslardan Samsun’a kadar

uzanan Karadeniz’in doğu ve kuzey doğu sahillerini kapsamaktaydı. Trabzon

valisinin sorumluluk bölgesi Kırım yakınındaki Anapa kalesine, daha güney-

deki Sohum ve Faş kalelerine kadar uzanmaktaydı. 18. Yüzyılın ortasında

Anapa’ya kadar uzanan bu bölge Batum Sancağına bağlıydı.12 Rusya’ya karşı

yapılan savaşlar nedeniyle yaşanan toprak kayıpları sonucunda eyaletin

Kafkasya’daki sınırları gittikçe daralmış ve nihayet 1877/1878 Osmanlı-Rus

Savaşı neticesinde Batum’un kaybedilmesiyle Kafkasya’daki topraklar

tamamen kaybedilmiştir. 1834-1836 arası yapılan nüfus sayımı döneminde

Trabzon Eyaleti sancaklara ayrılmaktaydı. Merkez sancağını oluşturan

Trabzon Sancağı Trabzon kazası (Tonya, Vakfısagir ve Yomra nahiyeleri),

Akçaabad, Giresun ve Keşap, Vakfıkebir, Görele, Hemşin, Of, Rize, Mapavri,

Karadere, Sürmene kazalarından oluşmaktaydı. Daha önce Tonya, Gümüşhane

Sancağına / Livasına bağlı bir nahiyeydi, II. Mahmud’un yaptığı idari

düzenlemelerden sonra Tonya’nın doğrudan Trabzon kazasına bağlandığı

görülmektedir.

Trabzon Eyaleti 1848 yılında şu Livalara/ Sancaklara ayrılmıştır:13

1. Trabzon Livası (Trabzon Livasına bağlı kazalar: Trabzon Kazası

(nefs-i Trabzon), Tonya, Of, Sürmene, Akçaabad, Görele, Yomra ma’ Vakf-ı

Sagir, Giresun ve Keşab, Tirebolu);

2. Canik [Samsun] Livası (Canik Livasına bağlı kazalar: Çarşanba/

Çarşamba, Terme, Akçay, Ünye, Fatsa, Samsun, Bafra ve Alaçam, Kavak);

3. Karahisar-ı Şarki Livası (Karahisar-ı Şarki’nin kazaları: nefs-i

Karahisar, İskefser, Naiblü, Koyulhisar, Suşehri, Akşehirabad, Gevezid, Alucra,

Milas);

11 Daha önce yaptığım çalışmalardan biri için bkz. Mehmet Hacısalihoğlu, “Tuzcuoğulları”, TDV

İslam Ansiklopedisi, Cilt 41, İstanbul 2012, s. 451-453. 12 Trabzon’un Paşa Sancağından Eyalete ve Vilayete dönüşme süreci ve içerdiği sancak ve kazalar

için bkz. Necmettin Aygün, Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret, Trabzon 2005, s. 20-22. 13 BOA, EV.d., 13444, tarih 12 Ramazan 1264 [13.8.1848], Trabzon Eyaleti ve bağlı livalar ile

kazalarda bulunan muhtelif memuriyetlerin maaşlarını gösterir defter.


4. Gönye Livası (kazaları: Hopa, Hemşin, Atina [Pazar], Arhavi, Gönye,

Acara-i Ulya, Acara-i Sufla, Batum, Maçahel, Çürüksu); 1264 tarihli bir

kayıtta ise Gönye Livası yerine Lazistan Sancağı’nı görmekteyiz. Bu

sancaktaki kazalar olarak Acara-i Ulya, Atina, Gönye, Hemşin, Arhavi,

Açahel, Acara-i Sufla, Hopa ve Livana kaydedilmiştir.

5. Ordu Livası (kazaları: Perşenbe, Aybasdı, Bolaman, İhtiyar ve

Bucak, Habsamana [Gölköy], Ulubey, Akköy ma’ Pazarsuyu, Piraziz ve

Elmalı, Fermude? ve Şa’ib);

6. Gümüşhane Livası (kazaları: nefs-i Gümüşhane, Maçka, Kelkit,

Konas/Kovans, Kürtün, Yağmurdere, Torul).

1849 (Hicri 1266) tarihli Devlet Salnamesinde Trabzon Eyaletinin

livaları olarak Trabzon14, Canik15, Ordu16, Karahisar-ı Şarki17, Gümüşhane18,

Gönye19 sıralanmaktadır ve bu tarihte Rize ve Giresun Trabzon liavasına bağlı

birer kazyı oluşturmaktadır.

1867 yılında yapılan vilayet düzenlemeleriyle (Vilayet nizamnamesi)

Trabzon Vilayeti adını almıştır.20

14 Kazaları: Trabzon ma’ Nevahi Yomhura, Akçaabad ma’ Poladhane, Görele ma’ Yavebolu,

Tirebolu, Sürmene, Of, Rize ma’ Mapavri, Keşab ma’ Giresun, Nahiye-i Tonya. 15 Kazalar: Samsun ma’ Bafra, Alaçam ma’ Hisarcık, Kavak, Erim ma’ Çeharşenbe, Akçay ma’

Coz/Ceviz deresi ve Keş? deresi, Ünye, Fenaris ma’ Efraz, Fatsa ma’ Çureki ve Satılmış, Ayvacık

ma’ Terme, Ökse, Nahiye-i meydan 16 Kazaları: Ordu ma’ Bayramlu ve Bulancak, Bolaman, Ebu’l-hayr ma’ Akköy ve Pençşenbe

nam-ı diğer Ya’kub Beg Vona, Cismane, Aybasdı, Karmık ma’ Şefik, Pazarsuyu, Cemaş, Karakuş,

Uzgara ma’ Ulubeg, Nahiye-i Piraziz, Nahiye-i Eyi Vasil. 17 Kazaları: Karahisar-ı Şabin, Nevahi-i Yakacık ve Akşehirabad ve Suşehri ve Tamzara,

Koyulhisar, İskefser, Milas, Naiblü ma’ Sis Orta, Olucra ma’ Mantaval. 18 Kazaları: Gümüşhane, Nahiye-i Torul, Maçka, Kürtün-i zir ve bala, Konas, Nahiye-i Gevezid,

Yağmurderesi, Kelkid. 19 Kazaları: Nahiye-i Batum, Gönye ma’ Hopa, Arhavi ma’ Viçe, Atina, Hemşin, Çürüksu, Acara-i

Ulya, Acara-i Sufla ma’ Mahçil, Nahiye-i Ardeşan. Bkz. Devlet Salnamesi, 4. Def’a, tarih 1266, s.

80-81. 20 1461’de fethedilen Trabzon Anadolu Eyaletinde, daha sonra Rum, sonra da Erzincan ve

1520’lerde tekrar Rum Eyaletinde Sancak merkezi olmuştur. 1519’da kurulan Trabzon Eyaleti

1520 ve 1535 arasında Rum (Sivas) Eyaletine dahil olmuştur. Andreas Birken, Die Provinzen des

Osmanischen Reiches, Wiesbaden 1976, s. 121, 151.

TELİF HAKLARI GEREĞİ ASIL METİN (SAYFA 23-238 ARASI) EKLENMEDİ


Sonuç sf. 239’dan itibaren

Yerleşim Yerleri ve Soyağacı 25

SONUÇ

Bu çalışmada Hacısalihoğlu ailesinden 18. yüzyılda ve 19. yüzyılın ilk

yarısında ayanlık gibi görevler yapmış Hasan Ağa (öl. 1764), oğlu Ömer Ağa

(öl. 1794) ve oğlu Büyük Ali Ağa (öl. 1844) incelenmiştir. Hasan Ağa döne-

minde ailenin Tonya’da başlayan etkinliği 18. yüzyılın ortalarında Akçaabat’a

genişlemiş ve ailenin birçok üyesi vergi memurluğu, askerlik gibi görevlerle

başka bölgelere dağılmıştır. Ömer Ağa döneminde de aile hem Tonya’da, hem

de Akçaabat’ta, özellikle Kalanima’da etkinliğini artırarak sürdürmüştür.

Fakat ailenin etkinliğinin zirveye çıktığı dönem Büyük Ali Ağa dönemi

olmuştur. Tonya ve Akçaabat’ın önemli bir kısmında etkin olan Ali Ağa nüfuz

bölgesini Torul’a, Maçka’ya ve oradan da Tirebolu’ya doğru genişletmeye

başlamıştır. Ali Ağa’nın 1813’te idama mahkûm olması ve Trabzon valileriyle

giriştiği şiddetli mücadele 1826 yılında affedilmesiyle sona ermiştir. 1828-29

Osmanlı-Rus savaşında kardeşleri ve kendisi görev yapmış ve kadeşi Pir Ağa

bu savaşta şehit olmuştur. Ardında 1832-34 yılları arasında Rize’deki

Tuzcuoğulları isyanını bastırmada valiyle birlikte hareket etmiş ve ardından

Rize Mütesellimi olmuştur. Rize Mütesellimliği sonrasında ise Akçaabat

Mütesellimliği yapmıştır. Nihayet Osmanlı’da en uzun süre ayanlık görevini

muhafaza edenler arasında yer alarak 1844 yılında kapucıbaşılık unvanıyla

Trabzon’da ölmüştür. Ölümünden sonra oğullarının yaklaşık yarısı

Akçaabat’ta kalmış, diğer yarısı ise Tonya’da kalmıştır. 19. yüzyılın ilk

yarısında Akçaabat’ın Tonya’dan daha merkezi bir konuma sahip olduğu

anlaşılmaktadır. Fakat daha sonra salgın hastalıklar yüzünden aile fertlerinin

yüksek yerlere çekildikleri görülmektedir.

1737’de Tonya’da “kendi halinde olmayub” diye hakkında ilk kaydı

bulduğumuz Hasan Ağa’dan başlayarak torunu Büyük Ali Ağa’nın öldüğü

1844 yılına kadar uzanan yaklaşık yüzyıllık bir döneme genel olarak baktı-

ğımızda, ailenin nüfuzunun 1810’a kadar arttığını ve bu dönem içinde şiddetli

ayanlık mücadeleleri verdiğini, 1810-1826 arasında ise ayanlık rekabetinin

yerini Trabzon valisine karşı isyan ve çarpışmaların aldığını ve 1826’dan

sonra ise artık ayanlık rekabetinin yaşanmadığını, fakat askeri ve idari yetkinin

ve mülk zenginliğin muhafaza edildiği bir döneme geçildiğini görmekteyiz.

Bütün bu süreç içinde adı geçen kişilerin subaşı, ayan, yeniçeri serden-

geçtisi, voyvoda, mütesellim, kapucıbaşı gibi farklı unvanlar ve görevlerle

askeri, idari ve mali görevler üstlendiklerini görmekteyiz. Özellikle askeri

görevleri Osmanlı tarihinin en kritik zamanlarını oluşturan ve büyük Rus

savaşlarının yaşandığı bu dönemde oldukça önemlidir. Osmanlı ordusuna

asker toplamak ve bizzat bu askerin başında cepheye gitmek, kale muhafızlığı,

komutanlık gibi görevler yapmışlar ve her büyük Rus savaşında aileden savaş-

ta ölenler olmuştur. Ailedeki ayanlık geleneğinden gelen sorumluluk duygusu

ve bilinciyle daha sonraki dönemlerde de aile bireyleri kritik dönemlerde

önemli roller oynamışlardır. Örneğin Birinci Dünya Savaşı başladığında çöken

doğu cephesinden Trabzon’a doğru ilerleyen Rus ordusuna karşı Büyük Ali


Ağa’nın Tonya’da kalan oğlu Halim Ağa’nın torunu Süleyman Ağa bölgedeki

askerlik çağındaki gençleri zorla askere alarak Erzurum yakınlarında Osmanlı

kuvvetlerine katılmış ve 1916’da Bayburt yakınlarında şehit olmuştur. Bu

örnekte olduğu gibi ayan aileleri devlet otoritesinin ortadan kalktığı durum-

larda devletin otoritesini sağlayacak, halkı örgütleyecek roller oynamaktan

çekinmemişlerdir. Nitekim İkinci Dünya Savaşı sonrasında Türkiye Cumhuri-

yeti’ne boğazlar konusunda baskı yapmaya başlayan SSCB lideri Stalin’e

karşı duran Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Hasan Saka (1885-1960) da

1810’da Rusların Akçaabat çıkarmasında direnişi örgütleyen Sakaoğlu

Mahmud Ağa’nın soyundan gelen birisidir.

