STAJ RAPORU

Staj Süresi : 19 Ağustos - 16 Eylül Stajın Yapıldığı Yer : TRT Araştıma - İmalat Dairesi

Üniversite : Ankara Üniversitesi

Fakülte : Mühendislik Fakültesi

Bölüm : Elektronik Mühendisliği

Stajı Yapan : Rıza YILDIRIM

1

İçindekiler

1. ÖZET .................................................................................................................................. 05

2. KURULUŞUN TANITIMI ................................................................................................ 06

Asıl Üretim ve Çalışma Konusu .................................................................. 06

Proje ve Faaliyetler ....................................................................................... 06

Araştırma Çalışmaları .................................................................................. 07

DAB Nedir, Ne Sağlar .................................................................... 07

Giriş ............................................................................ 07

Radyo Dinleme Alişkanlıkları Nasıl Değişecek ...... 08

NHK AR-GE Çalışması Raporu .................................................... 09

Giriş ............................................................................ 09

Kayıt Teknikleri ve Mekanik Müh. Bölümü .......... 09

Proje Grupları ........................................................... 09

Video Sabit Disk Sistemleri ................. 10

Arşiv Sistemleri .................................... 11

Optik Kayıt Sistemleri ......................... 11

Perpendicular Kayıt Sistemleri ........... 12

Manyetik Teyp Kayıt Sistemleri ......... 12

Home Server Sistemleri ....................... 13

Ana Üretim Konuları .................................................................................... 14

ARİM 'in Kuruluş Düzeninin Şema İle Gösterimi ..................................... 15

2

3. ÜRETİM ............................................................................................................................. 16

Çalışma Yöntemi ........................................................................................... 16

4. YARDIMCI BİRİMLER .................................................................................................. 19

Araştırma ve Geliştirme Laboratuvarları .................................................. 19

Audio Laboratuvarları ................................................................................. 19

Kimya Laboratuvarları ................................................................................. 19

Elektronik Montaj Laboratuvarları ........................................................... 19

5. KURULUŞTAKİ PRATİK ÇALIŞMALAR ................................................................... 20

Ses Üzerine Verilen Eğitim .......................................................................... 20

Ses İşaretinin Digitale Çevrilmesi ve Örneklenmesi .................................. 22

Sigma - Delta Converter ............................................................................... 23

AD7703 Sigma - Delta Converter Entegresinin İncelenmesi .................... 24

Ses Filtresi Yapılması ................................................................................... 25

Vumetre Yapılması ....................................................................................... 27

Kimya Laboratuvarlarına Gezi ................................................................... 28

Kart Kesme Makinası .............................................................. 28

Serigrafi Makinası ................................................................... 28

Matkap (CNC) .......................................................................... 29

Fırın ........................................................................................... 29

PCB Kaplama Ünitesi (Grafson) ............................................ 29

Pazlama Makinası .................................................................... 29

Laminatör ................................................................................. 29

3

Bakır Eritme Makinası (Hollumler Combistem) .................. 30

Bir Baskı Devrenin Yapılışı Esnasında Uygulanan İşlemler .................... 30

6. SONUÇLAR ....................................................................................................................... 32

7. EKLER ............................................................................................................................... 33

TV Demodülatör ........................................................................................... 33

Video Dağıtım Yükselteci ............................................................................. 35

FM Verici Sistemi ......................................................................................... 36

2 Vericili TRT - DAB Pilot Yayını Prensip Şeması ................................... 38

4

1. Özet

TRT kurumunun Araştırma - İmalat (ARİM) bölümünde 20 iş günü süreli staj yaptım. Bu staj süremde, ARİM 'in bazı laboratuvarlarını gezip imalat esnasında gerçekleştirilen aşamalara tanık oldum. ARİM 'in üretmekte olduğu ürünleri öğrendim ve bunlardan bazılarını inceleme imkanım oldu. Birkaç mühendis bize TRT 'nin teknik kısımları hakkında bazı bilgiler verdi. Boş zamalarımızda ise mühendislerimize danışarak, varsa onlardan bazı elektronik devre şeması, yoksa internet aracılığıyla, bu şemaları bulup birkaç devre yapma fırsatımız oldu. Staj süresince yaptığım tüm bu etkinlikleri ve edindiğim tecrübeleri tüm ayrıntılarıyla raporumda anlatmaya çalıştım. Bazı kısımlarda ise, belki bir staj raporu için gereksiz gözükebilir ama ben sizin ilginizi çekeceğini düşündüğümden, TRT 'nin bazı hedeflerini, projelerini ... gibi konular hakkında toplamış olduğum bilgileri, bu staj raporumda yazdım.

5

2. Kuruluşun Tanıtımı

1962 yılında Türkiye Radyo Televizyon Kurumu'nda bir araştırma laboratuvarı olarak kurulan Araştırma ve İmalat Dairesi Başkanlığı (ARİM), 1968 yılında üretime başlamıştır. ARİM, 1976 yılından bu yana radyo ve televizyon yayıncılığı konusunda araştırma, geliştirme ve üretim çalışmaları yapmaktadır.

TRT'nin televizyon ve radyo stüdyolarında kullanılmak üzere teçhisat tasarım ve üretim çalışmalarını başarıyla gerçekleştiren ARİM, son yıllarda ürettiği bu cihazları diğer kamu ve özel şirketlere de pazarlamaktadır. Bu amaçla, üretilen cihazlara yönelik pazarlama, projelendirme, kurulum ve eğitim çalışmaları gerçekleştirilmektedir. ARİM imal ettiği çoğu cihazın Türkiye'deki tek üreticisi konumundadır.

TRT ARİM, bünyesinde bulunan Araştırma Planlama, Geliştirme Laboratuvarları ve İmal Bölümleri ile çalışmalarını Ankara Oran şehrinde bulunan TRT Sitesi'ndeki kendi binasında sürdürmektedir.

Asıl Üretim ve Çalışma Konusu

Araştırma Planlama, Geliştirme ve İmalat üniteleri ile bunlara destek veren Alım İkmal, Muhasebe ve İdari İşler ünitelerinden oluşan daire, TRT 'nin ihtiyacı olan çeşitli cihazları üretmekte, teknik araştırma ve geliştirme çalışmalarını yapmaktadır. 1989 yılına kadar 10W ve 50 W gücünde TV aktarıcısı ve antenleri ağırlıklı üretim yapan daire, 1989 yılında verici istasyonlarının kurulması ve işletilmesi işinin PTT 'ye devredilmesi nedeniyle, araştırma, geliştirme ve üretimini, radyo ve TV stüdyo cihazları üzerine kullanılmıştır.

