Bu kitap, 2000 ylnda Bursa’da Ekin Kitabevi tarafndan yaynlanm ve imdiye kadar tek bask yapm Türk Anayasa Hukuku isimli XXXII+1072 sayfalk kitabmzn PDF versiyonudur. Sayfa numaralar ve sayfa düzeni 2000 bask kat versiyonla tamamen ayndr. Kitaba atf yaparken sadece kat versiyona atf yap- yor gibi atf yapabilirsiniz. Örnein:
Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin, 2000, s.335.
Veya PDF versiyona aadaki ekilde atf yapabilirsiniz:
Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin, 2000, s.335 (www.anayasa.gen.tr/tah.pdf, Eriim Tarihi: GG.AA.YYYY).
© Kemal Gözler, 2000, 1016. Copyright notu ve alnt artlar konusunda açkla- ma için kitabn son sayfasna (s.1072, arka kapandan önceki sayfaya) baknz.
Bu Kitabn PDF Versiyonunun nternet Adresi: www.anayasa.gen.tr/tah.pdf PDF Versiyonun nternette Yaynlan Tarihi: 22 Ocak 2016 Bu Kitabn Yaynland nternet Sitesi: www.anayasa.gen.tr
Editör ve Sorumlu: Kemal Gözler E-Mail: kgozler[at]hotmail.com
[Ön Kapan Arka Sayfasdr]
Ekin Kitabevi Yaynlar
ISBN: 975-7338-57-5 © Tüm haklar mahfuzdur. Bu kitabn tamam ya da bir ksm 5846 sayl yasann hükümlerine göre, kitab yaynlayan kitabevinin izni olmakszn, elektronik, mekanik, fotokopi, ya da her hangi bir kayt sistemi ile çoaltlamaz, yaynlanamaz, depolanamaz. Uyar: Daha önce Türk Anayasa Hukuku Dersleri (Bursa, Ekin Kitabevi Yaynlar, 2000, 550 s.) balkl örencilere yönelik bir “ders kitab”mz çkmt. Artk, o “ders kitab”na deil, elinizde tuttuunuz bu kitaba atf yaplmas rica olunur. Birinci Bask Temmuz 2000 Bask: Motif Matbaas Dizgi ve Sayfa Düzeni: Kemal Gözler Kapak: Kemal Gözler Düzeltme: Ürkü Gözler, Serkan Bilgin Görüleriniz çin: gozler@uludag.edu.tr kgozler[at]hotmail.com (2016 guncel) Datm:
Ekin Kitabevi Burç Pasaj no: 27 Altparmak - BURSA Tel+Fax: (0224) 223 04 37
Yard.Doç.Dr. Kemal GÖZLER Uluda Üniversitesi Öretim Üyesi
TÜRK ANAYASA HUKUKU
EKN KTABEV YAYINLARI
[ç Kapan Arka Sayfasdr]
I. Sened-i ttifak (1808)............................................................................................................. 3 1. Hazrlan........................................................................................................................ 3 2. Hükümleri........................................................................................................................ 4 3. Getirdikleri....................................................................................................................... 6 4. Deeri .............................................................................................................................. 8 5. Sened-i ttifakn Hukukî Biçimi..................................................................................... 10 6. Sened-i ttifakn Anayasal Nitelii ................................................................................ 11
III. Islahat Ferman (1856) ...................................................................................................... 19 1. Hazrlan...................................................................................................................... 19 2. Hükümleri...................................................................................................................... 20 3. Hukukî Biçimi ............................................................................................................... 22 4. Anayasal Nitelii ........................................................................................................... 22
Osmanl Anayasal Gelimeleri Hakknda Bir Genel Deerlendirme ...................................... 42
II TÜRK ANAYASA HUKUKU
1. Olaylar ................................................................................................................................ 45 2. Hazrlan........................................................................................................................... 46 3. Hukukî Nitelii ................................................................................................................... 47 4. 1876 Kanun-u Esasîsinin Yürürlüü Sorunu....................................................................... 48 5. 1921 Tekilât- Esasîye Kanununun Üstünlüü ve Katl Sorunu .................................... 48 6. “Türk Devleti” mi, “Türkiye Devleti” mi?.......................................................................... 49 7. Millî Egemenlik lkesi ........................................................................................................ 50 8. Hükûmet Sistemi: Meclis Hükûmeti ................................................................................... 50 9. Devlet Bakanlnn Yokluu............................................................................................ 51 10. cra Vekilleri Heyetinin Meclis Tarafndan Seçilmesi ...................................................... 52 11. Milletleraras Andlama Yapma Yetkisi ........................................................................... 52 12. Yarg Organnn Durumu .................................................................................................. 52 13. Yerinden Yönetim............................................................................................................. 52 14. Saltanatn Kaldrlmas...................................................................................................... 53 15. Birinci Meclisin Sonu ....................................................................................................... 54 16. Cumhuriyetin lân ............................................................................................................ 55 17. Hilâfetin Kaldrlmas ....................................................................................................... 55
Bölüm 3 1924 TEKLÂT-I ESASÎYE KANUNU
1. Hazrlan........................................................................................................................... 57 2. Anayasann Üstünlüü ........................................................................................................ 58 3. Anayasann Katl ............................................................................................................ 61 4. 1924 Tekilât- Esasîye Kanununun Anayasal Nitelii ....................................................... 62 5. Genel Hükümler.................................................................................................................. 62 6. Yasama ............................................................................................................................... 63 7. Yürütme .............................................................................................................................. 64 8. Hükûmet Sistemi: Kuvvetler Birlii ve Görevler Ayrl Sistemi ..................................... 65 9. Yarg ................................................................................................................................... 66 10. Temel Hak ve Hürriyetler ................................................................................................. 68 11. Çok Partili Döneme Geçi................................................................................................. 71 12. 1924 Tekilât- Esasîye Kanununun Demokrasi Anlay ................................................. 71 13. “1945 Anayasas”.............................................................................................................. 72 1924 Tekilât- Esasîye Kanununda Yaplan Deiiklikler..................................................... 74
Bölüm 4 1961 ANAYASASI
1. Genel Esaslar ................................................................................................................. 84 2. Temel Hak ve Özgürlükler............................................................................................. 86 3. Yasama .......................................................................................................................... 86 4. Yürütme......................................................................................................................... 87 5. Yarg .............................................................................................................................. 88
D. 1961 Anayasasnn Uygulanmas ....................................................................................... 89 1. 12 Mart Muhtras ve 1971-1973 Anayasa Deiiklikleri .............................................. 89 2. 1961 Anayasasnn Ykl ............................................................................................ 91 1961 Anayasasnda yaplan Deiikliklerinin Listesi ........................................................ 92
ÇNDEKLER III
Bölüm 5
A. Benzerlikleri ................................................................................................................. 97 B. Farklar.......................................................................................................................... 98
V. 1982 Anayasasnn Balca Özellikleri............................................................................... 99 Anayasann Resmî Kaynaklar ve Deiiklikleri .................................................................. 103
I. Cumhuriyetçilik lkesi ....................................................................................................... 105 A. Cumhuriyet Nedir? ..................................................................................................... 106
1. Dar Anlamda Tanm: Cumhuriyet Monarinin Tersidir ......................................... 107 2. Geni Anlamda Tanm: “Cumhuriyet = Demokrasi”.............................................. 108 3. Hangi Anlay Doru: Ampirik Veriler .................................................................. 109
B. Türkiye’de Cumhuriyet Anlay................................................................................. 110 1. Türk Anayasa Hukuku Doktrininin Cumhuriyet Anlay ...................................... 110 2. Türk Anayasa Mahkemesinin Cumhuriyet Anlay............................................... 114
