Redakcja

Milan Popović Michał Błaszczyk

TRENDY EKONOMICZNE WE WSPÓLNOCIE

EUROPEJSKIEJ

Łódź 2010

Recenzent: dr Jarosław Zając

Redakcja: mgr Milan Popović mgr Michał Błaszczyk

Publikacja dofinansowana przez Prorektora ds. Studenckich Uniwersytetu Łódzkiego

Autorzy referatów:

Katarzyna Błaszkiewicz Michał Błaszczyk Maciej Dyl Grzegorz Holak śaklina Jabłońska Łukasz Janiszewski Kamila Konieczna Krzysztof Kujawski Kamil Lewandowski Michał Maciejewski Paweł Miller Monika Nowicka Karolina Patora Milan Popović Joanna Sobczak Dorota Wilczyńska Aleksandra Zarzycka

ISBN: 978-83-928174-3-7 Wszelkie prawa zastrzeŜone

Wydawca: Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech” ul. P.O.W. 3/5, 90-255 Łódź http://www.imtech.uni.lodz.pl e-mail: sknimtech@gmail.com

Projekt okładki: Michał Błaszczyk

Druk i oprawa: Drukarnia Uniwersytetu Łódzkiego ul. Lindleya 8, 90-131 Łódź tel. (42) 665-58-63 http://www.wydawnictwo.uni.lodz.pl/ e-mail: wdwul@uni.lodz.pl

Spis treści:

Wprowadzenie..............................................................................................5

ROZDZIAŁ I: TRENDY INFORMATYCZNE................... .......................7

Michał Błaszczyk: XBRL – standard wymiany, analizy i prezentacji sprawozdań gospodarczych .....................................................7 śaklina Jabłońska: Kopiowanie innowacji..............................................15 Kamil Lewandowski: Internetowe portale społecznościowe na przykładzie Hiszpanii ............................................................................23 Paweł Miller: MoŜliwości zastosowania i potencjał technologii papieru elektronicznego .............................................................................31 Joanna Sobczak: Sklepy internetowe w Polsce na tle Uni Europejskiej..39

ROZDZIAŁ II: TRENDY FINANSOWE...................... ............................47

Katarzyna Błaszkiewicz: Dostępność kredytu bankowego jako bariera rozwoju MSP w Polsce i Unii Europejskiej ...........................49 Maciej Dyl: Europejski system handlu emisjami......................................57 Krzysztof Kujawski: Trendy na europejskim rynku fuzji i przejęć .........65 Karolina Patora: Rozwój rynku kart płatniczych w krajach Unii Europejskiej .......................................................................73 Milan Popović: Przeciwdziałanie praniu pieniędzy – implementacja III Dyrektywy Unii Europejskiej w krajach członkowskich......................81

Dorota Wilczyńska: Exchange Trade Funds............................................87

ROZDZIAŁ III: TRENDY GOSPODARCZE................... .......................95

Grzegorz Holak: Outsourcing i offshoring jako narzędzia zwiększania efektywności przedsiębiorstw................................................97 Łukasz Janiszewski: Organizacje pozarządowe w dobie kryzysu .........105 Kamila Konieczna: Środki unijne na badania i rozwój..........................113 Monika Nowicka, Michał Maciejewski: Informatyzacja w administracji publicznej – zastosowania oraz technologie...................121 Aleksandra Zarzycka: Popularyzacja rozwiązań technologii informacyjno – komunikacyjnych oraz e-biznesowych w Unii Europejskiej..................................................................................129

5

Wprowadzenie

PodąŜając w ślad za postępującą integracją krajów europejskich, studenci Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego zrzeszeni w kołach naukowych, docenili rangę zjawiska jakim są innowacje wyraŜone poprzez aktualne trendy w gospodarce Unii Europejskiej. Niniejsza publikacja stanowi zbiór wybranych referatów napisanych przez uczestników konferencji Trendy Ekonomiczne we Wspólnocie Europejskiej, która odbyła się w grudniu 2009 roku. W jej skład wchodzi szesnaście prac, nawiązujących do trendów ekonomicznych w Unii Europejskiej podzielonych pod względem trendów informatycznych, finansowych oraz innowacyjnej gospodarki.

W pierwszym rozdziale przedstawiono rozwiązania informatyczne, wśród których zostały przedstawione trendy w kopiowaniu innowacji, sklepach internetowych, portalach społecznościowych, ale równieŜ opisano potencjał technologii papieru elektronicznego oraz o ujednoliconym standardzie wymiany, analizy i prezentacji sprawozdań gospodarczych.

Drugi rozdział zawiera opracowania poświęcone trendom biznesowym. Przedstawiono takie zagadnienia jak rozwój kart płatniczych, kredytów bankowych, implementację III Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w krajach członkowskich, otwarte fundusze ETF, handel emisjami oraz europejski rynek fuzji i przejęć.

6

Trzeci rozdział poświęcony jest trendom gospodarczym w szerszym ujęciu aniŜeli trendy informatyczne i finansowe. Zostały w nim opisane problemy dotyczące zwiększenia efektywności przedsiębiorstw za pomocą

outsorcingu, pozyskania środków z funduszy unijnych na badania i rozwój, organizacje pozarządowe oraz zastosowania informatyzacji w administracji publicznej. Rozdział, i jednocześnie całą publikację podsumowuje referat na temat popularyzacji rozwiązań technologii informatyczno-komunikacyjnych oraz e-biznesowych w Unii Europejskiej.

Pokładamy nadzieję, iŜ ta oto publikacja pozwoli pogłębić czytelnikowi wiedzę z zakresu trendów gospodarczych na terenie Unii Europejskiej, oraz będzie stanowiła źródło inspiracji do dalszych prac i badań w tym zakresie.

Składamy podziękowania za pomoc przy recenzowaniu niniejszej publikacji Panu dr. Jarosławi Zającowi z Katedry Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego.

mgr Michał Błaszczyk

mgr Milan Popović

ROZDZIAŁ I

TRENDY INFORMATYCZNE

9

Wymiana danych elektronicznych, sprawozdania gospodarcze, XBRL, XML, rozszerzalny język znaczników.

Michał BŁASZCZYK*

XBRL – STANDARD WYMIANY, ANALIZY I PREZENTACJI SPRAWOZDAŃ GOSPODARCZYCH

W czasach kiedy gospodarki krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej są ściśle ze sobą powiązane, niezbędna stała się ujednolicona a zarazem łatwa i elastyczna metoda sprawozdań gospodarczych. W tym celu został stworzony standard XBRL (Extensible Business Reporting Language) oparty na rozszerzalnym języku znaczników jakim jest XML.

1. ELEKTRONICZNA SPRAWOZDAWCZOŚĆ GOSPODARCZA

Mówiąc o standardzie XBRL nie sposób nie wspomnieć na początek o jego budowie i powodach, dla których wyróŜnia się wśród innych metod sprawozdawczości gospodarczej.

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, doktorant Uniwersytetu Łódzkiego.

1 XML – (ang. Extensible Markup Language), Rozszerzalny Język Znaczników. 2 HTML – (ang. HyperText Markup Language), Język znaczników hipertekstowych.

Rozszerzalny język sprawozdawczości finansowej zbudowany jest w oparciu o język XML1, który swą niezwykłość zawdzięcza wysokiej elastyczności i moŜliwości opisywania danych za pomocą dowolnych znaczników oraz przypisanych im atrybutom. Ponadto, jest to język całkowicie niezaleŜny od środowiska i platformy co pozwala na swobodną wymianę i przetwarzanie opisanych przez niego danych w róŜnych systemach. Warto wspomnieć, Ŝe jedną z interpretacji tego języka jest HTML2 powszechnie uŜywany do tworzenia stron internetowych.

10

Wracając do standardu XBRL, jego głównym celem było stworzenie takich wspólnych zasad oznakowania sprawozdań i informacji gospodarczych, które pozwoliłoby na ich automatyczne przetwarzanie i analizę.3 Sam XBRL nie tworzy nowych zasad sprawozdawczości a jedynie bazuje na istniejących normach prawnych takich jak na przykład Ustawa o rachunkowości czy chociaŜby Międzynarodowe Standardy Sprawozdaw-czości Finansowej. Ponadto, jest to standard całkowicie otwarty i darmowy, wolny od wszelkich opłat i niewymagający posiadania licencji.4

Zasada działania rozszerzalnego języka sprawozdawczości finansowej sama w sobie jest niezwykle prosta. Zamiast traktować informacje gospodarcze jako zwykły jednolity tekst, zamyka on kaŜdą porcję danych w specjalne oznakowanym w pełni identyfikowalnym znaczniku. Z pozycji uŜytkownika rozwiązanie takie moŜe wydawać się dość skomplikowane i nieczytelne, ale jest niezwykle proste do analizowania i przetwarzania przez programy komputerowe, dając w rezultacie w pełni obrobione i przyjazne dane. Na poniŜszych obrazkach przedstawiono graficznie zasady sprawozdawczości elektronicznej na zasadach niezestandaryzowanych jak i formę opartą o standard XBRL.

Rysunek 1.Wymiana informacji niezestandaryzowanych.

Źródło: http://www.xbrl.org/pl/frontend.aspx?clk=LK&

3 http://www.bsb.pl/konsulting/xbrl.html, 02.12.2009. 4 http://www.xbrl.org/WhatIsXBRL/, 02.12.2009.

val=101, 02.12.2009.

11

Rysunek 2.Wymiana informacji zestandaryzowanej.

Źródło: http://www.xbrl.org/pl/frontend.aspx?clk=LK&val=101, 02.12.2009.

Łatwo zauwaŜyć, Ŝe niezestandaryzowana metoda sprawozdawczości gospodarczej, powoduje konieczność przygotowywania dokumentów w róŜnych formatach dla róŜnych instytucji państwowych i gospodarczych. WiąŜe się to z dodatkowymi kosztami, zarówno finansowymi jak i czasowymi, niezbędnymi na dostosowanie się do stawianych przez nie wymagań. Standaryzowana wymiana danych zapewnia konieczność przygotowania danych wyłącznie w jednym formacie, który następnie moŜe z łatwością być przekształcony w dowolny inny.

Jednak największą siła XBRL tkwi w taksonomii, która jest głównym elementem odróŜniającym ten standard od innych opartych na języku XML. Taksonomie są swoistymi słownikami tematycznymi, które definiują pojęcia mogące wystąpić w danym sprawozdaniu. Dzięki takiemu rozwiązaniu XBRL pozwala na szczegółowy opis kaŜdej zdefiniowanej w nim pozycji poprzez między innymi wyszczególnienie takich własności jak charakter (monetarny, procentowy, tekstowy), wymiar czasowy czy charakter księgowy. Dzięki takiemu rozwiązaniu informacje przesyłane za pomocą rozszerzalnego języka sprawozdawczości finansowej, mogą być

12

automatycznie przetwarzane i analizowane przez systemy komputerowe bez moŜliwości wystąpienia błędów.5

NajwaŜniejszymi taksonomiami dla standardu XBLR są6 :

• COREP7 – powszechny format raportowania, zgodny z zasadami ustalonymi przez Komitet Europejskiego Nadzoru Bankowego. Zgodnie z załoŜeniami tej taksonami, banki, instytucje finansowe oraz inwestycyjne mają obowiązek składania ujednoliconych raportów na poziomie europejskim. JednakŜe organy kontroli kaŜdego z poszczególnych państw członkowskich mogą określić częstości, zakresu oraz szczegółowości raportowania.

• FINREP8 – jest uzupełnieniem taksonomii COREP i dotyczy wyłącznie sprawozdawczości finansowej.

• SBR9 – projekt, którego celem jest uproszczenie procesu raportowania do instytucji publicznych. Opiera się na załoŜeniu „single reporting” czyli zastosowaniu jednego zestandaryzowanego i kompleksowego raportu na potrzeby całej administracji. Upraszcza to w znaczący sposób komunikację między sektorem prywatnym a publicznym, redukując jednocześnie koszty. Dzięki strukturze i budowie standardu XBRL dane mogą być zabezpieczane poprzez specjalne hasła, co gwarantuje bezpieczeństwo przesyłania i odbierania danych.

• IFRS10 – standard odzwierciedlający aktualnie obowiązujące przepisy Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej.

5 http://www.xbrl-pl.org/taksonomie.html, 02.12.2009. 6 http://www.xbrl-pl.org/taksonomie/sbr-standard-business-reporting.html, 02.12.2009. 7 COREP (ang. COmmon REPorting) , taksonomia powszechnego raportowania. 8 FINREP (ang. FINancial REPorting), taksonomia raportowania finansowego. 9 SBR (ang. Standard Business Reporting) – taksonomia standardowego raportowania

biznesowego. 10 IFRS (International Financial Reporting Standard), taksonomia miedzynarodowego

standardu raportowania finansowego.

13

2. SPRAWOZDAWCZOŚĆ W UNII EUROPEJSKIEJ

Działania związane z wprowadzeniem standardu XBRL na terenie Unii Europejskiej jako głównej metody sprawozdawczości gospodarczej, zyskały powszechną akceptację Komisji Europejskiej11. Pod nadzorem najwaŜniejszych instytucji i organizacji tworzenie są kolejne taksonomie jak choćby opisywana wcześniej taksonomia COREP. Obecnie w celu pogłębienia integracji, ułatwienia komunikacji i wymiany danych w Unii Europejskiej powstaje plan opracowania jednej wspólnej taksonomii XBRL dla całej Wspólnoty podobnej do SBR, a dotyczącej raportowania do instytucji publicznych12. Z badań13 przeprowadzonych w październiku 2009 roku wśród przedsiębiorców, księgowych, pracowników administracji publicznej, oraz osób zajmujących się tworzeniem sprawozdań gospodarczych jasno wynika, Ŝe istnieje potrzeba ujednolicenia sposobu wymiany informacji. Respondentom zadano pytanie: „Czy uwaŜasz Ŝe na terenie Unii Europejskiej powinna być wprowadzona jedna taksonomia XBRL” 14. Wyniki przedstawia poniŜsza tabela.

Tabela 1. Wyniki badania respondentów

Odpowiedzi % Tylko moŜliwość

odpowiedzi TAK/NIE

Tak 43 41% 64%

Nie 24 23% 36%

Nie wiem 38 36% -

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://ec.europa.eu/internal_market/accounting/ docs/200910_accounting_review_consultation_report_en.pdf, 02.12.2009.

11 http://xbrl.cp5.win.pl/ns/komisja-europejska.html, 02.12.2009. 12 Ibidem. 13 http://ec.europa.eu/internal_market/accounting/docs/200910_accounting_review_consult

ation_report_en.pdf, 02.12.2009. 14„Should there be one XBRL taxonomy developed on the EU level?”

14

3. PODSUMOWANIE

XBRL jest pręŜnie rozwijającym się standardem dającym niezwykłe moŜliwości w sferze sprawozdawczości gospodarczej. DąŜenie instytucji do wdraŜania tego rozwiązania pozwoli na znaczne zaoszczędzenie czasu i pieniędzy, mniejsze moŜliwości popełnienia błędów i większą dokładność sprawozdawanych danych. Natomiast wprowadzenie jednej taksonomii na terenie całej Wspólnoty Europejskiej sprawi, iŜ i tak juŜ zaawansowana integracja gospodarcza pogłębi się jeszcze bardziej, otwierając nowe moŜliwości i ułatwiając znacząco komunikacje zarówno między przedsiębiorstwami jak i instytucjami publicznymi.

BIBLIOGRAFIA

http://www.bsb.pl/konsulting/xbrl.html, 02.12.2009.

http://xbrl.cp5.win.pl/ns/komisja-europejska.html, 02.12.2009.

http://www.xbrl-pl.org/taksonomie.html, 02.12.2009.

http://www.xbrl-pl.org/taksonomie/sbr-standard-business-reporting.html, 02.12.2009.

http://www.xbrl-pl.org/komisja-europejska.html, 02.12.2009.

http://ec.europa.eu/internal_market/accounting/docs/200910_accounting_review_consultation_report_en.pdf, 02.12.2009.

http://pl.wikipedia.org/wiki/XML, 02.12.2009.

http://www.bsb.pl/konsulting/xbrl.html, 02.12.2009.

XBRL – STANDARD FOR PREPARATION, ANALYSIS AND COMMUNICATION OF BUSINESS INFORMATION

At a time when economies of the countries associated in the European Union are closely linked, it has become a necessity to implement a new way of business and financial reporting standard.

XBRL is a language for the electronic communication of financial and business data which is revolutionizing reporting. It based on XML language. Instead of treating financial information as a simple block of text XBRL provides an tag for each individual item of data. This kind of information is extremely easy to read and transform by computers with gives greater efficiency and improved accuracy.

15

Innowacja, działalność innowacyjna, biznes internetowy, ranking nnowacyjności, social innowation.

śaklina JABŁOŃSKA*

KOPIOWANIE INNOWACJI

Przedmiotem pracy jest innowacyjność przedsiębiorstw, scharakteryzowana w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej. Opisana została równieŜ innowacyjność w branŜy internetowej i towarzyszące jej zjawisko „kopiowania” innowacyjnych pomysłów z za granicy.

1. DEFINICJA INNOWACYJNOŚCI

Pojęcie innowacyjności pojawiło się w latach 30. XX wieku, wprowadził je austriacki ekonomista – Joseph Schumpeter, twierdząc iŜ na rozwój gospodarczy znacznie większy wpływ od kapitału ma innowacyjność. Definiował ją jako wykorzystanie nowej metody produkcji, wprowadzenie na rynek nowego produktu, znalezienie nowego rynku zbytu dla produktów juŜ istniejących, zdobycie i rozwój nowych źródeł surowców i ich wykorzystanie oraz wprowadzenie w przedsiębiorstwie zmian organizacyjnych.15

Definicja ta przeszła przez szereg modyfikacji, aŜ do roku 1995, w którym OECD wydało przewodnik Oslo Manual zawierający metodologię badania innowacyjności stanowiącą międzynarodowy standard16. Innowacja jest tu rozumiana jako „wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do procesu, produktu17, marketingu oraz organizacji”. Według definicji podanych przez OECD innowacyjne przedsiębiorstwo, to takie, które wprowadza do procesu, produktu, marketingu bądź organizacji, rozwiązania nowe na skalę światową, jak równieŜ nowe w skali kraju, czy teŜ nawet nowe dla samego przedsiębiorstwa. Nowy wynalazek, czy teŜ rozwiązanie nie jest innowacją sam w sobie, staje się nią dopiero po wdroŜeniu do produkcji i praktycznym jego wykorzystywaniu.18

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Finansów i Bankowości „Progress”, doktorantka Uniwersytetu Łódzkiego. 15 Starczewska-Krzysztoszek M., Ranking najbardziej innowacyjnych firm w Polsce,

Kamerton Innowacyjności 2008,Warszawa, grudzień 2008, s. 4. 16 Z późniejszymi zmianami w latach 1997 i 2005. 17 Towaru lub usługi. 18 Starczewska-Krzysztoszek M.,… op. cit.

16

W y k r e s 1 . W a r toś ć in d e k s u S I I w w y b r a n y c h k r a ja c h w 2 0 0 7 r .

0

0 ,1

0 ,2

0 ,3

0 ,4

0 ,5

0 ,6

0 ,7

0 ,8

Szw

ecja

Fin

land

ia

Dan

ia

Nie

mcy

Wlk

. Bry

tani

a

Luks

embu

rg

Irla

ndia

Hol

andi

a

Aus

tria

Fra

ncja

Bel

gia

Est

onia

Cze

chy

Sło

wen

ia

Wło

chy

Cyp

r

His

zpan

ia

Mal

ta

Litw

a

Wę

gry

Gre

cja

Por

tuga

lia

Sło

wac

ja

Pol

ska

Buł

garia

Łotw

a

Rum

unia

UE

-27

Podnoszenie poziomu innowacyjności zwiększa efektywność przedsiębiorstwa i prowadzi do uzyskania przewagi konkurencyjnej.19

2. INNOWACYJNOŚĆ W POLSKIEJ GOSPODARCE NA TLE KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ

Według badań Komisji Europejskiej Polska moŜe osiągnąć średni poziom innowacyjności UE-27 za około 20 lat.20 Ustalając poziom innowacyjności krajów UE wykorzystuje się syntetyczny indeks SII21. Według sporządzonego raportu Polska zajmuje 24 miejsce z wynikiem 0,24 (wykres 1), wyprzedzając jedynie Bułgarię, Łotwę i Rumunię.22

Źródło: opracowanie własne na podstawie: European Innovation Scoreboard 2007, http://www.proinno-europe.eu, 03.12.2009.

Najlepsze wyniki spośród państw, które wraz z Polską przystąpiły do UE uzyskały: Estonia (0,37), Czechy (0,36) oraz Słowenia (0,35), jednakŜe one równieŜ osiągnęły niŜszy poziom od średniej UE-27, która kształtuje się na wysokości 0,45. 19 Porter M. E., Porter o konkurencyjności, PWE, Warszawa 2001, s. 192 cyt. za:

A. L. Platonoff, D. Małaszewicz, S. Sysko-Romańczuk, Innowacyjność polskich firm, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” 2006, nr 1 (672), s. 51.

20 Grodzka D., Zygierewicz A., Innowacyjność polskiej gospodarki, Biuro Analiz Sejmowych. Infos nr 6(30).

21 SII (Summary Innovation Index) indeks ten został opracowany w celu ustalenia innowacyjności krajów UE. Przyjmuje wartości od 0 do 1 (im wartość bliŜsza jest 1, tym poziom innowacyjności danego kraju jest wyŜszy).

22 Grodzka D., Zygierewicz A., Innowacyjność…, op.cit.

17

Na wartość indeksu SII wpływa ponad 20 wskaźników obrazujących róŜne aspekty innowacyjności, których poszczególne wartości potwierdzają dysproporcje pomiędzy Polską, a średnią UE-27. Zostało to zilustrowane w Tabeli 1.

Tabela 1. Wybrane wskaźniki słuŜące do oceny innowacyjności.

Wskaźnik Rok Polska UE-27 Nakłady krajowe brutto na B+R 2006 0,56 1,84 Liczba wynalazków zgłoszonych do ochrony do Europejskiego Urzędu Patentowego na milion mieszkańców

2004 3,66 111,96

Liczba patentów udzielonych przez Amerykański Urząd Patentowy na milion mieszkańców

2003 0,6 52,2

Udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie ogółem (w%)

2006 3,11 16,67

Liczba stałych łączy internetowych (z przepustowością co najmniej 144Kb/s) na 100 mieszkańców

2007 6,8 18,2

telekomunikacja 5 3

Wydatki na technologie informacyjno- telekomunikacyjne jako % PKB IT

2006

2,6 2,7

Odsetek mieszkańców w wieku 20-24 lat, którzy mają co najmniej średnie wykształcenie

2006 91,7 77,8

Źródło: Grodzka D., Zygierewicz A., Innowacyjność polskiej gospodarki, Biuro Analiz Sejmowych. Infos nr 6(30), 2008, na podstawie: European Innovation Scoreboard 2007.

Polska ma jedne z najniŜszych nakładów finansowych na działalność badawczo-rozwojową B+R, mierzoną udziałem wydatków na B+R w PKB (0,56%), czyli znacznie mniej niŜ średnia UE-27 (1,84%) nie wspominając juŜ o Szwecji czy Finlandii, gdzie wskaźniki te wynoszą odpowiednio 3,82% i 3,45%. Na uwagę zasługuje fakt, iŜ w Polsce w latach 1995-2001 wskaźnik ten był wyŜszy i wynosił w Polsce od 0,62% do 0,69%.23

Struktura finansowania działalności badawczo-rozwojowej w Polsce jest odwrotna niŜ w krajach Unii. Polscy przedsiębiorcy w jednej trzeciej finansują wydatki na B+R, pozostałą część wydatków pokrywają środki budŜetowe. Zgodnie z załoŜeniami Strategii Lizbońskiej dwie trzecie nakładów powinno pochodzić z sektora prywatnego.24

23 Grodzka D., Zygierewicz A., Innowacyjność polskiej gospodarki, Biuro Analiz

Sejmowych. Infos nr 6(30), 2008. 24 Ibidem.

18

Pod względem zgłoszonych wynalazków i udzielonych patentów Polska zajmuje niskie pozycje. Wskaźniki ilości młodych osób z wyŜszym wykształceniem oraz odsetek mieszkańców w wieku 20-24 lat, którzy mają co najmniej średnie wykształcenie, znacznie przewyŜsza średnią unijną. Wydatki na technologie informacyjno-telekomunikacyjne równieŜ w Polsce są wyŜsze.25

Mimo nowopowstających form wspierania innowacyjności, jej dynamiczny rozwój hamują ograniczone zasoby pojedynczych organizacji. W większości przypadków wymaga pomocy ze strony instytucji zewnętrznych. Z badań wynika, iŜ przedsiębiorstwa, które systematycznie wprowadzają innowacje, osiągnęły sukces nie tylko na polskim rynku. Stąd

słuszny wniosek, Ŝe innowacyjność powinna stać się dzisiaj główną siłą kreatywną kaŜdej organizacji.26 Pomimo istniejących barier istnieją w Polsce innowacyjne przedsiębiorstwa, które nawet w okresie osłabienia gospodar-czego wprowadzają zmiany. Zostało to zilustrowane na wykresie 2.

Wykres. 2. Odsetek Firm Innowacyjnych wdraŜających poszczególne innowacje w okresie styczeń 2007 – czerwiec 2008 (%).

88,575,7

56,367,7

11,524,3

43,732,3

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Innowacje procesowe Innowacje produktowe Innowacje marketingowe Innowacje organizacyjne

TAK NIE

Źródło: Ranking Najbardziej Innowacyjnych Firm w Polsce Kamerton Innowacyjności 2008, PKPP Lewiatan i BRE Bank

Z rankingu wynika, iŜ najwięcej firm w ostatnich latach wprowadziło zmiany dotyczące procesów produkcyjnych oraz samych produktów, zaś najmniej firm skupiło się na zmianie swojej strategii marketingowej.

25 Ibidem. 26 Pomykalski A., Zarządzanie innowacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-

Łódź 2001, s. 18.

19

Przedsiębiorstwa wdraŜające innowacje wymagają przyjaznej polityki gospodarczej ze strony państwa. Celem podstawowym powinno być motywowanie przedsiębiorstw do zwiększania nakładów na działalność badawczo-rozwojową i współpracę z sektorem B+R. Niezbędna jest równieŜ poprawa wydajności tego sektora oraz infrastruktury instytucjonalnej wspierającej transfer technologii do przedsiębiorstw.27

3. „INNOWACYJNE POMYSŁY” RODEM Z ZA GRANICY

Kopiowanie sprawdzonych pomysłów z za granicy stało się szczególnie popularne w biznesie internetowym. Jednak by klon mógł odnieść sukces musi być innowacyjny.

W historii miało miejsce wiele sporów czy taką „kopię” moŜna nazwać innowacyjnością, ale juŜ J. Schumpter innowacją nazwał działanie przedsiębiorców, którzy przetwarzają i łączą istniejące elementy na nowo. Definicja ta idealnie pasuje do współczesnej branŜy internetowej, opisując tzw. innowację społeczną (social innowations). Dlatego innowacją stają się pomysły przeniesione i zrealizowane na nowych obszarach, zmieniające Ŝycie nowym osobom i otwierające nowe rynki – czyli odnoszące sukcesy.28

Zdaniem Krzysztofa Urbanowicza gdyby nie kopiowane pomysły, polska działalności internetowa w ogóle nie byłaby innowacyjna. Internetowym zagłębiem innowacji są Stany Zjednoczone, które jako pierwsze stworzyły internetowe serwisy, dające moŜliwość ich późniejszego powielania.29

W oparciu o amerykańskie serwisy sukces odniosło wiele przedsiębiorstw na świecie zmieniając „gotowe recepty” i dopasowując je do swoich realiów.

W branŜy internetowej wszystko zaczęło się od tego jak w przysłowiowym juŜ garaŜu powstały dwie ikony nowej ery rozwoju Internetu – Web 2.0 (w której internauta z biernego uŜytkownika Internetu

27 Grodzka D., Zygierewicz A., Innowacyjność…, op.cit. 28 Fura M. Klonowanie Innowacji, w: Ranking Najbardziej Innowacyjnych Firm w Polsce Kamerton Innowacyjności 2008, s.24-26. 29 Urbanowicz K. Co znaczy innowacja w biznesie internetowym, s.25, cyt. za: Fura M.

Klonowanie….op.cit.

20

stał się jego twórcą). Były to serwisy: MySpace oraz YouTube, które błyskawicznie zyskały popularność, a ich załoŜyciele zarobili fortunę30.

Obecnie istnieje wiele ich kopii na całym świecie. W Polsce na bazie MySpace zostały utworzone serwisy Grono.net, MojaGeneracja.pl, a YouTube zainspirował twórców Wrzuta.pl, Patrz.pl czy Streemo.pl. Popularna Nasza-klasa.pl odzwierciedla pierwszy społecznościowy portal na świecie powstały juŜ w 1995r.–Classmates.com, choć wiele osób uwaŜa ją za kopie międzynarodowego Facebook’a. Portal aukcyjny Allegro dla odmiany został stworzony na bazie eBaya, który do tej pory jest w Polsce mało popularny.

W myśl teorii innowacji społecznej wszystkie te wymienione portale uwaŜane są za innowacyjne, gdyŜ kaŜdy z nich odniósł sukces w innym miejscu, dopasowując się do potrzeb innych ludzi, wpływając na ich Ŝycie i otwierając kolejny rynek.

Ciekawym przykładem jest serwis społecznościowy Koreii Południowej Cyworld.com będący klonem MySpace. Odniósł on nieporównywalny sukces, poniewaŜ 99% młodych Koreańczyków korzysta właśnie z niego, mimo iŜ MySpace jest im znany. Po prostu Cyworld trafniej dopasował się do potrzeb tamtejszej młodzieŜy i na tym polega właśnie jego innowacyjność.31

Za najbardziej innowacyjne przedsiębiorstwo się moŜna uznać Google. Stały się częścią Internetu, zmieniają oblicze sieci i zachowania uŜytkowników. 56% wyszukiwań na świecie dokonuje się za pomocą tej przeglądarki. Mówi się nawet „wpisz hasło w Google”, a przecieŜ to nie jedyna wyszukiwarka internetowa.32

Ciekawy moŜe być fakt, iŜ zagroŜeniem dla Google mogą być polscy projektanci semantycznej wyszukiwarki Hakia.com, która stać się ma tzw. wyszukiwarką inteligentną, czyli odpowiadać na zadawane pytanie, a nie jak dotychczas wyszukiwać poszczególne frazy wpisane w wyszukiwarkę. Sam

30 Fura M. Klonowanie…op.cit, s. 24-26. 31 Ibidem. 32 Ibidem.

21

pomysł jednak nie jest niczym innowacyjnym- innowacją stać się moŜe sposób w jaki będzie ona działać.33

W biznesie internetowym kopiowanie pomysłu nie jest niczym złym, a jego realizacja nie wymaga bardzo duŜych środków finansowych. Ponadto, ryzyko przedsięwzięcia zaleŜy w duŜej mierze od kreatywności oraz wyczucia rynku. Liczy się tu szybkość, nowoczesność i perfekcyjne dopasowanie do potrzeb klientów.

4. PODSUMOWANIE

Przedsiębiorstwa potrzebują zmian, by móc być konkurencyjnymi, mają jednak dwie drogi: mogą się tym zmianom poddawać lub je wywoływać. Odkładanie tego procesu w czasie działa na ich niekorzyść, w myśl zasady, Ŝe kto pierwszy ten lepszy. Dlatego warto korzystać ze wszystkich dostępnych źródeł finansowania oraz pomysłów juŜ sprawdzonych, by wyjść innowacyjności naprzeciw zamiast dać się jej zaskoczyć.

BIBLIOGRAFIA

FURA M. Klonowanie Innowacji, w: Ranking Najbardziej Innowacyjnych Firm w Polsce, Kamerton Innowacyjności 2008.

GRODZKA D., Zygierewicz A., Innowacyjność polskiej gospodarki, Biuro Analiz Sejmowych. Infos nr 6(30), 2008.

KNAP-STEFANIUK A. Innowacje a konkurencyjność przedsiębiorstw, POU.

POMYKALSKI A., Zarządzanie innowacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 2001.

PORTER M.E., Porter o konkurencyjności, PWE, Warszawa 2001.

STARCZEWSKA-KRZYSZTOSZEK M., Ranking najbardziej innowacyjnych firm w Polsce Kamerton Innowacyjności 2008,Warszawa, grudzień 2008.

URBANOWICZ K. Co znaczy innowacja w biznesie internetowym, w: Fura M. Klonowanie Innowacji, w: Ranking Najbardziej Innowacyjnych Firm w Polsce Kamerton Innowacyjności 2008.

European Innovation Scoreboard 2007, http://www.proinno-europe.eu, 03.12.2009.

Ranking Najbardziej Innowacyjnych Firm w Polsce Kamerton Innowacyjności 2008, PKPP Lewiatan i BRE Bank.

33 Ibidem.

22

INNOVATION COPYING IN THE EUROPEAN UNION

The theme of this work is innovation in business, characterized in Poland on the background of European Union countries. It also describes the innovation in the Internet industry and its associated phenomenon of "copying" innovative ideas from abroad, mainly form United States of America.

23

Portale społecznościowe, sieć społeczna, Hiszpania, efekt usieciowienia, sześć stopni oddalenia, profil uŜytkownika.

Kamil LEWANDOWSKI*

INTERNETOWE PORTALE SPOŁECZNO ŚCIOWE NA PRZYKŁADZIE HISZPANII

Praca rozwaŜa społeczne i ekonomiczne czynniki leŜące u podstaw internetowych portali społecznościowych. Omawia teorię efektu usieciowienia. W dalszej części charakteryzuje cechy portali społecznościowych i ich uŜytkowników w Hiszpanii.

1. SZEŚĆ STOPNI ODDALENIA A SIEĆ SPOŁECZNA

W 1929 węgierski pisarz Frigyes Karinthy zaproponował koncepcję „sześciu stopni oddalenia”. Twierdził, Ŝe dowolna osoba mieszkająca na Ziemi moŜe wejść w kontakt z kaŜdym innym mieszkańcem planety poprzez sieć kontaktów złoŜoną z nie więcej niŜ 5 pośredników, czyli poprzez 6 połączeń. Było to moŜliwe dzięki temu, iŜ liczba połączonych osób rośnie w tempie wykładniczym wraz z liczbą połączeń między jednostkami takiej sieci. Przez to, niewielka liczba kontaktów jest wystarczająca, aby taka sieć objęła swoim zasięgiem całą populację ludzką.

W czerwcu 2006 grupa naukowców z firmy Microsoft przestudiowała34 30 miliardów wiadomości wysłanych przez 250 milionów osób za pośrednictwem komunikatora Microsoft Live Messenger i doszła do wniosku, Ŝe węgierski pisarz prawie miał rację. JeŜeli wziąć pod uwagę środowisko Internetu, odległość pomiędzy dwiema dowolnymi osobami mieszkającymi na Ziemi wynosi zaledwie 6,6 połączeń. Tak więc, teoria ta przestała być miejską legendą, cyrkulującą w środowiskach akademickich i doczekała się naukowego potwierdzenia.

