Trudności w opiece nad małym dzieckiem

ZDROWIE DOBROSTAN 3/2013

DOBROSTAN, UMYSŁ I URODA

ROZDZIAŁ IV

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Poznań

Adam Mickiewicz University in Poznań

ANETA MAC

Trudności w opiece nad małym dzieckiem

Difficulties in the care a small child

Kobieta w ciągu swojego życia wypełnia bardzo wiele ról. Jedną z nich, a być

może najważniejszą, jest rola matki. Niewątpliwie jest to rola wymagająca od kobie-

ty podjęcia szeregu czynności, między innymi opiekuńczych i wychowawczych

wobec dziecka. Z macierzyństwem, jak powszechnie wiadomo, kojarzą się same

pozytywne odczucia, miłość, przywiązanie, radość, szczęście, coraz częściej pod-

kreśla się jednak i zauważa, że matki w związku ze swoją rolą przeżywają też inne

uczucia, np. rozczarowanie, lęk, rozpacz, zagubienie, itp.

Do macierzyństwa można się przygotować na różne sposoby. Można czytać spe-

cjalistyczne książki i czasopisma, prowadzić pouczające rozmowy z bliskimi, jednak

do wielu sytuacji związanych z byciem matką nie jesteśmy w stanie się przygoto-

wać. Opieka nad małym dzieckiem wymaga przecież ogromnej fizycznej troski,

nakładu pracy a czasami także rezygnacji z wielu społecznych ról i relacji.

Kobieta, która po raz pierwszy zostaje matką, może doświadczać wielu różnora-

kich trudności związanych z opieką nad noworodkiem, a także musi opanować wiele

nowych dla siebie umiejętności. Mogą pojawić się, między innymi, kłopoty z usta-

leniem rytmu dnia, sposobu karmienia, podjęciem szeregu czynności pielęgnacyj-

nych (przewijanie, kąpanie, ubieranie). Dzięki swojej determinacji i poprzez co-

dzienne doświadczenie większość kobiet bardzo dobrze opanowuje sztukę opieki

nad małym dzieckiem. Podstawową przyczyną tejże determinacji jest słuszne prze-

świadczenie kobiet o znaczeniu opieki macierzyńskiej dla rozwoju dziecka. Przecież

przychodzące na świat dziecko jest całkowicie zależne od osób dorosłych, w tym

zwłaszcza matki. A jakość opieki nad nim ma zasadniczy wpływ na jego późniejszy

rozwój fizyczny, psychiczny, poznawczy, uczuciowy i społeczny. Opisanie trudno-

ści w opiece nad małym dzieckiem wymaga zdefiniowania podstawowych pojęć.

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013

Dobrostan, umysł i uroda

70

I tak, sytuację trudną, „można pojmować jako układ zewnętrznych bodźców

(warunków), powodujących zakłócenia czynności lub zagrożenie potrzeb jednostki,

jej dążeń czy cenionych wartości i wywołujących w związku z tym charakterystycz-

ne zmiany w zachowaniu.”1 Lazarus, natomiast uważa, że sytuacja trudna to „pewne

okoliczności lub sytuacje zewnętrzne stawiające organizmowi nagłe i niecodzienne

wymagania.”2 Z kolei T. Tomaszewski twierdzi, że „przez sytuacje trudne rozumie-

my, najogólniej mówiąc, takie sytuacje, w których zachodzi rozbieżność między

potrzebami lub zadaniami człowieka a możliwościami zaspokajania tych potrzeb lub

wykonania zadań.”3 T. Tomaszewski wyróżnia trudności subiektywne, czyli takie,

gdy naruszenie równowagi między składowymi struktury czynności wynika z cech

podmiotu (np. choroba, zmęczenie) i obiektywne. Do obiektywnych trudności zali-

cza:

1. Trudności występujące w sytuacjach nowych, czyli różniące się istotnie od

dotychczas spotykanych przez jednostkę, wymagających zmiany struktury

czynności;

2. Trudności związane z dynamiką zadań i warunków;

3. Trudności związane ze strukturą zadań;

4. Trudności związane ze strukturą warunków.

Ponadto, autor wyróżnia cztery najważniejsze jego zdaniem typy sytuacji trud-

nych: deprywacje, przeciążenia, zagrożenia oraz utrudnienia. Deprywacje to zda-

niem autora, sytuacje, w których jednostce brak zewnętrznych w stosunku do niej

elementów niezbędnych do sprawnego jej funkcjonowania (np. głód, samotność

jako pozbawienie możliwości zaspokojenia potrzeb społecznych w kontaktach z

innymi ludźmi). Przeciążenia, natomiast, to sytuacje, w których jeden element nie

jest dostosowany do pozostałych, to jest do warunków działania jednostki i jej moż-

liwości. Zdaniem T.Tomaszewskiego, gdy jednostka dąży do realizacji zadań na

poziomie bliskim granicy jej możliwości fizycznych lub psychicznych, powstaje u

niej stan przeciążenia. Konieczny jest, zatem maksymalny wysiłek, aby aktywność

zmierzająca do realizacji celu została podtrzymana. Człowiek może zdobyć się na

taki wysiłek tylko przez krótki czas. Jednak, gdy realizacja zadania wymaga wysiłku

przez czas dłuższy, pojawiają się różnorodne zaburzenia w funkcjonowaniu, zmę-

czenie, osłabienie siły dążenia, zniechęcenie. Kolejny typ sytuacji trudnej to zagro-

żenia. Autor twierdzi, że są to sytuacje, w których zachodzi zwiększone prawdopo-

dobieństwo naruszenia jakiejkolwiek wartości cenionej przez podmiot działający.

Jako zagrożenia odbierane są wszelkie sygnały i informacje mówiące o zbliżającym

się niebezpieczeństwie dla życia, zdrowia, dobrej opinii czy możliwym podważeniu

samooceny działającej jednostki. Z kolei utrudnienia to zmiany w zwykłych warun-

1 Tyszkowa M., Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych, PWN, Warszawa 1986, s.14 2 Lazarus cyt. za Tyszkowa M., Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych, PWN, Warsza-

wa 1986, s.14 3 Tomaszewski T., cyt. za Terelak, J.F. Psychologia stresu, Oficyna Wydawnicza Branta, Warszawa

2001, s.80

Aneta Mac


71

kach wykonywania czynności powodujące zaburzenia w układzie zwanym sytuacją

normalną. T.Tomaszewski zalicza do nich braki (np. informacji), przeszkody fi-

zyczne lub wewnętrzne bariery oraz różnorodne naciski. Należy pamiętać, że „samo

pojęcie trudności jest pojęciem relatywnym: to, co dla danego człowieka jest trudne,

dla innego może takim nie być, a także to, co dla człowieka jest trudne wtedy, gdy

znajduje się on w określonym stanie (np. gdy jest zmęczony), może taki nie być w

innym stanie (np. gdy wypocznie). Ponieważ człowiek jest sam elementem własnej

sytuacji, przeto zarówno sytuacja może być zależna od jego własnego stanu, jak jego

stan może być zależny od stanu innych elementów sytuacji.”4

Natomiast opieka jest to „dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (wła-

