Trendovi u međunarodnoj trgovini svežom hranom

šta nam predstoji

Goran Živkov SEEDEV – South East Europe Development

Sadržaj prezentacije 1) Poljoprivreda Srbije zaostaje za

konkurentnima u Evropi, ali ima značajan neiskorišćeni potencijal ...

2) ... na putu razvoja je tek čekaju velike promene za koje se mora pripremiti

3) ... veletržnica je je jedan od servisa koji mogu značajno ubrzati razvoj

4) ... naročito malih proizvodjača5) ... opštine mogu biti pasivni ili aktivni

učesnik ali proizvodjači u opštini nemaju tu mogućnost izbora

Poljoprivreda Srbije zaostaje za konkurentima u Evropi, ali ima značajan potencijal...

1

Apple Cabbage Paper Grape Maize Plums Potato Soybean Sugar beet Sunflower Tomato Wheat 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

2.4%5.8% 7.3%

1.8%

11.1%

44.5%

1.4%

41.6%

2.5% 5.4%1.1% 1.5%

Serbia in Europe Serbia in CEFTA Serbia in EU

Proizvodnja

Srbija je mali proizvodjač u evropskim okvirima i najznačajniji proizvodjač poljoprivrednih proizvoda u regionu

Udeo pojednih proizvodnji Srbije u ukupnoj proizvodnji u CEFTA, EU i Evropi (prosek 2005-2010)

-0.04 -0.02 0 0.02 0.04 0.06 0.08 0.1 0.12 0.140

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

0.45

Bosna I Hercegovina Srbija Hrvatska CEFTANMS EU EU-15

Trgovina

Izvoz poljoprivrednih proizvoda Srbije je preko 15 puta manji nego izvoz u starim zemljama članicama

Viši od prosečnog svetskog indeksa rastaNiži od prosečnog svetskog indeksa rasta

Ude

o iz

voza

u u

kupn

om s

vets

kom

izvo

zu

Bubble size = izvoz po zemljama

Poređenje ukupnog poljoprivrednog izvoza Srbije, BiH i Hrvatske sa prosečnim izvozom NMS i EU 15 zemalja (prosek 2005-2010)

-0.1 -0.05 0 0.05 0.1 0.15 0.2-0.5

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

313.7666

Bosna I Hercegovina Srbija Hrvatska CEFTANMS EU EU-15

Trgovina kao pokazatelj nivoa konkurentnostiPoređenje izvoza poljoprivrednih proizvoda po ha Srbije, BiH i Hrvatske sa prosečnim izvozom NMS i EU 15 zemalja (prosek 2005-2010)

Viši od prosečnog svetskog indeksa rastaNiži od prosečnog svetskog indeksa rasta

Ude

o iz

voza

u u

kupn

om s

vets

kom

izvo

zu

Bubble size = izvoz po zemljama

Srbija ima 20 od EU 15 i 8 puta manje od NMS, ali dobar trend

Izvoz po grupama proizvoda u 2010.

0

500000000

1000000000

1500000000

2000000000

2500000000

3000000000

3500000000

EU15 NMS Hrvatska Srbija Bosna I Hercegovina

Izvoz po grupama proizvoda u 2010.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

EU15 NMS Hrvatska Srbija Bosna I Hercegovina

-4% -2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14%0.0%

2.0%

4.0%

6.0%

8.0%

10.0%

12.0%

14.0%

16.0%

18.0%

Bosna I Hercegovina Srbija HrvatskaCEFTA NMS EU

Pozitavan trend u proizvodnji

Viši od prosečnog svetskog indeksa rastaNiži od prosečnog svetskog indeksa rasta

Bubble size = proizvodnja po zemljama

Poređenje proizvodnje jabučastog voća u Srbiji, BiH, Hrvatskoj i prosečne proizvodnje zemalja CEFTA, NMS i EU (prosek 2005-2009)

Izvoz teže kvarljivog povrća

• Za razliku od proizvodnje, površina i prinosa, kod izvoza je primetan rast• Rast izvoza nekvarljivog povrća BiH je manji od svetskog proseka, a znatno manji od

CEFTA, NMS i EU zemalja

-10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25%0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

Bosna I Hercegov-ina

SrbijaBosna I Hercegovina Srbija HrvatskaCEFTA NMS EU15

Viši od prosečnog svetskog indeksa rastaNiži od prosečnog svetskog indeksa rasta

Izvoz pojedinih proizvoda u 2009 u USD

0

200,000,000

400,000,000

600,000,000

800,000,000

1,000,000,000

1,200,000,000

EU15 NMS Hrvatska Srbija Bosna I Hercegovina

Izvoz pojedinih proizvoda u 2009.

jabuke

kruške

i dun

je

breskv

e i ne

kt...

kajsije šlji

ve

maline i

kupine

jagod

egro

žđe

parad

ajz

krasta

vac

papri

ka

krompir

svinjs

ko meso

goveđ

e meso

ovčije

i kozje

...