Proje ve Faaliyetler

25-28 Ekim 2001 tarihlerinde İstanbul CNR Fuar Merkezinde, AEF Broadcast, Cable ve Satellite  fuarına katıldılar.

İstanbul Tepebaşı Yücel YENER stüdyosuna 50 adet Hoist tipi Işık Askı ve 5 adet 30 kanal dimer sistemi kurularak stüdyonun her türlü ışık efekt işlemlerinin yapılmasını sağladılar.

E5 üzerinde RDS 'li FM yayını ,TRT Başkanlığınca üretimi 1kW FM verici cihazları üzerinden yapılmaktadır.

Vericiler Dairesinin istemiş olduğu 150 adet 250 W. fetli FM Verici , 150 adet FM reflektörlü anten, 60 adet FM pano anten ,125 adet FM dipol anten ve 100 adet FM anten bölücü üretimine devam etmektir.

6

TRT 'nin kurmuş olduğu DAB verici sistemi ile TRT, Türkiye'de ilk digital radyo yayıncılığına başlamıştır ve test yayınlarını sürdürmektedir. Pilot bölge olarak Ankara seçilmiştir. Tek frekans ağından bir çok verici kurulmasına ve tek vericiden 6 radyo yayını yapılmasına olanak sağlayan sistem, böylelikle hem frekans kirliliği engelleniyor, hem de büyük ölçüde enerji tasarrufu yapılabiliyor. Deneme digital radyo yayını Radyo 3 ve TRT FM kanallarını içermektedir.Digital yayın CD kalitesinde, kusursuz ve kesintisiz yayına ulaşma olanağı veriyor. Alıcının monitörü sayesinde programla ilgili ya da bağımsız pek çok bilgiye ulaşabilmek de mümkün olacaktır.

İzmir ve İstanbul TV stüdyoları için 68 adet Hoist tipi ışık askı sistemi ve 10 adet 30 kanal dimer sistemi üretimine başlanmıştır. 

Araştırma Çalışmaları

Sayısal Yayıncılık Konusundaki Çalışmalar

DAB (Sayısal Ses Yayını)

o (Aşağıda detaylı açıklamasını yaptım. İlave olarak, EKLER kısmında, İki Vericili TRT - DAB Pilot Yayını Prensip şemasını bulabilirsiniz)

DVB (Sayısal Video Yayını)

Araştırma ve Geliştirme Üzerine Çalışmalar

Avrupa Yayın Kuruluşlarında AR-GE Nasıldır

Kurumumuzda AR-GE Yapılanması ve Yönetimi Nasıl Olmalı

NHK AR-GE Merkezinin Çalışmaları

o (Aşağıda detaylı açıklamasını yaptım)

DAB Nedir. Ne Sağlar

Giriş

DAB (Digital Audio Broadcasting - Sayısal Ses Yayıncılığı) yayıncılar, ağ işletmecileri, tüketici elektroniği endüstrisi temsilcileri ve araştırma kuruluşlarının oluşturduğu Eureka 147

7

Konsorsiyumu tarafından standartlaştırılmış bir sayısal iletim yöntemidir. Bugün dünyada birçok yerde başlamış olan DAB'ı yayıncılar radyo için geleceğin yayın yöntemi olarak görmektedirler. DAB, karasal yayın için T-DAB, uydudan yayın için S-DAB adını alır.

Radyo yayınında yaygın olarak kullanmakta olduğumuz, analog bir yayın sistemi FM (Frekans Modülasyonlu), yayın sinyalinin önüne çıkan bina, dağ gibi engeller nedeniyle ve atmosferik ya da diğer elektrik etkilerin enterferansından bozulmaya uğrayabilmektedir. Ayrıca yayın sinyali kaynağından uzaklaştıkça zayıflamaktadır.

FM yayını yapılıyorsa büyük bir bölgeyi (örneğin tüm ülkeyi) kapsamak için çok sayıda frekans kullanılması gerekir. Bu nedenle arabanızla yolculuk yaparken bir yayını sürekli dinleyebilmek için zaman zaman radyonun frekansını değiştirmeniz gerekir. Bir yayın için çok sayıda frekans gerekmesi kısıtlı bir kaynak olan frekans alanının verimsiz kullanılmasına neden olur.

Tüm bunlara karşılık DAB'ın sağladıkları şunlardır:

Enterferansdan Etkilenmeyen Ses, Zayıflamayan Ses: Sayısal iletimde ses alınabildiği sürece hep aynı kalitededir.

CD'ye Yakın Kalitede Ses: Taşınabilir ya da araba radyolarında bile küçük bir antenle kesintisiz ve kaliteli yayın alma olanağı.

Daha Fazla Program: Aynı frekanstan aynı anda kaliteye bağlı olarak farklı sayıda program gönderebilme olanağı. Örneğin  (çok kaliteli) stereo için 384kbit/sn hızda 3 program iletilebilir. Mono yayın için 128 kbit/sn bit hızı kullanarak 10 program iletilebilir.Daha az sayıda verici tesisi enerji tasarrufu sağlar.

Frekans Aramaya Son: Tek frekans ağı adlı uygulamayla bir radyo yayınını tüm ülkede aynı frekanstan almak olanaklı.

Ek Veri İletimi: Radyo yayınıyla birlikte alıcının ekranında görüntüleyebileceğiniz grafik, hareketli görüntü iletmek, hatta Internetten bilgi indirmek olanaklı. Tabi radyolar da geleneksel radyodan biraz farklı görünecekler. 

Radyo dinleme alışkanlıkları nasıl değişecek

Kullanımı daha kolay, kanal aramayı gerektirmeyecek radyo alıcıları kullanacağız. Bir frekanstan, örneğin sekiz ayrı yayın dinleme seçeneğimiz olacak ve arabayla yolculuk yaparken aynı yayını frekans değiştirmeden aynı kalitede dinleyebileceğiz. Program türüne göre yayın seçebileceğiz. Örneğin yalnızca klasik müzik türünde yayın yapan kanalları dinlemek gibi.Şarkı sözlerini yayınla birlikte göndermek olanaklı olacağından beğendiğiniz parçalara eşlik edebileceğiz. Haberleri dinlerken radyo ekranında haberle ilgili resimler görebileceğiz.Bulunduğumuz bölgenin trafik yoğunluğunu gösteren haritalara ekrandan bakabileceğiz. Borsa ve iş dünyası ile ilgili değişiklikleri yine anlık olarak izleyebileceğiz.