Sonuç ............................................................................................................................... 115 II. Üniter Devlet lkesi .......................................................................................................... 115
A. Genel Olarak Üniter Devlet ........................................................................................ 116 B. Türkiye Devletinin Üniter Nitelii .............................................................................. 117
1. Ülkenin Bölünmez Bütünlüü ................................................................................ 117 2. Milletin Bölünmez Bütünlüü ................................................................................ 118
III. nsan Haklarna Saygl Devlet lkesi.............................................................................. 119 A. “nsan Haklar” Terimi ............................................................................................... 119 B. “Saygl” Terimi.......................................................................................................... 120 C. “nsan Haklarna Dayal” Terimi ile “nsan Haklarna Saygl” terimi Arasnda
Fark Var mdr? .......................................................................................................... 121 D. nsan Haklarna Sayg “Toplumun Huzuru, Millî Dayanma ve Adalet” Anlay
ile Çerçevelendirilmi midir?...................................................................................... 121 IV. Atatürk Milliyetçiliine Bal Devlet ............................................................................. 123
A. Millet Kavram............................................................................................................ 124 1. Objektif Millet Anlay ......................................................................................... 125 2. Sübjektif Millet Anlay ........................................................................................ 126
Hukukumuzdaki Objektif Milliyetçilik Unsurlar............................................................ 130 V. Demokratik Devlet lkesi ................................................................................................. 131
A. Din Hürriyeti............................................................................................................... 139 1. nanç Hürriyeti ....................................................................................................... 139
1. Devletin Resmî Bir Dini Olmamaldr.................................................................... 143 2. Devlet Bütün Dinler Karsnda Tarafsz Olmaldr ............................................... 145 3. Devlet Bütün Din Mensuplarna Eit Davranmaldr.............................................. 145 4. Din Kurumlar ile Devlet Kurumlar Birbirinden Ayr Olmaldr........................... 146 5. Hukuk Kurallar Din Kurallarna Uymak Zorunda Olmamaldr............................ 148
Lâiklik Konusunda Deerlendirmeler.............................................................................. 150 1. Dünya Devletleri Anayasalarnda Lâiklik lkesi..................................................... 150 2. Lâiklik ile Demokrasi Arasnda Bir liki Var mdr? ............................................ 152
1. Tanm ..................................................................................................................... 155 2. Tarihsel Geliim: Jandarma Devletten Sosyal Devlete........................................... 155 3. Sosyal Devlet - Sosyalist Devlet ............................................................................ 155 4. Sosyal Devlet - Devletçilik..................................................................................... 156 5. Sosyal Devletin Hürriyet Anlay: “Özgürletirme”.............................................. 156 6. Anayasa Mahkemesinin Sosyal Devlet Anlay .................................................... 157
B. Anayasada Ekonomik Sistem Tercihi Var mdr? ....................................................... 158 C. Sosyal Devleti Gerçekletirmeye Yönelik Tedbirler ................................................... 160
1. Herkese nsan Onuruna Yaraan Asgarî Bir Yaam Düzeyi Salamaya Yönelik Tedbirler: Sosyal Haklar........................................................................................ 160
2. Gelir ve Servet Farkllklarnn Azaltlmasna Yönelik Tedbirler .......................... 163 Deerlendirmeler ............................................................................................................. 164
1. Sosyal Devlet Hakknda ......................................................................................... 164 2. “Anayasal ktisat” veya “ktisat Politikas Anayasas” Hakknda .......................... 168
VIII. Hukuk Devleti .............................................................................................................. 169 A. Genel Olarak Hukuk Devleti lkesi............................................................................. 169
1. Tanm ..................................................................................................................... 169 2. Tarihsel Geliim: Polis Devleti ve Hazine Teorisi.................................................. 170 3. Anayasa Mahkemesinin Hukuk Devleti Anlay ................................................... 171
B. Hukuk Devletinin Gerekleri ........................................................................................ 173 1. Yasama Organ Hukuka Bal Olmaldr................................................................ 173 2. Yürütme Organ Hukuka Bal Olmaldr .............................................................. 174 3. Yarg Organ da Hukuka Bal Olmaldr............................................................... 176 Hukuk Devleti Kavram Hakknda Deerlendirme .................................................... 178
IX. Eitlik lkesi .................................................................................................................... 180 A. Hukukî Nitelii ........................................................................................................... 180 B. Muhataplar ................................................................................................................. 181
1. Kanunun Uygulayclar ......................................................................................... 181 2. Kanun Koyucu........................................................................................................ 181
C. Çeitleri ....................................................................................................................... 181 1. Mutlak Eitlik......................................................................................................... 182 2. Nispî Eitlik............................................................................................................ 182
D. Kanunlarn Anayasaya Uygunluunun Denetiminde Eitlik lkesi ............................. 185 1. Mutlak Eitlik lkesi Bakmndan Denetim ............................................................ 185 2. Nispî Eitlik lkesi Bakmndan Denetim ............................................................... 185
E. “Eitsizlik” - “Eksik Düzenleme” likisi ve Anayasa Mahkemesinin Eksik Düzenleme Nedeniyle ptal Karar Vermemesi Gereklilii ........................................ 189
X. Balangçta Belirtilen Temel lkeler................................................................................. 193 Atatürk lke ve nklâplar Üzerine Bir not ...................................................................... 196
ÇNDEKLER V
2. Atatürk nklâplar .................................................................................................. 200 Temel lkeler Hakknda Genel Bir Deerlendirme ............................................................... 201
Bölüm 7 TEMEL HAK VE HÜRRYETLER
I. Kavramlar .......................................................................................................................... 203 A. Hürriyet....................................................................................................................... 204 B. Hak.............................................................................................................................. 205 C. nsan Haklar ............................................................................................................... 206 D. Kamu Hürriyetleri....................................................................................................... 207 E. Kii Hak ve Hürriyetleri .............................................................................................. 207 F. Vatanda Haklar ......................................................................................................... 207 G. Temel Hak ve Hürriyetler ........................................................................................... 208 H. Anayasal Haklar.......................................................................................................... 209 . Tercihimiz .................................................................................................................... 209
II. Temel Hak ve Hürriyetlerin Snflandrlmas .................................................................. 210 A. Jellinek’in Snflandrmas .......................................................................................... 210
1. Negatif Statü Haklar.............................................................................................. 210 2. Pozitif Statü Haklar ............................................................................................... 211 3. Aktif Statü Haklar ................................................................................................. 211
B. 1982 Anayasasnn Snflandrmas............................................................................. 211 1. Kiinin Haklar ve Ödevleri.................................................................................... 212 2. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler................................................................. 212 3. Siyasî Haklar ve Ödevler........................................................................................ 214 4. Anayasada Düzenlenmemi Hürriyetler: “simsiz Hürriyetler” Sorunu ................. 214