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, praca pod kierunkiem dr Konrada Szymańskiego.

34 Palazzesi A., ¿Seis grados de separación? MS dice que sí, NeoTeo.com, 06.08.2008.

24

Pomysł stworzenia bazy interakcji społecznych przy pomocy indywidualnych komputerów podłączonych elektronicznie, został po raz pierwszy opisany w wizjonerskiej ksiąŜce „The Network Nation”35 pod koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Pierwsze strony internetowe słuŜące jako portale sieci społecznych to załoŜony w 1995 roku serwis Classmates.com, umoŜliwiający znalezienie dawnych szkolnych kolegów oraz SixDegrees.com (1997), który skupia się na budowaniu relacji niebezpośrednich, czyli takich, które opisywane są przez teorię sześciu stopni oddalenia.

Głównymi typami serwisów społecznościowych są serwisy tematyczne, a od czasu oddania do uŜytku Yahoo! 360º36 równieŜ jako internetowa strategia biznesowa. Szacuje się, Ŝe obecnie istnieje ponad 200 serwisów społecznościowych wykorzystujących model sieci społecznej.37

2. WPŁYW EFEKTU USIECIOWIENIA NA ROZWÓJ PORTALI SPOŁECZNOŚCIOWYCH

Ethernet, równieŜ znany pod nazwą IEEE 802.03, jest standardem obowiązującym od końca lat osiemdziesiątych, wykorzystywanym do łączenia jednostek komputerowych zgrupowanych w sieci lokalnej LAN. Pomysłodawca tej technologii, Bob Metcalfe, znany jest równieŜ z prowadzenia nowego terminu do nomenklatury informatyczno-ekonomicznej: efektu usieciowienia38. Podstawowa koncepcja zakłada, Ŝe wartość danego dobra lub usługi zaleŜy pod ilości konsumentów, którzy dane dobro lub usługę nabyli. Konsekwencją takiego funkcjonowania dobra jest to, iŜ zakup lub uŜywanie dobra przez jednego konsumenta wpływa pośrednio na pozostałych uŜytkowników tegoŜ dobra.

Sztandarowym przykładem efektu usieciowienia jest sieć telefoniczna. Wraz z przyrostem liczby uŜytkowników, komunikacja staje się bardziej efektywna, poniewaŜ sieć zaczyna obejmować swoim zasięgiem coraz to większą liczbę uŜytkowników. Dzięki rozrostowi, starzy uŜytkownicy mogą komunikować się z większą liczbą nowych uŜytkowników, a ekspansja sieci 35 Starr R. H., Murray T., The Network Nation: Human Communication via Computer,

MIT Press Cambridge, MA, USA 1978. 36 „Yahoo! 360°” był portalem społecznościowym będącym częścią Funkcjonował od

29 marca 2005 do 13 lipca 2009. Źródło: Yahoo. http://techcrunch.com/2007/10/23/yang-decides-to-shut-down-yahoo-360%E2%80%94nobody-notices/, 05.12.2009.

37 Palazzesi A.,… op. cit. 38 ang. Network effect, źródło: http://www.ibiblio.org/pioneers/metcalfe.html, 05.12.2009.

25

przyciąga potencjalnych nowych klientów. Powstaje w ten sposób efekt samonapędzającego się mechanizmu, który wielokrotnie skutkuje zyskaniem pozycji lidera na rynku w danej dziedzinie.

W cyberprzestrzeni efekt usieciowienia wykorzystywany jest między innymi w przypadku aukcji internetowych. Dołączanie nowych uŜytkowników skutkuje zwiększeniem się podaŜy dóbr w przypadku sprzedających lub inkrementacji popytu w przypadku zwiększenia się uŜytkowników po stronie kupujących. Immanentnie zwiększa się swoboda wyboru, ceny mogą ulec zmniejszeniu, bezpieczeństwo transakcji rośnie. Innym przykładem wykorzystującym omawiany efekt jest komunikator internetowy. KaŜdorazowe zwiększenie liczby uŜytkowników kontrybuuje większą swobodą komunikacji, co implementuje większą utylitarność tego dobra, jakim jest komunikator – podobnie jak w przypadku sieci telefonicznej.

Wnioskiem płynącym z przytoczonych przykładów jest to, iŜ warunkiem koniecznym do zaistnienia dóbr opartych o efekt usieciowienia jest zebranie odpowiednio duŜej bazy uŜytkowników czyli tzw. masy krytycznej. JednakŜe masa ta nie moŜe rosnąć w nieskończoność. Wykres stosunku uŜytkowników do efektywności usługi lub dobra ma postać odwróconej litery U, t.j. po osiągnięciu pewnej masy krytycznej efektywność nadal rośnie, jednak od punktu maksymalnego, wraz z kaŜdym nowym uŜytkownikiem, utylitarność zaczyna regularnie spadać. Wytłumaczeniem takiego obrotu rzeczy są ograniczenia technologiczne związane z specyfiką danego dobra. W przypadku serwisu internetowego czy komunikatora będzie to przeciąŜenie sieci i/lub serwerów, związane z logowanie się bardzo duŜego wolumenu uŜytkowników. Wtedy to cały serwis działać będzie niestabilnie i wolno, co sprawi, Ŝe nie tylko nowi uŜytkownicy nie będą akceptowani, ale równieŜ obsługa juŜ zalogowanych będzie pozostawiała wiele do Ŝyczenia.

3. ANALIZA PORTALI SPOŁECZNOŚCIOWYCH W HISZPANII39

3.1. ZWYCZAJE UśYTKOWNIKÓW SIECI SPOŁECZNOŚCIOWYCH

Jak wynika z przeprowadzonych badań ankietowych portale społecznościowe mogą poszczycić się wysokim stopniem przywiązania swoich uŜytkowników, albowiem aŜ 84% spośród aktywnych członków społeczności odwiedza swój wybrany portal co najmniej raz w tygodniu.

39 Na podstawie IAB SPAIN RESEARCH, Estudio sobre Redes Sociales en Internet,

11.2009

26

Więcej niŜ połowa korzystających, bo 61%, codziennie loguje się do swojego ulubionego serwisu.. Wyniki te sugerują, Ŝe serwisy społecznościowe mają duŜy potencjał uzaleŜniający.

Najpopularniejszymi portalami pod względem uŜytkowników w Hiszpanii są kolejno: Facebook, YouTube, Tuenti oraz MySpace. W kategorii spontanicznego kojarzenia, najczęściej wymienianym jest Facebook oraz Teunti, a następnie Hi5, w dalszej kolejności Twitter i MySpace. JeŜeli ankietowani mieliby wykazać się znajomością bierną (sugerowaną) nazw serwisów to 97% z nich deklaruje znajomość Facebook, a 84% YouTube. Kilka procent mniej wykazuje znajomość MySpace i Tuenti (odpowiednio 79% i 78%).

AŜ 82% uŜytkowników sieci społecznościowych spędza co najmniej 1 godzinę tygodniowo na przeglądaniu serwisu Facebook. Wynik dla YouTube to około 10% mniej uŜytkowników odwiedzających ten serwis przez co najmniej 1 godzinę tygodniowo. Ciekawym jest, Ŝe spośród najpopularniejszych sieci społecznościowych najmniejszym zainte-resowaniem cieszy się serwis LinkedIn, na przeglądanie którego aŜ 96% ankietowanych poświęca mniej niŜ 1 godzinę w tygodniu.

Motywem przewodnim odwiedzania omawianych portali są powody osobiste. Na drugim miejscu znajdują się ex aequo: chęć znalezienia pomysłów na ciekawe spędzenie czasu wolnego oraz zamiar skorzystania z aplikacji i gier oferowanych przez serwis. Wśród pozostałych wymienianych powodów, jednakŜe duŜo rzadziej, są: uŜyteczność dla pracy, relacje zawodowe, chęć znalezienia partnera lub flirtu czy poszukiwanie informacji na temat towarów, które uŜytkownicy zamierzają kupić.

Najczęstszym sposobem wykorzystania portali sieci społecznych według ankietowanych jest utrzymanie kontaktu z przyjaciółmi. JednakŜe po dokonaniu podziału wyŜej wymienionej grupy na przyjaciół starych oraz aktualnych, okazuje się, Ŝe serwisy są ponad dwa razy chętniej wykorzystywane do podtrzymywania relacji z przyjaciółmi aktualnymi niŜ tymi z przeszłości. W dalszej kolejności uŜytkownicy kontaktują się z członkami rodziny, kolegami ze studiów czy pracy.

Wśród najczęściej wykonywanych czynności na portalach społecznościowych na prowadzenie wysuwa się wysyłanie wiadomości prywatnych (pomiędzy uŜytkownikami przynaleŜącymi do tego samego serwisu) – 58%, następnie udzielanie się w dyskusjach ogólnych poprzez

27

wysyłanie wiadomości o charakterze publicznym – 48% i dzielenie się zdjęciami – 44%. PrzewaŜająca większość uŜytkowników (87%) korzysta z serwisów przebywając w domu, jedynie 17% w miejscu pracy, a o połowę mniej w miejscu nauki. Wziąwszy pod uwagę rodzaj sprzętu komputerowego, z jakiego następuje połączenie, zauwaŜa się, Ŝe głównie wykorzystywanymi rodzajami komputerów są komputery typu desktop oraz komputery przenośne. Jedynie 5% uŜywa telefonów komórkowych, a o jeden procent mniej urządzeń typu Palmtop (PDA).

3.2. REKLAMA W INTERNETOWYCH SIECIACH SPOŁECZNOŚCIOWYCH

Jak wynika z przeprowadzonych badań40, reklama publikowana w internetowych sieciach społecznościowych nie naleŜy do najskuteczniej-szych. Wysoki odsetek ankietowanych (70%) nie kojarzy Ŝadnej kampanii reklamowej z sieci społecznościowej. Najlepiej zapamiętaną marką jest Coca-Cola oraz piwo Mixta. 64% uŜytkowników serwisów ma stosunek neutralny do reklam tam publikowanych, jednak jedna piąta z nich wyraŜa sprzeciw wobec prowadzenia kampanii reklamowych na tego typu portalach.

Wśród najczęściej wymienianych powód niechęci do akceptowania reklam wymieniano: odczuwanie irytacji, przeszkadzanie w wykonywaniu czynności, które miały być celem zalogowania do portalu oraz niechęć spowodowana zbyt duŜa ilością ogłoszeń reklamowych. Nie bez znaczenia były teŜ głosy, Ŝe wstawione nośniki reklam spowalniały działanie stron internetowych lub ich ładowanie, a takŜe niepotrzebnie zajmowały miejsce, które mogło być wykorzystane w bardziej przydatny dla potencjalnego uŜytkownika sposób. JednakŜe gdyby uŜytkownikom zgłaszającym niechęć do oglądania reklam zaproponowano moŜliwość ich likwidacji w zamian za opłatę, jedynie co dwudziesty z nich byłby skłonny ponieść dodatkowe koszty, aby zapewnić sobie komfort korzystania z serwisu.

3.3. PROFIL UśYTKOWNIKÓW ONLINE SIECI SPOŁECZNOŚCIOWYCH

W ostatnim roku ponad trzy czwarte uŜytkowników sieci społecznościowych dokonało zakupów w celach osobistych za pośrednictwem Internetu. Kwoty wydawane w przedziałach 0-100 €, 100-300 € i 300 – 1000 € rozkładają się równomiernie ze względu na liczbę kupujących, jednakŜe dominującą grupą jest ta spośród uŜytkowników, która wydaje najmniej. Nie dziwi zatem fakt, Ŝe jedynie co dwudziesty spośród ankietowanych jest gotów wydać na zakupach internetowych więcej niŜ

40 Ibidem.

28

1000 €. Najczęściej kupowanymi tą drogą produktami są bilety kolejowe, lotnicze i morskie oraz pakiety wakacyjne. Na drugim miejscu plasują się towary związane z informatyką i elektroniką. Na dalszym miejscu uŜytkownicy serwisów są skłonni kupować ubrania, buty oraz pobyty w hotelach. Rzadko kupowane są natomiast meble oraz produkty dla dzieci i niemowląt.

W Hiszpanii 4 z 5 uŜytkowników portali społecznościowych jako podstawowego komunikatora internetowego uŜywa Windows Live Messenger. Na dalszym, nieporównywalnie bardziej odległym, miejscu plasują się Yahoo! Messenger i Google Talk, zawłaszczając odpowiednio 14% i 12% udziałów w rynku.

Wśród najczęściej uŜywanych przez uŜytkowników usług oferowanych przez sieć Internet są wyszukiwarki internetowe. Ponad cztery piąte ankietowanych deklaruje, Ŝe uŜywa ich codziennie. Połowa mniej codziennie czyta gazety w formie cyfrowej, a w dalszej kolejności znajdują się takie aktywności jak przeglądanie forów internetowych i blogów. Jedynie co dziesiąty członek społeczności odwiedza portale przeznaczone dla konsumentów czy teŜ bierze pod uwagę informacje zawarte na oficjalnych stronach producentów lub marek produktów.

Podzielono preferencje uŜytkowników co do pozostałych mediów komunikacji na trzy kategorie pod względem: rozrywki, uŜyteczności i sympatii. W kaŜdej z tych kategorii prym wiedzie telewizja. Za najbardziej rozrywkowe media uznano poza nią: fora oraz blogi. Pod względem uŜyteczności, na prowadzenie wysunęły się, ex aequo z telewizją, cyfrowa prasa, a następnie fora. Podobne przedstawia się sytuacja, gdy ocenie podlegały media ze względu na sympatię, jaką darzyły doń uŜytkownicy. Ciekawym wnioskiem wyłaniającym się z analizy danych jest fakt, iŜ w kaŜdej kategorii najmniejszą popularnością zyskały takie media jak: radio i prasa tradycyjna (papierowa). Za zapewniające najbardziej aktualne źródła informacji uŜytkownicy portali społecznościowych uznali prasę cyfrową, a najmniej prasę tradycyjną. Taki sam wybór został dokonany, gdy zapytano o medium najbardziej interesujące i wiarygodne. JednakŜe, jeŜeli chodzi o robienie zakupów największą liczba uŜytkowników konsultuje się z forami internetowymi, a najmniejsze powaŜanie w tej materii ma dla nich radio.

3.4. ZALETY I WADY PORTALI SPOŁECZNOŚCIOWYCH

Jako największą zaletę portali społecznościowych wymienia się moŜliwość pozostania w kontakcie ze znajomymi i członkami rodziny. Do pozostałych pozytywnych stron istnienia sieci społecznościowych ich uŜytkownicy zaliczyli moŜliwość poznawania nowych ludzi, dzielenie się

29

kontentem (komentarzami, zdjęciami, ciekawymi linkami), umoŜliwienie szybkiej komunikacji z innymi uŜytkownikami oraz odnalezienie starych przyjaciół i dawno nie widzianych członków rodziny oraz nawiązanie kontaktu z mieszkańcami odległych miejsc, rozsianych na całym świecie.

JednakŜe, za cenę powyŜszych zalet ponad 1/3 uŜytkowników uwaŜa brak lub niski poziom prywatności i intymności. Niewielka liczba członków społeczności (od 6% do 8%) wymienia inne wady serwisów takie jak: fałszywe profile lub przekłamania na nich, obecność uŜytkowników złośliwych i nieszanujących innych, niemoralne lub nielegalne uŜycie upublicznionych danych oraz publikowanie reklam.

3.5. PORÓWNANIE LIDERÓW WSRÓD PORTALI SPOŁECZNOŚCIOWYCH

Dla połowy wszystkich ankietowanych Facebook był portalem z wyboru, a prawie ¼ wybrała Tuenti. W dalszej kolejności serwisem preferowanym był YouTube (14%) i MySpace (3%).

Facebook został scharakteryzowany jako miejsce, gdzie moŜna zawrzeć największą liczbę nowych znajomości i jako portal najczęściej uŜywany i najlepiej znany. Wskazywano równieŜ Facebook jako portal najbardziej kompletny i darzono go największym zaufaniem. Podkreślano takŜe unikalność jego atmosfery.

Z kolei ankietowani docenili Tuenti za liczbę uŜytkowników i oferowane moŜliwości zawarcia nowych znajomości. Nie bez echa pozostała opinia o prostocie uŜytkowania i popularności wśród internautów. RównieŜ Tuenti zyskał miano miejsca o wyjątkowej atmosferze.

Zgoła inne argumenty przemawiające za wyborem padały w przypadku portalu YouTube. Prawie połowa uŜytkowników wybrała go dzięki zawartości plików wideo i muzycznych. Uznano go za serwis w duŜym stopniu kompletny, dający odwiedzającym duŜą dozę rozrywki i posiadający zróŜnicowany i interesujący kontent. Znikoma grupa uŜytkowników doceniła natomiast design portalu, moŜliwość zdobycia nowych kontaktów czy łatwość uŜytkowania (1% poparcia dla wymienionych argumentów). Nie jest wielkim zaskoczeniem, Ŝe jako serwis najbardziej nadający się do dzielenia się plikami wideo i zdjęciami wskazano właśnie YouTube, podczas gdy najwięcej pomysłów na spędzenie wolnego czasu pochodziło z Facebook. Te dwa wymienione wyŜej portale uznano za najbardziej rozrywkowe, z ponad dwukrotną przewagą tego ostatniego w tej kategorii.

JeŜeli wziąć pod uwagę wiek uŜytkowników, to w Hiszpanii wśród młodzieŜy najpopularniejszy jest Tuenti (46%) oraz Facebook (32%). Jak moŜna się domyślić, ze względu na specyfikę, znikomą popularnością w tej

30

grupie wiekowej cieszy się LinkedIn (mniej niŜ 1%). W kategorii portalu związanego z szeroko pojętą modą, dominującym portalem jest Facebook z 54% poparcia, za nim plasuje się Tuenti (27%), natomiast pomijalne znaczenie ma w tej kwestii LinkedIn (mniej niŜ 1%).

4. PODSUMOWANIE

W swojej publikacji autor podjął się próby nakreślenia aktualnej sytuacji internetowych portali społecznościowych na rynku hiszpańskim. Stworzony został ogólny profil statystycznego uŜytkownika portalu społecznościowego i podane zostały jego pozostałe aktywności dotyczące korzystania z Internetu. Wymienione zostały równieŜ cechy najpopularniejszych portali i argumenty przemawiające za ich wyborem. W artykule pojawił się równieŜ zarys socjologicznych i ekonomicznych podstaw istnienia sieci społecznych, które to zapoczątkowały powstanie internetowych portali społecznościowych.

BIBLIOGRAFIA

DOLIGALSKI T., Relacje z klientami z wykorzystaniem Internetu w świetle migracji wartości, (red.) Dobiegała-Korona B: Migracje klientów a wartość przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2009.

STARR R. H., MURRAY T., The Network Nation: Human Communication via Computer, MIT Press Cambridge, MA, USA 1978.

http://www.ibiblio.org/pioneers/metcalfe.html, 05.12.2009.

http://www.lnds.net/2008/01/bob_metcalfe_es_uno_de.html, 05.12.2009.

http://www.neoteo.com/seis-grados-de-separacion-ms-dice-que-si-5390.neo, 06.12.2009.

http://www.slideshare.net/IAB_Spain/informe-sobre-redes-sociales-en-espaa, 05.12.2009.

http://techcrunch.com/2007/10/23/yang-decides-to-shut-down-yahoo-360%E2%80%94nobo dy-notices/, 05.12.2009.

INTERNET SOCIAL NETWORK SERVICES IN SPAIN

The paper deals with social and economic factors underlying the Internet Social Network Services. It discusses the theory of the network effect. Further, it characterises the main features of the services and their users in Spain.

31

Papier elektroniczny, e-papier, wyświetlacz dwustabilny, e-czytnik, e-book, elektroniczna etykieta cenowa.

Paweł MILLER*

MOśLIWO ŚCI ZASTOSOWANIA I POTENCJAŁ TECHNOLOGII PAPIERU ELEKTRONICZNEGO

Niniejszy artykuł opisuje technologię papieru elektronicznego, która mimo swojego młodego wieku, znalazła zastosowanie w wielu innowacyjnych urządzeniach, bijących rekordy sprzedaŜy na światowych rynkach. W pracy przedstawiona jest krótka historia e-papieru, jego wady i zalety oraz przykłady wykorzystania. Opisane są takŜe fakty ekonomiczne dotyczące e-papieru w kontekście europejskich producentów wytwarza-jących oraz wykorzystujących tą technologię.

1. WSTĘP

1.1. DEFINICJA PAPIERU ELEKTRONICZNEGO

Papier elektroniczny41, e-papier42 jest to technologia, pozwalająca na wielokrotne zapisywanie i wymazywanie informacji na materiale, który właściwościami przypominać ma tradycyjną kartkę papieru. Papier elektroniczny z załoŜenia powinien być elastyczny, cienki, lekki oraz powinien, podobnie do zwykłego papieru, odbijać światło, umoŜliwiając odczytanie zawartych na nim informacji. Dodatkowym wymaganiem, jakie stawia się papierowi elektronicznemu jest niskie zuŜycie energii.

Istnieją inne znaczenia43 sformułowania „papier elektroniczny”. Przemysł wydawniczy mianem e-papieru określa często elektroniczne wydania czasopism, bądź ksiąŜek. TakŜe firma Adobe, potentat na rynku producentów oprogramowania uŜytkowego, zapoŜyczyła terminu e-papier dla nazwania jednego ze swoich produktów (Adobe ePaper Solutions44). W niniejszej pracy określenie „papier elektroniczny” odnosić się będzie do wspomnianej na początku technologii. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, praca pod kierunkiem dr Konrada Szymańskiego.

41 http://www.economicexpert.com/a/Electronic:paper.html, 05.12.2009. 42 ang. electronic paper, e-paper. 43 http://www.azom.com/Details.asp?ArticleID=4944#4, 05.12.2009. 44 http://www.adobe.com/uk/epaper/features/overview/, 05.12.2009.

32

1.2. HISTORIA

Od czasów Gutenberga, technika druku nie zmieniła się znacząco. Mimo ciągłego procesu ulepszania maszyn drukujących, zasada jest wciąŜ ta sama: na kartkę papieru w sposób fizyczny nanoszony jest barwnik, który na trwałe pozostaje jej integralną częścią. Metoda ta, mimo iŜ powszechnie stosowana, jest kosztowna i moŜna uznać ją za nieekologiczną. Naturalnym stał się więc fakt poszukiwania lepszej metody utrwalania, przechowywania i wyświetlania informacji.

W latach 70-tych ubiegłego stulecia45 Nick Sheridon z Xerox's Palo Alto Research Center Gyricon opracował technologię nazwaną „elektronicznym papierem”. Urządzenie to skonstruowane było z mikrosko-pijnych kulek magnetycznych, pokrytych z jednej strony białą, a z drugiej czarną farbą. Kulki wprasowane były pomiędzy dwie cienkie folie, z których jedna była w stanie przewodzić prąd. Po powierzchni urządzenia pisało się specjalnym rysikiem wytwarzającym pole elektryczne, które obracało kulki czarną stroną do góry. Stronę czyściło się przez przyłoŜenie silnego pola elektrycznego do całego ekranu.46

Od tamtego czasu powstało wiele modyfikacji opisanej technologii, opracowano takŜe kilka innych. Jedną z nich jest technologia E-Ink. Zamiast kulek, mamy tu do czynienia z mikrokapsułkami zawierającymi dodatnio naładowaną białą cząsteczkę oraz ujemnie naładowaną czarną cząsteczkę. Nad i pod kapsułkami umiejscowione są siatki elektrod, które poprzez odpowiednią polaryzację pola elektrycznego wpływają na umiejscowienie pigmentu w kapsułkach. Technologia ta znalazła zastosowanie w wielu urządzeniach, produkowanych obecnie na skalę masową.

2. ZALETY I WADY ELEKTRONICZNEGO PAPIERU

Podstawową zaletą e-papieru jest moŜliwość wielokrotnego wyświetlania i wymazywania informacji. Spoglądając na problem od strony wyświetlaczy, nie jest to Ŝadna innowacyjna funkcjonalność, bowiem inne technologie od dawna posiadają taką funkcjonalność. E-papier posiada jednak pewne właściwości, które odróŜniają go od innych wyświetlaczy.

Przede wszystkim e-papier jest wyświetlaczem dwustabilnym47 (ang. bistable display). Oznacza to, Ŝe po odłączeniu źródła prądu to, co 45 http://www.eread.pl/newsdesk_info.php?newsPath=3&newsdesk_id=2, 05.12.2009. 46 Ibidem. 47 http://www.cknow.com/cms/ckinfo/bistable-display---a-stable-display-when-power-is-

off.html, 05.12.2009.

33

zostało wyświetlone na e-papierze, pozostaje na nim w niezmienionej formie. E-papier zuŜywa zatem energię tylko na zmianę treści, natomiast nie na samo jej wyświetlanie. Jest to sytuacja jak najbardziej poŜądana, bowiem większość czasu pracy kaŜdego wyświetlacza stanowi statyczne wyświetlanie zawartości, natomiast jej zmiana trwa ułamki sekund.

E-papier, w przeciwieństwie do powszechnie stosowanych w dzisiejszych czasach wyświetlaczy LCD48, nie potrzebuje dodatkowego źródła podświetlenia. Podobnie do tradycyjnego papieru doskonale odbija promienie światła zewnętrznego. Dodatkowo e-papier, niezaleŜnie od kąta patrzenia, charakteryzuje się takim samym, wysokim kontrastem. Cechy te sprawiają, Ŝe wyświetlacz oparty o technologię e-papieru ma korzystniejszy wpływ na wzrok niŜ tradycyjne wyświetlacze. E-papier pozwala na wielogodzinne czytanie, bez efektu zmęczenia oczu.

MoŜliwość uŜycia elastycznych tworzyw sztucznych do zewnętrznej osłony wyświetlacza sprawia, Ŝe e-papier moŜe być wyginany, lub nawet rolowany. Fakt ten otwiera wiele moŜliwości przed producentami urządzeń mobilnych (np. montaŜ o wiele większych, zwijanych wyświetlaczy).49

Niestety elektroniczny papier ma teŜ swoje słabe strony. Jedną z nich jest fakt, Ŝe powszechnie stosowane wyświetlacze bazujące na technologii e-papieru są monochromatyczne. Charakteryzują się one skalą szarości od kilku do kilkunastu odcieni, co wystarczy do poprawnego wyświetlania tekstu, jednak bardziej zaawansowana grafika nie wyglądałaby najlepiej.

Następną wadą jest dosyć słaby czas odświeŜania ekranu podczas zmiany zawartości. Wprawdzie zajmuje to nie więcej niŜ ułamki sekund (szybciej niŜ przewrócenie kartki w ksiąŜce), jednak nie jest wystarczająco szybkie do wyświetlania filmów, czy animacji.

3. WYKORZYSTANIE TECHNOLOGII E-PAPIERU

3.1. E-CZYTNIKI

Najbardziej popularnym przeznaczeniem e-papieru jest wykorzystanie go w urządzeniach zwanych e-czytnikami lub czytnikami e-booków. E-czytnik jest urządzeniem przenośnym o niewielkich gabarytach, słuŜącym do wyświetlania ksiąŜek, czasopism lub dokumentów zapisanych w formie elektronicznej w jego pamięci. E-czytniki wymiarami przypominają kartkę

48 ang. Liquid Crystal Display – wyświetlacz ciekłokrystaliczny. 49 http://www.cknow.com/… op cit.

34

papieru, natomiast ich grubość nie przekracza kilkunastu milimetrów. WyposaŜone są w duŜy ekran o wysokim kontraście i nieograniczonym kącie widzenia. 50

Funkcjonalności, jakie posiadają e-czytniki nieznacznie róŜnią się w zaleŜności od modelu oraz producenta51. KaŜdy czytnik, z załoŜenia, pozwala na przeglądanie zapisanych w pamięci plików tekstowych. Często czytniki oferują moŜliwość korzystania z elektronicznych zakładek, nawigowania za pomocą hiperłączy pomiędzy rozdziałami, czy teŜ wyszukiwania fragmentów tekstu na podstawie słów kluczowych. Niekiedy istnieje moŜliwość wykonywania odręcznych notatek, czy zapisywania własnego tekstu w nowych dokumentach. Czytniki poza moŜliwością wyświetlania ksiąŜek oferują moŜliwość bezprzewodowego pobrania ich ze stron internetowych księgarni. Niektóre e-czytniki pozwalają takŜe na przeglądanie prasy codziennej, która równieŜ pobierana jest do pamięci urządzenia z Internetu.

Lekkość oraz niewielkie gabaryty pozwalają na łatwe przenoszenie urządzenia. Wbudowana pamięć umoŜliwia przechowywanie całej podręcznej biblioteki. Zastosowana technologia papieru elektronicznego nie męczy oczu, przez co moŜemy korzystać z urządzenia przez wiele godzin. Zainstalowane akumulatory pozwalają natomiast na korzystanie z urządzenia przez wiele dni bez ładowania (czas pracy urządzenia po jednokrotnym naładowaniu liczy się w tysiącach zmian stron).

3.2. ELEKTRONICZNE ETYKIETY CENOWE

Innym rodzajem urządzenia, w jakim stosuje się technologię e-papieru jest elektroniczna etykieta cenowa52, czyli elektroniczna wersja etykiety przytwierdzonej do półki sklepowej, informującej o cenie znajdującego się na niej towaru. Wszystkie etykiety łączą się bezprzewodowo z komputerem centralnym, w którym dokonuje się zmiany wyświetlanych przez nie treści.

Wprawdzie istnieją konkurencyjne technologie, które od wielu lat sprawdzają się w tego rodzaju urządzeniach (m.in. wyświetlacze LCD), jednak charakteryzują się one gorszymi parametrami zarówno pod względem czytelności, jak równieŜ oszczędności energii. Nieograniczony kąt widzenia, wysoki kontrast oraz pobór energii tylko do zmiany zawartości etykiety, czyni e-papier technologią stworzoną do tego rodzaju urządzeń.

50 http://webhosting.pl/Elektroniczny.papier.hitem.roku.2009, 05.12.2009. 51 Ibidem. 52 ang. Electronic Shelf Label, ESL.

35

WdroŜenie systemu elektronicznych etykiet cenowych zapewnia korzyści zarówno dla sprzedawców jak i klientów. Przeciętny supermarket wymienia tygodniowo setki, jeŜeli nie tysiące etykiet cenowych53. WiąŜe się to nie tylko z kosztami, jakie ponosi się na papier i wydruk, ale takŜe z kosztami pracy. Elektroniczne etykiety pozwalają na natychmiastową korektę cen. Sprzedawca moŜe zatem pozwolić sobie na szybką reakcję na zmianę cen konkurencji, czy teŜ na okresowe promocje (np. na towary szybko psujące się, na 2 godziny przed zamknięciem sklepu). System nie pozwala takŜe na jakiekolwiek pomyłki w wyświetlaniu cen na półkach, bowiem wszystkie ceny znajdują się w centralnym komputerze.

3.3. URZĄDZENIA MOBILNE

Papier elektroniczny nadaje się takŜe do stosowania w małych urządzeniach elektronicznych, takich jak zegarki, kalkulatory, czy nawet telefony komórkowe. Wszystkie te urządzenia zasilane są akumulatorami, dlatego bardzo poŜądane jest wykorzystanie technologii energooszczędnych. Jedynym ograniczeniem jest mało zaawansowana grafika, jaką moŜna wyświetlać na e-papierze.

Jednym z urządzeń mobilnych, w którym zdecydowano się na wykorzystanie technologii e-papieru jest Motorola Motofone F354. Telefon ten naleŜy do produktów low-endowych55, skierowany jest do osób o mniejszych wymaganiach technicznych. Motorola F3 posiada podstawowe funkcje, pozwala na dzwonienie i wysyłanie krótkich wiadomości tekstowych. Zastosowany ekran, wykonany w technologii E-Ink, charakteryzuje się duŜą czcionką oraz wysokim kontrastem.

3.4. PLAKATY, TABLICE INFORMACYJNE

Upowszechnienie i ciągłe ulepszanie w przyszłości technologii papieru elektronicznego pozwoli na rozszerzenie spektrum moŜliwości wykorzystania jej w praktyce. Przykładem mogą tu być róŜnego rodzaju tablice informacyjne w urzędach i instytucjach, rozkłady jazdy na dworcach, tablice odlotów na lotniskach, tabliczki kierunkowe, szyldy przedsiębiorstw itp.

Ciekawym zastosowaniem technologii e papieru byłoby wykorzystanie jej do produkcji plakatów reklamowych, czy nawet billboardów. E-papier musiałby jednak stoczyć wojnę z coraz chętniej stosowanymi w dzisiejszych

53 http://www.networkworld.com/news/2006/092506-demo-w5-networks.html, 05.12.2009. 54 http://pclab.pl/news23499.html, 05.12.2009. 55 ang. low-end – rynek produktów charakteryzujących się niską ceną.

36

czasach billboardami LED56. Przewagą e-papieru jest właściwość nieemitowania światła (panele LED ustawione przy jezdni, pogarszają widoczność i bezpieczeństwo na drodze), natomiast niewątpliwą wadą, czarno-biały charakter wyświetlanych treści.

4. ASPEKTY EKONOMICZNE

Obecnie rynek związany z technologią e-papieru jest jednym z najpręŜniej rozwijających się rynków produktów cyfrowych i elektroniki konsumenckiej57. Jak wskazują niezaleŜne badania58, rynek ten, warty w 2008 roku 70 milionów dolarów, w ciągu czterech lat ma szansę stać się rynkiem wielomiliardowym. Na rozwoju rynku e-papieru skorzystają takŜe inne rynki, m.in. wciąŜ rozwijający się rynek e-booków wart 35 milionów dolarów w 2008 roku59. Wyznacznikiem sukcesu e-papieru niech będzie fakt, Ŝe pierwsze, pionierskie e-czytniki pobiły pod względem wyników sprzedaŜy osiągnięcia pierwszego iPoda.

4.1. EUROPEJSCY PRODUCENCI TECHNOLOGII

Na tak dobrze rozwijającym się rynku nie moŜe zabraknąć europejskich producentów. Europa posiada silną pozycję w tym segmencie, zarówno pod względem prac badawczo – rozwojowych60, jak teŜ posiadania praw własności intelektualnej61. Liderami są: Polymer Vision, Philips oraz Liquavista (wszystkie z Holandii), Plastic Logic (Wielka Brytania i Niemcy), NTERA (Irlandia).62 Europejscy producenci mają równieŜ duŜą siłę przebicia w dostarczaniu materiałów i półfabrykatów słuŜących do wytwarzania e-papieru. Do największych naleŜą tutaj: BASF (Niemcy), wraz z przyłączonym w kwietniu szwajcarskim CIBA Speciality, a takŜe Saint-Gobain Glass (Francja).63

Mimo silnej pozycji w tym segmencie na świecie, Unia Europejska musi zmierzyć się z silną konkurencją m.in. z USA i Japonii. To właśnie Stany Zjednoczone posiadają prawa własności do kluczowej technologii

56 ang. light-emitting diode – dioda elektroluminescencyjna. 57 http://www.techshow.pl/?p=26#more-26, 05.12.2009. 58 Ibidem. 59 Ibidem. 60 ang. research and development, R&D. 61 ang. intelectual property rights, IPR. 62 Blackman C., Forge S., OLEDs and E-paper Disruptive potential for the European

display industry, JRC Scientific and Technical Reports, Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg 2009, s. 80.