8

NHK ARGE ÇALIŞMASI RAPORU

1. Giriş

NHK (Nippon Hoso Kyokai- Japon Yayıncılık Kuruluşu), Japonya'da kamu yayıncılığı yapan saygın bir Radyo-Televizyon kuruluşudur. TRT ile birlikte ABU (Asya Yayın Birliği) üyesi olan NHK, STRL (Science and Technical Research Laboratories) Araştırma Geliştirme (Ar-Ge) biriminde çalışmak, karşılıklı bilgi birikimlerinin değişimini sağlamak ve ABU üyesi yayın kuruluşlarında çalışan Ar-Ge mühendislerine kendi uzmanlık alanlarında NHK bünyesinde çalışma imkanı sağlamak üzere 2000 yılında bir program başlatmıştır. Bu programa TRT Araştırma İmalat dairesi mühendislerinden M.Koray AKKAYA önerilmiş ve NHK tarafından kabul edilerek 01.07.2000-01.01.2001 tarihleri arasında (6 ay), "Metadata and Digital Indexing" konusunda çalışmak üzere Japonya /Tokyo'da bulunan NHK Ar-Ge birimine davet edilmiştir. Burada yürütülen "Kişiselleştirilmiş Elektronik Program Rehberi" adlı projeyle ilgili ayrıntılı bilgi (İngilizce) http://www.strl.nhk.or.jp/publica/bt/en/fe0006-2.html adresinde bulunabilir.

Yaklaşık 300 uzman mühendisin çok değişik alanlarda çalışma yaptığı NHK Ar-Ge ünitesi, yayıncılık alanında geliştirdiği ileri teknolojileri elektronik dünyasının devleri olan Sony, Panasonic gibi firmalarla koordineli olarak hayata geçirmekte, bu alanda liderlik rolünün yanı sıra elektronik yayıncılık piyasasının yönlendirilmesinde çok önemli bir rol oynamaktadır.

Aşağıda 6 ay boyunca çalışılan NHK Ar-Ge'sinin, "Kayıt Teknikleri ve Mekanik Mühendislik- Recording Technology and Mechanical Engineering" bölümünde yürütülen çalışmalar hakkında bilgi verilecektir. 

2 . Kayıt Teknikleri ve Mekanik mühendislik bölümü Proje grupları

Laboratuarlarla temel çalışmalar, Sayısal sistemler ve HDTV sistemlerinin gerektirdiği yüksek hız ve saklama kapasitelerinin elde edilmesine yöneliktir.

HDTV : (High Definition TV- Yüksek çözünürlüklü TV) , yüksek kalitede video / ses iletimi sağlayan ve NHK tarafından geliştirilen bir TV sistemidir. Japonya'da halen uydudan yapılan 1 adet HDTV yayını vardır . (Broadcast Satellite , BS 9 Kanalı ).

HDTV'nin teknik özellikleri özetle şöyledir :

Çözünürlük : 1920 ( düşey ) x 1035 ( yatay )

Aspect ratio : 9 : 16

9

Örnekleme : 20 bit / sample

Sayısal bit hızı : 1.2 Gbps (max 1.5 Gbps )

( 1035 x 1920 x 20 x 30 = yakl. 1.2 Gbps )

Frame : 30 Hz

Field : 60 fields / sec

Japonya'da 10 yıl içinde ( 2010 yılı ) tamamen sayısal yayına geçilmesi planlanıyor . Şu an, Sayısal BS (Broadcast Satellite ) için piyasada SetTopBox satılıyor. Japonya'da insanların max %10 ' unda HDTV alıcısının olduğu düşünülüyor .

"Recording Technology and Mechanical Engineering" laboratuarında yürütülen proje başlıkları aşağıda verilmiştir. Her proje grubunda 3 - 4 araştırma mühendisi görevli olup bunlar çalıştıkları deney laboratuarlarında başka bölümlerin mühendisleri ile de ortak çalışabiliyorlar .

Aşağıdaki bölümde şu projeler hakkında daha ayrıntılı bilgi verilecektir:

Video Sabit Disk Sistemleri

Arşiv Sistemleri

Optik Kayıt Sistemleri

Perpendicular ( dik ) Kayıt Sistemleri

Manyetik teyp Kayıt Sistemleri

Home server Sistemleri

Video Sabit Disk Sistemleri

Videonun sabit diske kaydedilmesi ve bu disk üzerinden tekrar okunabilmesi oldukça hız ve kapasite isteyen bir işlemdir. Özellikle nonlinear edit islemlerinde sabit diskler , VCR'lara göre çok daha avantajlı ve daha hızlıdır. (high speed random access) Bu yüzden Sabit diskler, non linear editorler olarak da adlandırılabilirler. Video uygulamalarında kayıt ve playback anında süreklilik çok önemlidir. Sabit disklerin testlerinin yapılabilmesi için de normal bir benchmark programı yeterli değildir . Bunun için ayrı bir Video uygulama programı (application tool ) geliştirilmiştir . Sabit disklerin performansları video uygulamaları altında ölçülmektedir. Değişik sabit disklerin performansları verinin disk üzerindeki yerine (sektörlere ve diskin iç yada dış bölümüne bağlı olarak) göre veri okuma/yazma hızı testleri yapılıp ilgili firmaya görüş bildirilmektedir. Amaç, SDTV veri hızında 270Mbps ve

10

sıkıştırılarak 300Mbps'a düşürülen HDTV uygulamaları için uygun sabit diskin geliştirilebilmesini sağlamaktır.Arşiv Sistemleri