Ayanların oynadığı siyasi rolü Ziya Gökalp’e de atıf yapan Halil İnalcık

şöyle değerlendirir:

“Ziya Gökalp Türkiye’de derebeylik devrinin, milletin hiç olmazsa bir

kısmında Pâdişah’a karşı reâyâ ve kulluk hisleri yerine, hürriyet ve asalet

duygularını uyandırdığını ve bu zâdeler devrinin halk hâkimiyeti devrini

hazırladığını iddia eder. Mübalâğalı görünmekle beraber, bu fikrin bir hakikat

payı sakladığına şüphe yoktur. Gerçekten, II. Mahmud’un mutlak ve merkezî

otoritesine karşı koyabilecek hiçbir kuvvet kalmamış ve tam bir istibdad devri

gelmiştir.”21

Ayanların merkezden kopup ayrı beylikler kurmalarının Anadolu’daki

Türk birliğini bozacağı için merkezi otoritenin ve istibdatın kurulmasının

bugün olumlu görülebileceğini belirten İnalcık, ayan aileleriyle ilgili şu ilginç

değerlendirmeyi yapar:

“… şu da bir hakikattir ki, ağaların ve âyânın taşra hayatında ve sîyasî

tarihimizde ehemmiyetli rolleri II. Mahmud’dan sonra da başka şekiller altın-

da devam etmiş ve bu temel içtimaî yapı, menfaatleri ve hayat görüşü ile, ad

değişikliklerine rağmen, yakın zamana kadar Türk siyasî hayatının altyapısını

teşkil edegelmiş, ön plânda görünmemekle beraber siyasî hayatta kitlelere

dayanan ağırlığını daima hissettirmiştir.”22

Fakat ayanların etkinliğinin yalnızca askeri ve idari rolleriyle sınırlı

kalmadığını, kurdukları vakıflar ve medreselerle bulundukları bölgelerin geliş-

mesinde de önemli roller oynadıklarını belirtmek gerekir. Bu çalışmada da altı

çizildiği gibi Tonya şehri Ali Ağa’nın konağı ve kurduğu vakfa bağlı cami ve

medrese etrafında kurulmuş ve bu nedenle günümüze kadar “Konakyanı” adını

taşımıştır. Aynı şekilde Akçaabat’ta Ali Ağa’nın kurduğu medreseler ve vakfı

bölgenin gelişmesine katkı sağlamıştır. Söğütlü’de Ali Ağa’nın konağının

bulunduğu yer “Konakyanı” olarak bilinmektedir ve orada oluşan şehrin çekir-

değini oluşturmuştur. Bölgedeki şehirleşmede ayanların konakları ve vakıfları

merkezi bir öneme sahip olmuştur.

21 Halil İnalcık, “Sened-i İttifak”, s. 347. 22 İnalcık, “Sened-i İttifak”, s. 348.

Yerleşim Yerleri ve Soyağacı 27

1934 Soyadı Kanunu ile “Hacı” gibi ünvanlar yasaklanmış olduğundan

farklı farklı soyadlar alınmış ve ancak 1950’lerden sonra ailenin bir kısmı,

benimsemediği bu soyadları değiştirip eski aile adını, yani gerçek “soyadını”

geriye dönük olarak almıştır. Nitekim Aslan, Eraslan, Yavuzarslan, Ertuğrul,

Erdoğrul (yanlış yazım nedeniyle), Altuntaş, Altıntaş, Derin gibi modern

soyadlar aile tarihi açısından bir şey ifade etmeyen tamamıyla “uydurma”

isimlerdir. Kullanılmakta olan Üstünsalih, Salih, Sali, Salihoğlu gibi soyadlar

ise ailenin gerçek “soyadını” çağrıştırsa da aynısı değildir. Bu nedenle günü-

müzde de bu modern soyadları taşıyan aile mensupları arasında soyadlarını

değiştirip Hacısalihoğlu soyadını alanlar çıkmaktadır.

Ayanlık meselesi ve daha sonraki gelişimine genel olarak bakıldığında

bölgedeki ayan ailelerinin tarihini incelemenin bölge idari, siyasi, ekonomik

ve kültürel tarihinin geçen üçyüzyıllık sürecini ortaya koymada önemli katkı-

lar sağlayacağını söyleyebiliriz.

KAYNAKÇA

Arşiv Belgeleri ve Defterler

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA):

BOA, A.} MKT.UM., 324/86, 27 Muharrem 1275 [6 Eylül 1858], lef 1-

3, Hacısalihzade Süleyman Ağa ve oğlu Osman Ağa’nın Giresun ve

Gümüşhane’de zorunlu ikameti hakkında.

BOA, Cevdet Adliye, 1104, 15 Ramazan 1228 (12 Eylül 1813),

Trabzon valisi ve Gümüşhane Eminine hüküm.

BOA, C. BH., 114/5546, tarih 22 Cemaziyelevvel 1227 [3.6.1812].

BOA, C. DRB., 48/2396, tarih 29 Zilkade 1211 [26.5.1797].

BOA, C. DRB., 49/2444, tarih 7 Rebiülahir 1218 [27.7.1803].

BAO, C. ZB., 13/610, tarih 16 Zilkade 1193 [25.11.1779].

BOA, C. ML., 232/9704, tarih 15 Zilkade 1226 [1.12.1811].

BOA, HAT, 102/4045 T, tarih 27 Receb 1221 [14.7.1806].

BOA, HAT, 102/4047, tarih 26 Cemaziyelevvel 1220 [22.8.1805].

BOA, HAT, 504/24816, tarih 29 Zilhicce 1242 [24.7.1827], Padişah’ın

Ali Ağa’yı af kararı.

BOA, HAT, 369/20363-D, tarih 2 Rebiülahir 1248 [29.8.1832].

BOA, HAT, 511/25067, tarih 21 Ramazan 1241 [29.4.1826].

BOA, HAT, 746/35263E, 1253 Rece(b) 10 [10.10.1837].

BOA, HAT, 1025/42750 A, tarih 19 Receb 1249 [18.10.1829]. Erzurum

ve Sivas Valisi Hasan Paşa’dan sadarete mektup.

BOA, HAT, 1026/42763 J, tarih 29 Zilhicce 1259, Cansızzade Ali

Ağa’nın Osman Paşa’ya arizası.

BOA, HAT, 1026/42763 E, tarih 3 Safer 1245.

BOA, HAT, 1026/42763 D, tarih 14 Safer 1245.

BOA, HAT, 1026/42763 L, tarih 3 Safer 1245.

BOA, HAT, 1026/42763 K, 29 Zilhicce 1245.

BOA, HAT, 1026/42763, tarih 7 Safer 1245.

BOA, HAT, 1043/43152 A, tarih 10 Rebiülevvel 1245 [9.10.1829].

BOA, HAT, 1044/43175, tarih 29 Zilhicce 1245.

BOA, HAT, 1364/53923, tarih 29 Zilhicce 1222 [27.2.1808].

BOA, İ.MVL., 230/7980, tarih 3 Cemaziyelevvel 1268 [24.2.2852].

BOA, İ.MVL., 249/9101, 29 Zilhicce 1268 [13.10.1852].

BOA, İ.MVL., 310/12891, 16 Şevval 1270 [12.7.1854], lef 2.

BOA, İ.MVL., 316/13336, 24 Muharrem 1271 [17.10.1854], lef 5.

BOA, İ.MVL., 334/14376, 12 Şevval 1271 [27.6.1855], lef 3.

BOA, Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), Trabzon 1266. Bu defter

Zehra Topal tarafından latin harflerine çevrilerek yayınlanmıştır.

BOA, Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), 7957, Tarih 11 S 1266.

BOA, NFS.d., 1100, katalogtaki tarih 29 Zilhicce 1251 [16.4.1836],

Trabzon Eyaleti, Gümüşhane Sancağı, Maçka Kazası müslim nüfus defteri.


BOA, NFS.d., 1111, katalogtaki tarih 29 Zilhicce 1251 [16.4.1836], s.

1, Trabzon Eyaleti, Gümüşhane Sancağı, Tirebolu Kazası müslim nüfus

defteri.

BOA, NFS. d., 1127, katalogtaki tarih 29 Zilhicce 1251, Trabzon

Eyaleti, Trabzon Sancağı, Akçaabat ve Polathane kazası Müslim nüfus defteri.

BOA, NFS.d. 1140, 29 Zilhicce 1251 [16.4.1836], s. 53-54, Of nüfus

defteri.

BOA, NFS.d. 1141, 29 Zilhicce 1258, s. 26-27, Of nüfus defteri. BOA, NFS.d., 1149, defterin başında yazan tarih 11 Cemaziyelahir

1250 [15.9.1834], arşiv kataloğunda yazan tahmini tarih 20 Zilhicce 1250

[28.4.1835], Trabzon Eyaleti, Trabzon Sancağı, Trabzon Kazası ile Vakfısagir,

Tonya ve Yomra nahiyeleri müslim nüfus defteri.

BOA, NFS.d., 1155, tarih 29 Zilhicce 1251 [16.4.1836], Trabzon

Eyaleti, Trabzon Sancağı, Vakfıkebir ve Görele kazası müslim nüfus defteri.

BOA, NFS.d., 1164, katalogtaki 29 Zilhicce 1251 [16.4.1836], s. 1b.

Trabzon kazası nahiyeleri nüfus icmal defteri.

BOA, NFS., 1168, katalogtaki tarih 29 Zilhicce 1251, Trabzon Eyaleti,

Gönye Sancağı, Atina Pazar kazası … nüfus defteri, s. 91.

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1 (H. 1155-1173) (M. 1742-1760), s.

20/3. hüküm.

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 22/1. hüküm.











BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 88/6. hüküm, Evasıt-ı

Cemaziyelevvel 1161 [Mayıs 1748].





BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 100/1. hüküm (tarih H. 1162).



BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 118/2. hüküm (Tonya naibine ve

Gümüşhane eminine hüküm).

Kaynakça 31

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 118/4. hüküm (Trabzon valisine ve

eyalet-i Trabzon’da vaki – ve – kadılarına hüküm ki)


BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 132/1 hüküm, Evail-i Receb 1165

[Mayıs 1752].

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 136/3. hüküm, tarih 1165 [1751],

Trabzon Valisi Vezir Ali Paşa’ya hüküm.



BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 153/2. hüküm, Evahir-i Zilkade

1166 [Ağustos 1753].

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 153/3. hüküm, Evail-i Zilhicce 1166

[Ekim 1753].




BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 193/3. Hüküm, Trabzon valisine,

kadısına ve Ağçaabad naibine hüküm, Evail-i Rebiülahir 1171 [Aralık 1757]

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 1, s. 195/1. Hüküm, evasıt-ı Şaban 1171

[1758].


BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 2 (H. 1173-1211/M. 1760-1796), s. 16/1.

hüküm, evahir-i Muharrem 1174 [Eylül 1760].

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 2, s. 59/4. hüküm, Evail-i Rebiülevvel

1178 [Ağustos 1764].

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 2, s. 64/1. hüküm, Evahir-i Zilhicce 1178

[Haziran 1765].







BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 2, s. 78/2. hüküm, Maçka kadısına ve

Gümüşhane eminine hüküm.

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 2, s. 79/2. hüküm, Trabzon valisine ve

Trabzon kadısına hüküm.

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri 3 (H. 1211-1233/M. 1796-1817), s.

166/4. hüküm.

BOA, Trabzon Ahkâm Defteri, 5, s. 66/4. hüküm, s. 67/1. hüküm: 29

Ca sene 52 [11.9.1836].

BOA, Y.P.RK.UM., 2/40, lef 7-11, Canik Sancağı’ndan maada Trabzon

Vilayetinin elyevm bakıye-i selasesinde kıdem ve haysiyet ve emlak ve


servetçe ahali-i saireden mümtaz olanların isim ve şöhretlerini mebni defterdir,

Trabzon Vilayeti valisinden Mabeyn-i hümayun baş kitabetine, 5 Şevval

1295/31 Ağustos 1296.

BOA, Y.PRK. UM., 2/40. Trabzon Vilayeti Nüfus mikdarı.

Trabzon Şeriyye Sicili (TŞŞ), No. 1997, s. 7, tarih 25 Rebiülevvel 1275.

The National Archives of United Kingdom, FO 195/101: İngiltere

Trabzon konsolosu H. Suter’in raporu, 12 Mayıs 1834.

Söyleşiler ve Yazışmalar

Elektronik mektup: Hacı Abudullah (Sarı) Halife’nin 15. kuşak torunu

Turgut Akıllı tarafından yazara gönderilen 31 Ocak 2006 tarihli elektronik

mektup.

Söyleşi: Adnan Durmuş, 1952 Maçka doğumlu yerel tarihçi, Akçaabat,

27.4.2013.