živins

ko meso

mleko

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

EU15 NMS Hrvatska Srbija Bosna I Hercegovina

Uporedna šargarepe na kvantaškim pijacama u Srbiji i Hrvatskoj u periodu od 2005 - 2008

Uporedna cena crnog luka na kvantaškim pijacama u Srbiji i Hrvatskoj u periodu od 2005 - 2008

Visoke carinske zaštite za pojedine proizvode Nedostatku skladišnih kapaciteta Nedostatku mesta prodaje, izmedju ostalih i veletržnica Velike konkurencije na nivou primarnih proizvodjača

Osnovna karakteristika cena u Srbiji je njena velika varijabilnost

Globalna raspodela konkurentnosti Gde je mesto proizvodjača

Srbije u rasporedu globalne konkurentnosti proizvodnje hrane i koje su to proizvodnje za koje mogu biti konkurentni na svetskom tržištu?

• Razlozi zašto se hrana proizvodi svuda u svetu i zašto će se i u budćnosti proizvoditi u Srbiji– Pretpostavka da druge, konkurentnije, zemlje koje

proizvode bolje odredjen proizvode su isto tako bolje i u drugim proizvodnjama

– Velika proizvodnja za sopstvene potrebe, koja po pravilu ima drugačije kalkulacije od poslovnih kalkulacija jer ne uključuje sopstveni rad.

– Manja očekivanja proizvodjača od onih u razvijenijim zemljama

– Preferencija na loklano tržište i lokalane proizvode. – Tržišne nepravilnosti kao što je otežan transport, carinske

i vancarinske barijere, veličina tržišta, nedostatak tržišnih informacija i sl.

– ..

Na tom putu je tek čekaju velike promene za koje se mora pripremiti

2

Potpune promene u nivou proizvodnje

ApplesApricots

BarleyCabbages

GrapesMaize

PeachesPeppers

Plums and sloesPotatoes

SoybeansSunflower seed

TomatoesWheat

Cattle meatPig meat

Sheep meatMilk

-1%11%

1%-18%

-8%-21%

7%-7%

-1%-45%

33%59%

7%5%

-12%-13%

-30%2%

NMS

18%30%

3%-2%

34%10%

31%46%

28%4%

38%25%

31%10%11%

15%11%

19%

World

49%58%

-16%0%

6%-3%

15%46%

66%-6%

84%29%

-9%-19%

-49%-57%

-4%-18%

Serbia

Uporedba: prosek 1998-2002 i prosek 2006-2010

2000-2004 2005-20080

5

10

15

20

25

30

20.2

28

17.8

26.6

Export Import Cyprus Malt

a

Slove

nia

Eston

ia

Hunga

ry

Czech R

epPo

land

Slova

kia

Bulgari

a

Lithu

ania

Roman

iaLa

tvia

012345678

1.6

2.83.7 3.8

4.4 4.85.6

6.06.5

7.3 7.3 7.3

Index povečanja ukupne trgovine poljoprivrednim proizvodima u periodu 2000-2008

Prosečan godišnji rast uvoza i izvoza u 12 NZČ

Iskustvo svih zemalja novih članica EU je da se trgovina poljoprivrednim proizvodima povećava u oba pravca, kako posle liberalizacije a naročito po ulasku u EU

Ogromno unapredjnje trgovine

Potpune promene u nivou trgovine

112%109%

119%89%

114%129%

101%117%

89%96%

218%113%

120%116%

102%125%

104%100%

World

1285%1139%

290%354%

278%503%

1000%168%

1660%70%

250%1311%

309%138%

385%33%

1546%458%

Serbia

ApplesApricots

BarleyCabbages

GrapesMaize

PeachesPeppers

Plums and sloesPotatoes

SoybeansSunflower seed

TomatoesWheat

Cattle meatPig meat

Sheep meatMilk

452%457%

304%484%

262%396%413%

249%339%

245%287%

390%522%

461%645%

626%144%

364%

NMS

Uporedba: prosek 1998-2002 i prosek 2006-2010

Konkurentnost kvalitetom

Cenovna konkurentost

Promene u navikama potrošača

Konkurentnost kvalitetom

Cenovna konkurentost

Promene u navikama potrošača

Ove promene navika potrošača zahtevaju potpuno drugačiju organizaciju tržišnog lanca

Promene načina prodaje

• Local food (UK)• Locallz grown (USA)• Typical food (Italy)• Regional food (Switzerland,

France, Spain, Italy, Germany, Austria..)