III. 1982 Anayasasnn Temel Hak Ve Hürriyetler Konusundaki Temel Yaklam ............. 216 A. Tabiî Hak Anlay m, Pozitivist Hak Anlay m? ................................................... 216 B. nsan Haklarna “Dayal” Devlet - nsan Haklarna “Saygl” Devlet ......................... 217 C. nsan Haklarna Sayg “Toplumun Huzuru, Millî Dayanma ve Adalet” Anlay
ile Çerçevelendirilmi midir?...................................................................................... 218 D. Devletin “Özgürletirme” Ödevi................................................................................. 218 E. Hak - Ödev likisi ...................................................................................................... 218 F. Hürriyet - Otorite Dengesi ........................................................................................... 219
IV. Temel Hak ve Hürriyetlerin Snrll ve snrlanmas ................................................... 220 A. Temel Hak ve Hürriyetlerin Snrll ........................................................................ 221
1. Anayasal Snrlar .................................................................................................... 221 2. Nesnel (Objektif) Snrlar ....................................................................................... 222 3. çkin Snrlar........................................................................................................... 222
B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Snrlanmas ................................................................... 223 V. Olaan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin snrlandrlmas Sistemi..................... 225
A. Snrlama Kanunla Yaplmaldr ................................................................................. 225 B. Snrlama Genel veya Özel Sebeplere Dayanmaldr .................................................. 227
1. Genel Snrlama Sebepleri ...................................................................................... 227 a) Devletin Ülkesi ve Milletiyle Bölünmez Bütünlüünün Korunmas................. 229 b) Millî Egemenliin Korunmas .......................................................................... 229 c) Cumhuriyetin Korunmas.................................................................................. 229 d) Millî Güvenliin Korunmas ............................................................................. 230 e) Kamu Düzeninin Korunmas............................................................................. 230 f) Genel Asayiin Korunmas ................................................................................ 230 g) Kamu Yararnn Korunmas.............................................................................. 231 h) Genel Ahlâkn Korunmas ................................................................................ 231 i) Genel Saln Korunmas................................................................................. 231
VI TÜRK ANAYASA HUKUKU
2. Özel Snrlama Sebepleri ........................................................................................ 232 C. Snrlama Anayasann Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmaldr....................................... 233
1. Anayasann Sözüne Uygunluk................................................................................ 233 2. Anayasann Ruhuna Uygunluk............................................................................... 234
a) Belirginlik ......................................................................................................... 235 b) Kullanllk ...................................................................................................... 236 c) Uluslararas Sözlemelerde Kabul Edilmilik ................................................... 237
2. Hangi “Demokratik Toplum”? ............................................................................... 237 a) “1982 Anayasasnn Benimsedii Demokratik Toplum” Görüü...................... 237 b) “Batl Demokratik Toplum” Görüü................................................................ 238 c) Anayasa Mahkemesinin Benimsedii “Demokratik Toplum” Anlay ............ 239 d) Görüümüz........................................................................................................ 240
3. Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri Nelerdir? .............................................. 241 4. “Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri” ile “Hakkn Özü” Kavramlar
Özde Kavramlar mdr?........................................................................................ 242 E. Snrlama Öngörüldüü Amaç Dnda Kullanlmamaldr ......................................... 246 F. Ölçülülük lkesi Temel Hak ve Hürriyetlerin Snrlanmasnda Geçerli Bir lke midir?248
1. m.13/2..................................................................................................................... 248 2. m.15/1..................................................................................................................... 249 3. m.2: Hukuk Devleti lkesi ...................................................................................... 250
1. Elverililik lkesi .................................................................................................... 258 2. Gereklilik lkesi...................................................................................................... 259 3. Oranllk lkesi........................................................................................................ 259
Ön Bilgiler ............................................................................................................................ 263 I. Milletvekili Seçilme Yeterlilii ......................................................................................... 265
A. Olumlu artlar ............................................................................................................ 265 1. Türk Vatandal ................................................................................................... 265 2. Ya ......................................................................................................................... 267 3. Örenim.................................................................................................................. 267 4. Askerlik .................................................................................................................. 267
B. Olumsuz artlar........................................................................................................... 268 1. Kstl Olmamak ..................................................................................................... 268 2. Kamu Hizmetlerinden Yasakl Olmamak............................................................... 268 3. Toplam Bir Yldan Fazla Hapis Cezasna Hüküm Giymi Olmamak..................... 268 4. Ar Hapis Cezasna Hüküm Giymi Olmamak..................................................... 270 5. “Yüz Kzartc Suçlar”dan Hüküm Giymi Olmamak............................................ 270 6. Belirli Suçlardan Hüküm Giymemi Olmak........................................................... 271 7. Seçilme Yeterliliine Sahip Olup da stifa Etmedikçe Aday Olamayanlar ............ 272
C. Milletvekili Seçilme Yeterlilii artlar Konusunda Yüksek Seçim Kurulunun Denetimi ..................................................................................................................... 273
II. Seçimlerin Balangc....................................................................................................... 274 A. Meclisin Seçim Döneminin Sona Ermesiyle............................................................... 275
III. Seçimlerin Geriye Braklmas ........................................................................................ 280 IV. Ara Seçimler ................................................................................................................... 280 V. Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi........................................................................... 282 VI. Seçmen Olabilmenin artlar .......................................................................................... 282
A. Olumlu artlar ............................................................................................................ 282 1. Vatandalk............................................................................................................. 282 2. Ya ......................................................................................................................... 283 3. Seçmen Kütüüne Yazl Olmak ............................................................................ 283
VIII. Seçim Çevreleri............................................................................................................ 289 IX. Adaylk ........................................................................................................................... 290 X. Seçim Sistemi................................................................................................................... 291
A. Genel Olarak Seçim Sistemleri ................................................................................... 291 1. Çounluk Sistemi ................................................................................................... 291 2. Nispî Temsil Sistemi .............................................................................................. 292
B. Türkiye’deki Seçim sistemi......................................................................................... 293 1. Nispî Temsil Sistemi - d’Hondt Usûlü ................................................................... 293 2. Baraj ....................................................................................................................... 294 3. “Temsilde Adalet” ve “Yönetimde stikrar” lkeleri .............................................. 295
Bölüm 9 TBMM ÜYELERNN HUKUKÎ STATÜSÜ