Söyleşi: Ahmet Faik Hacısalihoğlu, Tonya, 6.9.2013.

Söyleşi: Ali Hacısalihoğlu, 1950/51 doğumlu, Kadıköy, 2.11.2013.

Söyleşi: Ali İhsan Hacısalihoğlu, 1949 doğumlu, Kadıköy, 2.11.2013.

Söyleşi: Ali Özdemir, 1951 doğumlu, Şova Obası, 6.9.2013.

Söyleşi: Ayşe Hacısalihoğlu (1910-2000), Bicinlik, 1983.

Söyleşi: Faik Ağa (Faik Yavuzarslan, 1919/1920-2004), Bicinlik,

5.1.1999.

Söyleşi: Galip Ağa ile yazarın 1983 yılında Bicinlik köyünde yaptığı bir

söyleşi.

Söyleşi: Galip Ağa ve Murad Ağa’dan naklen Kemal (Paşa) Hacısa-

lihoğlu ile Bicinlik, 3.1.1999 tarihli söyleşi.

Söyleşi: H. Sururi Eyüboğlu, Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun kuzeni, 1922

doğumlu, İstanbul Kadıköy, 22.5.2004.

Söyleşi: Hacısalih Hacısalihoğlu, 1971 Akçaabat doğumlu, Trabzon,

28.4.2013.

Söyleşi: Halim Hacısalihoğlu, 1956 doğumlu, Trabzon, 28.4.2013.

Söyleşi: Hughette Eyüboğlu (Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun oğlu Mehmet

Eyüboğlu’nun Kanada asıllı Eyüboğlu soyağacını hazırlayan eşi), Kadıköy,

22.5.2004.

Söyleşi: Huriye Eyüboğlu, Maçka, 20.8.2013.

Söyleşi: İsmet Hacısalihoğlu, 1945 doğumlu, Kadıköy, 2.11.2013.

Söyleşi: Kemal (Paşa) Hacısalihoğlu, 1933/34 doğumlu, Bicinlik,

3.1.1999; Tonya, 5.2.2003; Bicinlik, 24.10.2006; Trabzon, 28.4.2013;

Bicinlik, 26.8.2013; Bicinlik, 2.9.2013; Bicinlik, 4.9.2013; Şova Obası,

6.9.2013.

Söyleşi: Keleş Hacısalihoğlu, Trabzon, 28.4.2013.

Söyleşi: Mehmet Salih Hacısalihoğlu, Söğütlü, 27.4.2013.

Söyleşi: Muharrem Hacısalihoğlu, 1951 doğumlu, Kadıköy, 17.11.2013.

Kaynakça 33

Söyleşi: Mustafa Günaydın, 1952 doğumlu, Şova Obası (Şenocak),

6.9.2013.

Söyleşi: Nail Hacısalihoğlu, Söğütlü, 27.4.2013.

Söyleşi, Nazım Gül, 1934 doğumlu, Maçka 20.8.2013.

Söyleşi: Numan Hacısalihoğlu, Trabzon, 28.4.2013.

Söyleşi: Nurettin Hacısalihoğlu, 1960 doğumlu, Kadıköy, 17.11.2013.

Söyleşi: Ömer Hacısalihoğlu, 28.4.2013.

Söyleşi: Selami Hacısalihoğlu, Bicinlik, 30 Ağustos 2013.

Söyleşi: Prof. Dr. Münir Burhan Sadıklar, Trabzon, 28.4.2013.

Söyleşi: Zafer Aygün, Bicinlik, 2.9.2013.

Söyleşi: Ziya Hacısalihoğlu, Söğütlü, 27.4.2013.

Kitaplar ve Makaleler

Ahmed Muhtar Paşa, Türkiye Devletinin En Mühim ve Meşhur

Esfarından 1244-45 [1828-29] Türkiye-Rusya Seferi ve Edirne Muahedesi, I.

Cilt, 1244 [1828] Seferi, İstanbul 1928.

Akbal, İsmail, Milli Mücadele Döneminde Trabzon’da Muhalefet,

Trabzon 2008.

Akbulut, Uğur, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Trabzon ve

Çevresi Askerinin Rolü”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat

Sempozyumu, 3-5 Mayıs 2001, Vol. I, Ed. Mithat Kerim Arslan, Hikmet

Öksüz, Trabzon 2002, s. 349-358.

Akçura, Yusuf, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Devri (XVIII. Ve XIX.

Asırlarda), 1. Baskı, 1940, 3. Baskı, Ankara 1988.

Akdağ, Mustafa, “Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri, 1730-

1839”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 14/23, 1975, s. 51-61.

Akdağ, Mustafa, “Timar Rejiminin Bozuluşu”, Dil ve Tarih-Coğrafya

Fakültesi Dergisi, Cilt III/4 (Ankara 1945), s. 419-431.

Aktepe, M. Münir, “Tuzcu Oğulları İsyanı”, İstanbul Üniversitesi

Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, III/5-6 (1951-1952), s. 21-52.

Akyıldız, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul 2004.

Albayrak, Hüseyin, Tarih İçinde Trabzon Valileri 1461-2007, Trabzon

2008.

Alikılıç, Dündar, Sürmene Nüfus Defteri (1834). Sürmene, Araklı,

Köprübaşı, İstanbul 2013.

Altundağ, Şinasi, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı. Mısır Meselesi

1831-1841, 1. Kısım, 1. Baskı 1945, 2. Baskı, Ankara 1988.

Atmaca, Muhammet, Tarih İçinde Tonya, Trabzon 2005.

Aygün, Necmettin, Onsekizinci yüzyılda Trabzon’da Ticaret, Trabzon

2005.

Aygün, Necmettin, “XIX. yüzyılın Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve

İktisadi Yapı”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt: 5, Sayı: 17, Bahar 2008, s.75-111.


Bal, Mehmet Akif, Osmanlıdan Günümüze Trabzonlu Simalar ve

Aileler – Trabzonlular Ansiklopedisi, Genişletilmiş 3. Baskı, İstanbul 2009, s.

497-498.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Yay. Necati Aktaş vd., 2. Baskı,

İstanbul 2000.

Barkan, Ömer Lütfi, “’Feodal’ Düzen ve Osmanlı Timarı”, Türkiye’de

Toprak Meselesi. Toplu Eserler I, s. 873-875 (İlk baskı: Hacettepe Üniversitesi

Türkiye İktisat Tarihi Semineri, No. 1-32/Haziran 1973).

Barkan, Ömer Lütfi, “Timar”, İslam Ansiklopedisi, XII/I (1974), s. 286-

333.

Bartl, Peter, “Ali Pascha, Tepedelenli”, Biographisches Lexikon zur

Geschichte Südosteuropas, Cilt I, Münih 1974, s. 61-62.

Beşirli, Mehmet, “XIX. yüzyılın Başlarında Karadeniz Bölgesi ve

Ayan-Devlet Perspektifinden Trabzon Valisi Hazinedarzade Süleyman Paşa”,

Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil –Edebiyat Sempozyumu, 03-05

Mayıs 2001, cilt I, Trabzon 2001, s. 327-343 (-http://unyezile.com/hazinedar.

htm)

Beşirli, Mehmet, “Trabzon Valisi Hazinedarzâde Osman Paşa ve

Zamanı (1827-1842)”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2005, I.

Cilt, Ed. Kenan İnan ve diği, Trabzon 2007, s. 397-415.

Beydilli, Kemal, “Pazvandoğlu Osman”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt

34, İstanbul 2007, s. 208-210.

Bıyıklıoğlu, Adnan, Özdil ve Yöresine Işık Saçanlar, Hocalarımız,

Trabzon 2006.

Bilgin, Mehmet, Doğu Karadeniz’de Bir Derebeyi Ailesi, Sarıalizâdeler

(Sarallar), Trabzon 2006.

Bilgin, Mehmet, “1810 Yılında Rusların Trabzon’u İşgal Girişimi ve

Sargana Burnu Çıkartması”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-

Edebiyat Sempozyumu (3-5 Mayıs 2001), Cilt 1, Trabzon 2002, s. 313-326

(http://www.zafersen.com/karadeniz_tarihi_sargana_burnu_mehmet_bilgin.ht

m.)

Birken, Andreas, Die Provinzen des Osmanischen Reiches, Wiesbaden

1976.

Bostan, İdris, “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı

İmparatorluğu (1700-1787)”, Belleten, LIX/225 (1999), s. 353-394.

Bryer, Anthony, The Byzantine Monuments and Topography of Pontos,

vol. 1, Washington 1985.

Bryer, Anthony, “The Last Laz Risings and the Downfall of the Pontic

Derebeys, 1812-1840”, Bedi Kartlisa 26 (1996), s. 191-210.

Cezar, Yavuz, “Bir Ayanın Muhallefatı. Havza ve Köprü Kazaları

Ayanı Kör İsmail-oğlu Hüseyin (Müsadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi),

Belleten, Cilt XLI/161 (1977), s. 41-78.

http://unyezile.com/hazinedar.%20htm

http://unyezile.com/hazinedar.%20htm

http://www.zafersen.com/karadeniz_tarihi_sargana_burnu_mehmet_bilgin.htm

http://www.zafersen.com/karadeniz_tarihi_sargana_burnu_mehmet_bilgin.htm

Kaynakça 35

Chesney, F. Rawdon, The Russo-Turkish Campaigns of 1828 and 1829,

New York 1854.

Çelik, Yüksel, Şeyhü’l-Vüzera Koca Hüsrev Paşa (1756-1855): II.

Mahmud Devrinin Perde Arkası, Ankara 2013.

Çızakça, Murat, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İç Borçlanmanın Evrimi

(XV. yüzyıldan, XIX. yüzyıla)”, Osmanlı, Cilt 3, Ed. Güler Eren v.d., Ankara

1999, s. 223-226.

Devlet Salnamesi, 4. Def’a, tarih 1266.

Durmuş, Adnan, Tarih ve Kültürü ile Maçka, Trabzon 2010.

Emecen, Feridun M., “Doğu Karadeniz’de Âyânlık: Tirebolulu Kethü-

dazade Mehmed Emin Ağa”, Belleten, LXV/242 (Nisan 2001), s. 193-214.

Emecen, Feridun, Doğu Karadeniz’de Bir Vadi Boyu Yerleşmesi:

Ağasar Vadisi: Şalpazarı – Beşikdüzü, Trabzon 2010.

Emecen, Feridun, Doğu Karadeniz’de İki Kıyı Kasabasının Tarihi.

Bulancak – Piraziz, İstanbul 2005.

Ercan, Yavuz, Osmanlı İmparatorluğunda Bulgarlar ve Voynuklar,

Ankara 1986.

Eyüboğlu, Hughette, Yabancı Bir Gelinin Türkiye Anıları, İstanbul

2003.

Fedakâr, Cengiz, “Anapa Kalesi: Karadeniz’in Kuzeyinde Son Osmanlı

İstihkâmı (1781-1801)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Doktora Tezi, 2010.

Goloğlu, Mahmut, Trabzon Tarihi. Fetihten Kurtuluşa Kadar, Ankara

1975.

Gökçe, Cemal, “1787-1806 Yılları Arasında Kafkasya’da Cereyan Eden

Siyasi Olaylar”, İÜEF Tarih Dergisi, sayı 26’dan ayrı basım, İstanbul 1972, s.

16-17.

Gökçe, Cemal, “Edirne Ayanı Dağdeviren-oğlu Mehmet Ağa”, İÜ

Tarih Dergisi, Cilt XVII/22 (1967), s. 97-110.

Gradeva, Rossitsa, “Osman Pazvantoğlu of Vidin between Old and

New”, The Ottoman Balkans 1750-1830, ed. F. F. Anscombe, Princeton 2006,

s. 115-161.

Hacısalihoğlu, İsmet, “Hacısalihoğlu Şeceresi”, yayımlanmamış makale

[İstanbul 2013].

Hacısalihoğlu, İsmet, “Okurlarla Hasbihal (1)”, Günebakış, 16 Eylül

2013, http://www.gunebakis.com.tr/yazar/okurlarla-hasbihal-1-2947.html

[27.10.2013].

Hacısalihoğlu, İsmet, “Ağalık ve Mahalli İdareler”, Günebakış, 12

Kasım 2012, http://www.gunebakis.com.tr/yazar/agalik-ve-mahalle-idareleri--

----1692.html [27.10.2013]

Hacısalihoğlu, Mehmet, “Osmanische Quellen zur Balkangeschichte.