63 Ibidem.

37

E-Ink, która bardzo często wykorzystywana jest przez producentów sprzętu elektronicznego. Jednak posiadanie własnych technologii oraz moŜliwość podpisywania umów o wymianie licencji64 powinno pomóc producentom europejskim w pokonywaniu barier i zwiększeniu konkurencyjności.

4.2. EUROPEJSCY PRODUCENCI URZĄDZEŃ

TakŜe na rynku urządzeń wykorzystujących e-papier, Europa zajmuje dosyć waŜną pozycję. Wśród producentów e-czytników moŜna wymienić dwa liczące się na świecie przedsiębiorstwa: holenderski iRex Technologies oraz wspomniany wcześniej Plastic Logic. Poza promowaniem swoich sztandarowych produktów (Digital Reader oraz iLiad), iRex rozpoczął podbój Stanów Zjednoczonych. Zachęcony sukcesem czytnika Amazon Kindle oferowanego przez księgarnię amazon.com, holenderski producent podpisał umowę z inną wielką internetową księgarnią, Barnes&Noble. Plastic Logic prowadzi natomiast powaŜną kampanię reklamową urządzenia QUE proReader, skierowanego do profesjonalnych klientów biznesowych, które ma zagościć na rynku 7 stycznia 2010 roku. Warto tutaj wspomnieć o pierwszym polskim e-czytniku – eClicto Grupy Kolporter, którego premiera rynkowa miała miejsce 10 grudnia 2009 roku. Istnieje takŜe kilku producentów elektronicznych etykiet cenowych, m.in. szwedzki Pricer.

5. PODSUMOWANIE

KaŜda nowa technologia przed wypuszczeniem jej na masowe rynki potrzebuje czasu na dopracowanie szczegółów i wprowadzenie ulepszeń. Przy obecnym tempie postępu technologicznego, ten czas jest jednak ograniczony, poniewaŜ niepotrzebne przeciąganie go wiąŜe się z ryzykiem zajęcia niszy przez inną, konkurencyjną technologię. Dlatego teŜ w przypadku technologii wytwarzania wyświetlaczy istnieje trend wypuszczania ich na rynek nie w fazie perfekcji, lecz wtedy, gdy są „wystarczająco dobre”, by sprostać wymaganiom stawianym im przez klienta masowego.65 MoŜna śmiało stwierdzić, Ŝe technologia elektronicznego papieru osiągnęła juŜ ten poziom i na stałe zagościła w urządzeniach, które rozpoczęły podbój światowych rynków.

64 ang. cross-licensing. 65 http://www.azom.com/Details.asp?ArticleID=4944, 05.12.2009.

38

BIBLIOGRAFIA

BLACKMAN C., FORGE S., OLEDs and E-paper Disruptive potential for the European display industry, JRC Scientific and Technical Reports, Office for Official Publications of the European Communities, Luxemburg 2009, s.80.

http://pclab.pl/news23499.html, 05.12.2009.

http://webhosting.pl/Elektroniczny.papier.hitem.roku.2009, 05.12.2009.

http://www.adobe.com/uk/epaper/features/overview/, 05.12.2009.

http://www.azom.com/Details.asp?ArticleID=4944, 05.12.2009.

http://www.cknow.com/cms/ckinfo/bistable-display---a-stable-display-when-power-is-off.html, 05.12.2009.

http://www.economicexpert.com/a/Electronic:paper.html, 05.12.2009.

http://www.eread.pl/newsdesk_info.php?newsPath=3&newsdesk_id=2, 05.12.2009.

http://www.networkworld.com/news/2006/092506-demo-w5-networks.html, 05.12.2009.

http://www.techshow.pl/?p=26#more-26, 05.12.2009.

APPLICATION POSSIBILITIES AND THE POTENTIAL OF THE TECHNOLOGY OF ELECTRONIC PAPER

This article describes the technology of electronic paper, that despite the fact of immaturity, applied in many innovative, world selling record-breaking devices. The paper presents a short history of the technology, it’s weak and strong points, and the examples of usage. It includes as well some economical background, with emphasis on european producers developing and using the technology.

39

Handel elektroniczny, sklepy internetowe, B2C (Business to Consumer).

Joanna SOBCZAK*

SKLEPY INTERNETOWE W POLSCE NA TLE UNI EUROPEJSKIEJ

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie tendencji rozwoju sklepów internetowych na polskim rynku w odniesieniu do sytuacji panującej w Unii Europejskiej. Na podstawie analizy badań przeprowadzonych przez Poznański Instytut Logistyki i Magazynowania oraz raportów Komisji Europejskiej, dokonane zostało porównanie popytu na towary i usługi oferowane przez sklepy internetowe w Polsce oraz w krajach Unii Europejskiej. Ponadto zaprezentowane zostały formy dokonywania płatności oferowane klientom polskich sklepów internetowych.

1. WPROWADZENIE

Postęp technologiczny przyniósł za sobą zmiany, dzięki czemu obserwujemy coraz większy wzrost znaczenia handlu elektronicznego zarówno w Polsce jak i w Unii Europejskiej. Zdecydowany wpływ na powyŜszą tendencję ma upowszechnianie się dostępu do Internetu. Podmioty sektora e-commerce z roku na rok osiągają coraz wyŜsze obroty. Wraz ze wzrostem popularności sektora e-commerce zyskują na znaczeniu sklepy internetowe stając się coraz waŜniejszym kanałem sprzedaŜy towarów i usług.

2. HANDEL ELEKTORNICZNY

Handel elektroniczny w najprostszej formie definiowany jest jako zawieranie dowolnej transakcji za pośrednictwem Internetu. JednakŜe sformułowanie to odnosi się do o wiele szerszego obszaru, bowiem Światowa Organizacja Handlu66 handel elektroniczny definiuje67 jako produkcję, * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Finansów i Bankowości ”Progress”, praca pod kierunkiem dr Cecylii śurak-Owczarek. 66 World Trade Organization (WTO) - międzynarodowa organizacja utworzona w 1994 roku

w Marrakeszu (Maroko), w myśl postanowienia dokumentu końcowego tzw. Rundy Urugwajskiej Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (GATT). WTO rozpoczęła działalność 1995 z siedzibą w Genewie. Źródło: http://portalwiedzy.onet.pl/71004 ,,,,genewa,haslo.html, 02.12.2009.

40

reklamę, sprzedaŜ oraz dystrybucję produktów i usług za pomocą sieci teleinformatycznych jak równieŜ elektronicznych środków przekazu takich jak: telefony stacjonarne lub komórkowe, faks, Internet, telewizję.

Ze względu na fakt, iŜ e-commerce odnosi się do szerokiego obszaru tematycznego zwrócimy szczególną uwagę na rynek B2C, na którym panują tzw. relacje Business to Consumer. Warto nadmienić, iŜ jest to rynek detaliczny charakteryzujący się występowaniem relacji pomiędzy podmiotem gospodarczym oferującym towary bądź usługi a uŜytkownikiem końcowym (konsumentem). Relacje te są relacjami biznesowymi, w których inicjatorem transakcji jest podmiot gospodarczy, wychodzący z ofertą do klienta indywidualnego.

3. SKLEPY INTERNETOWE

Sklep internetowy to witryna umoŜliwiająca dokonanie zamówienia produktów lub usługi przez Internet. Ta forma sprzedaŜy zyskuje na popularności ze względu na wygodę oraz stosunkowo niskie ceny towarów spowodowane niŜszymi niŜ w przypadku tradycyjnego kanału dystrybucji kosztami sprzedaŜy.

Sklepy internetowe powinny w sposób przejrzysty i logiczny projektować swoje strony WWW. Ponadto powinny one umieszczać na nich swoje dane teleadresowe, informacje na temat polityki prywatności oraz certyfikatów bezpieczeństwa. KaŜdy w pełni profesjonalny e-sklep na stronie WWW powinien posiadać informacje dotyczące kosztów, terminów dostawy oraz form płatności.68

3.1. POPULARNOŚĆ ZAKUPÓW W SKLEPACH INTERNETOWYCH W UNII EUROPEJSKIEJ

W latach 2004 i 2008 nastąpił znaczny wzrost liczby osób69 dokonujących zakupów za pośrednictwem Internetu wśród obywateli Unii Europejskiej z 22% do 34%. Wielkości te dla celów porównawczych odnoszą się do liczby obywateli Unii Europejskiej, w skład której wchodziło

67 http://ec.europa.eu/consumers/strategy/docs/com_staff_wp2009_en.pdf, 02.12.2009. 68 Praca zbiorcza pod redakcją Papińska-Kacperek J., Społeczeństwo informacyjne, PWN,

Warszawa 2008, s. 437. 69 Indywidualnie nabywcy dokonujący zakupów dóbr i usług na własny uŜytek, nie zaś

w celach zarobkowych.

41

25 państw członkowskich. W 2008 roku po wstąpieniu do UE Bułgarii i Rumunii, 32% ogólnej liczby obywateli 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej dokonywało zakupów za pośrednictwem Internetu. Zostało to przedstawione na wykresie 1.

Wykres 1. Udział osób kupujących przez Internet w krajach UE w 2008 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie Raportu dotyczącego międzynarodowego handlu elektronicznego w UE przygotowanego przez Komisję Europejską http://ec.europa.eu/consumers/strategy/docs/com_staff_wp2009_en.pdf, 02.12.2009, s. 22.

Z powyŜszego wykresu wynika, iŜ sklepy internetowe najbardziej popularne są w Danii, Wielkiej Brytanii oraz w Holandii, ponad 55% obywateli tych krajów dokonuje zakupów przez Internet. Wielkość ta dla wszystkich obywateli 27 państw członkowskich Unii Europejskiej wynosi 32%. Polska w rankingu znajduje się na 16 pozycji. W porównaniu do lidera, którym jest Dania (59% obywateli korzysta z e-sklepów) zaledwie 18% obywateli robi zakupy za pośrednictwem sieci. Pomimo to Polska pozostaje jednym z dynamiczniej rozwijających się państw w tej dziedzinie.70

3.2. WADY I ZALETY SKLEPÓW INTERNETOWYCH

Osoby dokonujące zakupów przy pomocy Internetu cenią sklepy internetowe m.in. ze względu na wygodę, poniewaŜ dzięki tej formie zakupu mogę one kupować produkty lub usługi o dowolnej porze oraz z dowolnego miejsca. Ponadto, ceny oferowanych przez te sklepy produktów i usług mogą często być niŜsze niŜ w przypadku tradycyjnych sklepów. Równie waŜna jest moŜliwość porównania cen wielu dostawców, a moŜliwość taka istnieje

70 http://ec.europa.eu/consumers/strategy/docs/com_staff_wp2009_en.pdf, 02.12.2009.

42

między innymi dzięki tzw. „porównywarkom cenowym”. Kolejną istotną zaletą jest większa szansa na zakup towarów trudno dostępnych, gdyŜ za pośrednictwem Internetu jednocześnie mamy dostęp do duŜej ilości sklepów.

Pomimo wielu zalet sklepy internetowe mają równieŜ wady. Między innymi są uwaŜane za mniej wiarygodne niŜ sklepy tradycyjne, co jest spowodowane nie moŜliwością zweryfikowania zamówionego towaru z jego stanem faktycznym.

3.3. WARTOŚĆ ZAKUPÓW DOKONYWANYCH W POLSCE

Rozwój technologii informatycznych a co za tym idzie wzrost liczby osób korzystających z Internetu przekłada się na wartość sprzedaŜy sklepów internetowych. Z serii raportów Elektroniczna gospodarka w Polsce71 opracowanych przez ILiM72 wynika, Ŝe co czwarty internauta dokonuje zakupów w sieci. Szacuje się, Ŝe wartość sprzedaŜy w roku 2006 wynosiła 2,72 mld zł, w 2007 wzrosła do poziomu 4,52 mld zł, czyli 166% w stosunku do roku 2006. W roku 2008 wartość ta osiągnęła 4,49 mld zł. Ten jednoprocentowy spadek w stosunku do roku poprzedniego został spowodowany spowolnieniem koniunktury gospodarczej, nie zaś spadkiem zainteresowania internautów zakupami dokonywanymi w sieci. NaleŜy pamiętać, Ŝe powyŜsze wartości nie uwzględniają wartości zakupów dokonywanych za pośrednictwem serwisów aukcyjnych.

3.4. STRUKTURA ASORTYMENTOWA POLSKICH SKLEPÓW INTERNETOWYCH

Polskie sklepy internetowe w swojej ofercie w 2008 roku posiadały trzy główne kategorie asortymentu73: produkty rzeczywiste, usługi oraz produkty elektroniczne. Produkty rzeczywiste, oferowane były przez 91% sklepów internetowych, 8% sklepów miało w swojej ofercie usługi. Natomiast produkty elektroniczne oferował zaledwie 1% sklepów. Zostało to przedstawione na wykresie 2.

71 Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M., Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport

2008, Biblioteka Logistyka, Poznań 2009, Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M., Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport

2007, Biblioteka Logistyka, Poznań 2008. 72 Instytut Logistyki i Magazynowania - Jednostka Badawczo-Rozwojowa znajdująca się

w Poznaniu, załoŜona w 1967 roku. Por: http://www.ilim.poznan.pl. 73 Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M., op. cit. 2009.

43

Wykres 2. Struktura asortymentowa w 2008 roku w polskich sklepach internetowych

8% 1%

91%produkty rzeczywiste

produkty elektroniczne

usługi

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Praca zbiorcza pod redakcją KRASKA M., Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport 2008, Biblioteka Logistyka, Poznań 2009, s.143.

Z roku na rok zainteresowanie polskich konsumentów asortymentem oferowanym przez sklepy internetowe ulega zmianom, widać to dokładniej porównując strukturę popytu w roku 2006 ze strukturą w roku 2008, przedstawioną na wykresie 3. Z analizy danych dotyczących lat 2006-2008 wynika, Ŝe najczęściej kupowanym asortymentem była odzieŜ i obuwie, które w 2008 roku stały się liderem wśród innych produktów. W roku 2006 popyt na ten asortyment zgłaszany był przez 33,4% internautów, zaś w 2008 wartość ta wzrosła do poziomu 44,6%.

Wykres 3. Struktura popytu na asortyment oferowany przez polskie sklepy internetowe w latach 2006-2008

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

2006 2007 2008

SPRZĘTELEKTRONICZNY

ODZIEś I OBUWIE

SPRZĘTKOMPUTEROWY

PODRÓśE

GOSPODARSTWODOMOWE

KSIĄśKI I MATERIAŁYDO NAUKI

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Praca zbiorcza pod redakcją KRASKA M., Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport 2008, Biblioteka Logistyczna, Poznań 2009, s. 63.

44

W drugiej kolejności internauci wybierali artykuły z kategorii gospodarstwo domowe (meble, pojazdy, artykuły AGD, narzędzia, zabawki i biŜuterię). Ilość internautów zgłaszających zapotrzebowanie na te dobra w 2006 roku w porównaniu z rokiem 2006 wrosła z 21,70 % do 34,1 %. Dalej w kolejności znajdował się asortyment z kategorii ksiąŜki i materiały do nauki, nastąpił jednak spadek zainteresowania kupna dóbr z tej kategorii, z 37,90% w 2006 do 30,30% w roku 2008. Innymi popularnymi kategoriami oferowanego przez sklepy internetowe asortymentu były sprzęt elektroniczny (spadek z 24,7% w roku 2006 do 23,3% w roku 2008) oraz sprzęt komputerowy (wzrost z 14,0% w roku 2006 do 15,1% w roku 2008). Natomiast najmniejszy udział w strukturze asortymentowej zanotował w badanym okresie popyt na podróŜe, w 2006 roku wynosił 1%, 10% w 2007 oraz 9,10% w 2008. Inne, nieomawiane kategorie nie przekraczały wartości 6,5%. 74

Struktura popytu polskich konsumentów na produkty i usługi oferowane przez sklepy internetowe nie odbiegała znacząco od popytu zgłaszanego przez obywateli Unii Europejskiej ,co zostało przedstawione na wykresie 4.Ogromną róŜnicę widać jedynie w przypadku usług związanych z podróŜowaniem, gdyŜ zaledwie 9% Polaków zgłasza zapotrzebowanie na tego typu asortyment w przeciwieństwie do mieszkańców Unii Europejskiej, wśród których 42% osób jest tą usługą zainteresowanych.

Wykres 4. Struktura popytu w Unii Europejskiej i Polsce w 2008 roku.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

PL UE

SPRZĘTELEKTRONICZNY

ODZIEś I OBUWIE

SPRZĘTKOMPUTEROWY

PODRÓśE

GOSPODARSTWODOMOWE

KSIĄśKI I MATERIAŁYDO NAUKI

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M., Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport 2008, Biblioteka Logistyka, Poznań 2009 oraz Raportu dotyczącego międzynarodowego handlu elektronicznego w UE przygotowanego przez Komisję Europejską.

74 Ibidem.

45

3.5. FORMY PŁATNOŚCI OFEROWANE PRZEZ SKLEPY INTERNETOWE

Sklepy internetowe oferują wiele moŜliwości dokonywania zapłaty za produkty i usługi. Najczęściej oferowaną przez e-sklepy formę płatności stanowi przelew na konto sprzedawcy, stosuje je blisko 95% sklepów internetowych. Często oferowaną formą płatności jest płatność przy odbiorze, jednakŜe w tym przypadku zauwaŜamy tendencję spadkową. W 2006 roku powyŜsza płatność była moŜliwa w przypadku 79% sklepów, w 2007 roku formę tę oferowało 93% e-sklepów. W 2008 roku w porównaniu z rokiem poprzedzającym, liczba sklepów umoŜliwiających płatność przy odbiorze spadła o 4 punkty procentowe. W 2008 roku klienci mogli płacić za nabywane produkty przy uŜyciu kart płatniczych w 44% sklepów. Odnotowuje się tendencję wzrostową popularności tej formy płatności, poniewaŜ w 2006 i 2007 roku oferowało ją zaledwie 35% sklepów. Najpopularniejsze formy płatności w wymienionych latach zostały przedstawione na wykresie 5.

Wykres 5. Najpopularniejsze formy płatności w Polsce

79%93%

89%

82%94%95%

35%36%

44%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

płatno ść przyodbiorze

przelew

karta płatnicza

2006 2007 2008

Źródło: opracowanie własne na postawie: Raportów Elektroniczna gospodarka w Polsce opracowanych przez ILiM.

Inne moŜliwości dokonywania płatności to: mPay75, płatność za pomocą wiadomości SMS, sprzedaŜ ratalna oraz przekazy pocztowe. Wzrost popularności oferowania klientom moŜliwości dokonania płatności przelewem oraz kartą płatniczą, spowodowany jest wygodą i dogodnymi warunkami oferowanymi podmiotom sektora e-commerce przez banki. 75 Usługa płatności telefonem komórkowym, charakteryzuje się tym Ŝe środki na pokrycie

płatności pobierane są z konta elektronicznej portmonetki mPay lub bezpośrednio z konta bankowego uŜytkownika.

46

4. ZAKOŃCZENIE

Rozwój sektora e-commerce wskazuje na dalszy dynamiczny rozwój sektora handlu elektronicznego typu B2C. Tendencja ta spowodowana jest wzrostem umiejętności internetowych społeczeństwa oraz rozpowsze-chnianiem się dostępu do sieci Internetowej. ZauwaŜalny jest zanik bariery, którą jest brak dostępu do komputerów i Internetu, daje to szanse sklepom internetowym w zdobywaniu nowych klientów. JednakŜe naleŜy pamiętać, Ŝe e-commerce nie opiera się tylko na relacjach typu Business to Consumer, odnosi się bowiem do wielu innych rodzajów relacji m.in.: Consumer to Consumer (najczęściej występującym przykładem relacji C2C są aukcje internetowe), Business to Business, Consumer to Business oraz wielu innych powiązań między podmiotami gospodarki elektronicznej.

BIBLIOGRAFIA

Praca zbiorcza pod redakcją PAPIŃSKA-KACPEREK J., Społeczeństwo informacyjne, PWN, Warszawa 2008.

Praca zbiorcza pod redakcją KRASKA M., Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport 2008, Biblioteka Logistyka, Poznań 2009.

Praca zbiorcza pod redakcją KRASKA M., Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport 2007, Biblioteka Logistyka, Poznań 2008.

GREGOR B., STAWISZYŃSKI M., e-Commerce, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz - Łódź 2002.

OLSZAK C. M., ZIEMBA E., Strategie i modele gospodarki elektronicznej, PWM, Warszawa 2007.

OWCZAREK K., śURAK-OWCZAREK C., Bezpieczeństwo informacji w handlu elektronicznym, Informacja w zintegrowanej Europie, (red) Borowiecki R., Kwieciński M., Difin, Warszawa, 2006, s. 116-133.

Raport dotyczący międzynarodowego handlu elektronicznego w UE przygotowanego przez Komisję Europejską http://ec.europa.eu/consumers/strategy/docs/com_staff_wp2009_en.pdf, 02.12.2009.

POLISH INTERNET SHOPS AGAINST TRENDS IN EUROPEAN UNION

The aim of this paper is to present the expansion of Polish internet shops in the relation to trends in European Union. Based on the researches made by Poznań’s Institute of Logistics and Warehousing, author have drawn a comparison between demand for products and services offered by Polish e-shops and e-shops in European Union. In the paper also have been presented advantages and disadvantages of e-shops.

ROZDZIAŁ II

TRENDY FINANSOWE

49

MSP, kredyt bankowy, dostępność finansowania, konkurencyjność, bariera rozwoju.

Katarzyna BŁASZKIEWICZ*

DOSTĘPNOŚĆ KREDYTU BANKOWEGO JAKO BARIERA ROZWOJU MSP W POLSCE I UNII EUROPEJSKIEJ

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) stanowią zdecydowaną większość firm w całej Unii Europejskiej oraz stanowią podstawę gospodarki. Aby mogły bez przeszkód się rozwijać, niezbędne jest odpowiednie finansowanie, którego najwaŜniejszym źródłem jest kredyt bankowy. Małe i średnie przedsiębiorstwa mają jednak utrudniony dostęp do kredytu w porównaniu z duŜymi firmami. Problem ten stanowi jedną z głównych barier dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw zarówno w Polsce, jak i w Unii Euro-pejskiej. W obliczu kryzysu finansowego, sytuacja MSP wymaga szczególnej uwagi, jak równieŜ właściwego podejścia ze strony banków. Konsekwencją braku dostępności do kredytu, moŜe być znaczne spowolnienie wzrostu gospodarczego w długim okresie.

1. ZNACZENIE MSP W GOSPODARCE POLSKI I UNII EUROPEJSKIEJ

Do sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce zalicza się mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa. Zgodnie z obowiązującą w Unii Europejskiej klasyfikacją, są to firmy zatrudniające do 250 osób, których obroty nie przekraczają 50 milionów euro, lub suma aktywów bilansu 43 milionów euro76. W literaturze często podkreśla się rolę MSP jako koła napędowego gospodarki, gdyŜ mimo niewielkich rozmiarów, zasięgu działania i wpływu na otoczenie, dzięki ogromnej liczbie mają duŜy wpływ na jej kształt77. Na 20 milionów aktywnych przedsiębiorstw w UE-27 w roku 2006, zdecydowaną większość (99,8%) stanowiły MSP. W Unii Europejskiej w okresie 2004-2006 wskaźniki takie, jak liczba zatrudnionych czy wartość dodana wzrosły, zarówno dla MSP, jak i duŜych firm, jednak w sektorze

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Finansów i Bankowości „Progress”, praca pod kierunkiem prof. dr hab. BoŜeny Mikołajczyk.

76 Swoboda działalności gospodarczej, art.104-106, Dz.U.2007.155.1095. 77 PARP, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach

2007–2008, 2009, s. 7

50

MSP wzrost był w kaŜdym przypadku większy. Szczególnie widać to na przykładzie wartości dodanej, której przyrost w sektorze niefinansowym wyniósł 11,6% (2006 do 2004), do czego w dwóch trzecich przyczyniły się MSP, przewyŜszając duŜe firmy. W roku 2007 MSP wytworzyły niemal 50% polskiego PKB78.

2. FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW

2.1. ZNACZENIE FINANSOWANIA DLA ROZWOJU FIRMY

Czynniki istotne dla rozwoju kaŜdej firmy to sprawność zarządzania oraz decyzje co do przyszłego rozwoju. Do realizacji planu rozwoju, najczęściej niezbędne jest uzyskanie finansowania bieŜącej działalności oraz inwestycji. Posługiwanie się kredytem bankowym w warunkach rozwiniętej gospodarki rynkowej to z jednej strony konieczność, a z drugiej zaś normalna praktyka funkcjonowania kaŜdego przedsiębiorstwa79. Bez odpowiedniej ilości kapitału nie jest moŜliwy rozwój, a nawet utrzymanie się przedsiębiorstwa na rynku, stąd waŜnym czynnikiem konkurencyjności MSP jest dostęp do finansowania, w tym bankowego80.

Bardzo dobra ogólna sytuacja gospodarcza w latach 2006–2007, sprzyjała łagodzeniu polityki kredytowej banków wobec przedsiębiorstw. Na koniec 2007 roku, kryteria udzielania kredytów dla MSP były najbardziej liberalne od lat. Skutkiem tego był wzrost zobowiązań krótko- i długoterminowych w całym sektorze: w porównaniu do roku 2004, odpowiednio o 53% i 95%. Mimo to aŜ 60% polskich MSP deklarowało, Ŝe zadłuŜenie ich nie dotyczy. Oznacza to, Ŝe polskie MSP korzystają w bardzo małym zakresie z dźwigni finansowej81. W Unii Europejskiej zaledwie 10% mikro i 6% małych i średnich firm deklaruje brak zadłuŜenia82.

2.2. KREDYT BANKOWY – PODSTAWOWE ŹRÓDŁO ZEWNĘTRZNEGO FINANSOWANIA MSP

Jak wynika z corocznych badań PARP oraz PKPP Lewiatan, preferencje polskich MSP co do kolejności źródeł finansowania działalności nie zmieniają się, waha się jedynie odsetek firm korzystających

78 PARP, op.cit, s. 25. 79 Skowronek-Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa - źródła finansowania,

C. H. Beck, Warszawa 2007, s. 75. 80 Latoszek E. (red.), Finansowanie MSP w Polsce ze środków…, Warszawa 2008, s. 25. 81 PKPP Lewiatan, Konkurencyjność sektora MSP 2008, s. 18. 82 ECB, Survey on access to…, s. 10.

51

z poszczególnych źródeł. PoniŜsza tabela przedstawia sposób finansowania inwestycji przez MSP w Polsce w latach 2005, 2006 oraz 2007.

Tabela 1. Sposób finansowania inwestycji przez MSP w Polsce (2005-2007).

Odsetek MSP korzystających ze źródła (w %) Źródła finansowania inwestycji 2005 2006 2007

Środki własne (w tym zysk zatrzymany) 69,1 73,1 72,6 Kredyt bankowy 16,6 12,7 17,4

Leasing 10,5 9,0 6,9 Fundusze unijne 1,4 1,9 1,9

Inne 2,4 3,3 1,2

Źródło: M. Starczewska-Krzysztoszek, Konkurencyjność sektora małych i średnich przedsiębiorstw 2008 – prezentacja, PKPP Lewiatan, Warszawa 2008, s. 16.

Badania wskazują83, Ŝe podstawowym źródłem finansowania działalności bieŜącej, jak i inwestycyjnej MSP w Polsce są środki własne. W dalszej kolejności wykorzystywane są środki zewnętrzne, a mianowicie kredyt bankowy, leasing i środki publiczne. Inne formy zadłuŜenia, jak faktoring czy forfaiting, stanowią źródło finansowania w małej skali.

Źródła finansowania zewnętrznego mają w Unii Europejskiej podobną hierarchię. Najpowszechniejszy jest kredyt bankowy (w I poł. 2009 korzystało zeń 32% MSP), dalej kredyty obrotowe, w rachunku bieŜącym i karty kredytowe (30%), leasing i factoring (27%), oraz kredyt kupiecki (15%). Tak jak w Polsce, środki bankowe wykorzystywane są na inwestycje i kapitał obrotowy. Biorąc pod uwagę przyszły wzrost, okazuje się, Ŝe kredyty bankowe nie tylko są najbardziej wykorzystywanym źródłem, ale i preferowanym na przyszłość przez 70% MSP84.

2.3. KRYTERIA WYBORU ŹRÓDŁA FINANSOWANIA

Konserwatyzm MSP w wyborze źródła finansowania wynika z kilku czynników. Autorzy raportu PARP uzasadniają go za pomocą teorii hierarchii źródeł finansowania, stworzoną przez S. C. Myersa. Mówi ona, Ŝe przedsiębiorstwa wybierają źródła finansowania według określonej kolejności: priorytet mają środki wewnętrzne, dopiero w przypadku ich braku sięga się po środki zewnętrzne, gdzie z kolei decyduje kryterium jak najmniejszego uzaleŜnienia od kredytodawcy. Przywiązanie do środków

83 PARP, op.cit, s. 80. 84 ECB, Survey on the access to finance…, wrzesień 2009, s. 20.

52

własnych wynika z awersji do ryzyka. Kapitał obcy oznacza wzrost ryzyka, a ewentualne problemy ze spłatą długu oznaczają moŜliwość utraty firmy, w wypadku MSP toŜsamą z utratą miejsca pracy i dochodu85.

3. PROBLEMY DOSTĘPNOŚCI KREDYTU BANKOWEGO

3.1. PRZYCZYNY BRAKU DOSTĘPNOŚCI KREDYTU BANKOWEGO

Przytoczone badania wskazują na kredyt jako podstawowe zewnętrzne źródło finansowania działalności bieŜącej i inwestycyjnej MSP. Mimo to w literaturze często podkreśla się trudności we współpracy MSP z bankami, w tym przede wszystkim ograniczony dostęp do kredytów dla firm z tego sektora. Z badań EBC wynika, iŜ w strefie euro do najbardziej istotnych problemów w działalności w ogóle zalicza się: pozyskanie klientów (27% firm), dostęp do finansowania 17% i konkurencję 14%86. Bariery w korzy-staniu z kredytów bankowych wynikają z przyczyn leŜących zarówno po stronie banków, jak i MSP. Polskie MSP najczęściej jako bariery wskazują87:

• wysokość wymaganych zabezpieczeń: 24,6% MSP,

• MSP często nie dysponują aktywami o wysokiej wartości, które mogłyby stanowić zabezpieczenie,

• wysokość oprocentowania kredytów: 22,4% MSP,

• przedsiębiorstwa dąŜą do minimalizowania kosztów działalności, zaś koszty kredytów (prowizji i opłat, odsetek) są zbyt wysokie,

• niechęć banków do udzielania kredytów MSP, wynikającą z wyŜszego ryzyka: 20,4% MSP.

Postawa banków w Polsce wobec MSP nie sprzyja stabilizacji działalności tych podmiotów. Ich polityka jest raczej ostroŜnościowa, choć w szczytowej fazie cyklu koniunkturalnego, kryteria udzielania kredytów uległy znacznej liberalizacji. Niska jest równieŜ elastyczność procedur, rozumiana jako szybkość pozyskania kredytu, wielkość dostępnych środków, czas spłaty, łatwość zmniejszania i zwiększania wartości zadłuŜenia, moŜliwość renegocjacji terminu spłaty. Ponadto banki stosują wiele ograniczeń wobec początkujących MSP. Z reguły najmniejsze firmy są

85 PKPP Lewiatan, op.cit, s. 15. 86 ECB, Survey on the access…, s. 9. 87 W badaniu MSP z 2007 r., przeprowadzonym na rzecz PKPP Lewiatan.

53

gorzej traktowane. Wspomniana bariera kosztowa jest silna, MSP zmuszone są do korzystania z droŜszej niŜ duŜe przedsiębiorstwa oferty kredytowej88. Większe ryzyko kredytowe banki rekompensują wyŜszymi marŜami.

3.2. KRYZYS FINANSOWY A DOSTĘPNOŚĆ FINANSOWANIA

Ogólnie przyjmuje się, iŜ cykl koniunkturalny ma znaczący wpływ na finansowanie MSP środkami bankowymi. Podczas ekspansji, i/lub gdy stopy procentowe i koszt kapitału jest niski, banki przyjmują inne kryteria udzielania kredytu i inaczej postrzegają ryzyko kredytowe niŜ w okresach stagnacji i spadku koniunktury.

Skala obecnego kryzysu ma negatywny wpływ na dostęp MSP do finansowania bankowego, gdyŜ są one szczególnie wraŜliwe z uwagi na ich uzaleŜnienie od kredytu bankowego i ograniczony dostęp do rynków finansowych89. “Trudności takie mogą dotknąć nie tylko słabych firm, ale teŜ dobrych firm, które staną w obliczu ograniczenia lub całkowitej niedostępności kredytu. (…) Sytuacja taka nie tylko pogorszy stan samych firm, ale odbije się na przyszłych inwestycjach w UE i zrównowaŜonym rozwoju. MSP są nader istotne dla całej gospodarki Europy i poprawa ich sytuacji finansowej przyniesie korzyść równieŜ dla duŜych firm, stymulując wzrost gospodarczy w długim okresie”90.

3.3. KONSEKWENCJE DLA MSP

Badanie przeprowadzone przez EBC91 w pierwszej połowie 2009 roku wśród MSP strefy euro zwraca uwagę na kilka ciekawych faktów:

• Niemal połowa respondentów w badaniu podała, Ŝe ich potrzeba finansowania kredytem jest niezmieniona. JednakŜe aŜ 11% netto92 uznało, Ŝe potrzeby wzrosły.

• Tylko 28% MSP w UE wnioskowało o kredyt. Powodem nieubiegania się o finansowanie, było posiadanie wystarczających kapitałów własnych (37%). Inną przyczyną były małe moŜliwości inwestycyjne (aŜ 28%

88 Szelągowska A., op.cit. 89 EIM, First Section of the Annual Report on EU SMEs, s. 34-35. 90 Komisja Europejska, Temporary framework for state aid measures to support access to

finance in the current financial and economic crisis, listopad 2008. 91 Survey on the access to finance of small and medium-sized enterprises in the euro area,

wrzesień 2009, s. 12. 92 Procent netto obliczany jest jako róŜnica między odpowiedziami „wzrost” i „spadek”.

54

firm). Warto zauwaŜyć, Ŝe aŜ 45% MSP nie zaciągało kredytu podczas ostatnich 2 lat.

• Dostępność finansowania: 33% netto z MSP, które ubiegały się o poŜyczkę, zauwaŜyło spadek dostępności kredytu. Problem taki miało aŜ 38% mikrofirm (rysunek 1).