NHK'nin arşivlerinin 2003 yılında açılması planlanıyor. Şu an hazırlanan prototip uygulamada, önceden , MPEG-1 (1.5Mbps) sıkıştırılmış görüntüler kullanılırken artık 384 Kbps'lik MPEG-4 sıkıştırılmış video, audio ve metin verisinin kullanılması planlanıyor. Haber için oluşturulacak database de, son 10 yılın kasetlerinin ön izlemeleri saklanacak . İstenilen haber, optik diskler yada manyetik teyplerden oluşan serverlardan seçilerek sunuluyor. İstenilen verinin bulunduğu kaset ya da disk robot kol aracılığıyla alınarak yuvaya yerleştiriliyor ve bilgisayardan ön izlemenin yapılması sağlanıyor .Bunun için ise (sadece ön izlemeler, verinin kendisi değil) yaklaşık 210 Tbyte'lik yere ihtiyaçları olacak (yaklaşık 750.000 kaset ve yaklaşık 120.000 adet D3 , 340.000 adet BetaCAM , 200.000 Adet D3 ' e dönüşmeyi bekleyen 1" kaset). Orijinal teyp ise yine bu ön izlemeden sonra arşive gidilerek elden alınacak. Hazırlanan bir prototipe uygun olarak ihaleye çıkılmış ve sistem Amerikan ortaklı bir firmaya ihale edilmiştir.

Optik Kayıt sistemleri

Bu grubun amacı HDTV News Gathering Sistemi için yüksek hızlı optik disk kamera kaydedici üretmektir. Japonya'da HDTV Sayısal Yayını Aralık 2000 'de başlaması planlanmıştır. Şu an, NHK ' nin 1 adet analog HDTV kanalı mevcuttur . Ve bu kanal uydudan yayın yapmaktadır . (Yaklaşık 16 - 18Mhz bant genişliğinde). Laboratuarlarda günümüzde kullanılan HDTV'ler için gerekli 300 Mbps lik hıza ulaşabilmek için yeni optik disk sistemleri geliştiriliyor. Bu geliştirme işleminde temel olarak kullanılan parametre ise veriyi yazmak için kullanılan ışığın dalga boyunu değiştirmek.

VCD ( normal diskler ) : 780nm dalga boyu , 600Mbyte kayıt

DVD ( digital versatile disk ) : Kırmızı ( red ) dalga boyu : 635 - 650nm , 4.7Gbyte

Çalışılan Sistem : Violet dalgaboyu 405 - 415 nm bu şekilde daha fazla veriye daha hızlı ulaşılabileceği düşünülüyor. Ancak BER(Bit Error Rate)'in belli düzeyin altında tutulabilmesi içinde Viterbi algoritmasının geliştirilerek bu sistemde uygulanması ön görülüyor. Bunlar DVD Write Once ya da DVD Rewritable olabiliyor.

11

Perpendicular (dik ) Kayıt Sistemleri

Bu grupta Kayıt ortamı, Head (and spin devices) ve Sinyal İşleme (signal processing ) olarak üç alt bölüm çalısıyor .

Klasik kayıt yöntemi yatay doğrultudaki polarlamaya dayanırken bu grubun amacı dik polarlanmış kristallere bilgiyi saklamak . Böylece, yatay (Longitudinal Recording) polarlama ile manyetik kayıt yapılan disklerde bilgi yoğunluğu 100 Gbit /inch2 iken dikey kayıt yapılmış disklerde 500Gbit / inch2'ye ulaşılması planlanıyor.

Laboratuarlarda üretilen değişik substrate'lerin üzerine ışınlama ve "deposition" yöntemi ile (Inert bir gazın örneğin, Ar gazının, hedef metalden (Fe, Ni, Cu-Fe) kopardığı parçacıkların substrate üzerine yönlendirilerek kaplanması) ile değişik yüzeylerde testler sürdürülüyor. Bu testlerin yapılabilmesi için modern ve özel cihazlarla çalışılıyor.

Manyetik Teyp Kayıt Sistemler

Bu grupta yapılan çalışmaları temelde iki alt grupta toplamak mümkündür :

Yüksek yoğunlukta kanal kodlama sisteminin geliştirilmesi (8,16 ) kanal kodlama yöntemi:

Bu kodlama sistemi D3 formatında daha önce geliştirilen (8,14) kanal kodlamasının daha da geliştirilmesini amaçlıyor. 

(m , n): m bit veri, n bit kod yani her 8 bitlik veri için 14 bit kod verisi kullanılıyor.

(8,16 ) sisteminde, inner (iç, öncül) ve outer (dış, ardıl) hata düzeltme yöntemleri kullanılıyor. Ayrıca düşük frekans bileşenleri bastırılıyor. Ana tasarım parametreleri, geçişler arasındaki minimum ve maksimum geçiş zamanları (Tmin, Tmax), bunların oranları ve DC kontrol karakteristikleri. Temel amaç ise sayısal VCR'lerdeki kayıt yoğunluğunu artırmak ve düşük frekans harmoniklerini bastırmak .

İkincisi ise; kaset boyutlarının küçültülmesi yönünde yapılan çalışmalar :

Halen kullanılan D3 VCR kasetleriyle aynı miktarda veriyi 20 kat daha küçük bir hacme sıkıştıran yeni bir manyetik kaset ve bunu okuyacak kafa sistemi geliştirilmiştir. Kullanılan klasik sistem pasif olarak çalışan "Inductive head" dir. Ancak yeni geliştirilen Magneto Resistive (MR Head) sayesinde okunan verinin çok daha yüksek seviyedeki ve düşük bit hatalarında olmasını sağlamakta, bu da verinin daha yoğun olarak kaydedilmesine olanak vermektedir.

Bu bölümde ayrıca Metadata ile ilgili çalışmalar da yürütülmektedir . TV-Anytime forumlarıyla ortak çalışmalar yapılmakta ve bu çalışmalar sonucunda Metadata ile ilgili SMPTE temellerinde çalışmalar yapılmaktadır.

12

Ayrıca DAVIC (Digital Audio Video Council) ile de "Home Server"lar üzerinde ortak çalışma yürütülmektedir.Home server sistemleri

Bir demonstrasyon yapılmış ve bu demoda, uydudan alınan HDTV sinyali bir çeşit Sabit Diskten geçirilerek TV monitörüne verilmiş, bu da kullanıcının programlar içinde seçme ve arama, navigasyon yapabilme, istediği canlı görüntüyü dondurma, kaydetme, tekrar kullanma gibi seçenekleri sağlamaktadır.

