Türkiye’de Kadınların Fiziksel Aktiviteye Katılımlarının

Toplumsal Sınıf ve Toplumsal Cinsiyet Ekseninde Analizi:

Fiziksel Aktiviteye Katılım Kadının Toplumsal Konumunu

Güçlendirici Bir Etkiye Sahip Olabilir mi?

Proje No: 106K345

MAYIS 2008

ANKARA

i

ÖNSÖZ

Fiziksel aktivite alanı, toplumsal yapı içinde kendine özgü söylemleri ve pratikleri olan,

toplumsal sınıf ve toplumsal cinsiyetten bağımsız düşünülemeyecek toplumsal bir pratiktir.

Araştırmada, kadınların fiziksel aktiviteye katılımları ve fiziksel aktivite alanı ile kurdukları

ilişki, toplumsal cinsiyet ve toplumsal sınıfı birbirinden ayrı kategoriler olarak görmeyen,

iktidar analizini içeren bir ilişkisel yaklaşım çerçevesinde ele alınmıştır. Bu bağlamda,

araştırma projesinde temel olarak kadınların fiziksel aktiviteye katılım düzeyleri, fiziksel

aktivite alanından bekledikleri fiziksel, toplumsal ve ekonomik yararlar (katılımlarını

belirleyen faktörler), bu yararlara ulaşım derecesi ve hayatlarında ortaya çıkan değişimler

toplumsal cinsiyet ve toplumsal sınıf ekseninde analiz edilmiştir. Ayrıca, bir serbest zaman

etkinliği olarak fiziksel aktivite alanının direnme ve değişim için bir alan olup olamayacağı

kadının güçlenmesi bağlamında sorgulanmıştır.

Spor bilimleri alanında yürütülen bu proje, kadın çalışmalarının merkezinde yer alan, kadının

toplumsal yapının her alanında eşit fırsatlardan yararlanmasına ve toplumsal konumunun

güçlenmesine yönelik politik bir proje olarak düşünülmektedir. Kadınların toplumsal

yaşamdaki konumunun iyileştirilmesine yönelik çabaların ayrılmaz bir parçası olan spor ve

fiziksel aktivite alanı, bir çok Avrupa Birliği ülkesinin gündeminde yer almakta ve bu

gündeme yönelik projeler yürütülmektedir. Ülkemizde ise bu tür projeler çok sık ele

alınmamaktadır. Bu tür projelerin geliştirilememesinin önemli nedenlerinden birisi, kadınların

spora ve fiziksel aktiviteye katılımlarının görünür olmaması olabilir. Bu nedenle, son yıllarda

ülkemizde de gerekliliği gündemde olan kadınların spor ve fiziksel aktiviteye katılımını

arttırmaya yönelik projelerin yapılabilmesi için, öncelikle kadınların spor ve fiziksel aktivite

alanındaki konumunu, spora ve fiziksel aktiviteye katılım biçimlerini ve düzeylerini

belirleyen temel araştırmalara ihtiyaç vardır. Bu bağlamda, bu araştırma aracılığı ile

kadınların spor ve fiziksel aktivite alanındaki görünürlüğünü kazandırmak hedeflenmekle

birlikte, araştırma sonucunda elde edilen bulguların kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını

arttırmaya yönelik eylem odaklı projelere de temel oluşturacağı düşünülmektedir.

Toplumsal cinsiyet eşitliği, kadın ve erkeğin kamusal ve özel alanın her alanında eşit

fırsatlara, haklar ve sorumluluklara sahip olması, kadın ve erkeğin eşit oranda görünür, güçlü

ve eşit katılımda olmasının sağlanmasıdır. Toplumsal cinsiyetin spor kurumu ile ilgili ana

ii

plan ve politikalara yerleştirilmesinin ve toplumsal cinsiyet eşitliği düzenlemelerinin

yapılabilmesi için spor ve fiziksel aktivite alanında kadın ve erkeğin deneyimlerinin görünür

kılınmasını sağlayan toplumsal cinsiyet çalışmaları önemlidir. Belki spor kurumunun

şeffaflığından belki de beden/zihin ayrımının keskinliğinden olsa gerek sosyal bilimler

alanında spor ve fiziksel aktivite alanının yeterince incelenmemiş olması bu görünmezliği

katmerlendirmektedir. Bu noktadan hareketle, bu çalışmanın en temel amacı kadınların

fiziksel aktivite alanındaki deneyimlerine görünürlük kazandırmaktır.

Bu araştırma projesi Türkiye Bilimsel ve Akademik Araştırmalar Kurumu (TÜBİTAK)

tarafından desteklenmiştir.

iii

İçindekiler

Sayfa no

Tablolar Listesi V

Şekiller Listesi Vi

Özet Vii

Abstract Viii

BÖLÜM I. GİRİŞ 1

BÖLÜM II. GENEL BİLGİLER 3

2.1. Temel kavramlar 3

2.2. Fiziksel aktivite ve katkıları 4

2.3. Spor, serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite ve toplumsal

cinsiyet

7

2.4. Bourdieu, spor ve fiziksel aktivite 11

2.5. Serbest zaman kullanımı ve toplumsal cinsiyet 14

2.6. Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite ve karşılaşılan zorluklar 15

2.7. Postyapısalcı feminizm ve serbest zaman 16

2.8. Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılım kadınların

toplumdaki konumlarının güçlenmesinde bir araç olabilir mi?

17

2.9. Türkiye’de kadınların konumu 19

2.10. Türkiye’de kadınların spor ve serbest zaman etkinliği olarak fiziksel

aktiviteye katılımları

21

BÖLÜM III. GEREÇ VE YÖNTEM 23

3.1. Katılımcılar 23

3.2. Veri toplama teknikleri 26

3.3. Veri analizi 31

3.4. Karşılaşılan yöntemsel güçlükler ve sınırlamalar 34

BÖLÜM IV. BULGULAR 36

4.1. Kadınların fiziksel aktiviteye katılım nedenleri 37

4.2. Fiziksel aktiviteye katılımın kadınların yaşamına katkısı 46

4.3. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörler 52

4.4. Kadınların fiziksel aktiviteye katılabilmek ve katılımlarını devam

ettirebilmek için kullandıkları stratejiler

58

iv

4.5. Toplumsal sınıf ve fiziksel aktivite beğenisi 62

BÖLÜM V. TARTIŞMA 70

5.1. Kadınların fiziksel aktiviteye katılım nedenleri 70

5.2. Fiziksel aktiviteye katılımın katkıları 71

5.3. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörler 73

5.4. Kadınların fiziksel aktiviteye katılabilmekve katılımlarını devam

ettirebilmek için kullandıkları stratejiler

75

5.5. Toplumsal sınıf ve fiziksel aktivite beğenisi 78

BÖLÜM VI. SONUÇ VE ÖNERİLER 82

6.1. Sonuç 82

6.2. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını arttırmaya yönelik öneriler 85

REFERANSLAR 86

EK 1. Katılımcıların sosyodemografik bilgileri 97

EK 2. Hanımlar lokali izin yazısı 98

EK 3. Bireysel görüşme listesi 99

EK 4. Hanımlar lokallerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınlara ait

sosyodemografik bilgiler

101

EK 5. Özel spor merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınlara ait

sosyodemografik bilgiler

102

EK 6. Üniversite spor merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınlara ait

sosyodemografik bilgiler

103

EK 7. Kişisel bilgi formu 104

EK 8. Bilgilendirme ve onay formu 106

EK 9. Odak grup görüşme listesi 107

EK 10. Odak grup görüşme formu 108

EK 11. Bireysel görüşme formu 110

EK 12. Görüşmeci raporu 111

EK 13. Katılımcıların fiziksel aktivite ve spora katılımı 112

EK 14. Odak grup görüşmesinden veri kesitler (Örnek 1) 121

EK 15. Odak grup görüşmesinden veri kesitler (Örnek 2) 124

EK 16. Derinlemesine bireysel görüşmelerden veri kesiti 126

v

Tablolar Listesi Sayfa no

Tablo 1. Kadınların Fiziksel aktiviteye katılım nedenleri

46

Tablo 2. Fiziksel aktiviteye katılımın kadınların yaşamına katkısı 52

Tablo 3. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörler 58

Tablo 4. Kadınların fiziksel aktiviteye katılabilmek ve katılımlarını devam

ettirebilmek için kullandıkları stratejiler

62

Tablo 5. Toplumsal sınıf ve fiziksel aktivite beğenisi 69

vi

Şekiller Listesi Sayfa no

Şekil 1. Örnek veri analizi; açık kodlama ve tematik kodlama 33

Şekil 2. Spor ve fiziksel aktivite bağlamında toplumsal sınıf ve habitus ilişkisi 63

vii

TÜRKİYE’DE KADINLARIN FİZİKSEL AKTİVİTEYE KATILIMLARININ

TOPLUMSAL SINIF VE TOPLUMSAL CİNSİYET EKSENİNDE ANALİZİ: FİZİKSEL

AKTİVİTEYE KATILIM KADININ TOPLUMSAL KONUMUNU GÜÇLENDİRİCİ BİR

ETKİYE SAHİP OLABİLİR Mİ?

Özet:

Araştırmanın birinci amacı, kadınların fiziksel aktiviteye katılım düzeylerini, bu alandan

bekledikleri fiziksel, toplumsal ve ekonomik yararları, bu yararlara ulaşım derecesini ve

hayatlarında ortaya çıkan değişimleri toplumsal cinsiyet ve toplumsal sınıf ekseninde analiz

etmektir. Araştırmanın ikinci amacı, fiziksel aktivite alanının direnme ve değişim için bir

alan olup olamayacağını kadının güçlenmesi bağlamında incelemektir. Bu amaç kapsamında,

Ankara ilinde yer alan spor merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan 94 kadın ile

derinlemesine bireysel görüşme yapılmıştır. Görüşmelerde elde edilen veriler içerik analizi

yöntemi ile analiz edilmiştir. İçerik analizi sonucunda elde edilen veriler kadınların bir serbest

zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite alanını ev içi alanın dışında var olabilecekleri

kendilerine ait bir alan olarak gördüklerini göstermektedir. Fiziksel aktivite alanında katılımcı

olarak var olan kadınlar, katılımları sonucunda çeşitli psikolojik, sosyal ve fizyolojik katkılar

elde etmişlerdir. Ayrıca, kadınlar serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılabilmek katılımlarını devam ettirebilmek için karşılaştıkları zorluklara yönelik çeşitli

stratejiler kullanmaktadırlar. Kadınların karşılaştıkları zorluklar ve bu zorluklara karşı

kullandıkları stratejiler ise toplumsal sınıfa göre farklılık göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Fiziksel Aktivite, Toplumsal Cinsiyet, Toplumsal Sınıf

viii

ANALYSIS OF WOMEN’S PARTICIPATION IN PHYSICAL ACTIVITY REGARDING

THE INTERCONNECTION BETWEEN GENDER AND SOCIAL CLASS: CAN

PHYSICAL ACTIVITY PARTICIPATION HAVE AN EFFECT ON THE

EMPOWERMENT OF WOMEN IN SOCIETY?

Abstract

The primary purpose of this project is to analyse women’s physical activity participation

level, their physical, social and economic expectation from participation and possible changes

in their social life after participation. The second purpose is to discuss the importance of the

field of physical activity as a field of resistance and social change regarding women

empowerment. 94 individual interviews were conducted with women who were participating

in physical activity in several sport centers in Ankara. Data were analysed by content

analysis. The findings of the content analysis indicated that women perceived the field of

leisure time physical activity as a private space. Women had psychological, social and

physiological contribution from their leisure time physical activity participation. In addition,

women used several negotiation strategies to participate in leisure time physical activity and

continue their participation. Constraints to leisure time physical activity participation and

negotiation strategies of women were differed according to social class.

Keywords: Physical Activity, Gender, Social Class,

BÖLÜM I

GİRİŞ

Son yıllarda, özellikle ülkemizde, kadınların serbest zaman etkinligi olarak fiziksel aktiviteye

katılımlarında bir artış gözlenmekle birlikte kadınların fiziksel aktivite düzeyleri erkeklerden

çok daha düşük olmakta ve kadınlar fiziksel aktivitenin yararlarından yeterince

faydalanamamaktadırlar. Bunun en önemli nedenlerinden birisi, kadınların toplumsal

hayatlarını belirleyen toplumsal cinsiyet ilişkileri çerçevesinde fiziksel aktivitenin kadınların

yaşamlarının bir parçası olmamasıdır. Kadınların fiziksel aktivite deneyimlerini görünür

kılacak bilimsel araştırmalar, fiziksel aktiviteyi kadınların yaşamlarının bir parçası haline

getirmenin ve daha fazla kadının fiziksel aktivitenin yararlarından faydalanmasını sağlamanın

yollarından birisidir. Farklı toplumsal sınıflardan kadınların serbest zaman etkinliği olarak

fiziksel aktivite deneyimlerini anlayabilmenın yollarından biri ise, toplumsal sınıf ve

toplumsal cinsiyet ekseninde fiziksel aktivite pratiklerinden beklenen fiziksel, toplumsal ve

ekonomik yararların kadınlar tarafından nasıl algılandığını ve takdir edildiğini ortaya

çıkarmaktır.

Kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarını konu edinen

araştırmalar özellikle Batı ülkelerindeki orta sınıf kadınlar üzerine yoğunlaşmakla beraber,

son yıllarda Avrupa ve Amerika merkezli yaklaşımların dışına çıkıldığı da gözlenmektedir

(örn., AITCHISON, 2003; ARAB-MOGHADDAM, HENDERSON, VE

SHEIKHOLESLAMI, 2007; DEMİR, 2004/2005; JUNUI, 2000; KAY, 2005; LIVENGOOD

VE STODOLSKA, 2004; TAYLOR VE TOOHEY, 2001/2002; TIRONE VE PEDLAR,

2000). Bu araştırmaların bazılarında (örn, BARTKY, 1998; GREEN, HEBRON VE

WOODWARD, 1990; HENDERSON VE BIALESHKI, 1991; MARKULA, 1995),

kadınların serbest zaman etkinliklerine katılımları yoluyla toplumsal cinsiyet düzeninin

yeniden üretildiği ve bu etkinliklere katılımın kadının geleneksel rollerinin dışına çıkmasına

engel olabildiği ileri sürülmektedir. Diğer taraftan, kadınların fiziksel aktiviteye katılımı

feminist aktivizm ile ilişkilendirilip serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite alanının

kadınların güçlenmesi için önemli bir alan olup olamayacağı tartışılmaktadır (BIALESHKI,

1990; SHAW, 2001; THEBERGE, 1985, 1987). Bu tartışmaların ana ekseninde fiziksel

2

aktivitenin kadınlara bedenleri dolayımıyla yaşattığı olumlu deneyimler ile serbest zaman

etkinliklerinin kadınların geleneksel toplumsal cinsiyet rolleri ile mücadele edebileceği bir

alan olması yer almaktadır. Bu araştırmanın, aşağıda belirtilen amaçları doğrultusunda, Türk

toplumunda yaşayan farklı toplumsal sınıflardan kadınların fiziksel aktivite deneyimlerini

aktarması yoluyla bu tartışmalara bir katkıda bulunacağı düşünülmektedir.

Araştırmanın birinci amacı, kadınların fiziksel aktiviteye katılım düzeylerini, bu alandan

bekledikleri fiziksel, toplumsal ve ekonomik yararları, bu yararlara ulaşım derecesini ve

hayatlarında ortaya çıkan değişimleri toplumsal cinsiyet ve toplumsal sınıf ekseninde analiz

etmektir.

Araştırmanın ikinci amacı ise, fiziksel aktivite alanına egemenlik ve tabiilik ilişkileri

(toplumsal cinsiyet, toplumsal sınıf, cinsellik, vb.) içinde bir alan olarak ele alıp aynı zamanda

direnme ve değişim için bir alan olup olamayacağını kadının güçlenmesi bağlamında

incelemektir.

3

BÖLÜM II

GENEL BİLGİLER

Bu bölümde, öncelikle projede ele alınan temel kavramlar tanımlanmış ve daha sonra projenin

oluşturulmasında temel alınan kuramsal bilgiler ve bu bilgiler ışığında yapılan bilimsel

araştırmalara yer verilmiştir.

2.1. Temel kavramlar

Bu araştırma projesi kapsamında, fiziksel aktivite ve toplumsal cinsiyet ile ilişkili olan ve

proje açısından önem taşıyan beş temel kavram tanımlanmaktadır:

Fiziksel Aktivite: Fiziksel aktivite iskelet kaslarının bazal düzeyin üzerinde kasılması sonucu

üretilen ve bazal düzeyin üzerinde enerji harcamayı gerektiren bedensel hareketler olarak

tanımlanır (CASPERSON, 1989).

Egzersiz: Egzersiz ve fiziksel aktivite geçmişte benzer anlamlarda kullanılırken günümüzde

egzersiz, fiziksel aktivitenin bir alt boyutu olarak ele alınmaktadır. Tanımı itibariyle egzersiz,

literatürde, planlı, yapılandırılmış, tekrarlayıcı, fiziksel uygunluğun bir ya da birkaç unsurunu

geliştirmeyi amaçlayan sürekli aktiviteler olarak yer almaktadır (ÖZER, 2001).

Spor: Yenme ve muktedir olma gibi bireylerin tatminini amaç edinen, belirli kurallar

içerisinde yapılan, rekabete dayalı, sosyalleştirici, bütünleştirici, fiziki, zihni ve ruhi

faaliyetlerin bütünüdür (ŞAHİN, 2002). Spor önceden belirlenmiş kurallara göre, kişisel veya

takım halinde yapılan yarışma ve rekabet amaçlı, kişisel eğlence veya mükemmelliğe ulaşmak

için yapılan fiziksel aktiviteler olarak da tanımlanır (MİRZEOĞLU, 2003)

Toplumsal cinsiyet: Kadın ve erkek arasındaki biyolojik farklılıklardan ziyade ruhsal,

toplumsal ve kültürel (GIDDENS, 2000: 97). Bu farklılıklara dayalı olarak kadından ve

erkekten beklenen toplumsal rol ve sorumluluklar ise toplumsal cinsiyet rolü kavramı ile

tanımlanmaktadır.

4

Toplumsal cinsiyet ilişkileri: Kadın ve erkeğin toplumsal konumlarını biçimlendiren, kadın

ve erkek arasında kurulan ilişki ve etkileşim biçimleridir (CONNELL, 1998). Kadın ve erkek

arasındaki bu etkileşim, toplumsal cinsiyet içerikli egemen söylemler tarafından

biçimlenmektedir. Söylemler, bireyin davranışlarını ve eylemlerini bicimlendiren güçlü

görüşler, inançlar ve tutumlar olarak anlaşılmalıdır.

2.2. Fiziksel aktivite ve katkıları

İnsan vücudu doğuştan gelen özelliklerinden ötürü sürekli hareket etme ihtiyacı içerisindedir.

Ancak, günümüzdeki teknolojik gelişmeler çocukluk çağından itibaren insanları

hareketsizliğe yönelterek insan organizmasının yapısına uygun olmayan bir yaşam tarzına

sebep olmaktadır. Dolayısıyla, bu yaşam tarzı insanları fizyolojik, psikolojik ve toplumsal

açıdan olumsuz etkileyerek onların çeşitli hastalıklara yakalanmalarına zemin oluşturmakta ve

sağlık sorunlarını arttırmaktadır (ZORBA, 1999). Fiziksel aktivitenin, fizyolojik (düşük

dinlenik kan basıncı), anatomik (daha güçlü kemikler), biokimyasal (yüksek HDL-kolesterol

düzeyi), psikolojik (yüksek benlik saygısı) ve fiziksel (yüksek kuvvet, esneklik ve

dayanıklılık) gibi bireyleri olumlu yönde etkileyen birçok yararı bulunmaktadır (ROWLAND,

1990). Özellikle, fiziksel aktivite, hareketsizliğin neden olduğu rahatsızlıkların artması ile

birlikte büyük önem kazanmıştır ki düzenli yapılan fiziksel aktiviteler bireyin fiziksel

özelliğini geliştirerek, hareketsizliğin neden olduğu koroner kalp hastalığı, hipertansiyon ve

obezite gibi rahatsızlıkların gelişmesini ve ilerlemesini engellemektedir (HEYWARD, 1991;

MCGLYNN, 1992; STOKES, MOORE VE SHULTZ, 1992). Düzenli yapılan egzersizin

fiziksel sağlığa ve fiziksel uygunluğa yaptığı olumlu etki birçok araştırmacının ilgisini

çekmiştir. Birçok çalışma, düzenli olarak yapılan egzersizlerin, fiziksel uygunluk öğelerinde

olumlu gelişmelere neden olduğunu göstermiştir (BOBO VE YARBROUGH, 1999;

GAESSER VE RICH, 1984; GARBER, MCKINNEY VE CARLETON, 1992; KİN, KOŞAR

VE TUNCEL, 1996; KİN-İŞLER, KOŞAR VE AŞÇI, 2001; KOŞAR, KİN VE AŞÇI, 1998;

KRAVITZ, CISAR VE SETTERLUND, 1993; WHITEHURST VE MENENDEZ, 1991).

Ayrıca, düzenli yapılan fiziksel aktivitenin, aerobik kapasite, kas kuvveti, vücut dengesi,

koordinasyon ve metabolik fonksiyonu geliştirdiği kanıtlanarak, kemik yoğunluğu, lipid

profili, insülin seviyeleri ve bağışıklık fonksiyonlarında gelişme sağladığı belirtilmiştir

(TASK FORCE ON COMMUNITY PREVENTIVE SERVICES, 2002).

5

Fiziksel aktivitenin giderek popüler olması ile birlikte, fiziksel aktivitenin meydana getirdiği

fizyolojik değişimlerin ve bunun sonucu oluşan fizyolojik yararların yanısıra, fiziksel aktivite

sonucu oluşan psikolojik değişimler ve yararlar da araştırmacılar tarafından ortaya konulmaya

çalışılmaktadır. Değişik disiplinlerden birçok araştırmacı; beden eğitimciler, spor

psikologları, psikologlar, rehber ve psikolojik danışmanlar, doktorlar, fiziksel aktiviteye

katılımın psikolojik yararlarını değişik psikolojik kavramlar üzerinde araştırmaktadırlar.

Örneğin; FOLKINS VE SIME (1981), fiziksel uygunluk antrenmanlarının benlik kavramını,

kişilik özelliklerini, davranışı ve kaygı düzeyini etkilediğini belirtmişlerdir. CARUSO VE

GILL (1992)’ de fiziksel etkinliğin fizyolojik olarak aerobik kapasitede, kardiovaskular

fonksiyonlarda, esneklikte, kuvvette ve vücut kompozisyonunda değişimlere yol açtığı gibi

psikolojik olarak da kaygıyı azalttığını, kendine güveni, kendini kabulü etkilediğini ortaya

koymuşlardır. Bunun yanısıra; değişik araştırmacılar tarafından yazılan derlemelerde de

fiziksel aktivitenin benlik kavramı (SONSTROEM, 1984; SONSTROEM VE MORGAN,

1989); kaygı (BERGER, 1993; ROSTAD VE LONG, 1996); depresyon (MCDONALD VE

HODGDON, 1991) üzerindeki etkinliği açıkça ortaya konmuştur.

Benlik (self) ve benlik ile ilgili kavramlar, zihinsel sağlığın ve bireyin psikolojik

fonksiyonlarının göstergesi olmasından; kişinin günlük yaşamındaki mutluluğu, yaşamın

farklı boyutlarındaki başarısı, insanlarla etkili ve iyi bir ilişki kurmasındaki önemli rolünden

dolayı egzersiz ile ilişkisi en çok araştırılan psikolojik kavramlar arasında yer almaktadır

(FOLKINS VE SIME, 1981; HUGHES, 1984). Yazında yer alan çalışmalar incelendiğinde,

fiziksel aktiviteye katılımın benlik algısı üzerinde olumlu etkilerinin yapılan kesitsel ve

deneysel çalışmalarla ortaya konduğu (AŞÇI, GÖKMEN, TİRYAKİ VE AŞÇI; 1997; AŞÇI,

2004a; AŞÇI, 2004b; AŞÇI, 2004c) görülmektedir. Bunun yanı sıra, LEITH (1994), benlik

algısına egzersizin etkisinin araştırıldığı 16 gerçek deneme (experimental), 21 yarı deneme

(quasi experimental) ve 10 deney öncesi (pre-experimental) deneme modelleri ile

gerçekleştirilen çalışmaları içeren bir derleme çalışması yapmış ve bu çalışmaların % 50’sinde

benlik algısında artışın bulunduğunu belirtmiştir. Bu derleme çalışmalarına ek olarak, FOX

(2000a, 2000b) 1971 yılından başlayarak benlik algısı ve egzersizin ele alındığı çalışmaları

taramıştır. FOX (2000a) 1971 yılından itibaren, 37 deneysel çalışmanın yapıldığını bunlardan

9’unun yüksek lisans ve doktora tezi olduğunu, bunun haricinde 42 yarı deneysel çalışmanın

da bulunduğunu belirtmiştir. FOX (2000a), 37 deneysel çalışmayı derlemesi kapsamına dahil

6

etmiş ve çalışmaların farklı örneklem grupları (çocuklar, yetişkinler, alkolikler, obezler,

öğrenme güçlükleri olanlar, vb.) üzerinde yapıldığını genel benlik algısı ile birlikte benlik

algısının alt boyutlarında olumlu değişimlerin olduğunu, egzersizin bireylerin kendilerini daha

olumlu algılamalarına yardımcı olduğunu ifade etmiştir.

Son yıllarda kişinin bedeninden duyduğu memnuniyet ya da dış görünümü hakkındaki

endişeleri gibi bedene ilişkin psikolojik özellikler ve bu psikolojik özelliklerin fiziksel

etkinliğe katılım ile olan ilişkisi de araştırmacılar tarafından sıklıkla ele alınmaktadır (DAVIS

VE COWLES, 1991; FINKENBERG, DINUCCI, MCCUNE VE MCCUNE, 1993;

HAUSENBLAS VE MACK, 1999). İnsanlar bedenlerini forma sokmak, daha zarif, daha kaslı

ya da daha güzel görünebilmek için pek çok yola başvurmaktadırlar. Özellikle, medyanın da

etkisiyle kadınlar daha ince bir beden yapısına sahip olma duygularını taşırken erkekler de

daha kaslı bir bedene sahip olmayı arzulamaktadırlar. İnsanlar, beden şeklini korumak ya da

ideal beden ölçülerine sahip olmak için akupunktur, cerrahi operasyon, ilaç tedavisi, diyet,

fiziksel aktivite ve egzersiz gibi metotları kullanmaktadırlar. Kadınların bedenlerine yönelik

algılarının erkeklerden daha fazla olması, daha zayıf görünme isteği ve sıkı bir beden yapısına

sahip olma arzusu kadınların fiziksel aktiviteye katılımında önemli bir güdüleyici faktör

olmaktadır. İdeal beden yapısı için başvurulan yollardan birisi olan fiziksel aktivite son

zamanlarda pek çok insanın tercih ettiği bir yöntemdir. Fiziksel etkinlikler yolu ile bireyler

yeni bir fiziki görünüme ulaşma şansı bulurken, bu yeni görünümle birlikte vücutlarının

fiziksel zindelik özellikleri hakkında olumlu düşüncelere de sahip olurlar. ÇOK (1990)’un

Türk ergen-sedenterler üzerinde yaptığı çalışma sonucunda fiziksel etkinliğe katılan

ergenlerin katılmayan ergenlere göre vücutlarından daha mennun oldukları bulunurken,

sporcu olan ve olmayanları karşılaştırarak yapılan bazı çalışmalarda da (HUDDY VE CASH,

1997; HUDDY, NIEMANN VE JOHNSON, 1993) sporla uğraşanların fiziksel

görünümlerinden daha hoşnut oldukları ortaya konmuştur.

Fiziksel aktivitenin psikolojik etkilerinin ele alındığı bir başka psikolojik kavram da

depresyondur. Depresyon, duygusal, zihinsel, davranışsal ve bedensel bazı belirtilerle

kendisini gösteren ve çökkün ruh hali ile ilgi ve zevk almada belirginleşen azalma olarak

tanımlanır (CÜCELOĞLU, 1992). Depresyon tedavisinde kullanılan psikoterapi, ilaç,

elektrokonvulsif tedavi yötemlerinin yansıra, fiziksel aktivite de bireyin depresif

duygularının tedavisinde kullanılmaktadır (KORUÇ VE BAYAR, 2004). CAMACHO,

7

ROBERTS ve LAZARUS (1991) 9 yıl süren çalışma sonrasında spor yapmayan bireylerde

depresyon geliştirme riski artarken, spor yapan bireylerde depresyon belirtilerinde azalma

olduğunu ortaya koymuşlardır. MCCANN ve HOLMES (1984), depresyon tanısı konulmuş

43 bayan üzerinde yaptıkları deneysel çalışmada 10 hafta süresince düzenli olarak aerobik

aktivitelerine katılan bayanların depresyon düzeylerinin plasebo ve hiçbir tedavi uygulamayan

gruba oranla azaltıdığını tespit etmişlerdir. Bunun yanısıra, BYRNE ve BYRNE (1993),

MARTINSEN (1993), KORUÇ ve BAYAR (2004), yaptıkları derleme çalışmalarında,

yapılan düzenli fiziksel aktiviteninin antidepresan etkisinin yanı sıra klinik olarak depresif

tanısı konulan bireylerin tedavisinde de etkin olduğunu belirtmişlerdir. Yazında yer alan meta

analiz çalışmaları da (CRAFT VE LANDERS, 1998; NORTH, MCCULLAGH VE TRAN,

1990) düzenli fiziksel aktivitenin depresif bozuklukların her tipinde tedavi aracı olarak

kullanılabileceğini ortaya koymuştur.

Düzenli egzersizin psikolojik etkileri ile ilgili yapılan en fazla çalışma, özellikle aerobik

aktivitelerin kaygı düzeyinin azaltılmasına yöneliktir (MCAULEY, MIHALKO, VE BANE,

1996; PETRUZZELLO, 1995). Düzenli fiziksel aktiviteninin normal populasyonda yani

klinik olarak kaygı bozukluğu konulmamış bireylerin kaygı düzeylerinin azaltılmasındaki

etkinliği ile tutarsız araştırma bulguları bulunmakla birlikte, birçok çalışma uzun süreli

düzenli egzersizin sürekli kaygının azaltılmasında etken olduğunu ortaya koymuştur (LONG,

1984; LONG VE HANEY, 1988). Öte yandan, BROWN ve SIEGEL (1988) ve

POLLATSCHEK ve O’HAGAN (1989), düzenli egzersizin stresle başa çıkma kapasitesini

arttırdığını belirtmişlerdir.

Sonuç olarak, düzenli fiziksel aktivite bireyin psikolojik ve fiziksel sağlığına olumlu katkılara

sahiptir.

2.3. Spor, serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite ve toplumsal cinsiyet

Araştırma projesinde kadınların serbest zaman etkinliği olarak katıldıkları fiziksel aktivite

biçimi araştırılmıştır. Fakat bu bölümde, öncelikle, genel olarak spor ve fiziksel aktivite alanı

ile toplumsal cinsiyet ilişkisine dair bilgi verilmiştir.

8

Toplumsal cinsiyet kavramı, sporun ve fiziksel aktivitenin toplumsal analiziyle ilgili yapılan

çalışmalarda yer alması gereken toplumsal/kültürel/tarihsel bir kavramdır (HALL, 1988).

Spor ve fiziksel aktivite ortamındaki iktidar ilişkilerini anlayabilmek için spor ve fiziksel

aktivite, toplumsal cinsiyete dayalı bir kültürel pratik olarak incelenmelidir. THEBERGE

(1993)’e göre, spor deneyiminde bedenin ve fiziksel performansın üst düzeyde önemli olması,

spor ortamını toplumsal cinsiyet ideolojilerinin üretilmesi ve yeniden üretilmesi için güçlü bir

ortam haline getirmektedir.

Spor ve fiziksel aktivite ortamında toplumsal cinsiyetin inşasına yönelik çalışmalar (COLE,

1993; HALL, 1996; MARKULA, 1995), sporun toplumsal cinsiyet eşitsizliğini

kuvvetlendirdiği ve bu yolla da CONNELL (1987)’ın tanımladığı toplumsal cinsiyet

düzeninin yeniden üretilmesinde önemli bir kültürel pratik olduğunu göstermektedir.

Toplumsal cinsiyet düzeni, kadınlık ve erkeklik tanımları yoluyla erkeğin kadın üzerindeki

ayrıcalıklı konumunu sağlayan kadın ve erkek arasında tarihsel olarak kurgulanan iktidar

ilişkilerini ifade etmektedir. Toplumsal cinsiyet düzeni içinde kadının spor deneyimini

meşrulaştıran ideolojik süreç, kadın ve erkek arasındaki biyolojik fark ve bu farkın yarattığı

erkek üstünlüğü düşüncesi ile başlar. Cinsiyetler arası biyolojik farklılık, kadının erkek

üstünlüğü karşısında “öteki” olarak tanımlanan toplumsal aşağı olma (ikincillik) fikrine

dönüşümüne hizmet etmektedir. Kadının spordaki toplumsal gerçekliği (ikincil konumu),

biyolojik farklılığı besleyen sportif etkinliğin algılanma ve değerlendirilme biçimi ile de

yakından ilişkilidir. Fiziksel aktivite ve spor, üst düzey performans, üstün fiziksel özellikler,

yetenek, başarı, hırs ve rekorlarla tanımlandıkça ve spor ve fiziksel aktivite pratiği bu

tanımların dışında kalanlara kısıtlamalar getirdikçe, biyolojik farklılıklar normalleştirilerek

toplumsal ikincilleşmeye dönüşmektedir. Bu dönüşümde belirleyici olan, erkek bedeninin

karşısında ötekileştirilen kadın bedenine cinsellik yoluyla vurgu yapılması, kadın sporunun

cinselleştirilmesi ve erkek sporunun atletik deneyimin doğal formları olarak varsayılmasıdır.

MCKINNON (1987) ve YOUNG (1979)’a göre erkeğin gücü ve kadının zayıflığına yönelik

biyolojik farklılığa dayanan söylemler ve bu söylemlerin normalleştirilmesi, erkeklik ve

kadınlık imgelerinin bedenselleşmesi (embodiment) ve kadının bedenini yaralanabilir, hassas

bir varlık olarak yaşamayı tercih etmesi -dayanıklılık ve kuvvet gerektiren fiziksel aktiviteleri

yapmaktan alıkonulması- yoluyla gerçekleşmektedir.

9

Spor ve fiziksel aktivitenin değerlendirilme ve algılanma biçiminin yanı sıra spor kurumunun

bir toplumsal alan olarak nasıl algılandığı ve tanımlandığı da spor ve fiziksel aktivitenin

toplumsal cinsiyet analizinde önemlidir. WILLIS (1992)’e göre spor, görünür olma özelliği,

yaşamın diğer alanlarından (ekonomi, politika ve siyaset gibi) ayrı olduğu düşüncesi ve spor

ve fiziksel aktivitenin göreli gönüllülüğünden dolayı erkek üstünlüğü ideolojisinin yeniden

üretilmesinde önemli bir toplumsal alan olmaktadır. Ayrıca sportif performansta belirleyici

olabilen fiziksel kapasitenin önemi, sporun ideolojik sürece verdiği bir primdir. Toplumsal

cinsiyet yaklaşımından baktığımızda bu süreçte ideolojik olarak önemli olan, kadın ve erkek

arasındaki biyolojik farklılıkların toplumsal ayrışmaya ve eril üstünlüğe dönüşümü ve bu

yolla kadınların spor deneyimlerinin önemsizleştirilmesidir (KOCA VE BULGU, 2005).

Sporu erkeğin atletik yapısı ile bütünleştirerek erkeğe özgü bir etkinlik olarak görme, erkeği

toplumda egemen olarak kabul eden ataerkil anlayışın bir ürünüdür ve toplumda egemen olan

bu anlayışın kadına ve erkeğe biçtiği toplumsal cinsiyet rolleri ile kadın ve erkeğin spora

katılımları ve spor deneyimleri arasında yakın bir ilişki vardır. Bir çok toplumda olduğu gibi,

Türk toplumunda da kadın ve erkek toplumsal cinsiyet rollerinin öğrenilmesinde,

toplumsallaşma sürecinde büyük rollere sahip olan aile ve okul önemlidir (KAĞITÇIBAŞI,

1982). Örneğin, sporun toplumsallaşma sürecindeki önemine dair, erkek çocuklarının kendi

erkekliklerini geliştirebilmeleri için spora katılımları aileler tarafından teşvik edildiği, kız

çocuklarının ise vücutlarını korumaları ve kadınsı özelliklerini kaybetmemeleri için yarışma

sporlarından uzak tutulduğu söylenir. Fakat her ne kadar etkinlik tercihleri toplumsal cinsiyet

kalıp yargılarına göre belirleniyorsa da, son zamanlarda kızların spora yönlendirilmelerindeki

artışı gözardı etmek mümkün değildir. Son yıllarda dünya genelinde, kadınlar için yeni

olanakların oluşması, kadınlar için yeni yasal düzenlemelerin yapılması, kadın hareketinin

etkisi ve sağlık ve fiziksel uygunluk (fitness) hareketlerinin artmasıyla kadınların spora

katılımında bir artış olmakla birlikte, bu artışın her toplumda ve her kültürde aynı düzeyde

olduğunu, her zaman olumlu deneyimleri beraberinde getirdiğini ve bu artışın sürekliliğini

koruduğunu söylemek biraz zordur (KOCA VE BULGU, 2005). Örneğin, FASTING ve

PFISTER’in 1997 yılında Türkiye’de kadınların spora katılımlarının önündeki engelleri

araştırmak amacıyla kadın sporcularla yapmış oldukları görüşmelerin sonucunda, kadınların

sporu bırakma oranlarının diğer ülkelere göre yüksek olduğunu ve bunun nedeninin de

ülkemizdeki evlenme yaşının çok küçük olması, genç annelik, kadınların ev içi

10

sorumluluklarının fazlalığı ve kadınların sporda aktifleşmesiyle birlikte baba ve kocanın

hayatlarındaki kontrollerinin arttırması olduğunu belirtmişlerdir.

Türkiye’de federasyonlara bağlı lisanslı sporcu sayısı yaklaşık 645 bin iken faal sporcu sayısı

sadece 169.219 kişidir. Yaşam boyu spor ya da herkes için spor düzeyinde fiziksel aktivitelere

katılan kişi sayısına dair herhangi bir sağlıklı kayıt olmamakla birlikte bu sayının çok az

olduğunu tahmin etmek zor değildir. Bir çok batı ülkesinde spor ve fiziksel aktiviteye

katılanların oranı genel nüfusun yarısı kadar iken, ülkemizde bu oran %1-2 arasındadır. Hangi

düzeyde olursa olsun spor ve fiziksel aktiviteye katılımın az olması ülkede spor kültürünün

yarışma sporu yönelimli olduğunun, sporun ve fiziksel aktivitenin sağlıkla ilişkisinin

kurulmadığının ve ülkenin kitle sporu ile ilgili herhangi bir politikasının olmadığının bir

göstergesi olarak yorumlanabilir. Her ne kadar var olan politikalarda sporun kitlelere

yayılması hedefi öne çıksa da, sportif başarılara verilecek ödüllerin miktarı daha ön planda

olmaktadır. Ülkede spor kültürünün olmaması, yarışma sporlarına yapılan vurgunun fazla

olması, modern sporun tanımında yer alan performans, rekorlar ve başarının daha çok değer

kazanmasına ve dolayısıyla çok büyük bir popülasyonun bu alanın dışında kalmasına neden

olmaktadır. Bu alanın dışında kalan kesimin başında da genç kızlar ve kadınlar gelmektedir.