• Czynniki zmian w dostępności to ogólna sytuacja gospodarcza (pogorszenie zauwaŜa 63% MSP) oraz specyfika firmy (42%). 25% MSP uznało, Ŝe banki mniej chętnie udzielają wsparcia finansowego.

• Rezultaty wnioskowania o kredyt prowadzą do konkluzji, Ŝe im większa firma tym lepsza dostępność kredytu: pełną kwotę przyznano 53% mikrofirm, ale juz 62% małych i 69% średnich. Ponadto 17% firm otrzymało część kwoty wnioskowanej.

• Warunki kredytowania uległy zaostrzeniu: zdaniem 33% netto podwyŜszeniu uległy prowizje i opłaty, wzrost wymaganych zabezpieczeń dotyczy 32% firm, a zaostrzenie innych warunków (klauzule, obowiązek informowania) równieŜ 32% netto.

• Przewidywania na dalsze 6 miesięcy nie są zbyt optymistyczne: 16% MSP oczekuje spadku dostępności, 57% niezmienności, zaledwie 12% spodziewa się poprawy.

Rysunek 1. Dostępność kredytu bankowego w MSP strefy euro w I poł. 2009.

10%

40%43%

5%2%

poprawa

bez zmian

pogorszenie

nie korzystam

nie mam zdania

Źrodło: opracowanie własne na podstawie ECB Survey on the access to finance of small and medium-sized enterprises in the euro area, wrzesień 2009, s. 12.

55

4. WNIOSKI

W całej Unii Europejskiej dostęp małych i średnich przedsiębiorstw do kredytu bankowego jest znacznie słabszy niŜ w przypadku duŜych firm. W Polsce, odsetek firm korzystających z tego źródła finansowania jest niŜszy niŜ w strefie euro. Barierę stanowią takie czynniki, jak koszt odsetkowy i pozaodsetkowy, zbyt niska elastyczność warunków spłaty, Ŝądanie przez banki wysokich zabezpieczeń. Istnieje konieczność dalszego dopasowania do siebie banków i MSP w celu przezwycięŜenia istniejących problemów i stworzenia na przyszłość bardziej dogodnych warunków do współpracy. Sprzyjać temu moŜe wzrost presji konkurencyjnej ze strony innych podmiotów oferujących korzystniejsze warunki finansowania

Trudnodostępny kredyt hamuje nakłady inwestycyjne, co przekłada się na spadek popytu, produkcji, sprzedaŜy. Przy złych warunkach kredytowania małe i średnie przedsiębiorstwa nie mogą akumulować środków pienięŜnych na przyszłe inwestycje, bo muszą przeznaczać je na bieŜące wydatki, co opóźnia rozwój. PoniewaŜ MSP nie mają wielu alternatywnych źródeł jak duŜe firmy, wobec wzrostu kosztów działalności ograniczają lub zawieszają działalność. W efekcie nie uczestniczą w kreowaniu długookresowego wzrostu gospodarczego. W związku z tym naleŜałoby zwiększyć skalę finansowania kredytem, aby pobudzić przedsiębiorczość i innowacje. Państwo powinno ułatwiać takie działania, gdyŜ stabilizują one gospodarkę. Środkiem do tego celu są róŜnego rodzaju fundusze poręczeń i gwarancji dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Jednocześnie warto pamiętać, Ŝe istnieją źródła adresowane głównie do małych i średnich przedsiębiorstw, takie jak poręczenia, środki unijne, fundusze poŜyczkowe. Dzięki ich odpowiedniemu wykorzystaniu MSP mogą znacznie poprawić znacznej swoją pozycję rynkową, rozwinąć się i wypracować przewagę konkurencyjną.

BIBLIOGRAFIA

EBC, Survey on the access to finance of small and medium-sized enterprises in the euro area. September 2009, http://www.ecb.int/ecb/html/index.en.html, 28.11.2009.

EIM Business & Policy Research (na zlecenie Komisji Europejskiej), Annual Report on EU Small and Medium-sized Enterprises.

EUROSTAT, SMEs were the main drivers of economic growth between 2004 and 2006, Statistics in focus, 71/2009, http://publications.europa.eu, 29.11.2009.

56

EUROSTAT, Enterprises by size class -overview of SMEs in the EU, Statistics in focus, 31/2008, http://publications.europa.eu, 29.11.2009.

EUROSTAT, European business facts and figures, Statistical books, 2009 http://ec.europa.eu/eurostat, 21.11.2009.

GALLUP INSTITUTE, Eurobarometer Observatory of European SMEs. Analytical report, May 2007.

KOMISJA EUROPEJSKA, Temporary framework for state aid measures to support access to finance in the current financial and economic crisis, listopad 2008.

LATOSZEK E. (red.), Finansowanie MSP w Polsce ze środków finansowych UE jako czynnik wpływający na konkurencyjność przedsiębiorstw, SGH, Warszawa 2008.

MIKOŁAJCZYK B., Infrastruktura finansowa MSP w krajach UE, Difin 1997.

MINISTERSTWO GOSPODARKI, Trendy rozwojowe sektora MSP w ocenie przedsiębiorców w pierwszej połowie 2009 roku, numer 2/2009,Warszawa, październik 2009.

PARP, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007–2008, Warszawa 2009.

PKPP LEWIATAN, Konkurencyjność sektora MSP 2008-materialy konferencyjne, http://www.pkpplewiatan.pl, 29.11.2009.

PRUCHNICKA- GRABIAS I., SZELĄGOWSKA A., BERA A., Finansowanie działalności gospodarczej w Polsce. Wybrane aspekty, CeDeWu, Warszawa 2006.

SKOWRONEK-MIELCZAREK A., Małe i średnie przedsiębiorstwa- źródła finansowania, C.H.Beck, Warszawa 2007.

STARCZEWSKA-KRZYSZTOSZEK M., Konkurencyjność sektora MSP 2007. Raport z badań, PKPP Lewiatan, Warszawa 2007.

Swoboda działalności gospodarczej, art.104-106, Dz.U.2007.155.1095.

RYTELEWSKA G. (red.), Bankowość detaliczna: potrzeby, szanse i zagroŜenia, PWE, Warszawa 2005.

ACCESS TO BANK LOAN AS A BAREER FOR SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES GROWTH IN POLAND AND EUROPEAN UNION

Small and medium enterprises make majority of all enterprises in the European Union. They stimulate the economy’s growth, innovation and employment. In terms of external financing, they rely on bank loans, essential for their economic activity. However, their access to this kind of financing is more difficult than it is the case for large firms. Such a situation creates a bareer for their growth in Poland and the European Union. Regarding financial crisis, access to bank loan is one of the most pressing problems. Small and medium enterprises need a special consideration from banks and authorities. As the consequence of their unavailability may be a significant slowdown of the economic growth.

57

Europejski system handlu emisjami, EU ETS, redukcja emisji, handel uprawnieniami.

Maciej DYL∗

EUROPEJSKI SYSTEM HANDLU EMISJAMI

Celem referatu jest zaprezentowanie Europejskiego Systemu Handlu Emisjami jako jednego z narzędzi słuŜących do redukowania emisji gazów cieplarnianych. W referacie pokazane zostały etapy wprowadzania systemu, sposób jego działania oraz problemy jakie wystąpiły podczas jego wdraŜania.

1. WSTĘP

Zgodnie z Protokołem z Kioto z roku 1997 kraje, które go ratyfikowały zobowiązały się do obniŜenia emisji gazów cieplarnianych o określone wartości. Dokument, który wszedł w Ŝycie w 2005, trzy miesiące po ratyfikowaniu go przez Rosję, zakłada obniŜenie emisji kaŜdego kraju o co najmniej 5% w stosunku do wielkości emisji z roku 1990. Poza deklaracjami o obniŜeniu emisji Protokół z Kioto stworzył podstawy i dał moŜliwość do rozwoju międzynarodowego rynku handlu emisjami.93 Dokument zakłada moŜliwość odsprzedaŜy oraz poŜyczania emisji, zarówno przez kraje, jak i przez poszczególne podmioty gospodarcze.

Obecnie toczona jest dyskusja, jaką formę sankcji bądź teŜ ograniczeń wobec podmiotów gospodarczych mają przyjąć kraje, które ratyfikowały protokół, aby efektywnie ograniczyć emisję. Pośród prezentowanych rozwiązań dominują dwa.94

∗ Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Koło Naukowe Finansów,

Ubezpieczeń i Bankowości „Progress”, praca pod kierunkiem dr hab. Jerzego Gajdki. 93 http://www.mos.gov.pl/g2/big/2009_04/8e0542a94447bcaf09cf7d2e2ce38d36.pdf,

06.12.2009. 94 http://www.economist.com/opinion/displaystory.cfm?story_id=15017322, 06.12.2009.

58

Pierwszy z nich zakłada jednolite opodatkowanie emisji, a co za tym idzie produktów, przy wytwarzaniu których wykorzystywana była m.in. energia.

Drugie rozwiązanie zakłada wprowadzenie ograniczeń emisyjnych dla poszczególnych krajów i podmiotów oraz systematyczne ich obniŜanie aŜ do osiągnięcia załoŜonych pułapów emisji. Jest to system typu „cap-and-trade”.

Próba wprowadzenia rozwiązania drugiego została juŜ podjęta przez państwa Unii Europejskiej. W roku 2005 został wprowadzony Europejski System Handlu Emisjami (EU ETS). System ten zakłada przyznanie określonego pułapu emisji poszczególnym krajom członkowskim oraz wprowadzenie płynnego i bezpiecznego rynku umoŜliwiającego odsprzedaŜ uprawnień emisyjnych. Projekt objął swoim zasięgiem 27 państw członkowskich Unii Europejskiej, a na ich terenie ponad 10 tysięcy podmiotów gospodarczych odpowiedzialnych za większość emisji we wspólnocie. Udział w projekcie jest obowiązkowy dla wszystkich państw członkowskich oraz dla wszystkich emitentów.

2. ETAPY WPROWADZANIA95

Objęcie jednolitym rynkiem 27 państw było projektem innowacyjnym, pierwszym tego typu na świecie. Całość działań została podzielona na trzy etapy realizowane od 2005 roku do 2020 roku, kiedy to wszystkie kraje członkowskie mają spełniać wymagania protokołu z Kioto. Zakłada liniowe obniŜanie emisji o 1,74 procenta, a więc i obniŜanie wydawanych uprawnień o liniową wartość aŜ do osiągnięcia w 2020 roku redukcji o 21%.

2.1. ETAP PIERWSZY

Realizowany od 1. stycznia 2005 roku do 31. grudnia 2007. Podczas tego etapu po raz pierwszy skalkulowano oraz przyznano uprawnienia emisyjne poszczególnym państwom, stworzono infrastrukturę potrzebną do wymiany uprawnień, ustalono cenę uprawnienia oraz cały system przetestowano w praktyce. NajwaŜniejszą częścią okazała się część ostatnia, czyli test praktyczny systemu. Z sukcesem zainicjowano handel oraz przeprowadzono transakcje sprzedaŜy uprawnień. Dzięki monitoringowi oraz

95 Komisja Europejska, Działania UE przeciw zmianom klimatu Europejski System Handlu

Emisjami (ETS), Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2009.

59

audytowi działań podejmowanych przez poszczególne przedsiębiorstwa uzyskano informacje potrzebne do realizacji dalszych etapów.

2.2. ETAP DRUGI

Realizowany od 1. stycznia 2008 do 31. grudnia 2012. Na podstawie danych zgromadzonych w etapie pierwszym, przyznano nowe limity emisyjne poszczególnym państwom. W celu rzeczywistego obniŜenia emisji gazów cieplarnianych, wielkość przyznanych uprawnień została zmniejszona o 6,5% w stosunku do wielskości przyznanej w 2005 roku.

2.3. ETAP TRZECI

Realizowany od 1. stycznia 2013 do 31. grudnia 2020. Jest to okres systematycznego obniŜania przyznawanych limitów emisyjnych oraz okres pozwalający na swobodny handel uprawnieniami oraz wprowadzanie technologii obniŜających emisję.

3. SYSTEM

3.1. CO OBEJMUJE SYSTEM

Europejski System Handlu Emisjami obowiązuje na terenie wszystkich państw Unii. Od 2008 roku do systemu przystąpiły równieŜ trzy kraje niebędące we wspólnocie – Lichtenstein, Norwegia i Islandia. Dzięki temu stworzony system obejmuje 30 państw i jest największym tego typu systemem na świecie. Przyzwane limity obowiązują w wielu branŜach, głownie w tych, które emitują największą liczbę dwutlenku węgla. Tutaj moŜemy wyróŜnić zakłady: energetyczne, ciepłownicze, spalarnie, rafinerie ropy, zakłady produkujące wapno, cegielnie, papier oraz wiele innych.

Od roku 2012 systemem zostanie objęte równieŜ lotnictwo cywilne. Wszystkie linie lotnicze, których samoloty będą startowały bądź teŜ lądowały na lotniskach zlokalizowanych na terenie krajów objętych systemem będą musiały się liczyć z limitami emisyjnymi.96

96 Reagan D. B., Putting international aviation into the European Emissions Trading

Shame: Can Europe do it flying solo?, Boston College Environmental Affairs Law Review 2007-2008.

60

3.2. JAK DZIAŁA SYSTEM

Działanie systemu moŜna bardzo prosto zilustrować. Przypuśćmy, Ŝe na rynku działają tylko dwie spółki A i B, obie emitujące rocznie 200 tys. ton dwutlenku węgla. W tym wypadku obie spółki otrzymują określony limit emisyjny na poziomie 95% zaplanowanej emisji na dany rok. Oznacza to, Ŝe obie muszą obniŜyć swoją emisję o 10 tys. ton, bądź tez dokupić uprawnień. Cena uprawnienia do emisji jednej tony kształtuje się w okolicach 10 złotych. Przypuśćmy, Ŝe spółka A moŜe obniŜyć wielkość emisji o 10% poprzez przeprowadzenie inwestycji jednak będzie to ją kosztowało 5 złotych za tonę. Redukcja w przypadku spółki B będzie kosztowała 20 zł za tonę. Wynika z tego, Ŝe spółce A opłaca się wprowadzić innowację natomiast spółce B zaś nie97. Co za tym idzie spółka A dokonuje inwestycji i redukuje swoją emisję

o 10%, czyli o 20 tys. ton, przy koszcie 100 tys. złotych. W tym wypadku spełnia limity emisyjne, a nawet tworząc podaŜ posiada nadwyŜkę w postaci 10 tys. ton , którą moŜe odsprzedać spółce B. Poprzez dokonanie innowacji obniŜona została wartość emisji przez spółkę A, a jej koszt został zrekompensowany poprzez wpływy ze sprzedaŜy niepotrzebnych uprawnień.

3.3. PRZYZNAWANIE UPRAWNIEŃ

Do tej pory uprawnienia rozdzielane przez państwa były nieodpłatne. Europejski limit dzielony był na poszczególne kraje, a potem na poszczególne podmioty. Od roku 2013 darmowe przydzielanie emisji będzie stopniowo zastępowane poprzez system aukcyjny, czyli system zakupu uprawnień przez podmioty gospodarcze. Finalnie w roku 2027 całość uprawnień ma być dystrybuowana poprzez system aukcyjny. Wiele kontrowersji wywoływał sposób przyznawania poszczególnym krajom uprawnień. Dlatego teŜ 88% uprawnień ma być rozdzielane na podstawie załoŜeń początkowych, 10% zostanie przydzielone pomiędzy najmniej zamoŜne państwa europejskie i będzie stanowić dla nich dodatkowe źródło dochodu, natomiast pozostałe 2 % zostanie podzielone jako premia dla państw członkowskich za obniŜenie emisji gazów cieplarnianych do 2005 roku. Pośród tych krajów znajduje się równieŜ Polska.98

97 Bardziej opłacalne jest dla niej dokupienie uprawnień, więc tworzy popyt. 98 Komisja Europejska, Działania UE przeciw zmianom klimatu Europejski System Handlu

Emisjami (ETS), Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2009.

61

Przychody państw członkowskich generowane ze sprzedaŜy uprawnień do emisji mają być w co najmniej 50% przeznaczane na walkę ze zmianami klimatycznymi.

4. PROBLEMY ZWIĄZANE Z SYSTEMEM

Podczas pierwszego etapu realizacji, czyli w fazie pilotaŜowej projektu wyszły na jaw słabe strony tego typu rozwiązania. Pozwoliło to na ich rozwiązanie, bądź teŜ przemyślenie działań zmierzających do ich rozwiązania.

4.1. UPADEK HANDLU99

System umoŜliwił ustalenie ceny jednostki emisyjnej, czyli uprawnienia do emisji jednej tony dwutlenku węgla. Cena początkowa, którą ustalono w okolicach 10 dolarów amerykańskich, miała kształtować się swobodnie pod wpływem popytu i podaŜy. Jednak luka informacyjna podczas pierwszego etapu wdraŜania systemu doprowadziła do przyznania zbyt duŜych uprawnień podmiotom, które nie potrzebowały sprzedawać ani kupować uprawnień, co doprowadziło do zaniku handlu. Dopiero zgromadzenie nowych danych o rzeczywistych wielkościach emisji umoŜliwiło przyznanie zrewidowanych wielkości uprawnień i oŜywienie handlu. Sytuacja taka musiała mieć miejsce, gdyŜ przed wprowadzaniem systemu nikt nie zajmował się dokładnym gromadzeniem potrzebnych danych. Ten błąd został szybko wyeliminowany i prawdopodobnie nigdy więcej nie pojawi się w przyszłości na tak duŜą skalę. Jednak dla wielu krytyków systemu stanowi podstawę do odrzucenia Europejskiego Systemu Handlu Emisjami (ETS) jako efektywnego narzędzia redukcji emisji.

4.2. UCIECZKA EMITENTÓW

W związku ze stopniowym wprowadzeniem opłat za uprawnienia, moŜna obawiać się ucieczki poszczególnych podmiotów gospodarczych do obszarów gdzie powyŜsze limity nie obowiązują. Sytuacja ta jest ciągle analizowana, a branŜe, które mogą być naraŜone na tego typu zjawisko są

99 United States Government Accountability Office, International Climate Change

Programs - Lessons Learned from the European Union’s Emissions Trading Scheme and the Kyoto Protocol’s Clean Development Mechanism, November 2008.

62

pod szczególną obserwacją. Wprowadzane są teŜ ułatwienia skierowane do poszczególnych sektorów gospodarczych jak np. darmowe przyznawanie limitów przez pewien okres czasu czy opóźnienie w przystąpieniu do aukcyjnego systemu przyznawania uprawnień.

4.3. NIEPRZESTRZEGANIE LIMITÓW

W początkowym okresie funkcjonowania systemu obawiano się, Ŝe podmioty objęte programem nie będą przestrzegały przyznanych ograniczeń. Dlatego teŜ prowadzone zostały dotkliwe kary za tego typu postępowanie. W późniejszym czasie zostały jeszcze zwiększone i obecnie wynoszą 100 euro za tonę emisji. Dodatkowo podmioty, które w danym roku nie przestrzegały limitu będą musiały dokupić w roku następnym odpowiednią ilość uprawnień, a ich nazwa zostanie podana do publicznej wiadomości.

5. HANDEL UPRAWNIENIAMI

Wszystkie przyznane uprawnienia oraz wszystkie transakcje związane z uprawnieniami są rejestrowane w jednolitym systemie. Jest on zgodny z międzynarodowymi systemami tego typu, co moŜe umoŜliwi ć w przyszłości ich integrację. Pozwala równieŜ na stałe monitorowanie rynku uprawnień i określenie, który podmiot posiada uprawnienia. Wszystkie transakcje weryfikowane przez centralnego administratora pod kontem potencjalnych nieprawidłowości. Ciekawą sytuacją jest niewyznaczenie przez regulatora jednego miejsca zawierania transakcji. Mogą one być zawierane w dowolnym miejscu oraz w dowolnym czasie. Uczestnicy rynku handlują bezpośrednio ze sobą, bądź teŜ za pośrednictwem firm wyspecjalizowanych w pośrednictwie transakcyjnym. Regulator rynku nie jest równieŜ zainteresowany ceną uprawnienia. Nie jest ona w Ŝaden sposób regulowana, dzięki czemu moŜe być swobodnie kształtowana poprzez popyt i podaŜ.

Wzrost wolumenu transakcyjnego przez wszystkie lata wprowadzania systemu świadczy o jego skuteczności. Wartość światowego obrotu kredytami i uprawnieniami na emisję dwutlenku węgla szacowana była na

63

92,4 mld euro z czego 73% handlu miało miejsce w Europejskim Systemie.100

6. PODSUMOWANIE

Wprowadzenie jednolitego Europejski System Handlu Emisjami na terenie całej wspólnoty pokazało, Ŝe systemy typu cap-and-trade mogą zostać zastosowane na szeroką skalę. Niestety nie jesteśmy w stanie stwierdzić na ile jest on efektywnym sposobem na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, gdyŜ niemoŜliwe jest wiarygodne szacowanie emisji, która miałaby miejsce bez wprowadzenia systemu. Tego typu systemy redukcji emisji wypadają najlepiej na tle innych rozwiązań, tworząc przy okazji znakomity instrument finansowy, jakim są jednostki emisyjne, które to moŜna wykorzystać równieŜ jako formę inwestycji.

BIBLIOGRAFIA

United States Government Accountability Office, International Climate Change Programs - Lessons Learned from the European Union’s Emissions Trading Scheme and the Kyoto Protocol’s Clean Development Mechanism, November 2008.

Komisja Europejska, Działania UE przeciw zmianom klimatu Europejski System Handlu Emisjami (ETS), Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2009.

DANIEL B. REAGAN, Putting international aviation into the European Emissions Trading Shame: Can Europe do it flying solo?, Boston College Environmental Affairs Law Review, 2007-08.

http://en.wikipedia.org/wiki/European_Union_Emission_Trading_Scheme, 06.12.2009.

http://www.economist.com/opinion/displaystory.cfm?story_id=15017322, 06.12.2009.

http://www.mos.gov.pl/g2/big/2009_04/8e0542a94447bcaf09cf7d2e2ce38d36.pdf, 06.12.2009.

100 Komisja Europejska, Działania UE przeciw zmianom klimatu Europejski System Handlu

Emisjami (ETS), Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2009.

64

EUROPEAN EMISSION TRADING SYSTEM

The aim of this paper is to present one of the ways of reducing greenhouse gasses emission in Europe. It describes the main assumptions of the European Emission Trading System and the way in which it works and is going to work in future. It also shows the possibilities which it gives to reduce the amount of pollution in environment. The paper also describes the main problems which might occur during the implementation of the system and during its work.

65

Fuzje, przejęcia.

Krzysztof KUJAWSKI*

TRENDY NA EUROPEJSKIM RYNKU FUZJI I PRZEJ ĘĆ

Przedmiotem poniŜszej publikacji, jest teoretyczna analiza łączenia działalności przedsiębiorstw, określana terminem fuzji i przejęć. Fuzje i przejęcia, są procesami tworzenia się nowej równowagi na globalnym rynku. Nie moŜna oceniać ich jednoznacznie - pozytywnie czy negatywnie. Wywołują one wiele rozmaitych efektów, a identyfikacja czynników determinujących je nie jest łatwa. Niemniej ich teoretyczna analiza, przynosi implikacje dla róŜnych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstw i sektorów gospodarki. Dynamiczny charakter gospodarki światowej, jest widoczny w nieustannie powstających nowych przedsiębiorstwach, łączeniu się ich z innymi firmami oraz kupowaniu następnych. Fuzje i przejęcia są stałym elementem zachodzących procesów ekonomicznych i mają wpływ na działalność firm, na zachowanie się klientów oraz ich konkurencji. PoniŜsza publikacja opisuje bieŜące trendy na europejskim rynku fuzji i przejęć, w panującym okresie globalnej dekoniunktury.

1. ISTOTA FUZJI I PRZEJĘĆ

Przedsiębiorstwa przeprowadzają fuzje i przejęcia, w celu zrealizowania określonych celów finansowych i strategicznych. Konsekwencją takich transakcji, moŜe być połączenie dwóch podmiotów gospodarczych, tak by stworzyć jeden organizm i poprzez efekt synergii osiągnąć nowe zamierzenia. MoŜe to być równieŜ nabycie jednego przedsiębiorstwa przez drugie i przejęcie kontroli nad wykupioną firmą oraz włączenie jej do struktury firmy przejmującej. JeŜeli następuje dobrowolne połączenie podmiotów przy akceptacji zarządu i akcjonariuszy przejmowanej spółki, to mówimy o przyjaznym przejęciu. W przeciwnym razie, gdyby zarząd z uwagi na proponowaną cenę lub warunki transakcji był przeciwny transakcji, przejęcie miałoby wrogi charakter. W transakcjach fuzji i przejęć mogą uczestniczyć organizacje róŜniące się pod względem charakteru zarządzania, systemu wartości czy teŜ kultury organizacyjnej a kluczem sukcesu jest ich skuteczna integracja. W większości przypadków transakcje są przeprowadzane w celu realizowania strategii rozwoju firm. Motywy fuzji i przejęć mogą takŜe wynikać z dąŜenia do zwiększenia siły rynkowej, zwiększenie potencjału wytwórczego, redukcji kosztów bądź uzyskania kontroli nad strategicznym dostawcą. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło naukowe

Finansów i Bankowości „Progress”, doktorant Uniwersytetu Łódzkiego.

66

1.1. PODSTAWOWE POJĘCIA

W literaturze anglojęzycznej, w której jest najwięcej zasobów na tematy fuzji i przejęć uŜywa się najczęściej terminu mergers & acquisitions, choć występują takŜe takie pojęcia jak takeover, consolidation czy buyout. Według najpopularniejszych definicji, fuzja ma miejsce wtedy, gdy minimum dwa przedsiębiorstwa, początkowo zupełnie autonomiczne, łączą się w wyniku umowy w celu stworzenia nowego przedsiębiorstwa. KaŜde z nich dobrowolnie traci podczas tego procesu swoją odrębność. Akcjonariusze lub udziałowcy łączących się firm, otrzymują w zamian za posiadane wcześniej akcje (udziały) obu spółek, akcje (udziały) nowo utworzonej. Natomiast za przejęcie uznaje się zdobycie kontroli przez zazwyczaj silniejszą ekonomicznie firmę nad inną firmą, poprzez nabycie jej kontrolnego pakietu akcji (udziałów)101. Pojęci fuzji moŜe jednak odnosić się takŜe do sytuacji, w której dochodzi do połączenia się dwóch przedsiębiorstw i jedno zachowuje swoją osobowość prawną. Podział połączeń przedsiębiorstw jest w duŜej mierze umowny i trudno wskazać dokładne granice między tymi dwoma formami oraz określić w jakim stopniu podejmowane decyzje o połączeniu są przyjazne lub wrogie. Z kolei według kodeksu spółek handlowych, łączenie się przedsiębiorstw będzie się odnosić do takich przypadków, w których z dwóch niezaleŜnych powstaje jeden. Jeśli podmiotem w sensie prawnym pozostaje jedno z łączących się przedsiębiorstw, to taki proces nazywa się mianem inkorporacji lub teŜ wcielenia102. Przez przejęcie rozumie się natomiast przeniesienie kontroli nad działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa. Warty podkreślenia jest fakt, Ŝe wspólną cechą wszystkich form przejęcia w odróŜnieniu od fuzji jest zachowanie osobowości prawnej przez przejmowane przedsiębiorstwo.

1.2. KLASYFIKACJA FUZJI I PRZEJĘĆ

RóŜnorodność transakcji i dywersyfikacja biorących w nich udział przedsiębiorstw znacznie utrudnia ich klasyfikację do konkretnego rodzaju transakcji. Z ekonomicznego punktu widzenia moŜna wyróŜnić następujące rodzaje fuzji i przejęć103:

• Poziome, pionowe, koncentryczne i konglomeratowe, • Obronne i agresywne, • Strategiczne i okazyjne, • Krajowe i międzynarodowe.

101 Bannock G., Baxter R., Davis E., The Penguin Dictionary of Economic, Penguin Books,

London 1992, s. 283 i 416. 102 Ustawa z dn. 15 września 200 r. Kodeks spółek handlowych, Art. 492 § 1 ust. 1. 103 Frąckowiak W., Fuzje i przejęcia, PWE, Warszawa 2009, s. 29.

67

W transakcji poziomej biorą udział przedsiębiorstwa o podobnym charakterze działalności, oferujące te same produkty czy usługi. Najczęściej są to podmioty konkurujące ze sobą, a ich połączenie niesie za sobą korzyści skali. Z kolei integracja pionowa, angaŜuje podmioty będące ogniwami łańcucha wartości dodanej i przynosi korzyści z tzw. efektu synergii. Koncentryczna forma transakcji dotyczy przedsiębiorstw działających w określonym zakresie geograficznym, technicznym etc. Główną korzyścią jest dywersyfikacja działalności ograniczająca ryzyko branŜowe oraz korzyść wynikająca z dóbr komplementarnych. Ponadto moŜna takŜe wymienić transakcję konglomeratową, w której zaangaŜowane podmioty pozostają w duŜym stopniu samodzielne104. Biorąc pod uwagę cele strategiczne, moŜna wyróŜnić defensywne i ofensywne fuzje i przejęcia. Nabycia obronne mają na celu zwiększenie rozmiarów firmy w celu utrudnienia jej nabycia przez inną firmę albo połączenie z silniejszym partnerem w celu umocnienia pozycji spółki, gdy istnieje ryzyko nieutrzymania się samodzielnego na rynku. Natomiast nabycie agresywne dokonywane jest przez przedsię-biorstwa stanowczo dąŜące do wytyczonych celów strategicznych. WyróŜnione powyŜej nabycia strategiczne stanowią kolejny etap w rozwoju organizacji i są nieodzownym elementem uprzednio przyjętej długo-okresowej strategii firmy. Jednak zdarzają się sytuacje, kiedy transakcje wynikają z pojawiających się okazji tj. nabycia niedoszacowanych aktywów. Ponadto z uwagi na zakres geograficzny, moŜna wyróŜnić fuzje i przejęcia krajowe orazmiędzynarodowe105. Transakcje te są bardzo często elementem międzynarodowych przepływów kapitału i tworzenia globalnych korporacji.

2. MOTYWY KIERUJĄCE NABYWCĘ I SPRZEDAWCĘ

Fuzje i przejęcia powinny wpływać na wzrost wartości firm, które się łączą. Jednym z celów, które moŜna osiągnąć poprzez polepszenie zarządzania oraz synergię operacyjną, jest poprawa efektywności operacyjnej przedsiębiorstwa. Nabycie przedsiębiorstwa moŜe prowadzić do działań restrukturyzacyjnych, kontroli kosztów i bardziej rygorystycznych posunięć, jak redukcja etatów i sprzedaŜ niepotrzebnej części aktywów. Bardzo często opisywane wyŜej transakcje są takŜe okazją do pozyskiwania wykwalifikowanego i bardziej efektywnego kierownictwa. W przypadku fuzji i przejęć warto wspomnieć o efekcie synergii, czyli sytuacji, w której kombinacja dwóch części daje więcej niŜ ich zwykłe dodanie. Dzięki efektom skali, komplementarności zasobów oraz zmniejszeniu kosztów

104 Ibidem. 105 Ibidem.

68

operacyjnych, dochodzi zazwyczaj do zdobycia dotychczas niedostępnych korzyści operacyjnych. Korzyści skali wynikają ze zwiększenia produkcji i obniŜenia kosztów jednostkowych, przy czym generują oszczędności w zarządzaniu, dystrybucji oraz w zakresie badań i rozwoju. Nabycie drugiego podmiotu moŜe być potrzebą ograniczenia kosztów transakcyjnych. Przedsiębiorstwo mierzy się z dylematem „make or buy” - wyborem między wytwarzaniem a dokonaniem zakupu produktu/usługi na otwartym rynku. W przypadku połączeń między dostawcami i odbiorcami występują równieŜ korzyści integracji technicznej. Fuzje i przejęcia to dobry sposób na zwiększenie swoich udziałów rynkowych i ograniczenie siły konkurencji, oraz na wzmocnienie pozycji przetargowej wobec dostawców i odbiorców. Fuzja lub przejęcie daje moŜliwość poszerzenia oferty produktów i świadczonych usług, oraz uniknięcia tzw. kanibalizmu produktów, czyli spadku zysków ze sprzedaŜy produktu na rzecz nowowprowadzonego produktu tej samej firmy. Nabywająca firma jest zmotywowana do przejęć jeśli planuje wejścia na nowe, trudne rynki lub rozpoczęcie ryzykownej, skomplikowanej działalności106. W dojrzałych przedsiębiorstwach przepływy pienięŜne i zyski mogą być znaczące a moŜliwości rozwoju we własnej branŜy ograniczone. W takich sytuacjach firmy wypłacają duŜe dywidendy swoim akcjonariuszom lub szukają moŜliwości inwestycyjnych, wykorzystując w ten sposób wolne środki. Z drugiej strony fuzja to takŜe sposób na obniŜenie kosztu kapitału i zwiększenia moŜliwości pozyskania kapitału obcego (w formie kredytów i poŜyczek)107. Kadra wyŜszego szczebla dąŜy do sukcesu przedsiębiorstwa i zazwyczaj ma wiele powodów, aby angaŜować się w transakcje fuzji i przejęć. Wynagrodzenia menedŜerów są z reguły związane z obrotami zarządzanej przez nich firmy, dlatego teŜ mogą oczekiwać, iŜ wzrost wartości spółki osiągnięty poprzez fuzje i przejęcia zostanie dostrzeŜony i nagrodzony przez jej właścicieli108.

Podczas analizy motywów fuzji i przejęć, istotne jest porównanie przesłanek ich realizacji zarówno ze strony nabywców jak i sprzedawców. Dezinwestycje są często bezpodstawnie traktowane jako oznaka niepowodzenia. Tymczasem mogą być elementem restrukturyzacji w procesie zarządzania wartością przedsiębiorstwa. Czynnikiem motywującym do sprzedaŜy jest przede wszystkim nieosiąganie załoŜonych zysków i potrzeby kapitałowe przedsiębiorstwa. Dezinwestycja moŜe takŜe wynikać z obranej strategii przedsiębiorstwa oraz z faktu, Ŝe sprzedawany

106 Frąckowiak W., Fuzje i przejęcia, op. cit., s. 33-38. 107 Brealey R.A., Myers S.C., Principles of Corporate Finance, McGraw-Hill, New York

1991, s. 823. 108 Domańska E., Kapitalizm menedŜerski, PWE, Warszawa 1986, s. 33.

69

zakład czy część firmy jest niedopasowana do reszty grupy kapitałowej. Wyzbycie się zbędnych aktywów, oznacza zazwyczaj powrót do rdzennego biznesu (ang. core biznes) i koncentracji działań na określonych obszarach działalności. Innym powodem sprzedaŜy firmy, moŜe być poszukiwanie silnego partnera, który zapewni szybszy rozwój przedsiębiorstwa w przyszłości109. Określenie i zrozumienie motywów fuzji i przejęć jest bardzo waŜnym czynnikiem w powodzeniu całej transakcji.