I. Milletvekillii Sfatnn Kazanlmas................................................................................. 297 II. Milletvekilliinin Sona Ermesi......................................................................................... 298 III. Milletvekilliinin Dümesi.............................................................................................. 300
Etme Hali.................................................................................................................... 304 E. Devamszlk................................................................................................................. 306 F. Partisinin Temelli Kapatlmasna Beyan ve Eylemleriyle Sebep Olma ....................... 307 G. Cumhurbakan Seçilme ............................................................................................. 307 H. Türk Vatandalnn Kayb, Milletvekilliini Düürür mü? ...................................... 307 I. Milletvekilliinin Dümesi Kararnn Yargsal Denetimi............................................. 311
IV. Milletin Temsili lkesi .................................................................................................... 313 V. Andiçme........................................................................................................................... 314 VI. Milletvekilliiyle Badamayan ler ............................................................................. 315
Bölüm 10 TBMM'NN Ç YAPISI VE ÇALIMA DÜZEN
I. çtüzük............................................................................................................................... 333 II. TBMM'nin ç Yaps ........................................................................................................ 337
1. Yasama Dönemi ..................................................................................................... 342 2. Yasama Yl............................................................................................................ 343 3. Birleim.................................................................................................................. 343 4. Oturum ................................................................................................................... 343
B. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Toplanmas ve Tatili .............................................. 344 1. Kendiliinden Toplanma ........................................................................................ 344 2. Tatil ........................................................................................................................ 344 3. Ara Verme .............................................................................................................. 345 4. Olaanüstü Toplant ............................................................................................... 345
C. Toplant Yetersays .................................................................................................... 347 1. Üye Tamsays........................................................................................................ 347 2. Toplant Yetersays ............................................................................................... 347
D. Karar Yetersays ........................................................................................................ 348 1. Toplantya Katlanlar.............................................................................................. 349 2. Salt Çounluk......................................................................................................... 349 3. Örnekler.................................................................................................................. 350 4. Özel Karar Yetersaylar......................................................................................... 351
E. Oylama Usûlleri .......................................................................................................... 352 1. aretle Oylama ...................................................................................................... 352 2. Açk Oylama .......................................................................................................... 353 3. Gizli Oylama .......................................................................................................... 353
F. Meclis Görümeleri ..................................................................................................... 354
Bölüm 11 YASAMA FONKSYONU
I. Yasama Fonksiyonunun Tanm ile Yürütme ve yarg Fonksiyonlarndan Ayrlmas ....... 357 A. Maddî Kriter ............................................................................................................... 357 B. eklî veya Organik Kriter ........................................................................................... 360
II. 1982 Anayasasna göre Yasama Fonksiyonunun Tanm ile Yürütme ve Yarg Fonksiyonlarndan Ayrlmas........................................................................................... 362
III. Yasama Yetkisinin Tanm ve Kapsam .......................................................................... 363 IV. Yasama Yetkisinin Özellikleri ........................................................................................ 364
A. Yasama Yetkisinin Genellii ...................................................................................... 364 B. Yasama Yetkisinin Aslîlii ......................................................................................... 367 C. Yasama Yetkisinin Devredilmezlii ........................................................................... 368
ÇNDEKLER IX
Bölüm 12 YASAMA LEMLER: PARLÂMENTO KARARI VE KANUN
I. Genel Olarak Yasama lemi ............................................................................................. 371 A. Yasama leminin Tanm ve darî lem ile Yarg leminden Ayrlmas .................. 371
1. Yasama leminin Tanm....................................................................................... 371 2. Yasama lemi - Yarg lemi Ayrm .................................................................... 372 3. Yasama lemi - darî lem.................................................................................... 372 4. Yasama Organnn Tüzel Kiilik Sfatndan Kaynaklanan lemleri Yasama lemi Deildir....................................................................................................... 373
B. Yasama lemlerinin Türleri........................................................................................ 375 “Kanun” - “Parlâmento Karar” Ayrm ..................................................................... 375
II. Parlâmento Kararlar ........................................................................................................ 377 1. Yasama Organnn Kendi ç Yapsna veya Çalma Düzenine likin Ald
Parlâmento Kararlar ............................................................................................. 378 2. Yasama Organnn Yürütme Organ ile likileri Çerçevesinde Ald
Parlâmento Kararlar ............................................................................................. 378 3. Yasama Organnn Yarg Organyla likileri Çerçevesinde Ald Parlâmento
Kararlar ................................................................................................................ 379 4. Yasama Organnn Sui Generis Parlâmento Kararlar ............................................ 380 5. Yeni Bir Tür Parlâmento Karar: Yasama Organnn Bamsz darî
Otoritelere Üye Seçme Kararlar ........................................................................... 381 “Parlâmento Karar” Biçiminde Yaplmas Gereken Bir lem “Kanun”
Biçiminde Yaplabilir mi? ..................................................................................... 381 B. Parlâmento Kararlarnn Kabulü ve Yaymlanmas Usûlü .......................................... 383 C. Parlâmento Kararlarnn Yargsal Denetimi Sorunu.................................................... 384
1. Parlâmento Kararlar Anayasa Mahkemesi Tarafndan Denetlenemezler .............. 384 2. Parlâmento Kararlar Dantay veya dare Mahkemeleri Tarafndan da Denetlenemez385 3. Bir Örnek: Saytaya Üye Seçilmesine likin TBMM'nin 12 Kasm 1985
Tarih ve 27 Sayl Kararnn Yargsal Denetimi Sorunu........................................ 385 4. Parlâmento Kararlarnn Yarg Denetimi Dnda Kalmas Sakncal mdr? ......... 387
a) Yasama Organnn Kendi ç Örgütlenii ve Çalma Düzenine likin Parlâmento Kararlar ........................................................................................ 388
b) Yasama Organnn Yürütme Organ ile Olan likileri Çerçevesinde Ald Parlâmento Kararlar ........................................................................................ 389
c) Sava lân, Silahl Kuvvetlerin Yabanc Ülkelere Gönderilmesine zin Verilmesi Yolundaki Parlâmento Kararlar ...................................................... 389
d) Olaanüstü Hal ve Skyönetim lânnn Onaylanmas Kararlar ...................... 390 e) Kalknma Plânlarnn Onaylanmas Karar ....................................................... 393 f) Parlâmento Kararlarnn Denetlenemeyecei Kuralnn Anayasa Mahkemesi
Tarafndan Almas: “çtüzük Düzenlemesi Niteliindeki Dier Meclis Kararlar” ......................................................................................................... 394
III. Kanun.............................................................................................................................. 399 A. Tanm......................................................................................................................... 399 B. Kanunlarn Yapl Usûlü............................................................................................ 401
I. Kanun Koymak.................................................................................................................. 414 II. Hükûmeti Denetlemek...................................................................................................... 414