Versuch einer Übersicht über die Bestaende des Zentralarchivs in Istanbul und

weiterer osmanischer Archive”, Südosteuropa von vormoderner Vielfalt und

http://www.gunebakis.com.tr/yazar/okurlarla-hasbihal-1-2947.html

http://www.gunebakis.com.tr/yazar/agalik-ve-mahalle-idareleri------1692.html

http://www.gunebakis.com.tr/yazar/agalik-ve-mahalle-idareleri------1692.html


nationalstaatlicher Vereinheitlichung, Eds. Konrad Clewing, Oliver Jens

Schmitt, Münih 2005, s. 35-85.

Hacısalihoğlu, Mehmet, Doğu Rumeli’de Kayıp Köyler. İslimye

Sancağı’nda 1878’den Günümüze Göçler, İsim Değişiklikleri ve Harabeler,

İstanbul 2008.

Hacısalihoğlu, Mehmet, “Tuzcuoğulları”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt

41, İstanbul 2012, s. 451-453.

Hacısalihoğlu, Nazım, [Aile Tarihi], yer, tarih yok, 19 sayfa.

Hiçyılmaz, Murat Ümit, Pazar Nüfus Kütüğü 1842- Pazar sülaleleri,

İstanbul 2011.

Hösch, Edgar, Geschichte Russlands vom Kiever Reich bis zum Zerfall

des Sowjetimperiums, Stuttgart vd. 1996.

İnalcık, Halil, “Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, Osmanlı

İmparatorluğu, İstanbul 1993, s. 343-359 (ilk baskı: Belleten, 112/1962).

İnalcık, Halil, “Tanzimat’ın Uygulanmasına Sosyal Tepkiler”, Osmanlı

İmparatorluğu, İstanbul 1993, s. 361-424, s. 371-372, 382-383 (ilk

yayınlandığı yer: Belleten, 112/1962).

Kaçan Erdoğan, Meryem, Meral Bayrak Ferlibaş, Kamil Çolak, Rusçuk

Ayanı Tirsiniklizâde İsmail Ağa ve Dönemi (1796-1806), İstanbul 2009.

Kalyoncu, Hasan, Tonya, Tonya 2010.

Karagöz, İlyas, Grek Bizans ve Eski Türk Kaynaklarına Göre Trabzon

Yer Adları, Ankara 2004.

Karagöz, Rıza, Canikli Ali Paşa, Ankara 2003.

Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831,

Ankara 1943.

Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt V, 1. Baskı, 1947, Ankara 1988.

Karal, Enver Ziya, Selim III’ün Hat-tı Hümayunları, Nizam-ı Cedit,

1789-1807, 1. Baskı, 1946, 2. Baskı, Ankara 1988.

Kırzıoğlu, Fahrettin, Bütünüyle Erzurum Kongresi, I. Cilt, Ankara 1993.

Lermioğlu, Muzaffer, Akçaabat – Akçaabat Tarihi ve Birinci Genel

Savaş – Hicret Yılları, İstanbul 1949.

Matuz, Josef, “The Nature and Stages of Ottoman Feudalism”, Asian

and African Studies, XVI, 3, (Jerusalem 1982), s. 281-292;

Matuz, Josef, Das Osmanische Reich, Grundlinien seiner Geschichte, 1.

Baskı, 1985, 2. Baskı, Darmstadt 1990.

Meeker, Michael E., A Nation of Empire. The Ottoman Legacy of

Turkish Modernity, Berkeley, Los Angeles, London 2002 (Türkçe çevirisi de

yayınlanmıştır).

Mert, Özcan, XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Çapanoğulları, Ankara 1980.

Mutafçieva, Vera P., “XVIII. yüzyılın Son On Yılında Ayanlık Mües-

sesesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 31, 1977/

1978, s. 163-182.

Kaynakça 37

Nagata, Yuzo, Musin-zade Mehmed Paşa ve Âyânlık Müessesesi, 1765-

1774, Tokyo 1976.

Nagata, Yuzo, Tarihte Ayanlar: Karaosmanoğulları Üzerinde Bir

İnceleme, Ankara 1997.

Önsoy, Rifat, “Sened-i İttifak ve Türk Demokrasi Tarihindeki Yeri”,

Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, IV/1 (1986), s. 24-29.

Özel, Sabahattin, Millî Mücadelede Trabzon, Ankara 1991.

Özkaya, Yücel, “Anadolu’da Büyük Hanedanlıklar”, Belleten, LVI, No.

217 (1992), s. 809-832.

Özkaya, Yücel, “Rumeli’de Ayanlıkla İlgili Bazı Belgeler”, VIII. Türk

Tarih Kurumu Kongresi, tebliğler, Ankara 1976, s. 1407-1416.

Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğunda Ayanlık, Ankara 1977.

Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü,

3. Cilt, İstanbul 1983.

Palmer, William, Yanya Sultanı Tepedelenli Ali Paşa, Çev. Murat

Belge, 1. Basım 1972, 2. Baskı, İstanbul 1997.

Ritchie, Donald A., Doing Oral History. A Practical Guide, 2. Baskı,

New York 2003.

Salzman, Ariel, “İmparatorluğu Özelleştirmek: Osmanlı XVIII. Yüzyı-

lında Paşalar ve Âyânlar”, Osmanlı, Cilt 3, Ed. Güler Eren v.d., Ankara 1999,

s. 227-235.

Sarıcaoğlu, Fikret, Kendi kaleminden Bir Padişahın Portresi. Sultan I.

Abdülhamid (1774-1789), İstanbul 2001.

Saydam, Abdullah, “Milli Mücadelede Trabzon”, Türk Kültürü Araştır-

maları Dergisi, 1991, s. 21-55, s. 44-54.

Suçeska, Avdo, Ayani. Prilog Izuçavanju Lokalne Vlasti u Naşim

Zemljama za Vrijeme Turaka, Sarajevo 1965.

Suçeska, Avdo, “Bedeutung und Entwicklung des Begriffes A’yan im

Osmanischen Reich”, Südost-Forschungen, Cilt XXV (Münih 1966), s. 3-26.

Şahin, Canay, “Ondokuzuncu Yüzyılda Samsun’da Çiftlik Sahibi

Hazinedarzadeler ile Kiracı Köylüler Arasındaki Arazi ve Vergi İhtilafı

Üzerine Bazı Gözlemler ve Sorular”, Kebikeç, 24, 2007, s. 77-90.

Şahin, Canay, “The Rise and Fall of an Ayan Family in the Eighteenth

Century Anatolia: The Caniklizades (1737-1808)”, Bilkent Üniversitesi

Doktora Tezi, 2003.

Şakir Şevket, Trabzon Tarihi, cilt I ve II, yer yok 1294 [1877].

Şakiroğlu, Mahmut H., “Çukurova Tarihinden Sayfalar 1: Payas Ayanı

Küçük Ali Oğulları”, AÜ, DTCF, Tarih Araştırmaları Dergisi, XV/26 (1991),

s. 103-139.

Şirokorad, A. B., Rusların Gözünden 240 Yıl Kıran Kırana Osmanlı-

Rus Savaşları, Kırım-Balkanlar-93 Harbi ve Sarıkamış, Çev. D. Ahsen Batur,

İstanbul 2009.


Tabakov, Simeon, Opit za Istoriya na Grad Sliven, cilt II, 2. Baskı,

Sofya 2002.

Tatar, Özcan, “1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Trabzon ve Çevre-

sinin Yeri ve Önemi”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat

Sempozyumu Bildirileri, 3-5 Mayıs 2001, I. Cilt: Tarih, Yay. Mithat Kerim

Arslan, Hikmet Öksüz, Trabzon 2002, s. 201-235.

Topal, Zehra, Sargana’dan İşgale Akçaabat, Akçaabat 2012.

Topal, Zehra, Akçaabat ve Vakfıkebir Öşür Defteri 1850, İstanbul

Vakfıkebir Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları, Ankara 2005.

Uschakoff [Feodorowisch], Geschichte der Feldzüge in der Asiatischen

Türkei waehrend der Jahre 1828 und 1829, Almanca çeviri A. C. Laemmlein,

II. Kısım, Leipzig 1838.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Ayan”, İslam Ansiklopedisi, c. II, 5. Baskı,

Eskişehir 2001, s. 40-42.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Çapanoğulları”, Belleten, XXXVIII, No.

150 (1974), s. 216-252.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli

İsmail, Yılıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, İstanbul 1942.

Üçüncüoğlu, A. Güngör, Tarihsel Süreçten Günümüze Trabzon-Gümüş-

hane: Halklar, Sülaleler, Aşiretler, Oymaklar, Lakablar, Trabzon 2002.

Üçüncüoğlu, A. Güngör, Trabzon’un Ünlü Valisi Üçüncüzade Ömer

Paşa, Trabzon 2011.

Üstün, Mahmut Hayri, “Hacısalihoğulları”, Yeni Pulathane, Yıl 1, sayı

12, 13 Haziran 1949, sayı 13, 27 Haziran 1949; “Hacısalihoğlu Pirali Ağa”,

Yeni Pulathane, Yıl 1, Sayı 14, 11 Temmuz 1949.

Yaman, Mümtaz Talat, “Mütesellimlik Müessesesine Dair”, Türk

Hukuk Dergisi, Cilt II (Ankara 1944), s. 75-105.

Yavruoğlu, Muhammed, “Medeni Kanun’dan Önce Akçaabat’taki

Vakıflar”, Akçaabat Yazıları, I, Haz. Fethi Gedikli, İstanbul 2004, s. 117-131.

Yaycıoğlu, Ali, “The Provincial Challenge: Regionalism, Crisis, and

Integration in the late Ottoman Empire (1792-1812)”, PhD dissertation,

Harvard University, 2008.

Yazıcı, Mustafa, “Ali Ağa’nın Mezarı Büyükmahalle’de Değil;

Trabzon’da”, Tonya Haber, yıl 3, sayı 28, 5 Haziran 2001, s. 6.

Yerasimos, Stefanos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, Cilt 1, İstanbul

1974.

Yıldız, Gültekin, Neferin Adı Yok. Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde

Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum (1826-1839), İstanbul 2009.

Yücel, Yaşar, “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Adem-i

Merkeziyete) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, Cilt XXXVIII/149-152, s.

654-708.

Yüksel, Ayhan, Tirebolu Kazası Nüfus Defteri. Tirebolu, Espiye,

Yağlıdere, Güce Nüfus Kayıtları (1835-1847), İstanbul 2013.

Kaynakça 39

Yüksel, Murat, Trabzon’da Türk-İslam Eserleri ve Kitabeler, cilt 3,

Trabzon 1991.

Trabzon havzaları (Kaynak: http://www.gislab.ktu.edu.tr/mapgaleri/trb_havza.jpg)

http://www.gislab.ktu.edu.tr/mapgaleri/trb_havza.jpg

DİZİN

a’yan-ı vilayet, 31 Abanozoğlu Mehmed, 57 Abanozoğlu Süleyman, 93 Abdurrahman Ağa, 25, 172 Abdülkadir Ağa, 122 Acara, 92, 97 adem-i merkeziyetçi, 30, 44 Ağalık, 11, 17, 44, 163, 188, 191,

247 Ağalık devri, 191 Ağasar, 83, 85, 141, 148, 162, 247 Ağırköy. Bakın Ahurköy Ahır Köy. Bakın Ahurköy Ahıskalı Şerif Mehmed Paşa, 70 Ahmed, 31, 33, 38, 40, 41, 42, 43,

56, 89, 90, 97, 102, 106, 124, 148, 155, 164, 166, 167, 172, 178, 192, 195, 196, 197, 200, 201, 203, 205, 206, 207, 208, 217, 227, 228, 229, 235

Ahurköy, 12, 150 Akçaabad, 25, 39, 46, 113, 166,

214 Akçaabat, 12, 15, 16, 17, 25, 26,

28, 30, 35, 36, 37, 39, 45, 46, 48, 51, 52, 53, 57, 60, 64, 66, 68, 69, 70, 71, 91, 93, 94, 113, 117, 121, 129, 130, 131, 134, 135, 144, 145, 146, 150, 156, 157, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 178, 181, 203, 212, 218, 220, 221, 222, 223, 228, 229, 231, 237, 238, 242, 244, 248, 250

Akçaabat Mütesellimi, 129 Akıllı, 29, 54, 234, 244

Alagavur, 83 Alemdar Mustafa Paşa, 15, 98, 99,

100, 250 Ali Ağa, 9, 11, 12, 15, 19, 20, 25,

26, 27, 28, 44, 47, 48, 51, 52, 53, 55, 58, 59, 60, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 70, 71, 72, 74, 75, 76, 77, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 100, 101, 102, 104, 106, 107, 110, 111, 112, 113, 117, 119, 120, 121, 122, 124, 125, 129, 130, 131, 133, 134, 135, 136, 137, 139, 140, 141, 144, 145, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 169, 170, 171, 173, 178, 179, 182, 189, 190, 192, 193, 194, 195, 196, 198, 200, 202, 203, 205, 206, 207, 208, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 226, 227, 228, 230, 231, 233, 237, 238, 250