Bunun yanında, özellikle üst düzey sporlarda kadın sporcu sayısının az olması, kadının

toplumdaki ikincil konumuyla bağlantılı olarak toplumsal desteğin az olması ile de yakından

ilintilidir; eğitim kurumlarında genç kızlar ve kadınlar için spor etkinliklerinin az yer alması,

spor örgütlenmelerinde devlet desteğinin ve müsabakalarda ekonomik desteğin az olması ve

toplumsal cinsiyet rollerinin sınırlamaları gibi (KOCA, 2006).

Eşitsizliğin önündeki engeller, eşitsizliğin tanımlanması ya da eşitsiz koşulların

sorgulanmadan bir problem olarak anlaşılması yoluyla ortadan kaldırılamaz ve sonunda

iktidar ilişkilerinin analizine ihtiyaç duyulur. İlişkisel analiz olarak adlandırılan ve son

yıllarda sıklıkla kullanılmaya başlanan yaklaşım, spor pratiklerinin toplumdaki güçlü

konumda olan grupların ilgi ve ihtiyaçlarına hizmet etmek amacını taşıdığını, tarihsel olarak

üretilip, toplumsal ve kültürel olarak inşa edildiğini ileri sürmektedir. Bu yaklaşıma göre,

toplumsal cinsiyet, toplumsal sınıf ve ırk ilişkilerini içeren toplumsal ilişkilerin kültürel bir

sunumu olarak spor, toplumda egemen olan değerlerin yeniden üretildiği bir alan olmaktan

öte bir direnme alanıdır. Bu bağlamda, İngiliz spor sosyoloğu ve feminist araştırmacı

HARGREAVES’in (1990, 1994, 1997) çalışmalarıyla birlikte toplumdaki diğer kültürel

11

pratikler gibi spor içindeki toplumsal cinsiyet ilişkilerinin kapitalist toplumsal ilişkilerin bir

parçası olarak nasıl işlediği “hegemoni kuramı” çerçevesinde incelenmeye başlanmıştır.

Pierre Bourdieu’nun sosyolojik kuramı, sporun kültürel bir pratik olarak düşünülüp ilişkisel

bir yaklaşımla incelendiği kuramlardan birisidir.

2.4. Bourdieu, spor ve fiziksel aktivite

Bir serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite alanı, toplumsal yapı içinde kendine özgü

söylemleri ve pratikleri olan, toplumsal sınıf ve toplumsal cinsiyetten bağımsız

düşünülemeyecek toplumsal pratik alanıdır. Araştırma projesinde, kadınların fiziksel

aktiviteye katılımları ve fiziksel aktivite alanı ile kurdukları ilişki, toplumsal sınıf ve

toplumsal cinsiyet ekseninde ele alınmıştır. Bu doğrultuda farklı toplumsal sınıflardan

kadınların fiziksel aktivite alanında nasıl bir konum benimsediklerini ve ne tür beğeni ve

tercihlere sahip olduklarını anlayabilmek için Pierre Bourdieu’nun kuramından

faydalanılmıştır. Bourdieu, toplumsal sınıfların farklı spor ve fiziksel aktivite tercihlerini

anlayabilmelerinde en iyi yolun, gereken fiziksel, toplumsal, eğitimsel ve ekonomik

yatırımların ve farklı fiziksel aktivite pratiklerinden beklenen fiziksel, toplumsal ve ekonomik

yararların birey tarafından nasıl algılandığı ve takdir edildiğini anlamak olduğunu ileri

sürmektedir. Bu bağlamda, bu proje kapsamında görüşme yapılan kadınların fiziksel

aktiviteye katılımları, bu alandan bekledikleri fiziksel, toplumsal ve ekonomik yararlar

(katılımlarını belirleyen faktörler), bu yararlara ulaşım derecesi ve hayatlarında ortaya çıkan

değişimler kapsamında ele alınmaya çalışılmıştır.

Pierre Bourdieu’nun spor ve fiziksel aktivite ile ilgili bütünlüklü bir projesi olmamasına

rağmen, Distinction (1984) adlı çalışması spor ve fiziksel aktivite pratiklerine yönelik

düşüncelerini içermektedir. Ayrıca “Spor ve Toplumsal Sınıf” (1978) adlı makalesi spor

sosyolojisi alanında çalışanlar için önemlidir. Bourdieu’nun spor ve fiziksel aktivite analizi

iktidar ilişkilerini cisimleştiren kültürel pratikleri açığa çıkarmaya yönelik geniş çabasının bir

parçasıdır. Toplumsal hayatı anlamaya yönelik çalışmalarında kültüre merkezi önem veren

BOURDIEU’ye göre spor ve fiziksel aktivite de müzik dinlemek, okumak, giyinmek gibi bir

kültürel etkinliktir. 1970’lerin başında Fransız toplumunun kültürel tüketimini derinlemesine

12

analiz ettiği çalışmasında BOURDIEU (1984), farklı spor ve fiziksel aktivite pratiklerini

“yaşam tarzı” olarak adlandırdığı daha genel kültürel pratiklerin içinde görmektedir.

Bourdieu’ye göre insanlar gerçeği habitusları aracılığıyla algıladıkları için farklı toplumsal

grupların spor ve fiziksel aktiviteden beklentileri farklıdır. Bourdieu’ya göre habitus

insanların toplumsal dünya hakkında düşünmeleri yoluyla bir temel bilişsel kategori ve eylem

çatıları sağlamaktadır. Habitustan söz etmek, bireysel olanın, hatta kişisel, öznel olanın dahi

toplumsal, ortaklaşa olduğunu ortaya koymaktır (BOURDIEU VE WACQUANT, 2003). Bu

nedenle, habitus toplumsal sınıfların, toplumsal yapı tarafından belirlenen ve aynı zamanda

toplumsal yapıyı da belirleyen düşünme biçimlerini, yatkınlıklarını, dışavurumları ve

eylemleri ifade etmektedir. Örneğin, bazı gruplar bedenlerinde kaslı bir görünüm elde etmek

gibi daha dışsal güdülerle spora katılırlarken, bazıları da bedensel ve zihinsel sağlıklarını

korumak gibi içsel güdülerle spora katılırlar (BOURDIEU, 1984). Bourdieu toplumsal

sınıflar ve spora katılım ile ilgili çalışmasında, kültürel sermayesi yüksek orta sınıfların

(profesyoneller, öğretmenler vb) spora katılımlarının sağlık amaçlı olduğunu açıklamıştır. Bir

anlamda, orta sınıftan olan kişilerin kendi sağlıkları üzerinde daha çok kontrolleri vardır; yani

uygun yaşam tarzını seçebilirler (CALNAN, 1987). Toplumsal yapıdaki konumlarından

dolayı bu gruplar, diğer toplumsal gruplardan ayrı bir etik anlayışı içselleştirmişlerdir ve bu

anlayış onları yürüyüş, koşu ve aerobik gibi sağlık-yönelimli etkinliklerde tatmin olmaya

yönlendirmektedir. Yani ayrıcalıklı sınıflar, sporu kişisel gelişim aracı olarak görmekte ve

çalışan sınıfa nazaran kendi bedenlerini fiziksel olarak kullanmaya/sömürmeye daha az

eğilimli olmaktadırlar.

Bourdieu, toplumsal sınıfların kendi bedenleriyle açıkça tanımlanabilir ilişkiler geliştirdiğini

ve bunun farklı beden biçimlerinin üretiminde sonuçlandığını ileri sürmektedir. Bu beden

biçimlerine farklı şekilde değer verilir ve bireyler tarafında üretilen beden sermayesinin

niteliği ve niceliği, toplumsal eşitsizliklerin formasyonunda merkezdedir. Örneğin, işçi sınıfı

bedeniyle araçsal bir ilişki geliştirmeye eğilimlidir. Beden bir amaç için araçtır. Ağır iş

ortamında bedenlerini kullanan işçilerin sağlık ve fiziksel uygunluk (fitness) merkezlerinde

gösterişe çok az zamanları vardır. Çalışan sınıf doğrudan güç ile ilgili etkinliklere ve ağırlık

kaldırma gibi etkinliklere çaba harcarlar (WILKES, 1999). BOURDIEU (1984)’ye göre işçi

sınıfı ev kadınlarının bedenleriyle kurdukları ilişki de ev halkının ihtiyaçlarını karşılamak

13

görevinin belirlediği araçsal bir ilişki olmakta ve işçi sınıfı ev kadınları ve anneler, kocaları ve

çocuklarının ihtiyaçlarını karşılamak için kendi bedenlerini kurban etmektedirler. Buna

karşın, egemen sınıfların bedenlerini bir proje olarak eğitmek için kaynakları vardır.

LABERGE ve KAY (2002)’e göre Bourdieu’nun habitus kavramı, spor ve fiziksel aktivite

pratikleri ile ilgili farklı beğenilerin kişinin bedeni ile kurduğu farklı ilişkiler ve pratiklerden

beklenen farklı kazançlar tarafından yaratıldığının anlaşılmasına yardımcı olur. Spor ve

fiziksel aktiviteye katılımdan beklenen toplumsal kazançlar da toplumsal sınıfların katılım

tercihlerini belirlemekte etkilidir. Golf ve yatçılık gibi etkinliklere katılımda egemen

toplumsal sınıflar için bir toplumsal kazanç söz konusudur. Bu bağlamda, spor ve fiziksel

aktivite pratiklerine katılım aynı zamanda hiyerarşik toplumsal düzenin yeniden üretilmesine

katkıda bulunan bir içerme ve dışlama sürecidir. BOURDIEU (1984)’ye göre yaşam tarzı

farklılıkları belki de toplumsal sınıflar arasındaki en güçlü bariyerdir. Habitus ve beğeni

ilişkisi, sporun günlük yaşam tarzına gömülü olmasını açıklayacak bir kuramsal formül

sağlayabilir. Beğeni toplumsal sınıf ilişkilerinin sembolik boyutunun bir dışavurumu olarak

görülür. Örneğin beğeni, performans sporlarından ziyade fiziksel uygunluk (fitnes)

etkinliklerini tercih etmektir. Bireylerin kendi beğenilerine ya da başkalarının beğenilerine

uyguladıkları yargılama bir sınıflandırma eylemidir. Toplumda bunun bir sınıflandırma ilkesi

olarak işlemesi yoluyla insanlar, kendi beğenilerine uyan pratikleri ve iyileri seçerler.

Dolayısıyla, Bourdieu’nun ilişkisel yaklaşımı, yaşam tarzları alanının, toplumsal

sınıflandırılmış bir sembolik sistemin nesnel sunumu olarak anlaşılmasına izin vermektedir.

Bu yüzden beğeni kavramı, spor ve fiziksel aktivite gibi pratiklerin tercihlerinin doğal bir

yatkınlık ya da psikolojik bir davranış sonucu olarak değil de toplumsal gruplar arasındaki

iktidar ilişkileri içinde, sembolik düzeyde daha iyi anlaşılmasına izin verir. Örneğin, SACK

(1988) spor aktivitelerinin çocukluk ve adölesan dönemindeki gelişimini aile ve arkadaş

grupları çerçevesinde araştırdığı çalışmasında, beğeni kavramının aynı sporda ya da farklı

sporlarda yer alan bireyler arasındaki toplumsal farklılaşma ya da ayrışma için bir açıklama

sağlayabileceğini ileri sürmüştür.

Bourdieu’nun kuramsal yaklaşımının kullanıldığı toplumsal cinsiyet çalışmalarının ve genel

olarak kadınların spor ve fiziksel aktiviteye katılımını toplumsal sınıf ve toplumsal cinsiyet

ekseninde ele alan çalışmaların sayısı çok az olmakla birlikte, var olanların çoğunluğu

14

profesyonel spor çerçevesinde yapılmıştır. Bu proje kapsamında ise, diğer çalışmalardan

farklı olarak sadece serbest zaman etkinliği olarak spor/rekreatif spor (yaşam boyu spor

yaklaşımı) bağlamında özel ve kamu kuruluşlarında sunulan fiziksel aktivitelere katılan

kadınlar yer almaktadır. Dolayısıyla, fiziksel aktiviteye katılımın kadınların toplumsal

konumunu güçlendirmede bir rolü olup olmadığı konusu bir serbest zaman etkinliği olarak

fiziksel aktivite alanında ele alınmaya çalışılmıştır.

2.5. Serbest zaman kullanımı ve toplumsal cinsiyet

Toplumsal cinsiyet ve serbest zaman konulu feminist çalışmalar, serbest zaman

deneyimlerinin kadınların yaşamında onemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir.

Kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarını konu edinen

araştırmalar özellikle Batı ülkelerindeki orta sınıf kadınlar üzerine yoğunlaşmakla beraber

(örn., ABBAS, 2004; BROWN, BROWN, MILLER, VE HANSEN, 2001; CURRIE, 2004;

LITTLE, 2002; MILLER VE BROWN, 2005; MILLER, TROST VE BROWN, 2002), son

yıllarda bu araştırmalar Avrupa ve Amerika merkezli yaklaşımların dışına çıkmaya

başlamıştır (örn., AITCHISON, 2003; ARAB-MOGHADDAM, HENDERSON, VE

SHEIKHOLESLAMI, 2007; DEMİR, 2004/2005; JUNUI, 2000; KAY, 2005; LIVENGOOD

VE STODOLSKA, 2004; TAYLOR VE TOOHEY, 2001/2002; TIRONE VE PEDLAR,

2000). Feminist araştırmacılar dünyanın farklı bölgelerinde, farklı kadınlık durumlarını

deneyimleyen kadınları da araştırma gündemlerine almışlardır. HENDERSON ve SHAW

(2006) farklılığın feminist gündemin bir parçası olması konusunda araştırmacıları teşvik

etmektedirler; “feminist araştırmacılar Batılı kadının yaşamını görünürleştirmeye çalışmış

olmalarına rağmen, farklı geçmişlerden, farklı maddi koşullardan, ve farklı iktidar ve

kaynaklara ulaşım derecesine sahip kesimlerden kadın ve erkeklere yönelik bir anlayış

geliştirmek için daha çok çalışmalıdırlar.” (sf. 223). Ayrıca, farklı kültürlerden kadınların

serbest zaman deneyimlerini anlayabilmemizde yorumlayıcı çalışmaların da katkısı büyüktür

(örn., ARAB-MOGHADDAM VE ARK., 2007; SHAW VE HENDERSON, 2005; TAYLOR

VE TOOHEY, 2001/2002). Bu projenin de bu çalışmalara farklı bir kültürden bir katkı

sağlayacağı düşünülmektedir.

15

Kadınların serbest zaman etkinliklerinde karşılaştıkları zorluklar ve bu zorluklara yönelik

olarak kadınların serbest zaman alanlarında kendi konumlarını belirlemeleri, bu araştırma

projesinin ikinci amacını oluşturan kadının konumunun güçlenmesi bağlamında

sorgulanmıştır. Aşağıda bu bağlamda yapılan araştırmalar sunulurken bu amacın araştırma

çerçevesinde nasıl araştırılacağı da belirtilmek istenmiştir.

2.6. Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite ve karşılaşılan zorluklar

GOODALE ve WITT (1989) serbest zaman ve kadın üzerine yapılmış çalışmaların neredeyse

tamamının kadınların karşılaştıkları zorluklar ile ilgili olduğunu ileri sürmektedir. Bir çok

araştırmacı, serbest zaman etkinliklerine katılımda kadınların karşılaştıkları zorlukların

önemini vurgulamışlardır (örn., CRAWFORD, JACKSON VE GODBEY, 1991; JACKSON

VE HENDERSON, 1995; SAMDAHL VE JEKUBOVICH, 1997). Para, tesisler, toplumsal

sınıf, evlilik ve anne baba olma durumu, zaman yokluğu ve bakım etiği bu zorlukların

önemlileridir. Bu zorluklar, kadınların serbest zaman olanaklarını değiştirebilmekte ya da

engelleyebilmektedirler (BIALESCHKI VE MICHENER, 1994; HARRINGTON, DAWSON

VE BOLLA, 1992; HENDERSON VE BIALESCHKI, 1991; NIES, VOLLMAN VE COOK,

1999; SAMUEL, 1996).

Bir çok araştırmacı (örn., ARAB-MOGHADDAM VE ARK., 2007; SAMDAHL, 2005;

SAMDAHL VE JEKUBOVICH, 1997; SHAW VE HENDERSON, 2005) serbest zaman

literatürünü, özellikle zorluklarla ilgili araştırmaları kadın ve erkeğin kişisel deneyimlerine

vurgu yaptığı ve insanların yaşam deneyimlerini belirleyen toplumsal ve kültürel yapılara

yeterince vurgu yapılmadığı konusunda eleştirmişlerdir. Bu eleştirilerle birlikte farklı etnik ve

kültürel geçmişten gelen kadınların serbest zaman deneyimleri araştırılmaya başlanmıştır

(örn., LIVENGOOD VE STODOLSKA, 2004; STODOLSKA VE LIVENGOOD, 2006;

TIRONE VE PEDLAR, 2000).

Kadınların serbest zaman etkinliklerinde karşılaştıkları zorluklar konulu araştırmalara yönelik

bir başka eleştiri, zorlukların bir engel olarak algılanmasıdır. JACKSON, CRAWFORD, ve

GODBEY (1993)’e göre serbest zaman etkinliklerine katılım zorlukların yokluğu kadar bu

zorluklarla yapılan pazarlığa da bağlıdır. JACKSON (2000) “zorlukların pazarlığı (constraints

negotiations)” adlı kavramı ile insanlar etkinliğin katkılarını anladıkları ve güdülendikleri

16

takdirde, karşılaştıkları zorluklara rağmen etkinliklere katılmanın bir yolunu bulabileceklerine

işaret etmektedir. Bu bağlamda bazı araştırmacılar insanların var olan zorluklarla nazıl pazarlık

ettiklerini ve aktif kalmaya devam ettiklerini araştırmışlardır (örn., HENDERSON VE

BIALESCHKI, 1993; LITTLE, 2002; JACKSON, 2000; SAMDAHL VE JEKUBOVICH,

1997). LITTLE (2002)’a göre “serbest zaman araştırmalarındaki bu gelişme zorlukların bir

engel olarak görülmesinden zorluklarla yapılan çeşitli etkileşimlerin ve pazarlık stratejilerinin

kavranmasına yönelik bir ilerlemeyi göstermektedir” (sf. 158). JACKSON ve arkadaşları

(1993) zorluklara yönelik pazarlık stratejilerine örnek olarak zaman yönetimi, beceri kazanımı

ve ekonomik durumun iyileştirilmesi gibi davranışsal stratejileri ve problemin önemsenmemesi

ya da bireyin görünüşünü değiştirmesi gibi zihinsel stratejileri göstermektedir.

Kadınların gündelik pratiklerde ya da bu çalışma özelinde serbest zaman alanında aktif olması

ya da öznelliklerinin devam eden bir inşa sürecinde olması, ve kadınlık konumlarının önceden

belirlenmiş bir kimlikten ziyade süreç olması bu araştırmanın ikinci amacının alt metnini

oluşturmaktadır. Başka bir deyişle bu araştırmada, kadınların serbest zaman etkinliği olarak

fiziksel aktiviteye katılımda karşılaştıkları zorlukları bir engel olarak algılamadıkları, pazarlık

edebilecekleri zorluklar olarak algıladıkları ve bu zorlukları aşabilmek için çeşitli stratejiler

geliştirdikleri varsayılmaktadır. Bu noktada, postyapısalcı feminist yaklaşımlar önemli

görünmektedir.

2.7. Postyapısalcı feminizm ve serbest zaman

Postyapısalcılığın feminizme en önemli katkılarından birisi özne ve öznellik algısı olmaktadır.

Postyapısalcı kuramda “özne” ve öznellik” kavramları merkezde yer almaktadır. Öznellik

insanı niyetli özneler (intentional subjects) olarak ele alır –dünyadaki aktörler- aynı zamanda

da kendi bilinçli kontrolünün ötesindeki kuvvetlere maruz kalan özne olarak da düşünür

(CROWLEY VE HIMMELWEIT, 1992).

Postyapısalcı feminizmin vurguladığı öznellik, toplumsal cinsiyetin sabit olmadığını, benliğin

farklı toplumsal cinsiyet söylemlerinde konumlandıklarını ifade etmektedir. Özcü

feministlerin kadınlığın homojen bir grup olduğu söylemini reddetmekte ve farklı

kadınlıklardan bahsetmektedir. Postyapısalcılığın bu farklı kadınlıklara vurgusu, araştırma

17

projesinin amaçları doğrultusunda farklı toplumsal sınıflardan gelen kadınların serbest zaman

etkinliği olarak fiziksel aktivite deneyimlerini anlamada önemlidir.

Kamusal serbest zaman olanaklarının kişisel olarak kullanımının kadınların yaşamındaki

yerinin analizinde postyapısalcı feminist kuramlar önemli açılımlar sağlamaktadır. Serbest

zaman literatüründeki genel olarak feminist kuramlar ve özelde de postyapısalcı feminist

kuramlar, erkek egemen serbest zaman kuramlarında ihmal edilen kadınların deneyimlerinde

kişisel ve kamusal alanların önemine ve serbest zamanın kadın için yeniden tanımlanması

gerektiğine dikkat çekmektedirler (BIALESCHKI, 1990; WEARING, 1998). Bu yeni tanım-

lar, iş/serbest zaman ikiliğinden daha çok direnme ve göreli özerklik kavramlarına

dayanmaktadır (WEARING, 1998:143).

Direnme, projenin temel problem alanlarından birisi olmadığı için bu bölümde direnme ve

serbest zaman alanına ilişkin çok kısa bir bilgi verilip kadının güçlenmesi ve fiziksel aktivite

ilişkisine geçilmiştir. Postayapısalcı feminist yaklaşımın kadınların serbest zaman

deneyimlerinde direnme kavramını araştıran WEARING (1998), serbest zaman alanının farklı

kadınlar için (renkli, işçi sınıfı, orta sınıf kadın) kadınlığın ve kadın öznelliğinin yeniden

tanımlanması ve “öznenin” yeniden yazılması için olanaklar sağladığını ileri sürmektedir. Bu

konuda, FOUCAULT’un kuramından faydalanarak serbest zaman alanının bir direnme alanı

olup olamayacağını tartışır. FOUCAULT’a göre birey, iktidarın normalleştirme pratikleri ve

söylemleri yoluyla öznellikler ve normatif cinsellik tarafından engellenmiş olsalar da

direnmeyi seçmede göreli özgürlüğe sahiptir (1974, 1978).

2.8. Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılım kadınların toplumdaki

konumlarının güçlenmesinde bir araç olabilir mi?

Serbest zaman kavramının anlamına yönelik geniş bir bilginin oluşmasıyla birlikte, serbest

zaman yoluyla kadınların güçlenmesi konusu da belirginleşmektedir. Kadınların serbest

zaman deneyimlerinin bir direnme biçimi olarak kavranması için, belirli serbest zaman

pratiklerinin, deneyimlerinin ve tercihlerinin toplumdaki iktidar ilişkileri bağlamında ele

alınması gerekmektedir (SHAW, 2001). Bu bağlamda serbest zaman araştırmalarında direnme

kavramı, toplumun ideolojik yapıları kapsamında tartışılmaktadır.

18

Toplumsal cinsiyet ve serbest zaman literatüründe, kadınların serbest zaman etkinliklerine

katılımları yoluyla toplumsal cinsiyet düzeninin yeniden üretildiği ve bu etkinliklere katılımın

kadının geleneksel rollerinin dışına çıkmasına engel olabildiğini ileri süren çalışmalar

bulunmaktadır. Serbest zaman etkinlikleri gibi kültürel pratiklere katılım yoluyla egemen

ataerkil ideolojinin yeniden üretildiği ileri sürülmektedir (GREEN, HEBRON VE

WOODWARD, 1990; HENDERSON VE BIALESHKI, 1991). Bu bağlamda ele alınan

serbest zaman etkinliklerinin başında spor gelmektedir (LENSKYJ, 1986). Kadınların spora –

farklı sporlar (halter, güreş, boks)- katılımında önemli bir artış gözlenmekle birlikte, toplumda

bazı sporların kadınlar için daha uygun olduğuna yönelik yaygın bir görüş vardır. Geleneksel

olarak kadınsı kabul edilen özellikle kadınlığı güçlendirmeye yönelik söylemlerin yoğun

olduğu spor ve fiziksel etkinlikler (voleybol, aerobik, ve step gibi) günümüz modern yaşamın

bir parçası olmaktadır. Örneğin, bir çok batı ülkesinde ve Türkiye’de kadınların en fazla

katıldığı fiziksel etkinlik olarak aerobik ve step, geleneksel kadınlık ile çelişmekten daha çok

uyuşmaktadır.

Toplumsal cinsiyetin yapılanmasında bedenin önemi konusunda yapılan araştırmalarda,

aerobik ve step gibi egzersizlere katılımın özel bir yeri bulunmaktadır. Özellikle fitness

endüstrisinin temel hedef kitlesini kadınların oluşturması ve bu endüstrinin küresel düzeyde

etkilerinin hissedilmeye başlanmasıyla birlikte, 1990’ların başı itibariyle kadınların egzersiz

deneyimleri ve bu alanın toplumsal cinsiyet düzenindeki yeri araştırılmaya başlanmıştır. Bu

araştırmaların sonucunda, egzersiz sınıflarının, özellikle aerobik, geleneksel kadınsı

kimliklerin ve bedenlerin yapılanmasında önemli bir rol oynadığı gözlenmiştir (BARTKY,

1998; MARKULA, 1995).

Diğer taraftan, geleneksel olarak bir erkek alanı kabul edilen bir toplumsal alana kadınların

girmesi, kadınların bir erkek alanında var olması kültürel olarak erkeğe tanımlı bir alana karşıt

duruşta bulunmaları olarak da yorumlanabilir. Örnegin, BIALESHKI (1990)` ye göre, spor ve

fiziksel aktiviteye katılım feminist aktivizm ile de ilişkilendirilebilir. BIALESHKI (1990),

spor ortamında vurgulanan kadınlığa karşı güçlenmenin/mücadelenin spor ve fiziksel

aktiviteye katılım ile gerçekleşebileceği konusunu tartışmaktadır. Fiziksel aktiviteye katılım,

kadının hem fiziksel hem de psikolojik olarak güçlenmesine hizmet edebilir, kadınlar kendi

fiziksel becerilerini test edebilir, kişisel bir başarı duygusu geliştirebilir ve kendi bedenlerini

kendileri kontrol edebilirler. Kadınların spora ve fiziksel aktiviteye katılımının bu yönü

19

sporun “politik” potansiyeli (spor içindeki ve spor yoluyla egemen toplumsal ideolojilerle

mücadelede kadının güçlenmesi) olarak da ifade edilebilir. Bu bağlamda, sporun ve fiziksel

aktivitenin kadınların özgürlüğünde bir ajan olabilme potansiyeli, kadınların bu alandaki

ezilme deneyimlerinden değil kendi bedenlerinin güçlü ve eril egemenlikten bağımsız/özgür

olduğu deneyimlerinden kaynaklanmaktadır (THEBERGE, 1985,1987). Özellikle de

toplumsal cinsiyet önyargılarının ve bu önyargılara dayalı cinsiyetçi davranışların çoğunlukla

kadın bedeni (bedensel olarak zayıflığı, bedensel görünümü) üzerinden yürütüldüğü

düşünüldüğünde, kadınların kendi bedenlerini tanımaları ve bedensel yeterliklerini fark

etmeleri, onların kendilerini algılama biçimlerini ve öz-güvenlerini olumlu yönde

etkileyebilir. Bu doğrultuda serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılan kadınlar

bedenleri üzerinden kendi öznelliklerini yeniden inşa etme sürecine girme olasılığını

yakalayabilirler.

Serbest zaman etkinliğinin kadınlar için önemi, ev içi alandaki sorumluluklardan ve evin rutin

pratiklerinden uzaklaşma olanağını sağlamasında aranmalıdır. Kadınlar bu etkinliklere

katılmakta çeşitli zorluklarla karşılaşsalar da etkinliklerin yaşamları için önemli olması

onların zorluklara yönelik stratejiler geliştirmelerine yol açmaktadır. SHAW (2001)

kadınların serbest zaman etkinliklerini “toplumun kadından beklediği rol ve davranışlarla

ilişkili toplumsal görüşlere ait tatminsizlikleri ya da güçten yoksun olmalarıyla mücadele

etmek için kullandıklarını” belirtmektedir (sf.187). Fiziksel aktivitenin kadınlara bedenleri

dolayımıyla yaşattığı olumlu deneyimler ile bir serbest zaman etkinliğinin kadınlar için

geleneksel toplumsal cinsiyet rolleri ile mücadele edebileceği bir alan olması birarada

düşünüldüğünde, serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite alanının kadınların

güçlenmesi için önemli bir alan olup olamayacağı önemli bir araştırma konusudur.

2.9. Türkiye’de kadınların konumu

Kadının Türk toplumundaki konumu ve bu konum ile bire bir ilişkili olan serbest zaman

etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımları, Türkiyenin modernleşme süreci bağlamında ele

alınabilir. Bu kapsamda bu bölümde, modernleşme süreci ve Türk kadınının toplumdaki

konumuna kısaca değinilmiştir. Yeni ulus devletin kurulması modernleşme sürecinin ideolojik

ve yasal dayanaklarını sağlamış ve İslami değerlerin yerine Batı değerlerini getirilmiştir.

Cumhuriyetçi toplumsal cinsiyet ideolojisi genel olarak kadınlardan özel bir eğitim biçimini

20

takip etmelerini ve hem Türkiye’de hem dünyada var olan Müslüman kadın imgesi ile

mücadele etmelerini beklemektedir (KANDİYOTİ, 1989). Bu beklenti kapsamında,

beklentiyle çelişsin ya da onu doğrudan desteklesin, Türk kadınlarının ulusal görevi evlilik ve

çocuk bakımı ile ilişkilendirildi ve bu durum kadına eşitliği getirmedi. MUFTULER-BAC

(1999)’a göre “modernleşme çabalarına ve yasal değişikliklere rağmen, Türk kadınının

ataerkil düzen tarafından baskılanması bir çelişki olarak görünmektedir” (sf.304).

Modernleşme ve geleneksellik arasındaki çelişki Türk kadınının yaşamını derinden

etkilemektedir. Bu doğrultuda, Türkiye’de halen içinde bulunduğumuz modernleşme

sürecinde bütün değişimlere ve kırılmalara karşın bir süreklilikten, iki kadın stereotipinden

söz edebiliriz: Modern kadın ile geleneksel kadın (BORA, 2005:78). MUFTULER-BAC

(1999) da Türk toplumunda iki tip kadın arasında görünürde bir çelişki varmış gibi

göründüğünü ifade etmektedir: başı açık, Batılı, kurtulmuş kadın ve başı kapalı, geleneksel ve

özgürleşememiş kadın. Fakat bütün Türk kadınları için ortak olan temel görev iyi bir anne ve

iyi bir ev kadını olmaktır. Örneğin, SALMAN ve BAYRAKTAR (1997) çalışmalarında,

kentli kadının kırsal kesimde yaşayan kadına nazaran daha eğitimli ve kişisel gelişimlerine

daha çok önem verdiklerini, fakat her iki kadın tipinin geleneksel ev içi rollerini çok daha

değerli gördüklerini gözlemlemişlerdir. Yakın tarihli çalışmalarında KULAKAÇ,

BULDUKOGLU, YILMAZ ve ALKAN (2006) Türkiye’nin güneyinde yaşayan orta sınıf

çalışan kadınlarda annelik algısını araştırmışlardır. Çalışmalarının sonucunda, bazı kadınların

çocuklarının ihtiyaçlarını karşılamakta bir zorluk yaşamamak için kendi serbest

zamanlarından ve özgürlüklerinden fedakarlıkta bulunduklarını ve kendi serbest zaman ve

özgürlük ihtiyaçları konusunda da suçluluk duygusu içinde olduklarını bulmuşlardır. Yazarlar

bu sonucu Türk kadınlarının hayatında bakım etiğinin önemine bağlamışlardır.

HENDERSON ve ALLEN (1991)’e göre bakım etiğindeki problem, kadınların sadece

başkalarının bakımına önem vermelerinde ve kendi bakımlarını düşünmenin bencillik olarak

adlandırılmasındadır.

Sonuç olarak, modernleşme sürecinde gerçekleştirilen ve gerçekleştirilmeye çalışılan bütün

gelişmelere rağmen, Türk kadınları ataerkil sömürünün çeşitli biçimlerine maruz kalmaya

devam etmektedirler. Bu süreçte de Türk toplumundaki kadının konumu geleneksellik ve

Türk modernliği arasındaki çatışmanın/farkın bir nesnesi olmayı sürdürmektedir.

21

2.10. Türkiye’de kadınların spor ve serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılımları

Bir çok toplumda olduğu gibi, Türk toplumunda da kadına ve erkeğe uygun gorulen toplumsal

cinsiyet rollerinin öğrenilmesinde, toplumsallaşma sürecinde büyük rollere sahip olan aile ve

okul önemlidir (KAĞITÇIBAŞI, 1982). Örneğin, sporun toplumsallaşma sürecindeki

önemine dair, erkek çocuklarının kendi erkekliklerini geliştirebilmeleri için spora katılımları

aileler tarafından teşvik edildiği, kız çocuklarının ise vücutlarını korumaları ve kadınsı

özelliklerini kaybetmemeleri için yarışma sporlarından uzak tutulduğu söylenir. Fakat her ne

kadar etkinlik tercihleri toplumsal cinsiyet kalıp yargılara göre belirleniyorsa da, son yıllarda

kızların spora yönlendirilmelerindeki artışı gözardı etmek mümkün değildir.

Değişen beden kültürü aslında modern spor anlayışından daha farklı dinamiklerle beslenen

yeni hareket kültürünün bir parçasıdır. Türkiye’de de son yıllarda bu yeni hareket kültürü

altında değerlendirilebilecek yeni fiziksel uygunluk hareketleri (step, aerobik, yoga, pilates,

fat-burner vb.) çok popüler olmaya başlamıştır. Özellikle orta ve yüksek sınıf kadını arasında

popülerleşmeye başlayan bu yeni beden kültürü batıdan, özellikle de Amerika’dan ihraç

edilmiştir. Türkiye’de spor kültürünün olmamasına ve sadece yarışma sporlarına vurgu

yapılması, bu yeni beden kültürünün spor kültürü ya da spor alanı tarafından değil daha çok

kozmetik endüstrisi tarafından şekillendiğini söylemek mümkündür (KOCA, 2006; KOCA

VE BULGU, 2005).

Son yıllarda dünya genelinde, kadınlar için yeni olanakların oluşması, kadınlar için yeni yasal

düzenlemelerin yapılması, kadın hareketinin etkisi ve sağlık ve fiziksel uygunluk (fitness)

hareketlerinin artmasıyla kadınların spora katılımında bir artış olmakla birlikte, bu artışın her

toplumda ve her kültürde aynı düzeyde olduğunu, her zaman olumlu deneyimleri beraberinde

getirdiğini ve bu artışın sürekliliğini koruduğunu söylemek biraz zordur. Örneğin, FASTING

ve PFISTER’in 1997 yılında Türkiye’de kadınların spora katılımlarının önündeki engelleri

araştırmak amacıyla kadın sporcularla yapmış oldukları görüşmelerin sonucunda, kadınların

sporu bırakma oranlarının diğer ülkelere göre yüksek olduğunu ve bunun da temel olarak

ülkemizdeki evlenme yaşının çok küçük olması, genç annelik, kadınların ev içi

sorumluluklarının fazlalığı ve kadınların sporda aktifleşmesiyle birlikte baba ve kocanın

hayatlarındaki kontrollerinin arttırmasından kaynaklandığını belirtmişlerdir.

22

Son 5 yıldır özellikle yerel belediyelerin serbest zaman etkinlik olanaklarının sunulduğu

merkezleri açması (Ankara Büyükşehir Belediyesine bağlı Hanımlar Lokalleri) ve bu

merkezlerde fiziksel aktivite olanaklarının ve egzersiz sınıflarının yer alması, açıkhava

alanlarının (yürüyüş parkurları, parklar vb.) kurulması ve özel spor merkezlerinin sayıca

artması sonucunda kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarında

bir artış gözlenmektedir.

Fakat, Türkiye’de kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarına

ilişkin çok sınırlı bilgi bulunmaktadır. KOCA, HACISOFTAOĞLU ve BULGU (2007)’nun

Ankara ilinde spor merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınlarla yaptıkları yakın tarihli

çalışmalarında, farklı sosyo ekonomik düzeylerde yer alan kadınların çevrelerinden aldıkları

(sosyal) desteklerde, fiziksel aktiviteye katılım sıklıklarında ve nedenlerinde farklılık olduğu

bulunmuştur. Alt sosyo ekonomik düzeyde yer alan ailelerden gelen kadınların daha üst sosyo

ekonomik düzeyde yer alan kadınlara kıyasla aile ve akrabalarından daha az destek aldıkları,

fiziksel aktivite düzeylerinin daha düşük olduğu ve fiziksel aktivite yapma sıklıklarının ise az

olduğu bulunmuştur. Ayrıca, orta ve üst sosyo ekonomik düzeyde yer alan kadınların

katıldıkları fiziksel aktivite çeşidi, alt sosyoekonomik düzeydeki kadınlara oranla daha

fazladır. Daha çok orta ve üst sınıfa ait olarak görülebilecek olan yüzme, yoga, pilates, tenis

ve squash gibi fiziksel aktivitelere katılan kadın sayısı fazladır. Bir diğer sonuç ise her üç

gruptan kadının fiziksel aktiviteye katılma nedenlerinin başında fiziksel ve psikolojik sağlık

gelmektedir. Fakat sadece orta ve üst sosyo ekonomik düzeyden kadınlara ait olan iki neden

bulunmaktadır: kendilerine ait özel bir alan ve iş stresinden uzaklaşmak.

Bir önceki bölümde sunulan modernlik ve geleneksellik arasındaki farklı kadın tipleriyle

ilişkili olarak, PFISTER (2000)’e göre de “Türk kadınlarının spor alanında karşılaştıkları

zorlukların analizinde, Türkiye’deki farklı eğilimlerin ve yaşam koşullarının dikkate alınması

gerekmektedir. Kadının sporda karşılaştığı zorluklar nerede yaşadığına ve hangi toplumsal

sınıfa ait olduğuna bağlıdır” (sf. 505). Bu nedenle, Türkiye’de kadınların serbest zaman

etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarını incelemeyi amaçlayan bu projede, farklı

toplumsal sınıftan kadınların deneyimlerine dair bilgi edinmek önemli görünmektedir.

