Türkiye’de Yüksekö¤retimin Tarihsel Geliﬂimi ve Mevcut Durumu · dan ‹mam Gazali bu medresede, bugünkü anlamda, dekanl›k yapm›ﬂlard›r. K›sa zaman sonra Musul,

Türkiye’de Yüksekö¤retimin Tarihsel Geliflimi veMevcut Durumu Historical development and current situation of higher education in Turkey

Durmufl Günay1, Asl› Günay2

1Maltepe Üniversitesi, Endüstri Mühendisli¤i Bölümü, ‹stanbul 2Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Ekonomi Bölümü, Ankara

GG ünümüzde yüksekö¤retim dünyada sosyo-ekono-mik kalk›nmay› sa¤laman›n dinamosu ve mükem-mellik merkezi olarak görülmektedir. Bu do¤rultu-

da geliflmifl ve geliflmekte olan ülkeler, Ar-Ge çal›flmalar›n›nyo¤unlaflt›r›lmas›, üretilen bilimsel ve teknolojik bilgilerinsosyal ve ekonomik de¤ere dönüfltürülmesi ve okullaflmaoranlar›n›n daha da art›r›lmas› yönünde stratejik hedefler be-lirlemifllerdir. Bu küresel e¤ilim, ülkemizin yüksekö¤retimpolitikalar›n›n yeni stratejik hedefler do¤rultusunda zamanzaman yeniden tanzimine ve model aray›fllar›na yol açm›flt›r.Türk yüksekö¤retiminde özellikle 2006 sonras› çok büyük ni-celiksel büyümeler gerçekleflmifltir. Kurulan çok say›da devletve vak›f üniversitesi yoluyla ö¤renci say›s›nda ve dolay›s›ylaokullaflma oran›nda büyük s›çramalar kaydedilmifltir.

Bu çal›flman›n amac› k›saca Türk yüksekö¤retim sistemi-nin tarihsel geliflimini, mevcut durumu ile performans›n› orta-

ya koymak ve yüksekö¤retim alan›ndaki küresel ölçekte konu-munu belirlemeye çal›flmakt›r. Öncelikle Selçuklulardan gü-nümüze kadar yüksekö¤retimdeki belli bafll› kilometre tafllar›-na de¤inilecektir. Cumhuriyet dönemi Türk yüksekö¤retimi,YÖK’ten önce ve YÖK’ten sonra olmak üzere iki farkl› dönemolarak ele al›nacakt›r. Ayr›ca, son y›llarda yaflanan geliflmelerdo¤rultusunda, yüksekö¤retim alan›nda dünyadaki konumu-muz ortaya konulmaya çal›fl›lacakt›r.

Tarihsel Arka Plan ve Geliflmeler Büyük Selçuklular (1038–1194) döneminde Tu¤rul

Bey’in (1038–1063), Niflabur’da ilk resmi medreseyi açt›rma-s›n›n ard›ndan Ba¤dat’ta vezir Nizamülmülk 1067’de Ba¤datNizamiye Medreseleri’ni kurdu. Nizamiye Medreseleri, kül-liye olarak günümüz anlam›nda üniversite kavram› ile ba¤da-flan ilk kurumsal yap›d›r. Bir baflka ifadeyle, Nizamiye Medre-

Bu çal›flmada, öncelikle Türk yüksekö¤retim sisteminin tarihsel geliflimi-ne de¤inilmifltir. Daha sonra, Türkiye’de yüksekö¤retim alan›nda sonseksen dört y›lda yaflanan de¤iflimler ve geliflmeler üzerinde durulmufltur.Bu kapsamda özellikle son on befl y›l içinde yüksekö¤retim alan›nda ger-çeklefltirilen at›l›mlar belirtilirken, yüksekö¤retim sisteminin mevcut du-rumu ve performans› ortaya konulmufltur. Son y›llardaki, küresel ölçekte-ki e¤ilimler ve Türk yüksekö¤retiminde görülen niceliksel büyüme sonu-cunda Türk yüksekö¤retiminin dünyadaki yeri de¤erlendirilmifltir.

Anahtar sözcükler: Türkiye, üniversite, yüksekö¤retim.

In this study, we primarily addressed the historical development of theTurkish higher education system. Later, we discussed the changes and devel-opments in the higher education area in Turkey over the last eighty-fouryears. In this context, we indicated the breakthroughs in the higher educa-tion area, especially in the last fifteen years, and denoted the current situa-tion and performance of the higher education system. We evaluated theplace of the Turkish higher education system in the world with respect to theglobal trends and quantitative growth in Turkish higher education system.

Keywords: Higher education, Turkey, university.

‹letiflim / Correspondence:

Prof. Dr. Durmufl Günay Maltepe Üniversitesi, EndüstriMühendisli¤i Bölümü, ‹stanbule-posta: [email protected]

Yüksekö¤retim Dergisi 2017;7(3):156–178. © 2017 Deomed

Gelifl tarihi / Received: Kas›m / November 18, 2017; Kabul tarihi / Accepted: Aral›k / December 4, 2017Bu makalenin at›f künyesi / Please cite this article as: Günay, D. ve Günay, A. (2017). Türkiye’deyüksekö¤retimin tarihsel geliflimi ve mevcut durumu. Yüksekö¤retim Dergisi, 7(3), 156–178.doi:10.2399/yod.17.024.

Özet Abstract

Çevrimiçi eriflim / Online available at: www.yuksekogretim.org • doi:10.2399/yod.17.024 • Karekod / QR code:

Derleme / Literature Review www.yuksekogretim.org

Cilt / Volume 7 | Say› / Issue 3 | Aral›k / December 2017

Türkiye’de Yüksekö¤retimin Tarihsel Geliflimi ve Mevcut Durumu

157

seleri, medresenin bir sisteme kavuflturuldu¤u ilk örnektir.Öyle ki, bat›da ilk üniversite olarak kabul edilen Bologna Üni-versitesi, Nizamiye Medreseleri’nden 21 y›l sonra 1088’de ku-rulmufltur. ‹lk olarak büyük f›k›h âlimi Ebu ‹shak fiirazi, ard›n-dan ‹mam Gazali bu medresede, bugünkü anlamda, dekanl›kyapm›fllard›r. K›sa zaman sonra Musul, Basra, Belh, Herat, Is-fahan, Merv, Amul, Rey ve Tus flehirlerinde de medreseleraç›lm›flt›r.

‹lk büyük medreseleri Mengüceko¤ullar› [(1072–1277),Erzincan, Kemah, Divri¤i], Artuko¤ullar› [(1101–1409), Mar-din, Hasankeyf, Palu, Siirt, Diyarbak›r, Harput, Silvan], Danifl-mendliler [(1071–1175), Amasya, Tokat, Sivas, Malatya, Yoz-gat, Ankara, Çank›r›, Kastamonu, Kayseri], Saltuklular[(1092–1202), Erzurum, Kars, Bayburt, Oltu, Tortum, ‹spir]açm›flt›r. Anadolu Selçuklular› (1075–1318) döneminde med-reselerin en iyi örnekleri Konya’da görülmüfltür ve bunlar›nbafll›calar› I. G›yaseddin Keyhüsrev’in yapt›rd›¤› S›rçal› Medre-se (1242), Emin Celaleddin Karatay taraf›ndan yapt›r›lan Kara-tay Medresesi (1251) ve ‹nce Minareli Medrese’dir. Öte yan-dan, Kayseri’de I. G›yaseddin Keyhüsrev taraf›ndan yapt›r›lanhastane ve t›p medresesi olan Çifte Minareli Medrese (1205),Sivas’ta ‹zzettin Keykavus taraf›ndan yapt›r›lan fiifaiye Medre-sesi (1217), Kastamonu’da ki Y›lanl› Darüflflifa Medresesi(1273), Amasya’da Sultan Muhammed Ulçayfu taraf›ndan yap-t›r›lan Darüflflifa Medresesi (1308) Anadolu’da kasabalara kadaryayg›nlaflan medreselerden sadece birkaç›d›r. Dolay›s›yla, Ana-dolu Selçuklular›, Eyyubiler, Memlükler, ayn› dönemdekiemirlikler, beylikler medrese gelene¤ini daha da gelifltirmifller-dir. 12. ve 13. yüzy›llarda kurulan bu Ortado¤u medreseleri te-mel bilimlerin geliflmesine büyük ölçüde katk›da bulunmufllar-d›r. 14. ve 15. yüzy›llarda ise medreseler M›s›r’da ve Kuzey Af-rika’da da yayg›nlaflmalar›na ra¤men program aç›s›ndan en çokAnadolu’da geliflmifllerdir (Günay, 2014).

Osmanl›lar’da ilk medrese (1331) ‹znik’te Orhan Bey ta-raf›ndan kurulmufltur. I. Murad ve I. Bayezid ise Bursa veEdirne’de medrese yapt›rm›flt›r. Daha sonra I. Mehmet Bur-sa’da Yeflil Medrese’yi açarken, II. Murad da Bursa’da Mura-diye Medresesi’ni ve Edirne’de Darülhadis Medresesi’ni yap-m›flt›r. II. Mehmed’in 1470’te ‹stanbul’da kurdu¤u Sahn-› Se-man Medreseleri’nin ard›ndan II. Bayezid Medresesi ve Süley-maniye Medresesi (1556) aç›lm›flt›r. Sultan›n yapt›rd›¤› med-reselere ‘sultani’ denirken devlet adamlar›n›n ve bilginlerinyapt›rd›¤› ve özel e¤itim veren medreseler ‘hususi’ diye adlan-d›r›l›rm›flt›r (Molla Gürani, Gazanfer A¤a, Murad Molla Med-reseleri). 1757’de aç›lan Nuruosmaniye Medresesi sultanimedreselerinin sonuncusudur. 18. yüzy›lda büyük kentler vebirçok kasabada medreseler bulunurken özellikle ‹stanbul’da178 medresede (toplam 2300 oda) 63 dershane ve 17 kütüpha-ne bulunuyordu.

16. yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonra, Osmanl›’da bütün ku-rumlarda oldu¤u gibi medreselerde de bozulmalar bafllad›. Med-reselerin ›slah› için 1577’den bafllayarak bir dizi ferman yay›m-land› ve layiha haz›rland›. II. Meflrutiyet döneminde tüm medre-selerin yenilenmesi gündeme geldi. 1914’de Islah-› MedarisNizamnamesi ile medreseler yeniden düzenlendi. Osmanl› yük-sekö¤retim tarihinde modernleflme döneminin bafllang›ç tarihiolarak al›nan 1773’den itibaren bat› tipi yüksekö¤retim kurumla-r› kurulmaya baflland›. Bunlar›n ilki bugünkü ‹stanbul TeknikÜniversitesi’nin (‹TÜ) temelini oluflturan, Mühendishane-iBahri Hümayun’dur (1773). Tanzimat döneminde 1863’de ilkDarülfünun kuruldu. Darülfünun, 1933’e gelinceye kadar befldefa aç›l›p kapanm›flt›r. Cumhuriyetin kuruluflundan on y›l son-ra ‹stanbul Darülfünunu ilga edilerek ‹stanbul Üniversitesi(1933) kuruldu. Ancak Darülfünundan üniversiteye geçifl süreci‘medrese’, ‘Darülfünun’ ve ‘üniversite’ fleklinde evrilerek gelinenbir süreç olmam›flt›r. Yap›lanma s›ras›nda medrese sistemi veDarülfünun bütünüyle terk edilerek, üniversite, unvanlar› ve ya-p›s› ile oldu¤u gibi Bat›dan al›nm›flt›r (Günay, 2014).

Cumhuriyet döneminde yüksekö¤retimle ilgili olarak 5Temmuz 1927 tarihli resmi gazetede ‘Ziraat ve Baytar Enstitü-leriyle Ali Mektepleri Tesisine ve Ziraat Tedrisat›n›n Islah›na’ da-ir 1109 say›l› Kanun yay›nlanm›flt›r. 20 Haziran 1933 tarihliresmi gazetede ise 2291 say›l› Kanunla Ankara Yüksek Zira-at Enstitüsü kurulmufltur. 1923’den günümüze sivil ve askerimüdahaleler ile yaflanan sosyolojik k›r›lmalar, ülkemizin köklübirçok kurumunda oldu¤u gibi, Türk yüksekö¤retiminde deyap›sal dönüflümlere ve yasal düzenlemelere neden olmufltur.�� Tablo 1’de görüldü¤ü üzere Cumhuriyet döneminde yük-sekö¤retime iliflkin befl temel kanun ç›kar›lm›flt›r. Bu düzenle-meler s›ras›yla, ‘31 May›s 1933 tarih ve 2252 say›l› ÜniversiteKanunu’ ve ard›ndan 13 y›l sonra ‘13 Haziran 1946 tarih ve4936 say›l› Üniversiteler Kanunu’, 14 y›l sonra ‘27 Ekim 1960tarih ve 115 say›l› 4936 say›l› Kanunun Baz› Maddelerini De¤ifl-tiren Kanun, 13 y›l sonra ‘20 Haziran 1973 tarih ve 1750 Say›-l› Üniversiteler Kanunu’ ve 8 y›l sonra ‘4 Kas›m 1981 tarih ve2547 say›l› Yüksekö¤retim Kanunu’ ile yap›lm›flt›r. Bu düzenle-melerden sadece 1933, 1946 ve 1981 düzenlemeleri reformolarak nitelendirilmektedir (Ataünal, 1993). Öte yandan, 1933ve 1946 düzenlemeleri tek parti döneminde; 1960, 1973 ve1981 düzenlemeleri ise s›ras›yla, 27 May›s, 12 Mart ve 12 Ey-lül askeri müdahalesinin ard›ndan gerçekleflmifltir (Günay veK›l›ç, 2011; Tekeli, 2010).