Ali Ağa Vakfı, 145 Ali Hoca, 28 Ali Paşa, 16, 28, 40, 55, 56, 69,

87, 88, 90, 95, 97, 100, 101, 217, 219, 235, 243, 245, 248

Ali Şükrü Bey, 199, 221 Amasya, 56, 94 Anadolu, 16, 33, 101, 121, 133,

199, 207, 238, 249 Anapa, 43, 56, 57, 59, 89, 107,

108, 110, 111, 162, 247


Apostol, 27 Apso (Suçatı), 28 Arabistan, 28, 101, 235 Araklı, 140 Asaf Ağa, 177, 190 Asakir-i Mansure, 113 Aslan Ağa, 173, 177, 202, 203,

218 Atina. Bakın Pazar Avusturya, 30, 31, 33, 54, 56, 59,

100, 206 Ayan, 15, 16, 30, 32, 55, 57, 59,

89, 97, 246, 250 Ayanlık, 2, 11, 16, 17, 24, 30, 31,

32, 33, 38, 43, 51, 55, 66, 68, 98, 101, 124, 130, 157, 245, 249

Aykut. Bakın Horovi Azak Kalesi, 33 Azize Hatun, 45, 47 Bahadır, 27, 177 Bahadırlı, 27, 140 Bahadıroğlu, 58, 102, 173, 194 Bahadıroğlu Osman, 58 Bahadıroğulları, 67, 157 Balta Hacı İsmail, 58 Başoğlu, 148 Battal Hüseyin Paşa, 56, 59 Batum, 71, 88, 97, 123, 192, 206 Bayburt, 12, 94, 113, 117, 119,

147, 173, 189, 192, 193, 198, 205, 206, 207, 238

Bayburt voyvodası, 94 Bayraktoğlu, 141 Bazioğlu İsmail, 93 Bedri Rahmi Eyüboğlu, 12, 38, 76,

139, 244 Belgrad, 33, 100 Belgrad Antlaşması, 33 Benli Ali, 41

Beşir Oğlu, 33 Beşiroğlu, 33 Bılatına Serdarı Hacı Hüseyinoğlu,

58 Bicinlik, 26, 27, 28, 45, 67, 82, 84,

141, 155, 156, 157, 158, 162, 167, 170, 171, 173, 174, 175, 176, 178, 179, 188, 189, 190, 191, 193, 203, 244, 245

Birinci Dünya Savaşı, 189, 192, 237

Birzade Memiş Ağa, 70 Bodamiya, 48, 164, 165, 215, 228,

230 Bodamya, 44, 134, 226, 227,

Bakın Bodamiya Bolu, 95 Boşnakoğlu, 124 Boşnoğulları, 141, Bakın

Boşnakoğlu Bozok, 56, 133 Bulancak, 31, 32, 247 Bulgar, 146, 147 buyrultu, 32, 55, 129, 144 Bükreş Antlaşması, 99, 100 Bünyadoğlu Mehmed Ağa, 58 Büyük Ali Ağa, 25, 27, 28, 51, 63,

69, 117, 162, 164, 165, 166, 192, 194, 208, 214, 226, 237

BÜYÜK ALİ AĞA, 4 Büyük Mahalle. Bakın Ahurköy Canik Sancağı, 56, 88 Canikli, 16, 55, 56, 59, 60, 87, 90,

248 Canikli ailesi, 16, 55, 56, 60 Canikli Ali Paşa, 56 Canoğlu, 58 Celali, 30 Cemal, 16, 28, 40, 57, 131, 179,

207, 208, 212, 235, 247

Dizin 43

Cemil Ağa, 191, 203, 204 Cihanzade Hüseyin Bey, 74 Cimşidoğlu, 32 Cinali (Cemal), 28 Comcuoğlu, 173, 177, 192, 193 Cumhuriyet, 15, 140, 196, 213 Çamlı köyü, 140 Çapanoğulları, 15, 16, 56, 133,

248, 250 Çavuş Oğlu, 33 Çavuşoğlu Ahmed Ağa, 41, 43 Çavuşoğlu Pir Ahmed, 42 Çavuşzade, 41, 42 Çayizoğlu, 43 Çebioğlu Yakub, 93 Çeçen, 113 Çeçenoğlu, 82, 83, 89, 92, 94, 97,

107 Çeçenoğun Kalesi, 83, 89 Çeçenzade, 71, 89, 93, 107, 110,

117 Çeçenzade Hacı Hasan Ağa, 71 Çeçenzade Hasan Ağa, 89, 93 Çepni, 25, 26, 140 Çerkes, 113, 199 Çorukzade Ömer Ağa, 70 Çubukoğlu, 57 Çürüksu, 117, 122 Dağıstanlı, 113 Darçınoğulları, 94 Dedeoğulları, 157 Dedezade Hacı Osman Ağa, 70 Deli Ahmed Oğulları, 33 Deli Mehmed Ağa, 166, 167, 213,

214, 215, 216 Demirtaş. Bakın Demirtaş derebeyi, 17, 52, 81 Derecik, 44, 47, 48, 67, 134, 164,

165, 216, 226, 227, 229, 230, Bakın Bodamiya

Derinoba, 147, 148, 150 Dev Ali, 28, 235 Dizdaroğlu, 32, 40 Dizdaroğlu Ali, 40 Dizdaroğlu Elhac Hüseyin Ağa, 40 Dizdaroğlu Hasan, 40 Düzköy, 148, 150, 162, 164, 205,

206, 210, Bakın Haçka Eflak-Boğdan, 33 Ekşioğlu, 58 Ekşizade Mustafa ve Ali, 70 Elhac Kerim Oğulları Mustafa ve

Salih, 34 Elhac Salih Oğulları Hasan,

İbrahim, Salih ve

Abdurrahman, 34 Elia, 80, 84, 85, 137 Erzurum, 42, 56, 78, 113, 192,

193, 198, 206, 218, 238 Erzurum Kongresi, 198, 218 Eski Cami, 131, 145, 146, 163,

182 Espiye, 26, 29, 54, 206, 234 Eynesil Ayanı Dedeoğlu

Süleyman, 102 Eyüb, 38, 75, 138, 207 Eyüboğlu, 12, 38, 58, 71, 73, 75,

76, 134, 138, 139, 140, 158, 169, 215, 218, 244, 247

Eyüboğlu ailesi, 13, 38, 71, 158 Eyüboğulları Ömer ve Abdi, 72,

75 Eyübzade İzzet Bey, 198, 199,

221, 224 Eyübzadeler, 77 Fakalenza, 164, 229, 230 Fatih Eğitim Fakültesi, 146 Fatih Sultan Mehmed, 25, 26, 28 Fatsa, 55 Fazıl Ahmed Paşa, 31


Fettahoğlu, 32, 38, 40, 41, 43 Fol, 52, 66, 67, 80, 82, 89, 139,

141, 171, 173, 178 Fol Deresi, 80 Fransız İhtilali, 56 Garaçoğlu, 58 Gayrimüslim, 34, 76 Gedikalioğlu, 32, 40 Gedikalizade Osman, 40 Genç Osman Ağa, 25, 162, 165,

166, 167, 211, 213 Genez. Bakın Mayer Geyikli. Bakın Alagavur Giorgos, 27 Giresun, 25, 26, 29, 32, 40, 54, 94,

95, 233, 234 Göç, 26, 28, 29 Gönye, 30, 89, 97, 122, 235, 242 Görele, 40, 95, 102 Görele Voyvodası, 40 Grek, 28, 54, 81, 85, 248 Grek Projesi, 54 Gülbahar Hatun Camii, 131 Gümrükçüoğlu Genç Ağa, 58 Gümrükçüoğlu Mehmet, 58 Gümrükçüzade Genç Ağa, 70 Gümüşhane, 15, 25, 32, 33, 34,

35, 38, 40, 63, 65, 73, 74, 75, 76, 77, 79, 94, 107, 157, 190, 192, 193, 198, 199, 228, 231, 241, 242, 243, 250

Gümüşhane emini İbrahim, 73, 77, 108

Gümüşhane Emini İbrahim, 75 Gümüşkol Hasan Ağa, 19, 25, 226 Gürcü, 158 Gürgendağ. Bakın Kalkiya Hacı Abdullah Halife, 29, 234 Hacı Ahmed Oğlu Abdullah, 33 Hacı Ali, 33, 38, 41, 219

Hacı Pehlivan, 17, 130 Hacı Salih, 25, 26, 29, 30, 77, 92,

107, 110, 111, 129, 207, 234, 235

Hacı Salih Ağa, 25, 29 Hacı Salih-oğlu, 92 Hacı Salihzade, 46, 121, 144, 145 Hacı Şahin zade Mehmed Bey, 70 Hacıalizade Emin, 71 Hacıfazlıoğlu, 32 Hacıfettahoğlu, 32, 102, 130 Hacıfettahoğulları, 67, 102, 157 Hacıfettahzade, 130 Hacıhasanzade, 130 Hacımusaoğlu, 58 Hacısalihoğlu, 2, 4, 5, 11, 12, 13,

15, 16, 17, 18, 20, 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 35, 36, 37, 39, 40, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 51, 53, 54, 56, 57, 58, 66, 67, 69, 71, 73, 75, 76, 77, 84, 85, 86, 87, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 97, 98, 101, 102, 104, 106, 117, 120, 122, 131, 133, 135, 138, 141, 146, 147, 150, 153, 155, 156, 157, 158, 161, 162, 164, 165, 166, 167, 169, 171, 178, 179, 180, 181, 184, 187, 188, 189, 190, 191, 193, 195, 196, 197, 198, 202, 203, 204, 206, 207, 208, 209, 211, 213, 214, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 223, 224, 225, 229, 230, 231, 233, 234, 235, 237, 244, 245, 247, 248

Hacısalihoğlu ailesi, 11, 15, 16, 25, 27, 28, 39, 43, 45, 46, 66, 71, 120, 156, 157

Hacısalihoğlu Ali Ağa, 73, 75, 87, 91, 93, 94, 102

Dizin 45

Hacısalihoğlu Kültür ve

Dayanışma Derneği Başkanı, 12 Hacısalihoğlu Mustafa Beşe, 37 Hacısalihoğlu Ömer, 56, 57, 58,

69, 164 Hacısalihoğulları, 25, 26, 27, 28,

29, 30, 34, 37, 40, 45, 52, 67, 68, 70, 91, 94, 146, 157, 161, 162, 163, 164, 165, 189, 190, 208, 226, 227, 230, 233, 235

Hacısalihzade Ali Bey, 231 Hacısüleymanoğlu Mustafa, 38 Halet Efendi, 100 Haliloğulları, 141 Halim, 12, 124, 139, 155, 158,

161, 164, 165, 169, 170, 173, 176, 177, 178, 179, 180, 194, 195, 197, 202, 216, 217, 238, 244, 245

Hamit (Kapancı), 199 hanedan, 17, 41, 93 Haraka, 164, 167, 213, 215, 216,

218, 219 Harakalı Mustafa Ağa, 173, 218,

221 Hasan, 12, 19, 20, 25, 33, 34, 35,

36, 37, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 51, 53, 55, 58, 71, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 89, 92, 93, 95, 107, 108, 110, 111, 117, 124, 130, 134, 138, 152, 153, 157, 161, 162, 164, 165, 166, 169, 170, 171, 173, 176, 177, 178, 192, 194, 195, 196, 197, 198, 200, 202, 204, 206, 207, 208, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 221, 226, 227, 228, 229, 233, 234, 237, 238, 248, Bakın

Hasan Ağa, 19, 20, 25, 33, 36, 37, 38, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 51, 53, 58, 71, 82, 83, 84, 89, 92, 93, 95, 107, 130, 134, 152, 153, 157, 161, 162, 164, 165, 166, 170, 171, 173, 194, 195, 197, 200, 207, 208, 214, 216, 217, 219, 226, 233, 237

HASAN AĞA, 4, 24 Hasan Kalyoncu, 12, 81, 85, 86,

138, 204 Hasan Oğulları İbrahim ve

Mehmed, 33 Hatuniye, 39, 134 Hayrettin Hacısalihoğlu, 213 Hazar Denizi, 28, 235 Hazinedaroğlu, 87, 89, 90, 97, 99,