ISDB (Integrated Services Digital Broadcasting), değişik servislerin entegre bir şekilde gönderilebilmesini sağlayan, üretim planlama iletim ve alışını kapsayan sayısal sistemdir. Stream type (TV -Radyo yayını) ve stored type (data yayını)

ISDB multimedia servisleri sunlardır:

EPG (electronic Program Guide) servisleri: İzleyicinin programları görmesi istediği programı seçerek kaydedebilmesi gibi hizmetler

TV - Anytime haber servisi : Kullanıcının dilediği anda haberlere ulaşabilmesi

TV-Anytime hava durumu : Kullanıcının dilediği anda bölgesel hava durumuna ulaşabilmesi.

Tüm bunları sağlayabilecek ve kullanım kolaylığı sağlayacak ISTV (Integrated Services Television)' a ihtiyaçlardır. ISTV'nin özellikleri şunlardır:

Kullanıcın programları kolayca görüp seçebilmesini sağlayan bir navigasyon fonksiyonu.

Kullanıcının dilediği programı kaydederek daha sonra izleyebilmesini ve daha başka bazı özellikleri sağlayan Home Server özelliği.

Değişik medya türlerini kullanarak bunları birleştirerek sunan medya birleştirme fonksiyonu.

Cihaz Geliştirme Çalışmaları:

UHF Verici Geliştirme

Görev Raporları:

13

Yayıncılıkta XML Teknolojisinin KullanımıAna Üretim Konuları

Senkron Saat Sistemleri

Dimer (Işık Ayarlama) Sistemleri

Işık Askı Sistemleri

Kameradan Okuma (KAMOK) Sistemleri

Ses Sistemleri (Ses Yükselteçleri, Aktif Hoparlör, Mikrofon ve Hat Dağıtıcıları, Portatif Mikser, ...vs. )

RF Dağıtım Sistemleri

TV Demodülatör

FM Radyo Vericileri(250 W, 1 KW)

Video Dağıtım Yükselteci, Video Seçici Cihazları

Mekanik Sistemler (Taşıma Sandıkları, Masalar, Mikrofon ve Hoparlör Sehpaları)

Üretilen bazı cihazlar hakkında (Fm Radyo Vericileri, Video Dağıtım Cihazı, Tv Demodülatör) daha geniş bilgi (ürün özellikleri, katalog bilgileri...) için EKLER kısmına bakabilirsiniz. (Tüm üretilen cihazların hepsinin özelliklerini vermek gereksiz olur diye düşündüm.)

14

ARİM 'in kuruluş düzenini aşağıdaki şema ile gösterebiliriz:

15

3. Üretim

Çalışma Yöntemi

İlk defa yapılacak cihazlar için:

Ünitelerden gelen talepler veya dairenin tespit ettiği TRT ihtiyaçlarının bulunması

Teknik araştırma ve olabilirlik

Maliyet etüdü

İmalat oluru (Yetki limitlerine göre)

Proje açılması ve iş programı

Prototip yapımı

Teknik bilgi toplanması, uygulamaların araştırılması Kullanıcı ünitelerle görüşme ve kriterlerin tespiti Prototip için gerekli malzeme temini (Sayı azlığı) Prototip imalatı Testler

Cihaz dosyasının hazırlanması

İmalat resimleri, şemalar Parça listeleri, malzeme listeleri Malzeme şartnameleri Cihazın teknik özellikleri Test formu İşletme, kullanma ve ayar talimatı

Prototipin kullanıcılara tanıtımı

16

Prototipin işletme şartlarında kullanılarak denenmesi

İhtiyaç miktarının tespiti

Daha önceden yapılmış cihazlar için:

Ünitelerden gelen taleplerin değerlendirilmesi

Teknolojik gelişmelere göre cihazda değişiklik yapılıp yapılmayacağının belirlenmesi

Tahmini maliyet ve teslim süresinin bildirilmesi

İmalat oluru (Yetki limitlerine göre)

Proje açılması ve iş programı

Malzeme araştırma ve temin işlemi

Mekanik-Elektronik imalat

Mekanik-Elektronik montaj

İşletme bakım kitaplarının hazırlanması

Testler

Kabul işlemi

Teslim, eğitim, maliyet hesabı, garanti süresi

17

Bu aşamaların daha basit bir şekilde anlaşılması için aşağıdaki şemadan faydalanılabilir:

18

4. Yardımcı Birimler

Araştırma ve Geliştirme Laboratuvarları

Üretilecek her türlü ürün için gerekli incelemeler, iyileştirme aşamaları ve benzer ar-ge işlerinin yapıldığı laboratuvarlardır.

Not: benim staj yaptığım ünite bu laboratuvarlardan biriydi.

Audio Laboratuvarları

TRT, asıl işi gereği habercilik üzerine bir kurumdur. Nedir bu işler; Radyo ve televizyon yayınları. İşte bu konuda asıl olan sestir. Sesin düzgün ve net olması gereklidir. Bu laboratuvarlardaki araştırmalar bu konuyla alakalıdır.

Kimya Laboratuvarları

Üretilen elektronik ürünlerin yapısındaki kartlar ve plakalar bu laboratuvarlarda üretilir.

Elektronik Montaj Laboratuvarları

Adından da anlaşılacağı üzere, bu laboratuvarlarda ürünlerin montaj işlemleri görülüyor.

19

5. Kuruluştaki pratik çalışma

Ses Üzerine Verilen Eğitim

Stajyerler için yapılan toplantıya katıldık. Neşet YILMAZTÜRK, TRT ile ilgili açıklamalarda bulundu ve stüdyoların nelere göre yapıldığını anlattı; stüdyolarda yayın esnasında spikerin sesi yankısız (ekosuz) net olarak bize ulaşmalıdır. Bu dikkate alınarak stüdyolardaki çınlamayı en aza indirmek için, stüdyo yapımı esnasında bazı uygulamalar yapılmaktadır:

Çınlama süreleri;

Spiker Stüdyosu: : 0,3 saniyeTiyatro Sahnesi: : 0,5 saniyeMüzik Stüdyosu(Orta Boy) : 0,8-1,0 saniye ya da;

(Büyük olursa) : 1,0-1,4 saniyeHamam-Kilise : 2,0 saniyeden fazla

Stüdyoların akustik yapısının nasıl hazırlandığı, odanın katmanları anlatıldı. Sesin yansımaları anlatıldı.