3. ROZWÓJ FUZJI I PRZEJĘĆ

W gospodarce światowej występują okresowe nasilenia fuzji i przejęć, które często są nazywane falami (ang. mergers waves). Pierwszy znaczący okres aktywności w zakresie koncentracji kapitału sięga lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku. W Stanach Zjednoczonych doszło w tym czasie do wielu fuzji poziomych, mających na celu zdobycie pozycji monopolistycznej. To pierwsze natęŜenie fuzji i przejęć zostało zahamowane poprzez decyzje amerykańskiego Sądu NajwyŜszego, które zakazywały tworzenia monopoli. Po I wojnie światowej proces konsolidacji przedsiębiorstw rozpoczął na nowo nabierać tempa, tym razem w celu tworzenia oligopoli. Zaczął przewaŜać model kilku korporacji dominujących w poszczególnych branŜach przemysłu i wytwarzających większość produkcji w danych obszarach. Jednak kres tego etapu połoŜył tzw. Wielki Kryzys, który rozpoczął się w 1929 roku. Następnym etapem zwiększonej aktywności na rynkach fuzji i przejęć były lata pięćdziesiąte, kiedy to po II wojnie światowej starano się przywrócić koncentracje kapitału w danych dziedzinach. Był to takŜe okres powstawania konglomeratów, mających za zadanie dywersyfikację ryzyka. Wspomniane trzy pierwsze fale były w znacznym stopniu uwarunkowane historycznie. Jednak najbardziej kompleksowy charakter miała czwarta fala, wynikająca w duŜej mierze z decyzji strategicznych przedsiębiorstw. Objęła niemal wszystkie kraje rozwinięte i miała kompleksową formę. Popularne stały się przejęcia wspomagane dźwignią finansową (ang. levereged buyout - LBO). Wystąpiło takŜe wiele wrogich przejęć (ang. hostile takeovers), i wzrosło zaangaŜowanie banków inwestycyjnych w finansowanie tego typu procesów. Niewątpliwie na wzmoŜoną aktywność przedsiębiorstw w tym obszarze miała wpływ zwiększona dostępność do źródeł finansowania. Przyczynił się do tego rozwój rynku tzw. obligacji śmieciowych, instrumentów finansowych o wysokim ryzyku, który pozwolił na wykorzystanie kapitału obcego. Ponadto postępująca globalizacja zachęcała firmy do sięgania po korzyści

109 Frąckowiak W., Fuzje i przejęcia, op. cit., s. 44-47.

70

skali i budowania korporacji o zasięgu światowym. Czynnikiem hamującym procesy fuzji i przejęć stała się recesja na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Skupiono się wtedy na restrukturyzacji, cięciu kosztów, poprawie efektywności etc. Jednak w stosunkowo niedługim czasie transakcje zaczęły się ponownie intensyfikować. W tym przypadku czynnikami, które miały istotny wpływ na rozwój fuzji i przejęć było tworzenie jednolitego rynku na obszarze Unii Europejskiej oraz postęp techniczny i nowe moŜliwości komunikacyjne, odsuwające na bok problemy odległości geograficznych. PoniŜsza tabela przedstawia największe transakcje w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku i na początku XXI wieku.

Tabela 1. Największe fuzje i przejęcia w gospodarce światowej na przełomie XX i XXI wieku.

Data ogłoszenia

Przedsiębiorstwo przejmowane

Przedsiębiorstwo przejmujące

Wartość transakcji (mln USD)

Kraj

19/11/1999 Mannesmann AG Vodafone AirTouch 186 495 Niemcy

29/05/2007 ABN AMRO RFS Holdings

B.V. 95 637 Holandia

03/09/2007 Suez SA GDF Suez SA 89 964 Francja

17/01/2000 Smithkline

Beecham plc Glaxo Wellcome

plc 77 992

Wielka Brytania

26/01/2004 Aventis SA Sanofi-Synthelabo

SA 71 843 Francja

23/02/1999 Telecom Italia

SpA Olivetti SpA 66 329 Włochy

18/01/1999 AirTouch Vodafone Group

Plc 59 000 USA

05/07/1999 Elf Aquitaine SA Total SA 58 701 Francja

14/07/2008 Anheuser-Busch Companies Inc

Anheuser-Busch InBev

58 563 USA

11/04/2007 Endesa SA Acciona SA 54 656 Hiszpania

24/09/1999 Natwest Royal Bank of

Scotland Group Plc

53 731 Wielka

Brytania

30/05/2000 Orange SA France Telecom

SA 46 393

Wielka Brytania

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych www.mergermarket.com.

71

4. PERSPEKTYWY FUZJI I PRZEJĘĆ

Trudno jest jednoznacznie wskazać cechy szczególne obecnych procesów fuzji i przejęć. Obserwuje się ciągle wiele transakcji lewarowanych, oraz zwiększającą się liczbę transakcji wrogich na rynku europejskim i duŜa aktywność inwestorów finansowych. Przyglądając się poszczególnym etapom rozwoju rynku fuzji i przejęć moŜna wskazać pewne cechy wspólne dla wszystkich okresów. Przede wszystkim przedsiębiorstwa identyfikowały potrzebę zmiany strategii i przeprowadzania restrukturyzacji. Przez cały analizowany okres rosły kompetencje instytucji obsługujących ten rynek, głównie banki inwestycyjne, firmy doradcze i kancelarie prawnicze. Ogólny optymizm na rynku i korzystne perspektywy ułatwiają zawieranie transakcji i pozyskiwanie finansowania na nie. Wbrew powszechnemu mniemaniu, cena ma mniejsze znaczenie niŜ moŜliwość pozyskiwania kapitału na sfinansowanie nabycia drugiego przedsiębiorstwa. Występowanie wspomnianych czynników determinujących rynek fuzji i przejęć jest ściśle związany z cyklami rozwoju gospodarek narodowych oraz całej światowej gospodarki. W obliczu obecnego globalnego kryzysu, który pojawił się w 2008 roku, ponownie zauwaŜalne stały się cykle koniunkturalne i ich znaczący wpływ na rynek fuzji i przejęć. Dynamika transakcji znacznie osłabła w wyniku panującej dekoniunktury. Przede wszystkim jest to widoczne w spadającej liczbie transakcji. Jednak z nadchodzących najbardziej aktualnych danych rynkowych i prognoz na najbliŜsze okresy moŜna wysnuć tezę, Ŝe wychodzenie z kryzysu będzie wiązało się z przejęciami. Obecna sytuacja charakteryzuje się problemami wielu przedsiębiorstw z płynnością: trudnościami w pozyskiwaniu środków z banków. Zarządzający firmami, które borykając się z problemami, początkowo starają się ratować wynik finansowy, następnie jest ratowanie płynności. Gdy to się nie udaje, minimalizuje się straty z inwestycji. Kolejnym krokiem jest wystawienie firmy na sprzedaŜ i gorączkowe poszukiwanie inwestora. Obserwując obecne trendy zauwaŜalne jest natęŜenie fali konkurencyjnej oraz fala likwidacji i upadłości. Niewątpliwie w niedługim okresie będziemy świadkami kolejnej fali fuzji i przejęć. Od początku 2009 roku do końca października, firma Dealogic, która monitoruje rynek fuzji i przejęć, zarejestrowała 5786 transakcji wartych 619 mld USD. Jest to wartość o 37 proc. niŜsza niŜ przed rokiem i aŜ o 55 proc. niŜsza od poziomu z 2007 roku. Liczba transakcji jest odpowiednio mniejsza o 23 proc. niŜ w roku 2008 i o 36 proc. w stosunku do roku 2007110. Tendencja, która kreuje się na rynku fuzji i przejęć, jest taka, Ŝe w pierwszej kolejności na

110 http://www.bankier.pl/wiadomosc/Buffett-i-Google-na-zakupach-fuzje-i-przejecia-

nabieraja-rozpedu-2053088.html, 01.12.2009.

72

zakupy wybierają się inwestorzy, którzy nie muszą troszczyć się o płynność finansową i posiadają wystarczającą ilość gotówki na bieŜącą działalność.

Podsumowując, na podstawie bieŜących obserwacji rynku fuzji i przejęć, moŜna postawić tezę, Ŝe w najbliŜszym okresie naleŜy spodziewać się znacznej aktywności na opisywanym rynku. Fuzje i przejęcia to nieodzowny element obecnej gospodarki i są one kluczowym aspektem w strategiach rozwoju wielu firm.

BIBLIOGRAFIA

BANNOCK G., BAXTER R., DAVIS E., The Penguin Dictionary of Economic, Penguin Books, London 1992.

BREALEY R.A., MYERS S.C., Principles of Corporate Finance, McGraw-Hill, New York 1991.

DOMAŃSKA E., Kapitalizm menedŜerski, PWE, Warszawa 1986.

DURAJ J., Przedsiębiorstwo na rynku kapitałowym, PWE, Warszawa 1997.

FRĄCKOWIAK W., Fuzje i przejęcia, PWE, Warszawa 2009.

Ustawa z dn. 15 września 200 r. Kodeks spółek handlowych, Art. 492 § 1 ust. 1.

http://www.bankier.pl/wiadomosc/Buffett-i-Google-na-zakupach-fuzje-i-przejecia-nabieraja-rozpedu-2053088.html, 01.12.2009.

http://www.mergermarket.com, 01.12.2009.

TRENDS ON THE EUROPEAN MERGERS & ACQUISITIONS MARKET

The object of this publication is a theoretical analysis of mergers and acquisitions market. Mergers and acquisitions are transactions that influence in a new balance in the global economy. You can not judge them clearly positive or negative. They produce many different effects, and identifying the factors determining them is not so easy. However, their theoretical analysis gives the implications for various aspects of the operation of businesses and sectors. Mergers and acquisitions are a regular part of ongoing economic processes and affect the activities of companies, as well as on the behaviour of customers and their competitors. The above publication describes the current trends in the European market for mergers and acquisitions in the dominant period of global crisis.

73

Obrót bezgotówkowy, karty płatnicze, SEPA.

Karolina PATORA*

ROZWÓJ RYNKU KART PŁATNICZYCH W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

Korzystanie z kart płatniczych, będących instrumentem obrotu bezgotówkowego, zaczęło się upowszechniać w latach siedemdziesiątych XX wieku. Choć od tego momentu minęło wiele lat, poziom rozwoju rynków kart płatniczych w krajach Unii Europejskiej jest bardzo zróŜnicowany. Miarami jego rozwoju są wskaźniki opisujące m.in. liczbę terminali płatniczych w punktach handlowo-usługowych, czy liczbę transakcji dokonywanych kartami płatniczymi. W opracowaniu posłuŜono się wspomnianymi miarami, poprzedzając ich analizę przedstawieniem korzyści płynących z obrotu bezgotówkowego oraz krótką charakterystyką barier jego rozwoju. W dalszej części pracy zaprezentowano perspektywę rozwoju rynków kart płatniczych w krajach naleŜących do Unii Europejskiej, z uwzględnieniem Jednolitego Obszaru Płatności w Euro – SEPA.

1. KARTA PŁATNICZA JAKO INSTRUMENT OBROTU BEZGOTÓWKOWEGO

Sprawność procesów gospodarowania zaleŜy między innymi od organizacji systemów rozliczeń pienięŜnych w poszczególnych krajach. Rozliczenia pienięŜne111 polegają na przemieszczaniu strumieni pienięŜnych pomiędzy uczestnikami rynku, zarówno w formie gotówkowej jak i bezgotówkowej. Istotą rozliczeń bezgotówkowych jest dokonywanie zapisów na rachunkach bankowych uczestników transakcji. Popularyzowanie tego rodzaju płatności wpływa korzystnie na gospodarkę poprzez zmniejszenie kosztów emisji pieniądza, czy stymulowanie oszczędności w sektorze finansów publicznych. Korzyści odnoszą takŜe banki, między

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Finansów i Bankowości „Progress”, praca napisana pod kierunkiem dr Tomasza Uryszka 111 Borcuch A., Pieniądz elektroniczny pieniądz przyszłości – analiza ekonomiczno-prawna,

Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2007, s. 31, W. L. Jaworski., Z. Zawadzka (red.), Bankowość, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2002, s. 315-316.

74

innymi dzięki ograniczaniu kosztów obsługi pieniądza oraz społeczeństwo, ze względu na łatwość oraz szybkość dokonywania płatności w tej formie112.

Miarą powszechności rozliczeń bezgotówkowych w danym kraju jest udział pieniądza gotówkowego w podaŜy pieniądza M1113. Wykres 1 obrazuje kształtowanie się obrotu gotówkowego w krajach Unii Europejskiej nienaleŜących oraz naleŜących do strefy euro w latach 2004 – 2008.

Wykres 1. Udział pieniądza gotówkowego w agregacie M1 w krajach Unii Europejskiej w latach 2004 – 2008.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank, 30.11.2009

Powszechność obrotu gotówkowego w Danii (6,68%), Szwecji (6,86%) oraz Wielkiej Brytanii (4,35%) w 2008 roku była nieznacznie wyŜsza niŜ w strefie euro (2,59%), co świadczy o duŜym wykorzystaniu rozliczeń bezgotówkowych. Malejąca tendencja omawianego wskaźnika świadczy ponadto o korzystnych zmianach w nawykach płatniczych dokonujących się w tych krajach. Spośród krajów nienaleŜących do strefy euro, kraje o stosunkowo niskim poziomie rozwoju gospodarczego charakteryzowały się relatywnie wysokim udziałem gotówki w obiegu w agregacie M1. W większości z nich nie moŜna dokładnie określić tendencji rozwojowej

112 Obrót bezgotówkowy – zalety i korzyści wynikające z jego upowszechnienia, Departament

Systemu Płatniczego NBP, Warszawa XI 2008, s. 17-26. 113 Notatka na temat porównania wybranych elementów polskiego systemu płatniczego

z systemami płatniczymi innych krajów Unii Europejskiej, Departament Systemu Płatniczego NBP, Warszawa 2008, s. 26.

75

badanego zjawiska. Co więcej, widoczny jest nagły wzrost wskaźnika o 15 punktów procentowych w Czechach w roku 2008 w stosunku do roku 2007, co moŜe świadczyć o spadku zainteresowania społeczeństwa rozliczeniami bezgotówkowymi, np. wskutek spowolnienia gospodarczego114. Podobne zjawisko moŜna było zaobserwować m.in. w Polsce oraz Rumunii, gdzie płatności gotówkowe stanowiły główną formę rozliczeń.

Realizacji transakcji bezgotówkowych słuŜą głównie czeki, polecenie przelewu, polecenie zapłaty oraz karty płatnicze. Wśród krajów naleŜących do Unii Europejskiej ogółem, najczęściej uŜywanym instrumentem obrotu bezgotówkowego w 2008 roku były karty płatnicze, co przedstawia wykres 2.

Wykres 2. Udział poszczególnych instrumentów obrotu bezgotówkowego w krajach Unii Europejskiej – średnia dla UE w 2008 roku.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank, 29.11.2009.

114 W Czechach nastąpił 3,4% spadek tempa PKB w roku 2008 w stosunku do roku

poprzedniego. Wskazuje się, Ŝe sytuacja gospodarcza ma wpływ na strukturę rozliczeń w danym kraju. Wzrost poziomu bezrobocia, a co za tym idzie spadek dochodów ludności powoduje zmniejszanie liczby posiadanych rachunków bankowych. Tym samym, obrót bezgotówkowy ustępuje gotówkowym formom rozliczeń. Zob. szerzej: A. Świerdza, Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami płatniczymi innych krajów Unii Europejskiej, Zeszyt nr 222, Materiały i Studia NBP, Warszawa 2007, s. 17; R. Janowicz, Ocena dotychczasowego rozwoju rynku kart płatniczych w Polsce, Zeszyt 177, Materiały i Studia NBP, Warszawa 2004, s. 19.

76

2. OCENA TEMPA ROZWOJU RYNKU KART PŁATNICZYCH W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

Zgodnie z jedną z klasyfikacji kart płatniczych115, wyróŜnia się karty kredytowe umoŜliwiające dokonywanie transakcji o wartości przekraczającej wartość zgromadzonych środków na rachunku bankowym, karty debetowe umoŜliwiające dokonywanie transakcji o wartości nieprzekraczającej wartości zgromadzonych środków na rachunku bankowym, karty obciąŜeniowe róŜniące się od kart kredytowych terminem oraz warunkami spłaty zobowiązania, a takŜe karty przedpłacone, takie jak elektroniczna portmonetka, które będą traktowane oddzielnie w tym opracowaniu.

Udział poszczególnych rodzajów kart płatniczych wydanych łącznie w roku 2008 we wszystkich krajach Unii Europejskiej reprezentuje wykres 3. Większość stanowiły karty debetowe, z kolei karty kredytowe stanowiły około 20% kart płatniczych wydanych ogółem. NaleŜy jednak zwrócić uwagę, Ŝe spośród krajów europejskich w Wielkiej Brytanii wydano około 45% wszystkich kart kredytowych, a we Francji niemal 30%. W przypadku rynku kart debetowych, na szczególną uwagę zasługują Niemcy oraz Wielka Brytania posiadające odpowiednio 20% oraz 16% udział w rynku. Kraje, których udział w rynkach poszczególnych kart płatniczych był dominujący w porównaniu z innymi krajami naleŜącymi do UE, cechowało równocześnie szerokie wykorzystanie obrotu bezgotówkowego.

Wykres 3. Struktura kart płatniczych wydanych w krajach Unii Europejskiej – średnia dla UE w 2008 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank, 29.11.2009.

115 Inna z klasyfikacji dokonuje podziału kart na pamięciowe i mikroprocesorowe.

Zob. szerzej: Borcuch A., Pieniądz elektroniczny…, op. cit. s. 27-28; Obrót bezgotówkowy…, op. cit. s. 14.

77

Kształtowanie się rynku kart płatniczych zaleŜy od wielu czynników. Jednym z nich jest liczba bankomatów, której wzrost przyczynia się do poprawy infrastruktury systemu rozliczeń pienięŜnych, pomimo Ŝe skłania do korzystania z pieniądza gotówkowego116. Istotne znaczenie ma równieŜ liczba terminali w punktach usługowych, dzięki którym moŜliwe jest dokonywanie płatności kartą117. Wykres 4 przedstawia liczbę terminali POS przypadającą na jeden milion mieszkańców w poszczególnych krajach Unii Europejskiej w 2008 roku.

Wykres 4. Liczba terminali POS na jeden milion mieszkańców w 2008 roku.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank (brak danych dla Malty i Cypru), 30.11.2009.

Największą dostępność płatności bezgotówkowych w punktach handlowo-usługowych świadczyły w 2008 roku takie kraje jak Grecja, Hiszpania, czy Finlandia, w których liczba terminali POS przypadająca na 1 mln mieszkańców wynosiła odpowiednio 33 tys., 31 tys. oraz ok. 28 tys. Najmniejszą dostępnością tego rodzaju usług charakteryzowały się m.in. Polska, Czechy oraz Rumunia, gdzie liczba terminali POS w punktach handlowo-usługowych przypadająca na 1 milion mieszkańców wynosiła około 5 tys. Świadczy to o duŜej rozbieŜności w poziomie rozwoju transakcji bezgotówkowych pomiędzy krajami Unii Europejskiej. Ponadto, potwierdza się zaleŜność wynikająca z udziału obrotu gotówkowego w podaŜy pieniądza M1, zgodnie z którą rozliczenia bezgotówkowe są bardziej popularne

116 A. Świerdza, Porównanie wybranych elementów…, op. cit, s. 18. 117 Tzw. Point of Sales (POS).

78

w krajach o wyŜszym poziomu rozwoju118. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe dynamika wzrostu liczby terminali płatniczych była znacznie większa w krajach, w których rynek kart płatniczych nie był tak nasycony, jak miało to miejsce w przypadku krajów strefy euro119. Dla porównania – w Grecji nastąpił 5% wzrost liczby terminali w roku 2008 w stosunku do roku poprzedniego, z kolei w Rumunii wzrost sięgnął niemal 30%. Oznacza to duŜy potencjał rozwoju tkwiący w krajach o niewielkiej powszechności wykorzystania kart płatniczych.

W celu pełniejszej oceny rozwoju rynku kart płatniczych, warto zbadać liczbę transakcji dokonywanych za pośrednictwem kart przypadającą na jednego mieszkańca. Transakcje te dotyczą wypłat w bankomatach, płatności w punktach handlowo - usługowych oraz płatności dokonywanych w Internecie. Ilustruje to wykres 5.

Wykres 5. Liczba transakcji dokonanych przy wykorzystaniu kart płatniczych per capita w 2008 roku.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statistical Data Warehouse, European Central Bank (brak danych dla Malty i Cypru), 30.11.2009

118 Istotną barierą rozwoju płatności kartami w krajach mniej rozwiniętych są relatywnie

wysokie koszty obsługi transakcji ponoszone przez banki (tzw. interchange fee), przewyŜszające wysokość opłat w krajach bardziej rozwiniętych nawet o 100%. Wysokie opłaty związane z instalacją oraz korzystaniem z terminali POS ponoszą równieŜ sklepy, stąd szczególnie drobnych przedsiębiorców często nie stać na ich posiadanie. Por. Świerdza A., Porównanie wybranych elementów…, op. cit, s. 19-20.

119 Porównaj z danymi Europejskiego Banku Centralnego.

79

Porównując dane dotyczące liczby terminali przypadających na 1 mln mieszkańców z liczbą transakcji dokonywanych przy wykorzystaniu kart płatniczych, naleŜy stwierdzić, Ŝe brak jest między nimi zaleŜności. Grecja, w której dostępność terminali POS była największa spośród wszystkich krajów UE, charakteryzowała się małą ilością rozliczeń transakcji kartowych. Analogiczna tendencja dotyczyła m.in. Danii, Holandii oraz Wielkiej Brytanii, w których liczba terminali płatniczych w sklepach była niewielka w stosunku do innych krajów, a liczba transakcji przeprowadzanych kartą płatniczą kształtowała się na relatywnie wysokim poziomie. MoŜe to sugerować, Ŝe karty płatnicze były częściej wykorzystywane do rozliczeń w innej formie niŜ regulowanie naleŜności w sklepach. Z danych EBC wynika, Ŝe większość transakcji dokonywanych kartami polegała na podejmowaniu gotówki z bankomatów. Pomimo, Ŝe bankomaty stanowią element infrastruktury obrotu bezgotówkowego, mała liczba płatności uiszczanych za pośrednictwem terminali POS świadczy o niskiej świadomości społecznej w zakresie rozliczeń bezgotówkowych. Sytuacja ta dotyczy większości krajów Unii Europejskiej.

3. PODSUMOWANIE

Mogłoby się wydawać, Ŝe rynki kart płatniczych w krajach członkowskich Unii Europejskiej są dobrze rozwinięte. PowyŜsze rozwaŜania dowodzą jednak o istnieniu duŜych dysproporcji w zakresie korzystania z rozliczeń bezgotówkowych, a w szczególności z kart płatniczych. W wielu krajach barierę rozwoju stanowi brak odpowiedniej infrastruktury płatniczej, wyraŜający się w małej ilości terminali120. Ze względu na szereg korzyści społecznych oraz gospodarczych, jakich dostarczają rozliczenia kartami, postanowiono utworzyć Jednolity Obszar Płatności w Euro – SEPA121. Celem SEPA jest sprzyjanie integracji europejskiej poprzez ujednolicenie płatności w krajach strefy euro. W odniesieniu do rozliczeń kartami zakłada się, Ŝe ich posiadacze będą mogli dokonywać transakcji krajowych i transgranicznych w czasie krótszym niŜ dotychczas, a koszty ich obsługi zostaną obniŜone. JeŜeli do czasu pełnej implementacji Programu SEPA tempo wzrostu liczby terminali oraz liczby transakcji kartowych w krajach mniej rozwiniętych utrzyma się na podobnym poziomie, struktura rozliczeń w krajach Unii Europejskiej będzie ulegała dalszemu ujednolicaniu.

120 Fakt, Ŝe duŜo sklepów nie akceptuje płatności kartą, wynika między innymi z wysokich

kosztów instalacji oraz obsługi terminali. 121 Zob. szerzej: Obrót bezgotówkowy…, op. cit. s. 54-59; Tworzenie Jednolitego Obszaru

Płatności w Euro – cele i terminy (czwarty raport o postępach), Europejski Bank Centralny 2006, s. 4.

80

BIBLIOGRAFIA

BORCUCH A., Pieniądz elektroniczny pieniądz przyszłości – analiza ekonomiczno-prawna, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2007.

JANOWICZ R., Ocena dotychczasowego rozwoju rynku kart płatniczych w Polsce, Zeszyt 177, Materiały i Studia NBP, Warszawa 2004.

JAWORSKI W.L., ZAWADZKA Z. (red.), Bankowość, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2002.

ŚWIERDZA A., Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami płatniczymi innych krajów Unii Europejskiej, Zeszyt nr 222, Materiały i Studia NBP, Warszawa 2007.

Notatka na temat porównania wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami płatniczymi innych krajów Unii Europejskiej, Departament Systemu Płatniczego NBP, Warszawa 2008.

Obrót bezgotówkowy – zalety i korzyści wynikające z jego upowszechnienia, Departament Systemu Płatniczego NBP, Warszawa XI 2008.

Tworzenie Jednolitego Obszaru Płatności w Euro – cele i terminy (czwarty raport o postępach), Europejski Bank Centralny 2006.

DEVELOPMENT OF THE PAYMENT CARD MARKETS IN THE COUNTRIES OF THE EUROPEAN UNION

The payment card market became popular in ‘70s of XX century. Therefore, the level of payment card markets development in each country should be comparably high. Nevertheless, there is a great disproportion of the number of point of sales terminals and the number of cashless transactions held by societies amongst the Member States of European Union. The aim of this paper is to highlight possible barriers and further prospects for the payment card markets development in the countries of European Union, also in relation to the Single Euro Payments Area (SEPA).

81

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy, PPP, III Dyrektywa Unii Europejskiej, 2005/60/WE, implementacja III Dyrektywy w krajach Unii Europejskiej.

Milan POPOVIĆ*

PRZECIWDZIAŁANIE PRANIU PIENI ĘDZY – IMPLEMENTACJA III DYREKTYWY UNII EUROPEJSKIEJ

W KRAJACH CZŁONKOWSKICH

Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie wdroŜeń Dyrektywy 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 roku w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu w krajach członkowskich Unii Europejskiej na koniec roku 2009. W pracy została opisana krótka historia procesu prania pieniędzy. W dalszej części autor przedstawia III Dyrektywę122 Unii Europejskiej oraz jej wdroŜenia w krajach członkowskich jak i trudności, jakie niektóre kraje miały w procesie wdroŜenia. W podsumowaniu przedstawiono znaczenie Dyrektywy w sektorze bankowości.

1. WSTĘP

1.1. PRANIE PIENIĘDZY

Instytucje finansowe są szczególnie naraŜone na naduŜycia i oszustwa ze względu na rodzaj prowadzonej działalności. Do takich naduŜyć moŜna zaliczyć wyłudzanie kredytów, fałszowanie zdolności kredytowej, oszustwa ubezpieczeniowe itp. Za pranie pieniędzy najczęściej uwaŜa się „ogół czynności, mających na celu ukrycie prawdziwego źródła pochodzenia nielegalnych dochodów uzyskanych z przestępczej działalności i nadania im znamion legalnego pochodzenia”123.

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, doktorant Uniwersytetu Łódzkiego.

122 Dyrektywa 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.

123 Matras A., Definicja prania brudnych pieniędzy i ogólna charakterystyka procederu, [w:] J. Grzywacz (red.), Pranie brudnych pieniędzy, Warszawa 2005, s. 15.

82

Trudno jest wskazać kiedy pierwszy raz dokonano takiej czynności, chociaŜ, Seagrave Sterling opisał, iŜ juŜ około 2000 lat przed naszą erą, Chińscy kupcy próbowali ukrywać swoje bogactwo przed władcami, którzy usiłowali odebrać im majątek.124 W ten sposób właśnie powstała idea prania pieniędzy: był to z punktu widzenia władz nielegalnie osiągnięty majątek, który kupcy usiłowali ukryć oraz zainwestować „drogą legalną”. Przez kolejne cztery tysiące lat zasady się nie zmieniły.125 W historię XX wieku wpisuje się szczególnie przypadek Al Capone, który został skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwa podatkowe.126

1.2. CZYM JEST III DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY? CELE III DYREKTYWY

Dyrektywy Parlamentu Europejskiego są aktami prawnymi, stosowanymi do określania regulacji prawnych w kontekście określonym daną dyrektywą. Celem wprowadzenia w Ŝycie III Dyrektywy jest utworzenie sprawniejszego systemu zwalczania procederu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu w Unii Europejskiej. Stworzenie jednolitego systemu prawnego na terenie Wspólnoty Europejskiej pozwoli na utworzenie jednego obszaru prawnego, co w znacznym stopniu ułatwi egzekwowanie aktów prawnych. „Implementacja III dyrektywy przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego i stabilności systemu finansowego. Przyczyni się do tego, między innymi, wprowadzenie obowiązku identyfikacji klienta przeprowadzającego transakcję gotówkową przekraczającą 15 000 euro”.127 W przypadku przekroczenia granicy, kaŜda osoba wjeŜdŜająca na teren Unii Europejskiej lub z niego wyjeŜdŜająca, która w punkcie kontroli zewnętrznej ma przy sobie kwotę 10 000 euro, bądź jej ekwiwalent w innych walutach lub łatwo zbywalnych aktywach jest zobowiązana do złoŜenia deklaracji w odpowiednim urzędzie celnym.128

124 http://www.countermoneylaundering.com/public/?q=node/6, 02.12.2009. 125 Ibidem. 126 Matras A, Pranie brudnych pieniędzy, (red.) Grzywacz J.,Warszawa 2005, s. 15. 127 Projekt Stanowiska Rządu przygotowany w związku z art. 6 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia

11 marca 2004 roku o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. Dz.U. nr 52, poz. 515.

128 http://ec.europa.eu/taxation_customs/customs/customs_controls/cash_controls/index_en.htm, 02.12.2009, por. Dyrektywa 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia

83

2. WDROśENIA III DYREKTYWY

2.1. WDROśENIA

Przyjęta w 2005 roku Trzecia dyrektywa włącza do prawa Unii Europejskiej zaktualizowane w 2003 roku zalecenia Grupy Specjalnej ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF).129 Termin transpozycji dyrektywy oraz powiadomienia o sankcjach ustanowionych w prawie krajowym na mocy rozporządzenia upłynął dnia 15 grudnia 2007 roku. Do tego zaś terminu kwestię tę uregulowało tylko pięć krajów130: Dania, która pierwsza się dostosowała do wymogów Dyrektywy, Bułgaria, która częściowo spełniła wymagania, następnie Włochy i Portugalia oraz Wielka Brytania, która spełniła narzucone wymogi w ostatnim dniu transpozycji dyrektywy.

Zdecydowana większość krajów członkowskich dostosowała się do wymogów do końca roku 2008, począwszy od Węgier, Estonii oraz Austrii, które wprowadziły przepisy prawne w drugiej połowie grudnia 2007, skończywszy na Szwecji, która skończyła ten proces w marcu 2009.

W drugiej połowie roku 2009 zostały tylko cztery kraje niedostosowane, wśród których Irlandia wcześniej spełniła część wymogów.131 Pozostałe trzy kraje, mianowicie Francja, Polska oraz Hiszpania Komisja Europejska zaskarŜyła do Trybunału sprawiedliwości w związku z brakiem odpowiednich przepisów w prawie krajowym132.

Ostatecznie, ta trójka krajów równieŜ spełniła wszystkie wymagania z końcem roku 2009.133

26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, http://eur-lex.europa.eu/LexUriSe rv/LexUriServ.do?uri=OJ%3AL%3A2005%3A309%3A0015%3A0036%3APL%3APDF, 02.12.2009.

129 http://www.fsa.gov.uk/pages/About/What/International/pdf/TMLD.pdf, 02.12.2009. 130 http://www.anti-moneylaundering.org/European Chart.aspx, 04.12.2009. 131 Ibidem. 132 Więcej o karach Komisji Europejskiej za brak wdroŜeń opisano w podrozdziale 2.2. 133 http://www.anti-moneylaundering.org/... op. cit. , 04.12.2009 oraz 29.12.2009.

84

Wykres 1. WdroŜenia III Dyrektywy w krajach członkowskich UE.

29 gru 2009

29 gru 2009

29 gru 2009

29 gru 2009

15 mar 2009

1 wrz 2008

1 wrz 2008

21 sie 2008

13 sie 2008

5 sie 2008

1 sie 2008

1 sie 2008

31 lip 2008

26 lip 2008

30 kwi 2008

24 sty 2008

23 sty 2008

21 sty 2008

1 sty 2008

29 gru 2007

19 gru 2007

17 gru 2007

15 gru 2007

22 lis 2007

21 lis 2007

13 lis 2007

1 mar 2006

sty 2004 maj 2005 paź 2006 lut 2008 lip 2009 lis 2010

Francja**

Polska**

Hiszpania**

Irlandia

Szwecja

Czechy

Słowacja

Niemcy

Łotwa

Grecja

Finlandia

Holandia

Malta

Luksemburg

Rumunia

Litwa

Belgia

Słowenia

Cy pr

Austria

Estonia

Węgry

Wielka Bry tania

Portugalia

Włochy

Bułgaria*

Dania

* wymagania III dyrektywy częściowo spełnione ** wymagania spełnione z końcem roku 2009.

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.anti-moneylaundering.org/European Chart.aspx, 04.12.2009 oraz 29.12.2009.

85

2.2. KARY KOMISJI EUROPEJSKIEJ ZA BRAK WDROśEŃ

W dniu 29 stycznia 2009 Komisja Europejska zdecydowała o skierowaniu do Trybunału Sprawiedliwości sprawy przeciwko Francji i Polsce za brak odpowiednich regulacji odnoszących się do przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.134 Dodatkowo, do Polski i Hiszpanii zostały skierowane uzasadnione opinie dotyczące braku ustanowienia w prawie krajowym skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji wymaganych na mocy rozporządzenia w sprawie informacji o zleceniodawcach, które towarzyszą przekazom pienięŜnym.135

3. ZNACZENIE III DYREKTYWY DLA BANKOWO ŚCI

Dla sektora bankowości oznacza to, iŜ niezbędne staje się zastosowanie oprogramowania komputerowego, które przetwarza wszystkie transakcje dostępne w systemie bankowym, oraz raportuje je do odpowiedniego organu administracji państwowej, zajmującego się zapobieganiem wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu.136 Transakcje nietypowe, podejrzane o przestępstwo prania pieniędzy są przechwytywane, analizowane oraz obserwowane w celu potwierdzenia naduŜycia. Wówczas, organ ten ma obowiązek przekazania tychŜe informacji do organów ścigania, które powinny podjąć odpowiednie kroki wobec przestępcy.

134 http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/09/159&format=PDF&aged

=0&language=PL&guiLanguage=en, 02.12.2009. 135 Ibidem. 136 W Polsce tym organem jest Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF), który jest

powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Finansów RP. Źródło: Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U.03.153.1505 j.t. ze zm.).