3. Meclis Soruturmas Açlmas steminin Görüülmesi........................................... 424 4. Meclis Soruturma Komisyonu .............................................................................. 424 5. Meclis Soruturmas Komisyonu Raporunun Genel Kurulda Görüülmesi............ 425 7. Yüce Divanda Yarglama ve Yüce Divan Karar.................................................... 427 8. Meclis Soruturmasnn Etkililii ........................................................................... 428
E. Gensoru ....................................................................................................................... 428 III. Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname Çkarma Yetkisi Vermek (Yetki
Kanunu) ........................................................................................................................... 433 IV. Bütçe ve Kesin Hesap tasarlarn Görümek ve Kabul Etmek ....................................... 433
A. Bütçe Kanunu ............................................................................................................. 433 B. Kesin Hesap Kanunu................................................................................................... 436
V. Para Baslmasna Karar Vermek ...................................................................................... 437 VI. Sava lânna Karar Vermek ........................................................................................... 438 VII. Milletleraras Andlamalarn Onaylanmasn Uygun Bulmak ....................................... 440
A. Onaylanmas çin Kanunla Uygun Bulunmas Gereken Andlamalar ........................ 441 B. Onaylanmas çin Kanunla Uygun Bulunmalar Gerekmeyen Andlamalar ............... 444 C. Milletleraras Andlamalarn Türk normlar hiyerarindeki Yeri ................................. 449 D. Milletleraras Andlamalarn Anayasaya Uygunluk Denetimi Yaplabilir mi?........... 454
VIII. Genel ve Özel Af lânna Karar Vermek ...................................................................... 458 IX. Ölüm Cezalarnn Yerine Getirilmesine Karar Vermek.................................................. 461
1. Tarihsel Kökeni ........................................................................................................... 461 2. Meclisin Yetkisi........................................................................................................... 462 3. Kanun Tasars ............................................................................................................. 462 4. Babakanlk Yazs ...................................................................................................... 462 4. Meclisin Üç Muhtemel Tavr....................................................................................... 463
a) Ölüm Cezasnn Yerine Getirilmesi Hakknda Kanun............................................ 463 b) Ölüm Cezasnn Yerine Getirilmemesi Hakknda Kanun....................................... 464 c) Meclisin Bir Kanun Kabul Etmemesi..................................................................... 465
5. Uygulama..................................................................................................................... 464 6. “Kanun” mu, “Karar” m?............................................................................................ 466 7. Sava Halinde Ölüm Cezalarnn nfaz ....................................................................... 468
X. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Dier Görev ve Yetkileri ............................................ 468 XI. Anayasada Belirtilenler Dnda Türkiye Büyük Millet Meclisine Kanunla Baka
Görev ve Yetki Verilebilir mi? ........................................................................................ 469
ÇNDEKLER XI
Bölüm 14 YÜRÜTME
I. Yürütmeyi Hangi Hukuk Dal nceler? Anayasa Hukuku-dare Hukuku Ayrm .............. 471 II. Organik ve Fonksiyonel Açdan Yürütme ........................................................................ 475 III. Yürütme Organ .............................................................................................................. 475
A. Yürütme Organnn Yasama Organndan Ayrlmas ................................................... 475 B. Yürütme Organnn Yarg Organndan Ayrlmas ....................................................... 475 C. Yürütme Organnn dare Organndan Ayrlmas........................................................ 476
1. dare ....................................................................................................................... 476 2. Yürütme Organnn dare Dnda Kalan Ksm ..................................................... 476 3. Yürütme Organnn Yaps ..................................................................................... 479
Bölüm 15 CUMHURBAKANI
B. Seçme Yetkisi ............................................................................................................. 485 C. Seçim Usûlü ................................................................................................................ 485
II. Cumhurbakanl Görevinin Balamas ve Sona Ermesi ................................................ 587 A. Göreve Balama.......................................................................................................... 487
1. Görev Süresi Dolan Cumhurbakannn Durumu ................................................... 487 2. Göreve Balayncaya Kadar Cumhurbakan Seçilen Kiinin Statüsü ................... 487 3. Andiçme ................................................................................................................. 488 4. Göreve Balama An (Görev Süresinin Balangç An).......................................... 488
B. Cumhurbakanl Görevinin Sona Ermesi Halleri ..................................................... 489 1. Sürenin Dolmas ..................................................................................................... 489 2. Çekilme (stifa) ...................................................................................................... 490 3. Ölüm....................................................................................................................... 490 4. “Baka Bir Sebeple” Cumhurbakanl Makamnn Boalmas ............................ 490 5. Vatana hanet ile Suçlandrlma.............................................................................. 491
III. Cumhurbakanna Vekâlet .............................................................................................. 492 A. Cumhurbakannn Geçici Olarak Görevinden Ayrlmas Hali................................... 493 B. Cumhurbakanl Makamnn Boalmas Hali........................................................... 493 C. Vekilin Yetkileri ......................................................................................................... 493
IV. Cumhurbakannn Görev ve Yetkileri ........................................................................... 494 A. Cumhurbakannn Yasama ile lgili Görev ve Yetkileri ............................................ 495
1. Yasama Ylnn lk Günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde Açl Konumasn Yapmak ................................................................................................................. 495
2. Türkiye Büyük Millet Meclisini Toplantya Çarmak .......................................... 495 3. Kanunlar Yaymlamak .......................................................................................... 496 4. Kanunlar Tekrar Görüülmek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine Geri
Göndermek............................................................................................................ 496 4. Anayasa Deiikliklerine likin Kanunlar Halkoyuna Sunmak ........................... 497 5. Anayasa Mahkemesinde ptal Davas Açmak ........................................................ 497 6. Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Vermek........... 497
A. Cumhurbakannn Yürütme ile lgili Görev ve Yetkileri ........................................... 498 1. Babakan Atamak ve stifasn Kabul Etmek ........................................................ 498
XII TÜRK ANAYASA HUKUKU
Kurulunu Bakanl Altnda Toplantya Çarmak .............................................. 499 4. Yabanc Devletlere Türk Devletinin Temsilcilerini Göndermek, Türkiye
Cumhuriyetine Gönderilecek Yabanc Devlet Temsilcilerini Kabul Etmek .......... 500 5. Milletleraras Andlamalar Onaylamak ve Yaymlamak....................................... 502 6. Türkiye Büyük Millet Meclisi Adna Türk Silahl Kuvvetlerinin
Bakomutanln Temsil Etmek ........................................................................... 504 7. Türk Silahl Kuvvetlerinin Kullanlmasna Karar Vermek..................................... 505 8. Genelkurmay Bakann Atamak............................................................................ 506 9. Millî Güvenlik Kurulunu Toplantya Çarmak ve Millî Güvenlik Kuruluna
Bakanlk Etmek ................................................................................................... 506 10. Bakanlnda Toplanan Bakanlar Kurulu Kararyla Skyönetim veya
Olaanüstü Hal lân Etmek ve Kanun Hükmünde Kararname Çkarmak.............. 506 11. Kararnameleri mzalamak .................................................................................... 507 12. Sürekli Hastalk, Sakatlk veya Kocama Sebebiyle Belirli Kiilerin Cezalarn
Hafifletmek veya Kaldrmak ................................................................................. 510 13. Devlet Denetleme Kurulunun Üyeleri ile Bakann Atamak ve Bu Kurula nceleme, Aratrma ve Denetleme Yaptrmak...................................................... 512
14. Yükseköretim Kurulu Üyelerini Seçmek............................................................ 513 15. Üniversite Rektörlerini Seçmek............................................................................ 513
V. Cumhurbakannn Tek Bana Yapaca lemler Sorunu .............................................. 515 A. Genel Olarak Kar-mza Kural ve Deiik Ülkelerden Örnekler.............................. 515 B. 1982 Anayasasnda Kar-mza Kural........................................................................ 518
1. Anayasada Belirtilenler .......................................................................................... 521 2. “Tarafsz” Devlet Bakan Olma Sfatyla Kullanlan Yetkiler:
Cumhurbakannn Yasama ve Yargyla lgili Yetkileri........................................ 522 3. Cumhurbakannn Yürütmeyle lgili Yetkileri ...................................................... 523
VI. Cumhurbakan Kararnameleri mzalamak Zorunda mdr? ........................................... 526 A. Cumhurbakan Siyasal Yerindelik Düüncesiyle Kararnameleri mzalamay
Reddedebilir mi?......................................................................................................... 527 B. Cumhurbakan, Hukuka Aykrlk Sebebiyle Kararnameleri mzalamay
a) Kural: Sorumsuzluk .......................................................................................... 538 b) stisna: Cumhurbakannn Vatana hanetten Dolay Sorumluluu .................. 540 aa) Suçlandrma ve Yarglama Usûlü............................................................... 540 bb) Vatana hanet Kavram .............................................................................. 542 cc) Suçlarn ve Cezalarn Kanunîlii lkesi Karsnda Vatana hanet Suçu .... 544 aaa) Fransa’daki Görüler ........................................................................... 544 bbb) Türkiye’deki Durum ........................................................................... 547 ccc) Görüümüz .......................................................................................... 547
C. Cumhurbakannn Hukukî Sorumluluu.................................................................... 550 1. Cumhurbakannn Göreviyle lgili Eylem ve lemlerinden Dolay Hukukî
VIII. Cumhurbakanl Genel Sekreterlii .......................................................................... 554 IX. Devlet Denetleme Kurulu ............................................................................................... 555
1. Amac ..................................................................................................................... 555 2. Yaps ..................................................................................................................... 555 3. Görevleri ................................................................................................................ 555 4. Çalma Usûlü ........................................................................................................ 556 5. Kurul Kararlarnn Hukukî Nitelii ........................................................................ 556 6. Eletiri .................................................................................................................... 557
Bölüm 16 BAKANLAR KURULU: BABAKAN VE BAKANLAR
I. Bakanlar Kurulu ................................................................................................................ 559 A. Kuruluu ..................................................................................................................... 560
1. Atama ..................................................................................................................... 560 2. Uygulamadaki Usûl ................................................................................................ 560 3. Bakanlar Kurulunun Kurulma An ......................................................................... 564 4. Göreve Balama Srasnda Güvenoyu (m.110)....................................................... 565
B. Bakanlar Kurulunun Görevinin Sona Ermesi .............................................................. 569 1. Güvensizlik Oyu..................................................................................................... 569
a) Göreve Balarken Güvenoyu (m.110)............................................................... 569 b) Görev Srasnda Güvenoyu (m.111) ................................................................. 569 c) Gensoru Görümeleri Srasnda Güvenoyu (m.99/3-4) ..................................... 570
2. Genel Seçimlerden Sonra Yeni Türkiye Büyük Millet Meclisinin Toplanmas ..... 570 3. Geçici Bakanlar Kurulunun Kurulmas .................................................................. 571 4. Babakann Görevinin Sona Ermesi ....................................................................... 571 5. stifa ....................................................................................................................... 572 6. Bütçenin Reddi....................................................................................................... 572 “güder Bakanlar Kurulu”......................................................................................... 573
C. Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkileri ..................................................................... 573 1. “Genel Siyaseti” Yürütmek .................................................................................... 574 2. Kanun Hükmünde Kararname Çkarmak ............................................................... 575 3. Tüzük Çkarma Yetkisi........................................................................................... 575 4. Yönetmelik Çkarma Yetkisi .................................................................................. 575 5. Bakanlar Kurulu Kararnamesi Çkarmak ............................................................... 576 6. Kanun Tasars Hazrlamak .................................................................................... 576 7. Bütçeyi ve Kesinhesap Kanunu Tasarlarn Hazrlamak ....................................... 577 8. Olaanüstü Hâl ve Skyönetim lân Etmek ........................................................... 577 9. Millî Güvenliin Salanmas.................................................................................. 577 10. Silahl Kuvvetlerin Yurt Savunmasna Hazrlanmas ........................................... 577 11. Genel Kurmay Bakann Seçmek ........................................................................ 578 12. Anayasada Verilmi Dier Görev ve Yetkiler ...................................................... 578 13. Kanunlarla Verilmi Görev ve Yetkiler................................................................ 579
D. Bakanlar Kurulunun Sorumluluu .............................................................................. 579 1. Kolektif Sorumluluk............................................................................................... 579
XIV TÜRK ANAYASA HUKUKU
2. Bireysel Sorumluluk............................................................................................... 584 E. Geçici Bakanlar Kurulu............................................................................................... 584
1. Ölüm....................................................................................................................... 587 2. stifa ....................................................................................................................... 587 3. Milletvekillii Sfatnn Sona Ermesi ..................................................................... 588 4. Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesi ...................................... 590 5. Yüce Divana Sevk .................................................................................................. 591 6. Güvensizlik Oyu..................................................................................................... 591 7. Cumhurbakanlna Seçilme ................................................................................. 592 8. Parti Liderliini Yitirme ......................................................................................... 592
C. Babakanla Vekâlet Sorunu ..................................................................................... 593 D. Babakann Görev ve Yetkileri ................................................................................... 595
1. Bakanlar Seçmek ve Görevlerinden Alnmalarn Önermek ................................. 595 2. Bakanlar Kuruluna Bakanlk Etmek ..................................................................... 596 3. Bakanlklar Arasnda birliini Salamak............................................................. 596 4. Bakanlarn Görevlerinin Yerine Getirilmesini Gözetmek ...................................... 596 5. Hükûmetin Genel Siyasetinin Yürütülmesini Gözetmek........................................ 596 6. Millî Güvenlik Kuruluna Katlma .......................................................................... 596 7. Yönetmelik Çkarma Yetkisi .................................................................................. 596 “Babakanlk” Tekilât Sorunu ................................................................................. 597
D. Babakann Sorumluluklar......................................................................................... 597 III. Bakanlar .......................................................................................................................... 598
1. Bakan Seçilme Yeterlilii....................................................................................... 599 2. Bakanlarn Atanmas Usûlü.................................................................................... 600
D. Bakanlarn Görev ve Yetkileri .................................................................................... 605 1. Devlet Tüzel Kiiliini Temsil Yetkisi ................................................................... 605 2. Hiyerari Yetkisi..................................................................................................... 605 3. Yönetmelik Çkarma Yetkisi .................................................................................. 606 4. Harcama Yetkisi ..................................................................................................... 606 5. darî Vesayet Yetkisi .............................................................................................. 606
D. Bakanlarn Sorumluluklar.......................................................................................... 606 1. Siyasî Sorumluluk .................................................................................................. 607