Ülkemizde yüksekö¤retim ile ilgili yap›lan her bir düzenle-menin ard›ndan farkl› çevrelerden elefltiriler yükselmifltir. So-runlara getirilen çözümlerin kendisi de sorun olarak görülmüfl-tür. fiöyle bir örtülü varsay›m söz konusu olmufltur: Yüksekö¤re-timin sorunu mevcut yasadad›r, çözümü iyi bir yasadad›r. Yüksekö¤-retimde, reformlar ve düzenlemeler; mevzuat de¤ifliklikleri üze-

Yüksekö¤retim Dergisi | Journal of Higher Education

Durmufl Günay ve Asl› Günay

158

rine odaklanm›fl ve de¤ifliklikler üniversite d›fl› merciler taraf›n-dan yap›lm›flt›r. Yaln›z mevzuat (anayasa, yasa, yönetmelik vb.)ile s›n›rl› kalan düzenlemelerin amaca ulaflmas› beklenemez.Baflar› için yüksekö¤retimin giderek artan karmafl›k yap›s›n›göz önünde tutarak, di¤er kurumlar ile iliflkisini düzenlemek,mevzuat düzenlemesinin iç ve d›fl paydafllar taraf›ndan benim-senmesini ve uygulanmas›n› sa¤lamak gerekmektedir. K›sa yol-dan genellemelere giden tümevar›mc› düflünme tarz› taraf›n-dan ileri sürülen analizler ve çözüm önerileri derinlikten yok-sun kalm›flt›r. Kimi zaman sorunun muhatab› olan akademikçevrelerin kendi sorunlar›n›n çözümü için yap›lan giriflimlere,ideolojik sebeplerle veya önyarg›larla direnç gösterdikleri göz-lemlenmektedir (Günay, 2014). De¤iflen flartlara uyum sa¤laya-bilen dinamik ve sürdürülebilir bir sistem yürürlükte olmal›d›r(Günay, 2011).

“‹stanbul Darülfünûn’u ve ona ba¤l› bütün müesseseler kadro veteflkilatlar› ile beraber 31 Temmuz 1933 tarihinden itibaren mül-gad›r” (md. 1) hükmü ile bafllayan 31 May›s 1933 tarih ve 2252say›l› Üniversite Kanunu ile Cumhuriyet tarihinin ilk yükse-kö¤retim reformu gerçeklefltirilmifltir. Kanunun 2’nci maddesiile ‹stanbul’da, ‘‹stanbul Üniversitesi’ ad›yla yeni bir üniversitekurulmufltur. Bu Kanun ile gerçekleflen reform kapsam›ndaüniversite; model, yap› ve terminolojisi aç›s›ndan bütünüyleBat›’dan transfer edilmifltir. Ancak, unutulmamal›d›r ki bir ül-kede veya kültürde iyi iflleyen bir kurum, bir baflka ülkede ayn›ifllevi görmeyebilir. Kurumlar›n içinde bulunduklar› toplumsaldoku ve de¤erlerle uyumunu göz ard› etmemek gerekmektedir(Günay, 2014). ‹stanbul Üniversitesi’nin kurulufl sürecinde, ‹s-viçre’den getirilen Albert Malche’e bir rapor haz›rlat›lm›flt›r(Aras, Dölen ve Bahad›r, 2007). Bu rapor 95 sayfad›r ve 29 Ma-y›s 1932 tarihli raporda ortaya konulan görüfller, afla¤›da k›sacamaddeler halinde özetlenmifltir:

Darülfünun meselesi müzmin bir mahiyet alm›flt›r.‹stanbul Darülfünunun memleket fikir ve hars (kültür) mer-kezi olmak itibariyle azami menfaat temin etmesi icap eder.

Türkçede neflriyat› ilmiye kafi derecede mevcut de¤ildir veecnebi eserlerin okuyup bihakk›n anlama¤a muktedir tale-be miktar› kalildir (azd›r).Bir Devlet Darülfünunu için hürriyeti ilmiyenin taht› temi-ne al›nmas› ne kadar iyi ise, Darülfünun heyeti idariye vetalimiyesinin intihab›nda (seçiminde) hükümetin mesuliyettekabül eylemesi de o derecede muvaf›kt›r. Her memleket-te siyasi tayinlerden korkulmaktad›r. Fakat bundan kurtul-ma¤a çal›fl›rken zümre ve gurup nüfuz ile vukua gelen ta-yinlerle karfl›lafl›l›r ki, umumi menfaatlerden daha da azmülhem olduklar› cihetle bu nevi tayinler daha fazla dai-iendifledir (endifle sebebidir)…. Muhtariyetin (özerkli¤in)bir nevi uzaklafl›fl ve kendi kendine kal›fl mahiyetini almas›-na mani olmak laz›md›r.Devam edemeyecek talebenin cesaretini ilk seneden k›rmakiyi olur.Mesaili ilmiye ve esasiyeye taalluk eden saha Eminin ehemvezaifidir (Bilimsel ve esas konulara iliflkin alan Rektörün enönemli görevidir).Profesörlerin intihap (seçim) flekli pek mühim bir mesele-dir. Hiç bir mesele, Darülfünunun istikbali için bu kadarmühim de¤ildir.Alakadarlar fena hakimlerdir. Onlar›n reylerine müracaatedilmeli, fakat verdikleri reylerin kat’i bir tarzda meta olma-mas› temin edilmelidir. Azil selahiyeti, ancak tayini icra eden makama aittir.

13 Haziran 1946 tarih ve 4936 say›l› Üniversiteler Kanu-nu 81 maddeden ve 17 geçici maddeden oluflmufltur. Bu ka-nuna göre, üniversiteler genel özerkli¤e ve tüzel kiflili¤e, fa-külteler ise bilim ve yönetim özerkli¤ine ve tüzel kiflili¤e sa-hip olmufllard›r. Türk siyasi tarihinde bir baflka k›r›lman›n ya-fland›¤› 27 May›s 1960 darbesinin sonras›nda 27 Ekim 1960tarih ve 115 say›l›, 4936 say›l› Kanunun Baz› Maddelerini De-¤ifltiren Kanun yay›nlanm›flt›r. Daha sonra 1961 Anayasas›na

�� Tablo 1. Cumhuriyet döneminde yüksekö¤retimle ilgili kanunlar.

Kanun kabul tarihi Kanun no Düzenleme/Reform Madde say›s›

31 May›s 1933 2252 Reform 14 madde

13 Haziran 1946 4936 Reform 81 madde ve 17 geçici madde

27 Ekim 1960 115* Düzenleme 40 madde

27 May›s 1961 1961 Anayasas›** Düzenleme -

20 Haziran 1973 1750 Düzenleme 85 madde ve 12 geçici madde

4 Kas›m 1981 2547 Reform 68 madde ve 28 geçici madde

*4936 say›l› Kanunun Baz› Maddelerini De¤ifltiren Kanun’un 5, 6, 7, 8, 10, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 19, 21, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 38,39, 40, 43, 45, 46, 48, 52, 54, 58, 60, 61, 62, 63, 64, 66, 69, 71, 72’nci maddeleri de¤ifltirilmifltir. **Madde 120 eklenmifltir.



159

üniversite ile ilgili bir madde konulmufltur (md. 120).[1] Bumaddeye göre üniversiteler bilimsel ve idari özerkli¤e sahipkamu tüzel kiflileridir. Di¤er yandan, ö¤retim elemanlar› siya-si partilere üye olabilirler ve siyasi partilerin genel merkezle-rinde görev alabilirler. Ayr›ca, üniversite organlar› ve ö¤retimelemanlar› kendi organlar› d›fl›nda baflka makamlarca görevle-rinden uzaklaflt›r›lamazlar. 12 Mart 1971 darbesinin ard›n-dan, 1971’de Anayasan›n 120. maddesinde de¤ifliklik yap›l-m›flt›r ve üniversitede ö¤renim ve ö¤retim özgürlü¤ü tehlike-ye düfltü¤ünde d›fl müdahaleye izin veren bir hüküm eklen-mifltir. 20 Haziran 1973 tarihli ve 1750 say›l› ÜniversitelerKanunu ise 85 madde ve 12 geçici maddeden oluflmufltur(Günay, 2014). Bu kanunun getirdi¤i yeni ve olumlu bir hü-küm ise yüksekö¤retime yön vermek amac›yla gerekli incele-me, araflt›rma ve de¤erlendirmeleri yapmak ve yüksekö¤retimkurumlar› aras›nda koordinasyonu sa¤lamak üzere bir üst ku-rulufl olarak “Yüksek Ö¤retim Kurulu”nun (YÖK) kurulmas›y-d›. ‹lgili kanun’un 4. maddesi ile oluflturulan bu organ, “yük-sek ö¤retimin bütünlü¤ü anlay›fl› içinde ça¤dafl bilim ve teknoloji-nin gereklerine ve Devlet Kalk›nma Plan›n›n temel ilke ve politi-kalar›na uygun olarak yüksek ö¤retim alan›na yön vermek amac›ile, gerekli inceleme, araflt›rma ve de¤erlendirmeleri, yüksek ö¤re-tim kurumlar› aras›nda koordinasyonu sa¤lamak, uygulamalar›izleyerek yetkili makam ve mercilere önerilerde bulunmakla görev-li bir kuruldur” fleklinde tan›mlanm›flt›r. Ne var ki, bir üniver-sitenin Anayasa Mahkemesine baflvurusu üzerine kanununYÖK ile ilgili bu maddesi iptal edilmifltir. Gerekçe olarak dakurulda hükümet kanad›ndan gelen üye say›s›n›n üniversite-lerden gelenlerden fazla olmas›n›n üniversite özerkli¤ine ay-k›r› bir durum oluflturmas› gösterilmifltir (Do¤ramac›, 2007).

Ne yaz›k ki yap›lan bu yasal düzenlemeler, teorik altyap›s›ve kavramsal flemas› itibariyle sistematik bir bütünlük arz etme-mifltir. Bu düzenlemelerin, üniversitenin misyonu olan bilimüretme, e¤itim yapma ve kamu hizmeti verme fonksiyonlar›n›içeren belirli bir felsefî zemin üzerinde tasarland›¤› söylene-mez. Çünkü yap›lan yasal düzenlemeler uluslararas› alandayüksekö¤retime iliflkin e¤ilimlerden mu¤lak etkilenmelerle or-taya ç›km›fl sistematik olmayan eklektik metinlerdir. Öte yan-dan, bu düzenlemelere karfl› s›¤, tepkisel ve ideolojik elefltirileryap›lm›flt›r. Her yasal düzenleme, kuflat›c› bir metafizi¤e, kuru-cu akla ve tarihsel duruma dayanmal›d›r. Yasa yap›m süreci buyönüyle salt bir teknokrasiye de¤il, verili ba¤lamsal akl›n yöntayin etti¤i teorik bir infla ve buna ba¤l› biçimde kurumsal ya-p›lanmaya tekabül etmelidir (Günay, 2014).

Tarihsel k›r›lmalardan sonuncusu, 6 Kas›m 1981’de resmigazetede yay›nlanarak yürürlü¤e giren ve Türk yüksekö¤reti-mini tanzim eden 2547 say›l› Yüksekö¤retim Kanunu’dur. Bu-güne kadar, 36 y›ld›r yürürlükte olan ve 68 maddeden ve 28 ge-çici maddeden oluflan bu kanun, ola¤anüstü dönem askeri yö-netiminin anayasas›n› da (1982 anayasas›) önceleyen bir kanunolma özelli¤ini tafl›maktad›r. 2547 say›l› kanun yay›mland›¤› ta-rihten itibaren çokça elefltirilmifl ve zaman içerisinde gerekelefltiriler gerekse de yeni ihtiyaçlar dolay›s›yla birçok maddesidefalarca de¤ifltirilmifltir. Ayr›ca, 2547 say›l› kanunla kurulanYÖK ola¤anüstü dönemde kurulmufl olmas›, önyarg›lar ve ba-z› YÖK baflkanlar›n›n ideolojik uygulamalar› nedeniyle rasyo-nel ve objektif bir de¤erlendirmeye bugüne kadar tabi tutula-mam›flt›r (Günay, 2014).

Türkiye’de 1981 Öncesi Yüksekö¤retimde Mevcut Durum Türkiye’de, Cumhuriyet döneminde yüksekö¤retimle ilgili

ilk kanunun ç›kar›ld›¤› 1933’ten 2547 say›l› Kanunun ç›kar›ld›-¤› 1981’e kadarki dönemde üniversite say›lar› flöyledir: 1933’de1, 1946’da 3, 1960’da 7, 1973’de 12 ve 1981’de 19 (��fiekil 1).

Cumhuriyetin kurulmas›ndan hemen sonra 1924 y›l›nda2914 olan toplam yüksekö¤retim ö¤renci say›s›, 1931’de2167’ye düflmüfl ve 1943 y›l›ndan itibaren yine yükselifle geç-mifltir. 1978 y›l›nda 346.476’ya yükseldikten sonra, sürekliazalarak 1981 y›l›nda 237.369’a kadar gerilemifltir (��fiekil 2).

Cumhuriyetin kuruluflundan YÖK’ün kurulufluna kadarolan süreçte ö¤retim elaman› say›lar›ndaki de¤iflim �� fiekil3’de gösterilmifltir. 1924 y›l›nda 307 olan toplam ö¤retim ele-man› say›s› 1931’de 240’a düflmüfl fakat bu tarihten itibarensürekli yükselerek 1981’de 20.917’e ulaflm›flt›r (��fiekil 3).