23

BÖLÜM III

GEREÇ VE YÖNTEM

Araştırmanın amacı doğrultusunda nitel araştırma yönteminin kullanılması tercih edilmiştir.

Bunun nedeni, bireyin içinde yer aldığı koşullara, sosyal olguların bağlamsal özelliklerine,

tarihsel, sosyal, mekansal varoluşlara ve simgesel anlam dünyasına duyarlı, esnek bir yöntem

anlayışı ile oluşturulan nitel verinin, araştırılanların iç dünyasına girebilme olanağı sunmasıdır

(KÜMBETOĞLU, 2005:45). Özellikle kadınların fiziksel aktivite deneyimlerinin görüşmeler

yoluyla daha derinlikli olarak elde edilebileceği düşüncesi, verilerin nitel yöntem ile

toplanmasını gerekli kılmaktadır. Aşağıda çalışma kapsamında kullanılan nitel araştırma

yöntemleri ve çalışmaya katılan örneklem tanımlanmaktadır.

3.1. Katılımcılar

Araştırmada nitel araştırma yöntemi uygulanmıştır. Yapılan görüşmelerin örneklemini

belirleyen en önemli parametre, Ankara ilinde yer alan özel ve kamuya ait spor merkezlerinde

sunulan fiziksel aktivitelere katılan kadınlar olmasıdır. Çalışmanın örneklemi, maksimum

çeşitlilik örneklemesine göre belirlenmiştir. Burada amaç, göreli olarak küçük bir örneklem

oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini

maksimum derecede yansıtmaktır. PATTON (1990)'a göre, maksimum çeşitlilik gösteren

küçük örneklem; örnekleme dahil her durumun kendine özgü boyutlarını ayrıntılı şekilde

tanımlar ve büyük ölçüde heterojenlik gösteren durumlar arasında ortaya çıkabilecek ortak

temalar ve bunların değerlerini ortaya çıkarır (YILDIRIM VE ŞİMŞEK, 2003).

Bu çalışmanın problemine temel olan boyut, toplumsal sınıf ve toplumsal cinsiyettir. Bu

araştırmada, genel bilgiler bölümünde bahsedildiği gibi, Pierre Bourdieu’nun toplumsal

kuramına dayalı olarak toplumsal sınıfı günlük toplumsal süreçler olarak ele alan bir anlayış

kullanılmıştır (REAY, 1995, 1997). Bu bağlamda toplumsal sınıf, aynı toplumsal varoluş

koşullarını, ilgileri, toplumsal deneyimleri ve değerler sistemini paylaşan ve kendisini diğer

eyleyici gruplarla ilişkili olarak tanımlama eğilimi gösteren bir toplumsal eyleyici grubudur.

Spor merkezlerinin kendi içinde toplumsal sınıf yapısının belirlenmesinin (özellikle bazı

24

Hanımlar Lokallerinin dinamik ve heterojen olması nedeniyle) zorluğu, aynı zamanda, kolay

ulaşılabilir durum örneklemesinin de kullanılmasını gerektirmiştir.

Çalışmanın yapıldığı spor merkezleri, araştırmacılar tarafından farklı çalışmaların (nitel ve

nicel) yapıldığı ve katılımcıların (üyelerin) geldikleri toplumsal yapılara ilişkin sınırlı da olsa

bazı bilgilerin var olduğu merkezlerdir. Ayrıca, Pierre Bourdieu’nun toplumsal sınıf yaklaşımı

doğrultusunda kullanılan kuramsal çerçeve (BOURDIEU, 1972, 1978, 1984) ve bu kapsamda

sorulan sorular katılımcıların toplumsal sınıflarına (özellikle Bourdieu’nun kavramı olan

habitusa) ilişkin bilgi verecek niteliktedir. Dolayısıyla, spor merkezlerinin belirli bir

toplumsal sınıfla tanımlanmasından ziyade, her bir katılımcının toplumsal sınıfına ilişkin

bilgilerin görüşmelerde elde edilmesi tercih edilmiştir. Araştırmanın amacı, Türkiye’de

kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarının toplumsal sınıf ve toplumsal cinsiyet ekseninde

analiz edilmesidir. Bu amaç kapsamında toplumsal sınıf, bağımsız bir değişken olarak ele

alınmamakta ve kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarında toplumsal sınıfın etkisi

ölçülmemektedir.

Yukarıda bahsedilen gerekçeler doğrultusunda çalışmanın örneklemini Ankara ilinin farklı

ilçelerinde yer alan özel ve kamuya ait spor merkezleri ve fiziksel uygunluk (fitness)

salonlarında fiziksel aktiviteye katılan kadın egzersiz katılımcısı oluşturmuştur. Yaşları 19-64

arası değişen 94 kadınla (Xyaş = 40.75 ± 10.42) bireysel görüşme yapılmıştır. Özel Spor

Merkezlerinde 23, Hanımlar Lokallerinde 64, Üniversitelerde 7 bireysel görüşme

gerçekleştirilmiştir.

Araştırmaya katılan kadınların sosyodemografik bilgileri EK 1’de sunulmuştur. Araştırmaya

katılan kadın katılımcıların seçildiği merkezlere yönelik ayrıntılı açıklamalar ise aşağıda

sunulmuştur:

Hanımlar Lokali

Hanımlar Lokalleri, Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından kurulan ve desteklenen toplum

merkezleridir. Bu lokaller sadece kadınlara hizmet vermekte olup, üyelerin büyük çoğunluğu

alt ve orta sınıf kadınlardan oluşmaktadır. Araştırmanın yapıldığı dönemde, Ankara ili

25

sınırları içinde toplam 12 Hanımlar Lokali bulunmakta ve bu lokallere üye kadın sayısı 35 bin

kadardır. Hanımlar Lokallerinin temel amacı, kadınlara serbest zamanlarını verimli

geçirmelerini sağlayacak etkinlikler sunmaktır: spor etkinlikleri (örn., fitness, egzersiz

sınıfları, masa tenisi ve yüzme), eğitime destek etkinlikleri (örn., bilgisayar ve yabancı dil

kursları), ve sosyal ve kültürel etkinlikler (örn., müzik ve drama kursları). Araştırmaya katılan

Hanımlar Lokallerine üye kadınların büyük çoğunluğu kırsal alandan kente göçmüş ailelere

üyedirler. 1960 ve 1970 ortası dönemde Orta ve Doğu Anadolu köylerinden Ankara’ya

göçmüşlerdir.

Hanımlar Lokallerinde araştırmanın yapılması için gerekli olan izin Büyükşehir

Belediyesinden alınmıştır (EK 2). Araştırmanın yapıldığı Hanımlar Lokalleri ve bu lokaller

üye kadınlar ile yapılan görüşme sayıları EK 3’de verilmiştir.

Hanımlar Lokallerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınlara ait sosyodemografik bilgiler EK 4’

de sunulmuştur.

Özel Spor Merkezleri

Projeye katılan kadınların bir bölümü belediyeye ait olmayan özel spor merkezlerinde fiziksel

aktiviteye katılmaktadırlar. Hanımlar Lokallerinden farklı olarak bu spor merkezlerinde, kadın

ve erkek birlikte fiziksel aktiviteye katılmaktadırlar. Ayrıca bu spor merkezlerinde sunulan

fiziksel aktivite çeşitliliği Hanımlar Lokallerinden çok daha fazladır. Spor merkezlerinde

sunulan fiziksel aktivitelerin başında pilates, yoga, aerobik, step, spinning, aerosculp, fitness,

yoga, squash ve tenis gelmektedir.

Araştırmanın gerçekleştirildiği özel spor merkezleri: Renewaclub, Taylife, Sports

International, Dynamic Sports Center, Fitness Court ve SporMED. Ayrıca Balgat Spor

Merkezinde bir odak grup görüşmesi gerçekleştirilmiştir. Bu spor merkezlerinde yapılan

görüşme sayıları EK 3’de sunulmuştur.

Ayrıca, Ankara ilinde yer alan iki devlet üniversitesi (Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve

Hacettepe Üniversitesi) ve bir özel üniversite (Başkent Üniversitesi) kampüsünde yer alan

spor merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınlar da projede yer almışlardır. Bunun

26

nedeni, Ankara ilinde fiziksel aktiviteye katılan kadınların bir bölümünün üniversite spor

merkezlerinden yararlanmalarıdır.

Araştırmaya katılan özel spor merkezlerinde ve üniversitelerin spor merkezlerinde fiziksel

aktiviteye katılan kadınların sosyodemografik bilgileri EK 5 ve EK 6 da sunulmuştur.

3.2. Veri toplama teknikleri

Bu projede, nitel araştırma tekniklerinden odak grup ve derinlemesine bireysel görüşme

teknikleri kullanılmıştır. Katılımcıların soyodemografik bilgilerini elde etmek amacıyla

araştırmacılar tarafından hazırlanan bir Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır.

Kişisel Bilgi Formu

Araştırmada, grup ve bireysel görüşmelerin yapıldığı kadınlardan görüşmelerde, sosyo-

demografik özelliklerini belirlemeye yönelik soruların yer aldığı Kişisel Bilgi Formu (EK 7)

doldurmaları istenmiştir. Kişisel Bilgi Formları görüşmeler esnasında görüşmecilerin

katılımcılara yönelttiği sorular doğrultusunda doldurulmuştur.

Nitel araştırmalarda görüşülene ait demografik sorular görüşme rehber formunda yer

alabileceği gibi, kişiyi ve içinde yaşadığı hanesini tanımaya yönelik olarak hazırlanmış sorular

ayrı bir formda da hazırlanabilir (KÜMBETOĞLU, 2005:84). Bu araştırmada ayrı bir Kişisel

Bilgi Formu kullanılması tercih edilmiştir.

Buğday, Şirin, Krizantem ve Mavi ile yapılan görüşmelerde Kişisel Bilgi Formu

doldurulamamıştır. Bunun nedeni, görüşmelerin fiziksel aktivite seansı öncesinde yapılması

ve görüşmeye ayrılan sürenin kısa olmasıdır. Fakat, Kişisel Bilgi Formu’nda yer alan

sorulardan bazılarının cevapları görüşmeler esnasında sorulan sorular kapsamında alınmıştır.

Bireysel görüşmelerin yapıldığı kadın katılımcılardan araştırmanın amacının açıklandığı

Bilgilendirme ve Onay Formunu (EK 8) imzalamaları istenmiştir.

27

Odak grup görüşmeleri

Bıreysel görüşmeler yapılmadan önce, spor merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan

kadınlarla odak grup görüşmesi yapılmıştır. Ankara Büyükşehir Belediyesine ait Şentepe,

Şafaktepe, Altındağ ve Çankaya Hanımlar Lokallerinde 4 odak grup görüşmesi, özel spor

merkezlerinde (Balgat ve SporMED) 2 odak grup görüşmesi ve Başkent Üniversitesi ve

Hacettepe Üniversitelerinde birer adet odak grup görüşmesi olmak üzere toplam 8 görüşme

yapılmış ve bu görüşmelere 45 kadın katılmıştır.

Odak grup görüşmelerinin bireysel görüşmeler öncesinde yapılmasının nedeni, her bir grubun

kendi iç dinamiklerini anlayabilmek ve bireysel görüşmelerde sorulacak sorulara ya da

konuşulacak konulara bir alt yapı sağlamaktır. Bunun nedeni nitel araştırmanın esnekliğinin

araştırma problemine yönelik sorulacak soruların araştırmanın yapılacağı toplumsal ortam

tarafından belirlenebilmesi imkanını sağlamasıdır.

Odak grup görüşmelerinin yapıldığı spor merkezleri ve katılımcı sayıları EK 9’da

sunulmuştur.

Odak grup görüşmelerinde kadınların genel olarak fiziksel aktivite ve spora yönelik

görüşlerini, fiziksel aktiviteye katılım nedenlerini, katılımdan elde ettikleri katkıları, ve

fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörleri anlamaya yönelik sorular sorulmuştur (EK

10). Ayrıca, herhangi bir görüşmede katılımcıların kendilerini tanıtması ve buna yönelik

soruların sorulması, odak grup tartışmalarının başlaması için anlamlıdır. Dolayısıyla odak

grup görüşmelerinde katılımcıların farklı deneyimleri ve görüşleri doğrultusunda ortaya

çıkabilecek karşılıklı etkileşimin daha sağlıklı olabilmesi nedeniyle, katılımcıların kendilerini

tanımlamalarına yönelik sorular da sorulmuştur.

Görüşmeler 25-50 dakika arasında sürmüştür. Görüşmelerde, katılımcılardan izin alınarak ses

kayıt cihazı kullanılmıştır.

28

Derinlemesine bireysel görüşmeler

Ankara’da bulunan 8 farklı spor merkezinde yapılan odak grup görüşmeleri sonrasında, spor

merkezleri ve Hanımlar Lokallerinin üyelerinin ait oldukları toplumsal sınıflara ilişkin de

bilgi edinilmiştir. Bu nedenle, araştırma projesi önerisinde belirtildiği gibi bireysel

görüşmelerin 8 farklı ilçede yapılmasından ziyade toplumsal sınıf bakımından zenginlik

sağlayacağı düşünülen merkezlerde yapılmasının yeterli olduğuna karar verilmiştir.

Dolayısıyla yapılan odak grup görüşmelerinin bir katkısı da spor merkezlerinde fiziksel

aktiviteye katılan kadınların toplumsal sınıflarına ve spor merkezlerinin bulunduğu bölgeye

ilişkin bilginin edinilmesi ve bu bilgi doğrultusunda bireysel görüşmelerin yapılacağı

merkezlerin belirlenmesi olmuştur.

Araştırmanın amacı ve kuramsal çerçevesi bağlamında derinlemesine bireysel görüşmelerde

sorulan sorular EK 11’de yer almaktadır.

Bireysel görüşmeler 22-55 dakika arasında sürmüştür. Ayrıca görüşmelerde, katılımcılardan

izin alınarak ses kayıt cihazı kullanılmıştır.

Görüşmelerde sorulan sorular

Grup ve bireysel görüşmelerde kullanılan soruların sırasının görüşmenin akışına bağlı

olmasına ve böylelikle de veri zenginliğinin ve akıcılığının sağlanmasına dikkat edilmiştir

(PATTON, 1990). Aynı zamanda soruların katılımcılar, katılımcıların toplumsal ve kültürel

bağlamları ve görüşme esnasında katılımcı ve araştırmacı arasındaki etkileşimden kaynaklı

olarak değişebilme olasılığı düşünülerek tam yapılandırılmamasına özen gösterilmiştir. Bu

esnekliği de göze alarak, araştırmanın amacı ve araştırmanın kuramsal çerçevesi

doğrultusunda görüşmelerde sorulacak sorular aşağıdaki genel konu başlıkları altında yer

almıştır:

Fiziksel aktiviteye katılım nedenleri/beklentileri

Fiziksel aktivite tercihleri

Fiziksel aktiviteye katıldıkları spor merkezi hakkındaki görüşleri

Fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörler

29

Fiziksel aktiviteye katılımın katkıları

Fiziksel aktiviteye katılımda karşılaşılan zorluklar

Fiziksel aktiviteye katılmak ve katılımı devam ettirmek için zorluklara karşı geliştirilen

stratejiler

Derinlemesine bireysel görüşmelerde sorulan sorularla ilgili ayrıntılı bilgi

Aşağıda, derinlemesine bireysel görüşmelerde sorulan soruların araştırmanın amacı ve

kuramsal çerçecevi kapsamında içeriği ve önemi açıklanmıştır.

Projede toplumsal cinsiyet ve toplumsal sınıfı birbirinden ayrı kategoriler olarak görmeyen,

iktidar analizini içeren bir ilişkisel yaklaşım benimsenmiştir (HALL, 1996). Bu yaklaşım

çerçevesinde, kadınların fiziksel aktiviteye katılımları ve bir toplumsal alan olarak fiziksel

aktivite alanı ile kurdukları ilişki toplumsal sınıf ve toplumsal cinsiyet ekseninde ele

alınmaktadır. Araştırmanın kuramsal çerçevesinde yararlanılan Pierre Bourdieu’nun yaklaşımı

düşünüldüğünde, farklı toplumsal sınıflardan kadınların deneyimlerini anlayabilmek için

fiziksel aktivitenin, Pierre Bourdieu’nun temel kavramlarından biri olan “toplumsal alan”

olarak analizinin önemli olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, kadınların fiziksel aktiviteye

katıldıkları spor merkezlerindeki deneyimlerini, neden bu merkezleri tercih ettiklerini,

sunulan etkinlikleri ve kadınların “beğenilerini” belirlemeye yönelik sorular, bu toplumsal

alanın anlaşılmasını sağlayacak sorulardır. Bu ve benzeri sorularla aynı zamanda

Bourdieu’nun toplumsal sınıf anlayışında önemli olan “habitus” kavramının anlaşılması da

amaçlanmaktadır. LABERGE ve KAY (2002)’e göre Bourdieu’nun habitus kavramı, spor ve

fiziksel aktivite pratikleri ile ilgili farklı beğenilerin kişinin bedeni ile kurduğu farklı ilişkiler

ve pratiklerden beklenen farklı kazançlar tarafından yaratıldığının anlaşılmasına yardımcı

olmaktadır. Spor ve fiziksel aktiviteye katılımdan beklenen toplumsal kazançlar da toplumsal

sınıfların katılım tercihlerini belirlemekte etkilidir.

Yapılan odak grup görüşmeleri sonrasında, derinlemesine bireysel görüşmelerde sorulan

sorulara kadınların bir serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarında

karşılaştıkları zorlukları ve bu zorlukları yenmek için kullandıkları stratejileri anlayabilmeye

yönelik sorular eklenmiştir. Bu konu araştırma problemiyle doğrudan ilişkilidir. Toplumsal

sınıf ve toplumsal cinsiyet ilişkisi, kadınların fiziksel aktiviteye katılım nedenlerini (bedene

30

ve sağlığa verilen önem, toplumsal bir etkinlik, estetik kaygılar, koca ve akraba baskısından

uzaklaşma vb.) ve karşılaştıkları zorlukları (koca ve aile baskısı, zaman, ekonomik nedenler,

geleneksel değerler vb.) farklılaştırmaktadır. Bu doğrultuda bireysel görüşmelere eklenen

sorular araştırmanın amacı ile doğrudan ilişkili olan sorulardır. Genel Bilgiler bölümünde

belirtildiği gibi, toplumsal sınıf ayrı bir kategori olarak değil, toplumsal cinsiyet ile ilişkili

olarak ele alınmaktadır. Bu doğrultuda, görüşmelerde sorulan sorular sadece toplumsal sınıf

bağlamında değil, toplumsal sınıf ve toplumsal cinsiyeti birbirinden bağımsız ele almayan

ilişkisel yaklaşım çerçevesinde değerlendirilmelidir. Kadınların gündelik hayatlarını anlamaya

(Soru 1,2 ve Soru 11,12), serbest zamanlarında yaptıkları etkinlikleri belirlemeye (Soru 2),

spor ve fiziksel aktivitenin kadınların hayatlarındaki yerini anlamaya (Soru 4,5), fiziksel

aktiviteye katılım amaçlarına ve ne tür etkinliklere katıldıklarına (Soru 3, 8, 9) ve katılımda

karşılaştıkları zorlukları anlamaya yönelik sorular (Soru 11,12) doğrudan toplumsal sınıf ve

toplumsal cinsiyeti ilişkisel olarak ele alan bir yaklaşımın ürünü sorulardır (EK 11).

Toplumsal cinsiyet ve serbest zaman (fiziksel aktivite önemli bir serbest zaman etkinliğidir

ve son yıllarda ülkemizde kadınların fiziksel aktiviteye katılımında bir artış gözlenmektedir)

konulu çalışmaların en önemli boyutu katılımda karşılaşılan zorluklar ve zorlukları

yenebilmek için kullanılan stratejilerdir (ARAB-MOGHADDAM VE ARK., 2007; BROWN,

BROWN, MILLER VE HANSEN, 2001; JACKSON, 2005; LIVENGOOD VE

STODOLSKA, 2004; WEARING, 1998). Bir serbest zaman etkinliği olarak fiziksel

aktiviteye katılımın kadınların yaşamlarındaki önemi, karşılaştıkları zorluklar ve bu zorlukları

aşmak ve katılımlarını devam ettirmek için geliştirdikleri stratejiler, kadınların toplumsal

konumlarının güçlenmesini anlamaya yönelik sorulardır.

Araştırma ekibinde yer alan araştırmacıların görüşmelerin gerçekleştirildiği spor

merkezlerinde ve Hanımlar Lokallerinde araştırma deneyimlerinin olması ve toplumsal

cinsiyet, toplumsal sınıf (Bourdieu) ve spor konularında çalışmalarının bulunması (örn.,

ARSLAN VE KOCA, 2008; KOCA VE ARSLAN, BASKIDA; KOCA VE AŞÇI, 2005;

KOCA VE BULGU, 2005; KOCA VE DEMİRHAN, 2005; KOCA, AŞÇI VE KİRAZCI,

2005; KOCA, ATTENCIO VE DEMİRHAN, BASKIDA), odak gruplarda sorulan soruların

konuyla doğrudan ilişkili olması sonucunu doğurmaktadır. Bu bağlamda, odak grup

görüşmelerinde sorulan soruların araştırmanın problemi doğrultusunda yeterli olması, bireysel

görüşmelerde de aynı soruların daha ayrıntılandırılarak sorulmasını sağlamıştır.

31

3.3. Veri analizi

Nitel verilerin analizi

Görüşme metinlerinin veri analizi için hazırlanması

Bütün görüşmeler çözülürken bilgisayara yazılmış ve metin üzerinde rahat kodlama

yapılabilmesi için 3 cm kenar boşluğu ve 1.5 satır boşluklu hale getirilmiştir. Görüşme

metinlerine satır numaraları da verilmiştir. Ayrıca her katılımcıya bir kod adı verilerek

bulgular bölümünde kullanılan alıntılardaki katılımcı isimlerinde bu kodlar kullanılmıştır.

Metinlerdeki satır numaraları, özellikle veri analizinde farklı analizcilerin çalışmalarında,

verilerin / alıntıların metinlerindeki yerlerinin gösterilmesi yoluyla kolaylık sağlamaktadır.

Verilerin analizinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır (YILDIRIM VE ŞİMŞEK, 2003). Bu

analiz tekniği kapsamında, çalışmadan elde edilen veriler iki yardımcı araştırmacı tarafından

ayrı ayrı incelenerek kodlar bulunmuş ve bu kodlar belirli temalar altında sınıflandırılmıştır.

Elde edilen verilerin analizinde birden fazla araştırmacıların kullanılması ve elde edilen

sonuçların teyit edilmesi, verilerin güvenirliği konusunda uygulanan stratejilerden birisidir.

Yapılan bu sınıflandırmalar sonucu elde edilen kodlar ve temalar birbirleriyle karşılaştırılmış

ve bu kapsamda veriler üzerinde tekrar bir analiz yapılmıştır. Bu aşamalar aşağıda

sıralanmıştır.

Araştırmanın güvenirliği açısından özellikle yöntem ve bulgular bölümünde elde edilen

verilerin analizinde kullanılan kavramsal çerçevenin tanımlanmasına da dikkat edilmiştir.

Araştırmanın iç güvenirliğini zenginleştiren bir etken olarak da araştırmacının kavramsal

çerçeveyi nasıl oluşturduğunu ve bu çerçeveye bağlı olarak veri analizini nasıl yaptığını

okuyucuya açıklaması beklenmektedir (YILDIRIM VE ŞİMŞEK, 2003). Bu bağlamda,

araştırmada içerik analizinin nasıl yapıldığına dair bilginin ayrıntılı olarak sunulması

önemlidir.

32

1. Açık kodlama: Görüşme metinleri satır satır okunmuş ve araştırmacılar tarafından araştırma

problemi kapsamında önemli ve ilginç bulunan kodlar belirlenmiştir. Kodlama sürecinde

araştırmacının, araştırma sorularını ya da araştırmanın kavramsal çerçevesini dikkate alması

ve bu çerçevede verilerin içinde ne aradığının sürekli farkında olması gerekmektedir

(YILDIRIM VE ŞİMŞEK, 2003). Bu doğrultuda, veri analizinin ilk aşaması olarak

kodlamalar yapılırken, elde edilen verilerle beraber araştırmanın kuramsal çerçevesi ve bu

çerçeveye bağlamında sorulan sorular da dikkate alınarak bir kod listesi oluşturulmuştur.

Örneğin, araştırmanın probleminin ve kuramsal çerçevenin temel taşını oluşturan fiziksel

aktiviteye katılımdan elde edilen kazançların toplumsal cinsiyet ve toplumsal sınıf ekseninde

analiz edilebilmesinde kullanılacak belirli kodlar oluşturulmuştur (Şekil 1). Elde edilen

verilerde bu kodlardan farklı kodlar bulunduğunda bunlar da kod listesine eklenmiştir. Bu

kodlama biçimi genel bir çerçeve içinde yapılan kodlama biçimi olarak tanımlanmaktadır.

Önceden belirlenmiş bir kod listesi içerik analizini yönlendirirken, tümevarımcı bir anlayışla

verilerin incelenmesi sonucu ortaya çıkan veriler de, daha önceden oluşturulan kod listesine

eklenir ya da yeni kodlara göre eski kodlar değiştirilir.

Veriler elle kodlanmıştır. Kodlamalar hem görüşme metinleri üzerinde hem de ayrı bir

sayfada yapılmıştır. Ayrıca, veri toplama ve ilk veri analizleri eş zamanlı olarak yapılmıştır.

33

1. kas gelişimine katkısı

Şekil 1. Örnek veri analizi; açık kodlama ve tematik kodlama

2. Tematik kodlama: Elde dilen verilerin kodlanmasından sonraki aşama, birbiriyle ilişkili

kodları bir araya getirebilecek temaların bulunmasıdır. Bu çalışmada, kodlanma sonucu ortaya

çıkan kavramlar anlamlı bir tema altında toplanmaya çalışılırken, aynı kodlama sürecinde

olduğu gibi hem çalışmanın kuramsal çerçevesi hem de veriler doğrultusunda temalar

belirlenmiştir. Çalışmada elde edilen verilerin fazla olması ve bu verilerin daha anlamlı bir

biçimde sunulması için her bir tema içeriği alt temalar ile birlikte sunulmuştur. Alt temaların

belirlenmesinde temanın bütünlüğünün bozulmamasına dikkat edilmiştir.

Kendine güven

Mutluluk

Cesaret

Mutluluk Psikolojik katkı

Kendini keşfetme

Psikolojik hastalıklardan korunma

Psikolojik hastalıklarda iyileşme

Yeni arkadaşlıklar Fiziksel Aktiviteye

Eş ve çocuklarla diyalog Sosyal Katkı Katılım Nedenleri

Sosyal yaşama katılım

Yeni/farklı yaşamlar tanıma

Hastalıklarla ilişkili iyileşme

Hastalıklardan korunma Fiziksel Katkı

Sağlık

Hareket

Kod Kavram Tema

34

Nicel verilerin analizi

Çalışmaya katılan kadınlardan doldurmaları istenen Kişisel Bilgi Formunda yer alan

sosyodemografik bilgiler ile ilgili veriler SPSS Paket programında betimleyici istatistik analiz

teknikleri (Ortalama, Standart Sapma, Frekans, Yüzde….) ile analiz edilmiştir..

3.4. Karşılaşılan yöntemsel güçlükler ve sınırlamalar

Araştırma kapsamında yapılan görüşmeler esnasında ve sonrasında görüşmeyi gerçekleştiren

burslu yüksek lisans öğrencilerinden Görüşmeci Raporu (EK 12) tutulması istenmiştir

Aşağıda sıralanan yöntemsel güçlükler ve sınırlamalar, görüşmelerde karşılaşılan kolaylıklar

ve zorluklar üzerinde odaklanan görüşme raporlarına ve genel olarak çalışmada

karşılaşılabilecek yöntemsel güçlüklere yönelik araştırmacılar tarafından alınan önlemlere

dayanmaktadır:

Araştırmacı-araştırılan hiyerarşisini kırmak çok kolay olmamıştır. Görüşmecilerin

toplumsal konum (yaş, evlilik vb.) olarak bazı katılımcılara uzak oluşu görüşmelerin

açıklığı ve akıcılığı sürecinde karşılaşılan bir yöntemsel güçlük olarak görülebilir.

Örneğin, yaşlı ve torun sahibi olan bir kaç katılımcı görüşmecilere kendi durumlarını

ancak kendileri gibi çocuk ve torun sahibi oldukları takdirde anlayabileceklerini ifade

ederek görüşmeci ve kendileri arasına bir sınır koymuşlardır. Bu sınır bazı sorulara

ayrıntılı cevap alınamaması tehlikesi yaratabileceği için görüşmeciler mümkün olduğunca

samimi ve anlayışlı bir tavır içine girmeye çalışmışlardır. Ayrıca bu yöntemsel güçlüğün

aşılması için, görüşmecilerin toplumsal konumlarını açığa çıkaracak sorulara ağırlık

verilmesine ve verilerin analizi sürecinde bulguların toplumsal konumlarla

ilişkilendirilmesine dikkat edilmiştir.

Araştırmanın amacı ve dayandığı kuramsal temel kapsamında sosyal bağlam önemlidir.

Sosyal bağlam, katılımcıların toplumsal konumlarından başka fiziksel aktivite ortamını da

içermektedir. Görüşmelerin spor merkezlerinde ve Hanımlar Lokallerinde yapılması, ve

görüşmecilerin bu merkezlerde görüşmeler öncesinde, esnasında ve sonrasında vakit

geçirmeleri ve katılımcılarla iletişim halinde olması sosyal bağlamın anlaşılmasını

sağlayacak bilgilerin elde edilmesini sağlamaya katkıda bulunmuştur.

35

Kadınlarla yapılacak görüşmelerin en büyük zorluğu zaman kısıtlamasının olmasıdır.

Özellikle ev dışında ücretli bir işte çalışan bazı katılımcıların fiziksel aktivite öncesinde ve

sonrasında yeterli zamanları olmadığı için, görüşme yapmak istememeleri yöntemsel

güçlüklerden birisi sayılabilir. Fakat bu konuda görüşmeciler esnek davranmaya özen

gösterip, zaman kısıtlaması olmayan kadınlarla görüşme yapmışlardır.

36

BÖLÜM VI

BULGULAR

Araştırmaya katılan kadınlarla yapılan görüşme verilerinin analizi sonucunda elde edilen

bulgular, çalışmanın amaçları kapsamında beş temel kategoride sunulmaktadır:

(1) Kadınların fiziksel aktiviteye katılım nedenleri

(2) Fiziksel aktiviteye katılımın kadınların yaşamına katkısı

(3) Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörler

(4) Kadınların fiziksel aktiviteye katılabilmek ve katılımlarını devam ettirebilmek için

kullandıkları stratejiler

(5) Kadınların fiziksel aktivite beğenileri

Beş ayrı kategoride sunulan bulgular, araştırmanın iki amacı doğrultusunda sunulmuştur. Elde

edilen her bir bulgunun birbiri ile ilişkili ve bu bağlamda her iki amaca da cevap verecek

nitelikte olduğu unutulmamalıdır. Fakat bulguların sistematik bir biçimde sunulması ve

anlaşılır olmasının sağlanması amacıyla özellikle 1., 2., 3. ve 5. kategoride sunulan

bulguların araştırmanın birinci amacına, 4. kategori altında sunulan bulguların da araştırmanın

ikinci amacına karşılık geldiğini belirtmek önemlidir.

Bir serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiveteye katılımın kadınların yaşamındaki yerini

ve önemini anlayabilmek için kadınların yaşamını dikkate almak gerekmektedir. Her ne kadar

toplumsal sınıfa ve toplumsal konuma (anne, evli, bekar çalışan, çalışmayan, yaşlı, genç, vb.)

bağlı olarak kadınların yaşamları, gündelik hayatları farklılaşsa da bu araştırmaya katılan

kadınların da belirttikleri gibi genel olarak kadınlar az çok benzer yaşamlara sahiptirler.

Aşağıda örnek olarak sunulan kadınların yaşamını anlatan alıntıların da gösterdiği gibi,

kadınların –çalışan, çalışmayan, emekli, anne, genç, yaşlı vb.- temel sorumlulukları ev içi

alana aittir; ev işi, çocuk, eş ve aile bakımı gibi. Dolayısıyla, kadınların fiziksel aktiviteye

katılma nedenleri, katılımlarından elde ettikleri katkılar, katılımlarını etkileyen

faktörler/zorluklar ve katılımlarını devam ettirmek için kullandıkları stratejiler içinde

bulundukları sosyal bağlam çerçevesinde ele alınmalıdır.

37

Türkiye`de kadınların durumunu biliyorsunuz. Çocuğuna ve eşine bakmak

zorundasın. Yemeklerini yap, evi temizle, çocuğunu okula, kocanı işe gönder.

Bazen kendimi tükenmiş hissediyorum ama kadınız işte...(Fatma, Şentepe Hanımlar

Lokali ).

25 yıllık ev hanımıyım. Buraya yazılmadan önce monoton geçiyordu günlerim.

Kurulmuş gibi böyle sabah aynı saatte kalk, çocukları gönder, eşini gönder.

Kahvaltı. Çok dakik 12’de yemek. Yemek pişir, akşam yemeğini hazırla, işte ütü

yap, çamaşır, evin temizliği, ziyaretlere git, misafir kabul et (Serpil, Aile Yaşam

Merkezi).

Sabah kalkıyorum, kızımı yedirip içiriyoruz. Evden çıkma ve işe yetişme telaşı var.

Onu yuvaya bırakıp işe gidiyoruz. Akşam onu yuvadan alıyorum ama işim bitmiş

olmuyor. Mesaiden sonra da çalışıyorum. İşten çıkınca eve geliyorum, yemeği

ısıtıyorum. Ertesi günün yemeğini yapıyorum. Çocuk yatana kadar onunla

oynuyorum. Bir yandan çamaşır yıkanacaksa yıkıyorum, yemek yapmamışsam ütü

yapıyorum muhakkak (Kuzey, ODTÜ).

4.1. Kadınların fiziksel aktiviteye katılım nedenleri

Araştırmada kadınların fiziksel aktiviteye katılmalarının çeşitli nedenlere bağlandığı; fiziksel

sağlıklıklarından psikolojik sağlıklarını korumaya; sosyal yaşama katılma isteğinden serbest

zamanlarını değerlendirmeye geniş bir yelpaze izlediği anlaşılmıştır. Kadınlarla yapılan

görüşmelerde fiziksel aktiviteye katılım nedenlerini anlamaya yönelik sorulan sorulara verilen

cevaplar dört tema altında sınıflandırılmıştır: (1a) Kendime ait bir alan, (1b) Stres/yalnızlık/ev

yaşamından kaçıyorum, (1c) Emekli oldum/Yaşlandım/Menopozdayım: Hiç bir işe

yaramıyorum, (1d) Fiziksel olarak sağlıklı bir yaşam. Bu kategori altında toplanan veriler bu

dört tema ışığında aşağıda sunulmaktadır.

38

4.1a: Kendime ait bir alan

Spor kendim için yaptığım tek ve en güzel şey. Yani kendi mutluluğum için

yaptığım bir şey. (Papatya, Çankaya Hanımlar Lokali)

Toplumsal sınıf, toplumsal konum farketmeksizin kadınların fiziksel aktiviteye katılmalarının

en önemli nedeni, kendileri için bir şey yapmak istemeleri. İster çocuğu olsun ister olmasın,

ister ücretli bir işte çalışıyor olsun ister ev içinde çalışıyor olsun, kadınlar zamanlarının bir

bölümünü kendileri için yararlı olacak bir etkinlik yaparak geçirmek istiyorlar. Özellikle bazı

kadınlar, kendilerinin temel sorumluluk alanının ev (ev bakımı, eş ve çocuk bakımı vb.) ile

ilişkili olarak kabul edilmesinden rahatsızlık duyuyorlar, ve bu rahatsızlıklarını ifade etmek

için ev dışı alanda yer almanın, farklı etkinliklere katılmanın yollarını arıyorlar. Bu noktada,

yapılan etkinliğin fiziksel aktivite olmasından daha çok, kadınların evin dışına çıkmalarını,

kendileri için bir şey yapmalarını sağlayacak bir etkinlik olması önemli görünmektedir. Fakat

fiziksel aktivite olmasının önemi de kadınların kendi bedenleri için bir şey yapmak

istemelerinde ve kendi bedenlerini keşfetmekten aldıkları zevkin altında yatmaktadır.

Aşağıda sunulan alıntılar, kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılmanın kendileri için neden önemli olduğuna işaret etmektedir. Aşağıda yorumları sunulan

kadınlar farklı toplumsal sınıflardan kadınlardır. Özel bir üniversitede çalışan Kuzey’in de

fiziksel aktiviteye katılmasının en önemli nedeni Şafaktepe Hanımlar Lokalinden Kırmızı ile

aynıdır: Kadın ve anne olmanın getirdiği sorumlulukları yerine getirmenin dışında kendisini

mutlu edecek bir şey yaparak kendisine zaman ayırmaktır.

[…] Çocuğumdan kendim için yapacak bir şey bulamadığım için, bu yaptığım bana

çok özel geliyor. Kendim için yapıyorum. Kendim için yapıyorum deyip mutlu

oluyorum. Psikolojik olarak da çok rahatlıyorum. Bir sürü kişinin sorumluluğu var

üzerimde. Bu sadece benim için oluyor. (Kuzey, Başkent Üniversitesi)

Bir yerde kendimi şey gibi hissediyorum … hani annelikten hariç, kadınlıktan hariç

bir şeylerle uğraşıyorum. Hoşuma gidiyor. (Kırmızı, Şafaktepe Hanımlar Lokali)

39

Bu çevrede yaşayan kadınlar genellikle çocuktu, yemekti derken pek bir şey

yapamadıkları için spor (onlar için) bir aktivite oluyor. Biraz kendi kendilerine

rahatlama oluyor aslında. Çünkü 24 saat ya çocukla ya eşinle, ya eşinin ailesi ya

kendi ailen bir şekilde başkalarıyla ilgilenerek geçiyor. 15 dakika bile ayırabilse

mutlu oluyor, sırf bana ait diyor çünkü. (Karanfil, Şentepe Hanımlar Lokali)

Her şeyi başkaları için yapıyorum. Özellikle çocuklarım için çok vakit harcıyorum.

Okulda çalışırken, okuldan geldikten sonra tüm vaktimi çocuklarıma harcıyorum.

Spor kendim için yaptığım tek ve en güzel şey… Yani kendi mutluluğum için

yaptığım bir şey. (Gül, Çankaya Hanımlar Lokali)

[…] Çocuklar büyüdü. Oğlum sınava hazırlanacak. Şimdi kendim için bir şey

yapıyorum. Spora sadece iki saat geliyorsam, üç saat kimse benden ne çay istiyor,

ne onu soruyor, ne bunu soruyor. (Ahsen, Dynamic Spor Merkezi)

Bizim kadınımızın adı yok ya! Hep baskı görüyor. Bir durun artık ben de varım

diyorum!... Benim de bir hayatım var. Spor yaptığımdan beri kendimi iyi

hissediyorum. Psikolojinin düzgün olması için kendin için bir şeyler yapman

gerekiyor. Kendim için ne yapabilirim? En güzeli, en masrafsızı, en kolayı spor.