ściwości ludzkich, będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może lub nie

jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i

psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój

(doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku”5. Według G. Gajewskiej,

opieka dotyczy różnych płaszczyzn życia człowieka, na których to posiada on różne

potrzeby do zaspokojenia. Spełnienie tych potrzeb jest konieczne dla zachowania

prawidłowej równowagi i rozwoju, nie tylko dziecka, ale i każdego człowieka, który

wymaga danej opieki. Z kolei, E. Muszyńska podkreśla, że „bez opieki rozwój

dziecka, jego zdrowie, a nawet przeżycie byłoby niemożliwe. Opieka nad dzieckiem

to także warunek przetrwania gatunku ludzkiego.”6 Odpowiedzialność opiekuna za

podopiecznego polega zdaniem B. Śliwerskiego, „na świadomym i dobrowolnym

realizowaniu niezbywalnych wartości i spełnianiu wymagań życia podopiecznego,

czyli ponoszenie wszelkich skutków tego, „że się go ma”, „że on ma mnie”, „że

mamy siebie”. Chronieniu, bronieniu i reprezentowaniu jego interesów, decydowa-

niu za niego, o nim i jego sprawach na tyle, na ile on sam nie jest zdolny do tego.”7

Opiekun skierowuje swoje działania ku dziecku, które nie potrafi zapewnić sobie

warunków niezbędnych do utrzymania życia, a więc zastępuje tę osobę. W zapew-

nieniu mechanizmów, które umożliwiają przetrwanie i rozwój, właśnie dziecko, nie

zawsze potrafi podjąć takie działania, aby zdobyć to, co dla niej korzystne i ko-

nieczne, a uciec przed tym, co szkodliwe. Z tego powodu czynności opiekuna po-

winny dostarczać osobie, która podlega opiece tego, co konieczne i niezbędne

Chociaż obecnie to rodzice sprawują główną opiekę nad dzieckiem, można zau-

ważyć wyłaniający się trend, związany z podążaniem za karierą zawodową. Rodzice

małego dziecka, mają dostęp do szeregu usług i instytucji pomagających w opiece.

„Dzięki opiece dorosłych i za ich pośrednictwem zaspokajane są potrzeby dziecka

4 Tomaszewski T., Psychologia, PWN, Warszawa, 1975, s.23 5 G. Gajewska, Pedagogika opiekuńcza i jej metodyka, PEKW Gaja, Zielona Góra 2004, s. 20; 6 E. Muszyńska, Opieka w perspektywie psychologicznej, [w:] Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość –

Teraźniejszość – Przyszłość, (red. nauk.) Jundziłł E., Pawłowska R., Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk

2008, s. 139; 7 B. Śliwerski., Pedagogika – Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej, Tom III, Wydawnictwo Gdańskie

2006, s.257;



72

od pierwszych chwil jego życia”8. Coraz częściej pod pojęciem „dorosłych” można

znaleźć sylwetki dalszych krewnych czy też opiekunek zajmujących się dzieckiem.

Należy jednak pamiętać, iż sednem prawidłowej opieki jest bezpośredni i częsty

kontakt z opiekunem. „Osoba, z którą dziecko nawiązuje kontakt najwcześniej i z

którą ten kontakt jest najbardziej intensywny, to matka. Jej rola w stosunku do

dziecka, zwłaszcza małego, jest ogromna. To matka dostarcza dziecku pierwszych

wzorów reakcji, zachowań, czynności”9. H. Filipczak jest zwolenniczką założenia,

które mówi, że „teoretycznie matkę może zastąpić inna osoba pod warunkiem, że:

będzie to stale ta sama osoba, jej kontakt z dzieckiem będzie tak częsty jak kontakt

matki, jej stosunek do dziecka będzie taki jak dobrej „normalnej” matki. We wcze-

snych latach życia dziecko nawiązuje bliską więź także z ojcem; jego obecność

przyczynia się do powstawania atmosfery bezpieczeństwa”10

. Autorka mówi dalej

także o innym ważnym aspekcie kontaktów dziecka. Otóż „liczba osób zajmujących

się małym dzieckiem, a zwłaszcza decydujących o jego sprawach, powinna być jak

najmniejsza, ponieważ pojemność psychiczna małego dziecka jest niewielka. Kon-

takty z osobami spoza rodziny nie powinny być zbyt szerokie; dostarczają mu one

dużo wrażeń i przeżyć, co stanowi obciążenie jego słabego przecież układu nerwo-

wego”11

Jak zatem matki małych dzieci wywiązują się z roli opiekuna? Jakich trudności

doświadczają i co sądzą na temat opieki? Na te pytania próbowałam poszukać od-

powiedzi realizując badania.

METODOLOGIA I CHARAKTERYSTYKA PRÓBY BADAWCZEJ

Pragnąc zbadać interesujące mnie zagadnienie postawiłam przed sobą następują-

ce cele i problemy badawcze:

1. Ustalić, najczęściej występujące trudności w opiece nad małym dzieckiem.

2. Zbadać częstość występowania trudności w opiece nad małym dzieckiem

3. Ustalić przyczyny trudności w opiece nad małym dzieckiem w relacji matek.

4. Ustalić sposób radzenia sobie matek z trudnościami w opiece nad małym

dzieckiem.

W badaniach zastosowałam metodę sondażu diagnostycznego, a techniką był

wywiad, przy czym niektóre pytania wywiadu były pytaniami zamkniętymi. Bada-

niom poddałam 82 osoby – kobiety będące matkami dzieci do 3 roku życia, za-

mieszkujące województwo wielkopolskie (Poznań i okolice). Najliczniejszą grupę

stanowiły matki w wieku 26-30 lat (46 osób), najmniej liczną – matki powyżej 41

lat (2 osoby), tylko jedna spośród badanych wychowywała dziecko samotnie. Po-

nadto, najliczniejszą grupę stanowiły matki posiadające jedno dziecko (38 osoby),

8 H. Pielka, Rodzina dziecka przedszkolnego, Ośrodek Usług Szkoleniowych Wiedza, Koszalin 1993, s.

60-61; 9 H. Filipczak, Rodzice i dzieci najmłodsze, Nasza Księgarnia,Warszawa 1985, s. 87; 10 H. Filipczak, Rodzice i dzieci najmłodsze, Nasza Księgarnia,Warszawa 1985, s. 89-92; 11 H. Filipczak, Rodzice i dzieci najmłodsze, Nasza Księgarnia,Warszawa 1985, s. 94-95;

Aneta Mac


73

niewiele mniej, bo 32 osoby posiadały dwoje dzieci, natomiast troje i więcej dzieci

posiadało 12 matek. Połowa badanych oprócz opieki nad własnym dzieckiem, wy-

konywała obowiązki związane z pracą zawodową. Badania przeprowadziłam na

przełomie maja i czerwca 2012 roku.

ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH

Opieka nad małym dzieckiem, jak już wspomniałam, wiąże się z wieloma róż-

nymi trudnościami. Jak wynika z rozmów przeprowadzanych z matkami, najczęściej

występującymi trudnościami są problemy związane ze snem dziecka (35%), następ-

nie karmieniem (32%), zdrowiem (30%), oraz ustaleniem osoby, która pod nieobec-

ność matki zapewni opiekę dziecku (12%), jak również problemy związane z pielę-

gnacją (8%). Szczegółowe dane zamieszczone są w tabeli I.