Yüksekö¤retim ça¤›ndaki ö¤rencilere hiç de¤ilse nüfus ar-t›fl›na cevap verebilecek flekilde e¤itim olana¤› sa¤lanmas› ge-rekirken ve bunun için altyap› haz›rken, 1975–1976 ö¤retimy›l›nda, %9.1 olan yüksekö¤retim okullaflma oran›, beklene-nin aksine, 1980–1981 ö¤retim y›l›nda %6.3’e düflmüfltür.Oysa ayn› dönem için bu oran Suriye’de %14, Yunanistan’da%22, Bat› Avrupa’da %32, ABD’de %56 idi. Görüldü¤ü üze-re, bu dönemde ülkemizde yüksekö¤retim okullaflma oran›son derece düflüktü (Do¤ramac›, 2007). Benzer flekilde, ülke-mizin uluslararas› endeksli bilimsel dergilerdeki toplam yay›nsay›s› 1974’de 214 iken, 1980’de 391’dir. Bu verilere göreTürkiye, di¤er ülkeler aras›nda 41’inci s›rada yer alm›fl ve bir-

[1] Madde 120 - Üniversiteler, ancak Devlet eliyle ve kanunla kurulur. Üniversiteler, bilimsel ve idari özerkli¤e sahip kamu tüzel kiflileridir. Üniversiteler, kendileri taraf›ndan seçilen yetkili ö¤-retim üyelerinden kurulu organlar› eliyle yönetilir ve denetlenir; özel kanuna göre kurulmufl Devlet üniversiteleri hakk›ndaki hükümler sakl›d›r. Üniversite organlar›, ö¤retim üyeleri ve yar-d›mc›lar›, üniversite d›fl›ndaki makamlarca, her ne suretle olursa olsun, görevlerinden uzaklaflt›r›lamazlar. Üniversite ö¤retim üyeleri ve yard›mc›lar› serbestçe araflt›rma ve yay›nda bulunabi-lirler. Üniversitelerin kurulufl ve iflleyiflleri, organlar› ve bunlar›n seçimleri, görev ve yetkileri, ö¤retim ve araflt›rma görevlerinin Üniversite organlar›nca denetlenmesi, bu esaslara göre kanun-la düzenlenir. Siyasi partilere üye olma yasa¤›, Üniversite ö¤retim üyeleri ve yard›mc›lar› hakk›nda uygulanmaz. Ancak, bunlar partilerin genel merkezlen d›fl›nda yönetim görevi alamazlar.



160

çok ülkenin çok gerisinde kalm›flt›r (Do¤ramac›, 2007; YÖK,1991).

Ayr›ca, yüksekö¤retim kurumlar›n›n 1981 öncesindekidurumlar› kamuoyunda tart›flma konusuydu. Devlet ‹statistikEnstitüsü (D‹E) verilerine göre, üniversiteye giren her 100ö¤renciden ancak 17’si mezun olabilmekte ve üniversiteyekaydolan ö¤rencilerden %10’u ilk y›lda, %33’ü ise üst s›n›f-larda okulu terk etmekteydi. Ayr›ca üniversiteler kapasiteleri-ni etkin kullanamamakta ve üniversiteler aras›nda ö¤retimüyesi da¤›l›m›nda büyük dengesizlikler bulunmaktayd› (Do¤-ramac›, 2007).

1980–1981 ö¤retim y›l›nda ülkemizdeki yüksekö¤retim ku-rumlar›n›n tür ve say›lan flu flekildeydi: 1750 say›l› Kanuna tabi18 üniversite ile 7307 say›l› Kanuna tabi Orta Do¤u TeknikÜniversitesi olmak üzere toplam 19 üniversite ve bunlara ba¤-l› 183 fakülte; 1184 ve 1438 say›l› Kanunlarla kurulan 13 Dev-let Mühendislik ve Mimarl›k Akademisi; 7334 say›l› kanunlakurulan 6 ‹ktisadi ve Ticari ilimler Akademisi; 1172 say›l› ka-nunla kurulan Devlet Güzel Sanatlar Akademisi olmak üzeretoplam 20 akademi; Milli E¤itim Bakanl›¤›'na ba¤l› iki y›ll›kmeslek yüksekokullar›; üç y›ll›k e¤itim enstitüleri ve dört y›ll›kspor akademisinden oluflan toplam 107 yüksekö¤retim kurumuile di¤er bakanl›klara ba¤l› 19 meslek yüksekokulu olmak üze-

�� fiekil 1. YÖK öncesi üniversite say›lar›.

�� fiekil 2. YÖK öncesi ö¤renci say›s›ndaki de¤iflim. Kaynak: Gürüz (2004); Tekeli (2010).



161

re toplam 126 yüksekö¤retim kurumu (YÖK, 1991). Bu kap-samda, 1981 öncesinde yüksekö¤retim kurumlar›n›n de¤iflikyasa ve yönetmeliklere ba¤l› olmalar›, ö¤renci al›mlar›nda hemulusal istihdam aç›s›ndan hem de kapasitenin kullan›lmas› aç›-s›ndan önemli sorunlar yaratmaktayd›. Ayr›ca, ayn› haklar› sa¤-layan diplomalar›n verildi¤i bu kurumlara devlet bütçesindenö¤renci bafl›na yap›lan harcamalar aras›nda da büyük farkl›l›k-lar bulunmaktayd›. Bu eflitsizlik de e¤itimde kalite farkl›l›klar›-na neden olmaktayd›. Bu karmafl›k yap›da ortaya ç›kan sorun-lar› çözmek için, parçal› bir flekilde yap›lan düzenlemeler, Ana-yasa Mahkemesi taraf›ndan Anayasan›n 120. maddesine ayk›r›bulunarak iptal ediliyordu (Tekeli, 2010).

YÖK Sonras› Geliflmeler 20 Temmuz 1982 tarihinde ülkemizdeki farkl› 126 yükse-

kö¤retim kurumu 2547 say›l› Kanun çerçevesinde yeniden tefl-kilatland›r›lm›flt›r. Üniversiteler d›fl›nda kalan akademiler ile çe-flitli bakanl›klar›n bünyesindeki yüksekö¤retim kurumlar›n›nbir k›sm› mevcut üniversitelere ba¤lan›rken, bir k›sm› da üni-versite haline getirilmifltir. Böylelikle, Türkiye’de 1981 y›l›nda19 olan devlet üniversitesi say›s›, 1982 y›l›nda akademiler ve ba-kanl›klara ba¤l› yüksekokullar›n kat›l›m›yla 27’ye yükselmifltir.Bu düzenleme ile yüksekö¤retimdeki üniversite-akademi ikili¤iortadan kald›r›lm›fl; farkl› bakanl›klara ba¤l› yüksekokullar üni-versitelerin çat›s› alt›nda toplanm›fl; yüksekö¤retim kurumlar›aras›ndaki planlama, koordinasyon, e¤itim programlar›nda as-gari bütünlük sa¤lanm›fl olup ayn› zamanda da yüksekö¤retimkurumlar› aras›ndaki sorunlara son verilmifltir (YÖK, 1991).

1982 Anayasas›’n›n 130. maddesi le üniversitelerin nas›l kuru-laca¤›na dair temel hüküm ortaya konulmufltur: “....çeflitli birim-lerden oluflan kamu tüzelkiflili¤ine ve bilimsel özerkli¤e sahip üniversi-teler Devlet taraf›ndan kanunla kurulur. Kanunda gösterilen usul veesaslara göre, kazanç amac›na yönelik olmamak flart› ile vak›flar tara-f›ndan, Devletin gözetim ve denetimine tâbi yüksekö¤retim kurumlar›kurulabilir”. Bu hükme göre 1984 y›l›nda ülkemizdeki ilk vak›füniversitesi olan ‹hsan Do¤ramac› Bilkent Üniversitesi kurul-mufltur. Ayr›ca, kamuoyunda ‘mektupla ö¤retim’ olarak bilinenyayg›n e¤itim uygulamas›, 1982–1983 e¤itim-ö¤retim y›l›ndanitibaren kald›r›larak, onun yerine Anadolu Üniversitesi Aç›kö¤-retim Fakültesi faaliyete geçirilmifltir (Do¤ramac›, 2007).

Özellikle, 2003 y›l›ndan itibaren öteden beri çözüm için bek-letilmifl veya ertelenmifl toplumsal yüksekö¤retim talebi siyasiiradenin de vizyonuyla karfl›lanmaya çal›fl›lm›flt›r. Bu amaçla2003 y›l› sonu itibariyle toplamda 77 (53 devlet ve 24 vak›f) olanüniversite say›s› günümüzde toplamda 181’e (114 devlet ve 67vak›f) ulaflm›flt›r[2] (��fiekil 4). Ayr›ca halen befl adet vak›f meslekyüksekokulu e¤itim faaliyetlerine devam etmektedir. Dolay›s›y-la ülkemizdeki toplam yüksekö¤retim kurumu say›s› 186’d›r.

Türkiye’de yüksekö¤retim talebi, sistemin arz›na göre çokyüksektir (�� fiekil 5). 1981 y›l›nda yaklafl›k 420 bin civar›ndaolan yüksekö¤retime baflvuran ö¤renci say›s› 2009 y›l›na kadargenelde yükselifl trendi gösterse de baz› y›llarda iniflli ç›k›fll› bire¤ilim izlemifltir. Di¤er yandan, üniversiteye yerleflen ö¤rencisay›s›n›n ise sistemdeki genifllemeye paralel olarak 2009 y›l›nakadar sürekli artt›¤› görülmektedir. 2009 y›l›ndan sonra ise yük-sekö¤retime talebin sürekli artt›¤› fakat bu talep art›fl›na ra¤men

�� fiekil 3. YÖK öncesi ö¤retim eleman› say›s›ndaki de¤iflim. Kaynak: Gürüz (2004); Tekeli (2010).

[2] 03.07.2017 tarihi itibariyle.



162

yerleflen aday say›s›n›n dura¤an bir seyir izlemeye bafllad›¤› dik-kat çekmektedir. Özellikle 2017 y›l›nda yerleflen say›s›ndaki dü-flüfl dikkat çekicidir. Böylelikle Türk yüksekö¤retiminin art›kbir doyuma ulaflt›¤›n› söylemek yanl›fl olmaz.

Yüksekö¤retimde 1980’lerde uygulamaya konulan bafll›cabüyüme politikalar› daha çok meslek yüksekokullar›n›n ve aç›k-ö¤retimin yayg›nlaflt›r›lmas› olarak gerçekleflirken, bu durum2000’li y›llarda her flehirde bir üniversite açma ve vak›f üniver-sitelerinin yayg›nlaflt›r›lmas› haline dönüflmüfltür. Bu ba¤lamda,son on dört y›lda Türkiye’de kurulan üniversite say›s› Cumhu-riyetin ilk seksen y›l›nda kurulan üniversite say›s›ndan fazla ikenbenzer flekilde yüksekö¤retim ö¤renci say›s›n›n da bu dönemdeyaklafl›k üç kat artt›¤› görülmektedir. Bir baflka ifadeyle, ülke-mizde 1933’den 2003 y›l› sonuna kadarki yetmifl y›lda 77 üni-versite kurulmufl, ancak 2004’den günümüze kadar ki son ondört y›lda kurulan üniversite say›s› 104’e ulaflm›flt›r.[3]

Öte yandan YÖK’ün kuruluflundan bu yana 1992 ve 2006y›llar›n›n Türk yüksekö¤retiminin genifllemesi aç›s›ndan dö-nüm noktalar› oldu¤unu söylemek yanl›fl olmaz. 1992 y›l›nda 24üniversite (23 devlet ve 1 vak›f) ve 2006 y›l›nda da 16 üniversi-te (15 devlet ve 1 vak›f) kurulmufltur (�� fiekil 5). Türkiye’de1994 y›l›ndan 2006 y›l›na kadar devlet üniversiteleri say›s›ndabir de¤iflim olmazken, 2008 y›l› itibariyle üniversitesi bulunma-yan il kalmam›flt›r. Fakat 2016 y›l›nda Türk yüksekö¤retimindeola¤and›fl› bir geliflme yaflanm›flt›r. 15.07.2016 tarihinde yafla-nan darbe girifliminden sonra 15 vak›f üniversitesi 23.07.2016

tarih ve 29779 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 667 say›l› Ka-nun Hükmünde Kararname (KHK) ile kapat›lm›flt›r. Bu tarih-ten önce 76 olan vak›f üniversitesi say›s› 61’e ve dolay›s›yla top-lam üniversite say›s› 170’e düflmüfl, ancak bu say› 2016 y›l› so-nunda yeni kurulan vak›f üniversiteleriyle beraber 177’ye ve2017 y›l› itibariyle de[4] 181’e yükselmifltir. Türkiye’deki tümüniversitelerin kurulufl tarihleri, kurulufl kanun numaralar› vekurulduklar› iller �� Tablo 2’de listelenmifltir. �� Tablo 3’de dekapat›lan vak›f üniversitelerinin ö¤rencileri ile ilgili ifllemlerinaktar›ld›¤› koordinatör üniversitelerin listesi s›ralanm›flt›r.