I. Genel olarak Yürütme Organnn lemleri........................................................................ 621 A. Yürütme leminin Tanm.......................................................................................... 621 B. Yürütme lemi - Yasama lemi Ayrm .................................................................... 622 C. Yürütme lemi - Yarg lemi Ayrm........................................................................ 623 D. Yürütme lemlerinin Türleri ...................................................................................... 623
II. Yürütme Organnn Düzenleyici lem Yapma Yetkisi .................................................... 624 A. Yürütme Organnn Düzenleyici lem Yapma Yetkisinin Kayna ........................... 624 B. Yürütme Organnn Düzenleyici lem Yapma Yetkisinin Nitelii............................. 626
1. Kanuna Dayanma: Yürütme Organnn Düzenleyici lem Yapma Yetkisinin “Secundum Legem” Nitelii ................................................................................. 626
2. Kanuna Aykr Olmama: Yürütme Organnn Düzenleyici lem Yapma Yetkisinin “Intra Legem” Nitelii ........................................................................ 627
C. Yürütme Organnn Düzenleme Alan......................................................................... 627 III. Kanun Hükmünde Kararnameler .................................................................................... 628
A. Olaan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleri ...................................................... 628 B. Skyönetim ve Olaanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnameleri............................. 629
IV. Tüzükler.......................................................................................................................... 630 A. Yetki ........................................................................................................................... 630 B. Sebep........................................................................................................................... 630 C. Konu............................................................................................................................ 631 D. Usul ve ekil: Dantayn ncelemesi.......................................................................... 632
1. Aslî ekil art ....................................................................................................... 632 2. Dantay nceleme Kararnn stiarî Nitelii ......................................................... 632 3. Dantayn ncelemesinin Kapsam: “Kanuna Uygunluk” mu, “Yerindelik” mi? .. 635 4. Yaym, mza ve Yürürlüe Girme .......................................................................... 637
E. Yargsal Denetim......................................................................................................... 638 V. Yönetmelikler .................................................................................................................. 638
B. Konu............................................................................................................................ 641 C. Sebep Unsuru .............................................................................................................. 642 D. Usul ve ekil............................................................................................................... 642 E. Denetim....................................................................................................................... 643
XVI TÜRK ANAYASA HUKUKU
Bölüm 18 OLAAN DÖNEM KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELER
Giri ...................................................................................................................................... 651 A. Kanun Hükmünde Kararnamenin Tanm ................................................................... 652 B. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukukî Nitelii: “Yasama lemi” mi,
“darî lem” mi? ........................................................................................................ 654 1. Maddî Kritere Göre ................................................................................................ 654 2. eklî (Organik) Kritere göre................................................................................... 654
a) Yasama Organ Tarafndan Kabul veya Reddedilmesinden Önceki Dönemde . 655 b) Yasama Organ Tarafndan Kabul veya Reddedilmesinden Sonraki Dönemde 655
C. Kanun Hükmünde Kararname Kurumuna Ihtiyaç Duyulmasnn Nedenleri ............... 656 D. Kanun Hükmünde Kararname Çkarlmas “stisnaî” Bir Usûl müdür?...................... 657 E. Kanun Hükmünde Kararnameyle Düzenleme Yaplmas, Kanunla Düzenleme
Yaplmasna Göre Daha Az Demokratik midir? ......................................................... 658 F. Türk Pozitif Anayasa Hukukunda Kanun Hükmünde Kararname Kurumunun
Tarihsel Geliimi ........................................................................................................ 658 1. 1876 Kanun-u Esasîsi: “Kanun-u Muvakkat”......................................................... 658 2. 1921 Tekilât- Esasiye Kanunu Dönemi ............................................................... 660 3. 1924 Tekilat- Esasiye Kanunu Dönemi ............................................................... 661 4. 1961 Anayasas Dönemi......................................................................................... 662
I. Yetki Kanunu..................................................................................................................... 664 A. TBMM'nin Bakanlar Kuruluna KHK Çkarma Yetkisi Vermesinin Hukukî
1. Amaç Unsuru.......................................................................................................... 674 a) “Amaç” Kavramnn Tanm ............................................................................. 674 b) Anayasa Mahkemesinin “Amaç” Unsuruna likin çtihad.............................. 675
2. Kapsam Unsuru ...................................................................................................... 677 a) “Kapsam” Kavramnn Tanm.......................................................................... 677 b) Anayasa Mahkemesinin “Kapsam” Unsuru Hakkndaki çtihad...................... 678
3. lkeler Unsuru......................................................................................................... 682 a) “lke” Kavramnn Tanm ................................................................................ 682 b) Anayasa Mahkemesinin “lke” Anlay ........................................................... 683
4. Süre Unsuru............................................................................................................ 684 a) Yetki Süresi çinde Birden Fazla Kanun Hükmünde Kararname
Çkarlabilir mi? ............................................................................................... 685 b) Bakanlar Kurulunun Deimesiyle Süre Sona Erer mi? ................................... 685 c) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yetki Kanununun Süresi çinde O
Alanda Kanun Çkarabilir mi? ......................................................................... 686 d) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yetki Kanununun Süresini Ksaltabilir mi?...... 687 e) Türkiye Büyük Millet Meclisi Yetki Kanununun Süresini Uzatabilir mi? ........ 687 f) Süre Ne Kadar Uzun Olacaktr? ........................................................................ 689
C. TBMM'nin Bakanlar Kuruluna KHK Çkarma Yetkisi Vermesinin artlar Var mdr? (vedilik, Zorunluluk ve Önemlilik artlar Üzerine) ............................... 692 1. Anayasa Mahkemesinin çtihad............................................................................. 692 2. Anayasa Mahkemesi çtihadnn Deerlendirilmesi ............................................... 696
a) Yetki Kanunlarnn ve KHK'lerin, TBMM'de Öncelik ve vedilikle Görüülecei Kuralndan Çkarlan Argüman .................................................. 697
b) Yasama Yetkisinin Genellii ve Aslîlii Argüman.......................................... 698 c) Yasama Yetkisinin Devredilmezlii Argüman ................................................ 698 d) Demokratik Yaplanma Argüman.................................................................... 699 e) Yasama ve Yürütme Organlar Arasnda Denge ............................................... 700
ÇNDEKLER XVII
II. Kanun Hükmünde Kararname.......................................................................................... 704 A. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Konusu ................................................................ 705
1. Anayasann “Kanunla Düzenlenir” Dedii Konular Kanun Hükmünde Kararname ile Düzenlenebilir mi?......................................................................... 705
2. Bütün Sosyal ve Ekonomik Haklar Kanun Hükmünde Kararname ile Düzenlenebilir mi? ................................................................................................ 708
3. Anayasann 91’inci Maddesin lk Fkrasndaki Konu Yasann Kapsam Nedir?. 709 B. Kanun Hükmünde Kararname Çkarlmasnda Usûl ve ekil ...................................... 711 C. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yargsal Denetimi ............................................... 712
1. Kanun Hükmünde Kararnameler Dantay Tarafndan Denetlenebilir mi? ............ 712 2. Anayasa Mahkemesinin Denetimi .......................................................................... 713 3. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Yetki Kanunlarna Uygunluu
Denetlenebilir mi? ................................................................................................. 714 4. Yetki Kanunlar ptal Edilen Kanun Hükmünde Kararnamelerin Geçerlilii
Sorunu ................................................................................................................... 715 III. Ret, Onay ve Deitirerek Onay Kanunlar..................................................................... 720
A. kanun hükmünde kararnamelerin Meclise Sunulmalar ve Görüülmeleri.................. 720 B. Meclisin Ret, Kabul veya Deitirerek Kabul leminin Hukukî Nitelii Nedir?