Tabela I. Częstotliwość występowania trudności w opiece nad małym

dzieckiem, N=82

Czynności opiekuńcze Częstotliwość trudności

Często Czasami Rzadko

Karmienie 32% 13% 55%

Pielęgnacja 8% 20% 72%

Sen 35% 22% 43%

Zdrowie 30% 5% 44%

Ustalenie opieki

podczas nieobecności matki 12% 28% 60%

Źródło: badania własne

Z relacji matek wynika, że najczęściej występującym rodzajem trudności są kło-

poty związane ze snem dziecka. Trudności te mają różne przyczyny. Przez pierwsze

kilka miesięcy dziecko sypia od karmienia do karmienia, jednak pod warunkiem, że

nie jest głodne i nie cierpi na tzw. kolkę. Bywają jednak takie dzieci, które budzą się

niezwykle często, nawet wtedy, gdy im nic nie dolega. Im niemowlę jest starsze,

sypia coraz mniej, a każde dziecko wyrabia sobie indywidualne nawyki w tym za-

kresie. W okresie niemowlęctwa, bowiem dziecko samo decyduje, kiedy śpi. Nato-

miast notoryczne uchylanie się od snu, najczęściej dotyczy niemowląt, które mają za

sobą problemy związane z bólem brzucha czy napady rozdrażnienia. Problem ten

jest najbardziej odczuwalny właśnie w nocy, gdy dziecko płaczem wymusza na

rodzicach określone zachowania, np. „nocne spacery” w ich ramionach. Jest to nie-

zwykle wyczerpujące, zarówno dla rodziców, jak i dla samego dziecka. Budzenie się

dziecka w środku nocy może zacząć się także w czasie jego choroby. Dziecko wtedy

bardzo szybko przyzwyczaja się do noszenia na rękach w środku nocy, przez zanie-

pokojonych chorobą rodziców i nawet wówczas, gdy jest zdrowe, budzi się oczeku-



74

jąc zainteresowania rodziców.12

Chcąc zbadać, jaki rodzaj trudności związany ze

snem dziecka występuje najczęściej, zapytałam o to same matki. Otrzymane przeze

mnie dane zaprezentowane zostały na wykresie 1.

0 5 10 15 20 25 30 35 40

niespokojny sen

budzenie się z

krzykiem

nie śpi samo

brak stałej pory

zaśnięcia

problemy z

zaśnięciem

Wykres 1. Rodzaje trudności związane ze snem dziecka w relacji matek, N=82


Okazuje się, że problemy z zaśnięciem dziecka to najczęstsza trudność, na jaką

napotykają matki. Dużym problemem jest też fakt, że dziecko nie chce spać samo.

Czasami problem ten może wynikać z nadopiekuńczości matki, która przebywając

od pierwszych dni z dzieckiem, pragnie mieć je cały czas przy sobie i nie odkłada do

łóżeczka, nawet wówczas, gdy ono śpi. W ten sposób dziecko przyzwyczaja się do

bezustannej obecności matki, co po pewnym czasie staje się dla niej dość uciążliwe.

Badane matki przyznały także, że trudność sprawia im niespokojny sen dziecka oraz

częste budzenie się w nocy, czasami z krzykiem.

Prawidłowy sen małego dziecka jest jednym z najważniejszych warunków jego

dobrego psychofizycznego rozwoju. Właśnie, dlatego tak ważne jest zapewnienie

mu optymalnych warunków do spokojnego praktykowania snu. Interesowało mnie

zatem, jakie są przyczyny wymienionych trudności związanych ze snem dziecka.

Zaburzenia snu u dzieci w dużej mierze zależą od stanu jego zdrowia, jednakże rola

rodziców, aby zapewnić spokojny sen swoim dzieciom, jest również bardzo istotna.

12

Ilg F.L., Ames L.B., Baker S.M., Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat, GWP,

Gdańsk 2005;

Aneta Mac


75

Ponad połowa badanych matek (58%) przyznała, że problemy ze snem u ich dzieci

powodują one same, tzn. są nadwrażliwe i nadopiekuńcze i zbyt intensywnie reagują

nawet na nieistotne sygnały niezadowolenia u dziecka. Jedna z kobiet tak mówi na

ten temat: „Gdy słyszę nawet leciutki pisk dobiegający z łóżeczka, od razu jestem

przy synku i biorę go na ręce żeby wiedział, że jestem blisko i czuł się bezpiecznie.

Potrafię tak biegać do niego nawet kilkanaście razy w ciągu nocy…” (matka 6-

miesięcznego Michała). Niektóre badane (19%) są zdania, że trudności związane ze

snem ich pociech związane są ze specyficznymi indywidualnymi cechami dziecka, a

mianowicie: „dziecko jest bardzo wrażliwe”, „ma bardzo czuły sen”, „przez sen

wszystko słyszy”, „nie lubi być sam”, „ma płytki sen”, itp. Pozostałe matki (23%)

twierdzą, że kłopoty ze snem dziecka wynikają z braku doświadczenia samych ma-

tek w dbaniu o dziecko. Przeprowadzone badania, pozwoliły mi również na wyło-

nienie sposobów, jakie stosują matki, aby przezwyciężyć trudności związane ze

snem dziecka. Odpowiedzi badanych prezentuje wykres 2.

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

stała pora snu

wyciszenie przed snem

wprowadzenie

wieczornych rytuałów

stwarzanie poczucia

bezpieczeństwa

Wykres 2. Sposoby pokonywania trudności związane ze snem dziecka

stosowane przez matki, N=82


Jak wynika z odpowiedzi matek najlepszymi sposobami usypiania dziecka jest

stosowanie stałej pory snu (45%) oraz wyciszanie pociechy przed snem (22%).

Stwarzanie poczucia bezpieczeństwa, to również dość popularna metoda stosowana

przez matki. Są to między innymi: „pozostawianie zapalonej lampki w pokoju

dziecka…” (matka 1,5 - letniej Sandry), „pozostawienie uchylonych drzwi…” (mat-

ka 2 - letniego Kamila), „pozostawienie misia – przytulanki…” (matka 2,5 - letniego

Dominika). Natomiast dla 13% matek sposobem na pokonanie trudności związanych

ze snem dziecka jest wprowadzanie wieczornych rytuałów. A mianowicie: „naj-

pierw kąpiel, potem mleko…” (matka rocznej Kasi), „najpierw mycie, potem czyta-



76

nie bajki…” (matka 1,5 - letniej Weroniki), „zapalenie ulubionej lampki w motylki i

włączenie spokojnej, cichej, klasycznej muzyki…” (matka rocznej Zuzanny),

„śpiewanie kołysanki…” (matka 6 - miesięcznej Małgosi).

Kolejną trudnością w opiece nad małym dzieckiem, którą doświadczają matki

jest problem karmienia. 32% badanych przyznaje, że często mają kłopoty związane

z podawaniem pokarmu dziecku. Jak wiadomo, kobieta może karmić małe dziecko

w dwojaki sposób: piersią lub za pomocą butelki. Większość lekarzy, ale i psycho-

logów, wskazuje na zdecydowaną przewagę korzyści wynikających z karmienia

niemowlęcia mlekiem matki. Jednak zarówno karmienie piersią, jak i butelką, ma

również pewne wady, które stanowią niejednokrotnie źródło trudności, jakie prze-

żywają matki. Wykres 3 przedstawia rodzaje trudności, jakich doświadczają kobiety

w związku z karmieniem piersią.

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

mała ilość pokarmu

ból piersi

dziecko odmawia jedzenia

dziecko nie potrafi ssać

nieregularne pory spożywania posiłków

dziecko za dużo zjada

kolki

ulewanie

Wykres 3. Rodzaje trudności związane z karmieniem małego dziecka, N=82


Z moich badań wynika, że dla matek małych dzieci, które karmią dzieci piersią,

najczęściej występującym problemem jest mała ilość pokarmu (34%), a także niere-

gularne pory spożywania posiłków (26%). Matki twierdzą, że czują się bardzo zmę-

czone tym, że muszą bardzo często, o różnych porach dnia i nocy, podawać dziecku

pokarm. Większość niemowląt ustala swój indywidualny rytm jedzenia i spania.