Hani bilgisayara, ingilizce kurslarına gittim ama insanın kafası almıyor. Ben aptal

mıyım niye başaramıyorum diye strese girdim. En güzeli, en ucuzu spor. Spor

kendini ifade etme imkanı sağlıyor. (Serpil, Aile Yaşam Merkezi)

Zamanımı faydalı, kendime faydalı bir şey yaparak değerlendirmenin verdiği

mutluluğu yaşıyorum. (Hayat, Aile Yaşam Merkezi)

[…] Kendime zaman ayırmaya karar verdim. Sadece kendi kendime kalabileceğim,

kendi vücudum, kendim. Kendi kolum bacağım için bir şeyler yapmak fikri çok

hoş. (Taba, ODTÜ)

Yukarıda sunulan görüşme alıntılarından anlaşıldığı gibi kadınlar kendilerine ait bir zamanı

planlayıp fiziksel aktiviteye katılmayı farklı nedenlerden yapmış olsalar da, hepsi günü

kendileri için planlamaya başlamışlardır. Bu zamanın sadece onlara ait ve onların istediği

40

biçimde geçirecekleri bir zaman dilimi olması bunun önemini arttırmaktadır. Bağımsız bir

zaman dilimine sahip olma adına, kadınlar daha planlı zaman kullanımına yönelmişlerdir.

Kadınların bir serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımı ise, gündelik

yaşamda kendine ait bir zaman dilimi yaratması gerekliliğini farkettirmiş ve bir bakıma

zaman kullanımında oldukça rasyonel, programlı hareket etmeyi öğrenmelerine neden

olmuştur.

Zaman kullanımı bireylerin tercihlerine bağlı bir etkinlik olarak görünmesine karşılık,

özellikle toplumsal cinsiyet boyutunda, kadınların zaman tasarrufunu etkileyen, sınırlayan

etmenler, bunun toplumsal bir önemi vurguladığını gösterir (SAYER, 2005). Kadınların

ataerkil rol kalıplarının dışında kendileri için harcayabilecekleri bir zaman dilimi olması,

sosyal yaşama katılabilme şansını fiziksel aktiviteyle yakalayabileceklerini keşfetmelerine yol

açmıştır.

Sonuç olarak, serbest zaman kullanımında, kadınların erkeklere oranla ev-dışındaki

aktivitelere daha çok katılma isteklerini (SHELTON, 1992; GREEN VE ARK., 1990)

genelde, ev ortamının rutinliğinden kurtulmaya, yaşadığı çevreden uzaklaşmaya

bağlayabiliriz. Araştırmadan elde edilen veriler, daha çok alt ve orta kesim kadınların, serbest

zamanlarını ev dışında geçirebilecekleri alanların sınırlılığı nedeniyle Hanımlar

Lokallerindeki aktivitelere katılmaya yönlendiklerini göstermektedir. Özellikle Hanımlar

Lokallerindeki etkinlikler fiziksel aktivite dışında da kadınları buraya bağlamaktadır. Alt ve

orta kesim kadınların devam ettiği bu Hanımlar Lokalleri, kadınların bir anlamda ev dışında

kendi başlarına topluma girebildiği bağımsız alanlardır.

4.1b: Stres / yalnızlık /ev yaşamından kaçıyorum

Ben biraz da kaçtım evden. Kayınbabamlar, görümceler, evde çocuklar var

sorunlu. Burada rahatlıyorum. (Siyam, Şafaktepe Hanımlar Lokali)

Görüşmeye katılan bazı kadınlar –genç yaşta evlenen, farklı illerden ya da kırsal alandan

Ankara’ya göçen ve ücretli bir işte çalışmayan- hayatlarının kapalı bir alanda geçmesinden,

yalnızlıktan, cocuk, eş ve yakınlarının bakımından (bakım etiği) sorumlu tek kişi olmaktan ve

41

bunun sonucunda yaşadıkları stresten (ciddi psikolojik rahatsızlık yaşayanlar da var) şikayet

etmektedirler. Başka bir ifadeyle, kadınların büyük bir çoğunluğu yaşadıkları zor durumun, ev

içi alana hapsedilen ve aile üyelerinin bakımından sorumlu “bakıcı” kadın olmaktan

kaynaklandığını düşünmektedirler. Altındağ Hanımlar Lokalinden Çam bunu şu şekilde ifade

ediyor: “Evde bedava hizmetliyiz işte. Evimizin hizmetlisi açıkcası. Yataktı, bulaşıktı,

çamaşırdı...” (Çam, Altındağ Hanımlar Lokali).

Aşağıda sunulan görüşme alıntıları, kadınların fiziksel aktiviteye neden katıldıkları sorusuna

verdikleri yanıtlardan oluşmaktadır. Aşağıda ifadeleri sunulan kadınların fiziksel aktiviteye

katılım nedenleri, ev yaşamının getirdiği sıkıntılar, stres ve yalnızlık ile ilişkilidir. Bu

bağlamda fiziksel aktivite, bu kadınların ev içi alanın dışına çıkıp başka hayatları ve bu

hayatlarla kendilerinin olası ilişkilerini keşfedebilecekleri bir fırsat olmaktadır.

Boş zamanımda bu yaşıma geldim kendim için bir şey yapmadım. Anne olmak, ev

hanımı olmak…bütün hayatımı şöyle bir düşünüyorum hep birbirinin aynı. Sabah

kalk, kahvaltı yap, öğle yemeğini hazırla, ütü yap, çamaşır, evin temizliği,

ziyaretlere git, misafir kabul et. Simdi buraya zaman ayırıyorum. Mutluyum burada.

(Serpil, Aile Yaşam Merkezi)

Evden çıkmak bir amaç. Spor ya da başka bir faaliyet. Spor bir araç. Evden çıkmak

lazım. (Aylin, Aile Yaşam Merkezi)

Evinizde sürekli bir kısır döngü içindesiniz. Aynı şeyleri yapıp duruyorsunuz.

Çalışmıyorsanız eğer, sürekli aynı şeyler, temizlik, yemek... Hantallaştığımı

hissettim. Ama spora başlayınca değişti. (Fındık, Aile Yaşam Merkezi)

Adana’dan geldim buraya. İlk başta evde kalmaktan çok sıkıldım. Kendimi koltuk

gibi hissediyordum. Kızım okula gidiyor eşim işine gidiyor. Ben? Tek başıma.

Hayatım buraya başlayınca değişti. Sporu çok seviyorum. Buraya alışınca

Ankara’ya da alıştım. (Susam, SporMED)

Ben evde yalnızım. Biraz dışarıda birileriyle birlikte bir şey yapmak istiyorum.

(Sevgi, Aile Yaşam Merkezi)

42

Önceden bedensel olarak ihtiyacım vardı spor yapmaya. Simdi daha çok ruhsal

açıdan ihtiyaç hissediyorum. Çalışma yaşamı çok stresli […]. (Yaşam, Renewaclub)

Yapılan bireysel görüşmelerde, kadınların ev içi alanda yaşadıkları stresin fiziksel aktiviteye

katılmalarında önemli bir faktör olduğu vurgulanmıştır. Örneğin, Siyam için fiziksel

aktiviteye katılmak evin sıkıcı stresli ortamından belli zaman diliminde de olsa kaçmayı

sağlarken, Duygu için eşinden ve çevresinden kaçmanın bir yolu olmaktadır:

Kadınlar genelde evden uzaklaşmak için yapıyorlar. Stresten uzaklaşmak için. Evde

dursan iş bitmiyor, sıkıntı bitmiyor. Kaçıyoruz, resmen evden kaçıyoruz. (Siyam,

Şafaktepe Hanımlar Lokali)

[…] Sürekli aynı yerdeyim. Aynı mahalledeyim. Evlendim yine aynı mahalledeyim.

Eşim sürekli gözümün onünde. Yani buraya genelde 45 yaş üstü bayanlar geliyor,

eşi emekli olmuş. Eşinden kaçan bayanlar geliyor. Ben 25 yaşındayım. Ben de

eşimden kaçıyorum. (Duygu, Altındağ Hanımlar Lokali)

Evde yaşanan stresin kadınların psikolojik sağlıklarına olumsuz etkileri bazı kadınlarla

yapılan görüşmelerde sıklıkla vurgulanmıştır:

Biraz ben bunalıma girdim çocuklar doğduktan sonra. Çocuklar, oturmalar, günler

beni açmadığı için evde depresyona girdim. Ev işleri de beni tatmin etmiyordu.

Tabii ki vakit geçirebilirim evde, televizyon seyredersin, dergi alıp okudum ama

yetmiyordu bana. Depresyona girdim. Hem değişiklik olsun, yeni bir ortam olsun

hem de sağlığım için başladım spora. (Yasemen, Aile Yaşam Merkezi)

Evden uzaklaşmak ve biraz da kendime vakit ayırmak için başladım spora. Benim

sinirlerim bozuluyor, sürekli depresyonda oluyoruz. (Siyam, Şafaktepe Hanımlar

Lokali)

Sonuçta, kadınların egzersize katılım için ev dışına çıkmaları, geleneksel toplumsal cinsiyet

ilişkileri bağlamında önemli bir değişim niteliği taşımaktadır. Bir anlamda alt ve orta

43

kesimden kadın, fiziksel aktiviteyi kullanarak yaşamın rutininden, sıkıntısından ve

yalnızlığından çıkmaya çözüm üretmiştir diyebiliriz. Kültürel/ekonomik sermayeleri yeterli

üst kesim kadınların, fiziksel aktiviteyi/spor merkezlerini yaşamlarının

rutininden/sıkıntısından kurtulma amaçlı kullanmadıkları bu araştırmada en azından

belirlenmiştir.

4.1c: Emekli oldum/Yaşlandım/Menopozdayım: Hiç bir işe yaramıyorum

Araştırmaya katılan kadınların bir kısmı emekli olmuş ama evde oturmak istemeyen, emekli

ya da değil yaşlandığını düşünen ve kendini genç hissetmek isteyen, menopoza girdiği için

hayatın elinden kaçıp gitmesine izin vermek istemeyen kadınlardan oluşmaktadır. Bu

kadınlar, içinde bulundukları durum nedeniyle hiç bir işe yaramadıklarını düşünmekteler ve

bir işe yaramanın ve yaşamlarını eskisi gibi devam ettirmenin bir yolu olarak fiziksel

aktiviteye katılmayı tercih etmektedirler. Örneğin, Lacivert emekliliğin getirdiği hareketsiz

yaşamdan şikayet etmekte ve eski yaşamındaki hareketi ve işe yarama duygusunu

yakalamanın bir yolu olarak fiziksel aktiviteye katılmaktadır:

Emekliyim ben. Evde oturduğum zaman olmuyor. Çok hareketsiz kalıyorum.

Hareketli bir yaşamdan sonra birden evde oturmak çok kötü geldi. Yani bunu

hissediyorum… Sırf hareket olsun diye buraya geliyorum. (Lacivert, Şafaktepe

Hanımlar Lokali)

İşten ayrıldıktan sonra ben işe yaramıyorum hissine kapılıyorsun. Artık ekonomik

açıdan hiç bir katkım yok diye düşünüyorsun. Eşinden para istiyorsun. Ama kendi

kazandığın para gibi harcayamıyorsun. Spor işte ben bu işi başarabilirim duygusunu

aşılıyor. (Sümbül, Çankaya Hanımlar Lokali)

Araştırmaya katılan diğer kadınlara kıyasla yaşları daha büyük olan bu kadınlar için fiziksel

aktiviteye katılmanın bir amacı da fiziksel ve ruhsal olarak bedenlerindeki değişime rahat

uyum sağlamak ve yaşlılığın getirdiği/getireceği problemlerden kurtulmak. Kadınlar için

yaşlılığın başlangıcı sayılabilecek menapoz dönemi, bazı kadınlar için sıkıntılı geçmekte ve

fiziksel aktivite bu sıkıntıdan kurtulmanın bir yolu olmaktadır:

44

Ben çok faal bir insandım. Belirli bir yaşa gelince, menopoza girince her şeyi

yapamıyorsun. Menopoza girdiğim için benim tükendiğimi düşünüyor insanlar. Bir

yerde hayat elimden kaçıyormuş gibi hissettim ve bir yerde hayatı yeniden

yakaladım. (Yaprak, Şentepe Hanımlar Lokali)

Haftada iki gün buraya geliyorum. Gelmez isem kafayı yiyeceğim. Çünkü

menopozdayım. Menopozda olunca etrafımdakilere çok huzursuzluk veriyorum.

Menopoza girdiğim için insanlar benim tükendiğimi düşünüyorlar. Kızım da beni

buraya yazdırdı. Burası bana çok iyi geldi. (Papatya, Şentepe Hanımlar Lokali)

Bu alt tema altında toplanan veriler bazı kadınlar için, özellikle emekli olanlar, fiziksel

aktiviteye katılımın fizyolojik ve sosyal gelişmeler sonucunda ortaya çıkabilecek sorunlara

karşı durulabilecek çok yararlı bir etkinlik olarak görüldüğünü göstermektedir. Yaşamlarında

emeklilik gibi sosyal konumlarında bir çeşit geri adım sayılan değişimlerin etkisiyle kadınlar,

yeni uğraş alanı olarak fiziksel aktiviteyi keşfetmişlerdir. Çünkü yaşamlarında daha önce

olmayan bu yeni etkinlikle, emeklilik gibi sosyal yaşamdaki hareketliliği kısıtlayan bir

statünün getirdiği sosyal ve ruhsal gerilemeleri engellemeyi hedeflemişlerdir.

4.1d: Fiziksel olarak sağlıklı bir yaşam

Kadınların büyük çoğunluğunun serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılmalarının nedenlerinden birisi fizyolojik sağlıklarını korumak ya da bazı fizyolojik

hastalıkların iyileşmesini sağlamak. Bu kadınların görüşmelerde en fazla belirttikleri

hastalıklar, kemik erimesi, menisküs, kolesterol, kiloya bağlı fizyolojik rahatsızlıklardır.

Aşağıda bu hastalıkların iyileşmesinde ya da korunmasında serbest zaman etkinliği olarak

fiziksel aktiviteyi tercih eden kadınlara ilişkin alıntılar sunulmuştur:

Diş hekimlerinde görülen karpel tünel sendromu vardı bende. Onun akut devrini

atlattıktan sonra yani fizik tedavi olduktan sonra spor tavsiye etti doktor. O

hastalığa bağlı olarak sırtımda fibrozitler oluştu. Bunun için de sporu tavsiye etti

doktor. (Ay, Altındağ Hanımlar Lokali)

45

Ben de kemik erimesi var. Kemiklerimin güçlenmesi için, kilo almamak için spor

yapıyorum. (Rukiye, Çankaya Hanımlar Lokali)

En başta söyleyeyim zayıflamak için gelmedim. Baştan onu söyleyeyim. Hareket

için yani egzersiz için geldim. Zayıflamayı istemiyor da değilim. Onun için

gelmedim ama versem de iyi olur tabii. (Çiğdem, Altındağ Hanımlar Lokali)

[…] Kolesterolüm için doktora gittiğimde o önerdi sporu. (Serpil, Aile Yaşam

Merkezi)

Kadın hastalıklarından ameliyat oldum. Egzersiz yap dediler. Şimdi de dizimde

yırtık varmış, menisküs ameliyatı olacağım. İki sene önce de ameliyat olmuştum.

İyileştirmek için bir yıldır buraya geliyorum. (Çiğdem, Altındağ Hanımlar Lokali)

Daha sağlıklı olmak için spor yapıyorum. İleride şişmanlığın getirdiği rahatsızlıklar

var. Kalp krizi gibi. O tip rahatsızlıklardan korunmak için. (Elmas, Taylife)

Kadınların bazıları için sağlıklı olmak kilo vermekle eşdeğer sayılmıştır. Egzersizin sağladığı

yararların daha çok beden sağlığı ve kilo olarak dile getirilmesinin ardında kadınların

bedenlerini tanıyıp önemsemeleri dikkat çekmektedir:

Ben biraz hem kilo vermek istiyorum, hem biraz daha kaslı bir vücudum olsun

istiyorum, hem sağlık için. Daha genç görünmek için istiyorsunuz. (Ege, Dynamic

Spor Merkezi)

Hem sağlığım için hem de kilo vermek için. Çünkü yaşım çok küçük. 26

yaşındayım ben. İleride veremeyeceğimi düşünüyorum. (Petunya, Altındağ

Hanımlar Lokali)

Ben zaten sürekli yürüyorum. Sevdiğim bir şey. Bedenimle ilgili. Ondan sonra hem

kilolarımla ilgili. (Sarı, Şafaktepe Hanımlar Lokali)

46

Özellikle menapoz dönemine giren ya da girmemiş olup menapoz dönemini rahat yaşamak

isteyen kadınlar için fiziksel aktiviteye katılımın temel amacı fizyolojik sağlık olmakla

birlikte, menapozun hem fizyolojik hem de psikolojik belirtileri içermesi nedeniyle ilişkili

alıntılar bir önceki alt temaya dahil edilmiştir.

Ozet

Aşağıdaki tabloda araştırmaya katılan kadınların fiziksel aktiviteye katılma nedenleri

sunulmuştur. Bu nedenlerin seçilmesinde sadece bulgular bölümünde sunulan alıntılardan değil

araştırmaya katılan bütün kadınların görüşmelerinde en fazla öne çıkanlardan oluşmasına ve

kadınların kullandıkları ifadelerden uzaklaşmamaya dikkat edilmiştir.

Tablo 1. Kadınlar fiziksel aktiviteye katılım nedenleri

1. Kendilerine özel bir alan/zaman yaratmak

2. Psikolojik sağlıklarını korumak

3. Sosyal bir çevre edinmek

4. Boş zamanlarını değerlendirmek

5. Daha planlı, daha programlı bir yaşam yaşamak

6. Formda kalmak

7. Zayıflamak

8. Fiziksel sağlıklarını korumak

4.2. Fiziksel aktiviteye katılımın kadınların yaşamına katkısı

Araştırmaya katılan kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarının katkısı üç alt başlık altında

sunulmuştur: (a) Psikolojik katkılar, (b) Sosyal katkılar, ve (c) Fizyolojik katkılar. Aşağıda

bu alt temalara ait bulgular sunulmaktadır:

4.2a: Psikolojik katkılar

Araştırmaya katılan kadınlarla yapılan görüşmelerde en fazla öne çıkan tema fiziksel

aktiviteye katılmanın psikolojik katkıları ve ev yaşamının rutinliğinden kurtulmanın ve

47

fiziksel bir etkinlikte bulunmanın sağladığı mutluluk duygusudur. Bu katkının toplumsal sınıf

değişkeninden daha çok toplumsal cinsiyet ya da kadınlık durumu ile ilişkili olduğu

söylenebilir. Alt sınıftan gelen Fesleğen de orta sınıf kadını olan Kiraz da fiziksel aktivitenin

yaşamlarına getirdiği mutluluğu ifade etmektedirler:

Çok mutluyum, vücudumu çok mutlu hissediyorum. Kabıma sığamıyorum. (Kiraz,

Fıtnesscourt)

Burada zıplıyorsun, çığlık atıyorsun… O bile insana mutluluk veriyor. (Fesleğen,

Aile Yaşam Merkezi)

Fındığın söyledikleri fiziksel aktiviteye katılmanın ve evin rutinliğinin dışında bir etkinlikte

bulunmanın kendisini daha dinamik yaptığına yöneliktir: Daha farklı, daha dinamik

oluyorsunuz. Hayata daha pozitif bakıyorsunuz. Evinizde surekli bir kısır döngü içinde aynı

şeyleri yapıyorsunuz. Calışmıyorsanız eğer, sürekli aynı şeyler; temizlik, yemek. Ama spora

geldiğinizde farklı oluyor. (Fındık, Aile Yaşam Merkezi)

Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımanın bir diğer katkısı kadınların

kendilerine güvenlerinin artmasıdır. Bu katkı daha çok ücretli bir işte çalışmayan ev kadınları

ile yapılan görüşmelerde ortaya çıkan bir temadır. Bu kadınlar için fiziksel aktiviteye katılım

ev dışında yapılan herhangi bir serbest zaman etkinliği niteliğindedir. Ev dışında bir etkinliğe

katılmak kadınların kendilerine olan güvenlerinin artmasına ve evin dışında kendi başlarına var

olabilemelerine katkıda bulunmaktadır :

Kendime güvenim arttı. Mesela ben otobüsle, dolmuşla bir yere gidemezdim. Bir

arkadaşım olmayınca veya eşim olmayınca gidemezdim. Ama şimdi gidebiliyorum.

Yani gezebiliyorum, istediğim yere gidebiliyorum. (Gonca, Şentepe Hanımlar

Lokali)

Ben çok kiloluydum. Dışarıya çıkmak, gezmeye gitmek gelmiyordu içimden.

Arkadaşlarımın yanında kendimi ezik hissediyordum. Şimdi öyle değil. Spordan

geliyorum, arkadaşlarımla gezmeye gidiyorum. İnsanın hayatında faaliyetler olunca

48

başka şeylere daha da hevesleniyor. Kendinize guveniniz geldiği için kendinizi daha

da ilerletiyorsunuz, aşıyorsunuz. (Neşe, Şentepe Hanımlar Lokali)

Özellikle Reyhan’ın (Şentepe Hanımlar Lokali) “Spordan sonra çok böyle … nasıl diyim, her

şeyi yapabilirim hırsındayım, yani her şey benimmiş gibi... İyiyim yani çok. Gayet pozitif

bakıyorum” sözleri fiziksel aktivitenin kadınlara kendini güçlü hissetme, hayata daha olumlu

yaklaşma direnci kazandırdığını düşündürtmektedir. Kadınların gerginliklerinden kurtulması

ise gündelik yaşamdaki sorunlarıyla başa çıkmada güçlenmelerine, yaşamlarını kolaylaştırıcı

çözüm üretmelerine fırsat tanımaktadır:

Psikolojik olarak da sağlıklı olmaya çok büyük etkisi oluyor. Beni çok rahatlatıyor.

Problemlerimi daha kolay çözüyorum ve daha rahat oluyorum. Gerginliğimi alıyor.

(Beyhan, Altındağ Hanımlar Lokali)

Psikolojik olarak iyi hissediyorum. Artık eşimle kavga etmiyorum. İyi, yorgun

hissediyorum ama güzel hissediyorum. Yani daha pozitif, daha iyi hissediyorum.

(Duygu, Hanımlar Lokali)

Çalışmanın önemli bir bulgusu az sayılamayacak sayıda kadının (n=22) depresyon yaşamış

ya da yaşamakta olduğudur. Bazıları evde yaşanan stresten bazıları hem ev hem iş yaşamının

getirdiği stresten dolayı psikolojik rahatsızlık yaşamış/yaşamaktadırlar. Bu kadınlar için

fiziksel aktivite psikolojik sağlıklarına katkıda bulunan önemli bir etkinliktir:

Ben bir sene depresyon tedavisi gördüm. İlaç kullandım. Bu ilaçları kesip eve

kapansaydım belki tekrarlayabilirdi. Şimdi daha farklı düşünuyorum. Depresyona

tekrar girecekmiş korkusu taşımıyorum artık. Kendime daha güvenli bir şekilde

hareket ediyorum. (Derya, SporMED)

Ben burada hayat buldum diyebilirim. Hem sağlığım açısından hem de psikolojik

açıdan. Avuç avuç 10 tane hap içiyordum. Bir tane hapla geliyorum ben buraya

düşünebiliyor musun? (Sardunya, Aile Yaşam Merkezi)

49

4.2b: Sosyal katkılar

Araştırmaya katılan kadınlarla yapılan görüşmelerde sosyal katkılar, serbest zaman etkinliği

olarak fiziksel aktiviteye katılımın katkılarının önemli bir boyutu olarak belirmiştir.

Kadınların, özellikle alt-ekonomik kesimden kadınların, sürekli yaşadıkları çevrenin dışında

farklı bir ortamda bulunmaları, yeni insanlarla tanışmaları araştırmada fiziksel aktivitenin

sosyal katkısı olarak alınmıştır. Çünkü kendi rutin ortamının dışına çıkma, kadınların farklı

bir dünyayla karşılaşmasına, dolayısıyla yeni deneyimler edinmesine aracılık etmektedir.

Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımın sosyal katkılarını yaşayan

kadınların büyük çoğunluğu evin dışında ücretli bir işte çalışmayan kadınlardır. Bu kadınlar

için bu etkinlik alanı, evin dışında yeni ilişkiler kazanabilecekleri, bir çevre edinebilecekleri

bir alan olmaktadır. Bu tema kapsamında, fiziksel aktivitenin fiziksellik özelliğinden daha

çok farklı kadınlarla birlikte yapılabilen, sosyal etkileşim alanı olabilecek bir serbest zaman

etkinliği olması öne çıkmıştır. Örneğin Sümbül, Reyhan, Susam, Çankaya, Duygu ve Papatya

için fiziksel aktivite ev ve evin çevresi dışında yer alarak farklı insanları tanıyabildikleri bir

alan olmaktadır:

Hayata bakış açım değişiyor. Farklı hissediyorsunuz en azından. Belki çok sıkı bir

şekilde spor yapmıyorsunuz ama bu bile bir değişiklik oluyor. Rahatlıyorsunuz en

azından. Ev ortamından çıkmış oluyorsunuz. Burada farklı bir iletişim, farklı

insanlar var. (Sümbül, Çankaya Hanımlar Lokali)

[…] Yani çevre tanıyorsunuz. Arkadaşınız oluyor, bir çevreniz oluyor. (Reyhan,

Şentepe Hanımlar Lokali)

Buraya gelmek amacım hem vakit geçirmek hem spor yapmak. Burada çok güzel

arkadaşlıklar oldu. Simdi gün filan yapıyoruz evlerimizde. 6-7 kişilik grubumuz

oldu. (Susam, SporMED)

Bir kere hayatım doldu. Bir mana kazandı. Bir şeyler yapabildiğimi gordüm. Öbür

türlü devamlı evdeydim. Komşuya git, komşu gelsin. Burada yeni arkadaşlıklar

edindim. (Papatya, Cankaya Hanımlar Lokali)

50

Evden uzaklaşmış oluyorsun. Çevre görüyorsun, insan görüyorsun, bir çok insanla

tanışıyorsun. Her insan bir hayat demek. (Duygu, Altındağ Hanımlar Lokali)

Burada değişik arkadaşlıklar ediniyoruz. Hiç tanımadığım bir arkadaşla

merhabalaşıp, o benle konuşmak istiyor bir yerde ben onla. Güzel şeyler alıyoruz

birbirimizden, muhabbet ediyoruz. (Papatya, Çankaya Hanımlar Lokali)

Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımın yeni arkadaşlıklar kazandırmanın

yanı sıra bir diğer sosyal katkısı, özellikle ev kadınları için, kadınların kocalarıyla olan

ilişkilerindeki olumlu gelişmelerdir. Bazı kadınlar evin dışında bir aktivite ile ilgilenmenin

kocalarıyla olan ilişkilerini olumlu yönde etkilediğini ifade etmişlerdir: Hayata daha olumlu

bakıyorsun. Önceden farklıydı. Örneğin, hep evdesin ve çocuğu azarlıyorsun, onunla

uğraşıyorsun. Ama şimdi uğraşacak başka şey var. En azından aktiviteniz var. Eşimle de

diyaloğum iyi oldu. (Fatma, Şentepe Hanımlar Lokali).

4.2c: Fizyolojik katkılar

Araştırmaya katılan kadınların belirttikleri fiziksel aktiviteye katılma nedenleriyle paralel

olarak, katılımın sağladığı en önemli katkılardan birisi fizyolojik katkılardır. Yaşam

kalitesini arttırmanın önemini keşfeden kadınlar, sağlıklı bir bedenin fiziksel aktiviteyle

kazanıldığını belirtmişlerdir. Kadınlarla yapılan görüşmelerden çeşitli fiziksel

rahatsızlıkların önlenmesinde ya da tedavisinde fiziksel aktivitenin önemli bir katkı

sağladığı anlaşılmıştır:

Sigara falan kullanmadığım halde asansör bozuk olduğunda 9 katı çıkamıyordum.

Böyle yollarda dinleniyordum, çarpıntım ve kolesterolum vardı. Şimdi atlet gibi

çıkabiliyorum. (Serpil, Aile Yaşam Merkezi)

Daha önceden hiç yürüyemezdim. Bir yokuş çıkınca belim ağrıyordu. Nefes nefese

kalıyordum. Şimdi daha rahat hareket edebiliyorum. Çünkü (evde) otur otur vücut

hantallaşmıştı. (Fatma, Şentepe Hanımlar Lokali)

51

Daha kuvvetli bir beden yapısına sahip olmak istiyorum. Spor yapınca kendimi

daha dayanıklı, daha kuvvetli hissediyorum. (Zümrüt, Başkent Universitesi)

[…] Yani resmen kasık taraflarım, böbreklerim böyle ağrılar oldu. Kalp grafikleri

çektirdim. Akciğerlerimde biraz pus çıktı. Bronşitim vardı, onun da pek üstünde

durmadı doktor. Çok az bir şey dedi. Spora başladım ağrım, sızım kesildi. Burada

rahatım demek ki. (Fidan, Çankaya Hanımlar Lokali)

4-5 yıldan beri (spor) yapıyorum. Son çocuğumu doğurduktan sonra çok kilo

almıştım. Ellerimde falan uyuşma başladı. Bunun sporla olacağını düşündük ve

spora başladım. Spora başladıktan sonra ellerimdeki kasılmalar geçti, kramplar

geçti. Diyet yapınca düzenli kilo verdim ... Yani bu şeyde başladım, ondan sonra da

bırakmadım. (Nergis, Etlik Hanımlar Lokali)

[…] Yani başım ağrırdı çok. Bütün o boyun damarlarım falan bir rahatladım gibi

geldi. İyi ki gelmişim. Sanki bu bütün beynimin damarları da çalışıyor gibi geldi.

Çok iyi geldi yani. (Selma Şafaktepe Hanımlar Lokali)

Sonuç olarak, fiziksel aktivitenin önemli katkılarından birinin kadınların kendi bedenlerini

tanıması, onun kontrol altına nasıl alınabileceğini öğrenmiş olması olduğunu söyleyebiliriz.

Fitness Court’dan Balım bunu şöyle ifade etmektedir: “Bedensel anlamda tabii vücudumu

daha yakından tanımama yol açtı. vücudumun hangi hareketler karşısında nasıl bir şekil

aldığı … onu tanımama neden oldu. Bazı şeyler vücuduma daha yarayışlı, yüzme, platesteki

bazı hareketler onu öğrendim keşfettim”.

Özet

Kadınların büyük bir çoğunluğunun fiziksel aktiviteye katılmalarının nedenlerinin psikolojik

nedenler olması, katılımdan elde ettikleri katkının daha çok bu alanda yoğunlaşması

sonucunu doğurmaktadır. Psikolojik katkılar kendine güvenin kazanılması, bazı psikolojik

rahatsızlıklarının (depresyon, kaygı vb.) azalması ya da yok olması, hayata daha olumlu

bakılmasıdır. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımdan elde ettikleri sosyal katkılar, yeni

arkadaşlıkların elde edilmesi ve sosyal bir çevrenin kazanılmasıdır. Fizyolojik katkılar ise -

52

sahip oldukları fizyolojik rahatsızlıklara bağlı olarak degişebilse de ortak olan ya da daha sık

olarak ifade edilen- diyabet, kalp-dolaşım, kemik erimesi ve harekette kolaylıktır.

Aşağıdaki tabloda araştırmaya katılan kadınların fiziksel aktiviteye katılım sonucunda elde

ettikleri kazanımlar sunulmuştur. Bu kazanımların seçilmesinde, sadece bulgular bölümünde

sunulan alıntılardan değil araştırmaya katılan bütün kadınların görüşmelerinde en fazla öne

çıkanlardan oluşmasına ve kadınların doğrudan kendi ifadeleri olmasına dikkat edilmiştir.

Tablo 2. Fiziksel aktiviteye katılımın kadınların yaşamına katkısı

1. Kendine güvenleri artıyor

2. Fiziksel sağlıklarını koruyorlar

3. Psikolojik sağlıklarını koruyorlar

4. Sosyal bir çevre ediniyorlar

5. Sosyal ilişkilerinde olumlu gelişmeler yaşıyorlar

6. Formda kalıyorlar

7. Hayata daha olumlu bakıyorlar

8. Hayatları anlam kazanıyor

9. Bedenlerini tanıyorlar

10. Kilolarını kontrol ediyorlar (dengede tutuyorlar, zayıflıyorlar, şişmanlıyorlar)

11. Kendilerine önem vermeleri gerektiğini düşünüyorlar

4.3. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörler

Araştırmanın önemli boyutlarından birisi olan kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını

etkileyen faktörler, yapılan görüşmelerde de öne çıkan temalardan birisi olmuştur. Kadınların

fiziksel aktiviteye katılabilmeleri ve katılımlarını devam ettirebilmeleri özellikle aile ve

çevreyle ilişkili çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. Bu faktörler; (a) Çocuk, eş ve akraba

bakımı, (b) Koca, akraba ve sosyal çevre onayı, ve (c) Ekonomik koşullardır.

53

4. 3a: Çocuk, eş ve akraba bakımı (Bakım Etiği)

Çocukların bakımı birincil olarak kadınların sorumluluğu görüldüğü için kadınların fiziksel

aktiviteye katılımlarında önemli bir belirleyendir. Bu nedenle, kadınların gerek fiziksel

aktivite yapacakları tesisi belirlemelerinde gerekse de fiziksel aktivite yapacak serbestliği

bulabilmelerinde çocuk bakımı en fazla üzerinde durulan faktör olmaktadır. Şentepe

Hanımlar Lokalinden Karanfil bu durumu şöyle ifade etmektedir: Bizim ülkemizde kadınlar

erken yaşta evleniyorlar. Erken yaşta çocuk sahibi oluyorlar. Çocukların sorumluluğu

onlarda. Çocukları bırakacak kimse olmuyor. Kaynanası olsun, yakın akrabası olsun yakın

oturan yok. Yani çocuğu şu saatte kaynanama bırakayım spor yapayım diyemiyor. Çünkü

uzak oturmayı tercih ediyorlar. Ama burada kreş olduğu için en basiti kreşe bırakabiliyorlar

çocuklarını. Örneğin Neşe’nin ablası, çocuğu kreşe bırakılabilecek yaşta olunca fiziksel

aktiviteye katılabilmek olanağını elde etmiştir:

Çocuğun olunca dışarı bırakamıyorsun. Bırakacak yer bulamıyorsun. Yeğenim 2

yaşındaydı kreşe almadılar. Ablam o yüzden spora gidememişti. Şimdi 4 yaşında.

Buranın kreşine verdik. (Neşe, Şentepe Hanımlar Lokali)

Fiziksel aktivite yapılacak tesiste çocukların bırakılabileceği bir kreşin ya da çocuk bakım

odasının bulunması kadınlar için çok önemli. Bu bağlamda, Hanımlar Lokali kadınlar için

çok ayrıcalıklı bir tesis. Örneğin, Duygu ve Nevin Hanımlar Lokalinde kreş olmasının Selen

de özel spor merkezinde bir oyun odasının olmasının kendileri için ne kadar iyi olacağını

ifade etmektedir:

Bu lokalde kendimi evimde gibi hissediyorum. Çok memnunum. Çocuğumun

güvende olduğunu biliyorum. Aklım onda kalmıyor. Severek koşa koşa geliyorum.

(Duygu, Altındağ Hanımlar Lokali)

[…] Kreş olunca çok daha hoşuma gitti. Oğlum 4.5 yaşında … Burada kreşin

olması işi kolaylaştırıyor. Herkesin anne babası yanında değil ya da yakını yanında

değil. Yani çocuk için … Kreş olunca büyük avantaj oldu benim için. (Nevin,

Şafaktepe Hanımlar Lokali)

54

[…] Oğlumu ayarlamak. Okuldan çıkıp onu anneanneye ya da babaanneye ya da

kim varsa ya da babayı arayıp işe bırakıp gelmek falan. Burada mesela çocuklar

için bir şey olsa çok çok iyi olurdu. Bir oyun odası gibi onu bırakabileceğim.

(Selen, Fitness Court)

Yukarıdaki alıntıda Selen’in işaret ettiği bir konu da kadınların fiziksel aktiviteye

katılabilmek ve bakım sorumluluklarını aksatmamak için plan yapmak zorunda kalmalarıdır.

Aşağıda Zümrüt’ün de belirttiği gibi istedikleri zaman spor yapma imkanına sahip

değillerdir:

Sürekli plan yapmak zorundasınız. Hani şimdi canım istiyor, şöyle bir gideyim spor

yapayım yok. Orada rahatlamanızı da bir yandan zorlaştırıyor. Cünkü çıkar çıkmaz

da hemen aklınızda gideyim de oğlumu alayım, yemek yapayım günlük işler böyle

... Yani öyle bir sıkıntısı var. (Zümrüt, Başkent Üniversitesi)

Bakım etiğinin bir diğer boyutunda anne ve babalar da yer almaktadır. Siyam, bu bakım

sorumluluğunun fiziksel aktiviteye katılımını nasıl etkileyebildiğini ifade etmektedir:

Ben evde misafir gibiyim. Anneme gidip geliyorum. Babam şeker hastası ona gidip

geliyorum. Buraya geliyorum mesela hop diye beni çağırıyorlar. Annem artık

“dayanamıyorum çık gel” diyor, çıkıp gitmek zorundayım. (Siyam, Şafaktepe

Hanımlar Lokali)

4. 3b: Koca / akraba / sosyal çevre onayı

Özellikle alt toplumsal sınıf ailelerden kadınların fiziksel aktiviteye katılımları koca ve

akraba onayına bağlı olmaktadır. Özellikle koca, kadınların geleneksel kadınlık rolleri

doğrultusunda ev dışında yer almalarını onaylamıyorlar. Şafaktepe Hanımlar Lokalinden Sarı

bu durumu çok net belirtmektedir: Eşim gelmemi istemedi. Kadının evinde oturması lazım

ona göre. Sonradan sadece kadınların olduğunu görünce rahatladı. (Sarı, Şafaktepe

Hanımlar Lokali). Çankaya Hanımlar Lokalinden Gül’e göre kocaların kadınların fiziksel

aktiviteye katılmalarına izin vermemelerinin bir nedeni de kadının ekonomik olarak kocasına

55

bağlı olmasıdır: Kadın kendisi para kazanmadığı için zor. Eşinin de biraz hoşgörüsüne bağlı.

Erkek hayır para verme ne gerek var diyebilir. (Gül, Çankaya Hanımlar Lokali).

Aşağıdaki birinci alıntıda, eşi vefat eden Aile Yaşam Merkezi’nden Sardunya da eşi

yaşasaydı Lokale gelemeyeceğini ifade etmektedir. Aynı şekilde ikinci alıntıda da Duygu,

kızıyla birlikte Lokale gelebildiği müddetçe kocasının izin verdiğini söylemektedir:

Eşim vefat etti. Zaten eşim olsa buralara gelemezdim. Göndermiyordu. Bir yere

çıkartmıyordu. Gençliğimizden beri böyleydi pek göndermiyordu bir yere. Kendi

giderse gönderiyordu. Kıskanç bir yapısı vardı. Bırakmıyordu yalnız dışarı.