86

BIBLIOGRAFIA

Dyrektywa 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ%3AL-%3A2005%3A309%3A0015%3A0036%3APL%3APDF, 02.12.2009.

Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U.03.153.1505 j.t. ze zm.)

http://www.anti-moneylaundering.org/EuropeanChart.aspx, 04.12.2009 oraz 29.12.2009.

http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/09/159&format=PDF&aged=0&language=PL&guiLanguage=en, 02.12.2009.

Matras A. Definicja prania brudnych pieniędzy i ogólna charakterystyka procederu J. Grzywacz (red.), Pranie brudnych pieniędzy, Warszawa 2005.

IMPLEMENTATION OF THE THIRD ANTI-MONEY LAUNDERING DIRECTIVE IN COUNTRIES OF EUROPEAN UNION

The essay describes the implementation of the Third Anti-Money Laundering Directive 2005/60/WE of Council of the European Union from 26th of October 2005 in countries of European Union. Author have described the history of money laundering. As next the Third Directive was described, its implementations and difficulties in implementations. As summary the importance of Anti-Money Laundering Directive the banking sector was emphasized.

87

ETF, Exchange Trade Founds, ETF w UE, FIO, LYXOR, wady i zalety ETF, historia ETF.

Dorota WILCZYŃSKA*

ETF – EXCHANGED TRADED FOUNDS

Niniejsza praca poświęcona jest tematyce Exchange Traded Funds. Przedstawiona została charakterystyka tego instrumentu finansowego, zwięzły opis i historia a takŜe

jego wady i zalety. Ponadto, porównany został ETF z Funduszem Inwestycyjnym Otwartym (FIO) oraz kontraktem terminowym na indeks giełdowy. Został równieŜ ukazany trend rozwojowy popularności ETF-ów wśród inwestorów europejskich.

1. WPROWADZENIE

Exchange Traded Funds (ETF) przedstawiają fundusze inwestujące w indeks, który składem walorów niemal idealnie go odzwierciedlają. Przykład taki moŜe stanowić ETF na WIG 20137, indeksy amerykańskie a takŜe indeksy największych spółek notowanych w Londynie czy teŜ we Frankfurcie. Posiadaczom ETF przysługują te same prawa, co posiadaczom akcji. Istnieją jednak pewne ograniczenie co do ich realizacji. Przestrzega się zasady swobodnego obrotu ETF-ami i dopuszczane jest ich umarzanie w celu zamiany na akcje138, jak równieŜ spienięŜenie operacji przez sprzedaŜ akcji na giełdzie139. Ten inwestycyjny instrument w odróŜnieniu od tradycyjnych funduszy jest zarządzany pasywnie. Jego cechami charakterystycznymi są: duŜa płynność, przejrzystość oraz zgodność z wymogami UCITS III140. * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Finansów i Bankowości „Progress”, praca pod kierunkiem dr Rafała Wolskiego. 137 Indeks giełdowy 20 największych spółek akcyjnych notowanych na Warszawskiej

Giełdzie Papierów Wartościowych. 138 Dopuszczalna jest zamiana na inne papiery wartościowe wchodzące w skład danego

indeksu. 139 Nawrot W., Exchange-Traded Funds (ETF): nowe produkty na rynku funduszy

inwestycyjnych, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2007, s. 69. 140 Jest to dyrektywa europejska dot. funkcjonowania fundusz otwartych. Na jej mocy

fundusze UCITS uprawnione są do zbywania swoich tytułów uczestnictwa ta terytorium innych państw członkowskich. http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-2006-0567+0+DOC+XML+V0//PL; 04.12.2009.

88

Wykres 1. ETF-y w Europie (aktywa: 285,8 mld €, liczba ETF: 783).

Źródło: J. Ziębiec, ETF-y czyli kup sobie WIG20, IV Forum Kół Naukowych Rynku Kapitałowego, Władysławowo 2009.

1.1. HISTORIA ETF

Swoje pochodzenie ETF zawdzięcza Indeksowym Jednostkom Udziałowym141 na indeks S&P500. Były one notowane na Nowojorskiej Giełdzie Papierów Wartościowych142 od 1989 roku. Nie mniej jednak obrót nimi został zawieszony z powody nieprecyzyjnie sformułowanego prawa. Dzięki temu zyskały jednak ogromną popularność w Kanadzie. Dopiero w 1993 roku prezes amerykańskiej giełdy, Nathan Most, przedstawił S&P Depositary Receipts (SPDRs), potocznie zwane „pająkami” oraz tzw. „diamenty”, czyli IPU na Dow Jones Industrial Average. Dały one początek funduszom typu ETF, szybko zdobywając przychylność inwestorów.

Na rynku europejskim pierwsze fundusze ETF pojawiły się w 2000 roku w Londynie. Do tej pory notowane na London Stock Exchange (LSE) są między innymi iShares MSCI North America (INAA), iShares DJ Asia

141 IPU – ang. Index Participation Units. 142 ang. New York Stock Exchange (NYSE).

89

Pacific Select Dividend (IAPD)143. Kolejne ETF-y wprowadzone zostały na Giełdę Niemiecką. Tam w system notowań zakwalifikowane zostały fundusze, m.in. Deutche Bank Carry, db x-trackers Currency Carry ETF144.

Tabela 1.Liczba notowanych ETF-ów na wybranych giełdach europejskich145

Giełda Liczba notowanych ETF-ów

Deutsche Boerse 517

Euronext Paris 392

LSE 327

Borsa Italiana (LSE) 302

SIX Swiss Exchange 175

Wiener Boerse 21

Źródło: ETF Research & Implementation Strategy Team, Barclays Global Investors, Bloomberg.

2. ANALIZA ATRAKCYJNO ŚCI ETF

Jest wiele argumentów świadczących na korzyść inwestowania w fundusze ETF. NajwaŜniejsze z nich to146:

• MoŜliwość zarabiania zarówno na wzrostach wartości indeksów, jak i na spadkach indeksów;

• Wprowadzenie ETF do obrotu na rynku regulowanym, a takŜe ich duŜa płynność;

• Sprawność obsługi programu ETF; • MoŜliwość inwestowania w zagraniczne papiery wartościowe

wchodzące w skład renomowanych list indeksów, poprzez zakup na rynku krajowym;

143 http://www.londonstockexchange.com/traders-and-brokers/security-types/etfs/news-

events/news-events.htm; 10.12.2009. 144 http://www.boerse-frankfurt.de/EN/index.aspx?pageID=123; 10.12.2009. 145 Dane za wrzesień 2009. 146 http://www.bankier.pl/wiadomosc/ETF-nowy-fundusz-na-polskim-rynku-2051765.html;

04.12.2009.

90

• Niskie koszty transakcyjne (niŜsze, niŜ w tradycyjnych funduszach inwestycyjnych oraz w przypadku indywidualnego zakupu portfela akcji);

• Stosunkowo niskie ryzyko płynące z dywersyfikacji portfela na jaki opiewa ETF;

• ETF-y są całkowicie globalnym produktem, dlatego dają moŜliwość inwestowania na ogromnej liczbie rynków finansowych;

• Przejrzystość składu portfela inwestycyjnego; • MoŜliwość inwestowania na runku pierwotnym i wtórnym.

Do wad moŜna zaliczyć147:

• Ograniczenia wystawiania i umarzania ETF przez drobnych inwestorów ze względu na wysokie koszty wejścia na rynek. Rynek pierwotny przeznaczony jest dla inwestorów instytucjonalnych;

• Brak moŜliwości wyprzedzenia rynku (uzyskania wyniku lepszego niŜ indeks reprezentujący dany rynek, nawet przy trendach spadkowych tzw. krótka sprzedaŜ);

• Występowanie spread’u pomiędzy ceną kupna i sprzedaŜy ograniczającego potencjalne zyski inwestorów;

• Koszty transakcyjne ponoszone kaŜdorazowo przy zawieraniu transakcji;

• Ze względu na obecność na rynku regulowanym, istnieje moŜliwość spekulacji, które mogą mieć wpływ na zniekształcenie informacji rynkowej;

• Sporym utrudnieniem dla inwestorów moŜe być duŜa liczba funduszy typu ETF z tego samego sektora lub o podobnym profilu inwesty-cyjnym. MoŜe powodować to brak zdecydowania przy dokonywaniu wyboru funduszu;

• Istnieje moŜliwość nabywania liczby funduszy będących wielokrotnością liczb całkowitych (nie ma moŜliwości zakupu ułamka, jak to jest moŜliwe w przypadku jednostek udziałowych w Funduszach Inwestycyjnych).

147 Ziębiec J., ETF-y czyli kup sobie WIG20, IV Forum Kół Naukowych Rynku

Kapitałowego, Władysławowo 2009.

91

3. PORÓWNANIE ETF Z INNYMI INSTRUMENTAMI RYNKU FINANSOWEGO

Ze względu na swoistą hybrydową charakterystykę ETF-u, który stanowi połączenie funduszy otwartych (FIO)148 i funduszy zamkniętych (FIZ)149 , niniejsza analiza polegać będzie na zestawieniu cech ETF-u z funduszem inwestycyjnym otwartym oraz kontraktami terminowymi na indeks150.

3.1. ETF VS. OTWARTY FUNDUSZ INWESTYCYJNY (FIO)

Podstawową cechą rozróŜniającą fundusze ETF od Otwartych funduszy inwestycyjnych jest sposób obrotu. ETF-y notowane są na giełdach, dzięki czemu istnieje dla nich rynek wtórny zapewniający duŜą płynność instrumentu, ale takŜe i moŜliwość spekulacji.

Kolejną cechą rozróŜniająca jest sposób zarządzania. ETF-y zarządzanie są w sposób pasywny, tzn. konstruowany jest taki portfel aktywów, który odzwierciedla skład indeksu. Otwarte fundusze inwestycyjne natomiast dobierają skład portfela wykorzystując strategie aktywne.

WaŜnym aspektem są równieŜ koszty inwestycji. W przypadku pierwszego z nich kosztem jest prowizja maklerska, spread oraz opłata za zarządzanie odejmowana od wartości ETF-u (np. LYXOR 0, 15% - 0,85% AuM151 w skali roku). Naliczana jest ona „pro rata temporaris”, czyli proporcjonalnie do czasu, który upłynął. Z drugiej strony znajdują się fundusze otwarte, które za swoje usługi pobierają opłaty w zaleŜności od dokonywanej wpłaty. Przykładowa opłata to od 0,1% przy wpłacie 1 mln PLN do 2,25% przy wpłacie 5 tys. PLN152. Takie same koszty inwestor ponosi przy wypłacie środków153. Średnie całkowite koszty w Europie wyglądają następująco (Total Expense Ratio)154:

148 Fundusze o zmiennej liczbie tytułów do uczestnictwa w funduszu tzw. jednostek

uczestnictwa. 149 Fundusze o zasadniczo stałej liczbie tytułów uczestnictwa tzw. certyfikatów

inwestycyjnych. 150 Kontrakt terminowy typu futures opiewający na indeks giełdowy. 151 AuM – Assets under Management – zarządzane aktywa. 152 Przykład dotyczy Banku PKO S.A., http://www.pkotfi.pl/index.php?id=f_zrow,

05.12.2009. 153 Ibidem. 154 Nawrot W., Exchange-Traded Funds (ETF): nowe produkty na rynku funduszy

inwestycyjnych, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2007, s. 163.

92

• ETF akcyjne w Europie – 37 bps; • Tradycyjny fundusz akcyjny naśladujący index – 87 bps; • Tradycyjny aktywnie zarządzany fundusz akcji – 175 bps.

Bardzo szybko zauwaŜalne są kolejne róŜnice. Wycena funduszy ETF jest dokonywana na bieŜąco, tzn. moŜna je kupić/sprzedać po cenie iNAV155. Natomiast transakcje takie w przypadku FIO realizowane są po cenie zamknięcia jednostek publikowanej następnego dnia.

Wykres 2. Napływ środków do europejskich funduszy inwestycyjnych (wrzesień 2009 r.).

Źródło: J. Ziębiec, ETF-y czyli kup sobie WIG20, IV Forum Kół Naukowych Rynku Kapitałowego, Władysławowo 2009.

3.2. ETF VS. KONTRAKT TERMINOWY NA INDEKS

Podstawową róŜnicą pomiędzy funduszami ETF, a terminowymi kontraktami na indeksy jest rynek, na którym następuje obrót. Pierwszy z nich dotyczy rynku kasowego, natomiast drugi rynku terminowego. Kolejne rozbieŜności moŜna zauwaŜyć w dostępności instrumentów takich

155 iNAV – indicative Net Assets Value, bieŜąca wartość aktywów netto na jednostkę

uczestnictwa.

93

jak dźwignia finansowa, której ETF-y nie wykorzystują. Kontrakty terminowe ze względu na wykorzystywaną dźwignię potrzebują natomiast depozytu zabezpieczającego transakcję. W tym przypadku naleŜy wpłacić wartość jednostki uczestnictwa w funduszu równej od 1/10 do 1/100 wartości indeksu. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe obu przypadkach moŜliwa jest inwestycja w te same aktywa, naleŜy dodatkowo rozwaŜyć kwestię dywidendy. Nabywając kontrakt terminowy nie nabywa się prawa do dywidendy, w przeciwieństwie do nabycia ETF.

Wykres 3. Napływ środków do europejskich funduszy ETF (wrzesień 2009 r.).

Źródło: J. Ziębiec, ETF-y czyli kup sobie WIG20, IV Forum Kół Naukowych Rynku Kapitałowego, Władysławowo 2009.

4. ETF W POLSCE

Biorąc pod uwagę fakt, iŜ Polska jest jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo krajów Europy Środkowo – Wschodniej, dotychczasowy brak ETF-ów na rynku moŜe być zastanawiający. Do tej pory moŜna je znaleźć w większości krajów, takich jak: Tajlandia, Peru, Indonezja, a nawet Wietnam.

94

7 kwietnia 2008 roku Warszawska Giełda Papierów Wartościowych podpisała porozumienie z Taiwan Stock Exchange Corporation (TSEC) w celu nawiązania współpracy, która ma między innymi dotyczyć wprowadzenia na Warszawski parkiet pierwszego Exchange Traded Fund156. Nie była to jednak pierwsza tego typu próba. JuŜ w maju 2007 roku prowadzone były rozmowy z Unicredit CA IB, jednak do dziś (grudzień 2009) fundusze ETF w Polsce są w fazie projektu157.

BIBLIOGRAFIA

NAWROT W., Exchange-Traded Funds (ETF): nowe produkty na rynku funduszy inwestycyjnych, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2007.

ZIĘBIEC J., ETF-y czyli kup sobie WIG20, IV Forum Kół Naukowych Rynku Kapitałowego, Władysławowo 2009.

http:// www.InwestycjeAlternatywne.pl, 05.12.2009.

http://www.skarbiec.biz/inwestycyjne-fundusze/wiadomosci/etf.htm, 04.12.2009.

http://web.ebscohost.com/ehost/pdf?vid=1&hid=3&sid=92e4b54e-74fc-41ef-8f4a-c066302cfa0c%40sessionmgr11, 04.12.2009.

http://web.ebscohost.com/ehost/pdf?vid=1&hid=3&sid=b626656f-3f9b-4b89-80b7-8437c4d55378%40sessionmgr10, 04.12.2009.

http://www.bankier.pl/wiadomosc/ETF-nowy-fundusz-na-polskim-rynku-2051765.html; 04.12.2009.

http://www.pkotfi.pl/index.php?id=f_zrow, 04.12.2009.

http://www.globtrex.com/Waluty/10-Waluty+kursy+NBP/14149-Nowe+indeksy+na+GPW+ETF+y+blizej+warszawskiego+parkietu, 05.12.2009.

http://web.ebscohost.com/ehost/pdf?vid=1&hid=3&sid=84088ae8-6a11-4c3e-9947-b820b4f7aed0%40sessionmgr12, 04.12.2009.

http://www.pb.pl/a/2009/11/30/Amerykanski_ETF_wchodzi_do_Polski, 04.12.2009.

ETF – EXCHANGED TRADED FOUNDS

This text is dedicated to Exchange Traded Funds. There is presented characteristic of this financial instrument, a brief description and history. Also advantages and disadvantages of it. In addition, the ETF is compared with the Open Investment Fund (FIO) and derivatives for a stock exchange index. Moreover was shown trend for development ETF`s popularity among European investors and perspectives in Poland.

156 Nawrot W., Exchange-Traded Funds (ETF): nowe produkty na rynku funduszy

inwestycyjnych, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2007, s. 161. 157 Ibidem.

ROZDZIAŁ III

TRENDY GOSPODARCZE

97

Outsourcing, offshoring, redukcja kosztów, efektywność, rynek pracy, przewaga konkurencyjna.

Grzegorz HOLAK*

OUTSOURCING I OFFSHORING JAKO NARZ ĘDZIA ZWI ĘKSZANIA EFEKTYWNO ŚCI PRZEDSIĘBIORSTW

Celem pracy jest ukazanie outsourcingu, jako koncepcji zarządzania wychodzącej naprzeciw oczekiwaniom współczesnych przedsiębiorstw takim jak redukcja kosztów czy poprawa jakości usług. W pierwszej części pracy została przedstawiona istota outsourcingu oraz często mylonego z nim offshoringu. W dalszej części opisane zostały rodzaje outsourcingu, korzyści z niego płynące oraz moŜliwe straty z którymi naleŜy się liczyć, a takŜe wpływ tego zjawiska na rynek pracy w Unii Europejskiej.

1. WPROWADZENIE

Do głównych determinantów sukcesu przedsiębiorstw w realiach gospodarczych niewątpliwie zaliczyć moŜemy profesjonalizm, a takŜe szybkość i elastyczność działań158, ponadto firmy nieustannie poszukują nowoczesnych rozwiązań w celu redukcji kosztów działalności, zdolności reagowania na zmieniające się wymagania rynku czy poprawy jakości świadczonych usług159. Outsourcing jest znaną na całym świecie metodą, która powstała w odpowiedzi na te wyzwania, stał się on swoistym narzędziem stosowanym przez organizacje, w celu zwiększania ich efektywności, a co za tym idzie podniesienia konkurencyjności na rynkach europejskich i światowych. Według przeprowadzonych badań, krajami w Europie Zachodniej, w których outsourcing rozwija się najbardziej dynamicznie są: Wielka Brytania, Francja, Niemcy oraz Włochy160.

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, praca pod kierunkiem dr Jarosława Zająca.

158 Papiernik-Wojdera, M., MoŜliwości zastosowania outsourcingu w zarządzaniu kredytem handlowym i naleŜnościami od odbiorców, Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, materiały oddane do druku, stan na 30.11.2009.

159 http://www.bankier.pl/wiadomosc/Outsourcing-czyli-system-uslug-zewnetrznych-2008036.html, 05.12.2009.

160 Gay, C., Essinger, J., Kania, E., Outsourcing strategiczny: koncepcja, modele i wdraŜanie, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002, s. 14-15.

98

1.1. ISTOTA OUTSOURCINGU

W latach dwudziestych XX wieku załoŜyciel fabryki samochodów, Henry Ford powiedział, Ŝe „jeśli jest coś, czego nie potrafimy zrobić wydajniej, taniej i lepiej niŜ konkurenci, nie ma sensu, Ŝebyśmy to robili i powinniśmy zatrudnić do wykonania tej pracy kogoś, kto zrobi to lepiej niŜ my”161. Stwierdzenie to doskonale obrazuje istotę outsourcingu, który polega na przekazaniu funkcji dotychczas realizowanych przez przedsiębiorstwo macierzyste, innemu wyspecjalizowanemu podmiotowi gospodarczemu, który określany jest mianem partnera outsourcingowego162. Dotyczy to głównie zadań pomocniczych, niezwiązanych z uzyskiwaniem dochodu. Organizacja moŜe skupić się na zasadniczych celach, dzięki czemu obniŜa koszty i osiąga lepsze wyniki oraz zwiększa swoją wartość rynkową.

1.2. OUTSOURCING I OFFSHORING

Poruszając tematykę outsourcingu warto wspomnieć o offshoringu, który jest przesunięciem pewnej działalności poza granice danego kraju, przez co jest często klasyfikowany jako rodzaj outsourcingu163. NaleŜy zauwaŜyć, iŜ outsourcing polega na zleceniu działalności innej firmie, a offshoring moŜe być realizowany w ramach tej samej organizacji. Aby zilustrować offshoring, który nie jest outsourcingiem moŜna podać za przykład firmę Citroen, która moŜe przesunąć produkcję danego modelu samochodu z własnej fabryki we Francji do fabryki tego samego przedsiębiorstwa w Hiszpanii. Natomiast, w procesie outsourcingu bierze udział zewnętrzna firma. Wobec tego offshoring moŜe, ale nie musi być przejawem outsourcingu. Bardzo często moŜna spotkać się z połączeniem offshoringu z outsourcingiem. Takie rozwiązanie nazywane jest wówczas offshore-outsourcingiem. ZaleŜność pomiędzy tymi dwoma koncepcjami została przedstawiona na rysunku 1.

161 http://www.instytut-outsourcingu.pl/upload/docs/Historia_outsourcingu.pdf, 05.12.2009. 162 Trocki, M., Outsourcing. Metoda restrukturyzacji działalności gospodarczej, PWE,

Warszawa 2001, s. 61. 163 Szymniak, A., Globalizacja usług: outsourcing, offshoring i shared services centres,

Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM przy współpracy z Deloitte, Poznań 2007, s. 171.

99

Rysunek 1.: ZaleŜność pomiędzy outsourcingiem a offshoringiem.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Szymniak, A., Globalizacja usług: outsourcing, offshoring i shared services centres, Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM przy współpracy z Deloitte, Poznań 2007, s. 171.

2. RODZAJE OUTSOURCINGU

Warto zaznaczyć, Ŝe outsourcing jest przedsięwzięciem złoŜonym, przybierającym róŜne postacie. W związku z tym, przedstawiamy ogólną klasyfikację tych form164.

1) Zlecenie funkcji – najczęściej zlecane są usługi pomocnicze, np ochrona, sprzątanie. Jest to krótkoterminowe zobowiązanie taktyczne, wybierane najczęściej z powodu konieczności szybkiego uporania się z problemem.

2) Outsourcing usług – Najpopularniejsza forma outsourcingu. Dzięki odpowiedniemu doborowi i zaangaŜowaniu wyspecjalizowanych dostawców zewnętrznych firma moŜe osiągnąć korzyści na poziomie strategicznym. W rezultacie skupić się na podstawowych celach oraz zwiększyć przewagę konkurencyjną.

3) Insourcing – odmienny sposób zapewnienia wzrostu wydajności, poprzez wyodrębnienie samodzielnej jednostki biznesowej w działalności, która jest zbyt waŜna lub trudna, aby zlecić jej wykonywanie w ramach outsourcingu.

4) Co-sourcing – jedna ze stosunkowo nowych form outsourcingu. Oznacza, Ŝe obie firmy są odpowiedzialne za dostarczenie środków do realizacji

164 Gay, C., Essinger, J., Kania, E., … op. cit. , s. 14-15.

100

zadania, występuje przy tym pewne ryzyko, poniewaŜ w razie niepowodzenia nie będzie moŜna liczyć na rekompensatę.

5) Udział w korzyściach – kolejna nowa forma, polegająca na długoterminowym związku dwóch stron dokonujących inwestycji i mających udział w korzyściach według ustalonej wcześniej formuły. Obie strony ponoszą ryzyko i powinny się dzielić korzyściami. W razie niepowodzenia, dostawca nie ma gwarancji zwrotu poniesionych nakładów.

3. KORZYŚCI

Podczas Światowego Forum Gospodarczego165 w Davos w 2007 roku firma PricewaterhouseCoopers166 zebrała opinie na temat outsourcingu od obecnych tam prezesów i dyrektorów z 19 państw świata. Wśród badanych byli zarówno klienci jak i dostawcy usług outsourcingowych. Według tego badania, najwaŜniejszymi powodami dla których przedsiębiorstwa decydują się na outsourcing167 zostały przedstawione na rysunku 2.

Rysunek 2: Rozkład statystyczny korzyści outsourcingu w badaniu PwC.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://ceo.cxo.pl/news/113394/Outsourcing-.rosnie.w.sile.html , 05.12.2009.

165 Światowe Forum Gospodarcze (ang. World Economic Forum, WEF) jest corocznie

organizowanym spotkaniem prezesów najbogatszych światowych korporacji, przywódców politycznych oraz wybranych intelektualistów i dziennikarzy.

166 PricewaterhouseCoopers (PwC) (wcześniej Coopers & Lybrand) – globalna firma świadcząca usługi audytorskie i doradcze.

167 http://www.ceo.cxo.pl/news/113394/Outsourcing.rosnie.w.sile.html, 03.12.2009.

101

Jak widać, dla menedŜerów głównymi zaletami outsourcingu są redukcja kosztów oraz dostęp do utalentowanych pracowników. Te dwie zalety moŜna połączyć razem z utrzymaniem niŜszego poziomu zatrudnienia, jednocześnie zapewniając wykwalifikowany personel dla zadań podstawowych168. Przekazanie zadań specjalistom w danej dziedzinie zapewnia najwyŜszą jakość usług w oparciu o doświadczenia świadczących je, wyspecjalizowanych firm oraz zmniejsza nakłady inwestycyjne na utrzymywanie bazy technicznej i organizacyjnej powierzonych działalności169. Wśród korzyści nie sposób nie wymienić dostępu do innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych i technicznych, zdobycia wiedzy, którą moŜna wykorzystać w innych obszarach działalności firmy, czy usprawnienia procesu decyzyjnego w przedsiębiorstwie170. Wszystko dąŜy do zwiększenia efektywności przedsiębiorstwa, lepsze wykorzystanie zasobów (ludzkich, rzeczowych oraz finansowych) moŜe zwiększyć przewagę konkurencyjną danej firmy oraz umocnić jej pozycję na rynku.

4. MOśLIWE STRATY

Pomimo niewątpliwych zalet outsourcingu naleŜy być świadomym, iŜ niesie on ze sobą równieŜ moŜliwość poniesienia strat. Źle zaplanowany lub zarządzany outsourcing moŜe odznaczać się licznymi wadami, między innymi utratą kontroli171. Organizacja zlecająca moŜe nie mieć wpływu na podwykonawców partnera outsourcingowego, którzy mogą zaszkodzić jej wizerunkowi. TakŜe kondycja dostawcy zewnętrznego powinna być sprawdzona wnikliwie, w razie przejęcia przez trzecią firmę lub bankructwa, organizacja korzystająca z usług takiego przedsiębiorstwa moŜe mieć kłopoty z terminowym wykonaniem usług lub nawet ich brakiem, poniewaŜ dla konsumentów cały proces outsourcingu jest często nie widoczny i to firma zlecająca ponosi odpowiedzialność za błędy partnera outsourcingowego172. Dość istotnym problemem jest takŜe uzaleŜnienie od zewnętrznych dostaw, w razie podniesienia cen usług przez niego, przedsiębiorstwo wynajmujące taką firmę moŜe zamiast zredukować, zwiększyć koszty w długim okresie173. Kolejnym aspektem wpływającym na przedsiębiorstwo moŜe być

168 http://www.praca.egospodarka.pl/12027,Czym-jest-i-na-czym-polega-

outsourcing,2,47,1.html, 05.12.2009. 169 Ibidem. 170 http://www.instytut-outsourcingu.pl/upload/docs/Historia_outsourcingu.pdf, 05.12.2009,

s. 5. 171 Szymniak, A., … op. cit., s. 163. 172 Ibidem. 173 Ibidem.

102

niezadowolenie społeczne wynikające z redukcji zatrudnienia174 i związany z nim negatywny wizerunek, jako firmy która zwalnia pracowników, co z kolei moŜe niekorzystnie wpłynąć na przyszłe rekrutacje do innych działów i zahamować rozwój przedsiębiorstwa175.

5. WPŁYW OUTSOURCINGU NA RYNEK PRACY UNII EUROPEJSKIEJ

W latach 2002-2005 tylko 5,9% (202 z 3426) ogółu przypadków restrukturyzacji firm w Unii Europejskiej przypadało na offshoring i blisko dziesięciokrotnie mniej na outsourcing (20 z 3426)176. Największą popularnością wśród obecnych nowych członków Unii Europejskiej cieszyły się Węgry i Czechy. Od roku 2005 zjawisko to przybrało znacząco na sile, tylko w okresie od stycznia do listopada przeniesiono ponad 30 tysięcy miejsc pracy, czyli bliskie ilości outsourcingowanych miejsc pracy w latach 2002-2003. Liderem krajów przenoszących miejsca pracy w Europie stały się Niemcy, detronizując Wielką Brytanię, jednocześnie swoją pozycję umocniły Czechy, przejmując znaczną ilość miejsc pracy z krajów tzw. „starej piętnastki” m.in. Niemiec i Portugalii. Na tym tle wzrasta atrakcyjność Polski, jako kraju do którego przenoszone są miejsca pracy, stopniowo wypierając Węgry.

Rysunek 3: Główne kierunki przeniesienia miejsc pracy w Unii Europejskiej.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rybiński, K., Globalizacja w trzech odsłonach: offshoring – globalne nierównowagi – polityka pienięŜna, Difin, Warszawa 2007, s. 103.

174 W przypadku, gdy firma zdecyduje się na ten krok po likwidacji działu na rzecz partnera

outsourcingowego. 175 Na przykład poprzez brak odpowiedniej kadry. 176 Rybiński, K., Globalizacja w trzech odsłonach: offshoring – globalne nierównowagi –

polityka pienięŜna, Difin, Warszawa 2007, s. 102.

103

Rybiński, słusznie zwraca uwagę w swojej pracy177, iŜ podana przez European Restructuring Monitor178 liczba miejsc pracy jest mała, co moŜe oznaczać niechęć firm do podawania takich danych do publicznej wiadomości, dlatego warto analizować zmiany w czasie, a nie poziomy tych zmian. Analiza międzynarodowego outsorucingu opublikowana przez Hijzena, Gorga oraz Hine’a w 2004 roku na podstawie brytyjskiego przemysłu przetwórczego w latach 1982-1996 pokazała, iŜ wpływa on negatywnie na niewykwalifikowaną siłę roboczą, jednocześnie zwiększając popyt na wykształconych i wykwalifikowanych pracowników179. Jednak mimo spadku popytu na niewykwalifikowaną siłę roboczą to nie musi oznaczać to spadku płac realnych, jeŜeli nastąpi istotny wzrost wydajności pracy.

6. PODSUMOWANIE

Outsourcing stanowi narzędzie biznesowe o znaczeniu strategicznym180, dzięki któremu firma moŜe skupić się na podstawowej działalności. Skala outsourcingu oraz towarzyszącego mu offshoringu rośnie w Unii Europejskiej, wraz z postępującą globalizacją tempo wzrostu jest coraz wyŜsze. Outsourcing zwiększa popyt na wykwalifikowaną siłę roboczą, jednocześnie zmuszając niewykwalifikowaną kadrę do wzrostu wydajności pracy. Decydując się na reorganizację firmy naleŜy przeprowadzić wszechstronne i wnikliwe badania oraz analizy opłacalności tego przedsięwzięcia. Tryb prowadzenia tych badań i analiz powinien umoŜliwi ć wczesną eliminację projektów outsourcingowych nierokujących powodzenia181. JeŜeli organizacja dokona odpowiedniego wyboru partnera outsourcingowego, takŜe będzie korzystać odpowiedzialnie z usług outsourcingu, ma szanse uniknąć większości negatywnych skutków, a korzyści z niego wynikające pomogą zwiększyć efektywność oraz konkurencyjność firmy. Dlatego często lepiej zwrócić się do profesjonalnej firmy specjalizującej się w określonej działalności, posiadającej odpowiednie doświadczenie oraz gwarantującej wysoki poziom usług, niŜ realizować je na własny koszt i ryzyko.

177 Ibidem, s 103. 178 European Restructuring Monitor jest serwisem Komisji Europejskiej zbierającym

wszystkie publicznie ogłoszone przypadki restrukturyzacji firm w krajach Unii Europejskiej spełniające odpowiednie kryteria.

179 Rybiński, K., … op. cit., s. 104. 180 Trocki, M., … op. cit., s. 54. 181 Ibidem, s. 55.

104

BIBLIOGRAFIA

AUKSZTOL, J., Outsourcing informatyczny w teorii i praktyce zarządzania, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008.

GAY, C., ESSINGER, J., KANIA, E., Outsourcing strategiczny: koncepcja, modele i wdraŜanie, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002.

PAPIERNIK-WOJDERA, M., MoŜliwości zastosowania outsourcingu w zarządzaniu kredytem handlowym i naleŜnościami od odbiorców, Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, materiały oddane do druku, stan na 30.11.2009.

RYBIŃSKI, K. Globalizacja w trzech odsłonach: offshoring – globalne nierównowagi – polityka pienięŜna, Difin, Warszawa 2007.

SZYMNIAK, A., Globalizacja usług: outsourcing, offshoring i shared services centres, Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM przy współpracy z Deloitte, Poznań 2007.

TROCKI, M., Outsourcing. Metoda restrukturyzacji działalności gospodarczej, PWE, Warszawa 2001.

http://www.bankier.pl/wiadomosc/Outsourcing-czyli-system-uslug-zewnetrznych-2008036.html, 05.12.2009.

http://www.ceo.cxo.pl/news/113394/Outsourcing.rosnie.w.sile.html, 03.12.2009.

http://www.instytut-outsourcingu.pl/upload/docs/Historia_outsourcingu.pdf, 05.12.2009.

http://www.praca.egospodarka.pl/12027,Czym-jest-i-na-czym-polega-outsourcing,2,47,1.html, 05.12.2009.

OUTSOURCING AND OFFSHORING AS A WAY OF ESCALATING BUSINESS EFFICIENCY

The aim of this elaboration is to show outsourcing as a concept of management which was developed to fulfill the exceptions of present organizations such as reducing costs or upgrading the quality of services. Firstly, in the essay have been presented the issue of outsourcing and offshoring, and next types of outsourcing and its advantages and disadvantages, and the impact of this phenomenon on the labor market in the European Union.

105

Organizacje pozarządowe, NGO, trzeci sektor, wolontariat, Unia Europejska.

Łukasz JANISZEWSKI*

ORGANIZACJE POZARZ ĄDOWE W DOBIE KRYZYSU

Od zarania dziejów w Ŝyciu cywilizacji spotykało się grupy jednostek, które w swojej świadomości czuły się odpowiedzialne za innych ludzi potrzebujących w róŜny sposób pomocy. Począwszy od pomocy duchowej, do wszechobecnej zapomogi finansowej.

Z kaŜdym kolejnym pokoleniem, kiedy to gatunek ludzki stara się wszystko nazwać i sformalizować, tworzą się coraz liczniej organizacje skupiające wolontariuszy. Dzięki nim trzeci sektor gospodarki moŜe coraz bardziej konkurować z sektorem prywatnym. Niestety, Ŝeby pełnić swoje funkcje wolontariusze muszą zdobywać fundusze na poszczególne działania. Pytanie skąd?