Rytm ten będzie się zmieniał wraz z rozwojem dziecka. Zanim jednak to nastąpi,

dziecko budzi się czasami nawet co 1,5 godziny na karmienie lub potrafi spać 5

godzin nieprzerwanie. Niekiedy zdarza się również, że dziecko przez kilka godzin

czuwa i jest niespokojne. Problemy te są jednak przejściowe i w ciągu pierwszych

miesięcy pory karmienia, czuwania i spania będą się regulować. Niektóre z bada-

Aneta Mac


77

nych stwierdzały również, że ich dzieci wypijały tylko niewiele mleka, a potem

zasypiały. Jest to częsty problem, jeśli matka przy każdym poruszeniu się niemow-

lęcia natychmiast je karmi, a przed chwilą zostało ono odstawione od piersi, to takie

postępowanie utrwala w nim przyzwyczajenie do krótszych przerw i mniejszych

porcji. Ponadto badane wskazywały na ból piersi podczas karmienia (24%) jako

częsty problem. Typową przypadłością jest zastój pokarmu, który nie trwa długo (do

kilku dni), ale zdarza się czasami, że stan ten się przeciąga i występuje wspomniana

bolesność piersi. Z kolei niektóre matki nie zwracają należytej uwagi wówczas, gdy

dziecko źle chwyta pierś, a skutkiem tego może być popękana i w związku z tym,

bolesna brodawka. Badane matki przyznawały również, że największy problem

stanowią dla nich kolki pojawiające się u dziecka. Niestety w karmieniu wczesno-

dziecięcym często towarzyszą kolki żołądkowe, co jest spowodowane albo złą dietą

matki karmiącej lub związane są z rozwojem dziecka. Kolejny problem, jaki zgła-

szały badane matki to ulewanie pokarmu (10%). Większość dzieci ulewa pokarm, co

jakiś czas, natomiast niektórym zdarza się to po każdym jedzeniu. U noworodków

powoduje to niedojrzałość zwieracza rozworu przełykowego oraz nadmierne wy-

dzielanie śluzu. Ulewanie u starszych niemowląt występuje wtedy, gdy mleko zmie-

szane z powietrzem cofa się poprzez odbicie połkniętego powietrza. A oto kilka

charakterystycznych wypowiedzi badanych: „…Moja córka ciągle ulewa, gdy ja już

się cieszę, że dużo zjadła, to ona za moment prawie wszystko wypluwa, jestem za-

łamana…” (matka 3 - miesięcznej Kamili); „…Ulewanie to jest to, co mi najbardziej

przeszkadza, wszystko mokre, muszę ciągle przebierać dziecko…” (matka 3 - mie-

sięcznego Stefanka); „…najbardziej denerwuje mnie to ulewanie, na szczęście tylko

czasami już teraz mi to robi, ale i tak mnie to denerwuje…” (matka 4 - miesięcznego

Mateusza).

Matki dzieci starszych (po 1 roku życia) podkreślały, że ważnym dla nich pro-

blemem jest odmawianie jedzenia przez dziecko (23%) lub otyłość dziecka (8%),

spowodowana zbyt częstym i zbyt obfitym spożywaniem posiłków. Ponadto wska-

zywały, że ich dzieci nie chcą, bądź nie potrafią jeść samodzielnie, brudzą się przy

posiłkach, a także jedzą nieregularnie. Badane tak mówią na ten temat: „…moje

dziecko ciągle chce jeść, mam problemy żeby wymyślać kolejne danie, mam wraże-

nie, że cięgle tylko szykuję posiłki dla mojego dziecka…” (matka 2,5 - letniej Kasi),

„…moim problemem jest to, że mój syn nie chce jeść sam, kupiłam mu już różne

kolorowe sztućce, ale to nie pomaga…” (matka 2-letniego Nikodema); „…gdy moje

dziecko siada do posiłku muszę rozkładać wokoło folię, bo wszystko brudzi, jedze-

nie to męka…” (matka 2 - letniego Karola).

Jak się okazuje, badane nie pozostają bierne w obliczu napotykanych trudności i

szukają sposobów ich pokonywania. Sposoby radzenia sobie z trudnościami prezen-

tuje wykres 4.



78

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

pogotowie laktacyjne

stałe pory posiłków

przygotowywanie

ulubionych potraw

przygotowywanie

wspólnych posiłków

kupowanie tylko

zdrowych produktów

nic nie robi

Wykres 4. Sposoby pokonywania trudności związanych z karmieniem przez

matki małych dzieci, N=82


Jak się okazuje, matki karmiące piersią raczej nie starają się przezwyciężyć trud-

ności związanych z karmieniem dziecka, twierdzą, że są to trudności „chwilowe” i

„one miną same”. Tylko 5% badanych zwróciło się o pomoc do pogotowia laktacyj-

nego uzyskując w ten sposób cenne wskazówki i rady jak sobie radzić w przypadku

„zastoju pokarmu”, itp. Matki starszych dzieci natomiast już bardziej aktywnie po-

dejmują różne próby poradzenia sobie np. z problemem braku apetytu u dziecka.

Najczęściej przygotowują ulubione potrawy dziecka (28%), lub przygotowują posił-

ki wspólnie z dzieckiem (26%), a także stosują stałe pory posiłków (20%). Tylko

7% badanych natomiast stosuje metodę kupowania tylko zdrowych, pełnowarto-

ściowych produktów (warzyw, owoców, z pominięciem słodyczy, chipsów, itp.).

Kolejnym rodzajem trudności w opiece nad małym dzieckiem, jaki doświadczają

matki są problemy ze zdrowiem dziecka. Problem ten wskazuje około 30% bada-

nych. Małe dziecko jest narażone na wiele niebezpieczeństw ze strony środowiska

zewnętrznego, takich jak zakażenia bakteriami, wirusami, złamania, zatrucia, itp.

Aby dowiedzieć się co w kwestii zdrowia jest dla matek najtrudniejsze zadałam

matkom pytanie o rodzaj doświadczeń w tym zakresie. Otrzymane odpowiedzi za-

prezentowane zostały na wykresie 5.

Aneta Mac


79

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

przeziębienia

biegunka

kolka żołądkowa

przegrzanie na słońcu

podwyzszona temperatura

szczepienia

zaparcia

bolesne ząbkowanie

Wykres 5. Rodzaje trudności związane ze zdrowiem dziecka, N=82


Jak wynika z danych przedstawionych na wykresie 5 najczęściej występującym

problemem jest bolesne ząbkowanie. Niestety jest to dolegliwość, która trwa czasa-

mi przez wiele tygodni i przebiega w różnoraki sposób, mniej lub bardziej utrudnia-

jąc codzienny rytm życia matki i dziecka. Aż 65% kobiet wskazuje właśnie na bole-

sne ząbkowanie jako rodzaj problemu związany ze zdrowiem dziecka. Symptomy

ząbkowania czasami wyprzedzają pojawienie się zęba o kilka miesięcy. Matki

twierdziły, że zanim pojawił się ząb u dziecka, najpierw było ono rozdrażnione,

miało kaszel, a także gorączkę. Występowało także dość obfite ślinienie, czasami

biegunka i utrata apetytu. Poza tym dziecko było bardzo niespokojne, a w nocy częs

się budziło. Są to typowe objawy ząbkowania u dzieci. Niektóre matki mówiły, że

były bardzo zaniepokojone dolegliwościami u dziecka, dopiero lekarz był w stanie

uspokoić je, stwierdzając, „że to typowa sytuacja związana z ząbkowaniem”. Kolej-

nymi przypadłościami okresu wczesnego dzieciństwa, które są trudne dla matek są

przeziębienia (55%) oraz podwyższona temperatura (21%). Typowe objawy wymie-

niane przez matki to zakatarzony nos, ból gardła, chrypa, ból głowy i ogólnie złe

samopoczucie. Badane stwierdzały, że przeziębienie to dla nich bardzo uciążliwa

przypadłość, ponieważ chore małe dziecko ma problemy z jedzeniem, spaniem, jest

rozdrażnione i wymaga znacznej uwagi i cierpliwości z ich strony. A oto charakte-

rystyczne wypowiedzi matek:, „…gdy Emilka jest przeziębiona, wtedy już wiem, że

noc będzie nieprzespana, a w dzień też trudno o wypoczynek, gdy człowiek zajmuje



80

się ciągle płaczącym i smarkającym dzieckiem…” (matka1,5 - letniej Emilki);