�� Tablo 4’de YÖK Baflkanlar›n›n görev süreleri ile görevyapt›klar› dönemlerde kurulan üniversite say›lar› gösterilmifltir.YÖK kurulmadan önce Türkiye’de kurulan toplam üniversitesay›s› 19 iken YÖK’ün kurulmas›ndan sonra Prof. Dr. ‹hsanDo¤ramac› döneminde 34, Prof. Dr. Mehmet Sa¤lam döne-minde 3, Prof. Dr. Kemal Gürüz döneminde 21, Prof. Dr. Er-do¤an Teziç döneminde 38, Prof. Dr. Yusuf Ziya Özcan döne-minde 50, Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya döneminde 11 ve halengörevde olan Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç döneminde 20 üni-versite kurulmufltur. Ayr›ca Prof. Dr. ‹hsan Do¤ramac›, Prof.Dr. Mehmet Sa¤lam ve Prof. Dr. Erdo¤an Teziç dönemlerin-de kurulan devlet üniversitesi say›s›n›n kurulan vak›f üniversite-si say›s›ndan oldukça yüksek oldu¤u görülürken; Prof. Dr. Yu-suf Ziya Özcan ve Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya döneminde isekurulan vak›f üniversite say›s›n›n devlet üniversitelerine göreyüksek oluflu dikkat çekmektedir. Öte yandan sekiz y›l süren

�� fiekil 4. ÖSYS’ye baflvuran ve üniversiteye yerleflen aday say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017) Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹statistikleri.

[3] 2016 y›l›nda kapat›lan 15 üniversite dâhil edilmemifltir.[4] 03.07.2017 itibariyle.



163

Prof. Dr. Kemal Gürüz döneminde hiç devlet üniversitesi ku-rulmam›flt›r.

1981–2017 y›llar› aras›ndaki yüksekö¤retim ö¤renci say›s›n-daki de¤iflim �� fiekil 6’da gösterilmifltir. 1981 y›l›ndan günü-müze yüksekö¤retim ö¤renci say›s›ndaki büyüme h›z› y›llaragöre farkl›l›k gösterse de sürekli bir art›fl e¤ilimi görülmektedir.1981 y›l›nda 237.205 olan yüksekö¤retim ö¤renci say›s›, 1992y›l›nda 810.781’e, 2003 y›l›nda 1.918.843’e, 2010 y›l›nda3.529.224’e ve 2017 y›l›nda da 7.198.987’ye ulaflm›flt›r. Dolay›-s›yla, özellikle 2006 y›l›ndan itibaren kurulan yeni üniversitele-re paralel olarak toplam yüksekö¤retim ö¤renci say›s›nda da2008 y›l›ndan sonra h›zl› bir art›fl yaflanm›flt›r. Bu süreçte yük-sekö¤retim ö¤renci say›s› 1992 ile 2003 y›llar› aras›nda 2.4 kat,2003 ile 2017 aras›nda ise 3.7 kat art›fl göstermifltir. 1981’dengünümüze ise yüksekö¤retimdeki ö¤renci say›s› yaklafl›k 30 katartm›flt›r. Özellikle, 2008 y›l›ndan itibaren aç›kö¤retim ve uzak-tan ö¤retim ö¤renci say›s›nda yaflanan büyüme dikkat çekicidir.2017 y›l›nda aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim ö¤rencilerinin sa-y›s› 3.398.677 iken yüz yüze e¤itim ö¤rencilerinin say›s›3.800.310’dur. 1984 y›l›nda yüksekö¤retime kay›tl› ö¤rencileriçinde aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim programlar›na kay›tl›ö¤rencilerin oran› %10.4 iken, bu oran 1992 y›l›nda %35.7’e,2003 y›l›nda %34.4’e, 2010 y›l›nda %44.1’e ve günümüzde%47.2’e ulaflm›flt›r (��fiekil 6).

Yüz yüze e¤itimde 2003’ten günümüze kadarki son on dörty›ll›k süreçte ö¤renci say›lar›; önlisans programlar›nda 3.3 kat,lisans programlar›nda 2.6 kat, yüksek lisans programlar›nda 5.5

kat, doktora programlar›nda 3.9 kat ve toplamda ise 3 kat art›flgöstermifltir. 2008 y›l›ndan itibaren özellikle lisans programla-r›nda okuyan ö¤renci say›s›n›n önlisans programlar›nda okuyanö¤renci say›s›na göre daha yüksek bir art›fl e¤ilimi gösterdi¤igörülmektedir. Di¤er yandan, h›zl› art›fl e¤ilimi lisansüstü ö¤-rencileri için ancak 2011 y›l›ndan itibaren görülmeye bafllan-m›flt›r. Bu e¤ilimin temel kayna¤› da doktora ö¤renci say›s›nda-ki art›fltan ziyade yüksek lisans ö¤renci say›s›nda ki h›zl› art›flt›r.2011 y›l›ndan sonra doktora ö¤renci say›s›nda da yaklafl›k 2 katbir art›fl görülmesine ra¤men bu art›fl henüz istenen düzeydede¤ildir (��fiekil 7).

Türkiye’de aç›kö¤retime ve uzaktan ö¤retime kay›tl› ö¤ren-cilerin y›llara göre de¤iflimi de ��fiekil 8’de gösterilmifltir. Gö-rülece¤i üzere 1999 y›l›nda neredeyse eflit olan aç›kö¤retim veuzaktan ö¤retim önlisans ve lisans ö¤renci say›lar› aras›ndakifark bu tarihten sonra artmaya bafllam›flt›r. Özellikle 2008 y›l›n-dan itibaren aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim önlisans ve lisansö¤renci say›lar›ndaki h›zl› art›fl da dikkat çekicidir. Ancak 2013y›l›yla beraber aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retimde önlisans prog-ramlar›na kay›tl› ö¤renci say›s›ndaki art›fl›n, lisans programlar›-na kay›tl› ö¤renci say›s›ndaki art›fltan daha h›zl› bir art›fl e¤ilimi-ne sahip oldu¤u ortadad›r.

2017 y›l› itibariyle yüz yüze e¤itim alan yüksekö¤retim ö¤-rencilerinin yaklafl›k %29.2’u önlisans, %56.6’s› lisans, %11.8’iyüksek lisans ve %2.4’ü de doktora programlar›nda okumakta-d›rlar. Di¤er yandan, aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim ö¤renci-leri dâhil edildi¤inde yüksekö¤retim ö¤rencilerinin yaklafl›k

�� fiekil 5. Türkiye'de y›llara göre üniversite say›lar› (1981–2017).



164

�� Tablo 2. Kurulufl y›llar›na göre üniversiteler.

Kurulufl Kanununun‹l Üniversite Resmi Gazetede yay›nlanma Kurulufl y›l›

tarihi ve kanun numaras›

1 ‹stanbul ‹stanbul 06.06.1933-2252 1933

2 ‹stanbul ‹stanbul Teknik 20.07.1944-4619 1944

3 Ankara Ankara 18.06.1946-4936 1946

4 ‹zmir Ege 27.05.1955-6595 1955

5 Trabzon Karadeniz Teknik 27.05.1955-6594 1955

6 Ankara Orta Do¤u Teknik1 04.06.1959-7307 1956

7 Erzurum Atatürk 07.06.1957-6990 1957

8 Ankara Hacettepe 08.07.1967-892 1967

9 ‹stanbul Bo¤aziçi 12.09.1971-1487 1971

10 Adana Çukurova 30.11.1973-1786 1973

11 Diyarbak›r Dicle 30.11.1973-1785 1973

12 Eskiflehir Anadolu 30.11.1973-1787 1973

13 Sivas Cumhuriyet 09.02.1974-1788 1974

14 Bursa Uluda¤ 11.04.1975-1873 1975

15 Elaz›¤ F›rat 11.04.1975-1873 1975

16 Konya Selçuk 11.04.1975-1873 1975

17 Malatya ‹nönü 03.04.1975-1872 1975

18 Samsun Ondokuz May›s 11.04.1975-1873 1975

19 Kayseri Erciyes 18.11.1978-2175 1978

20 Ankara Gazi2 20.07.1982-41 (KHK) 1982

21 Antalya Akdeniz2 20.07.1982-41 (KHK) 1982

22 Edirne Trakya2 20.07.1982-41 (KHK) 1982

23 ‹stanbul Marmara2 20.07.1982-41 (KHK) 1982

24 ‹stanbul Mimar Sinan Güzel Sanatlar2 20.07.1982-41 (KHK) 1982

25 ‹stanbul Y›ld›z Teknik2 20.07.1982-41 (KHK) 1982

26 ‹zmir Dokuz Eylül2 20.07.1982-41 (KHK) 1982

27 Van Van Yüzüncü Y›l2,8 20.07.1982-41 (KHK) 1982

28 Ankara ‹hsan Do¤ramac› Bilkent3,10 07.03.1992-3785 1984

29 Gaziantep Gaziantep 27.06.1987-3389 1987

30 Afyonkarahisar Afyon Kocatepe 11.07.1992-3837 1992

31 Ayd›n Adnan Menderes 11.07.1992-3837 1992

32 Bal›kesir Bal›kesir 11.07.1992-3837 1992

33 Bolu Abant ‹zzet Baysal 11.07.1992-3837 1992

34 Çanakkale Çanakkale Onsekiz Mart 11.07.1992-3837 1992

35 Denizli Pamukkale 11.07.1992-3837 1992

36 Hatay Mustafa Kemal 11.07.1992-3837 1992

37 Isparta Süleyman Demirel 11.07.1992-3837 1992

38 ‹zmir ‹zmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü 11.07.1992-3837 1992

39 Kahramanmarafl Kahramanmarafl Sütçü ‹mam 11.07.1992-3837 1992

40 Kars Kafkas 11.07.1992-3837 1992

41 K›r›kkale K›r›kkale 11.07.1992-3837 1992

42 Kocaeli Gebze Teknoloji9 11.07.1992-3837 1992

�� Tablo 2. [Devam] Kurulufl y›llar›na göre üniversiteler.