117, 122, 123 Hazinedaroğulları, 87, 93 Hazinedarzade Süleyman Ağa, 88,

89 Hazinedarzade Süleyman Paşa, 89,

91 Hemşin voyvodası, 91 Heyet-i Temsiliye, 195, 198, 221 Hezargrad, 98 Hilmi Hacısalihoğlu, 180 Himmet Oğlu Aziz, 33 Hopa, 42, 58, 92, 93 Horasan, 29, 234 Horovi, 164, 194 Hüsrev Paşa, 100, 102, 103 I. Abdülhamid, 54, 55, 56, 249 I. Mahmud, 33 II. Katerina, 54 II. Mahmud, 16, 18, 44, 48, 56,

63, 73, 92, 97, 98, 99, 100, 101, 103, 238

III. Mustafa, 54 III. Petro, 54


III. Selim, 18, 54, 56, 63, 98 İbrahim, 11, 33, 34, 37, 40, 41,

56, 70, 73, 75, 76, 78, 79, 107, 124, 166, 177, 206, 207, 208, 229, 233, 234, 235

İbrahim Ağa, 37, 40, 70, 76, 108, 166, 206

İlana, 47, 164, 196 İlyas Oğlu, 33 İmamoğlu Abdullah, 41 İnalcık, 99, 100, 101, 238, 248 İncebacak Mehmed Ağa, 165, 166,

167, 178, 189, 192, 200, 201, 202, 203, 204

İran, 31, 33, 56, 129 iskân, 20, 27, 65, 139, 140, 147 İskenderli. Bakın Kumyatak İslimye, 146, 147, 248 İsmail Ağa, 15, 46, 47, 58, 98,

158, 178, 179, 206, 207, 212, 218, 233, 248

İsmet Hacısalihoğlu, 13, 25, 167, 224

İstanbul, 2, 15, 17, 18, 19, 21, 25, 26, 27, 28, 31, 38, 42, 43, 44, 55, 57, 60, 64, 66, 72, 75, 76, 79, 83, 91, 92, 94, 97, 98, 99, 100, 106, 107, 113, 122, 137, 139, 146, 147, 163, 167, 174, 177, 180, 196, 198, 200, 201, 202, 203, 206, 207, 208, 212, 218, 224, 229, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250

Kaçuratmanoğulları, 141 Kadıköy, 12, 38, 76, 221, 244 Kadıoğlu, 32 Kafkasya, 33, 54, 56, 57, 113,

120, 247 Kahraman Mehmed, 33 Kahvecioğlu, 141

Kalanima, 12, 28, 60, 69, 94, 129, 131, 134, 141, 144, 161, 162, 163, 165, 170, 171, 172, 173, 178, 179, 211, 221, 237

Kalaycı Hasan, 37 Kalcı, 17 Kalcıoğlu, 32, 40, 56, 73, 75, 79,

90, 93, 94, 96, 97, 101, 102, 104, 106

Kalcıoğlu Osman Bey, 90, 93, 94, 96, 101, 102, 106

Kalcızade, 57, 59, 73, 75, 94, 113, 121

Kalcızade Osman Bey, 94 Kalcızade Ömer Ağa, 57, 59 Kale, 52, 80, 81, 83, 85, 86, 137 Kaleğra, 162, 164, 165, 167, 200,

202, 203 Kaleobası, 85 Kalkiya, 52, 164, 194, 195 Kaloyna, 164 Kalyoncu, 12, 41, 81, 84, 85, 179,

181, 190, 248 Kalyoncuoğlu, 32, 38, 40 Kalyoncuoğulları, 40, 65, 141 Kalzade, 71 Kanberoğlu, 124 Kanlı Fettahoğlu Hasan, 41, 43 Kapucıbaşı, 73, 75, 106 Kapucıbaşı Mehmed Ağa, 106 Karaca Oğlu Ahmed, 33 Karadeniz, 2, 16, 26, 28, 31, 54,

55, 56, 57, 58, 66, 69, 70, 87, 89, 97, 123, 162, 223, 235, 246, 247

Karaibrahimoğulları, 32 Karaman mezarlığı, 228 Karbetoğlu, 141 Karlofça Antlaşması, 54 Kasapoğlu, 93

Dizin 47

Kasapzade İbrahim, 70 Kastamonu, 95 Kaynar yaylası, 228 Kelalioğlu Ali Ağa, 93 Keleşoğlu, 41, 43 Kemal (Paşa) Hacısalihoğlu, 167,

203 Kes, 27 Kesli, 27 Kılıç Ali Ağa, 173 Kırım, 33, 54, 56, 59, 60 Koç Ali Ağa, 52, 66, 67 Koç Ali Oğlu Ali Ağa, 67 Koçalioğlu Bayrakdar, 41 Koçalli Ağası, 67 Koçaloğlu ailesi, 52 Koçaloğulları, 67 Kolopna, 151, 163, 173 Konaka, 27 Konakyanı, 65, 133, 139, 140,

144, 238 Konya, 25, 26, 27, 65, 91 Kotil, 41 Kölenkoğlu, 58 Köprülü Mehmed Paşa, 31 Köralaybeyi, 93 Kuğuoğlu, 38, 57, 95, 156 Kuğuzade Emin Bey, 70 Kuğuzade Süleyman, 57, 59 Kukuoğlu, 40 Kumbasarzade Genç Ağa, 70 Kumyatak, 148, 150, 154, 156,

175 Küçük Ali Ağa, 45, 48, 134, 162,

163, 166, 226 Küçük Hacıoğlu Hasan, 58 Küçük İbrahimoğlu Ahmet, 58 Küçük Kaynarca Antlaşması, 54 Küçük Oğlu Mehmed, 33

Küçük Salih Oğlu Mehmet Ağa, 58

Kürdoğlu, 154, 175, 188 Kürt, 133, 140, 156 Latifoğulları, 67 Lazistan, 93, 97, 102, 122 Lermi, 17, 130, 163 Lermioğlu, 17, 26, 60, 69, 113,

129, 130, 144, 157, 163, 248 Lermioğulları, 26 Liman Ağalar, 233 Livaropa, 26 Ma’kuloğlu Hasan Ağa, 58 Maçka, 12, 13, 15, 27, 32, 38, 54,

58, 71, 72, 74, 75, 76, 77, 79, 87, 90, 138, 140, 144, 148, 150, 155, 156, 158, 163, 215, 233, 237, 243, 244, 245, 247

Maçka Voyvodalığı, 74 Maçka voyvodası, 38, 71, 74, 77 Maden, 192, 193 Mahmut Goloğlu, 16, 25, 57, 58,

59, 67, 117, 139, 162 Mahşer Oğlu, 33 malikâne, 30, 55 Maraz, 148 Mataracıoğlu, 32, 40 Mayer, 47, 164, 195, 213, 214,

215, 216 Mecid Ağa, 180 Mecit Ağa, 28, 173, 176, 177,

179, 180, 188, 189 Mehmed, 25, 26, 28, 31, 32, 33,

36, 37, 38, 40, 41, 42, 43, 45, 47, 48, 53, 55, 57, 58, 66, 70, 71, 76, 83, 88, 90, 91, 92, 101, 102, 103, 106, 119, 120, 121, 122, 130, 131, 138, 140, 145, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 171, 172, 178, 179, 188, 189,


192, 193, 194, 196, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 226, 227, 228, 229, 230, 233, 235, 247, 249

Mehmed Ağa, 25, 37, 38, 40, 41, 42, 43, 45, 47, 48, 53, 57, 58, 70, 76, 83, 106, 119, 121, 130, 138, 162, 163, 164, 165, 166, 171, 172, 188, 192, 193, 196, 200, 205, 206, 207, 208, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 226, 228, 230, 233

Mehmed Ali Paşa, 101, 120, 121, 122

Mehmed Emin, 26, 36, 66, 90, 92, 165, 247

Mehmed Hüsrev Paşa, 101, 106 Mehmedzade Hüseyin Ağa, 70 Mehmet Bey, 58, 191 Melikşah, 134, 150 Memiş Ağa, 42, 59, 70, 73, 75,

87, 88, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 100, 121, 146

Memoli Mustafa, 58 Meto Mehmet, 58 Metoğlu, 41 Mısır, 101, 122, 200, 245 Mısırlıoğlu Ali Ağa, 93 Mikdat Ahmed Paşa, 56 Milli Mücadele, 198, 245 Mizrap, 28, 235 Momizade (Mamovizade) Memiş

Ağa, 70 Moysisi, 27 Mufsuszade Mustafa Ağa, 70 Muhammed, 124, 155, 158, 165,

170, 171, 192, 193, 194, 196, 202, 208

Muhsinzade Mehmed Paşa, 55

Muhtarlık, 100 Mula, 129, 162, 167, 177, 188,

194, 195, 196, 197 Murad Ağa, 27, 194, 195, 210,

244 Muradanoğulları, 157 Muradhanzade, 40, 51, 63, 157,

170 Muradhanzade Ahmed, 40 Musa, 33, 145, 165, 177 Mustafa, 11, 12, 15, 17, 25, 30,

31, 33, 34, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 46, 54, 58, 60, 63, 69, 70, 93, 98, 99, 100, 117, 124, 130, 131, 134, 141, 145, 148, 150, 151, 164, 165, 166, 170, 172, 173, 175, 176, 177, 178, 180, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 206, 207, 208, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 224, 225, 228, 229, 231, 234, 235, 245, 250

Mustafa Ağa, 25, 39, 40, 41, 43, 60, 69, 70, 117, 164, 165, 170, 172, 173, 175, 176, 180, 190, 191, 192, 193, 194, 196, 200, 203, 206, 207, 208, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 224, 225

Mustafa Kemal, 17, 195, 198, 199, 231

Muzaffer Lermioğlu, 17, 26, 68, 69, 70, 144, 156

Muzura, 162, 164, 194, 195, 196, 197, 205, 206, 207, 208, 209

Mültezimlik, 31 Mümin Ağa, 58 mürâsele, 32 Mütesellimlik, 100, 144, 250

Dizin 49

Nadir Şah, 33 Napolyon. Bakın Napolyon

Bonapart Napolyon Bonapart, 99 Nazım Hacısalihoğlu, 28, 29, 235 Nizam-ı Cedid, 63, 98 Of, 16, 26, 32, 35, 40, 42, 43, 52,

53, 58, 89, 90, 91, 92, 93, 96, 97, 111, 138, 234

Of kazası, 41, 52 Oğulkaya. Bakın Kaloyna Ordulu Behram Ağa, 88 Osman, 15, 16, 25, 27, 38, 40, 46,

47, 57, 58, 70, 89, 90, 92, 93, 94, 96, 101, 102, 104, 106, 117, 122, 123, 130, 134, 162, 165, 166, 167, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 189, 190, 192, 193, 194, 197, 199, 201, 202, 203, 206, 207, 208, 211, 212, 213, 216, 217, 218, 219, 221, 228, 229, 234, 246, 247

Osmanlı-Rus Savaşı, 43, 57, 59, 99, 250

Osmanlı-Rus Savaşları, 54 Osmanpaşazade Mehmed Ağa, 70 Otabaşıoğlu Mahmud, 42 Ömer, 11, 12, 19, 20, 25, 30, 31,

40, 42, 45, 46, 47, 51, 52, 53, 54, 56, 57, 59, 60, 67, 70, 72, 75, 77, 82, 83, 84, 85, 89, 98, 124, 130, 131, 133, 134, 137, 138, 140, 141, 145, 146, 157, 161, 163, 165, 166, 167, 170, 172, 174, 175, 179, 181, 182, 194, 195, 196, 200, 202, 203, 206, 207, 208, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 219,

226, 228, 229, 233, 234, 237, 245, 246, 250

Ömer Ağa, 12, 19, 20, 25, 30, 42, 45, 46, 51, 52, 53, 54, 56, 57, 59, 60, 67, 69, 70, 82, 83, 84, 85, 98, 130, 131, 133, 134, 138, 141, 145, 157, 161, 163, 164, 165, 166, 170, 179, 181, 182, 194, 196, 200, 202, 207, 208, 211, 214, 215, 216, 217, 218, 226, 228, 229, 233, 237

ÖMER AĞA, 4, 49 Ömer Ağa’nın Kalesi, 52, 82, 83,

85 Öz, 36, 45 Özdil. Bakın Öz, Bakın Öz Paşazade Sadullah Bey, 94 Pazar, 28, 30, 53, 58, 123, 144,