Audio laboratuvarında ses ve ses ile ilgili olan elektronik cihazlar hakkında bilgi edinildi:

Ses insan kulağının algılayabileceği basınç titreşimleridir. Bu basınç titreşimlerinin insan kulağı tarafından algılanabilmesi iki temel parametreye bağlıdır:

20

Birincisi frekans (20 Hz ile 20 kHz arası frekans, normal bir insan tarafından algılanabilir kabul edilir).

İkincisi ise seviyedir (dB cinsinden).

Ses sinyali audio 'dur. Bu sesin (basınç titreşimlerinin) elektriksel ifadesidir. Başka bir deyişle, basınç titreşimlerinin voltaj titreşimlerine dönüştürülmüş halidir.

Ses basın seviyesi (SPL); ses şiddeti seviyesinin Pascal , bar gibi birimler yerine belirlenen bir referans değere dayanarak, dB (logaritmik) terimleriyle tanımlanmış halidir.

SPL için referans seviye "0" dB SPL 20 micropascaldır.

AES/EB: Sayısal ses sinyali için belirlenmiş çift kanallı profesyonel bir formattır. Genellikle 110 Ohm twisted pair kablo ve XLR3 Pin konnektör kullanılır. Her iki bağlantı ucunda izolasyon trafosu kullanılması gerekmektedir.

TDIF (Tascom Digital Interface): Sekiz kanal sayısal ses sinyali için Tascom tarafından geliştirilmiş bir formattır.

D tipi 25 pın konnektör ile sonlandırılır.

TRT ARİM Dairesinin ürettiği 20 W, 30 W 'lık ses yükselteçlerinin projeleri incelendi. Bu yükselteçler iki hat girişli ayrıca da mikrofon girişli. Sağ, sol ses seviye ve baz, tiz ayarlı.

Rahde & Schwardz firmasının ürettiği Audio Analyzer hakkında bilgi alındı. Bu ses analyzer aleti, 2 Hz ve 300 kHz arasındaki tüm frekanslardaki seslerin analizini son derece gelişmiş teknikler ile yapıyor. Bu frekans aralığında ses üretip, çıkışından veriyor. Sesin genliğini, tizliği ve ses işaretindeki değişimleri ekrandan eş zamanlı olarak verebiliyor. Ses işaretini ister digital ister analog olarakanaliz ediyor ve filtreleyebiliyor.

TRT ARİM Dairesinin ürettiği Ses Kurgu Konsolu incelendi, hakkında bilgi alındı.

Bunun yanında ARİM - 131 Ses Dağıtım Yükselteci incelendi. Bu konsol radyo, TV prodüksiyon stüdyoları ve dış çekimlerde ses sinyalinin dağıtılmasını sağlıyor.

21

Ses dağıtım yükselteci girişine uygulanan ses sinyalini cihazın özelliklerine göre çoğaltır ve yükselterek çıkışa verir. Cihazın giriş ve çıkışları trafoludur.

Bunun yanısıra, Türkiye 'de ilk defa yayını yapılacak olan DAB (Digital Audio Broadcasting=Sayısal Radyo Yayını) hakkında bilgi alındı ve pilot yayının yapıldığı yere gidildi.

Bu proje çok yeni ve ARİM tarafından gerçekleştirilecek sayısal radyo yayını farklı bir teknoloji ile radyo yayını dışında resim de gönderebiliyor.

Alıcı (radyo) normal radyolardan farklı bir sistemde olmalı. Ankara 'da yapılacak DAB pilot yayını tek frekanslı yayın ağı (SFN) uygulamasını sağlayacak iki emisyon noktası içerecektir.

VHF III 12. kanaldan yayınlanması planlanan TRT - DAB pilot yayını şimdilik sadece TRT bünyesinden alınabiliyor.

Amaç DAB teknolojisindeki gelişmelerin takip edilmesi ve yayıncılık sektöründe uygulanmasına ve radyo yayınının sayısal olarak (yüksek kalitede) yapılmasına geçişte planlamanın hızlandırılmasına katkıda bulunmaktadır.

Ses İşaretinin Digitale Çevrilmesi ve Örneklenmesi

Ses işaretinin kalitesi önemli olduğundan, analog işaret digitale çevrilirken yüksek

seviyede kodlanmalı

Bir ses repredüksiyon sisteminin amacı, gelen sesi mümkün olan en güvenli yolla tekrar oluşturabilmek. Bu yüzden ses işareti yüksek seviyede örneklenmeli (16 - 24 bit) veya kodlanmalı.

22

Genellikle ve buradaki Audio Lab 'da ses işaretini digitale çevirmek için Sigma - Delta yöntemi kullanılıyor.

Sigma - delta converter, girişine gelen analog sinyali çok düşük rezonansta (1 bit) quantize ediyor. Bu, çok yüksek örnekleme frekansında oluyor (MHz seviyelerinde).

Sigma - Delta Converter

Oversampling teknikleri ve digital filtreleme ile örnekleme oranı düşüyor ve rezonans 20 bite (veya daha çok) kadar çıkabiliyor.

Ses işareti için gerekli olan çevirme bu şekilde az hatayla ve yüksek kalitede oluyor. Sigma - Delta Converter, sigma - delta modülasyonu devresi ve digital filtresinden oluşuyor.

Ses işaretleri (20 Hz ile 20 kHz arası) arasında nispeten düşük frekanslı işaretler olduğundan sigma - delta converter çok iyi, kayıpsız sonuçlar veriyor.

Örnek olarak AD7703 (Analog Devices) entegre elemanı incelendi. Bu çevirici 20 bit rezonansa sahip ve sigma - delta çevirme yöntemiyle bit kaybına neden olmadan düşük güç tüketimi ile çalışıyor. Converter 'ın digital filtresi kendi çipi içerisinde bulunuyor. Düşük frekanslarda oldukça iyi sonuçlar veriyor. Bu yüzden kimyasal, fiziksel veya biyolojik işlemlerde çalışabilir.

AD7703 Sigma - Delta Converter Entegresinin İncelenmesi

23

o Pin - 1 MODE : Seri arayüz modunu seçer.

o Pin - 2 CLKOUT : Clock Output, Internal Master Clock 'u oluşturuyor.

o Pin - 3 CLKIN : Clock Input, External Clock için kullanılıyor.

o Pin - 4,17 SC1, SC2 : Sistem kalibrasyon pinleri.

o Pin - 5 DGND : Digital toprak, tüm digital sinyaller için referans.