43 Kocaeli Kocaeli 11.07.1992-3837 1992

44 Kütahya Dumlup›nar 11.07.1992-3837 1992

45 Manisa Manisa Celal Bayar15 11.07.1992-3837 1992

46 Mersin Mersin 11.07.1992-3837 1992

47 Mu¤la Mu¤la S›tk› Koçman12 11.07.1992-3837 1992

48 Ni¤de Ni¤de Ömer Halis Demir8,15 11.07.1992-3837 1992

49 Sakarya Sakarya 11.07.1992-3837 1992

50 fianl›urfa Harran 11.07.1992-3837 1992

51 Tokat Gaziosmanpafla 11.07.1992-3837 1992

52 Zonguldak Bülent Ecevit14 11.07.1992-3837 1992

53 ‹stanbul Koç 07.03.1992-3785 1992

54 Eskiflehir Eskiflehir Osmangazi 18.08.1993-496 (KHK) 1993

55 Ankara Baflkent4 14.09.1993-515 (KHK) 1993

56 ‹stanbul Galatasaray 06.06.1994-3993 1994

‹stanbul Fatih7 07.06.1996-4142 1996

57 ‹stanbul Ifl›k 07.06.1996-4142 1996

58 ‹stanbul ‹stanbul Bilgi 07.06.1996-4142 1996

59 ‹stanbul Sabanc› 07.06.1996-4142 1996

60 ‹stanbul Yeditepe 07.06.1996-4142 1996

61 ‹stanbul Kadir Has5 30.05.1997-4263 1997

62 Ankara At›l›m 15.07.1997-4281 1997

63 Ankara Çankaya 15.07.1997-4282 1997

64 ‹stanbul Beykent 15.07.1997-4282 1997

65 ‹stanbul Do¤ufl 15.07.1997-4281 1997

66 ‹stanbul ‹stanbul Kültür 15.07.1997-4281 1997

67 ‹stanbul Maltepe 15.07.1997-4282 1997

68 Mersin Ça¤ 15.07.1997-4282 1997

69 ‹stanbul Bahçeflehir 18.01.1998-4324 1998

70 ‹stanbul Haliç 18.01.1998-4324 1998

71 Ankara Ufuk 18.12.1999-4488 1999

72 ‹stanbul Okan 18.12.1999-4488 1999

73 ‹zmir ‹zmir Ekonomi 14.04.2001-4633 2001

74 ‹zmir Yaflar 14.04.2001-4633 2001

75 ‹stanbul ‹stanbul Ticaret 14.04.2001-4633 2001

76 Ankara TOBB Ekonomi ve Teknoloji 01.07.2003-4909 2003

77 Ad›yaman Ad›yaman 17.03.2006-5467 2006

78 Aksaray Aksaray 17.03.2006-5467 2006

79 Amasya Amasya 17.03.2006-5467 2006

80 Burdur Mehmet Akif Ersoy 17.03.2006-5467 2006

81 Çorum Hitit 17.03.2006-5467 2006

82 Düzce Düzce 17.03.2006-5467 2006

83 Erzincan Erzincan 17.03.2006-5467 2006



165




84 Giresun Giresun 17.03.2006-5467 2006

85 Kastamonu Kastamonu 17.03.2006-5467 2006

86 K›rflehir Ahi Evran 17.03.2006-5467 2006

87 Ordu Ordu 17.03.2006-5467 2006

88 Rize Recep Tayyip Erdo¤an14 17.03.2006-5467 2006

89 Tekirda¤ Nam›k Kemal 17.03.2006-5467 2006

90 Uflak Uflak 17.03.2006-5467 2006

91 Yozgat Bozok 17.03.2006-5467 2006

92 ‹stanbul ‹stanbul Bilim 28.03.2006-5475 2006

93 A¤r› A¤r› ‹brahim Çeçen16 29.05.2007-5662 2007

94 Artvin Artvin Çoruh 29.05.2007-5662 2007

95 Batman Batman 29.05.2007-5662 2007

96 Bilecik Bilecik fieyh Edebali11 29.05.2007-5662 2007

97 Bingöl Bingöl 29.05.2007-5662 2007

98 Bitlis Bitlis Eren 29.05.2007-5662 2007

99 Çank›r› Çank›r› Karatekin 29.05.2007-5662 2007

100 Karabük Karabük 29.05.2007-5662 2007

101 Karaman Karamano¤lu Mehmetbey 29.05.2007-5662 2007

102 K›rklareli K›rklareli 29.05.2007-5662 2007

103 Kilis Kilis 7 Aral›k 29.05.2007-5662 2007

104 Mardin Mardin Artuklu 29.05.2007-5662 2007

105 Mufl Mufl Alparslan 29.05.2007-5662 2007

106 Nevflehir Nevflehir Hac› Bektafl Veli17 29.05.2007-5662 2007

107 Osmaniye Osmaniye Korkut Ata 29.05.2007-5662 2007

108 Siirt Siirt 29.05.2007-5662 2007

109 Sinop Sinop 29.05.2007-5662 2007

110 ‹stanbul Ac›badem Mehmet Ali Ayd›nlar8 18.05.2007-5656 2007

111 ‹stanbul ‹stanbul Arel 18.05.2007-5656 2007

112 ‹stanbul ‹stanbul Ayd›n 18.05.2007-5656 2007

113 ‹stanbul Özye¤in 18.05.2007-5656 2007

‹zmir ‹zmir7 18.05.2007-5656 2007

114 Ardahan Ardahan 31.05.2008-5765 2008

115 Bart›n Bart›n 31.05.2008-5765 2008

116 Bayburt Bayburt 31.05.2008-5765 2008

117 Gümüflhane Gümüflhane 31.05.2008-5765 2008

118 Hakkari Hakkari 31.05.2008-5765 2008

119 I¤d›r I¤d›r 31.05.2008-5765 2008

120 fi›rnak fi›rnak 31.05.2008-5765 2008

121 Tunceli Munzur15 31.05.2008-5765 2008

122 Yalova Yalova 31.05.2008-5765 2008

123 ‹stanbul Piri Reis 08.02.2008-5733 2008

124 ‹stanbul Alt›nbafl8 31.05.2008-5765 2008



166




125 ‹stanbul ‹stanbul fiehir 31.05.2008-5765 2008

‹zmir Gediz7 19.08.2008-5796 2008

126 Gaziantep Hasan Kalyoncu11 19.08.2008-5796 2008

Kayseri Melikflah7 19.08.2008-5799 2008

Gaziantep Zirve7 28.02.2009-5839 2009

127 ‹stanbul ‹stanbul Yeni Yüzy›l15 28.02.2009-5839 2009

128 Mersin Toros 07.07.2009-5913 2009

129 ‹stanbul ‹stanbul Medipol 07.07.2009-5913 2009

130 Konya KTO Karatay 07.07.2009-5913 2009

Konya Mevlana7 07.07.2009-5913 2009

131 Kayseri Nuh Naci Yazgan 07.07.2009-5913 2009

Ankara Turgut Özal7 07.07.2009-5913 2009

132 Ankara TED 07.07.2009-5913 2009

133 ‹stanbul Türk-Alman19 10.04.2010-5979 2010

134 Ankara Ankara Y›ld›r›m Beyaz›t15 21.07.2010-6005 2010

135 Bursa Bursa Teknik 21.07.2010-6005 2010

136 ‹stanbul ‹stanbul Medeniyet 21.07.2010-6005 2010

137 ‹zmir ‹zmir Katip Çelebi 21.07.2010-6005 2010

138 Konya Necmettin Erbakan14 21.07.2010-6005 2010

139 Erzurum Erzurum Teknik 21.07.2010-6005 2010

140 Kayseri Abdullah Gül14 21.07.2010-6005 2010

141 ‹stanbul Fatih Sultan Mehmet Vak›f 24.04.2010-5981 2010

142 ‹stanbul ‹stanbul 29 May›s 24.04.2010-5981 2010

‹stanbul Süleyman fiah7 24.04.2010-5981 2010

143 ‹stanbul ‹stanbul Sabahattin Zaim 24.04.2010-5981 2010

144 ‹stanbul Bezmialem Vak›f 24.04.2010-5981 2010

Samsun Canik Baflar›7 24.04.2010-5981 2010

145 Antalya Antalya Bilim8 21.07.2010-6005 2010

‹zmir fiifa7 10.12.2010-6082 2010

146 Trabzon Avrasya 10.12.2010-6082 2010

147 Adana Adana Bilim ve Teknoloji 14.04.2011-6218 2011

148 ‹stanbul ‹stanbul Geliflim 03.03.2011-6114 2011

149 ‹stanbul Üsküdar 03.03.2011-6114 2011

150 ‹stanbul ‹stanbul Gedik15 03.03.2011-6114 2011

Bursa Bursa Orhangazi7 03.03.2011-6114 2011

151 Antalya Alanya Hamdullah Emin Pafla 03.03.2011-6114 2011

152 Ankara Türk Hava Kurumu 03.03.2011-6114 2011

153 Ankara Yüksek ‹htisas6 03.03.2011-6114 2011

Ankara ‹pek7,13 03.03.2011-6114 2011

154 ‹stanbul MEF 27.04.2012-6296 2012

155 ‹stanbul Niflantafl› 31.05.2012-6307 2012

‹stanbul Murat Hüdavendigar7 31.05.2012-6307 2012



167



168




156 Ankara Ankara Sosyal Bilimler 31.01.2013-6410 2013

Diyarbak›r Selahattin Eyyubi7 16.02.2013-6414 2013

157 Ankara Anka Teknoloji 18.06.2013-6492 2013

158 ‹stanbul ‹stanbul Esenyurt 18.06.2013-6492 2013

Adana Kanuni7 18.06.2013-6492 2013

159 Konya Konya G›da ve Tar›m 18.06.2013-6492 2013

160 Gaziantep SANKO 18.06.2013-6492 2013

161 ‹stanbul Biruni 27.02.2014-6525 2014

162 ‹stanbul Sa¤l›k Bilimleri 15.04.2015-6639 2015

163 Bal›kesir Band›rma Onyedi Eylül 23.04.2015-6640 2015

164 Hatay ‹skenderun Teknik 23.04.2015-6640 2015

165 Antalya Alanya Alaaddin Keykubat 23.04.2015-6640 2015

166 ‹stanbul Türkiye Uluslararas› ‹slam, Bilim ve Teknoloji 23.04.2015-6641 2015

167 Antalya Antalya AKEV 23.04.2015-6640 2015

168 ‹stanbul ‹stanbul Rumeli 23.04.2015-6640 2015

169 ‹stanbul ‹bn Haldun 23.04.2015-6641 2015

170 ‹stanbul ‹stinye 23.04.2015-6641 2015

171 ‹zmir ‹zmir Bak›rçay 07.09.2016-6745 2016

172 ‹zmir ‹zmir Demokrasi 07.09.2016-6746 2016

173 ‹stanbul Milli Savunma18 31.07.2016-669 (KHK) 2016

174 ‹stanbul ‹stanbul Kent 07.09.2016-6745 2016

175 ‹stanbul Beykoz 07.09.2016-6745 2016

176 ‹stanbul ‹stanbul Ayvansaray 24.11.2016-6761 2016

177 ‹stanbul Fenerbahçe 24.11.2016-6761 2016

178 ‹stanbul Türk-Japon Bilim ve Teknoloji19 24.06.2017-7034 2017

179 Ankara Ankara Güzel Sanatlar 01.07.2017-7033 2017

180 Nevflehir Kapadokya 01.07.2017-7033 2017

181 Ankara Ostim Teknik 01.07.2017-7033 2017

11956 y›l›nda “Orta Do¤u Yüksek Teknoloji Enstitüsü” ad›yla e¤itime bafllam›fl, 1959’da kurulufl kanunu yürürlü¤e girmifltir. 241 say›l› Kanun Hükmünde Kararname (KHK) yürürlü¤egirdikten sonra 2809 say›l› kanun ç›kar›larak 30.03.1983 tarihinde Resmi Gazetede yay›nlanm›flt›r. 3‹hsan Do¤ramac› Bilkent Üniversitesi 20.10.1984 tarihinde kurulmufltur fakat kuru-lufl yasas› gecikmifl olarak 1992 y›l›nda ç›kar›lm›flt›r. 4Baflkent Üniversitesi’nin kurulufl ifllemleri 1993 y›l›nda Kanun Hükmünde bir kararnameyle tamamlanm›flt›r ve 15.01.1994 tarihliResmi Gazetede yay›nlanan 3961 say›l› kanun ile kurulmufltur. 5Kadir Has Üniversitesi 07.03.1992 tarihli Resmi Gazetede yay›nlanan 3785 say›l› kanun ile kurulmufltur. Ama üniversite1992 y›l›nda kurulamay›nca, 1997 y›l›nda yeni bir kanun ç›kar›lm›flt›r. 62011 y›l›nda Ankara Bilge Üniversitesi olarak kurulmufl iken 02.08.2013 tarihli Resmi Gazetede yay›nlanan 6495say›l› kanun ile yap›lan de¤ifliklikle Yüksek ‹htisas Üniversitesi olarak kurulmufltur. 723.07.2016 tarih ve 29779 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 667 say›l› KHK ile kapat›lm›fllard›r.801.07.2017 tarih ve 3011 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 7033 say›l› kanunla Yüzüncü Y›l, Ömer Halisdemir, Ac›badem, ‹stanbul Kemerburgaz ve Uluslararas› Antalya üniversitele-rinin adlar› s›ras›yla Van Yüzüncü Y›l Üniversitesi, Ni¤de Ömer Halisdemir Üniversitesi, Ac›badem Mehmet Ali Ayd›nlar Üniversitesi, Alt›nbafl Üniversitesi ile Antalya Bilim Üniversitesi flek-linde de¤ifltirilmifltir. 904.11.2014 tarih ve 29165 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6562 say›l› kanunla Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü’nün ad› Gebze Teknik Üniversitesi olarak de-¤ifltirilmifltir.1021.07.2010 tarih ve 27648 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6005 say›l› kanunla Bilkent Üniversitesinin ad› ‹hsan Do¤ramac› Bilkent Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir.1127.04.2012 tarih ve 28276 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6296 say›l› kanunla Bilecik Üniversitesinin ad› Bilecik fieyh Edebali Üniversitesi ve Gazikent Üniversitesinin ad› da HasanKalyoncu Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir.1231.05.2012 tarih ve 28309 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6307 say›l› kanunla Mu¤la Üniversitesinin ad› Mu¤la S›tk› Koçman Üniversi-tesi olarak de¤ifltirilmifltir. 1318.06.2013 tarih ve 28681 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6492 say›l› kanunla Alt›n Koza Üniversitesinin ad› ‹pek Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir.1411.04.2012 tarih ve 28261 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 6287 say›l› kanunla Zonguldak Karaelmas, Rize, Konya ve Kayseri Abdullah Gül üniversitelerinin adlar› s›ras›yla BülentEcevit Üniversitesi, Recep Tayyip Erdo¤an Üniversitesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi ve Abdullah Gül Üniversitesi fleklinde de¤ifltirilmifltir. 1507.09.2016 tarih ve 29824 say›l› Resmi Ga-zetede yay›nlanan 6745 say›l› kanunla Celal Bayar, Ni¤de, Tunceli, Yeni Yüzy›l, Y›ld›r›m Beyaz›t ve Gedik üniversitelerinin adlar› s›ras›yla Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Ömer Halisde-mir Üniversitesi, Munzur Üniversitesi, ‹stanbul Yeni Yüzy›l Üniversitesi, Ankara Y›ld›r›m Beyaz›t Üniversitesi ve ‹stanbul Gedik Üniversitesi fleklinde de¤ifltirilmifltir. 1628.06.2008 tarih ve26920 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 5773 say›l› kanunla A¤r› Da¤› Üniversitesinin ad› A¤r› ‹brahim Çeçen Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir. 1707.11.2013 tarih ve 28814 say›l› Res-mi Gazetede yay›nlanan 6501 say›l› kanunla Nevflehir Üniversitesinin ad› Nevflehir Hac› Bektafl Veli Üniversitesi olarak de¤ifltirilmifltir. 18Milli Savunma Bakanl›¤›na ba¤l›d›r; akademik kri-terler bak›m›ndan YÖK’le iliflkilidir. 19‹lgili ülkelerin hükümetleri aras›nda yap›lan protokol ile kurulmufllard›r.

Not: Vak›f Üniversiteleri italik yaz›lm›flt›r.



169

%35.5’ini önlisans, %56.5’ni lisans, %6.7’sini yüksek lisans ve%1.3’ünü de doktora program›na kay›tl› ö¤renciler olufltur-maktad›r. Ayr›ca, önlisans ö¤rencilerinin %56.6’s› ile lisans ö¤-rencilerinin %47.2’si aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim program-lar›nda ö¤renim görmektedir (�� Tablo 5).

Yüz yüze e¤itimde yüksekö¤retim kurumlar›nda okuyanla-r›n %85.4’ü devlet üniversitelerinde, %14.2’si vak›f üniversite-lerinde ve %0.4’ü vak›f MYO’larda bulunmaktad›r. Ayr›ca, ön-lisansta okuyanlar›n %86.8’i, lisansta okuyanlar›n %84.8’i, yük-sek lisansta okuyanlar›n %83.2’si ile doktorada okuyanlar›n%90.6’s› devlet üniversitelerindeki programlara kay›tl›d›rlar.Bu durum toplam yüksekö¤retim ö¤rencileri içinde vak›f üni-versitelerinde okuyanlar›n oran›n›n, vak›f üniversitelerinin say›-s›ndaki art›fla ra¤men halen oldukça düflük oldu¤unu göster-mektedir (�� Tablo 6).