W róŜnych regionach Europy, dzięki róŜnej historii, organizacje te występują w odmiennych systemach i nomenklaturze, a zarazem mają róŜne moŜliwości pozyskiwania środków. Celem tego opracowania jest przedstawienie tych róŜnic w krajach Europy Centralnej: Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Słowacji, Słowenii oraz Węgier konfrontując je z sytuacją gospodarczą w Polsce.

1. TRENDY ZA GRANICĄ

1.1. LĘK O PRZYSZŁĄ GOSPODARKĘ

Kiedy światowa gospodarka wchodziła coraz głębiej w kryzys, organizacje pozarządowe, skupione w trzecim sektorze, zbierały siły do uderzenia, zmniejszające krajowe i międzynarodowe źródła finansowania w bliskiej przyszłości. To było jednak zbyt wcześnie, Ŝeby zobaczyć tego skutki, które odczuje się zapewne dopiero w kolejnych latach. JednakŜe organizacje pozarządowe182, będące po drugiej stronie sfery gospodarki, starały się usilnie ograniczyć uzaleŜnienie od zewnętrznego finansowania projektów, utrzymać albo wymienić wysłuŜony sprzęt i zachować sztab wykwalifikowanych pracowników.

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Finansów i Bankowości „Progress”, praca pod kierunkiem dr Tomasza Uryszka. 182 NGO (ang. Non – Governmental Organization)– organizacje pozarządowe, wchodzące

w skład trzeciego sektora gospodarki (przyp. aut.) [za:] Hausner J., Organizacje pozarządowe. Trzeci sektor współczesnego społeczeństwa, – Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej nr 714, Kraków 2006, s. 1.

106

W kaŜdym kraju proces kształtowania się trzeciego sektora jest odmienny. Uwarunkowane jest to róŜnymi czynnikami, chociaŜby stanem prawnym. W kaŜdym z nich równieŜ róŜne typy organizacji mają róŜny stopień moŜliwości utrzymania się na rynku. Te podmioty, bowiem działają w otoczeniu kapitalistycznych przedsiębiorstw nastawionych na zysk i często muszą bardzo się starać przyciągnąć uwagę potencjalnych sponsorów.

W raporcie amerykańskiej Agencji Międzynarodowego Rozwoju (USAID) z roku 2008183, na którym oparta jest dalsza część pracy, przedstawione są szanse organizacji pozarządowych w poszczególnych krajach na przetrwanie. Indeks ten opiera się na siedmiopunktowej skali. Określa go takŜe siedem problemów:

1. Otoczenie prawne: regulacje prawne, tworzenie nowych rozwiązań, zapobieganie ingerencji rządowej, a takŜe sposoby rejestracji organizacji pozarządowych.

2. Zarządzanie organizacją: struktura personelu, podział na pracowników etatowych i wolontariuszy, czy wolontariusze są wystarczająco motywowani.

3. MoŜliwości finansowe: zdolności do pozyskiwania środków, moŜliwości prawne gromadzenia i gospodarowania funduszami.

4. Obrona swoich racji: czy organizacje mają moŜliwość kształtowania prospołecznej polityki państwa, czy mogą komunikować społeczeństwu swoje opinie.

5. Świadczenie usług: jaki rodzaj świadczeń oferuje trzeci sektor, czy jest na to zapotrzebowanie, czy występują dotacje dla tych podmiotów.

6. Infrastruktura: czy organizacje są osamotnione w swoich działaniach, czy występują podmioty wspierające – organizujące szkolenia, dostarczające informacje; czy organizacje wymieniają się informacjami, czy współpracują z mediami, samorządem lokalnym dla osiągnięcia wspólnych celów.

7. Wizerunek medialny: w jaki sposób organizacje pozarządowe są przedstawiane opinii publicznej, jak są oceniane przez samorząd, przedsiębiorców, społeczeństwo, obecność wolontariatu w świadomości społeczeństwa.

183 Ehmann C., The 2008 NGO sustainability Index for Central and Eastern Europe and

Eurasia, (red.) – United States Agency for International Development, Waszyngton 2009.

107

1.2. PODSTAWOWE DANE

Rysunek 1. Ogólny indeks stabilności sytuacji organizacji pozarządowych.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Claire E., The 2008 NGO sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia, United States Agency for International Development, Waszyngton 2009.

Na podstawie przedstawionego rysunku moŜna zauwaŜyć, Ŝe wskaźnik dla Słowenii jest znacznie wyŜszy niŜ dla innych prezentowanych krajów. Nie jest to przypadek, inne państwa prezentowane w diagramie są juŜ w fazie konsolidacji w sektorze pozarządowym (1-3 punkty Indeksu), natomiast Słowenia jest jeszcze w fazie średnich zmian (3-5).

JeŜeli chodzi o ilość organizacji pozarządowych w poszczególnych państwach, to kształtowała się ona następująco:

Tabela 1.Liczba organizacji pozarządowych w poszczególnych państwach (stan na sierpień 2008 roku).

Lp. Państwo Liczba NGO 1. Czechy 101 659 2. Estonia ok. 28 000 3. Litwa ok. 15 000 4. Łotwa 10 167 5. Polska 67 343 6. Słowacja 31 601 7. Słowenia ok. 22 000 8. Węgry 30 071

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Claire E., The 2008 NGO sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia, United States Agency for International Development, Waszyngton 2009 oraz Gumkowska M., Herbst J., NajwaŜniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008, Stowarzyszenie KLON/JAWOR, 2008.

108

Pomimo, Ŝe liczba ta jest zróŜnicowana, to i tak prezentowany indeks nie jest zaleŜny tylko od niej. Słowenia, która posiada prawie pięć razy mniej organizacji niŜ Czechy, ma indeks wyŜszy o 44% (1,2 pp.). Etap transformacji świadomości społecznej dotyczącej trzeciego sektora jest jeszcze cały czas w fazie ukształtowania. Dlatego w dalszej części pracy zostaną przedstawione czynniki, które są odpowiedzialne za to zróŜnicowanie. Zostaną przedstawione trzy spośród siedmiu wskaźników: otoczenie prawne, moŜliwości finansowe i wizerunek medialny.

2. POSZCZEGÓLNE WSKAŹNIKI

2.1. OTOCZENIE PRAWNE

Nie wszystkie kraje mają dobrze zdefiniowany system prawny w odniesieniu do trzeciego sektora. W prawie czeskim nie ma jednoznacznej definicji „organizacji pozarządowych”184, co tworzy problemy w interpretacji niektórych przepisów legislacyjnych. Dzieje się tak, w związku z bardzo prostą i szybką procedurą rejestracji stowarzyszeń. Według prawa podatkowego subsydia i dotacje dla NGO, mogą być odpisane od podatku przez osoby fizyczne i przedsiębiorstwa. JednakŜe przepisy te są jeszcze nieodpowiednie, aby zmotywować potencjalnych donatorów. Podatki nadal są skomplikowane, przez niekonsekwencje w interpretacji przepisów oraz przez róŜne grupy decyzyjne. Z kolei w Estonii odpisy podatkowe moŜna dokonywać na rzecz organizacji charytatywnych i tych działających w interesie publicznym185. NGO zaczęły konsultacje z Ministerstwem Finansów, aby znaleźć rozwiązanie problemu poszukiwania sposobów motywacji zachęcających filantropów. Trzeci sektor w wielu państwach musi sobie radzić z wieloma problematycznymi sytuacjami lub legislacją. Niektóre, juŜ sobie z częścią poradziły. Węgry były pierwszym krajem, które w 1996 roku wprowadziły moŜliwość przekazania 1% podatku na organizacje pozarządowe i 1% dodatkowo na kościoły186. Inne kraje, w których funkcjonuje obecnie podobny mechanizm to: Słowacja – 2% z podatku dochodowego (zarówno osoby fizyczne jak i prawne mogą z tego skorzystać); Słowenia – 0, 5%; Litwa – 2% oraz od 2004 r. Polska – 1%.

184 Ehmann C., The 2008 NGO sustainability…, op. cit., s. 93. 185 Ibidem, s. 101. 186 Ibidem, s. 114.

109

2.2. MOśLIWOŚCI FINANSOWE

Czeskie źródła finansowania pochodzą w duŜym stopniu z narodowych źródeł, a takŜe z Europejskich funduszy strukturalnych187. Większość funduszy pozyskiwana jest z budŜetu państwa, od przedsiębiorstw, fundacji, a takŜe od indywidualnych filantropów. UzaleŜnienie niektórych NGO od funduszy unijnych było widoczne w roku 2008. Fundusze te przyznawane są falowo. Pierwsza fala była w latach 2004-2007, a kolejna trwa w latach 2008-2013. Przez dziesięć miesięcy 2008 roku NGO w Czechach doświadczyły luk w dotacjach, poniewaŜ rząd zbyt wolno dystrybuował otrzymane środki. Łotwa jest przykładem kraju, w którym wysoka inflacja była znaczącym problemem dla trzeciego sektora188. Fundatorzy musieli ciąć wydatki kosztem dotacji na te organizacje. Niestety łotewskie NGO nadal nie koncentrują się na tworzeniu fundacji czy gromadzeniu funduszy, aby zapewnić sobie długotrwałe moŜliwości gospodarowania kapitałem. Organizacje pozarządowe na Litwie zebrały więcej funduszy z miejscowych źródeł w 2008189. Wsparcie z pierwszego i drugiego sektora powiększyło się i stało się bardziej róŜnorodne. Na przykład, przedsiębiorcy byli bardziej skłonni do dotacji z róŜnych przyczyn. Przydzielanie 2% podatku dochodowego od osób fizycznych na organizacje pozarządowe stało się częściej przyjętą praktyką i wygenerowało więcej dochodu dla tych podmiotów niŜ w poprzednich latach.

W Polsce sytuacja utrzymania się organizacji na rynku ze względu na kondycję finansową nie zmieniła się duŜo w roku 2008 w stosunku do poprzednich190. Ogólnie kondycja ta poprawiła się przede wszystkim dzięki wzrostowi przyznanych dla sektora publicznych pieniędzy. JednakŜe około 25% organizacji, dla których ten „zastrzyk” był skierowany, uŜyły tych środków, aby się wzbogacić. Problemem polskich instytucji pozarządowych jest to, Ŝe większość pieniędzy, które otrzymują pochodzą od rządu i muszą zostać uŜyte na konkretne projekty. Zwiększyła się takŜe rola podmiotów trzeciego sektora w realizacji unijnych programów. Organizacje pozarządowe mają coraz większy udział w realizacji zadań europejskich, jednakŜe procent ten jest w skali kraju jeszcze znikomy191.

187 Ibidem, s. 95. 188 Ibidem, s. 145. 189 Ibidem, s. 152-153. 190 Ibidem, s. 182. 191 Gumkowska M., Herbst J., NajwaŜniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor

pozarządowy 2008, Stowarzyszenie KLON/JAWOR, 2008.

110

2.3. WIZERUNEK MEDIALNY

Media południowo-zachodnich sąsiadów Polski dostarczyły w roku 2008 dobrego sprawozdania z działalności tamtejszych organizacji pozarządowych192. Medialne doniesienia są zwykle neutralne albo pozytywne. NGO często ukazują się w regionalnych mediach, najwięcej relacji skupia się na lokalnych wydarzeniach. Czas antenowy dla NGO przeznaczony jest zazwyczaj dla zarządu tych organizacji, którego członkowie są postrzegani, jako eksperci w określonych zagadnieniach. Na Węgrzech za to kilka negatywnych wydarzeń ukształtowało publiczny obraz trzeciego sektora, podczas gdy wiele przedsięwzięć zakończonych sukcesem pozostało niezauwaŜonych. Przykładem moŜe być skandal upowszechniony przez media węgierskiej Fundacji WraŜliwego Serca193. Fundacja ta zbierająca pieniądze dla chorego dziecka przekazała rodzinie tylko 20% datków, twierdząc, Ŝe pozostała część była potrzebna, aby pokryć wydatki. To przypadek pokazujący, Ŝe samoregulacja organizacji pozarządowych jest ciągle tematem do analiz i poprawy. W przeciwieństwie do Czech, w których NGO są odbierane dobrze i Węgier, gdzie media nagłośniły przypadki naduŜyć, łotewskie podmioty trzeciego sektora borykają się z problemem braku świadomości społeczeństwa i niestety przez ograniczone zasoby. Nie mogą one sobie póki, co pozwolić na organizację kampanii informa-cyjnych194. Regionalne media publikują artykuły o organizacjach non-profit, jako materiały płatne i nie są zainteresowane informacjami dotyczącymi trzeciego sektora. Słowacy stosują inny sposób przyciągnięcia mediów: nagrody195. Przykładem moŜe być nagroda przyznawana przez Fair-Play Alliance i stowarzyszenie „Via Iuris” dla osób, które wnoszą wkład w poprawę Ŝycia społeczeństwa.

Raport USAID przedstawia medialną sytuację w Polsce, jako niezbyt optymistyczną196. Kilka czasopism pisze artykuły odnośnie organizacji, ale nawet, jeśli, to opisują one skandale lub ewentualnie spektakularne wydarzenia charytatywne. Kampanie propagujące odpis 1% podatku przyczyniły się do wzrostu współpracy z róŜnymi mediami – najczęściej lokalną prasą, która oferuje umieszczenie na preferencyjnych warunkach, lub nawet całkiem za darmo, informacji przygotowanych przez zainteresowane Organizacje PoŜytku Publicznego.

192 Ehmann C., The 2008 NGO sustainability…, op. cit., s. 99. 193 Ibidem, s.121. 194 Ibidem, s.148-149. 195 Ibidem, s.215-216. 196 Ibidem, s.185.

111

3. PROGNOZY

Rysunek 2. Trendy zmian wskaźnika indeksu raportu USAID.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Claire E., The 2008 NGO sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia, United States Agency for International Development, Waszyngton 2009.

Na podstawie rysunku 2. moŜna zauwaŜyć, Ŝe w ostatnich latach występuje wzrost wskaźnika indeksu stabilności sytuacji organizacji pozarządowych w Europie. JednakŜe państwa członkowskie Unii Europejskiej mają róŜne podejście do określania obszaru działania „poŜytku publicznego”, przede wszystkim biorąc pod uwagę ulgi i zwolnienia podatkowe oraz ogólną politykę w stosunku do organizacji pozarządowych197. Zatem wybór tylko i wyłącznie organizacji poŜytku publicznego znacznie zawęziłby moŜliwość oceny sytuacji.

Analizując wykres moŜna zauwaŜyć, Ŝe sytuacja podmiotów trzeciego sektora w państwach Europy Centralnej jest stabilna, wykazuje jednak lekkie wahania, które oscylują w granicach kilku dziesiątych punktu. Niewielki wzrost wskaźnika w latach 2006-2008 moŜe być spowodowany nieznacznym zmniejszeniem zainteresowania potencjalnych darczyńców ze względu na zahamowanie gospodarki. W chwili obecnej, kiedy panuje kryzys gospodarczy, raczej nie powinniśmy się spodziewać poprawy sytuacji

197 Kamela-Sowińska A., Rachunkowość jednostek nieprowadzących działalności gospodar-czej, Difin, Warszawa 2002.

112

dobroczynności w przedsiębiorstwach, które własne fundusze przeznaczają na bieŜącą działalność. W Polsce198 pomyślny rozwój organizacji społecznych i postrzegania ich jako podmioty profesionalne jest zaleŜne równieŜ od odpowiedniego przygotowania kadr tych instytucji. Praca w tych organizacjach nie jest tylko i wyłącznie zajęciem dla wolontariuszy – amatorów, ale wymaga takŜe zdobycia fachowych umiejętności199.

BIBLIOGRAFIA

EHMANN C., The 2008 NGO sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia, United States Agency for International Development, Waszyngton 2009.

GUMKOWSKA M., HERBST J., NajwaŜniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008, - Stowarzyszenie KLON/JAWOR, 2008.

HAUSNER J., Organizacje pozarządowe – trzeci sektor współczesnego społeczeństwa, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej nr 714, Kraków 2006.

LEŚ E., NAŁĘCZ S., WYGNAŃSKI J. J., TOEPLER S., SALAMON L. M., Sektor Non-Profit w Polsce. Szkic do portretu, – The Johns Hopkins University – Instytut studiów politycznych PAN – Bank Informacji o Organizacjach Pozarządowych, Warszawa 2000.

KAMELA–SOWIŃSKA A., Rachunkowość jednostek nieprowadzących działalności gospodarczej, Difin, Warszawa 2002.

NON-GOVERMENTAL ORGANIZATIONS IN DAYS OF CRISIS

From the beginning of human civilization, there have always existed groups of people, which felt responsible for the others, who needed different kinds of help. It doesn’t matter if it was a kind of a spiritual help or some ubiquitous financial grant.

Each next generation have tried to name and formalize all the different kinds of human activity – they also tried to increase the number of volunteering organizations. So, the third sector of economy could compete with the private sector in a more effective way. Unfortunately, in order to accomplish their mission, volunteers have to purchase funds for every individual action. But how they can do that?

In different regions of Europe, histories are different: these organizations work in different systems and nomenclatures, they also have different possibilities of fundraising. The aim of this study is to present some differences across the countries of Central Europe including: Czech Republic, Estonia, Lithuania, Latvia, Slovakia, Slovenia and Hungary and to confront their situation with Polish economic situation.

198 Zjawisko występuje równieŜ w innych krajach Europy Centralnej. 199 Leś E., Nałęcz S., Wygnański J. J., Toepler S., Salamon L. M., Sektor Non-Profit w Polsce.

Szkic do portretu, – The Johns Hopkins University – Instytut studiów politycznych PAN – Bank Informacji o Organizacjach Pozarządowych, Warszawa 2000, s. 9.

113

Badania, rozwój, środki unijne, innowacyjność, moŜliwości, technologia.

Kamila KONIECZNA *

ŚRODKI UNIJNE NA BADANIA I ROZWÓJ

Rola badań jest niezwykle istotna. Badania stanowią podwalinę nowoczesnej gospodarki, gdyŜ są siłą napędową przedsiębiorczości i innowacyjności. Dzięki globalizacji, nowoczesnej technologii dzisiejszy świat stał się ‘mały’, a wszystko zdaje się pędzić z prędkością światła. Jak nie pogubić się w tym pędzie? Skąd mamy wiedzieć, w którym miejscu jesteśmy? Dokąd zmierzamy? To właśnie badania są kluczem do tego, by znaleźć odpowiedzi na tak postawione pytania. Jednocześnie pamiętać naleŜy, Ŝe tylko ustawiczny rozwój pozwala na to by nie zostawać w tyle za gospodarkami wysoko rozwiniętymi.

Celem niniejszego referatu jest próba dokonania przeglądu moŜliwości jakie daje Unia Europejska w zakresie badań i rozwoju (B + R) w obecnym okresie programo-wania, tj. w latach 2007-2013.

1. DEFINICJA, FINANSOWANIE, KIERUNKI OBSERWACJI - PROJEKTÓW BADAWCZYCH

Aby zacząć przegląd moŜliwości, jakie dają środki unijne w zakresie prowadzenia badań, warto zastanowić się czym właściwie jest projekt badawczy. Według słownika języka polskiego, badać oznacza, cyt.: „obserwować coś, starać się to sprawdzić poznać” 200, natomiast projekt (zadanie) według słownika unijnego oznacza, cyt.: „przedsięwzięcie realizowane w ramach działania, będące przedmiotem umowy o dofinansowanie projektu między beneficjentem a instytucją zarządzającą, instytucją wdraŜającą albo działającą w imieniu instytucji zarządzającej instytucją pośredniczącą, albo decyzji podjętej odpowiednio przez właściwego ministra, jeśli pełni funkcję instytucji zarządzającej albo instytucji pośredniczącej, albo przez wojewodę, jeśli pełni funkcję instytucji

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych TIAL; Społeczna WyŜsza Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, doktorantka Społecznej WyŜszej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania.

200 http://www.sjp.pwn.pl/lista.php?co=badania, 01.12.2009.

„„

”

”

114

pośredniczącej lub współfinansowane ze środków pochodzących z Funduszu Spójności. Najmniejsza dająca się wyodrębnić jednostka stanowiąca przedmiot pomocy”201. A zatem ‘projekt badawczy’ jest przedsięwzięciem mającym na celu obserwację czegoś, co chcemy poznać202.

Finansowanie projektów badawczych obejmuje projekty203:

1. zamawiane o tematyce ustalonej w krajowym programie ramowym lub w programie wieloletnim;

2. własne, w tym projekty habilitacyjne, o tematyce określonej przez wnioskodawcę;

3. rozwojowe, mające na celu wykonanie zadania badawczego stanowiącego podstawę do zastosowań praktycznych;

4. promotorskie, mające na celu przygotowanie rozprawy doktorskiej;

5. specjalne, będące częścią międzynarodowych programów, niepodlegające współfinansowaniu z zagranicznych środków finansowych.

Kierunki badań naukowych, ustala i ogłasza Polski Rząd w dzienniku urzędowym. Na podstawie propozycji przekazanych przez ministrów, wojewodów, organy samorządu województwa, Prezesa Polskiej Akademii Nauk, szkoły wyŜsze, jednostki naukowe lub organizacje samorządu gospodarczego o zasięgu ogólnokrajowym zostaje opracowany krajowy program ramowy określający priorytetowe kierunki badań naukowych.

Projekty badawcze (oprócz projektów zamawianych) są wyłaniane do finansowania na podstawie konkursu złoŜonych wniosków. Środki finansowe są przekazywane jednostkom naukowym na podstawie umowy.

Projekty badawcze zamawiane wynikają z konieczności ukierunkowania środków finansowych na te badania naukowe, które mają największy wpływ na rozwój społeczny i gospodarczy kraju. Instrumentem słuŜącym realizacji powyŜszego celu stał się przyjęty we wrześniu 2005 roku. Krajowy Program Ramowy (KPR), ułatwiający prowadzenie współczesnej polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa, dostosowanej do europejskich i światowych standardów.

201 http://www.wnioski-ue.pl/2009/08/02/slownik-unijny-projekt, 02.12.2009. 202 Definicja własna - na podstawie przedstawionych definicji. 203 http://www.nauka.gov.pl/mn/index.jsp?place=Lead08&news_cat_id=62&news_id=1817-

&layout=2&page=text, 02.12.2009.

115

2. PROJEKTY BADAŃ I ROZWOJU (B + R)

Środki unijne z obszaru badań i rozwoju (B + R) mogą być m.in. przeznaczone na szereg inicjatyw np.204: budowę, rozbudowę oraz wyposaŜenie w sprzęt jednostek naukowych wraz z zatrudnieniem wykwalifikowanej kadry naukowej, inwestycje w przedsiębiorstwa bezpośrednio związane z dziedziną badań i innowacji, itp.

Projektodawca, podejmując decyzję w jakim obszarze będzie ubiegał się o środki i zamierza realizować projekt, musi wziąć pod uwagę profil oraz obszar działania swojej jednostki. Projekty B+R mogą być realizowane przez administrację państwową, ośrodki badawcze, szkolnictwo, instytucje finansowe, instytucje kultury, sportu i turystyki, instytucje pomocy społecznej, instytucje rynku pracy, samorząd terytorialny i podmioty mu podległe, przedsiębiorców, kościoły, instytucje wdraŜania Funduszy Europejskich, ect.

Projekty B+R mogą być finansowane z róŜnych programów operacyjnych, dlatego przed podjęciem decyzji, z którego programu beneficjent będzie starał się pozyskać środki, naleŜy zrozumieć pojęcie ‘programu operacyjnego’. W encyklopedii zarządzania czytamy, cyt.: „program operacyjny to jeden z najwaŜniejszych dokumentów z punktu widzenia absorpcji środków unijnych, mający na celu realizację Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Zawiera całość spójnych priorytetów strategicznych, do osiągnięcia których będzie się dąŜyć za pomocą funduszu strukturalnego lub łącznie Funduszu Spójności Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w przypadku celu konwergencja. Programy operacyjne mogą przyjmować formę krajowych programów operacyjnych lub regionalnych programów operacyjnych. Propozycję kształtu oraz zakresu programu operacyjnego określa kraj członkowski i przekłada go Komisji Europejskiej do akceptacji. Projekty krajowych programów operacyjnych opracowuje Minister Rozwoju Regionalnego we współpracy z innymi ministrami. Regionalne programy operacyjne przygotowuje zarząd województwa we współpracy z Ministrem Rozwoju Regionalnego.”205.

W ramach programów wyróŜniamy: działania, poddziałania, kierunki wsparcia, priorytety, obszary interwencji, osie priorytetowe, co stanowi niejako szczegółowy podział obszarów wsparcia poszczególnych programów. Projektodawca po uzyskaniu odpowiedzi na pytanie, z którego programu będzie ubiegał się o wsparcie, dokonuje zawęŜenia swoich poszukiwań na bardziej szczegółowe płaszczyzny. 204 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/PoradnikBeneficjenta/Strony/poradnik.aspx,

02.12.2009. 205 http://www.mfiles.pl/pl/index.php/Program_operacyjny, 02.12.2009.

116

W okresie programowania na lata 2007 – 2013 beneficjenci planujący realizację projektu B+R mają do wyboru szereg programów, np206.:

� PROGRAM DLA EUROPY ŚRODKOWEJ 207

Obszar interwencji: P1.1 Poprawa ramowych warunków dla innowacji

W obszarze interwencji P1.1 „Poprawa ramowych warunków dla innowacji”, projekty mogą składać beneficjenci zajmujący się rozwojem innowacyjności oraz jej wpływem na lepsze wyniki polskich przedsiębiorstw. Środki moŜna przeznaczyć, m.in. na: tworzenie i wspieranie instytucji odpowiedzialnych za transfer technologii czy teŜ na ułatwienie wykorzystania wyników badań w przemyśle. Wnioski naleŜy składać do Wspólnego Sekretariatu Technicznego we Wiedniu.

Obszar interwencji: P1.2 Tworzenie moŜliwości dla rozprzestrzeniania i stosowania innowacji

Działanie „Tworzenie moŜliwości dla rozprzestrzeniania i stosowania innowacji” skierowane jest do wiodących szkół wyŜszych w kraju, które chcą zrealizować projekty mające na celu rozwój i unowocześnienie infrastruktury słuŜącej prowadzeniu kształcenia w dziedzinie nauk ścisłych, przyrodniczych i technicznych. Środki moŜna przeznaczyć m.in. na współpracę instytucji związanych z transferem technologii z sektorem produkcji, czy teŜ na ułatwianie dostępu do wiedzy naukowej i wykorzystanie wiedzy juŜ istniejącej. Obsługą wniosków aplikacyjnych zajmuje się Wspólny Sekretariat Techniczny w Wiedniu.

� PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO 208

Działanie: 4.2 Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami w przedsiębiorstwach

Działanie 4.2 „Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami w przedsię-biorstwach” skierowane jest do MŚP. Dofinansowanie moŜna uzyskać m.in. na: zastępowanie w produkcji surowców pierwotnych surowcami wtórnymi z odpadów, czy teŜ na ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów. Obsługą wniosków zajmuje się Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

206 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Strony/ZmianyWSystemie.aspx, 02.12.2009. 207 http:// www.central2013.eu/innovation.html, 02.12.2009. 208 http://www.dotacjeue.org.pl/default.aspx?docId=2767, 02.12.2009.

117

Działanie: 13.1 Infrastruktura szkolnictwa wyŜszego

Działanie „Infrastruktura szkolnictwa wyŜszego„ skierowane jest do wiodących szkół wyŜszych w kraju, które chcą zrealizować projekty mające na celu rozwój i unowocześnienie infrastruktury słuŜącej prowadzeniu kształcenia w dziedzinie nauk ścisłych, przyrodniczych i technicznych. Środki moŜna przeznaczyć m.in. na: budowę, rozbudowę lub przebudowę istniejących obiektów infrastruktury szkół wyŜszych wraz z wyposaŜeniem w aparaturę dydaktyczno-badawczą wykorzystywaną w procesie kształcenia oraz inne nowoczesne rozwiązania pozwalające na zastosowanie ICT w dydaktyce, wraz z dostosowaniem stanu technicznego istniejącej infrastruktury do wymogów nowego wyposaŜenia, w tym budowę lub rozwój bezpiecznych szerokopasmowych sieci komputerowych, współdziałających ze szkieletowymi sieciami regionalnymi lub krajowymi. Wnioski aplikacyjne przyjmuje Ośrodek Przetwarzania Informacji.

� PROGRAM OPERACYJNY INNOWACYJNA GOSPODARKA 209

Poddziałanie: 1.1.1 Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight

Celem działania „Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight” jest ukierunkowanie badań naukowych na dziedziny i dyscypliny naukowe, które mogą mieć duŜy wpływ na szybki rozwój cywilizacyjno-gospodarczy Polski i budowę gospodarki opartej na wiedzy; Środki mogą być przeznaczone m.in. na: Narodowy Program Foresight Polska 2020 i kolejne programy tego typu, bądź teŜ na przygotowanie regionalnych strategii rozwoju. Wnioski aplikacyjne przyjmuje Ośrodek Przetwarzania Informacji.

Działanie: 4.1 Wsparcie wdroŜeń wyników prac B+R

Działanie „Wsparcie wdroŜeń wyników prac B+R” skierowane jest do firm kontynuujących prace badawczo-rozwojowe w postaci wdroŜeń, które zostały juŜ wcześniej dofinansowane z działania 1.4 tego Programu („Wsparcie projektów celowych”). Środki mogą być przeznaczone m.in. na.: usługi doradcze związane z inwestycją czy teŜ nabycie robót i materiałów budowlanych. Za obsługę wniosków aplikacyjnych z powyŜszego działania odpowiedzialna jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP).

209 http://www.dotacjeue.org.pl/default.aspx?docId=8560, 02.12.2009.

118

� PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI 210

Działanie: 4.2 Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym

Działanie „Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym” ma na celu połączenie środowisk naukowych z przedsiębiorcami. Środki mogą być przeznaczane, m.in. na: studia podyplomowe, szkolenia i kursy dla pracowników działu Badania i Rozwoju w zakresie zarządzania badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi oraz komercjalizacji rezultatów prac badawczych czy teŜ na podnoszenie świadomości pracowników systemu B+R w zakresie znaczenia prac rozwojowych dla gospodarki. Obsługą wniosków zajmuje się Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego.

� PROGRAM ROZWOJU MORZA BAŁTYCKIEGO 211

Kierunek wsparcia: 1.2 Ułatwianie transferu technologii i rozpowszechniania wiedzy w całym BSR

Celem kierunku wsparcia „Ułatwianie transferu technologii i rozpowszechniania wiedzy w całym BSR” jest ułatwienie transferu (przepływu, wymiany) technologii i wymiany wiedzy pomiędzy firmami w Regionie Morza Bałtyckiego. Środki moŜna przeznaczać m.in. na: rozwój finansowych, organizacyjnych, prawnych i administracyjnych ram wsparcia na poziomie ponadnarodowym dla instytucji zajmujących się transferem (przepływem, wymianą) technologii. Obsługą wniosków zajmuje się Wspólny Sekretariat Techniczny Programu.

� PROGRAM WSPÓLNOTY MI ĘDZYREGIONALNEJ 212

Priorytet: 1 Innowacyjność i gospodarka oparta na wiedzy

Priorytet „Innowacyjność i gospodarka oparta na wiedzy” dotyczy innowacyjności oraz gospodarki opartej na wiedzy koncentrując się przede wszystkim na kwestiach związanych z nowoczesnymi technologiami i rozwiązaniami, badaniami naukowymi, przedsiębiorczością oraz małymi i średnimi firmami. Środki moŜna przeznaczać m.in. na: wizyty naukowe, wspólne sesje szkoleniowe i ćwiczenia, akcje informacyjne i promocyjne

210 http://www.dotacjeue.org.pl/default.aspx?docId=7988, 03.12.2009. 211 http://eu.baltic.net/l, 03.12.2009. 212 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/PoradnikBeneficjenta/PWM/Strony/1-Innowacyj

nosc-i-gospodarka-oparta-na-wiedzy.aspx, 03.12.2009.

119

(komunikaty prasowe, broszury, ulotki, biuletyny, stronę internetową, programy w radiu i telewizji, itd.). Wnioski naleŜy składać do Wspólnego Sekretariatu Technicznego w Lille.

Jak wykazano powyŜej moŜliwości realizacji projektów w zakresie B+R są bardzo szerokie. To od przyszłych beneficjentów zaleŜy czy skorzystają z potencjału, jaki stworzyły fundusze, przeznaczone przez Unię Europejską.

3. PODSUMOWANIE

Podsumowując naleŜy stwierdzić, iŜ uzyskanie dofinansowania w zakresie B+R jest szansą na rozwój. Często wystarczy własna inwencja beneficjenta i dobrze zdiagnozowany problem. Pamiętać naleŜy bowiem, Ŝe środki unijne słuŜą realizacji konkretnych celów określonych w dokumentacji konkursowej, strategiach rozwoju czy teŜ wytycznych unijnych. Istnieje szereg instytucji, których działalność ukierunkowana jest na pomoc przyszłym beneficjentom w aplikowaniu o środki, dlatego nie naleŜy się obawiać skomplikowanych procedur.

BIBLIOGRAFIA

http://www.dotacjeue.org.pl/default.aspx?docId=2767, 02.12.2009.

http://www.dotacjeue.org.pl/default.aspx?docId=8560, 02.12.2009.

http://www.dotacjeue.org.pl/default.aspx?docId=7988, 03.12.2009.

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Strony/ZmianyWSystemie.aspx, 02.12.2009.

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/PoradnikBeneficjenta/PWM/Strony/1-Innowacyjnos-c-i-gospodarka-oparta-na-wiedzy.aspx, 03.12.2009.

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/PoradnikBeneficjenta/Strony/poradnik.aspx, 02.12.2009.

http://www.mfiles.pl/pl/index.php/Program_operacyjny, 02.12.2009.

http://www.nauka.gov.pl/mn/index.jsp?place=Lead08&news_cat_id=62&news_id=1817&layout=2&page=text, 02.12.2009.

http://www.sjp.pwn.pl/lista.php?co=badania, 01.12.2009.

http:// www.central2013.eu/innovation.html, 02.12.2009.

http:// eu.baltic.net/, 03.12.2009.

http://www.wnioski-ue.pl/2009/08/02/slownik-unijny-projekt, 02.12.2009.

120

RESEARCHES AND DEVELOPMENT FUNDED BY EUROPEAN UNION

Researches and development funds form the European Union give lots of possibilities for potential beneficiaries. In this essay have been reviewed programs, from which can be obtained funds in scope of Research and Development works.

121

e-administracja, społeczeństwo internetowe, technologie e-admnistracji .

Monika NOWICKA*, Michał MACIEJEWSKI**

INFORMATYZACJA W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ – ZASTOSOWANIA ORAZ TECHNOLOGIE

Obecne idee tworzenia społeczeństwa informacyjnego nie dopuszczają moŜliwości jego powstania bez sprawnie działającego sektora publicznego. Jego efektywność oraz przejrzystość zawdzięczać moŜemy ciągłemu rozwojowi technologii informatycznych, które wdraŜane są w jednostkach administracji publicznej. Brak kolejek w urzędach, przychodniach zdrowia, zakładanie firmy, złoŜenie rozliczenia rocznego – juŜ niedługo te wszystkie rzeczy, które do tej pory wydają się nam abstrakcyjne, staną się naszą codziennością.