(Sardunya, Aile Yaşam Merkezi)

Eşim gözünün önünden çok fazla uzatmıyor, göndermiyor beni. Bir yere gideceğim

zaman kızını da al götür diyor. Kızımla geldiğim için müsade etti. (Duygu, Altındağ

Hanımlar Lokali)

Koca onayının olmamasının, fiziksel aktiviteye katılmasına izin vermemenin bir başka

göstergesi, olumlu bir desteğin gösterilmemesi ve yapılan etkinliği ciddiye almamak:

Podyuma mı çıkacaksın diyor eşim. Olumlu destek olmuyor. Hiç bir şey yapmıyor.

Olumlu olarak destek verse bana, daha mutlu olacağım. Daha ciddiye alacağım.

(Serpil, Aile Yaşam Merkezi)

Şentepe Hanımlar Lokalinden Gonca’ya serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılabilmek için kocası izin vermesine rağmen, kayınvalidesi izin vermemektedir. Yine aynı

lokalden Didem’e de kayınbabası izin vermemektedir:

Eşim izin veriyor onun haberi var ama kayınvalidem karşı. Biraz tutucu onlar yani.

Buralar (Hanımlar Lokali) sanki kötü bir yola gidiyormuşum gibi geliyor onlara.

Ortamı bilmedikleri için de olabilir. (Gonca, Şentepe Hanımlar Lokali)

56

Bana spor yaptığım için tepki geliyor. Evin işi ne olacak diyorlar. Geçen

kayınbabayla tartıştık. Gelin sahibi oldun diyor. Onlar eski kafa. (Yonca, Şentepe

Hanımlar Lokali)

Bu alıntılar, kadınların evin dışında bir etkinliğe katılabilmesinde kocanın ve evin diğer

büyüklerinin onayının belirleyici olabildiğine işaret etmektedir. Etlik Hanımlar Lokali’nden

Nergis fiziksel aktiviteye katılmasının komşuları tarafından hoş karşılanmadığını belirtirken,

aşağıdaki alıntıda söyledikleri, çevresindeki kişilerin de kadınların fiziksel aktiviteye

katılımlarına yönelik olumlu görüşlerinin olmadığını göstermektedir. Komşuların görüşü –ev

işleri bağlamında yapılan hareketin fiziksel aktiviteye eşdeğer görülmesi- kadınların evin

dışında fiziksel aktiviteye katılımlarını onaylamayan genel bir görüşün temel

argümanlarından birisidir. Yaprak’ın fiziksel aktiviteye katılmalarını komşusunun

onaylamamasının nedeni ise daha çok din ile ilişkili görünmektedir:

Spor çok lüks diye düşünülüyor. Yani spora gideceksin de manken mi olacaksın?

Zayıflayacak mısın? Orada geçirdiğin iki saatte evin işlerini yapsan, iki saatte

camları silsen yine zayıflarsın. (Nergis, Etlik Hanımlar Lokali)

Benim kişisel olarak komşuyla sorunum oldu. Niye kuran kursuna gitmiyorsun,

yani ne fayda verebilir diyor. Tabii bana göre ben bunları aştım. İbadet de gizlidir

üç kabahat de gizlidir. Ya benim moralim bir aydır üst seviyelere vurdu. Kuran

okusam anlamadığım şeyi ne yapabilirim ki … Ben spora gideceğim kimse engel

olamaz. (Yaprak, Şentepe Hanımlar Lokali)

4. 3c: Ekonomik koşullar

Özellikle alt toplumsal sınıftan kadınların fiziksel aktiviteye katılmak için Hanımlar

Lokallerini tercih etmelerinin birinci nedeni lokallerin ekonomik olarak uygun olmalarıdır.

Görüşmelerin yapıldığı dönemde yıllık üyelik ücreti 70 milyondur. Bu ücret karşılığında

üyeler, Lokallerde sunulan kültürel ve sosyal etkinliklerden yararlanabiliyorlar ve haftanın üç

günü fiziksel aktiviteye katılabiliyorlar. Ayrıca Lokallerin bir çok semtte bulunması kadınlar

için de daha ulaşılabilir olmasını sağlamıştır. Ekonomik açıdan da bazıları herhangi bir

ulaşım ücreti olmadan yürüyerek gelebiliyor bazıları da bir araçla (Belediye otobüslerinden

57

ringler var) gelebiliyorlar. Aşağıda sunulan alıntılarda, katılımcıların Lokalleri tercih

etmelerinin nedenlerinden birinin ekonomik koşullar olması ifade edilmektedir:

Burayı tercih etmemin birinci nedeni evime yakın olması. İkincisi ücretsiz olması.

70 milyon ücretsiz sayılır. Onu da veremeyenler var aslında. (Lale, Şentepe

Hanımlar Lokali)

[…] İlk önce ekonomik bunu söyleyeyim. Evimize yakın. Ulaşımı rahat benim

için. (Sümbül, Çankaya Hanımlar Lokali)

Fiyatı çok uygun. Senelik bazda ödüyorsunuz. (Beyaz, Etlik Hanımlar Lokali)

Özeller çok pahalı. Lokalin hem maddi olarak biraz ucuz olması hem de bayan

olarak çok güvenli olduğunu öğrendik. (Nergis, Etlik Hanımlar Lokali)

Lokallerde fiziksel aktivite olarak yüzmenin ayrı bir ücreti var. Araştırmaya katılan

kadınların bir kısmı, yüzmeye katılmak istediklerini fakat pahalı olması nedeniyle

katılamadıklarını belirtmişlerdir:

Ben burada sadece fitness’a gelebiliyorum. Yüzmeye falan gelmek istiyorum ama

işte gelemiyorum. Hem pahalı hem zamanım yok … Bir saatini şimdi yedi buçuğa

çıkartmışlar. Haftada bir gün gelmek bile bizi etkiler yani. Ev ekonomisini

düşündüğümüz zaman bizi çok etkiliyor. Yapamıyoruz yani çoğunu. (Siyam,

Şafaktepe Hanımlar Lokali)

Haftada üç gün sporum var. Hafta sonu da bir gün yüzmeye geliyorum ama biraz

pahalı. Yedi milyon biraz pahalı. Yüzmeye geliyorum da pahalı olmasa daha çok

geleceğim. (Papatya, Çankaya Hanımlar Lokali)

Özet

Araştırmaya katılan kadınlarla yapılan görüşmelerde, özellikle alt toplumsal sınıf kadınların

fiziksel aktiviteye katılabilmeleri ve katılımlarını devam ettirebilmelerinin özellikle aile ve

çevreyle ilişkili çeşitli faktörlerden etkilendiği ortaya çıkmıştır. Bu faktörler arasında en fazla

58

önce çıkanlar, çocuk, eş ve akraba bakımı, koca, akraba ve sosyal çevre onayı, zaman

problemi ve ekonomik koşullardır. Orta sınıf kadınları için de bakım etiği özellikle çocuk

bakımı önemli bir faktör olmakla birlikte daha çok zaman ile ilişkisi bağlamında öne

çıkmaktadır.

Aşağıdaki tabloda araştırmaya katılan kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen

faktörler/karşılaşılan zorluklar sunulmuştur. Bu kazanımların seçilmesinde, sadece bulgular

bölümünde sunulan alıntılardan değil araştırmaya katılan bütün kadınların görüşmelerinde en

fazla öne çıkanlardan oluşmasına dikkat edilmiştir.

Tablo 3. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörler

1. Aile sorumlulukları

2. Bakım etiği

3. Evlilik durumu

4. Koca/Akraba onayı

5. Ekonomik nedenler

6. Tesislerin yetersizliği

7. Fiziksel aktivitenin kültürlerindeki yeri

8. Çalışma yaşamı

9. Zaman yetersizliği

4.4. Kadınların fiziksel aktiviteye katılabilmek ve katılımlarını devam ettirebilmek için

kullandıkları stratejiler

Bu kategori altında sunulan veriler temelde araştırmanın ikinci amacına cevap verecek

niteliktedir. Araştırmanın ikinci amacı doğrultusunda, kadınların içinde bulundukları sosyal

bağlam çerçevesinde fiziksel aktiviteye katılımda karşılaştıkları zorluklara yönelik

geliştirdikleri stratejiler kadınların koşullarını değiştirmeye/iyileştirmeye çalışması

bağlamında ele alınmıştır.

Bir önceki bölümde sunulduğu gibi araştırmaya katılan kadınlar, fiziksel aktiviteye katılırken

bazı zorluklarla karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Bu zorluklar, kadınların fiziksel aktiviteye

59

katılımlarını güçleştirse de onlar zorluklara rağmen katılımı tercih etmiştirler. Fiziksel

aktiviteye katılmak ve katılımlarını devam ettirebilmek için de bu zorlukları aşacak bazı

stratejiler geliştirmişlerdir. Kadınların geliştirdikleri stratejiler, yukarıda sıralanan fiziksel

aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörler/zorluklar bağlamında geliştirildiği için aşağıda da

bu şekilde sunulmuştur.

Örneğin, Gonca’nın fiziksel aktiviteye katılması kayınvalidesi ve kayınpederi tarafından

onaylanmamaktadır. Bunun nedeni, Gonca’nın gideceği Hanımlar Lokalinde kadın ve erkeğin

birarada bulunduğunu düşünmeleri ve böyle bir yere gelinlerinin gitmesini istememeleridir.

Bu durumda Gonca, fiziksel aktiviteye katılabilmek için Lokale sadece kadınların

gidebildiğini göstermek amacıyla eltisinin kızını yanında götürmüştür:

Kayınvalidemler karşı spor yapmama. Eltimin kızını getirdim buraya. Gelin görün

dedim sadece kadınların olduğu bir yer. Ondan sonra kayınvalidemin haberi oldu. O

bir şey demedi. Ama kayınpederimin haberi yok daha. O duysa kızar. (Gonca,

Şentepe Hanımlar Lokali)

Farklı bir örnek verelim; fiziksel aktiviteye katılmasına kayınbabası izin vermeyen Şentepe

Hanımlar Lokalinden Yonca ise kayınbabasının düşüncelerini önemsememeyi tercih

etmektedir:

[…] Onlar eski kafa. Müdahala edemez ki bana. Onun dedikleri bana doğru

gelmiyor. Onun tersleri bana doğru geliyor. (Yonca, Şentepe Hanımlar Lokali)

Ücretli bir işte çalışan, üniversite öğretim elemanı, ….hacettepe, fiziksel aktiviteye katılmak

için en uygun zamanın öğle tatili olduğunu belirtmekte, fakat yine de egzersiz seanslarına

yetişebilmek için dersinden erken çıkmak, toplantılarını ertelemek zorunda kaldığını da

eklemektedir: Dersimden erken çıkıyorum. Toplantıları erteliyorum. (Şirin, Hacettepe

Universitesi). Kuzey de öğle tatilinin spor yapabileceği en uygun zaman olması nedeniyle

yemeğini yanında getirdiğini belirtmektedir:

Öğle saatinde yapabiliyorum sadece spor. Yemek yemiyorum spora gidiyorum.

Yanıma yemek getiriyorum. (Kuzey, ODTÜ)

60

Kocaları tarafından evin dışında bir yerde fiziksel aktiviteye katılması onaylanmayan/izin

verilmeyen bazı kadınlar, bu zorluğa boyun eğmemeyi ve mücadele etmeyi tercih etmişlerdir.

Bu kadınlar için zorluklarla pazarlık etmede geliştirdikleri strateji kocalarını ikna etmek ve

kararlı olmaktır. Şafaktepe Hanımlar Lokalinden Sarı ve SporMED’den Nehir’in söyledikleri

bu duruma örnektir:

Eşim buraya gelmemi istemedi. Ben kararlı olduğum için razı olmak zorunda kaldı.

Ben dedim gideceğim, istediğin kadar söylen. Şimdi o götürüyor getiriyor. Görüş

olarak biraz tutucu. Baktı ki kadınlar var rahatladı herhalde. (Sarı, Şafaktepe

Hanımlar Lokali)

Evde spor yaptığım sürece bir sorun yok onun (koca) için. Ben bir sene mücadele

ettim. Dışarıya gitmek istedim. Sonra kabul etti. Yani istemedi değil de ... Şimdi

burası karışık (kadın ve erkek). Keçiörendeki yer tek bayanlar içindi ama orası da

bana uygun değildi başka açılardan. Zor kabul ettirdim gerçekten. Son bir yıl böyle

çok diretince büyük tartışmalar sonucu kazandım. (Nehir, SporMED)

Bakım etiğinin de kadınların fiziksel aktiviteye katılımda önemli bir faktör olması, bazı

kadınların bir zorluk olarak bakım etiği ile de pazarlık etmelerini gerektirmiştir. Örneğin,

Şentepe Hanımlar Lokalinden Rüya, lokalde fiziksel aktiviteye katılabilmek için kızının

kreşe gönderecek yaşa gelmesini beklemiştir: Önceden kayıt olmuştum buraya ama

gelemedim. Kızımın yaşı küçük olduğu için kreşe almadılar. Ben de onun yaşını doldurmasını

bekledim. (Rüya, Şentepe Hanımlar Lokali).

Bakım etiği ile ilişkili olan bir diğer boyut kadınların ev işleri sorumluluklarıdır. Kadınlar bu

sorumluluklarını aksatmadan fiziksel aktiviteye katılabilmek için bazı stratejiler

kullanmaktadırlar. Aşağıda Hanımlar Lokallerinden Hayriye ve Duygu bu startajilere örnek

vermektedirler:

Sabah erken kalkarım sırf spora gidebilmek icin. Yemeğimi yaparım. Her şeyimi

yaparım. Çocuğumun ütüsünü, hiç bir şeyi aksatmam. (Hayriye, Çankaya Hanımlar

Lokali)

61

Mesela yarın kursum (spor) var erken gideceğim. Akşamdan hemen evi

toparlıyorum. Mutfağım daha derli toplu oluyor buraya geleceğim için. Yani

işlerimi daha güzel ayarlıyorum. Hani çalışan bayanların genelde hep evleri derli

topludur ya onun gibi bir şey. (Duygu, Altındağ Hanımlar Lokali)

Özet

Sonuç olarak, araştırmaya katılan kadınlarla yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen

bulgular, kadınların fiziksel aktiviteye katılımında eş ve çocuk bakımı, eş, aile ve akraba onayı,

zaman ve ekonomik zorlukların belirleyici olabildiğini göstermektedir. Kadınlar bu zorluklarla

pazarlık ederek bazı stratejiler kullanmayı ve bu yolla fiziksel aktiviteye katılmayı ve

katılımlarını devam ettirmeyi tercih etmişlerdir. Karşılaşılan zorluklar ve bu zorluklara karşı

geliştirilen stratejiler kadınların toplumsal sınıfına ve toplumsal konumuna göre

farklılaşmaktadır. Örneğin, çalışan kadınlar için zaman çok daha belirleyici bir faktör ya da

kısıtlayıcı bir faktör olabildiği için, bu kadınlar zamanla ilişkili stratejiler kullanmaktadırlar:

derslerini erken bitirme, toplantıları erteleme ve öğle saatlerinde fiziksel aktiviteye katılma

gibi. Alt sınıf ve geleneksel ailelerde yaşayan kadınlar için koca ve aile onayı daha belirleyici

olabildiği için, kullanılan stratejiler daha çok kocayı ve aileyi ikna etme, önemsememe ve

direnme içerikli olmaktadır.

62

Tablo 4. Kadınların fiziksel aktiviteye katılabilmek ve katılımlarını devam ettirebilmek için

kullandıkları stratejiler

1. İleri yaşlarda (emekli olduktan sonra) fiziksel aktiviteye katılıyorlar.

2. Küçük çocukların kreş yaşına gelmesini bekliyorlar.

3. Kreşi olan tesisleri seçiyorlar

4. Fiziksel aktivite saatlerinde çocuklarını bırakacak ilişkiler/kişiler buluyorlar.

5. Ev işlerini fiziksel aktivite yaptıkları saate göre ayarlıyorlar.

6. Koca/Akrabalarından onay alabilmek için onları ikna etmeye çalışıyorlar.

7. Koca/Akrabalarından onay alabilmek için sadece kadınların var olduğu

tesislerde fiziksel aktiviteye katılıyorlar.

8. Derslerden erken çıkıyorlar.

9. Toplantıları erteliyorlar.

10. Öğle tatilinde fiziksel aktiviteye katılıyorlar.

4.5. Toplumsal sınıf ve fiziksel aktivite beğenisi

Araştırmaya katılan kadınlarla yapılan görüşmelerde belirgin olarak ortaya çıkan temalardan

birisi de ait oldukları toplumsal sınıfı yansıtan kültürel pratik farklılıklarıdır. Görüşmelerde,

gerek spora katılımları ve spora ilişkin düşünceleri gerekse de gündelik yaşam etkinliklerine

ilişkin görüşleri olsun içinde yaşadıkları toplumsal ve fiziksel ortamın yansıdığı gözlenmiştir.

Bu genel ifade görüşmelerden elde edilen veriler ve araştırmanın kuramsal alt yapısı ile

birlikte ele alındığında, tema daha çok “Toplumsal sınıf ve fiziksel aktivite beğenisi” olarak

belirginleşmiştir.

Temada geçen toplumsal sınıf kavramı çalışmanın kuramsal arka planında yer alan

Bourdieu’nun yaklaşımı düşünülerek ele alınmıştır. Bourdieu’ye göre toplumsal sınıf, aynı

ilgileri, toplumsal deneyimleri, gelenekleri ve değer sistemini paylaşan, bir sınıf gibi hareket

eden ve kendini diğer toplumsal eyleyici gruplarına göre tanımlayan bir grup toplumsal

eyleyicidir (CLEMENT, 1995). Dolayısıyla çalışmada özellikle bulgular ve tartışma

bölümlerinde sözü edilen toplumsal sınıf kavramı ekonomik bir göstergeden daha çok

ekonomik boyutla beraber, toplumsal, kültürel ve simgesel boyutlarda düşünülmektedir.

63

Yapılan görüşmelerden elde edilen verilerde ortaya çıkan anahtar temalardan birisi, spor ve

fiziksel aktiviteye verilen önemdir. Hemen her kadın için sporun ve fiziksel aktivitenin

hayatlarındaki önemi tartışmasız kabul edilen bir olgu olarak görünmektedir. Araştırmanın

amacı için önemli olan nokta, böyle bir kabule rağmen kadınların katıldıkları fiziksel aktivite

çeşitliliği, tercihi ve katılım yoğunluklarının toplumsal sınıfa göre farklılaşmasıdır.

BOURDIEU (1984)’ye göre toplumsal ve kültürel bağlam, bireylerin kültürel pratiklerden

biri olan spor ve fiziksel aktiviteye yönelik tercih ve beğenilerinde belirleyicidir.

Bourdieu'nun toplumsal kuramı, toplumsal hayatta kültürün merkezi yerini vurgular. Spor ve

fiziksel aktiviteyi de müzik dinlemek, yemek yemek ve giyinmek gibi bir kültürel pratik

olarak görür ve farklı spor ve fiziksel aktivite pratiklerinin “yaşam tarzı” olarak adlandırdığı

daha genel kültürel pratiklere nasıl dahil olduğunu gösterir. Bu bağlamda Bourdieu’nun

analizi yaşam tarzı ve beğeniler üzerine odaklanmaktadır. Görüşmelerinden elde edilen

veriler, Bourdieu’nun bu yaklaşımı doğrultusunda oluşturulan aşağıdaki model ile ele

alınmaya çalışılmıştır (Şekil 2).

Şekil 2. Spor ve fiziksel aktivite bağlamında toplumsal sınıf ve habitus ilişkisi.

Katılımcıların bireysel tarihlerinin habituslarının belirlenebilmesindeki öneminden yola

çıkılarak, kadınlara görüşmelerin başlangıcında kendi yaşam öykülerinin yanında, spor ve

fiziksel aktivite geçmişlerine ve yaşantılarına yönelik sorular sorulmuştur. Bu sorular

doğrultusunda elde edilen veriler EK 13 de yer alan tabloda “Fiziksel aktivite yılı” ve

“Düzenli fiziksel aktivite spor geçmişi” olarak sunulmaktadır.

Özellikle alt toplumsal sınıftan gelen ve yoğunlukla Hanımlar Lokallerinde fiziksel aktiviteye

katılan kadınların ortalama bir yıldır fiziksel aktiviteye katıldıkları ortaya çıkarken, daha üst

Toplumsallaşma süreci yaşantıları

Aile ve topluluk koşulları

Değer

Beğeni Spor ve Fiziksel

Yatkınlık Aktiviteye Yönelik

Toplumsal ve kültürel bağlam

(toplumsal sınıf) Habitus

64

toplumsal sınıfta yer alan ve yoğunluklu olarak özel spor merkezlerine üye olan kadınların

bir kısmının çocukluktan beri spor ve fiziksel aktiviteye katıldıkları gözlenmiştir. Hanımlar

Lokallerine üye olan kadınların büyük bir çoğunluğunun lokallerde fiziksel aktiviteye

katılmadan önce düzenli olarak herhangi bir fiziksel aktiviteye katılımları söz konusu

olmamıştır. Bazıları ise düzenli olmasa da yürüyüş yaptıkları dönemlerin olduğunu

belirtmişlerdir.

Doğumdan sonra parka gidiyordum. Koşu yapıyordum, yürüyordum. Koşu, yürüyüş

orada aletler falan var onlarla yapıyordum. Ondan sonra düzenli olsun dedim ve

buraya (Hanımlar Lokali) geldim. (Duygu, Altındağ Hanımlar Lokali)

5 aydır buraya geliyorum ben. Yürüyüş parkları var artık. Önceden parklarda

yürüyüş yapıyordum ama düzenli olmuyordu yani. (Ayşe, Şentepe Hanımlar

Lokali)

Alt toplumsal sınıftan kadınların her ne kadar geçmişte düzenli olarak spor ve fiziksel

aktiviteye katılma düzeyleri yok denecek kadar az olsa da, son yıllarda bir artış olduğu

yapılan görüşmelerde ortaya çıkmıştır. Belediyeye bağlı lokallerin ve yaşam merkezlerinin

açılması ve yürüyüş parklarının yapılması, özel spor merkezinde düzenli olarak fiziksel

aktiviteye katılma olanağı olmayan bireylerin de fiziksel aktivite yapmalarını

kolaylaştırmıştır:

Ailem de artık yürümeye, spor yapmaya başladı. Batıkentte lokaller var, yürüyüş

parkları var. Oralara gidiyorlar. (Lacivert, Şafaktepe Hanımlar Lokali)

Artık pek çok yerde pek çok alan var ve insanlar yürüyorlar. Yürüyüşler için saat

kavramı yok. Atıyorum akşam atıyorum sabah kalkınca, ev hanımıysa öğlen, akşam

yemekten sonra eşini alıp çıkabiliyor. Her saatte yürüyebiliyor. Artık yaşlı, genç,

açık kapalı kalmadı. (Beyaz, Etlik Hanımlar Lokali)

Ya aslında bu belediyelerin çalışmaları son yıllarda takdire değer gerçekten. Çünkü

hiç ummadığınız bir ev hanımı, mesela bizim binada kıştan beri düşünün yani yaz

falan beklemediler. Kıştan beri her gün yürüyüşe giden üç bayan var. 12 kişilik

65

daireden üç tanesi kesinlikle gidiyor. Ben de başlayacağım mesela buraya

geleceğim haftada üç veya dört gün. Ama akşamları yürümeye gideceğim. Bizim

orada stad var. (Deniz, SporMED)

Bütün parklara alet konmuş, kondisyon aletleri. Teyzeler 60 yaşında, örtülü, kilolu,

pardesülü insanlar spor ayakkabı giymiş oralarda kondisyon yapıyorlar. (Serpil,

Aile Yaşam Merkezi)

Ailede ve sosyal çevrede spor ve fiziksel aktivite ile ilgilenen bireylerin varlığı, katılımcıların

toplumsallaşma sürecinde sporun ve fiziksel aktivitenin varlığının bir göstergesi olarak

düşünülebilir. Yine orta ve üst toplumsal sınıftan kadınların çoğunluğunun ailesinde ve

çevresinde spor ve fiziksel aktivite ile ilgilenen bireylerin bulunduğu görüşmelerde

belirtilmiştir:

Annem yetmiş küsür yaşında ama yürüyor ve yüzüyor. (Elmas, Taylife)

Arkadaşlarım spor yapıyorlar. Genelde tenis oynayanlar ve kayak yapanlar var.

(Elmas, Taylife)

Eşim düzenli olarak spor yapıyordu eskiden. Şimdi birlikte yüzüyoruz. Ailem de

zaten spor yapar. Babam ve biz kayak yaparız. Kardeşlerim de düzenli kayak yapar,

tenis oynar, yüzer. Çocuğum da biraz tenis oynar, yüzer. (Kuzey, ODTÜ)

Biz buraya özellikle hafta sonları ailecek geliyoruz. Yüzme ve sauna ağırlıklı.

Kardeşlerim de farklı spor kulüplerine üyedirler. (Derya, SporMED)

Toplumsallaşma sürecinde sporun bir yaşam tarzı olarak kabul edildiği bir sosyal çevrede

yaşamanın yaşamboyu fiziksel aktiviteye katılımda önemli olduğu ileri sürülebilir. Örneğin,

özel spor merkezinde düzenli olarak fiziksel aktiviteye katılan Yağmur, çocukluğundan beri

yüzme, tenis, bale ve folklor ile ilgilendiğini ve ailesinde bir spor disiplini olduğunu

belirtmiştir: Annem, babam ve kızkardeşim düzenli olarak spor yapan insanlardır. Yüzme,

yürüyüş, fitness. Bu bir alışkanlık. Böyle bir disipline sahip olunca, çocukluktan, genç

kızlıktan gelme bir şey olunca o disiplin devam ediyor. (Yağmur, Taylife). Aynı şekilde

66

Ayçiçeği de çocukluktan beri çeşitli sporlarla ilgilenme fırsatı bulabilmiş ve çalışmanın

yapıldığı dönemde de geniş bir spor repertuarına sahip olabilmiştir: Ben küçük yaşımdan beri

spor yapıyorum. Her türlü sporla ilgilendim. Küçüklüğümde yüzmeyle başladım. Daha sonra

voleybol oynadım, tenis oynadım, kısa bir buz pateni var. Üniversite yıllarımda Latin

danslarıyla uğraştım. Ve genellikle Gym’e gittim; step-aerobik, fitness, pilates, yoga hepsiyle

uğraştım. Outdoor turlara katılıyorum. Rafting olabiliyor. Şimdilik Nisandan beri yoğunlukla

rafting yapıyorum. Yarın da gideceğim. Dalaman’a ve Sapanca’ya gittim. Kışın da eğer

imkanım olursa kayağa gidiyorum. (Ayçiçeği, Sports International).

Alt ve bazı orta sınıf kadınların çevrelerinde ve ailelerinde son yıllarda spor ve fiziksel

aktiviteye katılan kişilerin sayısında bir artış olmakla birlikte bu katılım yaşamın bir

parçası/yaşam tarzı olmaktan biraz uzaktır. Örneğin, Aile Yaşam Merkezinden Hayat son

yıllarda spor yapmaya başlamış ve geçmişinde spor yapmamış olmasını yetişme tarzı ile

ilişkilendirerek açıklamaktadır: Ben bu merkez (Aile Yaşam Merkezi) açıldığında buraya

gelmeye başladım. Bu biraz da yetişme tarzı. Örneğin benden sonra çocuklarım beni örnek

alacaklar. Geçmişe baktığımızda ne annemiz ne anneannemiz spor yapmış. Daha doğrusu biz

karşılaşmadık öyle şeylerle…(Hayat, Aile Yaşam Merkezi). Ayrıca, bu toplumsal sınıftan

kadınların bir çoğu için spor bir amaç olmaktan daha çok evden dışarı çıkabilmek için bir

araç olmaktadır: Evden çıkmak bir amaç. Spor ya da başka bir faaliyet. Spor bir araç. Evden

çıkmak lazım. (Aylin, Aile Yaşam Merkezi)

Fiziksel aktivite ve sporun bir yaşam tarzı olarak alt ve bazı orta sınıf ailelerin kültürel

pratiklerinin içinde çok fazla yer almamasının dışında bazı profesyonel spor branşları (halter,

teakwando ve güreş gibi) bu kesimde yaygın olarak görülmektedir (KOCA, 2006). Bu

araştırmaya katılan kadınların herhangi bir profesyonel spor geçmişi olmasa da ailelerinde

profesyonel sporcuların yer aldığı 4 kadın tarafından belirtilmiştir. Örneğin Şafaktepe

Hanımlar Lokalinden Nermin: Benim kız kardeşim var sporcu. O teakwando dünya birincisi.

Hem de şeyde judoda falan birincilikleri var dünya, avrupa. Yurt dışına çıktı çok kez. O var.

Gazi Üniversitesi’nden mezun. Beden Eğitimi bölümünden. Sporcu yani. O var sporcu

çevremizde. Komşularımızda da o da var bir tane bayan arkadaş o da dünya birincisi.

Kardeşimin arkadaşı falan tanıdık var. (Nermin, Şafaktepe Hanımlar Lokali)

67

Özel spor merkezlerine üye kadınların bir çoğu için spor ve fiziksel aktiviteye katılım yaşam

tarzlarının önemli bir göstergesi olan kültürel bir pratiktir. Aşağıda sunulan alıntılar bunu

belirten görüşlere örnektir:

Sporsuz bir hayat düşünemiyorum. Spor bir yaşam tarzı. (Ahsen, Dynamic Spor

Merkezi)

Spor yapmak özel bir şey değil de yapmak normal yapmamak anormalmiş gibi

geliyor bana. (Organze, Taylife)

Biz aile olarak spor yaptığımız için spor yaşantımızın her zaman önemli bir parçası

olmuştur. (Yağmur, Taylife)

Para ya da zaman kaybı değil kesinlikle. Spor şart. Kadınların özellikle spor

yapmaları şart. Erkekler gibi aktif olmadığımız için bizim düzenli olarak spor

yapmamız şart. (Şirin, Hacettepe Üniversitesi)

Yine orta ve üst sınıf kadınların bazılarında aile ile birlikte bir kulübe üye olma söz

konusudur. Ankara Tenis Kulübü, Eskrim Kulübü, Atlı Spor Kulübü ve ODTÜ Mezunlar

Derneği gibi kulüplere üye olan kadınlar bulunmaktadır. Ailenin çocukları ile birlikte spora

katılımı kültürel sermayesi ve ekonomik sermayesi fazla olan kişilerin özelliğidir (SACK,

1988). BOURDIEU (1978) toplumsal sınıfların farklı spor ve fiziksel aktivite tercihlerini

anlayabilmede en iyi yolun, gereken bedensel, toplumsal, eğitimsel ve ekonomik yatırımların

ve farklı spor ve fiziksel aktivite pratiklerinden beklenen bedensel, toplumsal, ekonomik ve

simgesel yararların birey tarafından nasıl algılandığı ve takdir edildiğini anlamak olduğunu

ileri sürmektedir. Kulüplerin bu noktada önemi, fiziksel aktivitenin sadece bedensel değil

toplumsal ve simgesel yararları da içerdiğidir. Taylife’dan Yağmur’un söyledikleri bu yararı

işaret etmektedir:

[…] Çok eski bir kulüp. 80 yıllık. Sosyal ortamı çok düzgün. Misafirinizi

ağırlayacağınız, oturup sohbet edebileceğiniz, yakın kültür seviyesindeki insanlarla

birlikte olabilmenin bir rahatlığı var. En önemlisi o. Spor yapabiliyorsunuz, yani her

şey bir arada olabiliyor. (Yağmur, Taylife)

68

Annemler, kardeşlerim biz ailecek Ankara Yüzme İhtisas Kulübüne üyeyiz. Ailecek

yüzeriz. Ben yüzmeyi orada öğrenmişim …Yani çocukluğumdan beri hep sporlar

ve spor yapan insanlarla içiçe bir yaşantım oldu. O çevrenin içinde yer

alabiliyorsunuz böylelikle. (Seyyare, Renewaclub)

Araştırmaya katılan kadınların fiziksel aktivite beğenilerinde de bir farklılık söz konusudur.

Hanımlar Lokallerinde sunulan fiziksel aktiviteler fitness, step, aerobik ve yüzmedir ve

kadınlar haftada üç gün bu aktivitelere katılabilmektedirler. Yüzmenin Lokallerin üyelik

ücretine dahil olmadığı düşünüldüğünde kadınların katıldıkları fiziksel aktivite çeşidinin çok

sınırlı olduğu ileri sürülebilir. Ayrıca ekonomik nedenlerden dolayı Hanımlar Lokallerine

üye olan alt toplumsal sınıf kadınlarının bu aktiviteler dışında başka fiziksel aktivitelere

katılma imkanları bulunmamaktadır. Özel spor merkezlerinde ve üniversite spor

merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınların beğenileri daha fazla çeşitlilik

göstermektedir. Bu kadınların fiziksel aktivite beğenileri, pilates, aerobik, yoga, spinning,

BLT, sörf, binicilik, kayak, squash, tenis ve yüzme gibi aktivitelerdir. Bu etkinliklerin

bazıları (yüzme, binicilik, tenis, kayak gibi) çocukluk ve gençlik döneminde yapılmaya

başlanıp çalışmanın yapıldığı dönemde de yapılan aktiviteler olmakla beraber, bu aktiviteler

ve yukarıda sıralanan diğerleri, özel spor merkezlerin üyelere sunduğu etkinliklerdir. Aşağıda

bu aktiviteleri ve tercih nedenlerini belirten alıntılar sunulmuştur:

Kilo vermek için kardiyo. Ama tabii çok fazla kardiyo da yapınca kasları biraz

esnetmek ve direnç kazanmak için de pilates. (Zümrüt, Başkent Üniversitesi)

Kayak yapıyorum. Kayak özgürlük demek. (Elmas, Taylife)

Ben özgür sporları seviyorum. Çocukluğumdan beri tenis oynarım, ata binerim.

Squash, kayak … Bir ara sörf yapmıştım. (Organze, Taylife)

Özet

Projede görüşülen kadınların fiziksel aktivite beğenileri, fiziksel aktivite ve spor geçmişleri

farklılık göstermektedir. Alt toplumsal sınıftan kadınların her ne kadar geçmişte düzenli

69

olarak spor ve fiziksel aktiviteye katılma düzeyleri yok denecek kadar az olsa da, son yıllarda

bir artış olduğu yapılan görüşmelerde ortaya çıkmıştır. Fakat orta ve üst toplumsal sınıftan

kadınların çoğunluğunun ailesinde ve çevresinde spor ve fiziksel aktivite ile ilgilenen

bireylerin bulunduğu görüşmelerde belirtilmiştir. Ayrıca, özel spor merkezlerine üye

kadınların bir çoğu için spor ve fiziksel aktiviteye katılım yaşam tarzlarının önemli bir

göstergesi olan bir kültürel pratiktir. Alt ve bazı orta sınıf kadınların çevrelerinde ve

ailelerinde son yıllarda spor ve fiziksel aktiviteye katılan kişilerin sayısında bir artış olmakla

birlikte bu katılım yaşamın bir parçası/yaşam tarzı olmaktan biraz uzaktır. Araştırmaya katılan

kadınların fiziksel aktivite beğenilerinde de bir farklılık söz konusudur. Hanımlar

Lokallerinde sunulan fiziksel aktiviteler fitness, step, aerobik ve yüzmedir ve kadınlar haftada

üç gün bu aktivitelere katılabilmektedirler. Özel spor merkezlerinde ve üniversite spor

merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınların beğenileri daha fazla çeşitlilik

göstermektedir.

Tablo 5. Toplumsal sınıf ve fiziksel aktivite beğenisi

1. Farklı toplumsal sınıftan kadınların fiziksel aktivite beğenileri farklıdır.

2. Orta sınıf kadınların fiziksel aktivite beğenileri çok çeşitlilik göstermektedir.

3. Farklı toplumsal sınıftan kadınların fiziksel aktivite ve spor geçmişleri

farklıdır.

4. Alt toplumsal sınıftan kadınların fiziksel aktivite ve spor geçmişleri yok

denecek kadar azdır.

5. Fiziksel aktiviteye katılım orta sınıf kadınların yaşam tarzlarının bir parçasıdır.

70

BÖLÜM V

TARTIŞMA

Bu bölümde, araştırma projesinden elde edilen bulguların bir tartışması sunulmaktadır.

Tartışma çalışmanın temaları doğrultusunda yapılmıştır.

Projeye katılan kadınlarla yapılan görüşmelerde de ortaya çıktığı gibi, kadınlar ataerkil yapı

ve ilişkilerin belirlediği Türk toplumunda ev içi alanda tanımlanmaktadırlar. Ev içi alanda

kadına uygun görülen toplumsal cinsiyet rollerinin başında annelik ve karılık gelmektedir.

Araştırmaya katılan kadınların hemen hepsinin belirttiği gibi, ev dışı alanda yer alıp almama

ya da yer alma biçimleri ev içi alandaki toplumsal cinsiyet ilişkileri tarafından

belirlenmektedir. Kadınların fiziksel aktiviteye katılım nedenleri, katılımlarını etkileyen

faktörler/zorluklar ve katılımlarını sağlamak için geliştirdikleri stratejiler de toplumsal

cinsiyet ilişkileri tarafından belirlenmektedir. Dolayısıyla, araştırmada elde edilen bulgular,

Türk toplumunda hakim olan toplumsal cinisyet ilişkileri çerçevesinde değerlendirilmelidir.

5.1. Kadınların fiziksel aktiviteye katılım nedenleri

Araştırmaya katılan kadınların fiziksel aktiviteye katılım nedenlerinin başında “kendine ait bir

zaman/alan yaratmak” istemeleri gelmektedir. Kadınların içinde bulundukları koşullar göz

önüne alındığında, bu nedenin fiziksel aktiviteye katılım kadar ev dışı alanda yer alma isteği

ile ilişkili olduğu görünmektedir.

Psikolojik sağlık fiziksel aktiviteye katılımın en önemli nedenlerinden biri olarak

görünmektedir. Bu neden, kendine ait bir alan yaratmak amacı ile ilişkili bir nedendir.

Araştırmaya katılan kadınların büyük bir çoğunluğu, ev yaşamının getirdiği stresten şikayet

etmekte ve bu stresten az da olsa uzaklaşmak amacıyla ev dışı alanda kendileriyle ya da

kendileri gibi kadınlarla birlikte olmayı istemektedirler. Bir çok kadın için bu stresli yaşam

ciddi psikolojik rahatsızlıklara neden olmaktadır.

Dikkat çeken bir nokta, psikolojik rahatsızlıklarından fiziksel aktiviteye katılarak

kurtulduklarını belirten kadınların bu durumun aile yaşamına olumlu etkisini

71

vurgulamalarıdır. Aile yaşamı kadınlar için birincil alandır. Fiziksel aktiviteye katılımın

olumlu katkıları belirtilirken aile yaşamına katkıları ile ilişkilendirilerek sunulması önemlidir.