„…moim zdaniem przeziębienie u małego dziecka, zwłaszcza niemowlaka to ciężka

choroba głównie dla rodzica, wiadomo dziecko ma problem ze snem, nie może z

powodu zatkanego noska przyssać się do piersi, itd. …” (matka 7 – miesięcznego

Adasia); „…dla mnie najbardziej uciążliwe jest przeziębienie, bo dziecko wtedy

marudzi, nie chce jeść, spać i jest drażliwe, wszystko wtedy denerwuje…” (matka 2

– letniej Karoliny). Następną dolegliwością zauważoną przez matki są biegunki

(22%) oraz uporczywe zaparcia (20%). Niektóre z badanych twierdzą, że „zaparcia

pojawiły się w związku z wprowadzeniem stałych pokarmów do diety dziecka. Po

zmianie diety doszło do bardzo rzadkich wypróżnień, pojawiły się twarde stolce i

dziecko niezbyt dobrze się czuło…” (matka 2 – letniej Martyny). Zwykle jest to

problem przejściowy, jednak może pojawić się lęk u dziecka przed wypróżnieniem,

który z biegiem czasu się nasila i nie pozwala na wyeliminowanie przypadłości.

Odwrotnością tej trudności są biegunki, które również są zjawiskiem częstym. Naj-

większym problemem, jak wskazują matki, jest mogące pojawić się odwodnienie

organizmu dziecka, dlatego ważne jest przyjmowanie większej niż zazwyczaj ilości

płynów.

Zdrowie małego dziecka jest jednym z najważniejszych warunków jego dobrego

psychofizycznego rozwoju. Dlatego też tak ważne jest zapewnienie mu optymalnych

warunków sprzyjających zdrowiu. Większość matek doświadczających omawianych

trudności szuka pomocy u innych osób, aby rozwiązać dany problem. Dla badanych

kwestia zdrowia jest na tyle poważna, że nie ryzykują samodzielnych działań i moż-

liwych błędów, ale zwracają się o pomoc, najczęściej do specjalisty – lekarza pedia-

try. Badane tak mówią na ten temat: „…zawsze, gdy dziecko gorączkuje, ma kaszel

to idę do lekarza, boję się nie chcę ryzykować, że to będzie poważna choroba a ja w

porę nie zareaguje…” (matka rocznej Michaliny); „…uważam, że nie można w

przypadku choroby dziecka ryzykować, zawsze idę do mojego pediatry…” (matka 9

– miesięcznej Karoliny); „…dziecko jest zbyt kruche, żeby nie reagować, zawsze

biegnę do lekarza…” (matka 1,5 – letniego Mateusza).

Następną trudnością zauważaną przez badane jest ustalenie opieki nad małym

dzieckiem, podczas ich nieobecności. Gdy oboje rodzice pracują zawodowo rodzice,

aby zapewnić dziecku opiekę mają, zdaniem matek, kilka możliwości. A mianowi-

cie: oddać dziecko pod opiekę babci lub dziadka, zatrudnić nianię lub też zwrócić

się do instytucji typu żłobek lub (coraz bardziej popularnych) Klubów Malucha.

Odpowiedzi respondentek obrazuje wykres 6.

Aneta Mac


81

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Babcia Dziadek Opiekunka Żłobek Klub Malucha

Wykres 6. Osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem, podczas nieobecności

rodziców, N=82


Najwięcej spośród badanych, bo aż 42% oddaje swoje dzieci pod opiekę bab-

ciom, które to z kolei zajmują się dziećmi przy dużym współudziale dziadka (32%).

Jednak dziadek (bez babci), jak wynika z moich badań, raczej nie sprawuje opieki

nad wnukiem lub robi to rzadko (4%). Jak powszechnie wiadomo „babcia” to bar-

dzo ważna „instytucja”, z której to pomocy rodzice bardzo chętnie i bez obaw ko-

rzystają. Jak się okazuje, 75% spośród badanych przyznaje, że nie boi się o bezpie-

czeństwo swoich dzieci, gdy pozostają one pod opieką swoich dziadków. Zdaniem

większości matek, dziadków z wnukami łączy bardzo silna, specyficzna więź uczu-

ciowa. Seniorki rodu, jak twierdzą matki, mając więcej czasu niż zapracowani ro-

dzice, poświęcają dużo uwagi swoim wnukom, są bardziej cierpliwe i mają mniejsze

wymagania w stosunku do dzieci. A oto kilka charakterystycznych wypowiedzi:

„Decyzja, kto będzie się zajmował moim dzieckiem, gdy ja pójdę do pracy była

bardzo prosta. Moja mama nie pracuje i bardzo była i jest zakochana w swoim, jak

dotąd jedynym wnuczku, więc nie było innej opcji… zresztą dobrze się nim zajmu-

je, mały ją uwielbia, mają swoje tajemnice, rozpuszcza go, jak to babcia…”(matka

2-letniej Martyny); „… jestem spokojna o moje dziecko, gdy wychodzę do pracy, bo

wiem, że babcia nie zrobi mu nic złego, a z obcą osobą różnie bywa…bałabym się

zostawić z kimś innym niż z moją mamą moje dziecko, z nią wiem, że jest bez-

pieczne…”(matka 2,5 – letniej Wiktorii). Nie ulega wątpliwości, że więź łącząca



82

dziadków z wnukami jest relacją szczególną i, jak podkreśla K.Appelt, ma ona cha-

rakter obustronny, „z której obie strony mogą czerpać korzyści”.13

Matki pozostawiają swoje małe dzieci także pod opieką niani (33%). Decyzja o

zatrudnieniu opiekunki do dziecka podyktowana była w większości przypadków

koniecznością powrotu do pracy zarobkowej oraz braku możliwości pozostawienia

dziecka „z kimś z rodziny”. Znaczna część matek pozyskiwała opiekunki dla swoje-

go małego dziecka „z polecenia”, „od znajomych – opiekowała się ich dziećmi”,

rzadziej „z ogłoszenia” i „z agencji opiekunek”. Badane przyznawały, że miały

ograniczone zaufanie do zatrudnionych niań (33%) lub w ogóle go nie miały (12%)

w przeciwieństwie do matek, które pozostawiały swoje dzieci pod opieką babć i

dziadków. Niektóre z nich stosowały różne środki, aby „sprawdzić”, co robi z ich

dzieckiem opiekunka, na przykład „obserwacja z ukrycia”, „obserwacja za pomocą

kamery”, czy „dyktafonu”, itp.