�� fiekil 9’da 1981 ve 2017 y›llar› aras›nda Türkiye’de yük-sekö¤retimde ö¤retim eleman› ve ö¤retim üyesi say›lar›nda gö-rülen de¤iflimler gösterilmifltir. Hem ö¤retim eleman› say›s›n-da hem de ö¤retim üyesi say›s›nda 1984 y›l›nda yaflanan düflüfl-ten sonra günümüze kadar fakl› oranlarda da olsa sürekli bir ar-t›fl e¤ilimi gözlenmektedir. 1981 y›l›nda 20.917 olan ö¤retimeleman› say›s› 2016 y›l›nda 156.168’e ulaflm›fl fakat 15.07.2016tarihinde yaflanan darbe girifliminden sonra üniversitelerde ya-flanan ihraçlar neticesinde 2017 y›l›nda bu say› 151.763’e düfl-müfltür. Benzer flekilde 1981 y›l›nda 4.905 olan ö¤retim üyesisay›s› da 2016 y›l› itibariyle 72.740’a yükselirken günümüzde71.390’a gerilemifltir. 1981’den 2003’e ö¤retim eleman› say›s›3.6 kat artarken 2003’ten günümüze yaklafl›k 2 kat artm›flt›r. Ekolarak, 1981’den 2003’e ö¤retim üyesi say›s› 5.7 kat artarken,2003’ten 2017’ye 2.5 kat artm›flt›r. Ö¤retim eleman› ve ö¤retim

üyesi say›lar›nda özellikle 2007 y›l›ndan itibaren h›zl› bir art›flgörülürken özellikle 2013 y›l›nda yaflanan s›çrama dikkat çeki-cidir. Ö¤retim eleman› say›s›n›n 2017 y›l›nda yaflanan düflüflünard›ndan önümüzdeki y›ldan itibaren tekrar yükselifl e¤iliminegirece¤i öngörülmektedir.

2017 y›l› itibariyle ülkemizde toplam ö¤retim eleman› içeri-sinde ö¤retim üyelerinin oran› %47’dir. Öte yandan, ö¤retimüyesi d›fl›ndaki ö¤retim elemanlar›n›n say›s› 80.373 ve toplamiçindeki oranlar› da %53’dür. Ö¤retim elemanlar›n›n %14.8’iniprofesörler, %9.4’ünü doçentler, %22.8’ini yard›mc› doçentler,%14.1’ini ö¤retim görevlileri, %6.4’ünü okutmanlar, %2.4’ünü

�� Tablo 3. Koordinatör üniversiteler.

Kapat›lan Vak›f Üniversitesi Koordinatör Üniversite

Bursa Orhangazi Bursa Teknik

Canik Baflar› Ondokuz May›s

Fatih ‹stanbul

Gediz ‹zmir Kâtip Çelebi

‹pek Ankara Sosyal Bilimler

‹zmir Dokuz Eylül

Melikflah Erciyes

Mevlana Selçuk

Murat Hüdavendigar ‹stanbul

Selahattin Eyyubi Dicle

fiifa Ege

Süleyman fiah ‹stanbul Medeniyet

Turgut Özal Y›ld›r›m Beyaz›t

Zirve Gaziantep

Kanuni E¤itim ö¤retime bafllamad›.

�� Tablo 4. YÖK Baflkanlar›n›n dönemlerinde kurulan üniversite say›lar›.

YÖK Baflkanlar› Dönemi Devlet Vak›f Toplam

Prof. Dr. ‹hsan Do¤ramac› 21.12.1981 – 09.07.1992 32 2 34(10 y›l, 6 ay, 18 gün)

Prof. Dr. Mehmet Sa¤lam 15.07.1992 – 03.11.1995 2 1 3(3 y›l, 3 ay, 19 gün)

Prof. Dr. Kemal Gürüz 06.12.1995 – 06.12.2003 - 21 21(8 y›l)

Prof. Dr. Erdo¤an Teziç 09.12.2003 – 09.12.2007 32 6 38(4 y›l)

Prof. Dr. Yusuf Ziya Özcan 11.12.2007 – 11.12.2011 18 32 50(4 y›l)

Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya 12.12.2011 – 06.11.2014 1 10 11(2 y›l, 10 ay, 25 gün)

Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç* 11.11.2014 – 10 10 20

*23.07.2016 tarih ve 29779 say›l› Resmi Gazetede yay›nlanan 667 say›l› KHK ile 15 vak›f üniversitesi kapat›lm›fllard›r.



170

uzmanlar, %29.8’ini araflt›rma görevlileri ve %0.3’nü di¤er kad-rolarda istihdam edilen ö¤retim elemanlar› oluflturmaktad›r.Görüldü¤ü üzere ö¤retim elemanlar› içerisinde nicel olarak enbüyük grubu araflt›rma görevlileri oluflturmaktad›r (�� Tablo 7).

Ö¤retim elemanlar›n›n %85.6’s› devlet üniversitelerinde,%14.1 vak›f üniversitelerinde ve %0.3’ü de vak›f MYO’lar daçal›flmaktad›r. Benzer flekilde ö¤retim üyelerinin %83.8’i dev-

let üniversitelerinde bulunurken %16.2’si vak›f yüksekö¤retimkurumlar›nda bulunmaktad›r (�� Tablo 7). Dolay›s›yla vak›fyüksekö¤retim kurumlar›nda çal›flan ö¤retim eleman› oranlar›ile vak›f yüksekö¤retim kurumlar›nda okuyan ö¤renci oranlar›-n›n birbirine oldukça yak›n oldu¤u görülmektedir. Ayr›ca Tür-kiye’de 1981’den günümüze yüksekö¤retimde üniversite say›-s›nda ve ö¤renci say›s›nda görülen art›fla paralel olarak ö¤retim

�� fiekil 6. Türkiye’de yüksekö¤retim ö¤renci say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017). Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹statistikleri (1981–2013); YÖKYüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi (2014–2017).

�� fiekil 7. Türkiye’de yüksekö¤retimde yüz yüze e¤itim ö¤renci say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017). Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹statistikleri (1981–2013); YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi (2014–2017).



171

eleman› say›s›nda da sürekli bir art›fl oldu¤unu söylemek yanl›flolmaz.

�� Tablo 8’de yüksekö¤retim kurumlar› baz›nda yüz yüzee¤itimde ö¤retim eleman› bafl›na düflen ö¤renci say›lar› sunul-mufltur. Ülkemizde ö¤retim eleman› bafl›na düflen ö¤renci sa-y›s› 25.04 iken ö¤retim üyesi bafl›na düflen ö¤renci say›s›53.24’dür. Devlet ve vak›f üniversitelerinde ö¤retim eleman›bafl›na düflen ö¤renci say›lar› s›ras›yla 24.99 ile 25.19’dur.Benzer flekilde ö¤retim üyesi bafl›na düflen ö¤renci say›lar› dadevlet ve vak›f üniversitelerinde 54.25 ve 46.89’dur.

Ülkemizdeki genç nüfusun yüksekö¤retime olan talebinikarfl›lamay› hedefleyen siyasi iktidar ve YÖK, yeni devlet vevak›f üniversitelerinin kurulmas›na yönelik stratejik bir tutumsergilemifltir. Bu stratejik tutum, sürdürülebilir ülke ekono-misi, iktisadi ve sosyo-kültürel kalk›nma ad›na çok etkin birhedefe iflaret etmektedir (Günay, 2014). Nitekim bu do¤rul-

tuda Türkiye’de 1981 y›l›nda %5.28 olan yüksekö¤retimokullaflma oran›, 1993 y›l›nda %15.05 oran›na ulaflm›fl veTrow’a (1974) göre kitlesel yüksekö¤retime geçilmifltir. Dahasonra 2009 y›l›nda %46.94 olan yüksekö¤retim brüt okullafl-ma oran›n›n 2010 y›l›nda %56.75’e yükselmesiyle Türki-ye’nin 2009 ve 2010 y›llar› aras›nda yine Trow’e (1974) göreüniversal yüksekö¤retime geçti¤ini ifade edebiliriz. Günü-müzde ülkemizin yüksekö¤retim brüt okullaflma oran›%102.71’e ulaflm›flt›r (�� fiekil 10). Bu durum da ülkemizdeyüksekö¤retimde mevcut kapasitenin genç nüfus için (özelik-le 18–22 yafl grubu) yeterli oldu¤unu göstermektedir (Günayve Günay, 2016). Ayr›ca bu oran yüksekö¤retimdeki tüm ö¤-rencilerin genç nüfusa (18–22 yafl grubu) bölümü ile hesap-land›¤›ndan dolay› yüksekö¤retimde brüt okullaflma oran›%100’ü aflabilmektedir. Çünkü yüksekö¤retim sistemindekiö¤rencileri sadece 18–22 yafl aral›¤›ndaki ö¤renciler olufltur-

�� Tablo 5. Program ve e¤itim türüne göre ö¤renci say›lar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).

Yüz yüze e¤itim Aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim Toplam

Önlisans 1.109.626 1.446.300 2.555.926

Lisans 2.149.166 1.922.413 4.071.579

Yüksek lisans 450.251 29.964 480.215

Doktora 91.267 - 91.267

Toplam 3.800.310 3.398.677 7.198.987

Kaynak: YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi.

�� Tablo 6. Yüksekö¤retim kurumlar› baz›nda yüz yüze e¤itim ö¤renci say›lar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).

Yüksekö¤retim kurumu Önlisans Lisans Yüksek lisans Doktora Toplam

Devlet Üniversitesi 964.603 1.823.254 374.759 82.757 3.245.373

Vak›f Üniversitesi 130.724 325.912 75.492 8.510 540.638

Vak›f MYO 14.808 - - - 14.808

Toplam 1.110.135 2.149.166 450.251 91.267 3.800.819


�� Tablo 7. Yüksekö¤retim kurumlar› baz›nda ö¤retim eleman› say›lar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).

Yüksekö¤retim kurumu Prof. Doç. Yrd. Doç. Ö¤r. Grv. Okutman Uzman Arfl. Grv. Çevirici E.Ö.PL. Toplam

Devlet Üniversitesi 19.141 12.545 28.140 16.655 7.285 3.628 42.403 20 36 129.853

Vak›f Üniversitesi 3.391 1655 6485 4.365 2.500 146 2.918 - - 21.460

Vak›f MYO 3 3 27 403 14 - - - - 450

Toplam 22.535 14.203 34.652 21.423 9.799 3.774 45.321 20 36 151.763




172

mamaktad›r. Di¤er yandan, ülkemizde yüksekö¤retim brütokullaflma oran› önlisans düzeyinde %35.09, lisans düzeyinde%59.89 ve lisansüstünde %7.73’dür (�� Tablo 9).

Ülkemizde 2008 y›l› itibariye üniversite bulunmayan il kal-mam›flt›r. Türkiye’de seksen bir ilin altm›fl dördünde birer üni-versite varken, on yedi ilimizde ise �� Tablo 10’da gösterildi¤igibi birden fazla üniversite bulunmaktad›r. En fazla üniversite-ye sahip iller aras›nda ‹stanbul 55 üniversite ile birinci s›rada yeralmaktad›r. Bu ilimizi 18 ve 8 üniversite ile s›ras›yla Ankara ve‹zmir takip etmektedir. 181 üniversitenin %64.6’s› bu on yediilimizde bulunurken, vak›f üniversitelerinin tamam›n›n sadeceon ilimizde bulunmas› bir baflka dikkat çekici unsurdur. Ayr›ca,‹stanbul toplamda ülkemizdeki üniversitelerin %30.3’üne ve

vak›f üniversitelerinin de %62.6’s›na sahiptir. Di¤er yandan, ‹s-tanbul, Ankara ve ‹zmir’deki toplam üniversite say›s›, 26’s› dev-let ve 55’i vak›f olmak üzere 81’dir. Bir baflka ifadeyle üç büyük

�� fiekil 8. Türkiye’de yüksekö¤retimde aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim ö¤renci say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017). Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹sta-tistikleri (1981–2013); YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi (2014–2017).

�� fiekil 9. Türkiye’de ö¤retim eleman› say›s›ndaki de¤iflim (1981–2017). Kaynak: ÖSYM Yüksekö¤retim ‹statistikleri (1981-2013); YÖK Yüksekö¤retimBilgi Yönetim Sistemi (2014–2017).

�� Tablo 8. Yüksekö¤retim kurumlar› baz›nda ö¤retim eleman› say›lar›(2016–2017 ö¤retim y›l›).

Ö¤retim üyesi bafl›na Ö¤retim eleman› bafl›na düflen ö¤renci say›s› düflen ö¤renci say›s›

Devlet Üniversitesi 54.25 24.99

Vak›f Üniversitesi 46.89 25.19

Vak›f MYO 448.73 32.91

Toplam 53.24 25.04



173

ilimiz Türkiye’deki üniversitelerin %44.7’sini ve özellikle vak›füniversitelerinin de %82’sini bulundurmaktad›rlar.

Ayr›ca, ülkemizde art›k merkez d›fl› ilçelere de üniversite aç›l-maya bafllanm›flt›r ve �� Tablo 11’de ilçelerde bulunan üniversi-teler listelenmifltir. Antalya’ya ba¤l› Alanya ilçesinde 1 vak›f ve 1devlet olmak üzere toplamda 2 üniversite mevcutken Bal›kesir’e ba¤l›Band›rma, Hatay’a ba¤l› ‹skenderun, Kocaeli'ne ba¤l› Gebze ilçelerin-de 1’er devlet üniversitesi ve Mersin'e ba¤l› Tarsus ilçesinde ise 1 vak›füniversitesi bulunmaktad›r. Dolay›s›yla ilçelerde kurulan toplamüniversite say›s› 6’d›r.