235, 242 Pazvantoğlu, 15, 16, 68, 247 Pazvantoğlu Osman Paşa, 15 Pehlivan, 29, 167, 234 Pehlivanoğulları, 157 Petekana, 83 Pılatana Ayanı, 51, 59 Pilav dağı, 228 Pir Ağa, 25, 134, 138, 162, 164,

171, 173, 176, 177, 180, 181, 188, 189, 190, 191, 193, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 217, 228, 229

Pir Ali, 12, 25, 28, 63, 93, 102, 113, 117, 119, 147, 162, 166, 167, 192, 193, 205, 207, 208, 214, 226, 235

Pir Ali Ağa, 12, 25, 63, 93, 113, 117, 119, 147, 162, 166, 192, 205, 226

Piraziz, 31, 32 Piri Çavuş oğulları, 43


Piri Çavuşzade Mustafa, 41 Piriçavuşoğlu, 38 Platana. Bakın Polatana Polatana, 35, 57, 93 Pontusçuluk, 27, 28 Pulathane, 25, 58, 70, Bakın

Polatana Ragıb Hacısalihoğlu, 167, 203,

211, 216, 223 Razgrad. Bakın Hezargrad Receboğlu, 124 Rize, 12, 25, 26, 28, 32, 35, 40,

41, 42, 43, 53, 58, 59, 70, 87, 88, 90, 92, 93, 94, 96, 98, 122, 146, 198, 228, 231, 233, 235

Rum, 26, 27, 65, 91, 138, 156, 166

Rusçuk, 15, 98, 100, 123, 248 Ruslar, 33, 56, 59, 69, 70, 179,

192, 193 Rusya, 31, 54, 55, 56, 88, 99, 111,

113, 120, 192, 208, 246 Sadıklar, 54, 233, 245 Sakaoğlu, 38, 39, 46, 58, 60, 68,

69, 117, 238 Sakaoğlu Ali Ağa, 58 Sakaoğlu Mahmud Ağa, 68, 69,

238 Sakaoğlu Mustafa, 39, 46 Sakaoğulları, 40, 146, 157 Sakazade, 58, 70, 113, 121, 130 Sakazade Mahmud Ağa, 70 Sakazade Mehmed, 58 Sal, 164 Salih, 25, 28, 29, 30, 33, 34, 52,

58, 78, 106, 107, 110, 133, 150, 164, 175, 178, 179, 187, 192, 201, 202, 206, 208, 218, 228, 229, 232, 234, 244

Salih Paşa, 106

Samsun, 74, 94, 175, 195, 200, 207

Sandıkcı, 41 Sarı Ali oğulları, 43 Sarı Alioğulları, 41 Sarı Halife, 29, 234 Sarı Süleyman, 39, 45, 46, 47 Sarıalioğlu, 38, 40, 43, 52, 58 Sarıalioğulları, 16, 40 Sarpoğlu Stathis Hristoforos, 27 Seferoğlu Osman, 57 Sera deresi, 44, 129 Serdar, 17, 178, 229 Serdarzade Mehmed, 57 Serdengeçti, 33, 51, 52 Servet Bey, 195, 197, 198, 199,

221, 224 Seydioğlu Mustafa, 58 Sıçan Hacı Hüseyin, 58 Sıçanzade Mehmed, 91 Sivas, 94, 198 Sivas Kongresi, 198 Sliven. Bakın İslimye Soğucak, 56 Söğütlü, 12, 60, 94, 131, 133, 135,

144, 145, 146, 161, 162, 163, 166, 167, 170, 171, 173, 178, 179, 181, 182, 211, 212, 213, 222, 224, 238, 244, 245

Suiçmezoğlu Hasan, 93 Sultan Süleyman Camisi, 76 Süleyman, 15, 40, 45, 46, 47, 48,

55, 57, 59, 63, 70, 71, 73, 74, 75, 76, 77, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 95, 97, 98, 101, 102, 107, 111, 124, 130, 134, 152, 156, 158, 163, 164, 165, 170, 173, 174, 175, 178, 189, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 200, 201, 202, 206, 207, 211,

Dizin 51

212, 216, 217, 219, 221, 228, 229, 235, 238, 246, 250

Süleyman Ağa, 40, 45, 46, 47, 48, 63, 70, 88, 130, 152, 158, 163, 164, 165, 170, 173, 178, 189, 192, 193, 194, 195, 200, 206, 207, 211, 212, 216, 219, 238

Süleyman Paşa, 40, 55, 59, 75, 76, 77, 87, 89, 90, 91, 92, 93, 95, 97, 101, 107, 111, 246

Süleyman Servet Bey, 221 Sürmene, 58, 71, 72, 89, 90, 91,

92, 95, 97, 101, 102, 107, 110, 138

Şakir Şevket, 16, 17, 66, 67, 89, 111, 249

Şalpazarı. Bakın Ağasar Şarki Karahisar, 94 Şarlı, 130, 156 Şatıroğlu, 32, 40, 56, 90, 92, 93,

97, 101, 122 Şatıroğlu Osman Bey, 92, 101,

122 Şatırzade, 32, 40 şehir kethüdalığı, 57 Şerifoğlu, 124 Şıhoğlu, 29, 234 Şişmanoğlu, 65, 154, 155, 174,

177 Şova Obası, 148, 149, 150, 151,

244, 245 Tatar, 43, 57, 58, 140, 147, 250 Teletarzade Mustafa Ağa, 70 Tepedelenli Ali Paşa, 15, 99, 101 Thomas, 27 Tızık, 192, 193 timar, 19, 26, 29, 30, 31 Tiralioğulları, 32 Tirebolu, 15, 26, 32, 40, 70, 73,

76, 78, 79, 94, 95, 237

Tirebolu Voyvodası, 70, 94 Tirebolu Voyvodası Süleyman

Ağa, 70 Tirsinikli İsmail, 15, 98, 250 Tokat, 94 Tomas, 27 Tomaslı, 27, 28 Tonya, 9, 12, 15, 16, 25, 26, 27,

28, 29, 30, 33, 34, 35, 36, 37, 45, 46, 51, 52, 53, 54, 57, 58, 59, 60, 64, 65, 66, 67, 69, 71, 72, 75, 77, 79, 80, 81, 82, 84, 86, 90, 91, 93, 97, 102, 107, 124, 125, 131, 133, 134, 135, 137, 138, 139, 140, 141, 144, 147, 148,150, 154, 156, 157, 161, 162, 163, 165, 166, 167, 170, 171, 172, 173, 174, 176, 178, 179, 180, 181, 184, 187, 188, 189, 190, 191, 192, 200, 202, 203, 204, 215, 233, 235, 237, 238, 242, 244, 245, 248, 250

Tonya Haber, 131, 250 Tonya kazası, 25, 77 Topal Osman, 33, 199, 221 Topal Osman Ağa, 221 Torul, 25, 33, 40, 67, 71, 73, 75,

77, 237 Tosun, 38, 219 Trabzon, 4, 9, 11, 15, 16, 17, 18,

20, 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 46, 51, 52, 53, 54, 56, 57, 59, 60, 66, 67, 70, 71, 72, 73, 75, 76, 77, 81, 82, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 97, 98, 101, 102, 106, 107, 110, 111, 113, 117, 121, 122, 123, 124, 125, 130, 131,


132, 134, 139, 152, 153, 155, 156, 157, 162, 163, 165, 166, 167, 172, 173, 175, 179, 188, 189, 191, 192, 194, 195, 197, 198, 199, 200, 202, 207, 211, 212, 213, 214, 218, 219, 221, 223, 224, 228, 231, 233, 234, 235, 237, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251

Trabzon Eyaleti, 21, 22, 30, 66, 77, 113, 157, 211, 214, 233, 235, 241, 242

Trabzon vilayeti, 97, 121, 166, 244

Tufan Ağa, 25, 27, 93, 113, 129, 162, 166, 167, 192, 194, 195, 196, 197, 198, 208

Tuna, 5, 54, 68, 113, 174 Tuzcu Oğlu Memiş Ağa, 87 Tuzcuoğlu, 12, 38, 42, 58, 70, 71,

79, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 96, 97, 98, 100, 106, 122, 146

Tuzcuoğlu ailesi, 90 Tuzcuoğlu Memiş Ağa, 42, 70, 79,

87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 96, 97, 98, 100, 106, 146

Tuzcuoğlu Ömer, 42 Tuzcuoğlu Tahir Ağa, 122 Tuzcuoğulları, 21, 42, 59, 92, 95,

122, 125, 248 Türkiye Cumhuriyeti, 17, 238 Türkmen, 25 Uğurlu. Bakın İlana

Ulve Hatun, 60, 68, 69 Ustaömeroğlu, 140 Uz nahiyesi, 71 Uzunoğulları, 157 Üçüncüoğlu, 32, 40, 73, 75, 77,

250 Üçüncüoğlu Süleyman, 75 Üçüncüoğulları, 77, 157 Ümmühan, 40, 47 Ünye, 87, 93, 94, 97 Vakfıkebir, 39, 58, 102, 130, 150,

156, 158, 162, 163, 173, 178, 190, 250

Vamenli, 80 Vidin, 15, 16, 247 Yağlıdere, 29, 234 Yağmurdere Voyvodası Hafızzade

Hasan, 71 Yahya Kâhya, 199 Yakub, 33, 38, 93 Yakubzade Ahmet, 71 Yassıoğlu Mehmed Ağa, 58 yeniçeri, 26, 29, 42, 45, 48, 52,

63, 237 Yeniçeri, 41, 42, 44, 48, 51, 57,

100, 110, 113 Yomra, 12, 30, 36, 37, 45, 58, 93,

113, 228, 229, 242 Yozgat. Bakın Bozok Yunanistan, 27, 137 Zaim Hasan, 42 Zaim Mehmed, 42 zeamet, 19, 29, 52 Ziganoy, 54, 233 Ziya Gökalp, 238

EKLER

Ali Ağa'nın Kalesi (Fotoğraf: Hasan Kalyoncu, 2009)

Ömer Ağa’nın Kalesi (resmin ortasındaki kayalık dağın ortasında) Resmin sol

köşesinde Çeçenoğun Kalesi olarak adlandırılan kaya


Ali Ağa Kalesi Kaya üzerindeki su olukları

(Fotoğraf: Fuat Hacısalihoğlu, 2013)

Ali Ağa’nın Kalesi (Fotoğraf: Hasan Kalyoncu, 2009)

Ekler 55

Ali Ağa Kalesi, İki kayayı birbirine bağlayan ev duvarı


Ali Ağa Kalesi, Kayaya oyulmuş merdivenler



Ali Ağa Kalesi, Kale üzerinde kemer


Ekler 57

Ali Ağa Kalesi, Kale üzerinde taşa oyulmuş kemer



Ali Ağa Kalesi, Kale üzerindeki taş duvar


Ali Ağa Kalesi, Kale üzerinde taşa oyulmuş muhafazalı

barınak yeri (Fotoğraf, Fuat Hacısalihoğlu, 2013)

Ekler 59

Ali Ağa Kalesi, Oyulmuş Duvar Yeri


Ali Ağa Kalesi, Kale üzerinde siper yerleri



Ali Ağa Kalesi, Kayaya oyulmuş duvar kanalları


Ekler 61

Ali Ağa Kalesi, Kale üzerinde su sarnıcı


Ali Ağa Kalesi, Taşa oyulmuş delikler



Ali Ağa Kalesi, taşa oyulmuş delik


Ali Ağa Kalesi, Taşa oyulmuş delikler


Ekler 63

Ali Ağa'nın mezar taşı (Trabzon Sülüklü Mezarlığında sergilenen eski mezar

taşları arasında) (Fotoğraf: Faik HSO, 2003)


Hacısalihzade Genç Ağa'nın oğlu Ömer Ağa, öl. 1231

(Trabzon Sülüklü Mezarlığında sergilenen mezar taşları

arasında) (Fotoğraf: Faik HSO, 2003)

Hacısalihzade Osman Ağa'nın kızı

ve Eyübzade Ali Galib Efendi'nin

eşi Asiye Hanım, öl. 1297 [1881] (Trabzon Sülüklü Mezarlığında

sergilenen mezar taşları arasında)

(Fotoğraf: Faik HSO, 2003)

Ekler 65

Hacısalihzade Ali Ağa'nın oğlu Hasan Ağa, öl. 23

Zilhicce 1236/21 Eylül 1821, Trabzon Sülüklü Mezarlığı

(Fotoğraf: Faik HSO, 2003)


Ahur Köy Camisi ve Hacısalihoğlu mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2007)

Ekler 67

Tonya Ahur Köy/Büyük Mahalle mezarlığında Hacısalihzade

Serdengecdilerinden Ömer Ağa, öl. 1209 [1794] (Fotoğraf: MH, 2007)