Bycie opiekunką, wielu osobom wydaje się bardzo prostym i niewymagającym

żadnych kwalifikacji zajęciem, praktyka pokazuje jednak, że nie każdy, a wręcz

niewiele osób, ma do tego predyspozycje. Kwalifikacje, jakie powinna posiadać

opiekunka do dziecka, wyraźnie ukazuje Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu

z dnia 21.01.2005,14

a jakie wymagania w stosunku do niani mają matki małych

dzieci? Otóż okazuje się, że badane wymieniły szereg umiejętności, którymi powin-

na dysponować opiekunka do dziecka. Między innymi były to: dbanie o bezpieczeń-

stwo dziecka, udzielenie pierwszej pomocy, organizacja gier i zabaw, czynności

pielęgnacyjne, ćwiczenie zdolności manualnych, sportowych, itp. Każdy, kto za-

trudni osobę do opieki nad swoim dzieckiem, ma wobec niej wysokie wymagania,

ponieważ powierza jej najcenniejszy skarb swego życia – dziecko. Takie wymaga-

nia miały również badane przeze mnie matki, ale jednocześnie podkreślały, że po-

winna to być przede wszystkim osoba, z którą dziecko będzie się dobrze czuło i

rozwijało. Ponieważ opiekunka staje się jakby członkiem rodziny i jeśli będzie opie-

kować się dzieckiem przez kilka lat, ono z pewnością się do niej przywiąże, a to

oznacza, że będzie miała na nie ogromny wpływ. Dlatego też matki powierzając

swoje małe dziecko pod opiekę niani zwracały uwagę również na cechy, które ta

osoba posiada. Były to między innymi: czułość i troskliwość, łatwość nawiązywania

kontaktu z dzieckiem, zrozumienie potrzeb dziecka, stałość w uczuciach – nie boi

się bliskości, jest pogodna, pełna energii, otwarta, punktualna, potrafi zorganizować

sobie pracę, ma poczucie humoru, potrafi żartować i śmiać się, ma doświadczenie w

opiekowaniu się dziećmi – odchowała już własne, ma młodsze rodzeństwo bądź

pracowała już jako niania, dba o swoje zdrowie, nie pali, potrafi być stanowcza i

powiedzieć dziecku „nie”, kiedy zaistnieje taka potrzeba, w sytuacjach kryzysowych

nie traci równowagi emocjonalnej, nie wpada w panikę, nie jest zbyt uległa, ale

również nie próbuje dominować. To tylko niektóre z wymienionych przez matki

13 K. Appelt, Współcześni dziadkowie i ich znaczenie dla rozwoju wnuków, [w:] Szanse rozwoju w okresie

późnej dorosłości , (red. nauk.) Brzezińska A., Ober-Łopatka K., Stec R., Ziółkowska K., Wydawnictwo

Fundacji Humaniora, Poznań, 2007, s.81; 14 Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu z dnia 21.01.2005r (Dz. U. Nr 26, poz. 217)

Aneta Mac


83

cech „idealnej opiekunki”. Z kolei B.Henwood15

, jak i J. Cohen-Solal16

twierdzą, że

rodzic zatrudniający nianię powinien pamiętać, że praca jej polega na zajmowaniu

się dzieckiem, a nie na sprzątaniu domu, co, jak pokazują badania, niektórym rodzi-

com wcale nie wydaje się takie oczywiste. Ponadto, niektóre z badanych matek,

które same opiekowały się dzieckiem lub pozostawiały dziecko pod opieką babci

lub dziadka, twierdziły, że gdyby były w lepszej sytuacji materialnej, zapewne sko-

rzystałyby z usług opiekunki do dziecka. Zatem, jak podkreśla w swojej książce

H.Murkoff, „baby sitter, czyli opiekunka do dziecka, jest coraz popularniejszym

zawodem, zarówno w kraju, jak i za granicą”17

, a z usług niani, pomimo jak się

okazuje ograniczonego zaufania w pierwszym kontakcie, korzysta coraz więcej

osób.

Badane matki pozostawiają swoje dzieci także pod opieką instytucji typu żłobek

(12%) i Klub Malucha (9%). Jak wynika z rozmów, matki wybierają ten typ opieki

w ostateczności, gdy: „musimy wrócić do pracy, pomoc babci nie wchodzi w grę, a

na opiekunkę nas nie stać – twierdzi matka 2 – letniej Marceliny- a w żłobku dziec-

ko będzie miało zapewnioną opiekę i krzywda mu się nie stanie, przecież w końcu w

żłobkach wychowało się tysiące dzieci”. Żłobki to instytucje, które bardzo się zmie-

niły, jednakże wśród rodziców często pokutują ciągle jeszcze złe skojarzenia.

Świadczą o tym wypowiedzi niektórych matek: „Nigdy nie zostawiłabym dziecka w

żłobku, to tylko przechowalnia, nic się tam nie dzieje, dziecko leży w łóżeczku i

czeka na rodzica…” (matka rocznej Natalii); „…nie chciałabym, żeby moje dziecko

było w żłobku, dzieci tam chorują, nie jedzą nikt się nimi nie zajmuje, tylko płaczą a

personelu to nie obchodzi…” (matka 1,5 – letniej Marty); „…żłobek, nigdy w życiu!

Chce mieć zdrowe i zadbane dziecko, głupia nie jestem, na szczęście mam bab-

cię…” (matka 6 – miesięcznego Kacpra). A przecież obecnie placówki te, jak i Klu-

by Malucha, mają swój odpowiednio opracowany program – dostosowany do po-

trzeb i możliwości dzieci. Zazwyczaj opiekunki niemowlaków nastawione są na

przytulanie i pielęgnację dzieci – na tym etapie rozwoju właśnie tego najmłodsi

potrzebują. Ale już grupy starszych dzieci mają w programie nieco edukacji. Zwykle

rodzice w domu nie dostarczają dziecku tylu wrażeń i doświadczeń, ile oferuje mu

żłobek. Malec może uczestniczyć w zajęciach z języka angielskiego, rytmiki. Malu-

chy chodzą do teatrzyku i spotykają się z ciekawymi ludźmi (np. przedstawicielami

różnych zawodów). Poza tym dzieci w grupie rówieśników uczą się nawiązywać

kontakty, dzielić zabawkami. Naśladując kolegów, nabywają nowych umiejętności i

szybko stają się samodzielne.

Ostatnim rodzajem trudności, jakie napotykają matki są trudności związane z

pielęgnacją dziecka. Jak wynika z rozmów z matkami tylko 8 % deklaruje, że często

doświadcza problemów z utrzymaniem higieny dziecka i aż 72% z nich twierdzi, że

takich problemów nie ma. Chcąc dowiedzieć się, co w tej kwestii jest dla matek

15 B. Henwood, Jak być pracującą matką, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań, 1999, s. 146; 16

J. Cohen-Solal, Jak rozumieć i pielęgnować dziecko, Wydawnictwo W.A.B., War-

szawa. 2005, s.65-68; 17 H. Murkoff, Niezbędnik opiekunki do dziecka, KDC, Warszawa, 2005, s. 9–10.