24

Bu entegre elemanı önceden kurulmuş düzenek üzerinde incelendi. Girişe verilen düşük frekanstaki sinyalleri digitale çeviriyor.

Ses filtresi yapıldı

300 Hz - 3 kHz arasını geçiren filtre ilk olarak elektonik workbench 'de kuruldu.

25

Band geçiren filtrenin ilk katı High - pass (yüksek geçiren), ikinci katı ise Low - Pass (alçak geçiren) filtre olarak tasarlandı.

İlk katın kesim (cut - off ) frekansı 300 Hz, ikinci katın kesim frekansı ise 3 kHz. (Kesim frekansları -3dB 'lik genlik azalmalarında ölçülüyor. Fakat sesin özelliğini kaybetmemesi ve bozulmaması için -3dB 'lik azalma yeterli değil.)

Düşüm kısımları çok dik olmalı (max flat). Bu şekilde çıkışta ses olmalı ya da olmamalı.

Kurduğumuz devrenin frekans cevabı incelendiği zaman şöyle bir grafik gözlendi:

Vumetre Yapıldı

Vumetre devresi incelendi. Devre board üzerine kuruldu. Enerji ve sinyal verildikten sonra devrenin çalışması incelendi.

SN74HCO4 entegresi ile kararlı RC osilatör yapıldı. Kulanılan entegre bir invertördür. Entegrenin özellikleri katalogdan bakıldıktan sonra devre kuruldu. Kullandığımız R ve C değerlerine göre değişik frekanslar elde ettik. Devrenin frekansını;

26

formülleri ile hesapladık. Aşağıda uygulanan devre şemasını ve kullanılan SN74HC04 entegresini görebilirsiniz.

Kimya Laboratuvarları Gezildi

Kimya laboratuvarının, kartların üretiminin yapıldığı kısmına gidilerek, kullanılan cihazlar hakkında bilgi alındı:

Kart Kesme Makinası

Bakır plakayı istenilen boyutlara getirmek için kullanılır. İşlenebilecek maksimum kart sayısı saatte 30 adettir.

27

Serigrafi Masası

Panel yazısıyazmak ve maske basımındakullanılır. Kullanılan boyalar (maske basımında) ışığa duyarlı oldukları için işlem, sarı renkli lambalarla aydınlatılmış loş bir ortamda yapılmalıdır. İşlenebilecek maksimum kart sayısı satte 50 adettir.

Matkap (CNC)

Bilgisayarda belirlenen (delik delinecek yerlerin) devre şemasının otomatik matkap yardımıyla bakır plaka üzerinde delik delmekte kullanılır. Maksimum delik çapı 3.5 mm, minimum delik çapı 0.8 mm (deliklerin içi daha sonra bakırla kaplanacağından genellikle istenilen delik çapının bir boy büyük boydaki matkap kulanılır.)

Fırın

Kimyasal uygulamalardan geçen kartların, panoların ...vb, kurutulmasında kullanılır. Maksimum alan 1 -15 metrekare/saat.

PCB Kaplama Ünitesi (Grafson)

Banyolar zincirinden oluşmuş bu sistem delik içi bakır kaplama işlemlerinin yapıldığı ünitedir (Aynı zamanda kalay kaplama).

Kimya laboratuvarına gelen PCB çıktıları gerekli işlemler yapılarak elektronik kartlar üzerine basılır. Basılan kart kontrol edildikten sonra gerekli elemanlar teknisyenler tarafından kart üzerine takılır.

Pazlama Makinası

Filmi çekilen devre şemasının, hazırlanan elek üzerinde görülmesi için kullanılan makinadır.Temel olarak 3 KW 'lık bir ultraviole lamba ve 100W 'lık pompadan oluşur. UV ışığın etkilerinden dolayı işlem bitmeden, kapağı kaldırmamaya özen göstermeliyiz. Ayrıca cihazın birde soğutucusu vardır.

28

Laminatör

Işığa karşı duyarlı olan bir film kaplama makinasıdır.

Bakır Eritme Makinası (Hollumler Combistem)

Devre şeması dışında kalan bakırı eritmek için kullanılır. Temel olarak iki bölümden oluşur. İlki; bakırı eritmek için kullanılan duş kısmı, ikincisi ise durulama kısmı.

Kartlar kayan bir platform üzerinde işlenir. Platformun kayma hızı, cihazın üzerindeki ibreyle ayarlanabilir. İbrenin değerini artırdıkça platformunda hızı artar. Bakır eritme işleminin performansı bununla doğrudan ilişkilidir.

Bir Baskı Devrenin Yapılışı Esnasında Uygulanan İşlemler

Bilgisayar çıktıları kamera yardımıyla filme alındı (Bilgisayar çıktıları Laminatör (Kuru film yapıştırıcısı) makinasının kamerasıyla filme alındıktan sonra çıkan filme karanlık odada H - 76 solüsyonu uygulanır, pozlanır (Filme alınır).).

İstenilen ebatlarda epoxy kesilir (Epoxy: Ortası cam elyaf, dışı 35 mikron bakır ile preslenmiş plaka). Kartların üzerine boş ipek yardımıyla foto - resist madde (ışığa duyarlı madde (likid film)) sürülür. Fırında kurutulur.

Filme alınan bilgisayar çıktıları kart üzerine konularak UV ışık altında pozlanır.

Daha sonra pozlandırılan kart sodyum karbonat banyosuna alınarak, sodyum karbonat ile yıkanır. Su yollarının dışında diğer likid filmli kısımlar bu banyoda çözülür.

Demir klorür banyosunda, filmle kaplı olan, su yollarının dışında kalan bakır kısımlar erir.

Sonra, hidroksit banyosunda kuru film banyosu kalıntıları temizlenir (Geriye sedece akımın iletilmesini sağlayan yollar kalıyor).

29

Kartlar matkap makinasında istenilen çapta delinir. Delinen kartların üzerine boş ipek yardımıyla yeşil renkli maske mürekkebi (solder resist mask), kartın her iki yüzüne sürülür.

Fırında bu mürekkep kurutulur. UV ışık altında pozlandırılır.