Ömer Ağa'nın mezar taşının ayak kısmı (Foto, MH, 2007)

Ekler 69

Ahur Köy'de Hacısalihzade Serdengeçtilerinden merhum Ömer Ağa'nın zevcesi

Emine Hatun, öl. 1209 [1794] (Fotoğraf: MH, 2007)


Ahur Köy'de Uzunzade İbrahim Ağa'nın kerimesi (kızı) ve Hacısalihzade Süleyman

Ağa'nın halilesi (eşi) Havva Hanım, öl. 21 Safer 1264 [30 Aralık 1847], (Fotoğraf:

MH, 2007)

Ekler 71

Tonya Ahur Köy'de Ömer Ağa'nın Konak yerinde modern bir ev (Fotoğraf,

MH, 2007)

Bodamya/Derecik Eski Cami Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)


Ümmühan Hatun, Bodamya/Derecik Mezarlığı

(Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 73

Bodamya Mezarlığı, Hacısalihzade Küçük Ali Ağa, öl. H.1251/1835



Hacısalihzade Ali Ağa’nın zevcesi Azize Hatun, öl. 1279 [1862/1863],

Bodamya/Derecik Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 75

İsmail Ağa, öl. 1169 [1755/1756], Bodamya/Derecik Mezarlığı (Fotoğraf: MH,

2013)


Süleyman Ağa zade [Ö]mer Ağa, öl. 1179 [1765/1766], Bodamya/Derecik

Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 77

Sarı Süleyman Ağa’nın oğlu merhum Osman Ağa, öl. 1201 1786/1787 ,



Süleyman Ağa zade Has[an] Ağa, öl. 1179 [1765/1766],


Ekler 79

Söğütlü (Kalanima) Eski Cami (Ömer Ağa Camii)


Söğütlü (Kalanima) Eski Cami Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)


Mehmet HSO Büyük Ali Ağa'nın oğlu Ömer Ağa'nın Mezar taşını incelerken,

Söğütlü Eski Camii (Foto: Muhammet HSO, 2013)

Ekler 81

Hacısalihzade Büyük Ali Ağa'nın oğlu Ömer Ağa, öl.2 Ramazan 1329 / 13 Ağustos 1327

[27 Ağustos 1911]



Hacısalihzade Hacı Osman Ağa kerimesi (kızı) ve Ömer Ağa'nın halilesi (eşi) Rabiş

Hanım, öl. 1322 [1904], Söğütlü Eski Camii (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 83

Ali Ağa ibn-i Halim Ağa, öl. 1229 [1814], Söğütlü Eski Camii (Fotoğraf: MH,

2013)


Hacısalihzade Süleyman Ağa, öl. 1284, Söğütlü Eski Camii (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 85

Muradhanzade Tayyar Bey’in kerimesi (kızı) ve Hacısalihzade İsmail Ağa’nın karısı Zeliha Hanım, Söğütlü Eski Camii (Fotoğraf: MH, 2013)


Hacısalihzade Emin Ağa'nın kerimesi (kızı)..., Söğütlü Eski Cami (Fotoğraf: MH,

2013)

Ekler 87

Hacısalihzade Hacı Osman Ağa, öl. 1282 [1865], Söğütlü Eski Cami



Hacısalihzade Halil Rıf'at Ağa [Hacı Ağa], Söğütlü Eski Cami


Ekler 89

Muradhanzade kerimesi (kızı) ve Hacısalihzade Genç Osman Ağa halilesi

(eşi) Rabiş Hanım, öl. 3 Şaban 1256 [30 Eylül 1840], Söğütlü Eski Cami,



Karaman Camisi ve Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 91

Trabzon hanedanından Hacı Mehmed Ağa’nın mahdumu (oğlu) Mikdad Ağa,

öl. 1311 [1893/1894], Karaman Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)


Hacısalihzade Hacı Mehmed Ağa, öl. 1319 [1901], Karaman Mezarlığı


Ekler 93

Hacısalihzade Süleyman Efendi'nin halilesi (eşi) Emriye Hanım (öl.1329/1911)



Hacısalihzade Küçük Ali Ağa’nın oğlu Ali Ağa’nın yenilenmiş mezar taşı,

Karaman Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Hacısalihzade Hacı Mehmed Ağa’nın oğlu Ömer Ağa’nın ve eşi Şakire

Hanım’ın yenilenmiş mezar taşları, Karaman Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 95

Mayer (Fındıklı) Camisi ve Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Mayer (Fındıklı) Mezarlığında soldan sağa Hacısalihzade Ali Ağa [Deli

Mehmed Ağa’nın oğlu], öl. 1331 [1913], kızı Hidayet Hanım, Ali Ağa oğlu

Ömer Ağa, öl. 1356 [1937], Hacısalihoğlu Mehmet Ağa (Fotoğraf: MH, 2013)


Hacısalihzade …. Mayer (Fındıklı) Mezarlığı


Ekler 97

Mayer (Fındıklı)'da Konakönü Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Mayer (Fındıklı)'da Konakönü Mezarlığında Deli Mehmed Ağa’nın

yenilenmiş mezar taşı (öl. tarihi yanlış olarak 1784 yazılmış, orijinal

başlığı bulamadığımız için tam tarih çıkarılamadı) (Fotoğraf: MH,

2013)


Mayer (Fındıklı) Konakönü Mezarlığında Hacısalihzade [Deli Mehmed

Ağa’nın oğlu] Mikdad Ağa'nın eski ve yeni mezar taşı, öl. 1313 [1895]


Ekler 99

“Hacısalihoğlu Osman Ağa Altıntaş” (hem aile ismi, hem de 1934’te verilen

soyadı), Mayer (Fındıklı) Konakönü Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Hacısalihzade Derviş Ağa, öl. 1335 [1916/1917], eski ve yeni mezar taşı,

Mayer (Fındıklı) Konakönü Mezarlığı, (Fotoğraf: MH, 2013)


Mayer (Fındıklı) Konakönü Mezarlığından yenilenmek için atılan eski mezar

taşları arasında Hacısalihzade Süleyman, ö. 1365 [1946]

Muzura (Doğanköy) Camisi ve Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 101

Hacısalihzade Pir Ağa’nın oğlu Mustafa Ağa, öl. 1227 [1812], Muzura

(Doğanköy) Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)


Hacısalihzade Pir Ağa’nın mahdumu (oğlu) Muhammed/Mehmed Ağa, öl.

1238 [1822/1823], Muzura (Doğanköy) Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 103

Hacısalihzade Pir Ağa’nın oğlu Ömer Ağa, öl. 1227 [1812], Muzura



Hacısalihzade Ömer Ağa’nın oğlu Arif Ağa, öl. 1227 [1812], Muzura


Ekler 105

Tufan Ağa oğlu Hafız Hüseyin?, öl. 1241 [1825/1826], Muzura (Doğanköy)



Hacısalihzade Mehmed Tufan Ağa, öl. 1260 [1844], Muzura (Doğanköy)


Ekler 107

Muzura (Doğanköy) Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)


Hacısalihzade Süleyman Ağa’nın kerimesi (kızı) Nazire Hanım, öl. 1306

[1888/1889], Muzura (Doğanköy) Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 109

Hacısalihzade Derviş Ağa'nın kerimesi Cevahir Hanım, 1325 [1907], Muzura




Ekler 111



Fotoğraf 158: Muzura (Doğanköy) Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 113



Hacısalihzade Mikdad Ağa, öl. 1289 [1872],

Muzura (Doğanköy) Mezarlığı (Fotoğraf:

MH, 2013)

Ekler 115

Muzura (Doğanköy) Mezarlığı, Fotoğraf: Muharrem HSO, 2013

Haçka/Düzköy'de Hacısalihzade Murad Ağa ve aile mezarlığı


Mula/Alazlı Mezarlığı

Mula Mezarlığı

Ekler 117

Hacısalihzade Mustafa Ağa’nın kızı Ayşe Hatun, öl. 1960, Mula Mezarlığı



Mula Merkez Camii ve Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Hacısalihzade Muhammed Rasim Efendi ve Muhammed, öl. 1268 [1851/1852],

Mula/Alazlı Merkez Camii Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 119

Hacısalihzade Hamid Ağa’nın oğlu Hüseyin Ağa, öl. 1250 [1834], Mula/Alazlı

Merkez Camii Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)


Hacısalihzade Tufan Ağa’nın ehli (eşi) Naile Hatun, öl. 1237 [1821/1822],

Mula/Alazlı Merkez Camii Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 121

Hacısalihzade Mehmed Ağa, öl. 1328 [1910], Mula/Alazlı Mezarlığı (Fotoğraf:

MH, 2013)


Hacısalihzade Derviş, öl. 1922, Mula/Alazlı Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Mula'da Tufan Ağa'nın su toplama taşı, Fotoğraf: MH, 2013

Ekler 123

Kaleğra'da Ömer Hacısalihoğlu (soldan dördüncü) ile görüşme (Fotoğraf: MH, 2013)

Mula'da Hacısalihzade Mehmed Ağa, doğumu 1340 (1921/1922) (Fotoğraf:

MH, 2013)


Sera/Yıldızlı Camii ve Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 125

Kaleğra'da Hacısalihoğlu mahallesi (Fotoğraf: MH, 2013)

Kaleğra'da Hacısalihoğlu Mezarlığı, mezarlık bahçeye dönüştürülmüş (Fotoğraf:

MH, 2013)


Kaleğra'da İncebacak Mehmed Ağa'nın konak yeri fındık bahçesi içinde ve

modern villanın yanında (Fotoğraf, MH, 2013)

Kaleğra'da İncebacak Mehmed Ağa'nın konak yerinin yanında Aslan

Hacısalihoğlu'nun villası (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 127

Tonya (1980'ler) (Fotoğraf: Hasan Kalyoncu)

Tonya'da yıkılmakta olan Pir Ağa'nın Konağı

(Fotoğraf: Muhammet HSO, 2013)


Osman Ağa'nın Tonya Orta Mahalle'den Bicinlik Köyü mezarlığına taşınan ve

yenilenmiş mezar taşı (Fotoğraf: MH, 2003)

Fikriye Hanım, öl. 1944, Bicinlik Mezarlığı


Ekler 129

Mecid Ağa (öl. 1950) ve Asaf Ağa (öl. 1999), Bicinlik Mezarlığı (Fotoğraf:

MH, 2013)

Hacısalihzade Mehmed? Ağa, öl. 1941, Bicinlik Mezarlığı



Hacısalihzade Ali Ağa'nın oğlu Osman Ağa'nın validesi … Hatun, öl. 1924


Hacısalihzade Hamid Ağa, öl. 1947, Bicinlik Mezarlığı,


Ekler 131

Hacısalihoğlu Eşref Ağa, Bicinlik Mezarlığı


Halim Ağa, öl. 1947, Bicinlik Mezarlığı (Fotoğraf: MH, 2013)


Hacı Ağa, Bicinlik Mezarlığı, öl. 2010 (Fotoğraf: MH, 2013)

Ali Ağa'nın Köyü Kolopna ve civarı (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 133

Kolopna (Fotoğraf: Muhammet HSO, 2013)

Şova Obası'nda Ali Ağa'nın Konak Yeri



Şova Obası'nda Ali Ağa'nın konağının temel taşları


Şova Obası'nda Kuzu Gölü (Fotoğraf: MH, 2013)

Ekler 135

Şova Obası'nda Ali Ağa'nın Değirmeni'nin yeri


Şova Obası Şelalesi (Fotoğraf: Fuat HSO, 2013)


Belge 10: Ali Ağa'nın Maçka'yı ele geçirmesi ve Gümüşhane

Emininin şikâyeti (BOA, C.ADL.1104)

Ekler 137


Eyüboğlu Konağı (Fotoğraf: Oğuzhan Hacısalihoğlu, 2013)

Ekler 139

Huriye Eyüboğlu ile görüşme, Maçka (Fotoğraf: MH, 2013)

Eyüboğlu Konağı (Fotoğraf: Oğuzhan Hacısalihoğlu, 2013)


Soldan sağa: Muhammet, Ahmed Faik, Paşa (Kemal) ve Fuat Hacısalihoğlu ile Şova Obasında (Fotoğraf: MH, 2013)

Mula'da Engin, Muharrem ve Yusuf Hacısalihoğlu (Fotoğraf, MH, 2013)

Documents

TRABZON AYANINDAN HACISALİHOĞULLARI...Makedonya Sorunu (Almanca 2003, Türkçe 2008), Doğu Rumeli’de Kayıp Köyler (İstanbul 2008) başlıklı kitapları anılabilir. Ayrıca