84

najtrudniejsze zadałam im pytanie o różnego rodzaju trudności dotyczące pielęgna-

cji. Odpowiedzi matek ilustruje wykres 5.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

ciemieniucha potówki alergie skórne dziecko nie lubi

wody

odparzenia

skóry

Wykres 7. Rodzaje trudności związane z pielęgnacją ciała dziecka, N=82


Jak wynika z danych zamieszczonych na wykresie 7, większość badanych wska-

zała potówki (44%) pojawiające się na skórze dziecka jako główny problem. Matki

twierdziły, że przebierając niemowlę niekiedy zauważały małe krostki wypełnione

przezroczystym płynem. Najczęściej stwierdzały ich obecność: w pachwinach, pod

pachami, na karku, na nogach i rękach, pod włosami lub na plecach dziecka, klatce

piersiowej, a także twarzy. Rzeczywiście „potówki” są bardzo często występującą

dolegliwością skórną, ma ją, bowiem niemal każde dziecko przynajmniej raz w

życiu. Kolejną trudnością w zakresie pielęgnacji małego dziecka, której istnienie

stwierdzają badane jest występowanie ciemieniuchy. Na tę dolegliwość wskazuje

24% matek. Ciemieniucha to żółte, grube łuski, przypominające swym wyglądem

tłusty łupież. Powstają w wyniku połączenia zrogowaciałych komórek skóry i łoju.

Zjawisko to jest związane z dużą aktywnością gruczołów łojowych, która ma miej-

sce w pierwszych miesiącach życia dziecka. Powodem nadmiernej aktywności mogą

być hormony matki, które krążą jeszcze pewien czas po porodzie w organizmie

niemowlaka. Badane twierdziły, że tzw. łuski pokrywały tylko fragmenty skóry

głowy dziecka, a niektóre mówiły, że dolegliwość ta obejmowała także brwi. Pro-

blemem dla matek była pielęgnacja zrogowaciałej skóry głowy, jednak w zdecydo-

wanej większości radziły sobie z problemem same, stosując odpowiednie preparaty

dostępne w aptekach. Najczęściej dolegliwość ustępowała po kilku tygodniach, w

Aneta Mac


85

okolicach 3 miesiąca życia dziecka. Ponadto 16% matek stwierdzało, że dla nich

największą trudnością są alergie skórne pojawiające się u małego dziecka. Zwykle

alergie skórne, zdaniem badanych, występują jako objaw uczulenia na określony

składnik diety. Wiele kobiet ponadto twierdzi, że dla nich problemem jest atopowe

zapalenie skóry, stwierdzone u dziecka. Wyprysk atopowy pojawiał się najczęściej,

zdaniem matek, około pierwszego roku życia i występował pod postacią swędzącej

wysypki, zmuszający dziecko do drapania. Właśnie drapanie i to, że dziecko z po-

wodu dokuczliwego świądu jest drażliwe i płaczliwe, jest dla badanych najbardziej

trudne. Poza tym matki stwierdzały, że ich dzieci rozdrapują wysypkę i w związku z

tym pojawiają się strupy, z których sączy się płyn. Najczęściej zmiany te matki

zauważają na twarzy i tułowiu dziecka. Później, u chorych dzieci może rozwinąć się

katar sienny lub astma, a rozdrapane zmiany ulec zgrubieniu. Dlatego tak ważne jest

prawidłowe pielęgnowanie chorej skóry dziecka. Najczęściej matki stosują: nawilża-

jące emolienty, maści ze sterydami, opatrunki zapobiegające drapaniu zmian i przy-

spieszające gojenie. Niektóre z badanych (12%) przyznawały, że dla nich trudnością

w pielęgnowaniu dziecka są pojawiające się na skórze odparzenia. Uważa się, że

najczęściej odparzenia i pieluszkowe zapalenie skóry jest wynikiem zbyt długiego

stykania się skóry dziecka z moczem albo kałem, czyli za rzadkie zmienianie pielu-

chy (również jednorazowej). Wskutek rozkładu moczu i kału przez bakterie powsta-

je mocno drażniący skórę amoniak. Odparzenia mogą też spowodować inne czynni-

ki: niedokładne wypłukanie pieluszki tetrowej z proszku, zmiana składu stolca spo-

wodowana nowym pokarmem, szczepieniem czy antybiotykami. Odparzenia i pie-

luszkowe zapalenie skóry zdarzają się też z powodu zbyt rzadkiego mycia pupy,

biegunek, wreszcie – upałów, podczas których skóra pod pieluszką cały czas jest

lekko wilgotna. Natomiast 4% badanych stwierdza, że „dziecko boi się wody” i

mają poważne problemy, aby wykąpać dziecko, ponieważ każdy kontakt z wodą jest

dla dziecka bardzo stresujący. Lęk przed kąpielą wcale nie musi oznaczać, że dziec-

ko boi się wody. Dziecko, bowiem jest świadome, że po umyciu się przerwie zaba-

wę, pożegna rodziców i pójdzie spać. To właśnie obawa przed rozstaniem może

powodować, że reaguje strachem na zbliżającą się kąpiel. Poza tym, zdaniem

A.Smakosz, problemem może być: „trudność z utrzymaniem równowagi – zbyt

dużo wody w wannie i brak maty antypoślizgowej; za wysoka temperatura wody

albo powietrza w łazience, gdzie dziecko jest przebierane; piana, która „rośnie”,

przykleja się do rączek i brzucha; wir w okolicy odpływu, który porywa wodę (oraz

zabawki); hałas w łazience – szum wody i głosy rodziców ze względu na akustykę

są nasilone; pośpiech, gwałtowne ruchy, które mogą być przez dziecko odczuwane

jako niemiłe, niebezpieczne; kosmetyki powodujące szczypanie oczu; mycie wło-

sów, a więc zalanie buzi; prysznic – malec widzi „głowę” pełną dziurek, z których

nagle, bez ostrzeżenia, może trysnąć woda prosto w oczy i nos.”18

Trudności związane z pielęgnacją dziecka rozwiązywane są przez badane na kil-

ka sposobów. Sposoby te zaprezentowane zostały na wykresie 8.

18 Smakosz A., Małe dziecko – pielęgnacja: Gdy dziecko boi się kąpieli, Rodzice 08/09



86

39%

31%

23%

7%

używanie kolorowych

zabawek podczas kąpieli

używanie odpowiednich

kosmetyków

zwracanie się do specjalisty

o pomoc

wykonywanie niektórych

czynności podczas snu

dziecka

Wykres 8. Sposoby pokonywania trudności związanych z pielęgnacją dziecka

przez matki, N=82


Przeważnie matki roztaczają bardzo czułą, troskliwą opiekę nad swoim małym

dzieckiem, zachwycają się nim pomimo przeżywanych trudności i porażek. Instynkt

macierzyński nie pozwala im jednak na pozostanie obojętną w obliczu napotyka-

nych trudności. Jak wynika z rozmów przeprowadzonych z matkami 67% z nich

zawsze, a 28% czasami, podejmuje kroki, aby przezwyciężyć dany problem. Zaska-

kujący jest fakt, że 5% matek przyznaje, że nigdy nie próbuje pokonać trudności

związanych z opieką nad małym dzieckiem. Jak się okazuje są to przede wszystkim

kobiety z podstawowym i zawodowym wykształceniem. Taka bierność w pokony-

waniu trudności może wynikać z niskiej świadomości, niewystarczającej wiedzy,

braku doświadczenia, braku wsparcia ze strony innych osób.

Sposoby radzenia sobie przez matki w obliczu różnych trudności związanych z

opieką nad małym dzieckiem prezentuje wykres 9.