Kadınlar psikolojik sağlıklarının iyi olmasının aile yaşamının daha huzurlu olması ile

ilişkilendirmektedirler; ev işlerini daha rahat yapabilmekte, eşi ve çocukları ile daha iyi bir

iletişimde bulunabilmekte, daha mutlu oldukları için çocuklarına ve eşlerine bu mutluluklarını

yansıtabilmektedirler. Bir anlamda daha iyi eş ve daha iyi anne olabilmektedirler. Kadınların

bazıları, aile yaşamına yansıyan bu olumlu katkılardan dolayı eşlerinin fiziksel aktiviteye

katılımlarını desteklediklerini belirtmektedirler. Bu durumun, aile içinde ve genel olarak

toplumda var olan toplumsal cinsiyet ilişkilerinin yeniden üretilmesine neden olduğu yönünde

eleştirilmesi mümkündür. Fakat araştırma bulguları bir bütün olarak ele alındığında fiziksel

aktiviteye katılımın kadınların fizyolojik ve psikolojik sağlıklarında meydana gelen olumlu

gelişimler bağlamında, fiziksel aktiviteye katlımın kadınlar için evin dışında yer alabilecekleri

önemli bir alan olduğu da açıktır. Etlik Hanımlar Lokalinden Nergis’in söyledikleri önemlidir:

Kadınlar “çocuklarına saçımı süpürge ettim” diye değil de yani “ben de kendime vakit

ayırabiliyorum” diye mutlu olabilirler.

Fiziksel sağlık, fiziksel aktiviteye katılımın önemli nedenlerinden birisi olmakla beraber, bu

neden daha çok ileri yaştaki kadınlar için ya da fiziksel sağlık ile ilişkili problemi olan

kadınlar için geçerli görünmektedir. Menapoz döneminde olan ve yaşı ileri olan kadınlar

kemik erimesi, kalp dolaşım hastalıkları ve diyabet gibi hastalıklardan korunmak ya da bu

hastalıkların etkisini hafifletmek amacıyla fiziksel aktiviteye katılmaktadırlar.

5.2. Fiziksel aktiviteye katılımın katkıları

Araştırma projesine katılan kadınlarla yapılan görüşmelerde en fazla vurgulanan tema fiziksel

aktiviteye katılımın yaşamlarına katkıları olmuştur.

Kadınların evin dışında serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılmaları, bir

toplumsal alan olarak fiziksel aktivitenin ev içi alanda yaşanan olumsuzlukların ve stresin

azalmasını sağlayacak bir alan olma işlevini görmektedir. Serbest zaman etkinliklerine katılım

stresin azalmasında önemli bir rol oynamaktadır (COLEMAN, 1993; ISO-AHOLA VE

PARK, 1996). Baskı yaratan durum ve şartlara bireysel ve kişisel bir tepki şeklinde

tanımlanan stres, psikolojik ve fizyolojik koşullara bağlı olarak ortaya çıkan, kontrol

72

edilmediği zaman hipertansiyon, şeker hastalığı, obezite gibi ciddi sağlık sorunlarına yol

açabilecek bir durumdur (ZORBA, 2001). Yazında yer alan çalışmalar fiziksel aktiviteye

katılan bireylerin aktif olmayan bireylere göre stresle başa çıkmada daha başarılı oldukları

yönünde sonuçlar ortaya koymuştur (BROWN VE SIEGEL,1988; POLLATSCHEK VE

O’HAGAN, 1989). Öte yandan, LONG (1984), LONG VE HANEY (1988) VE LEITH

(1994) düzenli egzersizin kaygıyı azalttığını bulmuşlardır.

Yazın da da çalışmamızda katılımcılar tarafından ifade edilen psikolojik katkıların ortaya

konulduğu çalışmalara rastlamak mümkündür. Herhangi bir serbest zaman etkinliğinden farklı

olarak fiziksel aktivitenin depresyon ve psikolojik iyilik üzerine olumlu katkıları bir çok

araştırmada bulgulanmıştır Örneğin; FOLKINS ve SIME (1981), fiziksel uygunluk

antrenmanlarının benlik kavramını, kişilik özelliklerini, davranışı ve kaygı düzeyini

etkilediğini belirtmişlerdir. CARUSO ve GILL (1992) de fiziksel aktivitenin fizyolojik olarak

aerobik kapasitede, kardiovaskular fonksiyonlarda, esneklikte, kuvvette ve vücut

kompozisyonunda değişimler meydana getirdiği gibi psikolojik olarak da kaygıyı azalttığını,

kendine güveni, kendini kabulü etkilediğini ortaya koymuşlardır. Bunun yanı sıra; değişik

araştırmacılar tarafından yazılan derlemelerde de fiziksel aktivitenin benlik kavramı

(SONSTROEM, 1984; SONSTROEM VE MORGAN, 1989); kaygı (BERGER, 1993;

ROSTAD VE LONG, 1996) ve depresyon (MCDONALD VE HODGDON, 1991) üzerindeki

etkinliği açıkça ortaya konmuştur. Örneğin psikologlar, yürüyen veya koşan insanların

depresyon yönünden hem psikolojik hem de fizyolojik faydalar elde ettiğini ifade

etmektedirler. Bunun yanı sıra, düzenli fiziksel aktivite psikoterapi, ilaç tedavisi gibi

yöntemler depresyonun tedavisinde bir araç olarak kullanılmaktadır (KORUÇ VE BAYAR,

2004).

Kadınların büyük çoğunluğunun serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılmalarının nedenlerinden biri fizyolojik sağlıklarını korumak olduğu için, katılımın

katkılarından birisi de fizyolojik sağlık ile ilişkili olmaktadır. Araştırmaya katılan kadınlar

fiziksel aktiviteye katılmanın diyabet, kolesterol ve kemik erimesi gibi bazı rahatsızlıkların

düzelmesine katkıda bulunduğunu belirtmişlerdir. Düzenli fiziksel aktiviteye katılımın kadın

sağlığına olumlu etkileri, genel iyilik hali, fiziksel kondisyon, diyabet, kalp dolaşım

hastalıkları ve kemik erimesi, bir çok bilimsel araştırmada bulgulanmıştır (örn.,

CARNETHON, GIDDING, NEHGME, SIDNEY, JACOBS VE LIU, 2003; KEMMLER,

73

ENGELKE, LAUBER, WEINECK, HENSEN VE KALENDER, 2002). Ülkemizde düzenli

egzersiz programına katılan kadınların fiziksel uygunluklarında meydana gelen olumlu

değişimlerin bulgulandığı çalışmalar da bu çalışmadaki katılımcıların ifade ettikleri fiziksel

yararları desteklemektedir (KİN, KOŞAR VE TUNCEL, 1996; KİN-İŞLER, KOŞAR VE

AŞÇI, 2001; KOŞAR, KİN VE AŞÇI, 1998)

Fiziksel aktiviteye katılımın kadınların fizyolojik sağlıklarına katkısını araştıran bu

çalışmalarda belirtilen önemli bir nokta, kadınların büyük çoğunluğunun fiziksel aktivitenin

bu olumlu katkılarından faydalanacak kadar fiziksel olarak aktif olmamalarıdır (örn.,

BROWN, MISHRA, LEE VE BAUMAN, 2000; NIES VE KERSHAW, 2002;

PLOTNİKOFF, MAYHEW, BIRKETT, LOUCAIDES VE FODOR, 2004; YANG,

LAFFREY, STUIFBERGEN, IM, MAY VE KOUZEKANANI, 2007). Bu çalışmada

kadınların fiziksel aktivite düzeyleri belirlenmemekle birlikte, kadınların fiziksel aktivitenin

fizyolojik katkılarından ne kadar yararlanabildiklerinin araştırılmasında kadınların katılım

düzeylerinin belirlenmesi önemlidir. Dolayısıyla ileride yapılacak çalışmalarda bu konu

araştırılmalıdır.

5.3. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını etkileyen faktörler

Araştırmaya katılan kadınlarla yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen bulgular, kadınların

fiziksel aktiviteye katılımında koca ve çocuk bakımı, koca, aile ve akraba onayı, zaman ve

ekonomik faktörlerin belirleyici olabildiğini göstermektedir. Batıda yapılan bir çok çalışmada

da bu faktörlerin kadınların genel olarak serbest zaman deneyimlerinde önemli olduğu ortaya

çıkarılmıştır (BIALESCHKI VE MICHENER, 1994; CRAWFORD, JACKSON, VE

GODBEY, 1991; HARRINGTON, DAWSON VE BOLLA, 1992; HENDERSON VE

BIALESCHKI, 1991; JACKSON VE HENDERSON, 1995; NIES VE ARK., 1999;

SAMDAHL VE JEKUBOVICH, 1997; SAMUEL, 1996). Bu faktörler ve bu faktörlerin

yoğunluğu, kadınların toplumsal sınıf ve toplumsal konumuna göre farklılaşabilmektedir.

Örneğin, ücretli bir işte çalışan kadınlar için zaman çok daha belirleyici bir faktör olabilirken,

geleneksel ailelerde yaşayan ve ücretli bir işte çalışmayan kadınlar için koca ve aile onayı

daha belirleyici olabilmektedir. Fakat ortak nokta temel belirleyenin aile içi toplumsal cinsiyet

işbölümünün olmasıdır. Yani ücretli bir işte çalışan kadınlar, ev içi alana dair

sorumluluklarını aksatmamak için zamanlarını bu alana göre ayarlamak durumunda

74

kalmaktadırlar. Ya da geleneksel ailelerde yaşayan kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarının

koca ve diğer aile bireyleri tarafından onaylanmamasının en önemli nedeni, kadının birincil

görevinin annelik ve karılık olarak görülmesidir.

Bu çalışmadaki bazı yaşlı kadınlar, çocuklarının ve ailesinin ihtiyaçları için kendi serbest

zamanlarından fedakarlık ettiklerini ve fiziksel aktiviteye çocuklarını büyüttükten sonra

katılmayı tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılımdaki en önemli zorluklardan birisi olarak bakım etiği, bir çok araştırmada da kadınların

serbest zaman kullanımlarında önemli bir kavram olmuştur (örn, HARRINGTON VE ARK.,

1992; HENDERSON VE ALLEN, 1991; SHAW, 2001). Bu çalışmalarda bakım etiğinin her

toplumsal sınıftan kadının hayatında önemli bir belirleyen olduğu belirtilmiştir.

Aile sorumluluğu ve bakım etiği ile ilgili kaygılar, KULAKAÇ ve arkadaşlarının (2006)

çalışmalarında da belirttikleri gibi, projede görüşülen kadınların büyük bir çoğunluğu için

serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarında karşılaştıkları zorluklar

olmakla birlikte, onlar için kabul edilebilir ve normal bir kaygıdır. Türk kültüründe bulunan

toplumsal cinsiyet ideolojisi kadınların yorumlarında gömülüdür. Projede görüşülen

kadınların büyük çoğunluğu, serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarında

karşılaştıkları zorlukları ve bu zorluklarla ilişkili deneyimlerini anlatırlarken, anne ve kadın

olarak sahip oldukları sorumlulukların önemini vurgulamışlardır. Örneğin, ev içindeki

geleneksel cinsiyete dayalı işbölümü ve çocuk bakımına yönelik sorumluluk her toplumsal

sınıftan kadının kullanılabilir zamanını doğrudan etkilemektedir. Orta sınıf ailelerde de çiftler

ev içi sorumluluğun cinsiyete göre paylaşılması ve kadının ev işleri ve çocuk bakımından

birinci derecede sorumlu olması gerektiğine inanmaktadırlar.

Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını belirleyen en önemli faktör, cinsiyete dayalı

işbölümüdür. Ücretli bir işte çalışsın ya da çalışmasın, toplumda ve aile içinde kadınların

birincil görevi “eş” ve “anne” olmaktır. Kadınların temel sorumluluk alanı ev içi alan olduğu

için, kadınlar ev dışında herhangi bir etkinliğe katılmak istediklerinde katılım biçimlerini ev

içi sorumlulukları belirlemektedir. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımları, kadınların ev dışı

alanda yer almasını onaylamayan toplumsal çevre (aile bireyleri, komşular) tarafından

baskılanmaktadır. Başka bir deyişle, kadınların bazılarının ev dışı alanda hareket özgürlüğü

bulunmamakta, bazı toplumsal ve kültürel faktörler tarafından hareketlerinin sınırları

75

çizilmektedir. Bu nedenlerden ötürü bazı kadınlar evin dışında herhangi bir etkinliğe

katılamamakta, bazı kadınlar ise araştırmanın da gösterdiği gibi fiziksel aktiviteye katılmak

için zorluklarla pazarlık edebilmek için çeşitli stratejiler geliştirmektedirler.

5.4. Kadınların fiziksel aktiviteye katılabilmek ve katılımlarını devam ettirebilmek için

kullandıkları stratejiler

Kadınların fiziksel aktiviteye katılmak ve katılımlarının devamını sağlamak amacıyla

geliştirdikleri stratejiler, araştırma projesinin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Kadınların

fiziksel aktiviteye katılımlarının içinde bulundukları toplumsal, kültürel ve ekonomik koşullar

tarafından ne şekilde belirlendiğini gösteren bulgular, kadınların fiziksel aktiviteye

katılımlarını ve katılımdan elde edecekleri kazançları arttırmak için bu koşulların da dikkate

alınması gerektiğine işaret etmektedir. Kadınların bir çoğu doğrudan kendi istekleri

doğrultusunda ve kolay olarak ev dışında herhangi bir aktiviteye katılamamaktadırlar. Fakat

araştırmaya katılan kadınların bazıları bu koşullar ile ellerinden geldiğince mücadele

ettiklerini belirtmektedirler. Fiziksel aktiviteye katılım bağlamında, kadınlar fiziksel

aktivitenin kendi psikolojik ve fizyolojik sağlıklarına katkılarını önemsemektedirler ve bu

katkıları elde etmek için stratejiler geliştirmektedirler.

Alt toplumsal sınıftan gelen kadınların büyük çoğunluğu, ev içi işbölümü ile ilgili herhangi

bir pazarlık stratejisinden bahsetmemişlerdir. Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel

aktiviteye katılımları birincil olarak kocanın onayına dayalı olduğu için, aile sorumluluklarına

yönelik bir uzlaşma ya da pazarlık söz konusu olmamaktadır. Özellikle geleneksel Türk

ailelerinde kadın için toplumsal onay çok kuvvetlidir. KARAKİTAPOGLU ve İMAMOGLU

(2002) Türk toplumunun geleneksel kesimlerindeki kadınların bağımlı ve ikincil konumda

olduklarını belirtmektedirler. Bu nedenle, ev sorumlulukları ve çocuk bakımı koca ile pazarlık

edilebilecek konular değildir.

Alt toplumsal sınıf kadınlarının serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımda

karşılaştıkları en önemli zorluklar geleneksel toplumsal cinsiyet değerleri ve kadının ailedeki

rolü ile ilişkili toplumsal onaydır. Kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılımda karşılaştıkları zorluklardan biri olarak toplumsal desteğin yokluğu bazı çalışmalarda

da bulgulanmıştır (örn., BROWN VE ARK., 2001; HENDERSON VE AINSWORTH, 2001;

76

NIES VE ARK., 1999). Fakat, toplumsal desteğin yokluğu ve toplumsal onayın yokluğu

birbiriyle ilişkili ama farklı konulardır. Toplumsal onayın yokluğu ve toplumsal kontrolün

kadınların serbest zamanlarını nasıl etkilediği konusu önceki çalışmalarda çok fazla tartışılan

bir konu olmamıştır (SHAW VE HENDERSON, 2005). Bu araştırmada elde edilen bulgular,

toplumsal onay yokluğunun geleneksel ailelerden ve alt toplumsal sınıftan gelen kadınların

serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarında nasıl etkili olabildiğini

göstermektedir. Çalışmaya katılan kadınlardan bazıları bu zorluğa yönelik bazı stratejiler

geliştirmiş olmakla beraber, bu zorluktan dolayı Türk toplumunda bir çok kadın serbest

zaman etkinliğine, özellikle fiziksel aktiviteye, katılamamaktadır.

Serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılıma verilen önem, kadınların

karşılaştıkları zorluklarla pazarlık etmelerine neden olmaktadır. Bir çok kadın bu

müzakerelerde başarılı olmakta fakat, bu kolay olmamaktadır. Kullanılan stratejiler öncelikle

kadınların çevrelerindeki geleneksel toplumsal cinsiyet rollerine direnmelerini

gerektirmektedir. Bazı kadınlar, kendi iyilikleri için fiziksel aktivite ihtiyaçları dolayımıyla

çevrelerini ikna etmeye çalışarak zorluklarla pazarlık etmektedirler. JACKSON ve arkadaşları

(1993) tarafından önerilen yaklaşım doğrultusunda bu kadınlar, serbest zaman etkinliği olarak

fiziksel aktivitenin değeri konusunda başkalarını ikna etmek ve başkalarının görüşlerini

önemsememek gibi zihinsel stratejileri kullanmaktadırlar.

Örneğin, aile ve akraba onayından yoksun olan alt sınıf kadınları, fiziksel aktiviteye katılımın

onların iyi anne ve ev kadını olmalarına katkı sağlayacağı konusunda kocalarını ve

akrabalarını ikna etme stratejisini kullanmaktadırlar. Bu kadınlar fiziksel aktiviteye katılımın

katkılarını “iyi” anne ve ev kadını rolleri ile birleştirmektedirler. Bu sonuç, MILLER ve

BROWN (2005)’nın sonuçları ile benzerdir. MILLER ve BROWN’nın görüştüğü kadınlar da

serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımlarının bir bütün olarak aileleri için

önemli olduğunu belirtmişlerdir. Ailenin birinci derecede önemli olduğu geleneksel annelik

ideolojisinin içine serbest zaman etkinliğine katılımı dahil etmişlerdir.

Projede kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarının önündeki zorluklardan biri olarak zaman

ile ilişkili stratejilerin de varlığı gözlenmiştir. Batıda yapılan çalışmalarda da kadınların

fiziksel olarak aktif olmalarının önündeki en önemli zorluklardan birisinin aile ve iş

sorumluluklarının yarattığı zaman kısıtlılığı olduğu ortaya çıkmıştır (örn., HEESCH,

77

BROWN VE BLANTON, 2000; ZHU, TIMM VE AINSWORTH, 2001). Özellikle orta sınıf

kadınları iş ve aile sorumluluklarına sahip oldukları için zamanlarını daha verimli kullanmak

istemektedirler. Bu nedenle, serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılmada ve

katılımlarını devam ettirmede kullandıkları en önemli stratejiler –toplantı ve ders saatlerini

düzenleme, fiziksel aktiviteye öğle tatili zamanlarında katılma gibi- zaman ile ilişkili

olmaktadır.

Bu araştırmaya katılan kadınların (özellikle alt sınıf) kullandıkları bu stratejiler

düşünüldüğünde, bu kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılmamayı

tercih etmemek yerine serbest zaman kullanımlarını engelleyen toplumsal cinsiyet ile ilişkili

zorluklarla pazarlık yaptıkları ileri sürülebilir (LITTLE, 2002). WEARING (1990) bu

pazarlıkların kadının kendi gelişimi ve zevki için zaman ve alan kullanma hakkını vurgulayan

geliştirilmiş bir annelik söyleminin yaratılması için bir olanak sağladığını ileri sürmektedir.

Bu nedenle, serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımın Türk kadınlarının

kendilerine değer vermelerinin ve bazıları için de aile yaşamının kısıtlılığı ile mücadele

etmenin bir yolu olduğunun vurgulanması önemli görünmektedir.

Kadınların toplumsal konumları itibariyle karşılaştıkları zorluklara karşı stratejiler

kullanmaları, postyapısalcı feminizmin kadınlığın ve öznelliğin inşasına yönelik öne sürdüğü

temel yaklaşım bağlamında da tartışılabilir. Genel bilgiler bölümünde de bahsedildiği gibi

postyapısalcı feminist yaklaşıma göre kadınlık, sosyalleşme sonrasında tamamlanan bir

kimlik değildir; kadının çevresiyle kurduğu iletişim yoluyla sürekli yeniden inşa edilir. Bu

öznelliğin yeniden inşa sürecine kadın aktif olarak katılır ve bu süreçte bir takım stratejiler

kullanır. Dolayısıyla, kadınlar çeşitli toplumsal pratik alanlarında stratejiler geliştirerek

kendilerine hareket alanı açabilmektedirler. Bu çalışmaya katılan kadınlarla yapılan

görüşmelerde de ortaya çıkyığı gibi kadınların hayatında önemli bir toplumsal pratik alanı

olarak ortaya çıkan fiziksel aktivite bazı kadınlar için kendilerine ait bir alan olarak

görülmekte ve kadınlar bu alanda var olabilmek için çeşitli stratejiler kullanmaktadırlar.

Ayrıca bazı kadınların görüşmelerinde de belirtildiği gibi, geleneksel kadınlığa yönelik

eleştiriler bağlamında kadınlar kendi konumlarını da eleştirip yaşamlarında farklılık yaratacak

ya da en azından nefes alabilecekleri alanlarda yer almaya çalışmaktadırlar.

78

Bireysel görüşmelerde elde edilen bulgular, fiziksel aktivite deneyiminin bir çok kadın için

düşünümsel bir süreç olduğuna işaret etmektedir. Kadınların fiziksel aktiviteye katılım

nedenleri, katılımda karşılaştıkları zorluklar ve bu zorluklara yönelik geliştirdikleri stratejiler

bütüncül olarak düşünüldüğünde, fiziksel aktiviteye katılmaya karar verme ile başlayıp

katılımı devam ettirme ile devam eden sürecin kadınlar için önemli bir düşünümsel süreç

olduğu görülmektedir. Genel olarak, ev içi alanın dışına çıkabilmek ve özel olarak fiziksel

aktiviteye katılabilmek bazı kadınlar için sorunlu bir süreç olabiliyor. Fakat kadınların serbest

zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteyi önemli bir ihtiyaç olarak görmeleri bu sorunlu süreci

karşılaştıkları zorluklarla mücadele ederek yaşamalarını gerektirmektedir. Bir kadın olarak

kendilerinin de ev dışı alanda bir yaşamlarının olabileceğini keşfettiğini belirten kadınların

özellikle kendilerine özel bir alanın varlığına ilişkin söyledikleri, bu alanın kendilerini bir

birey olarak algılamalarında önemli olduğuna yönelik bulgulardır.

5.5. Toplumsal sınıf ve fiziksel aktivite beğenisi

Yapılan görüşmelerden elde edilen verilerde ortaya çıkan anahtar temalardan birisi, spor ve

fiziksel aktiviteye verilen önemdir. Hemen her kadın için sporun ve fiziksel aktivitenin

hayatlarındaki önemi tartışmasız kabul edilen bir olgu olarak görünmektedir. Araştırmanın

amacı için önemli olan nokta, böyle bir kabule rağmen kadınların katıldıkları fiziksel aktivite

çeşitliliği, tercihi ve katılım yoğunluklarının toplumsal sınıfa göre farklılaşmasıdır. Bu

farklılığın anlaşılmasında projenin kuramsal çerçevesinin bir boyutunu oluşturan

Bourdieu’nun yaklaşımından yararlanılmıştır.

BOURDIEU (1984)’ye göre toplumsal ve kültürel bağlam, bireylerin kültürel pratiklerden

biri olan spor ve fiziksel aktiviteye yönelik tercih ve beğenilerinde belirleyicidir. Bourdieu

farklı spor ve fiziksel aktivite pratiklerinin “yaşam tarzı” olarak adlandırdığı daha genel

kültürel pratiklere dahil olduğunu gösterir. Türkiye’de özellikle medyanın etkisi ile son

yıllarda fiziksel aktivitenin kadınların yaşamına daha fazla girmesi, Ankara ilinde

belediyelerin açık alan ve kapalı alan fiziksel aktivite tesislerine yatırım yapması sonucunda

kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarında bir artışın söz konusu olduğu bu projeye katılan

kadınların görüşmelerinde de ortaya çıkmıştır. Bu artışın ülkenin kültüründe gömülü

olmayan bir spor ve fiziksel aktivite kültürünün bir parçası olmaması, bu alanın daha çok

79

genel kabul görmüş doğrularla tanımlanmasına ve deneyimlenmesine neden olmaktadır.

Farklı toplumsal sınıflardan gelen ve farklı spor merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan

kadınların hemen hepsi için yapılma sıklığı ve çeşidi farklılaşsa da fiziksel aktivite

yaşamlarının önemli bir parçası durumuna gelmiştir. Belediyeye bağlı Hanımlar Lokallerin

ve yaşam merkezlerinin açılması ve yürüyüş parklarının yapılması, özel spor merkezinde

düzenli olarak fiziksel aktiviteye katılma olanağı olmayan bireylerin de fiziksel aktivite

yapmalarını kolaylaştırmıştır. Daha önceki temalarda da sunulduğu ve tartışıldığı gibi

kadınların toplumsal yapıdaki konumlarıyla da ilişkili olarak fiziksel aktiviteye katılımları

yaşamlarında önemli değişimlere neden olmuştur. Kadınlar katılımları sonucu elde ettikleri

katkılar bağlamında karşılaştıkları zorlukları aşmak için çeşitli stratejiler geliştirmişlerdir.

Dolayısıyla, Bourdieu’nun habitus ve beğeni kavramları doğrultusunda, fiziksel aktiviteye

katılımın özellikle alt ve orta sınıf kadınlarının her birinin habituslarının önemli bir bileşeni

olduğunu söylemek ve beğenilerinin de habitusları doğrultusunda oluştuğunu söylemek çok

mümkün değildir. Fakat kadınların fiziksel aktivite katılım biçimlerinde toplumsal sınıf

habitusları bağlamında (çeşidi ve geçmiş) farklılıklar da bulunmaktadır.

Kadınların fiziksel aktivitite beğenilerinin ve tercihlerinin önemi, habitus kavramının kolektif

temellerinde yatmaktadır. Başka bir deyişle, bireysel gibi görünen beğeni ve tercihler

kadınların içinde yaşadığı toplumsal ilişkiler ağı ile yakından ilişkilidir. Bourdieu’ye göre

insanlar gerçeği habitusları aracılığıyla algıladıkları için farklı toplumsal grupların spor ve

fiziksel aktiviteden beklentileri farklıdır. Çalışmadan elde edilen bulgular, farklı toplumsal

sınıflardan kadınların fiziksel aktivite beğenilerinde farklılık olduğunu göstermekle beraber,

fiziksel aktiviteden beklenen yararlarda benzerliklerin de var olduğunu göstermektedir.

Kadınların fiziksel aktiviteye katılım amaçları ve elde ettikleri katkılar düşünüldüğünde,

Bourdieu’nun bu yaklaşımının kadınların deneyimlerinin toplumsal cinsiyet ideolojisi

tarafından belirlendiği ve bu bağlamda Bourdieu’nun bu yaklaşımının bir ölçüde yetersiz

kaldığı ileri sürülebilir. Sosyal ve kültürel sermayenin belirleyici olduğu kulüplere üyelikler

çerçevesinde fiziksel aktiviteye katılan üst sınıfların katılımlarından bekledikleri yararlar

(toplumsal ve kültürel sermaye) daha alt sınıf kadınların beklentileriyle benzer olmamaktadır.

Fakat projede görüşülen kadınların daha çok alt ve orta sınıftan olmaları ve daha üst

sınıflardan kadınların deneyimlerine ait verinin yetersiz olması bu sonucun ileride yapılacak

araştırmalarda ayrıntılı olarak çalışılmasını gerekli kılmaktadır.

80

Özel spor merkezlerine üye kadınların bazıları için spor ve fiziksel aktiviteye katılım

toplumsallaşma süreciyle şekillenmeye başlanan yaşam tarzlarının önemli bir göstergesi olan

kültürel bir pratiktir. Ailede ve sosyal çevrede spor ve fiziksel aktivite ile ilgilenen bireylerin

varlığı, katılımcıların toplumsallaşma sürecinde sporun ve fiziksel aktivitenin varlığının bir

göstergesi olarak düşünülebilir. Toplumsallaşma sürecinde sporun bir yaşam tarzı olarak

kabul edildiği bir sosyal çevrede yaşamak yaşamboyu fiziksel aktiviteye katılımda önemli bir

belirleyendir. Özel spor merkezinde düzenli olarak fiziksel aktiviteye katılan kadınların

büyük bir bölümü çocukluğundan beri yüzme, tenis, bale, çeşitli takım sporları ve kayak ile

ilgilenmişlerdir ve çalışmanın yapıldığı dönemde de geniş bir spor repertuarına sahip

olabilmişlerdir. Alt ve bazı orta sınıf kadınların çevrelerinde ve ailelerinde son yıllarda spor

ve fiziksel aktiviteye katılan kişilerin sayısında bir artış olmakla birlikte bu katılım yaşamın

bir parçası/yaşam tarzı olmaktan biraz uzaktır. KOCA, HACISOFTAOĞLU ve BULGU

(2007)’nun yakın tarihli çalışmalarında da benzer sonuç elde edilmiştir. KOCA ve

arkadaşları çalışmalarında orta ve üst sosyo ekonomik düzeyde yer alan kadınların

katıldıkları fiziksel aktivite çeşidinin alt sosyoekonomik düzeydeki kadınlara oranla daha

fazla olduğunu ve özel spor merkezlerine üye kadınların daha çok orta ve üst sınıfa ait olarak

görülebilecek olan yüzme, yoga, pilates, tenis ve squash gibi fiziksel aktivitelere katılmayı

tercih ettiklerini bulgulamışlardır.

Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarında yaşadıkları toplumsal ve fiziksel ortamın da

belirleyici olduğu belirtilmişti. Araştırmaya katılan kadınların fiziksel aktivite

beğenilerindeki farklılık kadınların üye oldukları spor merkezlerinde sunulan fiziksel aktivite

olanakları ile de ilişkilidir. Projeye katılan özel spor merkezlerinden kadınların fiziksel

aktivite ve spor repertuarlarının daha geniş olması ve merkezlerin sundukları fiziksel aktivite

çeşitlerinin fazlalığı bu kadınların fiziksel aktivite tercihlerinin var olduğunu göstermektedir.

Fakat özellikle Hanımlar Lokallerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınlar için fiziksel aktivite

çeşidi ve yapılma sıklığı Lokal yönetimleri tarafından belirlenmiştir.

Farklı toplumsal sınıflardan kadınların fiziksel aktivite beğenilerinin ve geçmişlerinin

farklılaşmasını Bourdieu’nun toplumsal sınıfların kendi bedenleriyle olan ilişkilerine yönelik

söyledikleri bağlamında tartışılabilir. BOURDIEU (1984)’ye göre işçi sınıfı bedeniyle araçsal

81

bir ilişki geliştirmeye eğilimlidir. İşçi sınıfı ev kadınlarının bedenleriyle kurdukları ilişki, ev

halkının ihtiyaçlarını karşılamak görevinin belirlediği araçsal bir ilişki olmakta ve işçi sınıfı

ev kadınları ve anneler, kocaları ve çocuklarının ihtiyaçlarını karşılamak için kendi

bedenlerini kurban etmektedirler. Buna karşın, egemen sınıfların bedenlerini bir proje olarak

eğitmek için kaynakları vardır. Bu proje kapsamında aileler, çocuklarını bale, tenis ve

binicilik gibi okul dışı etkinliklere gönderebilmektedirler. Çalışmaya katılan orta ve üst orta

sınıf kadınların fiziksel aktivite ve spor geçmişleri bedenleriyle kurdukları ilişkinin daha çok

bir amaca yönelik olduğunu göstermektedir. Ek olarak Bourdieu, toplumsal sınıflar ve spora

katılım ile ilgili çalışmasında, kültürel sermayesi yüksek orta sınıfların spora katılımlarının

sağlık amaçlı olduğunu da açıklamıştır. Bir anlamda, orta sınıftan olan kişilerin kendi

sağlıkları üzerinde daha çok kontrolleri vardır yani uygun yaşam tarzını seçebilirler

(CALNAN, 1987). Çalışmaya katılan yüksek orta sınıf olarak tanımlayabileceğimiz

kadınların en azından fiziksel aktivite tercihlerinin bulunması yaşamlarında kontrollerinin var

olduğunun bir göstergesi olarak yorumlanabilir.

82

BÖLÜM VI

SONUÇ VE ÖNERİLER

6.1. Sonuç

HENDERSON ve SHAW (2006) farklılığın feminist gündemin bir parçası olmaya devam

etmesi konusunda araştırmacıları teşvik etmektedirler; “Feminist araştırmacılar Batılı kadının

yaşamını görünürleştirmeye çalışmış olmalarına rağmen, farklı geçmişlerden, farklı maddi

koşullardan, ve farklı iktidar ve kaynaklara ulaşım derecesine sahip kesimlerden kadın ve

erkeklere yönelik bir anlayış geliştirmek için daha çok çalışma gereklidir” (sf. 223). Bu

yaklaşım doğrultusunda bu araştırma projesi, farklı toplumsal sınıflardan Türk kadınlarını

araştırarak kadın ve serbest zaman literatürüne bir katkıda bulunmaktadır. Son yıllarda

toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik bazı yasal değişikliklerin yapılıyor olmasına rağmen,

kadınların yerinin temel olarak ev içi alan olduğuna yönelik önemli bir vurgu vardır. Projeye

katılan kadınların bir çoğu geleneksel toplumsal cinsiyet kalıp yargıları tarafından

kısıtlanmaktadırlar.

Çalışmada elde edilen bulguların ana ekseni, serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite

deneyiminin kadınlar tarafından ev ve ev içi ekseninde anlamlandırılmasıdır. Kadınların

serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite deneyimlerini belirleyen onların ev içi

yaşantılarıdır. Örneğin, ev içi alana hapsedilen ya da birincil sorumluluğu ev içi alan olarak

tanımlanan kadınlar fiziksel aktiviteye evin dışına çıkma aracı olarak görmektedirler. Bu

nedenle fiziksel aktiviteye katılım nedenleri daha çok evden kısa süreli de olsa bir kaçış

olabilmektedir. Aynı şekilde, kadınların büyük çoğunluğunun fiziksel aktiviteye katılımda

karşılaştıkları zorlukların büyük bölümü ev içi alana ilişkindir. Bu noktada kadınların serbest

zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite deneyimlerini anlayabilmek için, kadınlığın ve kadın

cinsinin ev ve ev içi ile özdeşleştirilmesinin açıklığa kavuşturulması önemli görünmektedir.

“Klasik ataerkil” modelde erkek evin geçiminden sorumlu iken kadın erkek ve çocuğun

bakımından ve ev işlerinden sorumludur. Türkiye’de hakim olduğunu söyleyebileceğimiz bu

geleneksel modelde kadının yeri ev (özel) alan iken erkeğin yeri ev dışı (kamusal) alandır.

83

“Kadınlık, içinde yaşadığımız kültürde, yaş, eğitim, sınıf gibi değişkenlerden bağımsız

olarak, esasen “ev” üzerinden tanımlanır ve yeniden üretilir.” (BORA, 2005:21). Farklı sınıf

ve kültürlerden gelen kadınların ortak noktası bir takım çeşitlemeler içermekle birlikte ev

deneyimidir. Bu araştırma projesi kapsamında görüşülen, farklı toplumsal sınıf, yaş ve

eğitime sahip kadınların söyledikleri bu durumu destekler niteliktedir.

Toplumsal cinsiyet belli bir toplumsal ilişkiler bütünlüğü içinde kadınların miras aldıkları,

kültür ve ihtiyaçlarla, cinsiyet ilişkilerini yaşadıkça ve kadınlar kendi belirlenmiş

durumlarında onu deneyimledikçe ve bunları kültür içinde yoğurdukça gelişip, yeniden

üretilir (AKGÖKÇE, 2001: 64). Dolayısıyla kadınlar, günlük pratiklerin yaşandığı bir

toplumsal alanda kendi yaşamını yönlendiren bir özne olabilirken başka bir toplumsal alanda

bir nesne olarak konumlanabilir. Bu bağlamda, örneğin belirli bir kadınlık durumuna tekabül

eden egemen sermaye biçimlerinin ve söylemlerin hakim olduğu serbest zaman etkinliği

olarak fiziksel aktivite alanında kadın kendini keşfetme, kendinin farkına varma ve bu

farklılığı deneyimleme fırsatına sahip olabilirken, geleneksel kadınlığın hakim olduğu ev içi

alanda ezici-sömürücü bir cinsiyet ilişkileri ağı içinde konumlanabilir.

Kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktivite deneyimleri, özellikle katılımlarını

sağlamak ve devam ettirmek için geliştirdikleri stratejiler, öznelliklerinin inşasına yönelik

önemli ipuçları vermektedir. Öznelliğin inşası güçlenmenin nasıl gerçekleştiğine yönelik

bilgiyi sunmaktadır. Kadınlarla yapılan görüşmelerde elde edilen bulgular, kadınların fiziksel

aktiviteye katılım sürecinde ve sonrasında kendilerine güvenlerinin arttığını ve bu güvenin

onların aile yaşamlarında olumlu etkileri olduğunu, çeşitli toplumsal etkileşimlere girdiklerini

ve bu yollar kültürel sermayelerini geliştirdiklerini göstermektedir. Kadınların kendi

yaşamlarının (kadınlık) farkına varmaları, bu farkındalığı kendine ait alanda var olarak

yaşamlarına yansıtmaları kadınların kendi öznelliklerini yeniden üretmelerine işaret

etmektedir. Fakat iktidar ilişkileri bakımından baktığımızda, bu sürecin aile içi cinsiyete

dayalı işbölümünde herhangi bir değişikliğe neden olduğunu söyleyemeyiz. Dolayısıyla, eğer

kadının güçlenmesi/özgürleşmesi evin cinsiyetçi bağlamından koparılması dolayımında

düşünülürse, güçlenmenin kolektif bir boyut taşıdığı da söylenemez.

Güçlenme bireysel bir süreci ifade etse de bireyin dışındaki gerçeklik ile ilişkisi bağlamında

biçimlenen bir süreçtir. Bu bağlamda, kadınlardan bazılarının serbest zaman etkinliği olarak

84

fiziksel aktiviteye katılımlarını sağlamak ve devam ettirmek için karşılaştıkları zorluklarla

ilişkili geliştirdikleri pazarlık stratejilerin onların yaşamlarını belirleyen gerçeklik ile

kurdukları ilişkiye işaret ettiği ileri sürülebilir. Fakat kadınlarla yapılan görüşmelerde daha

çok belirgin olan nokta güçlenmenin bireysel sürecine yönelik olmaktadır. Bu bağlamda,

serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılım, kadınların içinde bulundukları

cinsiyet ilişkilerinde bir kırılmaya neden olduğunu söylemek çok zordur. Bu deneyim

kadınların kendilerini bir birey olarak algılamalarında bir dönüşüme yol açmış gibi

görünmektedir.