Sodyum karbonat banyosunda pozlandırıldıktan sonra banyo yaptırlır.

Lehim yapılacak yollar üzerindeki boyalar dökülür. Daha sonra ise kartlar kurutulur.

Kartın bir yüzüne beyaz renkte lehim maske mürekkebi sürülür.

Yerleşim şemasını (direnç, kapasite, entegre bacak bağlantısı yerleri) gösteren yazılar ve çizimler dışındaki yerler dökülür.

Kartlar istenilen ölçülerde kesilir.

Kartların üzerine reçine sürüldükten sonra kartlar sıcak lehim kaplama cihazıyla lehimlenir.

Son olarak kart Elektronik Montaj Laboratuvarına teslim edilir.

30

6. Sonuçlar

Yaptığım staj sonunda elektronik mühendislerinin ne şartlarda çalıştığını ne tür işler yaptığını gördüm. Mühendislerin olası yapacağı işlere yabancı değildim ama benim bilgim teorikti, oysa staj yerinde birebir yapılan işleri görme fırsatım oldu. Okul zamanı gördüğüm bazı derslerde anlatılan ve bunu devre üzerinde uygulama fırsatım olmamıs bazı devreler yaptım ve birebir çalışmasını inceledim. Kanımca bunun bana bayağı faydası oldu. Aynı zamanda, üretim yapılan yerleri gezerek üretim hakkında da bilgiler edindim. Okul içerisinde bazı endişelerim vardı ne derece başarılı olurum bir elektronik mühendisi olarak ya da okulda verilen dersler ne anlamda gerekecekti bana diye. Şunu öğrendim; okuldaki öğrendiklerimiz iş hayatı için bir amaç değil araçtır.

31

7. Ekler

TV DEMODÜLATÖR(Uzaktan Kumandalı) arim 336

 

TV bandındaki tüm yayınları (PAL,B,G) ve kablo TV yayınlarının tümünü (I, S Low, III, S High, S Hiperband, UHF) alabilecek özelliktedir.

Kanal/band seçme ve ses seviyesi ayarı ön panel üzerindeki tuşlarla ve uzaktan kumanda ile gerçekleştirilir.

Cihaz, 19" 1 U standardında üretilmektedir.

Mikro Denetleyici Kontrollüdür, kanallar arası veya banttan banda geçiş çok hızlıdır.

32

TEKNİK ÖZELLİKLER :

TUNER

Tuner tipi

Giriş Frekans Aralığı

RF Giriş Seviyesi

Demodülasyon

Kanal Ayarı

Anten Giriş Konnektörü

Video

Video Çıkış Seviyesi

Video Çıkış Seviye Ayarı

Video Çıkış Konnektörü

Ses

Ses Çıkış Seviyesi

Ses Çıkış Band Genişliği

Ses Çıkış Konnektörü

Besleme Voltajı

Besleme Giriş Konnektörü

Güç Gereksinimi

Çalışma Ortamı

I2 C Verici Yolu

47-860 MHz PAL B,G

40-90 dBµ V

Negatif PAL

Ön Panodan Proglanabilir

BNC

1 Vp-p (75Ohm'da),(Ayarlı)

0...1,5 Vp-p

BNC

0 dBm (nominal,600 Ohm yükte)

40 Hz-15 kHz,50µs deemphesized

XLR-3 erkek

220 Vac ±%15,50-60 Hz

IEC soket

+12 V (300mA)

+5   V (150mA)

+30 V (30 mA )

33

Çalışma Isısı

Nem Oranı

Boyutlar (GxYXD)

Ağırlık

-20...+50ºC

% 90 Bağıl Nem

19",1U (482,6mm x 44,1mm x 203mm)

3,2 kg

VİDEO DAĞITIM YÜKSELTECİ(1 U) arim 201

Radyo, TV ve Prodüksiyon stüdyolarında video sinyalinin dağıtılmasını sağlar. 19" 1 U standardındadır. Aktif elemanlı iki dağıtım yükselteci içerir. Yükselteçlerde paralel iki giriş, dört çıkış mevcuttur.                                    TEKNİK ÖZELLİKLERİ:Giriş:Sayı : 1+1,1+1Seviye : 1 Vpp (norminal)

0,5 Vpp (minimum)2 Vpp (maksimum)

Empedans : 75 OhmÇıkış:Sayı :  4,4Seviye :  1Vpp (norminal girişe )

0,5 Vpp (minimum)2 Vpp (maksimum) 

Empedans : 75 OhmKazanç :  ± 6 dB, ayarlana bilir (her çıkış için )

Frekans karakteristiği : 0-10 MHz , ± 0,1 dB

Besleme :  220 Vac , 50 Hz

34

Boyutlar (GxYxD):  19",1 U (482,6mm x 44,1mm x 305mm)

Ağırlık :  4,25 Kg.  

 

FM VERİCİ SİSTEMİ (FM Verici 250W FET'li arim 395)

 

ARİM 395 250W FET'li FM Verici

TGM ve RTÜK şartlarına uygundur. Solid state teknolojisi kullanılmıştır.

Stereo ve mono yayına uygundur. Ses girişleri limitörlüdür. Harici otomatik seviye kontrol (ALC) girişi ve referans osilatör girişi vardır.

Faz Kilitlemeli Sentezör (PLL)

Ayarlı Çıkış Gücü (0-1000W)

Aşırı sıcaklık, aşırı gerilim, aşırı akım, amplifikatörler arası dengesizlik ve SWR için otomatik korumalıdır.

İstenildiği takdirde kasa üzerine RDS ve uydu alıcı cihazı eklenebilir.

35

Aynı özelliklerde 1kW FET'li FM Verici için prototip çalışmaları devam etmektedir.

ANTEN TEKNİK KARAKTERİSTİKLERİ (ARİM 380) Anten Tipi : Dipol

Frekans Bandı : 87,5-108 MHz

Empedans : 50 Ohm

Konnektör : N-tipi

Kazanç  : 4 Db

S.W.R : < 1,5:1

Maksimum Güç : 800W

Boyutlar(GenişlikxYükseklik) : 1430 mm x1150 mm

Ağırlık : 5,5kg  

Reflektörlü FM anten ve FM pano anten ile 1/2,1/3,1/4 anten bölücü üretimleri de yapılmaktadır.

36

37