Aneta Mac


87

55%

10%

20%

15%

pomoc innych

relaks

fachowa literatura

upływ czasu

Wykres 9. Sposoby radzenia sobie przez matki z trudnościami w opiece nad

małym dzieckiem, N=82


Jak się okazuje najczęściej stosowaną metodą pokonywania trudności przez mat-

ki małych dzieci jest zwracanie się o pomoc do innych osób. Badane przyznały, że

często korzystają z pomocy różnych ludzi, najczęściej są to osoby mieszkające naj-

bliżej rodziny. W wielu przypadkach są to dziadkowie (58%) – a w szczególności

babcie, inni krewni (18%) i znajomi (10%), a także lekarze pediatrzy (87%). Matki

korzystają także z pomocy instytucji, takich jak: żłobek, Klub Malucha, ośrodek

zdrowia. Największym zaufaniem matek małych dzieci, jak wynika z badań, cieszą

się lekarze, którzy jawią się jako osoby kompetentne do udzielania wszelkich rad i

wskazówek dotyczących rozwiązania określonego problemu. Badane tak mówią na

ten temat: „…nikomu tak nie ufam, jak mojej Pani Doktor, jest bardzo kompetentna

zawsze pomaga…” (matka 1,5 - letniej Sandry); „…jak coś się dzieje nie tak to idę

do mojego lekarza pediatry, albo dzwonię do niego zawsze mi pomoże…” (matka 2

– letniego Damiana); „…mój lekarz to skarb, stosuję się do jego wskazówek i to

działa…” (matka 7 – miesięcznej Amelii). Natomiast fachowa literatura okazuje się

sposobem pokonywania problemów stosowanym przez 20% matek. Są to najczę-

ściej różnego rodzaju poradniki (12%), czasopisma traktujące o opiece nad małym

dzieckiem (55%), a także strony internetowe (33%). Oprócz tego kobiety uważają,

że w przezwyciężaniu trudności bardzo pomocny jest po prostu czas. Badane sądzą

bowiem, że w miarę upływu czasu problemy same się rozwiążą, np. z karmieniem –

„…dziecko wyrośnie z tego…” (matka 3 – miesięcznej Karoliny); „…za kilka mie-

sięcy problemu nie będzie, bo dziecko nie będzie jadło z piersi…” (matka 5 – mie-

sięcznej Klaudii); „…niedługo syn będzie większy i wszystkim sobie lepiej pora-

dzimy…” (matka 1,5 – letniego Mateusza). Dla 10% relaks oraz odpoczynek połą-

czony z wyciszeniem się to metoda pokonywania problemów, nie tylko tych zwią-

zanych z opieką nad dzieckiem.



88

PODSUMOWANIE

Opieka nad małym dzieckiem to niewątpliwie wyzwanie, przed którym stoi każ-

da matka. Obecne czasy spowodowały, że jest to zadanie trudne, wymagające często

wiele wysiłku i poświęcenia. Postulowane przez media równouprawnienie w zakre-

sie sprawowania opieki nad dzieckiem w praktyce nie znajduje jednak odzwiercie-

dlenia. Przeważająca większość matek zapytana o to, kto powinien sprawować opie-

kę nad dzieckiem odpowiedziała, że powinna to być właśnie matka.

Jednocześnie badane przyznały, że czasami czują się zmęczone i sfrustrowane i

pomimo pomocy i wsparcia ze strony najbliższych czują na sobie ciężar odpowie-

dzialności za los, zdrowie i życie dziecka. Nikt, jak same twierdzą, nie przygotował

ich na „ciemną stronę” bycia matką, zaskoczone były wielością problemów i trudno-

ści, które pojawiają się w życiu kobiety wraz z małym dzieckiem. Jednak w mo-

mencie pojawienia się kłopotów, przyjmują pomoc ze strony innych osób, choć

robią to niechętnie. Wiedzę na temat tego jak opiekować się dzieckiem i jak je wy-

chowywać, kobiety czerpały zazwyczaj od swoich matek, sióstr i znajomych posia-

dających potomstwo lub z odpowiednich programów telewizyjnych oraz czasopism

i gazet, żadna z respondentek nie uzyskała wiedzy jak być matką np. w szkole. Dla-

tego uważam, że należy zwrócić większą uwagę na przygotowanie młodych kobiet

do roli matki, tak przecież przez nas idealizowanej, ucząc ich konkretnych strategii

do radzenia sobie w sytuacjach trudnych, a także uruchomienie systemu wsparcia

dla młodych matek w środowisku lokalnym.

PIŚMIENNICTWO

1. Appelt K., Współcześni dziadkowie i ich znaczenie dla rozwoju wnuków, [w:]

Szanse rozwoju w okresie późnej dorosłości , (red. nauk.) Brzezińska A., Ober-

Łopatka K., Stec R., Ziółkowska K., Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Po-

znań, 2007;

2. Cohen-Solal J., Jak rozumieć i pielęgnować dziecko, Wydawnictwo W.A.B.,

Warszawa, 2005;

3. Filipczak H., Rodzice i dzieci najmłodsze, Nasza Księgarnia, Warszawa, 1985;

4. Gajewska G., Pedagogika opiekuńcza i jej metodyka, PEKW Gaja, Zielona Gó-

ra, 2004;

5. Henwood B., Jak być pracującą matką, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1999;

6. Ilg F.L., Ames L.B., Baker S.M., Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat,

GWP, Gdańsk 2005;

7. Murkoff H., Niezbędnik opiekunki do dziecka, KDC, Warszawa, 2005;

8. Muszyńska E., Opieka w perspektywie psychologicznej, [w:] Pedagogika opie-

kuńcza. Przeszłość – Teraźniejszość – Przyszłość, (red. nauk.) Jundziłł E., Paw-

łowska R., Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk, 2008;

9. Pielka H., Rodzina dziecka przedszkolnego, Ośrodek Usług Szkoleniowych

Wiedza, Koszalin, 1993;

Aneta Mac


89

10. Śliwerski B.., Pedagogika – Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej, Tom III,

Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk, 2006;

11. Terelak, J.F. Psychologia stresu, Oficyna Wydawnicza Branta, Warszawa 2001;

12. Tomaszewski T., Psychologia, PWN, Warszawa, 1975;

13. Tyszkowa M., Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych, PWN,

Warszawa 1986;

14. Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu z dnia 21.01.2005r (Dz. U. Nr 26,

poz. 217).

STRESZCZENIE

W niniejszym artykule zaprezentowane zostały wyniki badań własnych dotyczą-

ce trudności w opiece nad małym dzieckiem w doświadczeniach i opiniach ich ma-

tek. Opisano trudności takie jak: problemy z karmieniem dziecka, snem, zdrowiem,

zapewnieniem bezpieczeństwa dziecku, a także rozwojem społecznym, rozwojem

fizycznym oraz ustaleniem osoby, która pod nieobecność matki zapewni opiekę

dziecku, jak również problemy związane z pielęgnacją. Ponadto, opisano sposób

radzenia sobie matek z trudnościami w opiece nad małym dzieckiem oraz przedsta-

wiono rodzaj pomocy udzielanej matkom w radzeniu sobie z trudnościami w opiece

nad małym dzieckiem.

ABSTRACT

This article presents the results of own investigations concerning difficulties of

taking care of a small child on the experience and opinions of their mothers.

Described difficulties such as problems with feeding, sleeping, health, child safety

assurance, as well as social development, physical development and the establish-

ment of a person who in the absence of the mother provide child care, as well as

problems with care. Moreover, the described method of dealing with difficulties in

the care a small child, and presented the type of assistance to mothers in coping with

the difficulties of taking care of a small child.

Artykuł zawiera 45765 znaków ze spacjami

Documents

Trudności w opiece nad małym dzieckiem