Fiziksel aktiviteye katılım, kadının hem fiziksel hem de psikolojik olarak güçlenmesine

hizmet edebilir, kadınlar kendi fiziksel becerilerini test edebilir, kişisel bir başarı duygusu

geliştirebilir ve kendi bedenlerini kendileri kontrol edebilirler. Kadınların fiziksel aktivite ve

spora katılımının bu yönü fiziksel aktivite ve sporun “politik” potansiyeli (spor içindeki ve

spor yoluyla egemen toplumsal ideolojilerle mücadelede kadının güçlenmesi) olarak da ifade

edilebilir. Bu bağlamda, fiziksel aktivite ve sporun kadınların özgürlüğünde bir ajan olabilme

potansiyeli, kadınların bu alandaki ezilme deneyimlerinden değil, kendi bedenlerini güçlü ve

eril egemenlikten bağımsız/özgür olduğu deneyimlerinden kaynaklanmaktadır (THEBERGE,

1985;1987). Özellikle de toplumsal cinsiyet önyargılarının ve bu önyargılara dayalı cinsiyetçi

davranışların çoğunlukla kadın bedeni (bedensel olarak zayıflığı, bedensel görünümü)

üzerinden yürütüldüğü düşünüldüğünde, kadınların kendi bedenlerini tanımaları ve bedensel

yeterliklerini fark etmelerinin, onların kendilerini algılama biçimlerini ve öz-güvenlerini

olumlu yönde etkileyebilir. Bu araştırma projesinde bireysel görüşme yapılan kadınların

yoğun olarak vurguladıkları nokta da fiziksel aktiviteye katılımın kendi bedenlerinin tanıyarak

ve onu kontrol altına alarak yaşamlarında önemli değişikliklerin meydana geldiğidir.

85

6.2. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını arttırmaya yönelik öneriler

Kadınların ev içi sorumlulukları onların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılımlarını belirleyen en önemli faktördür. Kadınlar için sunulan fiziksel aktivite

olanakları kadınların bu yönlerini dikkate alacak şekilde düzenlenmelidir.

Çocuk oyun alanı ya da kreş kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye

katılacakları tesisleri belirlemede önemlidir. Dolayısıyla, kadınların fiziksel aktiviteye

katılımlarını arttırmanın bir yolu spor ve fiziksel aktivite tesislerinde çocukların bakımının

karşılanacağı alanlar bulunmalıdır.

Fiziksel aktivite beğenisi toplumsal sınıf habitus tarafından bir ölçüde belirleniyor olsa da

spor merkezlerinde sunulan fiziksel aktivite çeşilerinin arttırılması kadınların fiziksel

aktivite repertuarlarını geliştirmelerinde ve bu alanda bir tercihlerinin oluşmasında

önemlidir. Bu nedenle özellikle Hanımlar Lokallerinde sunulan fiziksel aktivite

çeşitlerinin arttırılmalı ve kadınlara seçenekler sunulmalıdır.

Kadınların serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımda karşılaştıkları

zorluklar her kadın için pazarlık edilebilecek koşullarda var olmayabilir. Bu nedenle

kadınların fiziksel aktiviteye katılımın kadınların hayatlarındaki önemi çeşitli toplumsal

duyarlılık projelerinin kapsamında ele alınmalı ve toplumun her kesiminde bu konuda bir

farkındalık ve duyarlılık geliştirilmelidir.

Toplumsallaşma sürecinde fiziksel aktiviteye katılım kadınların yaşamboyu fiziksel

aktiviteye katılımlarında önemli bir belirleyendir. Araştırmaya katılan alt toplumsal sınıf

kadınlarının fiziksel aktivite geçmişleri çok sınırlı olmakla beraber fiziksel aktivite

deneyimleri de çok kısa sürelidir. Kadınların fiziksel aktiviteye katılımlarını arrttırmanın

önemli bir basamağı genç kızlar için fiziksel aktivite olanaklarının arttırılmasıdır.

86

REFERANSLAR

ABBAS A., The Embodiment of Class, Gender and Age Through Leisure: A Realist Analysis

of Long Distance Running, Leisure Studies, 23, 159-75, (2004).

AITCHISON, C. C., Gender and Leisure. London: Routledge. (2003).

AKGÖKÇE, N, Kültürel Prizmanın Işığında Farklılıklar. Bir Feminizme Doğru, ed: Ilyasoğlu

A., Akgökçe N. Yerli Sel Yayıncılık, İstanbul, (2001). Pp: 53-76.

Ankara Government. Retrieved August 22, (2007), from http://www.ankara-bel.gov.tr.

ARAB-MOGHADDAM N., Henderson K. A., Sheikholeslami, R., Women’s Leisure and

Constraints to Participation: Iranian Perspectives, Journal of Leisure Research, 39,

109-26, (2007).

ARSLAN B., Koca C., An Examination of Female Athletes-related Articles in Turkish Daily

Newspapers Regarding Gender Stereotypes, Annuals of Leisure Research, 3/4, 10,

(2008).

AŞÇI F. H., Physical Self-Perception of Elite Athletes and Non-Athletes: A Turkish Sample,

Perceptual and Motor Skills, 99, 1047-1052, (2004a).

AŞÇI F. H., Fiziksel Benlik Algısının Cinsiyete ve Fiziksel Aktivite Düzeyine Göre

Karşılaştırılması, Spor Bilimleri Dergisi, 15, 39-48, (2004b).

AŞÇI F. H., Benlik Algısı ve Egzersiz, Spor Bilimleri Dergisi, 15, 233-266 (2004c).

AŞÇI F. H., Gökmen H., Tiryaki G., Aşçı A., Self-concept and Body Image of Turkish High

School Male Athletes and Non-athletes, Adolescence, 32, 128, 959-968, (1997).

BARTKY, S. (1988). Foucault, femininity and the modernization of patriarchal power.

Feminism and Foucault: Rejections on Resistance, ed:. Diamond, I, Quinby, L.,

Northeastern University Press, (1988). Pp:61-86.

BERGER B. G., Introduction. International Journal of Sport Psychology, 24, 87-93, (1993).

BIALESCHKI M. D., The Feminist Movement and Women`s Participation in Physical

Recreation, Journal of Physical Education, Recreation and Dance, 61, 44-7, (1990).

BIALESHKI M. D., Michener S., Re-entering Leisure: Transition The Role of Motherhood,

Journal of Leisure Research, 26, 57-74, (1994).

BOBO M., Yarbrough M., The Effects of Long-Term Aerobic Dance on Agility and

Flexibility, Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 39, 165-168, (1999).

BORA, A., Kadınların Sınıfı, İletişim Yayınları, İstanbul, (2005).

87

BOURDIEU, P., Outline of a Theory of Practice, Cambridge University Press, Cambridge,

(1972).

BOURDIEU P., Sport and Social Class, Social Science Information, 17, 819-40, (1978).

BOURDIEU, P., Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste, Cambridge: MA,

Harvard University Press, (1984).

BOURDIEU, P., Wacquant L. J. D., Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, İletişim

Yayıncılık, İstanbul, (2003).

BROWN P. R., Brown W. J., Miller Y. D., Hansen V., Perceived Constraints and Social

Support for Active Leisure Among Mothers with Young Children, Leisure Sciences,

23, 131-44, (2001).

BROWN W. J., Mishra G., Lee C., Bauman, A., Leisure Time Physical Activity in Australian

Women: Relationship with Wellbeing and Symptoms, Research Quarterly for

Exercise and Sport, 71, 206 –16, (2000).

BROWN J. D., Siegel J. M., Exercise as a Buffer of Life Stress: A Multimodel Comparison of

Aerobic Fitness, Psychophysiology, 24, 173-180, (1988).

BYRNE A., Byrne D.G., The Effect of Exercise on Depression, Anxiety, and Other Mood

States: A Review, Journal of Psychosomatic Research, 17, 565-574, (1993).

CALNAN M., Health and Illness: The Lay Perspective. London: Routledge and Kegan Paul,

(1987).

CAMACHO T. C., Roberts R. E., Lazarus N. B., Physical Activity and Depression: Evidence

from Alermeda Country Study, American Journal of Epidemelogy, 134, 220-231,

(1991).

CARNETHON M. R., Gidding S. S., Nehgme R., Sidney S., Jacobs D. R., Liu K.,

Cardiorespiratory Fitness in Young Adulthood and the Development of

Cardiovascular Disease Risk Factors, Journal of the American Medical Association,

290, 3092–3100, (2003).

CARUSO C. M., Gill D. L., Strengthening Physical Self-Perceptions through Exercise.

Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 32, 416-427, (1992).

CASPERSON C. J., Physical Activity Epidemiology: Concepts, Methods and Applications to

Exercise Science, Exercise and Sport Science Reviews, 27, 423-473, (1989).

88

CLEMENT J. P., Contributions of the Sociology of Pierre Bourdieu to the Sociology of Sport.

Sociology of Sport Journal, 12, 2, 147-57, (1995).

COLE C. L., Resisting The Canon: Feminist Cultural Studies, Sport, and Technologies of The

Body, Journal of Sport & Social Issues, 17, 77-97, (1993).

COLEMAN D., Leisure Based Social Support, Leisure Dispositions and Health, Journal of

Leisure Research, 25, 350–361, (1993).

CONNELL, R. W., Gender and Power, California: Stanford University Press, (1987).

CONNELL, R. W., Toplumsal Cinsiyet ve İktidar, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, (1998).

CRAFT L. L., Landers D. M., The Effects of Exercise on Clinical Depression and Depression

Resulting from Mental Illness: A Meta Analysis, Journal of Sport and Exercise

Psychology, 20, 339-357, (1998).

CRAWFORD D. W., Jackson E. L., Godbey G., A., Hierarchical Model of Leisure

Constraints, Leisure Sciences, 13, 309-20, (1991).

CROWLEY, H., Himmelweit, S., Knowing Women: Feminism and Knowledge, Polity Press

and The Open University, Cambridge, (1992).

CURRIE J., Motherhood, Stress and the Exercise Experience: Freedom or Constraint?,

Leisure Studies, 23, 225-42, (2004).

CÜCELOĞLU, D., İnsan ve Davranışı, İstanbul: Remzi Kitabevi, (1992), Pp: 453-454.

ÇOK F., Body Image Satisfaction in Turkish Adolescents, Adolescence, 25, 409-414, (1990).

DAVIS C., Cowles M., Body Image and Exercise: A Study of Relationships and Comparisons

Between Physically Active Men and Women, Sex Roles, 25, 33-44, (1991).

DEMIR C., Perceived Significance of Factors Influencing Leisure Participation by Gender:

Implications for Turkey, Leisure/Loisir, 29, 121-42, (2004/2005).

FASTING, K., Pfister, G., Opportunities and Barriers for Women and Sport in Turkey, Las

Vegas: Women of Diversity, (1997).

FINKENBERG M. E., DiNucci J. M., McCune S. L., McCune E. D., Body Esteem and

Enrollment in Classes with Different Levels of Physical Activity, Perceptual and

Motor Skill, 76, 783-792, (1993).

FOLKINS C. H., Sime W. E., Physical Fitness Training and Mental Health, American

Psychologist, 36, 373-389, (1981).

FOUCAULT, M., The Archaeology of Knowledge, Tavistock, London, (1974).

FOUCAULT M., The History of Sexuality, translated by R. Hurley, Penguin Books, (1978).

89

FOX, K. R., The Effects of Exercise on Self-Perceptions and Self-Esteem, Physical Activity

and Psychological Well-being, ed: Biddle, S. J. H, Fox, K. R., Boutcher, S. H.,

Routledge and Kegan Paul, New York, (2000a). Pp: 81-118.

FOX K. R., Self-esteem, Self-perceptions and Exercise, International Journal of Sport

Psychology, 31, 228-240, (2000b).

GAESSER G. A., Rich R. G., Effects of High and Low-Intensity Exercise Training On

Aerobic Capacity and Blood Lipids, Medicine and Science in Sports and Exercise, 16,

269-274, (1984).

GARBER E. C., McKinney S. J., Carleton R. A., Is Aerobic Dance an Effective Alternative to

Walk-Jog Exercise Training?, Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 32,

136-141, (1992).

GIDDENS, A., Sosyoloji, Ankara: Ayraç Yayınevi, (2000).

GOODALE, T., Witt, P. Recreation Nonparticipation and Barriers to Leisure. Understanding

Leisure and Recreation: Mapping the Past, Charting the Future, ed: Jackson, E. L.,

Burton, T. L., Stage College, PA: Venture Publishing, (1989). Pp: 421-449

GREEN, E., Hebron S., Woodward D., Women`s Leisure, What Leisure?, Basingstoke,

Hampshire: Macmillan, (1990).

HALL M. A., The Discourse of Gender And Sport: From Femininity to Feminism, Sociology

of Sport Journal, 5, 330-40, (1988).

HALL, M. A., Feminism and Sporting Bodies: Essays on Theory and Practice, Champaign,

IL: Human Kinetics, (1996).

HARGREAVES J., Gender on the Sports Agenda, International Review for the Sociology of

Sport, 25, 287-305, (1990).

HARGREAVES, J., Sporting Females: Critical Issues in the History and Sociology of

Women’s Sports, London: Routledge, (1994).

HARGREAVES J., Women’s Sport, Development, and Cultural Diversity: The South African

Experience, Women’s Studies International Forum, 20, 191-209, (1997).

HARRINGTON M., Dawson P., Bolla P., Objective and Subjective Constraints on Women’s

Enjoyment of Leisure, Society and Leisure, 15, 203-21, (1992).

HAUSENBLAS H. A., Mack D. E., Social Physique Anxiety and Eating Disorder Correlates

Among Female Athletic and No Athletic Populations, Journal of Sport Behaviour, 22,

502-513, (1999).

90

HEESCH K. C., Brown D. R., Blanton C. J., Perceived Barriers to Exercise and Stage of

Exercise Adoption in Older Minority and Caucasian Women, Women and Health, 30,

61-76, (2000).

HENDERSON K. A., Ainsworth B. Researching Leisure and Physical Activity with Women

of Color: Issues and Emerging Questions, Leisure Sciences, 23, 21-34, (2001).

HENDERSON K. A., Allen K. R., The Ethic of Care: Leisure Possibilities and Constraints for

Women, Society & Leisure, 14, 97-113, (1991).

HENDERSON K. A., Bialeschki M. D., A Sense of Entitlement to Leisure as Constraint and

Empowerment for Women, Leisure Sciences, 13, 51-66, (1991).

HENDERSON K. A., Bialeschki M. D., Negotiating Constraints to Women’s Physical

Recreation, Society and Leisure, 16, 389-412, (1993).

HENDERSON, K. A., Shaw S. M., Leisure and Gender: Challenges and Opportunities for

Feminist Research, A Handbook of Leisure Studies, ed: Rojek, C, Shaw, S. M, Veal,

A. J., Palgrave Macmillan Ltd, (2006). Pp: 216-230.

HEYWARD, V., Advance Fitness Assessment and Exercise Prescription, Champaign,

Illinois, Human Kinetics, (1991).

HUDDY D. C., Cash T. F., Body Image Attitudes Among Male Marathon Runners: A

Controlled Comparative Study, International Journal of Sport Psychology, 28, 227-

236, (1997).

HUDDY D. C., Niemann D. C., Johnson R. L., Relationship Between Body Image and

Percent Body Fat Among College Male Varsity Athletes and Non-Athletes,

Perceptual and Motor Skills, 77, 851-857, (1993).

HUGHES J. R., Psychological Effects of Habitual Aerobic Exercise: A Critical Review,

Preventive Medicine, 13, 66-78, (1984).

ISO-AHOLA S. E., Park C. J., Leisure-Related Social Support and Self-Determination as

Buffers of Stress-Illness Relationship, Journal of Leisure Research, 28, 169–187,

(1996).

JACKSON E. L., Will Research on Leisure Constraints Still be Relevant in the Twenty-first

Century? Journal of Leisure Research, 32, 62-8, (2000).

JACKSON, E. L. (Eds.), Constraints to Leisure. State College, PA: Venture Publishing, (2005).

JACKSON E. L., Henderson K. A., Gender-Based Analysis of Leisure Constraints, Leisure

Sciences, 17, 31-51, (1995).

91

JACKSON E. L., Crawford D. W., Godbey G., Negotiation of Leisure Constraints, Leisure

Sciences, 15, 1–11, (1993).

JUNUI S., The Impact of Immigration: Leisure Experiences in the Lives of South American

Immigrants, Journal of Leisure Research, 32, 358-81, (2000).

KAĞITÇIBAŞI, Ç., Sex Roles, Family and Community in Turkey, Indiana: Indiana University

Turkish Studies 3, (1982).

KANDİYOTİ, D., Women and the Turkish State: Political Actors or Symbolic Pawns?, ed:

Women-Nation-State Yuval-Davis, N, Anthias, F.,. London: Macmillan, (1989).

KARAKİTAPOĞLU Z. A., Imamoglu, O. E., Value domains of Turkish adults and university

students. Journal of Social Psychology, 142, 333–351, (2002).

KAY T., The Voice of the Family: Influences on Muslim Girls’ Responses to Sport, LSA

Newsletter, 71, 62-71, (2005).

KEMMLER W., Engelke K., Lauber D., Weineck J., Hensen J., &Kalender W. A., Exercise

Effects on Fitness and Bone Mineral Density in Early Postmenopausal Women: 1-year

EFOPS Results, Medicine and Science in Sports and Exercise, 34, 2115–2123, (2002).

KİN A., Koşar Ş. N., Tuncel F., 8 Haftalık Step ve Aerobik Dansın Üniversiteli Bayanların

Fiziksel Uygunluğuna Etkisinin Karşılaştırılması, Spor Bilimleri Dergisi, 7, 3, 21-31,

(1996).

KİN İŞLER A., Koşar Ş. N., Aşçı F. H., 10 Haftalık Step Programına Katılımın Kız ve Erkek

Öğrencilerin Fiziksel Uygunluğuna Etkisi, Spor Bilimleri Dergisi, 12, 18-25, (2001).

KOCA, C., Beden Eğitimi ve Spor Alanında Toplumsal Cinsiyet İlişkileri. Hacettepe Spor

Bilimleri Dergisi, 17, 81-99, (2006).

KOCA, C., Arslan B., Media coverage of Turkish female athletes in 2004 Olympics. Media

Coverage of Women at the 2004 Olympic Games: Missing in Action. Ed: Bruce, T.,

Hovden, J., Markula, P.,. Wilf Malcolm Institute of Educational Research-New

Zealand and SENSE-Netherlands Publishers. (Baskıda).

KOCA C., Aşçı F. H., Gender Role Orientation in Turkish Female Athletes From Different

Types of Sport and Female Non-Athletes, Women in Sport and Physical Activity

Journal, 14, 86-94, (2005).

KOCA C., Bulgu N., Spor ve Toplumsal Cinsiyet: Genel Bir Bakış, Toplum ve Bilim, 103,

163-84, (2005).

KOCA C., Demirhan G., Beden Eğitimi ve Spor Alanında Toplumsal Cinsiyetin Yeniden

Üretimi, Hacettepe Spor Bilimleri Dergisi, 16, 200-228, (2005).

92

KOCA C., Aşçı F. H., Kirazcı S., Gender Role Orientation in Athletes and Non-Athletes in a

Patriarchal Society: A Case of Turkey, Sex Roles, 52, 217-25, (2005).

KOCA C., Attencio M., Demirhan G., The Place and Meaning of the Field of PE in Turkish

Young People’s Lives: A Study Using Bourdieu’s Conceptual Tools. Sport, Education

&ve Society, (Baskıda ).

KOCA C., Hacısoftaoglu I., Bulgu N., Physical activity participation among Turkish women

from different socioeconomic status, 4th World Congress of ISSA in conjunction with

the 10th World Congress of ISHPES, 31st July - 5th August, Copenhagen, Denmark,

(2007).

KORUÇ Z., Bayar P., Egzersizin Depresyon Tedavisindeki Yeri ve Etkileri, Spor Bilimleri

Dergisi, 15, 49-64, (2004).

KOŞAR Ş. N., Kin A., Aşçı F. H., 10 Haftalık Fiziksel Uygunluk Programına Katılımın

Fiziksel Uygunluğa Etkisi, Spor Bilimleri Dergisi, 9, 3-11, (1998).

KRAVITZ L., Cisar J. C., Setterlund S. J., The Physiological Effects of Step Training With

and Without Hand Weights, Journal Sports Medicine and Physical Fitness, 33, 348-

358, (1993).

KULAKAÇ O., Buldukoglu K., Yılmaz M., Alkan S., An Analysis of the Motherhood

Concept in Employed Women in South Turkey, Social Behaviour and Personality, 34,

837-52, (2006).

KÜMBETOĞLU, B., Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma, Ankara:

Bağlam Yayıncılık, (2005).

LABERGE, S., Kay J., Bourdieu's Sociocultural Theory and Sport Practice, Theory, Sport

and Society, ed: Maguire, J., K. Young, J., London: Elsevier, (2002), Pp: 239-266

LEITH, L. M., Foundations of Exercise And Mental Health. Morgantown, WV: Fitness

Information Technology, (1994).

LENSKYJ, H., Out of Bounds: Women, Sport and Sexuality. Toronto, Ontario: The Women`s

Press, (1986).

LIGHT R., Kirk D., High School Rugby, The Body and The Reproduction of Masculinity,

Sport, Education and Society, 5, 163-76, (2000).

LINCOLN, Y. S., Guba E. G. ,Naturalistic Inquiry, Beverly Hills, CA: Sage, (1985).

LITTLE D. E., Women and Adventure Recreation: Reconstructing Leisure Constraints and

Adventure Experiences to Negotiate Continuing Participation, Journal of Leisure

Research, 34, 157-77, (2002).

93

LIVENGOOD J. S., Stodolska M., The Effects of Discrimination and Constraints Negotiation

on Leisure Behaviour of American Muslims in the Post-September 11 America.

Journal of Leisure Research, 36, 183-208, (2004).

LONG B., Aerobic Conditioning and Stress Inoculation: A Comparison of Stress

Management Interventions, Cognitive Therapy and Research, 8, 517-542, (1984).

LONG B. C., Haney C. J., Long Term Follow-Up of Stressed Working Women: A

Comparison of Aerobic Exercise and Progressive Relaxation, Journal of Sport and

Exercise Psychology, 10, 461-470, (1988).

MARKULA P., Firm But Shapely, Fit But Sexy, Strong But Thin: The Postmodern

Aerobicizing Female Bodies, Sociology of Sport Journal, 12, 424-53, (1995).

MARTINSEN E. W., Therapeutic Implications of Exercise for Clinically Anxious and

Depressed Patients, International Journal of Sport Psychology, 24, 185-199, (1993).

MCAULEY E., Mihalko S. L., Bane S. M., Acute Exercise and Anxiety Reduction: Does The

Environment Matter?, Journal of Sport and Exercise Psychology, 18, 408-419, (1996).

MCCANN L. I., Holmes D. S., Influence of Aerobic Exercise on Depression, Journal of

Personality and Social Psychology, 46, 1142-1147, (1984).

MCDONALD, D. G., Hodgdon J. A., The Psychological Effects of Aerobic Fitness Training:

Research And Theory, NewYork: Springer-Verlag, (1991).

MCGLYNN, G., Dynamics of Fitness: A Practical Approach, Wm. C Brown, (1992).

MCKINNON, C., Feminism Unmodified: Discourses on Life and Law, Cambridge: Harvard

University Press, (1987).

MILLER Y. D., Brown W. J., Determinants of Active Leisure for Women with Young

Children-an “Ethic of Care” Prevails, Leisure Studies, 27, 405-20, (2005).

MILLER Y. D., Trost S. G., Brown W. J., Mediators of Physical Activity Behaviour Change

Among Women with Young Children, American Journal of Preventive Medicine, 23,

98-103, (2002).

MİRZEOĞLU, N., Sporun Bilimsel Temelleri, Spor Bilimlerine Giriş, ed: Mirzeoğlu, N,

Bağırgan Yayınevi, (2003), Pp: 85.

MUFTULER-BAC M., Turkish Women’s Predicament, Women’s Studies International

Forum, 22, 303–15, (1999).

94

NIES M. A., Kershaw T. C., Psychosocial and Environmental Influences on Physical Activity

and Health Outcomes in Sedentary Women, Journal of Nursing Scholarship, 34, 243–

249, (2002).

NIES M. A., Vollman M., Cook T., African American Women’s Experiences with Physical

Activity in Their Daily Lives, Public Health Nursing, 16, 23-31, (1999).

NORTH T. C., McCullagh P., Tran Z., Effect of Exercise on Depression, Exercise and Sport

Science Reviews, 18, 379-415, (1990).

ÖZER, K., Fiziksel Uygunluk, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, (2001), Pp. 11.

PATTON, M. Qualitative Evaluation and Research Methods, Beverly Hills, CA: Sage,

(1990).

PETRUZZELLO S. J., Anxiety Reduction Following Exercise: Methodological Artifact or

Real Phenomenon, Journal of Sport and Exercise Psychology, 17, 105-11, (1995).

PFISTER G., Doing Sport in Headscarf?, German Sport and Turkish Females. Journal Sport

History, 27, 597-24, (2000).

PLOTNIKOFF R. C, Mayhew A., Birkett N., Loucaides C. A., Fodor G., Age, Gender, and

Urban-Rural Differences in the Correlates of Physical Activity, Preventive Medicine,

39, 1115-1125, (2004).

POLLATSCHEK, J. L., O’Hagan F. J., An Investigation Of The Psycho-Physical Influences

Of Quality Daily Physical Education Programme, Health Education Research: Theory

and Practice, 4, (1989), Pp: 341-350.

REAY D. The Employ Cleaners To Do That: Habitus in The Primary Classroom. British

Journal of Sociology of Education, 16, 353-371, (1995).

REAY D. Feminist Theory, Habitus and Social Class: Disrupting Notions of Classlessness,

Women’s Studies International Forum, 20, 225-233, (1997).

ROSTAD F. G., Long, B. C., Exercise as a Coping Strategy for Stress, International Journal

of Sport Psychology, 27, 197-222, (1996).

ROWLAND T. W., Exercise and Children’s Health, Champaign, IL:Human Kinetics, (1990).

SACK H. G., The Relationship Between Sport Involvement and Life-style in Youth Culture.

International Review for the Sociology of Sport, 23, 213-31, (1988).

SALMAN M., Bayraktar M., The Use of Human Resources of Women in Turkey, Journal of

Consumer Studies and Home Economics, 21, 387-99, (1997).

95

SAMDAHL, D. M., Making Room for “Silly” Debate: Critical Reflections on Leisure

Constraints Research. Constraints to Leisure, ed: Jackson, E. L., State College, PA:

Venture Publishing, (2005), Pp: 337-349.

SAMDAHL D., Jekubovich N. A., Critique of Leisure Constraints: Comparative Analyses and

Understandings, Journal of Leisure Research, 29, 430-52, (1997).

SAMUEL, N., Women, Leisure and the Family in Contemporary Society: A Multinational

Perspective, Wallingford: CAB International, (1996).

SAYER L., C. Gender, Time and Inequality: Trends in Women's and Men's Paid Work,

Unpaid Work and Free Time, Social Forces, 84, 285-303, (2005).

SHAW S. M., Conceptualising Resistance: Women’s Leisure As Political Practice. Journal of

Leisure Research, 33, 186-201, (2001).

SHAW, S. M., Henderson K. A. Gender Analysis and Leisure: An Uneasy Alliance,

Constraints to Leisure, ed: Jackson, E. L., State College, PA: Venture Publishing.

(2005), Pp:. 23-34.

SHELTON, B. A. Women, Men and Time, Gender Differences in Paid Work, Housework and

Leisure. New York: Greenwood Press, (1992).

SONSTROEM R. J., Exercise and Self-Esteem, Exercise and Sport Science Reviews, 12,

123-155, (1984).

SONSTROEM R. J., Morgan, W. P., Exercise and Self-Esteem: Rationale and Model.

Medicine and Science in Sports and Exercise, 21, 329-337, (1989).

STODOLSKA M., Livengood J. S., The Influence of Religion on the Leisure Behavior of

Immigrant Muslims in the United States, Journal of Leisure Research, 38, 293-320,

(2006).

STOKES, R., Moore, C., Shultz S. L., Fitness. North Carolina, Hunter Text Books Inc.,

(1992).

ŞAHİN, H. M., Beden Eğitimi ve Sporda Temel Kavramlar, Nobel Yayın Dağıtım,

Gaziantep, (2002), Pp: 370.

TASK FORCE ON COMMUNITY PREVENTIVE SERVICES., Recommendations to

Increase Physical Activity on Communities. American Journal of Preventive

Medicine, 22, 67-72, (2002).

TAYLOR T., Toohey K., Behind the Veil: Exploring the Recreation Needs of Muslim Women,

Leisure/Loisir, 26, 85-106, (2001/2002).

96

THEBERGE N., Toward a Feminist Alternative to Sport As a Male Preserve, Quest, 37, 193-

202, (1985).

THEBERGE N., Sport and Women’s Empowerment, Women’s Studies International Forum,

10, 387-93, (1987).

THEBERGE N., The Construction of Gender in Sport: Women, Coaching, and The

Naturalization of Difference, Social Problems, 40, 301-13, (1993).

TIRONE S. C., Pedlar C. A., Understanding the Leisure Experiences of A Minority Ethnic

Group: South Asian Teens and Young Adults in Canada, Loisir et Societe, 23, 145-69,

(2000).

WEARING B. M., Beyond the Ideology of Motherhood: Leisure As Resistance, Australian

New Zealand Journal of Sociology, 14, 575-86, (1990).

WEARING, B., Leisure and Feminist Theory, London: Sage Publications, (1998).

WHITEHURST M., Menendez E., Endurance Training in Older Women, Physician &

Sportmedicine, 19, 6, 95-103, (1991).

WILKES, C., Bourdieu's class, In An Introduction To The Work of Pierre Bourdieu, The

Practice of Theory, ed: Harker, R., Wilkes, C., Mahar, C., London: Macmillan,

(1999).

WILLIS, P., Women in Sport in Ideology, Sport, Culture and Ideology, ed: Hargreaves, J.,

London: Routledge &, Kegan Paul, (1992).

YANG K, Laffrey, S. C., Stuifbergen, A., Im, E., May, K., Kouzekanani, K., Leisure-time

Physical Activity among Midlife Korean Immigrant Women in the US,

Journal of Immigrant Minority Health, 9, 291–298, (2007).

YILDIRIM, A., Şimşek H., Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemler, Tıpkı Basım,

Ankara, Seçkin, (2003).

YOUNG, I., The Exclusion of Women From Sport: Conceptual and Existential Dimensions,

Philosophy in Context, 9, 44-53, (1979).

ZHU W, Timm G, Ainsworth B., Rasch Calibration and Optimal Categorization of An

Instrument Measuring Women’s Exercise Perseverance and Barriers, Research

Quarterly for Exercise and Sport, 72, 104–16, (2001).

ZORBA, E., Herkes İçin Spor ve Fiziksel Uygunluk, GSGM Eğitim Dairesi, Ankara, (1999),

Pp: 45-50.

ZORBA, E., Fiziksel Uygunluk, Gazi Kitabevi, Ankara, (2001), Pp: 35-40

97

EK 1

Katılımcıların Sosyodemografık Bilgileri

Değişkenler f %

Eğitim Düzeyi

İlkokul 15 16.1

Ortaokul 7 7.5

Lise 27 29.0

Üniversite 29 31.2

Lisanüstü (Y. Lisans, Doktora) 11 11.8

İlköğretim 1 1.1

Üniversite öğrencisi 3 3.2

Medeni Durum

Evli 67 72

Bekar 22 23.7

Dul 4 4.3

Meslek/Görevi

Memur 8 8.5

Akademik personel 6 6.4

Öğretmen 4 4.3

Satış temsilcisi 2 2.1

Doktor 1 1.1

Müdür/Yönetici 3 3.2

Sekreter 2 2.1

Uzman 3 3.2

Mühendis 1 1.1

Muhasebeci 2 2.1

Ev Hanımı 37 39.4

Emekli 18 19.1

Öğrenci 1 1.1

Diğer (işletmeci, turizm, çocuk bakıcısı….) 5 5.3

Çalışma Durumu

Çalışan 37 40.2

Çalışmayan 55 59.8

Çalışılan sektör

Kamu 18 19.1

Özel 19 20.2

98

EK 2

99

EK 3

Bireysel Görüşme Listesi

A. Hanımlar Lokallerinde gerçekleştirilen bireysel görüşme sayısı

Spor Merkezi Görüşme Sayısı

Yenimahalle İlçe

Şentepe Hanımlar Lokali 11

Sincan İlçe

Aile Yaşam Merkezi 14

Altındağ İlçe

Altındağ Hanımlar Lokali 9

Çankaya İlçe

Çankaya Hanımlar Lokali 8

Keçiören İlçe

Etlik Hanımlar Lokali 10

Mamak İlçe

Şafaktepe Hanımlar Lokali 11

TOPLAM 64

100

B. Özel spor merkezlerinde gerçekleştirilen bireysel görüşme sayısı

Spor Merkezi Görüşme Sayısı

SporMED

7

Fitness Court

6

Sports International

2

Renewaclub

2

Dynamic Spor Merkezi

3

Taylife

3

TOPLAM 23

C. Üniversite spor merkezlerinde gerçekleştirilen bireysel görüşme sayısı

Spor Merkezi Görüşme Sayısı

ODTÜ 3

Hacettepe Üniversitesi 1

Başkent Üniversitesi 3

TOPLAM 7

101

EK 4

Hanımlar lokallerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınlara ait sosyodemografik bilgiler

Değişkenler f %

Eğitim Durumu

İlkokul 15 23.8

Ortaokul 7 11.1

Lise 21 33.3

Üniversite 18 28.1

Lisanüstü (Y. Lisans, Doktora) 2 3.1

Medeni Durum

Evli 52 82.5

Bekar 7 11.1

Dul 4 6.3

Meslek

Memur 3 4.7

Öğretmen 2 3.1

Satış temsilcisi 1 1.6

Doktor 1 1.6

Müdür/Yönetici 1 1.6

Sekreter 1 1.6

Muhasebeci 2 3.1

Ev Hanımı 33 51.6

Emekli 15 23.4

Diğer (işletmeci, turizm, çocuk bakıcısı….) 4 6.3

Çalışma Durumu

Çalışan 15 23.8

Çalışmayan 48 76.2

Çalışılan sektör

Kamu 6 9.4

Özel 9 14.1

102

EK 5

Özel spor merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan kadınlara ait sosyodemografik

bilgiler

Değişkenler f %

Eğitim Düzeyi

Lise 6 26.1

Üniversite 10 43.5

Lisanüstü (Y. Lisans, Doktora) 5 21.7

İlköğretim 1 4.3

Üniversite Öğrencisi 1 4.3

Medeni Durum

Evli 11 47.8

Bekar 12 52.2

Meslek/Görevi

Memur 5 21.7

Öğretmen 2 8.7

Satış temsilcisi 1 4.3

Akademik Personel 3 13

Müdür/Yönetici 2 8.7

Mühendis 1 4.3

Ev Hanımı 4 17.4

Emekli 3 13

Öğrenci 1 4.3

Diğer (işletmeci, turizm, çocuk bakıcısı….) 1 4.3

Çalışma Durumu

Çalışan 15 68.2

Çalışmayan 7 31.8

Çalışılan sektör

Kamu 8 34.8

Özel 7 30.4

103

EK 6

Üniversite Spor Merkezlerinde Fiziksel Aktiviteye Katılan Kadınlara ait

Sosyodemografik Bilgiler

Değişkenler f %

Eğitim Düzeyi

Üniversite 1 14.3

Lisanüstü (Y. Lisans, Doktora) 4 57.1

Üniversite Öğrencisi 2 28.6

Medeni Durum

Evli 4 57.1

Bekar 3 42.9

Meslek/Görev

Akademik Personel 3 42.9

Sekreter 1 14.3

Uzman 3 42.9

Çalışma Durumu

Çalışan 7 100

Çalışmayan - -

Çalışılan sektör

Kamu 4 57.1

Özel 3 42.9

104

EK 7

Kişisel Bilgi Formu

1. Doğum Tarihi ve Yeriniz :.......................... ………………………….

2. Boyunuz:………………………

3. Kilonuz:……………………………

4. Mesleğiniz :...............................................…………....................

5. Eğitim Durumunuz:………………………………………..………..

6. Hangi semtte oturuyorsunuz?:……………………………………

7. Medeni Haliniz: ………………………………………………………

8. Eşinizin Mesleği:........................................................................

9. Eşinizin Eğitim Durumu:……………………………………………

10. Çocuklarınızın yaşları ve eğitim durumları?

11. Evinize giren aylık gelir ne kadardır? :……………………………….

12. Düzenli ve sürekli olmasa da evde aile bütçesine kaç kişi çalışarak katkıda

bulunuyor? ...…….......

13. Babanız ne iş yapar(dı)? (Baba vefat etmiş olsa da yazınız. Emekli olmuş ise ne

emeklisi olduğunu yazınız):

…………………………………………………………………………………………………

14. Anneniz ne iş yapar(dı)? (Baba vefat etmiş olsa da yazınız. Emekli olmuş ise ne

emeklisi olduğunu yazınız):

……………………………………………………………………………………………………………

105

15. Babanızın eğitim durumu nedir? :………………………………………

16. Annenizin eğitim durumu nedir?:……………………………………….

17. Nasıl bir evde oturuyorsunuz?:

( ) Gecekondu ( ) Apartman ( ) Dubleks ( ) Tripleks

18. Oturduğunuz ev size mi ait? :

( ) Evet, evsahibi ( ) Hayır, kira ( ) Akraba evi, kira yok

19. Şu anda gelir getirici herhangi bir işte çalışıyor musunuz?: ………………………….

a. Çalıştığınız sektör: …………………………………………………………….

b. İşiniz/göreviniz:………………………………………………………………..

c. Ne kadar süredir çalışıyorsunuz?:………………….…………………………

d. Sigortalı mısınız?:……………………………………...……………………….

e. Aylık kazancınız?:…………………………………………….……………….

106

EK 8

Bilgilendirme ve Onay formu

1. Bu araştırma, Başkent Üniversitesi Spor Bilimleri Bölümü ve Hacettepe Üniversitesi Spor

Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulu öğretim elemanları tarafından yürütülmektedir.

Araştırma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TUBITAK) tarafından

desteklenmektedir.

2. Bu araştırma, Ankara ilinde yer alan kamu ve özel spor merkezlerinde spor ve fiziksel

aktiviteye katılan kadınların katılım nedenlerini ve bu katılımın kadınların yaşamlarında

ne gibi değişikliklere yol açtığını araştırmak amacıyla yapılmaktadır.

3. Bu amaç kapsamında spor ve fiziksel aktiviteye katılan kadınların katılım biçimlerine

yönelik görüşleri alınmaktadır.

Araştırmacının,

Adı ve Soyadı : --------------------- --------------------

İmza : ---------------------

Yukarıdaki araştırma hakkında yazılı ve sözel olarak bilgilendirildim. Bu koşullarda

söz konusu araştırmaya hiçbir baskı ve zorlama olmaksızın, kendi rızam ile katılmayı kabul

ediyorum.