(“Kanun” mu, “Karar” m?)........................................................................................ 723 1. Doktrindeki Hâkim Görü ...................................................................................... 724 2. Görüümüz ............................................................................................................. 727 3. Uygulama ............................................................................................................... 727
Yürürlüe Girer mi? .............................................................................................. 731 D. Onay Kanunu .............................................................................................................. 732
1. Onay Kanununun Biçimi........................................................................................ 733 2. Önerimiz: Üç Maddelik Kanunla Onay .................................................................. 736 3. Onay Kanununun Sonuçlar.................................................................................... 737 4. Onaylanan Kanun Hükmünde Kararname Ne Olur? .............................................. 737
E. Deitirerek Onay Kanunu .......................................................................................... 740 1. Deitirerek Onay Kanununun Biçimi ................................................................... 740 2. Deitirerek Onay Kanununun Sonuçlar ............................................................... 742
Sonuç ............................................................................................................................... 743 1. Anayasa Mahkemesinin Tutumu ............................................................................ 743 2. Anayasa Mahkemesine Kar Ne Yaplabilir?........................................................ 743 3. Doktrinin Tutumu................................................................................................... 746 4. Uygulama ............................................................................................................... 746 5. 17 Austos 1999 Depremi Sonras Uygulama........................................................ 750 6. Uygulamadaki Son Gelimeler ............................................................................... 751
XVIII TÜRK ANAYASA HUKUKU
HÜKMÜNDE KARARNAMELER Anayasal Düzenleme ............................................................................................................ 756
a) m.121/3 ve m.122/2-3.................................................................................................. 756 b) Bir Ön Sorun: m.121/3 ve 122/2-3’te Hüküm Yoksa, m.91 Uygulanabilir mi? .......... 756
I. Olaanüstü Hal ve Skyönetim Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Unsurlar .............. 759 A. Yetki ........................................................................................................................... 759 B. Sebep........................................................................................................................... 760 C. Usûl ve ekil ............................................................................................................... 761 D. Konu ........................................................................................................................... 763
1. Anayasa, m.15’ten Kaynaklanan Snrlamalar........................................................ 764 2. Anayasa, m.121/3 ve 122/2’den Kaynaklanan Snrlar: “Skyönetim
Olaanüstü Hal KHK'si ile Kanunlarda ve Özellikle Olaanüstü Hal Kanununda Deiiklik Yaplabilir mi? ..................................................................................... 773
G. Olaanüstü Hal ve Skyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri Anayasa Mahkemesi Tarafndan Denetlenebilir mi?................................................................. 775 1. Yargsal Denetim Yasann Eletirisi ve Savunulmas.......................................... 775 2. Yargsal Denetim Yasann Almas: 1990’daki Görülerimiz ve Anayasa
Mahkemesinin çtihad .......................................................................................... 777 3. 1990’daki Görüümüzün ve Anayasa Mahkemesi çtihadnn Eletirisi ................ 780 4. “Anayasa Mahkemesi Önündeki Metnin Resmî Gazetedeki Adyla Bal
Deildir; O Metnin Hukukî Tavsifini Serbestçe Yapabilir” Görüünün Eletirisi. 781 5. Olaanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnameleri Hangi Kritere Göre
Tanmlanr? ........................................................................................................... 782 6. “Dönütürme (Conversion) Kuram”...................................................................... 784 7. Ortada Gerçekten Bir “Olaan Dönem Kanun Hükmünde Kararnamesi”
Olabilir mi? ........................................................................................................... 786 8. Olaanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Hakknda Yokluk Müeyyidesi
Uygulanabilir mi?.................................................................................................. 787 9. lk nceleme: ptal steminin Yetkisizlik Nedeniyle Reddi..................................... 787
II. Olaanüstü Hal ve Skyönetim Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Onaylanmas ....... 789 1. çtüzük, m.128: Otuz Günlük Görüme Süresi ....................................................... 789 2. Kanun Hükmünde Kararname Otuz Gün çinde Görüülmezse Ne Olur?.............. 789
a) Görüümüz........................................................................................................ 790 b) Erdoan Teziç’in Görüü.................................................................................. 791 c) Necmi Yüzbaolu’nun Görüü ....................................................................... 792
3. Yaymlandklar Gün Meclisinin Onayna Sunulmayan Kanun Hükmünde Kararnameler Ne Olur? ......................................................................................... 794
4. Görüme Sras ....................................................................................................... 795 5. TBMM'nin Ret, Onay veya Deitirerek Onay leminin Hukukî Nitelii Nedir?
(“Kanun” mu, “Karar” m?)................................................................................... 796 6. Ret Kanunu............................................................................................................. 797
Kendiliinden Yürürlüe Girer mi? ................................................................. 799
ÇNDEKLER XIX
e) Ret Kanunu Anayasa Mahkemesi Tarafndan ptal Edilirse, Reddedilen Kanun Hükmünde Kararname Tekrar Yürürlüe Girer mi?............................. 799
7. Onay Kanunu.......................................................................................................... 799 a) Onay Kanununun Biçimi................................................................................... 799 b) Onay Kanununun Sonuçlar .............................................................................. 802 c) Onaylanan Kanun Hükmünde Kararname Ne Olur? ......................................... 802
8. Deitirerek Onay Kanunu ..................................................................................... 803 a) Deitirerek Onay Kanununun Biçimi .............................................................. 803 b) Deitirerek Onay Kanununun Sonuçlar ......................................................... 805
9. Onaylandktan Sonra Olaanüstü Hal ve Skyönetim Kanun Hükmünde Kararnameleri Anayasa Mahkemesi Tarafndan Denetlenebilir mi? ..................... 806
Bölüm 20 OLAANÜSTÜ YÖNETM USÛLLER
I. Olaanüstü Hal .................................................................................................................. 810 A. Olaanüstü Hal lân Karar ......................................................................................... 810
1. Yetki....................................................................................................................... 810 2. Usûl ve ekil .......................................................................................................... 811 3. Sebep...................................................................................................................... 813 4. Konu....................................................................................................................... 813 5. Amaç ...................................................................................................................... 814
B. Olaanüstü Hal lânnn Sonuçlar .............................................................................. 814 1. Vatandalar çin Para, Mal ve Çalma Yükümlülükleri Getirilebilir..................... 814 2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanlmas Ksmen veya Tamamen Durdurulabilir 815 3. Olaanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi Çkarlabilir ............................... 816
C. Olaanüstü Halin Uygulanmas................................................................................... 817 D. Olaanüstü Halin Sona Ermesi ................................................................................... 817
C. Skyönetimin Uygulanmas ........................................................................................ 824 D. Skyönetimin Sona Ermesi......................................................................................... 824
III. Olaanüstü Yönetim Usûllerinde Yargsal Denetim ....................................................... 824 A. Olaanüstü Hal veya Skyönetim lân lemleri Üzerindeki Yargsal Denetim........ 824
1. Olaanüstü Hal veya Skyönetim lânna likin Bakanlar Kurulu Karar Üzerindeki Yargsal Denetim ................................................................................ 825
2. Olaanüstü Hal veya Skyönetim lânna likin Bakanlar Kurulu Kararnn Türkiye Büyük Millet Meclisince Onaylanmas Karar Üzerinde Yargsal Denetim................................................................................................... 826
B. Olaanüstü Hal veya Skyönetim Makamlarnn lemleri Üzerindeki Yargsal Denetim........................................................................................................ 828
XX TÜRK ANAYASA HUKUKU
1. lk Derece Mahkemeleri ......................................................................................... 838 2. Üst derece Mahkemeleri......................................................................................... 839
D. Askerî Ceza Yargs .................................................................................................... 840 1. lk Derece Mahkemeleri ......................................................................................... 840 2. Üst Derece Mahkemesi: Askerî Yargtay ............................................................... 841
E. Askerî darî Yarg: Askerî Yüksek dare Mahkemesi ................................................. 842 F. Uyumazlk Yargs: Uyumazlk mahkemesi ..................................