• Home made (Scandinavian concept)

• On farm ... Ograničavanje kokurencije u nabavci na uštrb više cene, sigurnosti plasmana i upravljanjem neprodate robe

.... supermarket veletržnica zelena pijaca prodaja od kuće .....

Veletržnica je je jedan od servisa koji mogu značajno ubrzati razvoj

3

Postojeća beogradska kvantaška pijaca nije uspela da ima značajnu ulogu u razvoju prodajnih tržišnih lanaca niti je uspela da obezbedi servis potrošačima.

Promet na Beogradskoj kvantaškoj pijaci je mali naročito ukoliko se uporedi sa potencijalima koji postoje i sa mogućnostima koje jedna moderna veletrnica pruža klijentima (poljoprivrednicima, trgovcima i potrošačima).

ProizvodUkupna

proizvodnja (tona)

Izvoz (tona) Udeo Uvoz

(tona) Udeo Prodaja na Bg kvantasu (tona) Udeo

PAPRIKA 151,000 4,334 2.87% 4,386 2.90% 4,300 2.85%

KROMPIR 844,000 9,615 1.14% 3,630 0.43% 10,171 1.21%

PARADAJZ DOMACI

177,000 5,365 3.03% 25,862 14.61%

4,338 2.45%

KUPUS 301,000 2,444 0.81% 7,327 2.43% 17,686 5.88%

GROŽĐE 353,315 381 0.11% 2,618 0.74% 4,648 1.32%

CRNI LUK 141,000 3,263 2.31% 29,493 20.92%

5,644 4.00%

JABUKA DOMAĆA 236,000 35,206 14.92%

197 0.08% 5,899 2.50%

LUBENICA 256,000 13,370 5.22% 4,749 1.86% 11,013 4.30%

Naročito malih proizvodjača

4

• Srbija ima veliki broj malih proizvodjača koji još nisu vertikano integrisani i koji se karakterišu kratkim tržišnim lancem koji se najčešće završava u kući ili lokalnoj pijaci

• Najveći izazov poljoprivrede Srbije je kako uključiti malog proizvodjača u moderan tržišni lanac, što nije lako – Velika konkurencija u primarnoj proizvodnji a mala u preradi– Usitnjenost gazdinstva - preko 90% gazdinstava obradjuje

manje od 10 ha tržišnoj i proizvodnoj neekonomičnosti – Većina glavnih funkcija tržišta: sakupljanje, klasiranje,

skladištenje i transport, koje su potrebne na nivou gazdinstva, se nalaze iznad finansijskih mogućnosti pojedinačnih individualnih poljoprivrednika

– Sve zahtevniji i skuplji standradi – Retaileri imaju potpuno vertiklno integrisan tržišni lanac– ...

• Iskustvo pokazuje da je najlakše kada se poljoprivrednici okupljaju oko nečega – prerade, skladišta, pijace, zadruge...

2131 - 37513751 - 68696869 - 99509950 - 1735217352 - 2166621666 - 27128

Up to 2000 tonesBuild by sate support

More then 2000 tones

ULO storageCold chambers

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

-40,000,000

-20,000,000

0

20,000,000

40,000,000

60,000,000

80,000,000

Izvoz Uvoz Balans

Nije lako ali je moguće uključiti malog proizvodjača u moderan tržišni lanac

Zašto bi beogradska veletržnica bila značajan projekat za male

proizvodjače? • Veletržnice pomažu uspostavljenju vertikalno integrisanog tržišnog lanca u kome nije potrebno da veletrgovac ili supermarket organizuje svoj proizvodni lanac nego se na jednom mestu prodaje može pronaći roba standardizovana po kvalitetu. Na taj način se uključuju mali proizvodjači u tržišni lanac

• Došlo bi do smanjenja cenovnih pikova usled povećanja skladišnog prostora i trgovine (izvoza) kroz otvaranje modernog mesta prodaje kao što je veletržnica – indirektno pomogi i oni koji nemaju svoje skladišne prostore

• Unapredjenje sistema klasifikacije i kvaliteta kao i zdravstvenog sistema bezbednosti

• …

... opštine mogu biti pasivni ili aktivni učesnik

5

Šta je trenutno uloga opštine u razvoju poljoprivrede?

Agrarna politika se definiše u Ministartvu poljoprivrede dok opštinska nadležnost u

domenu poljoprivrede praktično i ne postoji.

Opštinski i seoski predstvanici su prvi izabrani organ vlasti i kao

takvi, iako često potpuno nendležni, prvo mesto u koje ljudi dolaze da se informišu, požale...

Beograd, jul 2008

HvalaSrećan i uspešan projekat Veletržnici