Ülkemizde yüz yüze e¤itim gören önlisans ö¤rencilerinin%18.6’s›, lisans ö¤rencilerinin %34.2’si, yüksek lisans ö¤renci-lerin %46.9’u ile doktora ö¤rencilerinin %59.3’ü üç büyük ili-mizdeki üniversitelerde ö¤renim görmektedir. Öte taraftan,toplam yüz yüze e¤itim ö¤rencileri içinde bu üç büyük ildekiüniversitelerde okuyanlar›n oran› %31.7’dir. Ayr›ca, ‹stan-bul’da okuyanlar›n toplam ö¤renciler içindeki oran› %19.5, An-kara’da okuyanlar›n oran› %7.7 ve ‹zmir’de okuyanlar›n oran›da %4.4’dür (�� Tablo 12). Benzer flekilde �� Tablo 13’de üçbüyük ilimizdeki ö¤retim eleman› say›lar›, unvanlar›na göre su-nulmufltur. Bu çerçevede ‹stanbul, Ankara ve ‹zmir’de çal›flantoplam ö¤retim eleman› say›s› Türkiye’deki toplam ö¤retimelemanlar›n›n %38.4’ünü oluflturmaktad›r. Ö¤retim üyesi aç›-s›ndan bakt›¤›m›zda ise bu oran %42.2’ye yükselmektedir.

�� Tablo 14’de ise 2017 y›l› itibariyle yüksekö¤retim kurum-lar›ndaki programlar›n türlerine göre say›lar› listelenmifltir. Do-

lay›s›yla, Türkiye’de önlisansta 8.487, lisansta 6.937, yüksek li-sansta 12.303 ve doktorada 5.283 program olmak üzere toplam-da 33.010 yüksekö¤retim program› mevcuttur. Ö¤renci ve üni-versite say›s›na paralel olarak programlar daha çok devlet üni-

�� Tablo 9. Program türüne göre okullaflma oranlar› (2016–2017 ö¤retimy›l›).

Önlisans Yüz yüze e¤itim 15.5635.09

Aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim 19.53

Lisans Yüz yüze e¤itim 31.3359.89


Lisansüstü Yüz yüze e¤itim 7.427.73


Toplam 102.71 102.71

Kaynak: Oranlar yazarlar taraf›ndan hesaplanm›flt›r.

�� Tablo 10. Birden fazla üniversite bulunan iller.

‹l Devlet Vak›f Toplam

1 Adana 2 - 2

2 Ankara 7 11 18

3 Antalya* 2 3 5

4 Bal›kesir* 2 - 2

5 Bursa 2 - 2

6 Erzurum 2 - 2

7 Eskiflehir 2 - 2

8 Gaziantep 1 2 3

9 Hatay* 2 - 2

10 ‹stanbul 13 42 55

11 ‹zmir 6 2 8

12 Kayseri 2 1 3

13 Kocaeli* 2 - 2

14 Konya 2 2 4

15 Mersin* 1 2 3

16 Nevflehir 1 1 2

17 Trabzon 1 1 2

Toplam 50 67 117

*Merkez d›fl› ilçelerde kurulan üniversiteler de dâhildir.

�� Tablo 11. Üniversite bulunan merkez d›fl› ilçeler.

‹l ‹lçe Üniversite

1 Antalya Alanya Alanya Alaaddin Keykubat

2 Antalya Alanya Alanya Hamdullah Emin Pafla

3 Bal›kesir Band›rma Band›rma Onyedi Eylül

4 Hatay ‹skenderun ‹skenderun Teknik

5 Kocaeli Gebze Gebze Teknik

6 Mersin Tarsus Ça¤

Not: Vak›f üniversiteleri italik yaz›lm›flt›r.

�� Tablo 12. ‹llere göre yüz yüze e¤itim ö¤renci say›lar› (2016-2017 ö¤retim y›l›).

Önlisans Lisans Yüksek lisans Doktora Toplam

Ankara 21.093 195.225 58.970 20.973 296.261

‹stanbul 148.776 435.198 130.818 27.581 742.373

‹zmir 36.841 105.156 21.440 5.607 169.044

Toplam 206.710 735.579 211.228 54.161 1.207.678




174

versiteleri bünyesindedir. Fakat yüksek lisans ve doktora prog-ramlar›ndaki fazlal›¤a ra¤men lisansüstü ö¤renci say›s›nda iste-nen hedeflere henüz ulafl›lamad›¤› da görülmektedir. Di¤er yan-dan, 2017 y›l›nda yüksekö¤retimimizde ö¤renci alan 219 farkl›türde önlisans program› mevcutken bu rakam lisans programla-r› için 390’d›r (�� Tablo 15).

Türk Yüksekö¤retiminin Dünya’daki Yeri Bir ülkenin rekabet gücü iyi yetiflmifl insan gücü ile bilim

ve teknoloji üretme kapasitesine ba¤l›d›r. Yüksekö¤retimderekabet gücü, yüksekö¤retimde mükemmellik aray›fl›na yolaçm›flt›r. Yirmi birinci yüzy›l bafl›nda bütün dünya ülkeleri,ABD baflta olmak üzere, küreselleflme, rekabet ve teknolojidinamiklerinin etkisiyle yüksekö¤retim sistemini yeniden ta-sarlamaktad›rlar. Ayn› zamanda daha iyi araflt›rma, daha iyie¤itim ve daha iyi kamu hizmeti verecek yüksekö¤retim siste-mi için ola¤anüstü bir çaba içindedirler. Nitekim bu ba¤lam-

da yüksekö¤retimde brüt okullaflma oran› Amerika’da %85.8,‹ngiltere’de %56.5, Japonya’da %63.4, Çin’de %43.4 ve Hin-distan’da %26.9’dur (�� fiekil 11). 2015 y›l› itibariyle Türkiyedünyada yüksekö¤retim brüt okullaflma oran› bak›m›ndan Yu-nanistan’›n ard›ndan ikinci s›rada yer almaktad›r. Bu durum dason y›llarda yüksekö¤retimde yaflanan genifllemeyle beraber ül-kemizde yüksekö¤retimin mevcut kapasitesinin genç nüfus içinyeterli oldu¤unu göstermektedir.

Bilimsel yay›n say›s› bak›m›ndan 2016 y›l›nda Türkiye44.173 yay›nla dünyada 17’nci s›rada yer almaktad›r ve 1981y›l›ndan itibaren yay›n say›lar›ndaki geliflmeler �� fiekil 12’degösterilmifltir. Özellikle 2003 y›l›ndan sonra ülkemizin bilim-sel yay›n say›s› bak›m›ndan dünyada 16 ile 20’nci s›ra aras›n-da yer ald›¤› görülmektedir. �� fiekil 13’de ise 1996 y›l›ndangünümüze ülkemizin ve baz› ülkelerin bilimsel yay›n say›la-r›ndaki de¤iflim gösterilmifltir. Bu alanda 2003 y›l›ndan itiba-ren baflta Çin olmak üzere Hindistan ve ‹ran’da görülen h›zl›

�� fiekil 10. Türkiye’de yüksekö¤retim brüt okullaflma oran›ndaki de¤iflim (1980–2017). Kaynak: UNESCO (2017); 2016 ve 2017 y›l› oranlar› yazarlar ta-raf›ndan hesaplanm›flt›r.

�� Tablo 13. ‹llere göre ö¤retim eleman› say›lar› (2016–2017 ö¤retim y›l›).

Prof. Doç. Yrd. Doç. Ö¤r. Grv. Okutman Uzman Arfl. Grv. Çevirici E.Ö.PL. Toplam

Ankara 4.284 2.060 2.877 1.682 1.636 748 5.739 7 9 19.042

‹stanbul 5.614 2978 7595 3.723 2.464 410 6.980 4 2 29.770

‹zmir 1.927 1.036 1.819 926 770 384 2.750 0 2 9.614

Toplam 11.825 6.074 12.291 6.331 4.870 1.542 15.469 11 13 58.426




175

art›fl dikkat çekicidir. Bu veriler Çin’in önümüzdeki y›llardaABD’yi yakalama potansiyeli oldu¤unu aç›kça ortaya koymak-tad›r. Ayr›ca, 1996 y›l›nda bilimsel yay›n say›s› bak›m›ndançok gerilerde olan ‹ran günümüzde ülkemizi geçmifltir. Dola-y›s›yla, y›llar içindeki art›fla ra¤men Türkiye’nin bilimsel ya-

y›n say›s›n›n halen yüksekö¤retim sisteminin mevcut kapasi-tesine göre oldukça düflük oldu¤u ortadad›r.

Bilimsel yay›n say›s›ndaki düflüklü¤e ek olarak Türk yükse-kö¤retiminin en önemli zaaflar›ndan biri fikri bulufllar, patentve patentlerin ürüne dönüflmesi, bir baflka ifadeyle teknoloji

�� fiekil 12. Türkiye’nin bilimsel yay›n say›s› ve dünyadaki yeri. Kaynak: SJR (2017).

�� fiekil 11. Dünyada yüksekö¤retim brüt okullaflma oranlar› (2015). Kaynak: UNESCO (2017).



176

üretimi konular›ndad›r. Teori ile uygulama aras›nda bir ‘ölümvadisi (valley of death)’ bulundu¤u araflt›rmac›lar›n vard›¤› ortakbir sonuçtur. Bir teknolojik ürünün ortaya ç›k›fl süreci s›ras›ylaflu dört aflamadan geçer: Temel Bilimsel Araflt›rma, Uygulama-l› Bilim Araflt›rmalar›, Teknoloji Ar-Ge ve Ürün Ar-Ge. Uygu-lamal› araflt›rma ile teknoloji Ar-Ge aras›nda bir ölüm vadisin-den söz edilmektedir. Çok say›da uygulamal› araflt›rma bu va-diyi aflarak teknoloji gelifltirme aflamas›na geçememektedir vebu vadide kaybolmaktad›r. �� Tablo 16’da 2015 y›l›nda,ABD’de patent baflvurusu yapan baz› ülkelerin patent say›lar›,bilimsel yay›n say›lar› ve at›f say›lar› listelenmifltir. Bu kapsam-da 1000 makale bafl›na ABD 454, Japonya 713, ‹srail 414 veTürkiye 7 patent baflvurusu yapm›flt›r. Dolay›s›yla, Türkiye içinpatent say›s› ile bilimsel yay›n say›s› aras›ndaki oran dünyan›ngeliflmifl ülkeleri ile k›yasland›¤›nda oldukça düflüktür. Bir bafl-ka ifadeyle, ülkemizde teorik çal›flmalar uygulama alan›na geçe-memektedir. Türk üniversiteleri, son y›llarda, bilimsel yay›n sa-y›s› art›fl›nda dünya ölçe¤inde çok önemli bir baflar› sa¤lamas›-na ra¤men, araflt›rmalar›n teknolojiye dönüflmesi ve üretimegeçmesi konusundaki baflar› son derece düflük düzeydedir (Gü-nay, 2104). Ölüm vadisinin geçilmesini temin edecek en önem-li araçlardan birisini, ‘Teknoloji Transfer Ofisleri’ (TTO) olufltu-racakt›r. Üniversitede üretilen fikirlerin (icatlar›n) endüstri-ye/topluma aktar›lmas›n› sa¤layacak, bir arayüz kurumu olan

TTO’lar›n yüksekö¤retim kurumlar›nda kurulabilmesine yö-nelik resmi altyap› 30111 say›l› ve 1 Temmuz 2017 tarihli Res-mi Gazete’de yay›mlanan 7033 say›l› Kanun ile sa¤lanm›flt›r.Di¤er yandan, bilimsel yay›n bafl›na at›f say›s› da ABD için 3.92,Japonya için 2.87, ‹srail için 4.36 ve Türkiye içinde 2.08’dir. Fa-kat önemle belirtmek gerekir ki at›flar›n sadece yay›n kalitesi ileba¤lant›l› oldu¤unu söylemek zordur. Ülkeler hakk›ndaki ön-yarg›lar ve dil farklar› da at›f say›s› üzerinde etkili olmaktad›r.

2015 y›l› itibariyle ABD’de lisansüstü ö¤renci say›s› yaklafl›k2.9 milyondur. ABD’de lisansüstü ö¤rencilerinin toplam yükse-kö¤retim ö¤rencileri içindeki pay› yaklafl›k %14.5 iken Türki-ye’de bu oran %8 civar›ndad›r. Di¤er yandan, ABD’de2014–2015 ö¤retim y›l›nda yüksek lisans derecesi alan ö¤rencisay›s› 758.708 iken doktora derecesi alan ö¤renci say›s›178.547’dir (IES, 2017). Türkiye’de ise 2015–2016 ö¤retim y›-l›nda yüksek lisans ve doktora derecesi alan ö¤renci say›lar› s›-

�� Tablo 14. Yüksekö¤retimde program say›lar› (2017).

Yüksekö¤retim kurumu Önlisans1 Lisans1 Yüksek lisans2 Doktora2 Toplam

Devlet Üniversitesi 6.855 5.423 10.102 4.832 27.212

Vak›f Üniversitesi 1.445 1.514 2.201 451 5.611

Vak›f MYO 187 - - - 187

Toplam 8.487 6.937 12.303 5.283 33.010

Kaynak: 1ÖSYM 2017 Yüksekö¤retim Programlar› K›lavuzu; 2YÖK Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi. Not: Aç›kö¤retim ve uzaktan ö¤retim prog-ramlar› dâhildir.

�� Tablo 15. Yüksekö¤retimde program türü say›lar› (2017).

Program türü

Önlisans 223

Lisans 390

Kaynak: ÖSYM 2017 Yüksekö¤retim Programlar› K›lavuzu. Not: Aç›kö¤retim ve uzaktanö¤retim programlar› dâhildir.

�� Tablo 16. Türkiye’de bilim ve teknoloji üretimi (2015).