1. WPROWADZENIE

W obecnych czasach następuje szybki rozwój nowych technologii, wzrost znaczenie Internetu i telekomunikacji, bez których większość z nas nie potrafi poprawnie funkcjonować. To co jeszcze parę lat temu było niewyobraŜalne dziś nie zadziwia nikogo, staję się częścią nas. Począwszy od sprawdzenia pogody, przeczytania wiadomości, poprzez komunikację z przyjaciółmi, aŜ do przeprowadzania skomplikowanych procedur bankowych – to wszystko w dzisiejszych czasach zapewnia nam Internet. Bez wychodzenia z domu, moŜemy zrobić zakupy zarówno spoŜywcze jak i przemysłowe, zapłacić rachunek za prąd korzystając z konta bankowego poprzez internet, zarezerwować bilet na piątkowy seans w kinie – moŜliwości jest niewyczerpana ilość. Czemu mamy więc stać godzinami w kolejce do okienka chcąc zarejestrować się do lekarza, złoŜyć rozliczenie podatkowe za ubiegły rok, złoŜyć wniosek o załoŜenie nowej firmy bądź uzyskać pozwolenie na budowę?

Wizja społeczeństwa informacyjnego nie dopuszcza moŜliwości jego powstania bez sprawnej obsługi sektora publicznego. Jego efektywność oraz * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych „TIAL”, praca pod kierunkiem dr Konrada Szymańskiego.

** Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”.

122

klarowność jest moŜliwa tylko poprzez wdraŜanie nowoczesnych technologii informatycznych tzw. e-administracja. Według wyŜej wymienionej wizji społeczeństwa informacyjnego, sektor publiczny powinien być213:

• otwarty i przejrzysty – obywatele muszą rozumieć proces zarządzania państwem, musi być on przewidywalny oraz otwarty na współpracę i kontrolę ze strony społeczeństwa.

• przyjazny obywatelowi – sektor publiczny nie moŜe opierać się na biurokracji, ma słuŜyć obywatelom, organizacją i przedsiębiorstwom.

• produktywny i efektywny – sektor wykorzystujący efektywnie pieniądze podatników przy jak najwyŜszej jakości usług.

Elektroniczna administracja tworzona jest tak, aby spełnić wymienione załoŜenia, jest dostępna zawsze i wszędzie, uŜytkownik moŜe dostosować ją do swoich potrzeb.

1.1. SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE

Siłę napędową rewolucji komunikacyjno-informacyjnej stanowią postęp technologiczny oraz siły rynkowe. W związku z tym, Ŝe Unia Europejska znajduje się w centrum tego procesu, wyznacza tempo otwierania rynków, zapewniając równe warunki traktowania wszystkim podmiotom biorących udział w tych rynkach. JuŜ w II połowie XX wieku moŜna było zaobserwować powstawanie społeczeństwa informacyjnego. Udogodnienia takie jak telefonia komórkowa, Internet oraz rozwój platform mobilnych pozwalają zapomnieć o najbardziej uciąŜliwej barierze komunikacyjnej, jaką była odległość. Obecnie interesującą nas informację moŜemy pozyskać w kaŜdej chwili, czy to korzystając z Internetu poprzez nasz komputer w domowym zaciszu, czy poprzez platformę mobilną jadąc do pracy. Najcenniejszym dobrem stała się informacja – jest ona napędem rozwoju technologii umoŜliwiających jej pozyskiwanie, przesyłanie oraz analizę. Społeczeństwo informacyjne stało się, więc jest kolejnym etapem rozwoju społecznego, tworem, w którym informacja traktowana jest jako dobro niematerialne cenniejsze nawet od dóbr materialnych.

2. E-ADMINISTRACJA

Elektroniczną administrację214 moŜna zdefiniować jako wykorzystanie technologii informatycznych i komunikacyjnych215 w celu usprawnienia

213 Deklaracja Ministerialna. Manchester 24-25 listopada 2005. 214 e-administrację, ang. e-government.

123

funkcjonowania administracji publicznej i zmniejszenia formalności, a tym samym wspierania wzrostu gospodarczego.216 Jest to udostępnienie obywatelom i przedsiębiorstwom oferty usług publicznych za pośrednictwem Internetu, co okazuje się być zjawiskiem coraz powszechniejszym w krajach Unii Europejskiej. E-administracja jako element związany z rozwojem społeczeństwa informacyjnego wchodzi w ramy postanowień Strategii Lizbońskiej.

Ogólna idea e-government sprowadza się do usprawnienia kontaktów obywateli z władzami i skrócenia czasu procedur związanych z załatwianiem kwestii urzędowych, których przykładem moŜe być zamówienie wizyty u lekarza czy teŜ złoŜenie deklaracji podatkowej. Urzędy publiczne stają się instytucjami czynnymi całą dobę, co oznacza dla obywateli zwiększony i ułatwiony dostęp do potrzebnych informacji oraz oszczędność czasu, co z kolei przekłada się na wzrost satysfakcji odbiorców e-usług publicznych. Zjawisko e-government nie jest korzystne jedynie dla petentów, ale takŜe dla samej administracji publicznej, poniewaŜ np. zmniejszają się wydatki związane z zakupem papieru czy archiwizacją dokumentów.217

MoŜna wyróŜnić cztery etapy rozwoju e-administracji w UE218:

• informacja on-line – obywatel ma moŜliwość wyszukania potrzebnych informacji na stronie internetowej danego urzędu;

• interakcja jednokierunkowa – moŜliwość wyszukania potrzebnych informacji oraz pobrania odpowiednich formularzy ze strony internetowej danego urzędu;

• interakcja dwukierunkowa – moŜliwość wyszukania potrzebnych informacji, pobrania ich oraz odesłania wypełnionych formularzy za pomocą Internetu;

• transakcja – pełna obsługa procesu, czyli moŜliwość dokonania wszystkich czynności niezbędnych do załatwiania danej sprawy urzędowej drogą elektroniczn .ą

Pierwszy wymieniony etap oznacza najniŜszy stopień rozwoju e-administracji, natomiast czwarty – najwyŜszy. 215 ang. ICT – Information and Communication Technology. 216 http://ec.europa.eu/information_society/tl/soccul/egov/index_pl.htm, 05.12.2009. 217 http://parl.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/5B3DCD2263623C69C125730E003F93CA/$file/

infos_018.pdf, 05.12.2009. 218 http://parl.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/5B3DCD2263623C69C125730E003F93CA/$file/

infos_018.pdf, 05.12.2009.

124

3. TECHNOLOGIE E-ADMINISTRACJI

3.1. POLITYKA WSPIERANIA PROGRAMU TECHNOLOGII INTERNETOWYCH I KOMUNIKACYJNYCH

ICT PSP219 ma na celu stymulowanie innowacyjności i konkurencyjności oraz przyspieszenie rozwoju zrównowaŜonego, społeczeństwa informacyjnego. Wspiera on działania mające na celu przyspieszenie procesu innowacji i wdraŜania usług opartych na technologiach teleinformatycznych i systemów, za pomocą szerszego i lepszego wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych i wykorzystania zasobów cyfrowych przez obywateli, rządy i przedsię-biorstwa. Wykorzystania technologii internetowych i komunikacyjnych w przedsiębiorstwach jest uwzględnione w sektorze prywatnym. Administracja publiczna musi koncentrować się na tworzeniu najlepszych warunków dla rozwoju przedsiębiorstw oraz podnoszenie świadomości na temat korzyści płynących z innowacji technologicznych. Na podstawie tych kryteriów i zaleceń, Strategia i2010220 skupia się na 6 obszarów tematycznych:

• Technologie internetowe i komunikacyjne na gospodarkę niskoemisyjną,

• Biblioteki cyfrowe,

• Technologie Internetowe i Komunikacyjne na rzecz zdrowia i integracji,

• Innowacje dla przyszłych aktywnych usług internetowych w miastach,

• Technologie Internetowe i Komunikacyjne na rzecz poprawy usług publicznych dla obywateli i przedsiębiorstw,

• Wielojęzyczny Portal Internetowy.

Aby bezproblemowo osiągnąć wyŜej wymienione cele, które róŜnią się od siebie charakterem oraz specyfikacją, naleŜy zastosować róŜne instrumenty wykonawcze221:

• Pilot (typ A) – w oparciu o inicjatywy w państwach członkowskich lub państwach stowarzyszonych;

219 Information and Communication Technologies Policy Support Programme – Polityka

wspierania programu technologii internetowych i komunikacyjnych. 220 Strategia i2010 – Europejskie społeczeństwo do 2010r - wspiera otwartą i konkurencyjną

gospodarkę cyfrową oraz podkreśla rolę ICT jako czynnika wspierającego integrację społeczną i podnoszącą jakość Ŝycia.

221 Ibidem.

125

• Pilot (typ B) – stymulowanie wdraŜania innowacyjnych usług ICT oraz produkty oparte i wykorzystujące zasoby cyfrowe;

• Sieci tematyczne222 – stworzenie forum słuŜące wymianie doświadczeń zainteresowanych stron.

• Wymiana dobrych praktyk223 – wyłącznie dla tematu „bibliotek cyfrowych” do wspieranie wymiany praktyk w tej dziedzinie.

Pilot typu A koncentruje się na realizacji, a takŜe pokazanie interoperacyjności poprzez tworzenie działalności usługowej między współpracy państw członkowskich w ramach ustalonych priorytetów polityki. Usługi powinny juŜ funkcjonować na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym w państwach członkowskich lub stowarzyszonych uczestniczących w operacji proponowanego pilota. Ewentualnie, usługi powinny być w zaawansowanej fazie badań krajowych bądź regionalnych. NajwaŜniejszym wnioskiem z tego typu wdroŜenia otwartego, wspólnego rozwiązania interoperacyjnych usług opiera się na wstępnej specyfikacji wspólnie uzgodnionych między uczestnikami w projekcie pilotaŜowym. W trakcie pilotaŜu oczekuje się udoskonalenia początkowych wspólnych specyfikacji.

Pilot typu B ma na celu wdroŜenie innowacyjnych usług opartych na technologiach teleinformatycznych zaspokajających potrzeby obywateli, rządu oraz przedsiębiorstw. Pilot B moŜe równieŜ dotyczyć replikacji i zatwierdzanie najlepszych praktyk w przypadku, gdy dany cel w programie prac na to pozwala. PilotaŜ powinien być przeprowadzony w rzeczywistych warunkach. Nacisk kładziony jest na wspieranie innowacji w sektorze usług.

Sieci tematyczne mają na celu skupianie ekspertyz i urządzeń w celu poszukiwania nowych sposobów wdraŜania rozwiązań opartych na technologiach teleinformatycznych. Sieć moŜe stworzyć grupy robocze, warsztaty i wymianę dobrych praktyk w celu stworzenia warunków koniecznych do porozumienia w sprawie planów działań, norm i specyfikacji w celu zapewnienia jak najszerszej przyszłości replikacji innowacyjnych rozwiązań.

Best Practice Network (BPN) jest otwartym instrumentem finansowania tylko dla tematu "cyfrowych bibliotek „w okresie

222 TN – ang. Thematic Networks. 223 BPN – ang. Best Practice Network.

126

przejściowym (do 2011). Celem jest wspieranie przyjęcia norm i specyfikacji które uczynią europejskie biblioteki cyfrowe bardziej dostępne i moŜliwe do wykorzystania przez połączenie” konsensusu i podnoszenie świadomości.

3.2. PODPIS ELEKTRONICZNY

„Podpis elektroniczny jest ogólną nazwą technik potwierdzania autentyczności dokumentu i toŜsamości jego nadawcy przy wymianie informacji drogą elektroniczn .ą” 224

Podpis elektroniczny musi spełniać te same warunki, co podpis zwykły – powinien być trudny, a nawet niemoŜliwy do podrobienia oraz umoŜliwiać weryfikację i trwale łączyć się z dokumentem.

Dane w postaci elektronicznej są równowaŜne dokumentom opatrzonym podpisem własnoręcznym tylko wtedy, gdy opatrzone są bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą waŜnego, kwalifikowanego certyfikatu225. Według Ustawy o podpisie elektronicznym226 bezpiecznym podpisem elektronicznym jest podpis spełniający następujące warunki227: 1. Jest przyporządkowany wyłącznie do jednej osoby składającej ten podpis, 2. Jest sporządzony za pomocą podlegających wyłącznej kontroli osoby składającej podpis elektroniczny bezpiecznych urządzeń słuŜących do składania podpisu elektronicznego228 i danych słuŜących do składania podpisu elektronicznego.

Podpis cyfrowy, jest częścią szeroko rozumianego podpisu elektronicznego, opiera się on na algorytmach kluczy prywatnych i publicznych. Jeden klucz słuŜy do stworzenia podpisu, drugi klucz do jego zweryfikowania – są one matematycznie powiązane, lecz nie są identyczne. Klucz prywatny jest uŜywany przez podpisującego, natomiast klucz publiczny uŜywany jest przez szersze grono osób. Podpis cyfrowy jest ciągiem bitów zaleŜnym od podpisywanej wiadomości, który wytwarza osoba podpisująca, przekształcając dokument kryptograficznie, za pomocą klucza prywatnego. Postać podpisu zaleŜy od klucza podpisującego jak i od tekstu, pod którym został umieszczony. Weryfikacja zawsze wykryje próbę uŜycia innego klucza lub przeniesienie gotowego podpisu na inny dokument. 224 http://e-administracja.net, 05.12.2009. 225 Taki, który spełnia warunki, o których mowa w art. 5 ust. 2. Ustawy o podpisie

elektronicznym. 226 Art. 3 pkt 2 Ustawy o podpisie elektronicznym z dnia 18 września 2001r. 227 Ibidem. 228 Urządzenie spełniające wymagania określone w Ustawie o podpisie elektronicznym

w art. 18.

127

KaŜda zmiana w tekście powstała po zakończeniu podpisywania, będąca wynikiem celowych działań osób postronnych czy teŜ wszelkich błędów powstałych podczas transmisji spowoduje negatywny wynik procesu weryfikacji podpisu229.

Klucz prywatny moŜe być przechowywany na dysku bądź karcie mikroprocesorowej. Dostęp do niego moŜna uzyskać poprzez podanie kodu dostępu (PIN230) czy teŜ przy pomocy urządzenia biometrycznego sprawdzającego np. zgodność linii papilarnych.

Podpis elektroniczny otwiera moŜliwość wykorzystania elektronicznej wymiany dokumentów w administracji publicznej – udostępnienia przez urzędy coraz szerszego wachlarza e-usług. Pozwala na stworzenie mechanizmów w sposób jednoznacznie umoŜliwiający identyfikację osoby kontaktującej się z urzędem za pomocą Internetu.

3.3. STANDARDY UMOśLIWIAJĄCE SPRAWNE DZIAŁANIE E-ADMINISTRACJI231

Aby usprawnić obsługę obywatela i przedsiębiorcy oraz stworzyć moŜliwość świadczenie usług przez e-administrację, naleŜy zintegrować systemy informatyczne funkcjonujące w administracji – pomagają w tym techniczne standardy interfejsów i formaty danych.

Efektywność funkcjonalnej, technicznej i ekonomicznej roli systemów informacyjnych jest uzaleŜniona od jakości standardów w nich zastosowanych. Aby systemy działały poprawnie, zarówno na szczeblu całego państwa jak i szczeblu terytorialnym, naleŜy odgórnie narzucić typ standardów wykorzystywanych w systemie, aby wdraŜanie było poprawnie skoordynowane i gwarantowało efektywne funkcjonowanie.

E-administracja to system informatyczny, w którym uczestniczy wiele podmiotów dostarczających informacje korzystających z informacji i realizujących swoje funkcje za pomocą procesów informacyjnych – standaryzacja musi mieć charakter kompleksowy. KaŜda jednostka organizacyjna musi dysponować kompleksem informacji oraz standardów proponowanych jako rekomendacje. 229 http://e-administracja.net/e-administracja/podpis-elektroniczny-i-swiadczenie-uslug-

droga-elektroniczna, 05.12.2009. 230 Osobisty numer identyfikacyjny, hasło słuŜące do autoryzacji i identyfikacji.

(ang. PIN – Personal Identification Number). 231 http://e-administracja.net/standardy/rola-standaryzacji-w-systemach-informatycznych-

stosowanych-w-administracji-publicznej#more-11, 05.12.2009.

128

4. WNIOSKI

Próba oceny e-government sprowadza się do wymiany samych zalet, mimo Ŝe wprowadzenie poszczególnych procedur jest kapitałochłonne, wymaga reorganizacji oraz nabycia odpowiednich umiejętności przez urzędników jak i obywateli. Doświadczenia innych krajów europejskich pokazują, iŜ zmiany te przynoszą w przyszłości korzyści232. Zarejestrowanie firmy przez Internet jest moŜliwe w dwie godziny – przykład z Estonii, natomiast w Danii elektroniczne fakturowanie to ok. 150 mln euro oszczędności podatników. Wśród zalet związanych z wprowadzeniem e-administracji warto wymienić takŜe dostosowanie usług do indywidualnych potrzeb petenta oraz zwiększenie ilości informacji dotyczących procedur administracyjnych.233

BIBLIOGRAFIA

KOWALCZYK M., e-Urząd w komunikacji z obywatelem, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2009.

NOWAK J.S., Społeczeństwo Informacyjne – Geneza i Definicje, Rozdział II, http://www.silesia.org.pl/upload/Nowak_Jerzy_Spoleczenstwo_informacyjne-geneza_i_defi nicje.pdf, 05.12.2009.

SZOSTEK D., ADAMSKI D., e-Administracja : prawne zagadnienia informatyzacji administracji, Presscom, 2009.

http://e-administracja.net/e-administracja/e-administracja-jako-element-spoleczenstwa-infor macyjnego, 05.12.2009.

http://e-administracja.net/e-administracja/podpis-elektroniczny-i-swiadczenie-uslug-droga-el ektroniczna, 05.12.2009.

http://ec.europa.eu/information_society/activities/ict_psp/documents/ict_psp_wp2010_final.pdf, 05.12.2009.

COMPUTER TECHNOLOGIES IN EUROPEAN UNION E-ADMINISTRATION – APPLICATION AND TECHNOLOGIES

E-government is the use of Information and Communication Technologies to make public administrations more efficient and effective, promoting growth by cutting red tape. This is something what will appreciate every person who has spent hours waiting in line in a government building. For example, electronic invoicing in Denmark saves business there 50 millions euro per year – and hence taxpayers – saving another 120-150 million euros. If we could get this working across the European Union, European taxpayers would save 15 billion euros every year.

232 http://parl.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/5B3DCD2263623C69C125730E003F93CA/$file/

infos_018.pdf, 05.12.2009. 233 Ibidem.

129

e-biznes, gospodarka oparta na wiedzy, technologie informacyjno – komunikacyjne (ICT), Strategia Lizbońska.

Aleksandra ZARZYCKA*

POPULARYZACJA ROZWI ĄZAŃ TECHNOLOGII INFORMACYJNO – KOMUNIKACYJNYCH ORAZ

E-BIZNESOWYCH W UNII EUROPEJSKIEJ

Wspieranie e-biznesu jest jednym z kluczowych elementów realizacji Strategii Lizbońskiej. Od początku pojawiania się nowoczesnych technologii informacyjno – komunikacyjnych, przedsiębiorstwa starają się je wykorzystywać do poprawiania efektywności działania. Dodatkowo, organy wykonawcze Unii Europejskiej podejmują inicjatywy przyczyniające się do rozwoju e-biznesu. Dotychczas działania te przynosiły pozytywne efekty, dlatego teŜ moŜna przypuszczać, Ŝe w przyszłości będą nie tylko kontynuowane ale i intensyfikowane.

1. WSTĘP

Celem Strategii Lizbońskiej jest stworzenie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy, czyli takiej którą cechuje szybki rozwój dziedzin związanych z przetwarzaniem informacji i rozwojem nauki, głównie gałęzi przemysłu zaliczanych do tzw. wysokiej techniki, a takŜe technik i usług społeczeństwa informacyjnego.234 Zapewnienie takich warunków funkcjonowania przedsiębiorstwom pomoŜe im stać się bardziej konkurencyjnym nie tylko na jednolitym rynku Unii Europejskiej, ale równieŜ w skali globalnej.

Jednym z działań wspierających tworzenie gospodarki opartej na wiedzy jest tworzenie przychylnego środowiska do rozwoju tzw. biznesu elektronicznego (e-biznesu). Według definicji OECD, e-biznes określa się jako „zautomatyzowane procesy biznesowe odbywające się za pośred-nictwem sieci komputerowych” 235, zarówno wewnętrzne jak i między firmami.

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe

Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych TIAL, praca pod kierunkiem dr Anetty Kuny-Marszałek.

234 Strategia Lizbońska – moŜliwości realizacji w ramach polityki spójności, http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/rozwoj_regionalny/Strony/Strategia_Lizbonska_mozliwosci_realizacji_w_ramach_ps.aspx, 09.04.2007.

235 OECD Information Technology Outlook 2004, OECD Publications, No. 53625 2004, s. 110.

130

Efektywne wykorzystywanie rozwiązań technologii informacyjno – komunikacyjnych236 wspierających zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne procesy biznesowe, jest powszechnie uwaŜane za katalizator pozytywnych zmian w przedsiębiorstwach. Jednak, zmiany te przyniosą poŜądane skutki tylko jeśli będą im towarzyszyć działania dostosowawcze w sferze organizacji przedsiębiorstwa. Rozwiązania technologii informacyjno – komunikacyjnych, jeśli będą odpowiednio wdroŜone, mogą zwiększyć wydajność, produktywność i konkurencyjność jednostek gospodarczych.

Dlatego właśnie biznes elektroniczny jest uwaŜany jako kluczowy czynnik realizacji Strategii Lizbońskiej i podejmuje się liczne działania, aby wspierać jego ciągły rozwój.237

2. PROCES ROZWOJU STRUKTUR E-BIZNESOWYCH

W latach 1995 – 2000, kiedy dopiero pojawiał się handel elektroniczny, przedsiębiorstwa koncentrowały swoje wysiłki na moŜliwości podłączenia się do Internetu oraz na zakupie pierwszych rozwiązań technologicznych usprawniających komunikację. Niestety niejednokrotnie okazywały się one niedopracowane i nieskuteczne, co zniechęcało przedsiębiorstwa do dalszych inwestycji. W latach 2001 – 2005 celem wdraŜania rozwiązań e-biznesowych było ograniczanie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe był to okres, w którym technologie informacyjno – komunikacyjne rozwijały się bardzo intensywnie proponując przedsiębiorstwom coraz nowocześniejsze i bardziej efektywne rozwiązania.

Obecnie dostęp do prostych sieci komputerowych lub do Internetu stał się dobrem powszechnym i stanowi niezbędny element funkcjonowania kaŜdego przedsiębiorstwa. Potencjał tej podstawowej struktury informacyjno – komunikacyjnej został wiec juŜ wyczerpany i nie przynosi spektakularnych efektów. PoniewaŜ jest to koniecznością, istotnego znaczenia nabrały zastosowania zaawansowanej infrastruktury informatycznej. Obecnie róŜnego rodzaju usługi i działania funkcjonujące dzięki sieciom komputerowym oraz powszechnemu dostępowi do Internetu są potencjalnym źródłem wartości dodanej dla przedsiębiorstw.

Warto zaznaczyć, iŜ podstawową korzyścią płynącą z e-biznesu nie są rozwiązania technologiczne same w sobie. Najistotniejsze jest ich efektywne

236 ang. ICT – Information and Communication Technology. 237 http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/ict/ebusiness-watch/index_en.htm, 24.11.2009.

131

wykorzystanie do optymalizacji relacji z partnerami biznesowymi, m.in. dostawcami i klientami. E-biznes nie polega jedynie na transferze dokumentów transakcyjnych za pomocą sieci, choć to teŜ bardzo istotne z punktu widzenia przedsiębiorstw, ale na przekazywaniu całego szeregu informacji, które mogą być wykorzystane w dowolny sposób do zwiększenia konkurencyjności. Obecne systemy infrastruktury informatycznej są coraz lepiej dopasowane do potrzeb nie tylko poszczególnych przedsiębiorstw, ale i całych sektorów, a ich znaczenie dla nowoczesnego biznesu jest niekwestionowane.

3. WPŁYW E-BIZNESU NA GOSPODARKĘ

Bardzo trudno jest jednoznacznie ocenić czy dokładnie zmierzyć wpływ e-biznesu na gospodarkę, jednak istnieje wiele badań, które wskazują na wzrost wydajności przedsiębiorstw wynikający z inwestycji w systemy informacyjno – komunikacyjne.

Głównym motorem rozpoczęcia badań w tym obszarze był wzrost wydajności amerykańskiej gospodarki w latach 90 – tych z jednoczesną popularyzacją produktów teleinformatycznych238. Spowodowało to pojawienie się pierwszych tez na temat tego, Ŝe inwestycje w technologie informacyjno – komunikacyjne mogą przyczynić się do wzrostu wydajności i rozwoju przedsiębiorstw a takŜe do zwiększenia ich konkurencyjności.

W większości badanych w latach 2007/2008 przedsiębiorstwach obserwuje się wzrost znaczenia e-biznesu w ich ogólnej działalności. Nowoczesne technologie informacyjno – komunikacyjne wykorzystuje się we wszystkich działach biznesowych i stanowią one istotny element ogólnej strategii jednostki czy przyjętego w przedsiębiorstwie modelu biznesowego. Ponad połowa przedsiębiorstw uwaŜa239 ponadto, Ŝe rozwiązania e-biznesowe w średnim lub duŜym stopniu wpłyną na realizację funkcji zarówno podstawowych takich jak na przykład produkcja oraz marketing, jak i pomocniczych, do których moŜna zaliczyć m.in zasoby ludzkie oraz kontrolę. Wskazuje to na dość optymistyczne nastawienie przedsiębiorców do wprowadzania nowoczesnych technologii.

238 Selhofer H., Lilischkis S., Woerndl M., Alkas H., O’donnell P. [red], Europejski raport

o e-biznesie edycja 2008, 6ty raport syntezy Sectoral e-Business Watch,Wspólnoty Europejskie, 2008, s. 5.

239 Selhofer H., Lilischkis S., Woerndl M., Alkas H., O’donnell P. [red], The European e-Business Report 2008, the impact of ICT and e-business solutions on firms, sectors and the economy, European Communities, 2008.

132

3.1. NOWE TRENDY W POSTRZEGANIU E-BIZNESU

Obecnie e-biznes jest postrzegany przez przedsiębiorstwa jako narzędzie zwiększania efektywności działania, czyli przewaŜnie ograniczania kosztów. Jednak tendencja ta zaczyna ulegać pewnym zmianom, bowiem coraz częściej jednostki gospodarcze zauwaŜają potencjał technologii informacyjno – komunikacyjnych jako narzędzi innowacji oraz zwiększania zysków.

W nowoczesnych systemach informatycznych pokłada się coraz większe nadzieje na to, Ŝe jeśli nie zrewolucjonizują to w znacznym stopniu usprawnią model funkcjonowania przedsiębiorstw. Jest to szansa na zrewidowanie lub stworzenie e-strategii od nowa uwzględniając nowe elementy otoczenia. Modele biznesowe są determinowane przez tempo i kierunek rozwoju gospodarki a takŜe wymagania konkurencji, wiec ich aktualizacja biorąca pod uwagę nowoczesną gospodarkę cyfrową moŜe przynieść bardzo dobre efekty.

3.2. NOWOCZESNA INFRASTRUKTURA

Infrastruktura informatyczna w ostatnich latach bardzo się poprawiła i cały czas obserwuje się w tym aspekcie tendencję wzrostową. W przedsiębiorstwach juŜ nie tylko powszechnie uŜywa się poczty elektronicznej, ale takŜe przygotowuje się duŜo bardziej zaawansowane rozwiązania e-biznesowe, takie jak na przykład zastosowanie specjalistycznego oprogramowania komputerowego. Ponadto, konsekwentnie rozbudowuje się istniejące systemy, eliminując błędy.

3.3. NARZĘDZIE ULEPSZENIA OBSŁUGI KLIENTA

Początkowo, szczególnie w przedsiębiorstwach produkcyjnych, technologie informacyjno – komunikacyjne wykorzystywane były jedynie przy usprawnianiu transakcji. Później zaczęto wykorzystywać technologie do usprawnienia obsługi klienta w szerszym zakresie. Dzięki nim przedsiębiorstwa mogą tworzyć stabilniejsze relacje oraz lepiej dopasować swoje usługi czy produkty do potrzeb odbiorcy. Szczególnie w długim okresie przynosi to bardzo pozytywne efekty, które sprzyjają budowaniu dobrego wizerunku jednostki przedsiębiorstwa.

133

3.4. USPRAWNIENIE PROCESÓW WEWNĘTRZYCH I ZEWNĘTRZYCH

Technologie informacyjno – komunikacyjne są równieŜ bardzo waŜnym źródłem zwiększania wydajności procesów wewnętrznych, gdyŜ mają bardzo duŜy potencjał, który moŜe zostać wykorzystany właściwie we wszystkich działach przedsiębiorstwa. Poprawa przejrzystości procesów zarządzania na kaŜdym szczeblu ułatwi planowanie a takŜe usprawni podejmowanie decyzji, co z kolei poprawi funkcjonowanie całego przedsiębiorstwa.

Dzięki rozwojowi e-biznesu przedsiębiorstwa w coraz większym stopniu skupiają się na swojej głównej działalności. Technologie informacyjno – komunikacyjne pozwalają na doskonalenie tego procesu, poniewaŜ ułatwiają outsourcing i oferują nowe moŜliwości współpracy w ramach sieci internetowej. Na rynku pojawia się coraz więcej pośredników o bardzo wąskiej specjalizacji, co umoŜliwia kreowanie innowacji w procesach zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych.

4. PODSUMOWANIE

Biznes elektroniczny jest kluczowym elementem realizacji Strategii Lizbońskiej w zakresie tworzenia konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy. Dostrzegając jego ogromne znaczenie w ostatnich latach w Unii Europejskiej podejmuje się działania wspierające go w róŜny sposób.

W 2001 roku stworzono portal Europejskiej Sieci Wsparcia e-Biznesu, który poprzez wspierający go zespół uznanych w branŜy ekspertów stanowi cenne źródło informacji nt. inicjatyw i moŜliwości finansowania przedsięwzięć e-biznesowych na wszystkich szczeblach.240

Kolejnym portalem utworzonym w celu wspierania e-biznesu jest Techweb. Jest to portal badawczy, na którym zebrane są wszystkie informacje i materiały przydatne dla firm zainteresowanych technologiami informacyjno – komunikacyjnymi, które planują ubiegać się o dofinanso-wanie z 7. Programu Ramowego Badań. Ma on charakter bardzo praktyczny, a przez to jest powszechnie uznawany przez uŜytkowników.241

Ponadto, od kwietnia 2006 roku została uruchomiona nowa domena najwyŜszego poziomu242, „.eu”, z której mogą korzystać wszyscy

240 http://www.e-bsn.org, 25.11.2009. 241 http://ec.europa.eu/research/sme-techweb/index_en.cfm, 25.11.2009. 242 Domena najwyŜszego poziomu (ang. TLD – Top-Level Domain) to domena internetowa

powyŜej której nie istnieją Ŝadne inne domeny w systemie nazw domenowych.

134

mieszkańcy Unii Europejskiej. UmoŜliwia przedsiębiorstwom stworzenie europejskiego wizerunku w Internecie i ułatwia wprowadzenie marki na jednolity rynek Wspólnej Europy.

Wymienione powyŜej inicjatywy są jedynie wybranymi spośród licznych podejmowanych przez róŜne organy Unii Europejskiej. Jednak jednoznacznie wskazują na duŜe zaangaŜowanie Unii w rozwój e-biznesu. Taka tendencja powinna się utrzymywać w najbliŜszych latach, bowiem potencjał nowoczesnych technologii informacyjno – komunikacyjnych nie został jeszcze w pełni wykorzystany. Tak długo jak przedsiębiorstwa będą korzystać na ich wprowadzaniu tak długo Unia Europejska będzie prowadzić działania go wspierające, kontynuować te juŜ rozpoczęte jak równieŜ podejmować nowe inicjatywy dostosowane do zmieniających się potrzeb.

BIBLIOGRAFIA

SELHOFER H., LILISCHKIS S., WOERNDL M., ALKAS H., O’DONNELL P., [red], The European e-Business Report 2008, the impact of ICT and e-business solutions on firms, sectors and the economy, European Communities, 2008.

SELHOFER H., LILISCHKIS S., WOERNDL M., ALKAS H., O’DONNELL P., [red], Europejski raport o e-biznesie edycja 2008, 6ty raport syntezy Sectoral e-Business Watch,Wspólnoty Europejskie, 2008.

OECD Information Technology Outlook 2004, OECD Publications ISBN: 92-64-01685-6 – No. 53625 2004.

Strategia Lizbońska - moŜliwości realizacji w ramach polityki spójności, http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/rozwoj_regionalny/Strony/Strategia_Lizbonska_mozliwosci_realizacji_w_ramach_ps.aspx, 09.04.2007.

http://poig.gov.pl, 24.11.2009.

http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/ict/ebusiness-watch/index_en.htm, 24.11.2009.

http://www.e-bsn.org, 25.11.2009.

http://ec.europa.eu/research/sme-techweb/index_en.cfm, 25.11.2009.

POPULARISATION OF ICT AND E-BUSINESS SOLUTIONS IN EUROPEAN UNION

The process of supporting e-business solutions is one of the key elements of implementing the Lisbon Strategy. Since the introduction of information and communication technologies, enterprises try to apply them into their business models in order to enhance productivity. Moreover, the European Commission takes new initiatives aiming for the development of e-business. So far its activities proved to be beneficial that is why it highly probable that they will be continued.

135

Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych

„IM-Tech”

Wydawcą niniejszej publikacji jest Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, działające przy Katedrze Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. IM-Tech został załoŜony w marcu 2006 roku i zrzesza najaktywniejszych studentów z róŜnych wydziałów i uczelni, przy czym zapewnia niepowtarzalną atmosferę, jakiej nie moŜna znaleźć gdzie indziej.

Od swojego początku, SKN IM-Tech aktywnie wspomaga działania władz Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego UŁ na rzecz usprawnienia i informatyzacji obsługi procesu dydaktycznego. Członkowie SKN IM-Tech są autorami materiałów informacyjnych i procedur związanych z wdraŜaniem modułów oprogramowania stosowanego w Uniwersytecie Łódzkim.

IM-Tech regularnie organizuje konferencje, szkolenia i innego rodzaju spotkania studentów poświęcone zastosowaniom informatyki w gospodarce. Zajmuje się projektowaniem oraz wykonaniem stron internetowych, oraz wykonaniem projektów zarówno dla władz uczelni jak i organizacji studenckich, promując przy tym dobre imię Uniwersytetu Łódzkiego.

Grzegorz Holak Prezes SKN IM-Tech

Wydawca: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech” Druk i oprawa: Drukarnia Uniwersytetu Łódzkiego

ISBN: 978-83-928174-3-7