Katılımcının İmzası Tarih : -- /-- / 2007

-------------------------------

107

EK 9

Odak grup görüşme listesi

Spor Merkezleri Kamu/Özel Görüşme Sayısı Görüşmeye Katılan

Kadın Sayısı

Yenimahalle İlçe

Şentepe Hanımlar Lokali Kamu 1 6

Mamak İlçe

Safaktepe Hanimlar Lokali Kamu 1 6

Altındağ İlçe

Altındağ Hanımlar Lokali Kamu 1 6

Çankaya İlçe

Çankaya Hanımlar Lokali Kamu 1 6

Balgat Özel 1 6

SporMED Özel 1 5

Üniversiteler

Hacettepe Üniversitesi Kamu 1 5

Başkent Üniversitesi Özel 1 5

Toplam

45

108

EK 10

Odak grup görüşme formu

ODAK GRUP İLE İLGİLİ BİLGİ

Odak Grup Tarihi

Odak Grup Yeri

Katılımcı Sayısı

Uygulayıcı Adı

Gorusme Suresi

SORULAR ve YANITLAR

1. Spor ya da fiziksel aktivite hakkında ne düşünüyorsunuz?

Kısa Özet/Anahtar Kelimeler Not

2. Spor yapma nedenleriniz nedir?

Kısa Özet/Anahtar Kelimeler Not

3. Ailenizde ya da yakın çevrenizde spor yapan var mı?

Kısa Özet/Anahtar Kelimeler Not

109

4. Aileniz ya da yakın çevreniz spor yapmanız hakkında ne düşünüyor ?

Kısa Özet/Anahtar Kelimeler Not

5. Bu spor merkezini tercih etme nedeniniz nedir?

Kısa Özet/Anahtar Kelimeler Not

6. Bu spor merkezinde hangi sporları yapıyorsunuz? Neden?

Kısa Özet/Anahtar Kelimeler Not

7. Spor yapmak ya da spor merkezine gitmek hayatınızda değişikliklere yol açtı mi?

Sosyal, fiziksel, psikolojik?

Kısa Özet/Anahtar Kelimeler Not

110

EK 11

Bireysel görüşme formu

BİREYSEL GÖRÜŞME İLE İLGİLİ BİLGİ

Bireysel görüşme tarihi

Bireysel görüşme yeri

Uygulayıcı Adı

Gorusme suresi

SORULAR

1. Hafta içi bir gününüz ve hafta sonu bir gününüz nasıl geçer?

2. Boş zamanınız var mi? Boş zamanınız var ise neler yaparsınız?

3. Spor yapma nedenleriniz nelerdir?

4. Ailenizde ya da yakın çevrenizde spor yapan var mı (eşiniz, çocuklarınız, yakın

arkadaşlarınız, komşularınız, akrabalarınız)? Spor yapma nedenleri neler?

5. Aileniz ya da yakın çevreniz spor yapmanız hakkında ne düşünüyor ?

6. Bu spor merkezini/lokali tercih etme nedeniniz nedir?

7. Spor merkezinden/lokalden memnun musunuz? Cevap evet ya da hayır ise neden?

8. Bu spor merkezinde hangi sporları yapıyorsunuz? Haftada kaç gün? Neden?

9. Peki genel olarak hangi sporları yapmayı tercih edersiniz? Neden?

10. Spor yapmak ya da spor merkezine gitmek hayatınızda ne gibi değişikliklere yol açtı

(sosyal, fiziksel, psikolojik)?

11. Spor yaparken karşılaştığınız zorluklar var mı?

12. Var ise bu zorlukları aşmak için neler yaptınız ya da yapıyorsunuz?

111

EK 12

Görüşmeci Raporu

Görüşmecinin adı soyadı

Görüşme yapılan yerler

Görüşmeler ile ilgili görüşler

1.Görüşmelerde karşılaştığınız zorlukları yazar mısınız?

2.Görüşmelerde karşılaştığınız kolaylıkları yazar mısınız?

3.Görüşme yapılacak kadınlara ulaşmanızda ve görüşmeleri verimli bir şekilde

gerçekleştirmenizde etkili olan faktörleri yazar mısınız?

Eklemek istedikleriniz:

112

EK 13

Katılımcıların fiziksel aktivite ve spor katılımları

İsim Yaş Merkez Fiziksel aktivite Yapılma sıklığı Fiziksel aktivite yılı Düzenli fiziksel

aktivite ve spor

geçmişi

1. Kuzey 36 ODTÜ Tenis

Kayak

Yüzme

Pilates

Haftada 4-5 gün Çocukluktan beri Tenis

Kayak

Yüzme

Yüzme

Koşu

2. Taba 29 ODTÜ Pilates Haftada 3 gün 15 yaşından beri

Lisanslı basketbol

(Lise)

3. Seda 34 ODTÜ Koşu

Yüzme

Haftada 4-5 gün Çocukluktan beri Yüzme

Voleybol

4. Güzin 37 Başkent Üniversitesi Tenis

Kondisyon

Yüzme

Yürüyüş

Haftdada 4 gün Lise

Üniversite

Basketbol

Tenis

5. Zümrüt 36 Başkent Üniversitesi Basketbol

Fitness

BLT

Step-Aerobik

Haftada 3 gün Çocukluktan beri Lisanslı Basketbol

6. Hercai 35 Başkent Üniversitesi Tenis

BLT

Kondisyon

Tai-Bo

Haftada 3-4 gün Çocukluktan beri Lisanslı Voleybol

Lisanslı Tenis

113

7. Şirin Hacettepe Üniversitesi Step

Aerobik

Pilates

Haftada 3 gün Çocukluktan beri Koşu

Yüzme

8. Nehir 29 SporMED Fitness

Kardiyo

Yüzme

Haftada 5 gün Çocukluktan beri Lisanslı Voleybol

(Ortaokul-Lise)

9. Derya 44 SporMED Aerobik

Yüzme

Sauna

Yürüyüş

Pilates

Haftada 5 gün 2 yıl Yok

10. Susam 43 SporMED Aerobik

Yürüyüş

Haftada 3 gün 4 yıl Yok

11. Doğa 31 SporMED Fitness

Kayak

Yüzme

Rafting

Haftada 4 gün Çocukluktan beri Lisanslı Kayak

12. Çimen 43 SporMED Fitness

Pilates

Aerobik

Yüzme

Haftda 3-4 gün Yaşa göre yılı hesapla Yüzme

13. Zakkum

55 SporMED Fitness

Pilates

Yüzme

Haftada 4 gün Çocukluktan beri Lisanslı Voleybol

14. Deniz

32 SporMED Fitness Haftda 3 gün 3 yıl Yok

15. Ege 23 Dynamic Spor Merkezi Yoga

Step

Pilates

Kondisyon

Haftada 3 gün 1 yıl Yok

16. Ahsen 47 Dynamic Spor Merkezi Aerobik Haftada 5 gün 4-5 yıl Yok

114

Pilates

Yüzme

17. Yakamoz 21 Dynamic Spor Merkezi Step

Yoga

Pilates

Yüzme

Aero Dans

Haftada 4 gün 4-5 yıl Yok

18. Yağmur 52 Tay Life Tenis

Yüzme

Pilates

Haftada 4-5 gün Çocukluktan beri Bale

Folklor

Tenis (Kulüp)

19. Organze 42 Tay Life Koşu

Yüzme

Tenis

Haftada 4-5 gün Çocukluktan beri Koşu

Yüzme

Tenis

Squash

Ata Binme

Sörf

Kayak

20. Elmas 37 Tay Life Step

Aerobik

Pilates

Kayak

Tenis

Haftada 3 gün Gençliğinden beri Kayak

Tenis

21. Selen 35 Fitness Court Pilates

Yüzme

Croos training

Haftada 3 gün 12 yaşından beri Lisanslı Basketbol

Lisanslı Kayak

22. Nisan 19 Fitness Court Fitness

Pilates

Aerosculp

Yüzme

Haftada 3-4 gün Çocukluktan beri Lisanslı Kayak

Lisanslı Atletizm

Lisanslı Yüzme

Lisanslı Çim Hokeyi

23. Kiraz 56 Fitness Court Fitness

Yüzme

Haftda 3-4 gün 7 yıl Yok

115

Sauna

24. Harika 46 Fitness Court Yüzme

Pilates

Yürüyüş

Her gün Gençlikten beri Cimnastik

Kondisyon

25. Viyole 38 Fitness Court Yoga

Pilates

Yüzme

Haftada 5 gün Çocukluktan beri Lisanslı Hentbol

26. Balım 44 Fitness Court Yüzme

Pilates

Haftada 4 gün Gençilkten beri Yüzme

Koşu

27. Yaşam 26 Renewa Spinning

Sculpture

Yüzme

Haftada 4 gün Gençlikten beri Yok

28. Seyyare 28 Renewa Yüzme

Spinning

Tenis

Haftada 4-5 gün Çocukluktan beri Yüzme

Tenis

29. Ayçiçeği 30 Sports International Step-aerobik

Fitness

Pilates

Yoga

Rafting

Kayak

Haftada 5 gün Çocukluktan beri Yüzme

Voleybol

Tenis

Buz pateni

Latin dansları

30. Galeba 39 Sports International Tenis

Aerobik

BLT

Haftada 3-4 gün Çocukluktan beri Lisanslı Tenis

Lisanslı Basketbol

31. Güneş 41 Çankaya Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik

Kondisyon

Yüzme

Haftada 3 gün 2 yıl Yok

32. Rukiye 37 Çankaya Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik

Yüzme

Bilardo

Masa Tenisi

Haftada 3-4 gün 3 yıl Yok

116

33. Papatya 63 Çankaya Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik

Kondisyon

Yüzme

Haftada 3 gün 2 yıl Yok

34. Sümbül

53 Çankaya Hanımlar

Lokali

Kondisyon Haftada 2-3 gün 3 yıl Yok

35. Menekşe 51 Çankaya Hanımlar

Lokali

Step

Yüzme

Haftada 3 gün 3 ay Yok

36. Gül

43 Çankaya Hanımlar

Lokali

Step Haftada 2 gün 1 yıl Yok

37. Hayriye 46 Çankaya Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik

Yüzme

Haftada 4 gün 1 yıl Yok

38. Fidan

48 Çankaya Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 3 gün 1 yıl Yok

39. Serpil

44 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik Haftada 3 gün 4 yıl Yok

40. Hayat 51 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik

Kondisyon

Haftada 3 gün 3 yıl Yok

41. Sevgi

41 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik Haftada 2 gün 1 ay Yok

42. Ayla

29 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik Haftada 3 gün 1 ay Yok

43. Yasemen

42 Aile Yaşam Merkezi Kondisyon Haftada 3 gün 5 ay Yok

44. Fesleğen

40 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik Haftada 2-3 gün 3 ay Yok

45. Sardunya

55 Aile Yaşam Merkezi Kondisyon Haftada 3 gün 1 yıl Yok

46. Fındık

39 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik Haftada 3 gün 5 ay Yok

47. Gümüş 44 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik Haftada 3 gün 5 ay Yok

117

48. Hatice 41 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik

Masa Tenisi

Haftda 4 gün 5 yıl Yok

49. Erguvan

46 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik Haftada 3 gün 5 yıl Yok

50. Emine

53 Aile Yaşam Merkezi Bölgesel Haftada 3 gün 3 ay Yok

51. Aylin

47 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik Haftada 3 gün 5 ay Yok

52. Sarmaşık

54 Aile Yaşam Merkezi Step-Aerobik Haftada 3 ggün 8 ay Yok

53. Karanfil 34 Şentepe Hanımlar

Lokali

Step

Kondisyon

Haftada 2 gün 4 ay Yok

54. Ayşe 27 Şentepe Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik

Kondisyon

Haftada 3 gün 5 ay Yok

55. Fatma

27 Şentepe Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftda 3 gün 2 ay Yok

56. Reyhan

25 Şentepe Hanımlar

Lokali

Kondisyon

Step

Haftada 3 gün 3 ay Yok

57. Neşe 21 Şentepe Hanımlar

Lokali

Kondisyon

Step

Haftada 3 gün 3 yıl Yok

58. Rüya

38 Şentepe Hanımlar

Lokali

Step

Haftada 3 gün 7 ay Atletizm (Lise)

59. Yaprak 51

Şentepe Hanımlar

Lokali

Kondisyon Haftada 2 gün 1 yıl Yok

60. Lale 40 Şentepe Hanımlar

Lokali

Step

Kondisyon

Haftada 3 gün 8 ay İlk-Orta-Lise

Atletizm

61. Yonca 37 Şentepe Hanımlar

Lokali

Kondisyon

Step

Haftada 2-3 gün 1 ay Yok

62. Gonca 36 Şentepe Hanımlar Step Haftada 3 gün 2 yıl Yok

118

Lokali

63. Sıla

24 Şentepe Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik

Kondisyon

Haftada 3 gün 2 ay Yok

64. Nevin 31 Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Step

Kondisyon

Yüzme

Haftada 3 gün 1 ay Yok

65. Lacivert 43

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik İki gün 1 yıl Yok

66. Sarı 51

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 2 gün 1 yıl Yok

67. Siyam 51

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Kondisyon Haftada 3 gün 5 yıl Yok

68. Selma 53

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 2 gün 2 ay Yok

69. Figen 63

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Kondisyon Haftada 2 gün 1 yıl Yok

70. Demet 48

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 2 gün 1 ay Yok

71. Nermin 28

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 3 gün 3 ay Yok

72. Ağaç 42

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Kondisyon Haftada 3 gün 4 yıl Yok

73. Kırmızı -

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 2 gün 5 ay Yok

74. Mor 53

Şafaktepe Hanımlar

Lokali

Yüzme Haftada 2 gün 1 yıl Yok

75. Ay 48 Altındağ Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik

Yürüyüş

Haftada 2 gün 5 yıl Yok

76. Gülseren 64

Altındağ Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 2 gün 5 yıl Yok

119

77. Duygu 25

Altındağ Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 2 gün 3 ay Yok

78. Krizantem 54

Altındağ Hanımlar

Lokali

Aerobik Haftada iki gün 5 yıl Yok

79. Çiğdem 50

Altındağ Hanımlar

Lokali

Kondisyon Haftada 2 gün 1 yıl Yok

80. Beyhan 37

Altındağ Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 4 gün 4 yıl Yok

81. Petunya 26

Altındağ Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 2 gün 2 ay Yok

82. Begonya 30

Altındağ Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 2-3 gün 1 yıl Yok

83. Çam 38

Altındağ Hanımlar

Lokali

Step-Aerobik Haftada 3 gün 2 ay Yok

84. Nergis 38 Etlik Hanımlar Lokali Step-Aerobik

Kondisyon

Haftada 3 gün 4 ay Yok

85. Yıldız 52 Etlik Hanımlar Lokali Step-Aerobik

Kayak

Tenis

Haftada 2 gün 5-6 yıl Yok

86. Beyaz 41

Etlik Hanımlar Lokali Aerobik Haftada iki gün 7 yıl Yok

87. Neriman 40

Etlik Hanımlar Lokali Step-Aerobik Haftada 2 gün 1 yıl Yok

88. Buğday -

Etlik Hanımlar Lokali Kondisyon Haftada 3 gün 1 ay Yok

89. Kahvereng

i

49

Etlik Hanımlar Lokali Kondisyon Haftada 2 gün 1 ay Yok

90. Siyah 45

Etlik Hanımlar Lokali Step-Aerobik Haftada 2 gün 1 ay Yok

91. Turuncu 53

Etlik Hanımlar Lokali Step-Aerobik Haftada 2 gün 1 yıl Yok

120

92. Yeşil 44 Etlik Hanımlar Lokali Step-Aerobik

Kondisyon

Haftada 2 gün 4 yıl Yok

93. Oya 32

Etlik Hanımlar Lokali Step-Aerobik Haftada 3 gün 3 hafta Yok

94. Mavi 38 Etlik Hanımlar Lokali Kondisyon Haftada 2 gün 1 ay Yok

121

EK 14

Odak grup görüşmesinden veri kesitler (Örnek 1)

Odak Grup Tarihi: 15 Mart 2007

Odak Grup Zamanı: 12:00 – 12:55

Odak Grup Yapılan Kişiler: Başkent Üniversitesi

Odak Grup Katılımcı Sayısı: 5

Odak Grup süresi: 55 dakika

[…]

Görüşmeci: Spora katılım sebepleriniz nedir? C. Benim sıkılaşmak gibi bir kaygım yok. Koruma anlamında tabii devam edeceğim. Ama

sarkıklarımla ilgileneyim gibi su anda öyle bir düşüncem yok. Fakat kilodan nefret ediyorum.

B. Ben C`ye katılıyorum. Ben küçüklüğümde biraz topluydum. Ve nefret ediyorum kilodan

gerçekten. Tabii ki diş görünüşe de verdiğim önem var benim içinde. Bu benim kafamda hep bir

soru işaretidir. Hep lise yıllarına kadar kilom olduğundan dolayı simdi de biraz kurtulunca

mesela su yanlarımda biraz yağlanma başlayınca eyvah diyorum. Yani kaslaşma isteğim yok.

Kaslı görünmek istemiyorum ama düz görünmek istiyorum. Hatta otururken şuradaki

katmanımın bana batmaması lazım. O zaman ben kendimi kotu hissediyorum ve daha çok

yüklenmem lazım spora diye düşünüyorum. Ama şuradaki katmanım bana batmıyorsa, dış

görünüşten daha çok, otururken, yasarken kendimi hissetme acısından. O zaman kendimi rahat

hissediyorum ve normale devam ediyorum. Ama ben de dış görünüşe psikolojik olduğunu

düşünmüyorum ama ..tabii ki kafamda da psikojik olarak vardır varsa da vardır. Yani öyle bir

saplantım yok değil hani var tabii de önem verdiğim.

A. Benim diş görünüş ile ilgili bir saplantım yok. Ben de göbek çıkma saplantısı var. Mesela fit

olma olayında ben kendi adıma onu algılıyorum. Diyelim bir kıyafet giydiğinizde göbek önden

çıkıyorsa yan durduğunuzda o beni rahatsız ediyor mesela. Mesela fit olmak benim için dik

durmak, düzgün nefes almak bunlar. Yani böyle manken gibi bir vücudum olmasından çok,

hani manken gibi derken de sıfır beden anlamında değil de

E. Ben tam olarak sıfır beden

(Gülüşmeler)

D. Yani benim için de böyle çok keskin değil ama bu spor yapma isteğinin içinde böyle bir arzu

var. Yani bütün bu söylenenlere katılıyorum ama beni ek olarak beni ee yönlendiren bir şey de

benim annem demans hastası, başlangıç aşamasında, tedavi görüyor. Ve aşırı kilolu. Ve bu

hastalığı tetikleyen unsurlardan biri olduğunu doktoru söylüyor iste bu bir şekilde kanda biriken

yağ veya kolsterolun yüksek olması buna sebep olan bir madde var. Ve hani gözümün önünde

kademe kademe hasta olan bir insan var ve bunun hani kilonun ve yağ oranının aşırı yüksek

olması belki birebir tek nedeni değil ama tetikleyen unsurlardan biri. Yani beni etkileyen önemli

sebeplerden biri de bu. Bütün bu sizlerin dediklerinize ek olarak. Tabii ki sağlıklı görünmek,

güzel görünmek iste neyse yaşımın ilerlemesine rağmen iste kırk yaşımın üstünde olmama

rağmen iste oram buram sarkmasın filan..tabii ki bunlar beni etkiliyor. Öyle olmasını istiyorum.

Ama böyle bir kişisel öyküm de var yani.

[…]

122

Görüşmeci: Çalıştığınız kurum içinde spor yapmanın bir avantajı var mi bu durumda?

A. Kesinlikle. Kesinlikle burası benim için bir avantaj. Ben 2001 den bu yana yapıyorum. Yani

beş yıldır yapıyorum.

B. Ya ben eskiden de yapıyordum. Ama yapma sıklığım değişebiliyor. Tabii öğlenleri burada

yapmış olman haftada spor yaptığın sıklığı arttırıyor. burada bir spor salonunun olmuş olması

en azından mesai saatleri içindeki yemek vaktinizi buna kaydırarak atlama olasılığınızı

azaltıyor. Bazen atlayabiliyorsunuz islerin yoğunluğundan dolayı.

A. Evet özellikle derslerin yoğun olduğu dönemlerde..

C. Burası daha kolay tabii. Aslında ben başka bir spor salonuna da üyeyim bir senedir. Ama

toplam gittiğim 10 filandır. b hanımın dediği gibi spor yapma sıklığınız artıyor kurum içinde de

olunca.

D. Benim hayatımda da hani siklik düzeyi değişse de her zaman spor oldu. Dolayısıyla burada

da düzenli katılıyorum. Kurum içinde olması avantaj tabii ki

E. Benim hayatımda spor hep oldu 10 yasımdan beri. Burada böyle bir kompleksin olması

zamanlama acısından çok iyi oluyor. Sizin de dediğiniz gibi öğle saatlerinizi oraya faks

ettiğinizde geriye kalan zaman eve gittiğinizde ...Gerçi benim es ve çocuk gibi problemlerim

yok ama yani öyle sorumluluklarım yok ama yine de insan kendine başka şeyler için vakit

ayırıyor.

B. Tabii evli hanımların ev, eş ve çocuk sorumlulukları da oluyor. Bu sorumluluklarınıza zaman

ayırabilmek için gün içinde yapmak daha avantajlı bizim için.

C. Akşam eşin gelir, çocuğun gelir ve zamanını onlara ayırman gerekir.

[…]

Görüşmeci: Peki sizce kadınlar yeterince spor yapabiliyorlar mı?

E. Bence hayır. Üşeniyorlar. Tek gerekçe o. Yani eee ben sporun çok küçük yaslardan beri

yapılması gerekli. Hanımların zayıflama fit görünme isteklerinden başka motive edici hani

sağlıklı yaşamalıyız ve fit olmak çok güzel bir şey ama iste zamanla beslenmeyle ilgili sporla

ilgili bilgiler daha da gelişiyor. Sadece vücudumuzun görünen değil iç organlarında bulunan

bölgelerdeki yağlanma da çok tehlikeli. Sadece zayıf olmak değil yani. Ama bunu da bir çok

sporla asabilir insanlar. Ama hayır hani kilosu normale yakın ise aa benim spora ihtiyacım yok.

Spor bir gereklilik yani ihtiyaç. Kriterleri farklı olsa da bir gereklilik. Üşeniyorlar. Yumurta

kapıya dayandığı zaman ancak doktorla ilgili bir risk gördükleri zaman. Ama o zaman olunca

da bir yere kadar oluyor. Ben kişilere ilkokuldan başlayıp mutlaka bir spor disiplini verilmesi

taraftarıyım. Bir çocuk iste genelde anneler bilmiyorum öyle mi düşünüyorsunuz (diğer

kadınlara soruyor) çocuğum spora gidiyor, terliyor hasta oluyor. Bir hasta olur iki hasta olur

üçüncüsünde vücut direnç kazanır zaten. Eğitim sistemlerimizde de spora yeterince destek

verilmiyor. Büyüdüğünde de insan ancak. Rakam vermek ne kadar doğru ama çok küçük bir

oran.

B. Ben hemen bir şey tamamlayacağım. Eee okullar mesela benim belli bir yasa kadar spor

yapmamamın en büyük nedeni okuldaki beden eğitimi hocalarımdır. Yani hani okulda disipline

edilmeliler diyoruz ya onlar biraz tuhaf disipline ediyorlar. Onlar gerçekten sağa çark yaparken

bile yumrukla sağa sola çark ettiriyorlar.

E. E tabii onlar hala askeri bir mantıkla

B. Hala ben çevremdeki çocuklarla ya da gençlerle konuştuğum zaman hala ayni sistemin beden

eğitimi öğretmenlerinde böyle bir disiplinize sisteminin var olduğunu görüyorum. O yüzden

benim hayatıma spor daha sonra arkadaşlarımın sayesinde girdi gerçekten. Çok yakınımdaki

ablayla beraber biz tatillerde bile çok ciddi spor yaptık. Yürüyüşler mahiyetinde daha çok

123

oluyordu bu. İste çok yakın bir arkadaşım Hacettepe’de çok güzel tenis oynuyordu. Onun

sayesinde tenise yatkın oldum. Yani bir spor dalıyla ilgilenmem hep çevremdeki arkadaşlarımla

`a spor çok güzel bir şeymiş` seklinde başladı. İste sonra belki de biraz daha sağlık alanında

çalışmış olmamdan dolayı ee dediğiniz gibi onun sadece diş görünüş için değil sağlığım için

olmuş olması beni daha fazla motive etti. O yüzden de çevremde iste oda arkadaşımın spor

yapması iste spor bilimleri bolumu ile komşu olmamız daha da keyifli. Yani çevremde o tur

insanların olması benim daha motive olmamı ve mutlu olarak yapmamı sağlıyor. Ama okullarda

o eğitimin daha güzel verilmesi..

D. önemli olan motive edilmesi galiba?

B. Evet onu vurgulamaya çalıştım. Motive edilmeli, soğutulmamalı çocuklar. Benim ailemde

babam biraz daha yürüyüşlere meraklıdır ama açıkçası çok ciddi anlamda yapan yok. Sadece

sağlık acısından ciddi yaslarda aman yapmalıyım diye yapılan davranışlar.

C. Benim esim yapıyor çok düzenli olarak. Bir de kız kardeşim yapıyor yaklaşık 2 senedir. Onu

da ben çok böyle zorlayarak.. simdi o düzenli olarak yapıyor iki senedir. Benim hayatıma spor

biraz sağlık sorunuyla girdi aslında. Benim de belimde problem var ve bunun tek tedavisinin

spor olduğunu söylediler yaklaşık dört sene evvel filan. Öyle başladım. Yani sağlık için.

D. Yani yakın aile çevresinde bizde de bir duyarlılık var. Herkes iste aşağı yukarı 40 50

yaslarına yavaş yavaş geliyor ya da geçiyor. İste büyükleri görüyoruz, onlarda çıkan sağlık

sorunlarını ve nedenlerini. Yani bu konudaki bilgilenme arttıkça esasında onun gerekliliğine

sporun gerekliliğine olan inanç da artıyor. Ya benim mesela kardeşlerim, esim ben kendim

çocuğumu muhakkak düzenli olarak yapmasını sağlıyorum. Zevk alıyor. Belki okullarda o

anlamda sıkıntılar var ama esasında bizim çocukluğumuza kıyasla dışarıda alternatifler çok

çeşitli.

B. Ama ailenin yönlendirmesi var orada

D. Evet. İste o anlamda biz belki daha duyarlı olmaya başladığımız için çocukları bu alanda

mutlaka bir alana yönlendirmeye çalışıyoruz. Yani ben belki eskiden çevremde birilerinin

yapıyor olması beni motive edebilirdi ama simdi o noktadayım ki simdi çok da kimsenin

motivasyonuna ihtiyacım yok. Ben yaptıkça mutluluk duyuyorum dolayısıyla motive olmak için

başkalarının yakın çevremde yapıyor olması beni çok fazla etkilemiyor. Ama genel anlamda

baktığımda benim yasımda olan akrabalarım arkadaşlarım ya da aile içindekiler bu anlamda

genel bir uyanış bir duyarlılık var ve bir özen gösteriyor herkes. Aslında bu o bilgilerle oluyor.

Yani sunu fark ediyorum bunun hakikaten başka bir yolu yok. Hani iste kısa yoldan var olan

reçetelerin hepsi eninde sonunda iflas etmeye mahkum. Onu algıladığınızda fark ettiğinizde

doğru yolu görüyorsunuz. Ama o azim her zaman herkeste olmuyor. Bende niye oldu? O

noktada belki de gerçekten zevk de alıyorum yani. Yani çok rahatlıyorum, kendimi mutlu

hissediyorum. Belki bu tur bir haz olayı olmasa o azmi de gösteremeyebilirsiniz ne kadar

bilseniz de yararlarını. Belki o haz duygusu hani daha kuvvetlendiriyor daha kolaylaştırıyor.

124

EK 15

Odak grup görüşmesinden veri kesitleri (Örnek 2)

Odak Grup Tarihi: 7 Şubat 2007

Odak Grup Zamanı: 13:10 – 13:52

Odak Grup Yapılan Kişiler: Unifitness Spor Merkezi (Balgat)

Odak Grup Katılımcı Sayısı: 6

Odak Grup süresi: 41 dakika

Görüşmeci: Spora katılım sebepleriniz nelerdir?

Y: Tabii ki de sağlık açısından hikaye. Görünüş daha önemli. Çünkü bizim sağlığımızı tehdit

edecek bir sorun yok ki daha. Sağlığı ileride düşünür herkes. Hiç kimse öyle yaklaşmıyor

emin olun.

E: Ben de yani tabii şu anda çok da samimi olarak söylemek gerekiyorsa çok da sağlığımı

düşünerek yapmıyorum ben. Ama ben çok iyi biliyorum ki benim eşim tamamen sağlığım

açısından bakıyor. Bu fizik ileride benim sağlığım açısından da çok iyi olacak diye.

K: Ama siz şu anda doğum filan yapmadınız.

E: Belki de. Yani yok senin kilon şöyle böyle diye bir eleştirisini almıyorum hiç bir zaman.

Hatta bunun için gidiyorsan gitmene bile gerek yok diyor. Ama diyor sağlık için çok önemli.

Yani onun için birinci sağlık ama benim için estetik.

T: Çoğunlukla çevreden hep şey yani diyorlar ki hani zayıflamak için spor yapılıyor. Senin

ihtiyacın yok sen zaten zayıfsın diyor. Ama ben sağlığım için gidiyorum diyorum. Aslında

eşler manken gibi istiyorlar. Biraz göbek çıktı mı a hemen göbeğin çıktı diyorlar.

Eleştiriyorlar hemen. Yok diyorum sen kendine bak önce. Yok diyor erkeğin çirkini olmaz

diyor.

(Gülüşmeler)

[…]

K: Benim eşim de spor yapıyor. Malatyasporda futbol oynuyordu eskiden. Üçgen vücutlu

zaten. Şimdi onun da fiziği düzgün olunca eşinden de öyle şeyler bekliyor ama işte

kullandığım ilaçlar, doğumlar hepsi bir etken yani.

E: Doğru.

K: Ama yani inanıyorum ki spor yaparsam hemen eriyeceğim. Çünkü iki haftada filan hemen

2.5 kilo vermişim.

T: Evet düzenli spor yapınca veriliyor değil mi?

S: Ama diyet de yapmak gerekiyor.

T: Sen diyet de yapıyor musun?

K: Çok fazla yapmıyorum açıkcası.

125

T: O zaman iyi vermişsiniz.

K: Ben şimdi balık etli olduğum için. Kendimi de tanıyorum, çok çabuk kilo veriyorum çok

çabuk. Ama çok çabuk da alıyorum. Dikkat etmem gerekiyor.

E: Evet çok dikkat etmek gerekiyor. En azından uzun bir süre sporu bırakmamak gerekiyor.

C: Yasemin hocam dedi ki spor yapın ama yemenize de dikkat edin. En azından mesela sulu

gıdalar, bitki çayları filan içebilirsiniz. Gerçekten yani onlar çok etkili oldu. Çünkü altıya

kadar bayağı bir yiyorum yani. Diyet yapmıyorum kesinlikle diyet yapmıyorum.

126

EK 16

Derinlemesine bireysel görüşme veri kesiti (Örnek)

Görüşme Tarihi: 18. 06. 2007

Görüşme Yapılan Kişi: Ahsen

Görüşme Yapılan Yer: Dynamic Spor Merkezi

Görüşmecinin Adı Soyadı: İlknur Hacısoftaoğlu

Görüşme Süresi: 28.57

[…]

Görüşmeci: Hafta içi bir gününüz nasıl geçer, neler yaparsınız?

Ahsen: Ben çalışıyorum. şimdi tatildeyim, gündüz geldim de çalışıyorum. Öğretmenim. İşten

çıktıktan sonra geliyorum. önce dinlendikten sonra yedi buçuktaki aerobik hareketlere

geliyorum sonra arkasından duşumu alıyorum. Öğretmenlik yaptıktan sonra çarşı Pazar alış

verişimi yapıyorum.

Görüşmeci: Akşamları genelde ne yapıyorsunuz?

Ahsen: Akşamları işte spora geliyorum. boş günüm hariç her gün. Geldiğimde zaten 10

oluyor, yatıyoruz, televizyona bakıyoruz, eşyalarımı toparlayıp, bizim hayatımız öyle artık,10

buçuk yatış, sekiz buçuk kalkış zorlanmayalım diye. Bizim hayatımız artık öyle. Daha erken

saat altıda kalkılıyor. Şimdi tam .. yaşında oğlum. Yatmak istiyor da hayır dedim, köpek de

almış. Gezdiriyor, yatacak ondan sonra, bir şeyler okuyacak çalışacaktı. Yap ondan sonra lise

ikiye gidecek.

Görüşmeci: Peki hafta sonu ne yapıyorsunuz?

Ahsen: Eşim yoğun çalışıyor Pazarlar hariç her gün. Buraya gelmeye çalışıyorum. Oğlum da

üniversite sınavlarına çalıştığı için hiçbir ev gezmemiz olmadı. Sosyal hayatımız pek olmadı.

Ders çalışırken oğlumun başında duruyorum öyle oldu, öyle alıştırdık. OKS’ye hazırlanırken,

mutfakta gözümün önünde olsun diye, her işi onun yanında yapardım. Çalışırken ben bir

şeylerle oyalanmazsam, çalışmıyordu. Bu sene dershane öğretmeni kendin çalış demiş,

odasında çalıştı öyle.

[…]

Görüşmeci: Peki neden spor yapıyorsunuz?

Ahsen: İlk önce arkadaşla başladık, bizim … daki arkadaşlar yazdırıyorlarmış, grup indirimi

yapalım dedi öyle başladık, sonra hepsi döküldü, beraber buraya yazıldığım arkadaş iki defa

geldi gelemedi, gruptaki arkadaşlarım da ara ara geliyorlar ama benim hayatıma bayağı girdi.

Bayağı rahatlıyorum, çok iyi geliyor bana, mesela bir hafta sonu iki gün gelmek istemedim.

Bulmaca çözdüm, evde iş de yapmadım, çok nadir oluyor böyle, sevmedim, pide de yaptırıldı,

boğaza düşkün bir eş olunca o koşturma telaşı içerisinde ve ……. bulmaca aldım yaptım,

akşam kabus oldu. Psikolojik belki, kabus oldu. O kadar gelmişim ki, her gün suya girip

yıkanmaktan …dermatolojik bir rahatsızlık var herhalde. Şimdi duş aldım. Yıkandım ama

sabunlanmadım. Her gün her aman gelmek istiyorum.

Görüşmeci: Haftada kaç gün geliyorsunuz?

Ahsen: Beş gün geliyorum. ama şu günlerde gelmedim. İşte hafta sonu gelmedim. Şeyden

dolayı. Her zaman her vakit gelmek istiyorum. Okul vakti, tatil her zaman. O öyle şey oluyor.

127

7 yaşından beri her zaman kalkıyorsunuz, sabah okula gidiyorsunuz. öğrenci gibi sabah kalk.

evde kalkınca, her gün kapı silme cam silme o da olmuyor. Buraya bir görev gelip yaparak,

şimdi her şeyi yapabilirim, iş de yapabilirim. Gezebilirim de her şeyi yapabilirim. Çok iyi

hissediyorum. Bizim kültürümüzde yokmuş da demek ki daha önceden, neden yapmamışım

diye düşünüyorum.

Görüşmeci: Nasıl hissediyorsunuz buraya geldiğinizde?

Ahsen: Çok iyi hissediyorum. Zaten bir şey söyleyeyim mi, çocuk büyüdü, biraz kilo aldım,

eşim özel şirkete çalıştığından tembelliğe girmiştik, ben kilo almışım, kabul ediyosunuz

kiloyu sonra bir gün otobüse, arabasız adım atmadım, çocuk büyürken araba bende kaldı,

sonra bir gün otobüse binerken tutunmadan çıkamadım, ama bu 40 yaşındayken daha genç

yaşımda ilk önce bir yaşlandım dedim, işte o zaman 20 kilo verdim, sigarayı bıraktım

ardından. Ama kolay kilo verdim hayaımda ilk defa rejim yapıyordum. İşte kilo verdim.

Yürüyüş yaptım o zaman başladım, yürüyüşten sonra kendimi çok rahat hafif hissedince,

arkadaş da gidelim grup kuralım dendi, dedim ki bir iki kişi kaldık ben devam ediyorum.

Sporsuz bir hayat düşünemiyorum tatile bile gitmek istemiyorum. Şeyde 19 Mayıs’ta şey

yaptım rapor aldım, devre mülkümüz var Ilgaz’da oraya gittik, onun da yüzme havuzu var,

şeyleri var, yürüyüş yaptım, hem açık havada.

Görüşmeci: Spor yapmak hayatınızda ne gibi değişikliklere yol açtı?

Ahsen: Biraz daha sıkılaşma biraz daha kilo vermem hızlanır olurdu da hadi gidelim dediler

geldim, aerobikte bir saat müzikle oynuyorum ben. Mutlu oluyorum hakikaten mutlu

oluyorum. Bir de spor yaparken hormon salgılanıyor, onun getirdiği çok büyük rahatlama çok

büyük şey, iyi geldi çok iyi geldi. Sanıyorum şey açısından da ihtiyaç duydum, çocuk

yüzünden sosyal hayat yoktu. Güzel dolu bir hayattan sonra hep her şeyi saatinde yapayım

diye çocuğa göre ayarladık, kimseyle görüşmedik. Sonra aile görüşmelerimiz olduysa da az.

Oğlum sınava hazırlanacak, şimdi kendim için bir şey yapıyorum, spor sadece iki saat

geliyorsam, üç saat hiç kimse benden ne çay istiyor, ne onu soruyor, ne bunu soruyor, evin

beyni oluyorsunuz ister istemez, kim yaparsa iş ona kalıyor ya buraya geliyorum, kendim için,

uzandım 15 dakika yetiyor.

[…]

Görüşmeci: Peki sizce Türkiye’de yeterince spor yapıyor mu kadınlar ?

Ahsen: Katılmıyorlar da. Fakat son zamanlarda çok farklı bir uyanış var, okulun olduğu yer

gecekondudur. Spor şeyleri yapılmış, hani Melih Gökçek parklarda. Eşarplı kadınlar bile

yürüyor, şey yapıyor, ama doktor söylemiş, doktor dedikten sonra başlıyor. Buradaki

hanımların da çoğu öyle zaten. Mesela yürüyüşe geldi niye? Yağ yakıyor, çünkü yağ yaktığı

için damarlar açılıyor, kireçlenme için. Hanımlar dambıl almışlar bir iki yaptım, hiçbir işe

yaramadı, bir iki değil, sen onu hayatına sokacaksın. Sürekli yapacaksın,ü tak çözüm

istiyorlar. Buradaki hanımların çoğu yaşlı. Emekli olunca çalışma hayatının getirdiği boşluk,

öyle gelen çok var gündüz gelen grupta. Akşamkiler biraz daha bilinçli ama spor yapıyorlar,

düzenli gelmiyorlar.

Görüşmeci: Peki neler yapılmalı spora katılımı arttırmak için?

Ahsen: En etkili doktor oluyor demek ki, çoğu oradan başlıyor. şu durumda o. Anneler

çocuklarına söylemeli. Ben mesela okula söylerim, artık söylemiyorum, şey deniyor bana,

öğretmen kesiminde hepsi genç olmasına rağmen diyorlar ki ben spor yapıyorum ama niye

zayıflamıyorsun, zayıflamak değil ki sporun amacı. Spor sadece zayıflamak için değil hayatın

bir parçası. Artık bunu demiyorum. Çok yiyorum diyorum. Halbuki rahatlatıyor.