Ülke 2015 2015 2015 1000 Bilimsel yay›na Bilimsel yay›n Bilimsel yay›n At›f ABD patent baflvurusu patent baflvurusu bafl›na at›f

ABD 635.127 2.490.436 288.335 454 3.92

Japonya 121.840 349.318 86.359 713 2.87

Çin 448.221 1.383.577 21.386 47 3.09

Kore 79.633 258.546 38.205 483 3.25

‹sviçre 43.640 247.407 5.118 119 5.67

‹srail 19.734 85.961 7.882 414 4.36

Türkiye 42.843 89.250 320 7 2.08

Kaynak: US Patent and Trademark Office; SJR; Peker (2012).



177

ras›yla 43.290 ve 6.052’dir (YÖK, 2017). 1980’lerin bafl›ndanitibaren ülkemizde doktora derecesi alanlar›n toplam› ise yakla-fl›k 85 bindir. Bu rakam ABD’de bir y›l içinde doktora derecesialanlar›n neredeyse yar›s›d›r. Böylelikle Türkiye’de son y›llardayüksek lisans ve doktora derecelerini alanlar›n say›s›nda art›flgözlenmesine ra¤men özellikle doktora mezunlar›n›n say›s›n›nülkemizin ö¤retim üyesi ve araflt›rmac› aç›¤›n› kapatmaktan çokuzak oldu¤u görülmektedir.

Bugün dört milyondan fazla ö¤rencinin kendi ülkesi d›fl›ndayüksekö¤renim gördü¤ü dünyada ülkemizin ald›¤› pay oldukças›n›rl›d›r. 2017 y›l›nda Türkiye’de yüksekö¤renim gören ulusla-raras› ö¤renci say›s› yaklafl›k 110 bin dolay›ndad›r (YÖK, 2017).Dolay›s›yla, ülkemizde yüksekö¤retimde uluslararas› ö¤rencile-rin pay› yaklafl›k %1.5 seviyesindedir. Bu durum, ülkemizin neyaz›k ki henüz dünya ölçe¤inde bir yüksekö¤retim pazar› ya dacazibe merkezi oluflturamam›fl oldu¤unu göstermektedir. Herne kadar Türkiye’de e¤itim alan uluslararas› ö¤renci say›s› sony›llarda bir art›fl içerisinde olsa da, bu art›fl oran›, yüksekö¤retimsistemindeki toplam ö¤renci say›s›ndaki art›fl oran›n›n çok al-t›nda kalm›flt›r. Bu do¤rultuda Türk yüksekö¤retimi, uluslara-ras›laflmay› temin edecek yasal ve yap›sal bir dönüflüme ihtiyaçduymaktad›r. Ayr›ca ülkemizdeki uluslararas› ö¤retim üyeleri-nin say›s› da toplamda 2.886’d›r (YÖK, 2017).

SonuçTürk yüksekö¤retim sistemi, 1981 y›l›nda, 19 devlet üniver-

sitesine, yaklafl›k %6 olan brüt okullaflma oran›na, 237.000 ö¤-

renciye ve yaklafl›k 21.000 ö¤retim eleman›na sahip iken, 2017itibariyle 114’ü devlet ve 67’si vak›f üniversitesi olmak üzeretoplam 181 üniversiteye, yaklafl›k 152 bin ö¤retim eleman› ile7.2 milyon ö¤renciye ve %100’ü aflan brüt okullaflma oran›naulaflm›flt›r. Türk yüksekö¤retimi, bugün sahip oldu¤u hacmi veyap›s› itibariyle büyük ve kompleks bir yap›ya ve üniversal afla-maya ulaflm›fl bir yüksekö¤retim sistemidir. Yaflanan hacimselbüyüme ve sisteme egemen olan bu geniflleme e¤ilimi strateji-sinin kurulma süreci devam etmekte olan yeni devlet ve vak›füniversiteleri ile devam edece¤i öngörülmektedir.

Son y›llarda yaflanan bu nicel büyümeye ra¤men Türk yük-sekö¤retim sisteminin mevcut kapasitesinin alt›nda bilimsel ya-y›n, bilim ve teknoloji üretti¤i ortadad›r. Özellikle bilimsel ya-y›n say›s›ndaki yükselifle paralel olarak bu yay›nlara yap›lan at›f-larda ayn› art›fl sa¤lanamam›flt›r. Ayr›ca uluslararas›laflma ala-n›nda da istenen dönüflüm henüz yakalanamam›flt›r. Bu kapsam-da yaflanan nicel büyümenin yan› s›ra Türkiye’nin 2023 strate-jik hedeflerine ulaflabilmesi için yüksekö¤retim sisteminin bilimve teknoloji üretebilmesi, üretilen bilim ve teknolojiyi toplum-sal faydaya ve dünya ölçe¤inde kabul gören ekonomik ürünleredönüfltürebilmesi ve ülkenin ihtiyaç duydu¤u yüksek vas›fl› in-san gücünü yetifltirebilmesi gerekmektedir. Bu durum da siste-min revize edilmesinin zorunlu oldu¤una iflaret etmektedir.

Di¤er taraftan, yüksekö¤retim sistemimizin nicel yönününyan› s›ra niteli¤inin yani mahiyetinin de ele al›nmas› gerekmek-tedir. Üniversitelerimizin as›l sorunu, bilimin ne oldu¤una dairbilinçli felsefi bir zemin üzerine oturmay›fl›d›r. Bu mesele öte-

�� fiekil 13. Dünyada bilimsel yay›n say›lar› (1996–2016). Kaynak: SJR (2017).



178

den beri süre gelen sorunlar›m›z›n temelidir. Sistemde ne za-man bir sorunla karfl›laflsak 1933 Reformunda oldu¤u gibi hepAvrupa ya da Amerika’n›n uygulamalar›na bak›larak çözüm üre-tilmeye çal›fl›lmaktad›r. Bu çerçevede, mahiyeti üzerinde derin-li¤ine düflünülmemifl bir sistemi uygulamak, ülkemize yarar dasa¤lamayabilir. Her toplumun kendi kültürü ve de¤erleri vard›r.Kendimizi tarihten, toplumdan ve kültürden soyutlayamayaca-¤›m›z gibi bilgi de kültür ve toplumdan soyutlanamaz. Ancakpozitivist e¤itim sisteminin flekillendirdi¤i zihinsel yap›lar, za-man›n, kültürün ve toplumsal yap›n›n bilgi üzerindeki etkisininüzerinden sekerek geçerler.

Türkiye’de üniversiteler kuruluflundan beri iç ve d›fl olmaküzere iki tehdit ile karfl› karfl›ya gelmifltir. D›fl tehdit, üniversite-nin karfl›laflt›¤› siyasi ve ekonomik müdahale ile bask›lard›r. Birdi¤er d›fl tehdit ise, üniversite mensuplar›n›n ve özellikle ö¤ren-cilerin belirli ideolojiler istikametinde yönlendirilmeleridir.1960 ve 1980 darbelerinde üniversite d›fl› odaklar taraf›ndanyönlendirilen ö¤renci hareketleri çok etkili olmufltur. ‹ç tehdi-de gelince, üniversite zor zamanlarda, hakikati dile getirmeninmakul bir yolunu bulamam›fl, güç karfl›s›nda sessiz kalmay› ye¤-lemifltir. Ancak bu noktada üniversitenin öteden beri ideolojikbir tutum içinde oldu¤u fleklindeki toplumsal yarg› üniversite-nin itibar›n› toplum nezdinde zay›flatm›flt›r. Di¤er yandan, buülkede, 1933, 1960 ve 1981’de do¤ru bildiklerini aç›kça ortayakoyan ve bu yüzden bedel ödeyen akademisyenlerin de bulun-du¤unu belirtmezsek onlara haks›zl›k etmifl oluruz.

Yüksekö¤retim sisteminde as›l sorun ne kanunlarda ne üni-versite özerkli¤i konusunda ne de akademik özgürlük konusun-dad›r. Sorun akademia’n›n kendisinde, üniversite mensuplar›n-dad›r. Kiflisel yarar› hakikatin önüne koyanlar ka¤›t üzerindeözgürlük sahibi olsalar bu neye yarayacakt›r? Hakikat, yetkinlik,adanm›fll›k, feragat ve fedakarl›k ister. Bu iki bin y›l önce deböyleydi, günümüzde de böyledir. Aristoteles’in Platon için“Hocam› çok severim, ama hakikati daha çok severim” dedi¤i anla-y›fl ile hakikatin flartlara göre de¤iflti¤i anlay›fl fark› her fleyi or-taya koymaktad›r. Öte yandan, Fatih’in kendi yapt›rd›¤› ve vak-fetti¤i, Sahn› Seman Medresesinden bir oda istedi¤inde; hoca-lar›n, Fatih’e s›nava girip baflar›rsan›z öyle veririz demeleri üze-rine Fatih’in s›nava girip baflard›ktan sonra bir oda sahibi olabil-di¤ini biliyoruz. Fatih’in donan›m›n› dolay›s›yla o s›nav› baflara-ca¤›n› bilmeyen yoktur, ama kurallar›n herkese uygulanmas› vede¤erlerin zedelenmemesi için böyle yap›lm›flt›r.

fiimdi verilen bu örneklerden yola ç›karak günümüzde yük-sekö¤retim sisteminin mahiyetinin de tart›fl›lmas›n›n gereklili¤i

aç›kça ortadad›r. Üniversite, bilgelik ister. Kapsay›c›d›r. Derin-dir. De¤iflmeyen niteli¤i hakikat aray›c›s› olmas›d›r. Üniversite,hep karfl›ya de¤il gözlerini kendine de çevirmelidir.

KaynaklarAras, N. K., Dölen, E. ve Bahad›r, O. (2007). Türkiye’de üniversite

anlay›fl›n›n geliflimi (1861–1961). Ankara: TÜBA Yay›nlar›.Ataünal, A. (1993). Cumhuriyet döneminde yüksekö¤retimdeki geliflmeler. Ankara:

MEB Yüksekö¤retim Genel Müdürlü¤ü.Do¤ramac›, ‹. (2007). Türkiye’de ve Dünya’da yüksekö¤retim yönetimi.

Ankara: Meteksan.Günay, D. (2014). Türkiye’de yüksekö¤retimin mevcut durumu, sorunlar›,

geliflmeler ve öneriler. Yeni Türkiye Dergisi, 58, 678–695.Günay, D. ve Günay, A. (2011). 1933’den günümüze Türk yüksekö¤reti-

minde niceliksel geliflmeler. Yüksekö¤retim ve Bilim Dergisi, 1(1), 1–22.Günay, D. ve Günay, A. (2016). Dünyada ve Türkiye'de yüksekö¤retim

okullaflma oranlar› ve geliflmeler. Yüksekö¤retim ve Bilim Dergisi, 6(1),13–30.

Günay, D. ve K›l›ç, M. (2011). Cumhuriyet Dönemi Türk Yüksekö¤reti-minde Rektör Seçimi ve Atamalar›. Yüksekö¤retim Dergisi, 1(1), 34-44.

Gürüz, K. (2004). Dünya’da ve Türkiye’de yüksekö¤retim: Tarihçe ve bugünküsevk ve idare sistemleri (2. bask›). Ankara: Cem Web Ofset.

Institute of Education Sciences (IES). (2017). Condition of education: Post-sec-ondary education. 25 A¤ustos 2017 tarihinde <https://ies.ed.gov/> adre-sinden eriflildi.

ÖSYM (Farkl› Y›llar). Yüksekö¤retim istatistikleri. 30 Temmuz 2017 tarihinde<https://osym.gov.tr/> adresinden eriflildi.

Peker, A. (2012). Bilimsel üretimin teknoloji üretimine transferindeki zihinseldönüflümler. 22 Eylül 2017 tarihinde <http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files//ytbik/Sunumlar/YTBIK_Atakan-Peker_Sunum.pdf> ad-resinden eriflildi.

Scientific Journal Rankings (SJR). (2017). Country rankings. 13 Eylül 2017tarihinde <http://www.scimagojr.com/> adresinden eriflildi.

Tekeli, ‹. (2010). Tarihsel ba¤lam› içinde Türkiye’de yüksekö¤retimin ve YÖK’üntarihi. Ankara: Tarih Vakf› Yurt Yay›nlar›.

Trow, M. (1974). Problems in the transition from elite to mass highereducation, OECD (Ed.), Policies for higher education (pp. 51–101). Paris:OECD.

UNESCO. (2017). Education statistics. 2 Eylül 2017 tarihinde <http://data.uis.unesco.org/> adresinden eriflildi.

US Patent and Trademark Office. (2015). Patent applications by country of ori-gin. 7 Eylül 2017 tarihinde <https://www.uspto.gov/web/offices/ac/ido/oeip/taf/appl_yr.htm> adresinden eriflildi.

YÖK (Farkl› Y›llar). Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi. 2 A¤ustos 2017tarihinde <https://istatistik.yok.gov.tr/> adresinden eriflildi.

YÖK (1991). Türk yüksekö¤retiminde on y›l (1981–1991): 1981 reformu ve so-nuçlar›. 3 Ekim 2017 tarihinde <http://www.yok.gov.tr/documents/10279/30217/T%C3%9CRK+Y%C3%9CKSEK%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%C4%B0NDE+ON+YIL+1981-1991.pdf/05f9f18c-a406-45e5-b24b-0bfde59e3bbb> adresinden eriflildi.

Documents

Türkiye’de Yüksekö¤retimin Tarihsel Geliﬂimi ve Mevcut Durumu · dan ‹mam Gazali bu medresede, bugünkü anlamda, dekanl›k yapm›ﬂlard›r. K›sa zaman sonra Musul,