TS 9913 EN 1043-1

ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS 9913 EN 1043-1

TÜRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS 9913 EN 1043-1Nisan 2003

ICS 25.160.40

METALİK MALZEMELERDEKİ KAYNAKLAR ÜZERİNDE TAHRİBATLI DENEYLER - SERTLİK DENEYİ - BÖLÜM 1 : ARK KAYNAKLI BİRLEŞTİRMELERDE SERTLİK DENEYİ

Destructive test on welds in metallic materials - Hardness testing - Part 1 : Hardness test on arc welded joints

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak

gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini

bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 25.160.40 TÜRK STANDARDI TS 9913 EN 1043-1/Nisan 2003

Ön söz - Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 1043-1 (1995) standardı esas alınarak, TSE Metalurji

Hazırlık Grubu’na bağlı Tahribatsız Muayene ve Kaynak Özel Daimi Komitesi’nce TS 9913 prEN 1043-1 (1997)’in revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulunun 16 Nisan 2003 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

- Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.


İçindekiler

1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 1 3 Prensipler .................................................................................................................................................. 1 4 Adlandırmalar ve semboller .................................................................................................................... 2 5 Deney numunesinin hazırlanması .......................................................................................................... 2 6 Deney işlem sırası .................................................................................................................................... 2 7 Deney sonuçları........................................................................................................................................ 3 8 Deney raporu ............................................................................................................................................ 3 Ek A (Bilgi için) Kaynaklı birleştirmelerde sertlik deneyi (R) .................................................................... 15 Ek B (Bilgi için) Kaynaklı birleştirmelerde sertlik deneyi (E) .................................................................... 16


1

Metalik malzemelerdeki kaynaklar üzerinde tahribatlı deneyler - Sertlik deneyi - Bölüm 1 : Ark kaynaklı birleştirmelerde sertlik deneyi

1 Kapsam Bu standard, metalik malzemelerin ark kaynaklı birleştirmelerinin enine kesitindeki sertlik deneylerini tarif eder. Bu standard, normal olarak 49 N veya 98 N (HV 5 veya HV 10) deney yükleriyle ISO 6507-1’e göre Vickers sertlik deneylerini kapsar. Bununla beraber, bu prensipler, EN 10003-1’e göre Brinell sertlik deneyine (HB 2,5/15,626 veya HB 1/2,5’nin uygun deney yükleriyle) ve, ISO 6507-2 ve EN 1043-2’ye göre mikro sertlik deneyine uygulanabilir. Deney, esas metal ve kaynak metalinin en yüksek ve en düşük sertlik değerlerinin sağlandığından emin olmak için yapılmalıdır. Deneyin tipi ve kapsamı, ilgili uygulama standardı veya sözleşme tarafları arasındaki anlaşma vasıtası ile belirlendiği gibidir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardın en son baskısı kullanılır.

EN, ISO, IEC vb. Adı TS No1) Adı No (İngilizce) (Türkçe)

prEN 1043-2 Destructive Test on Welds in Metallic Materials - Hardness Testing - Part 2 : Micro Hardness Testing on Welded Joints

TS EN 1043-2 Metalik malzeme Kaynaklarında tahribatlı deneyler-Sertlik deneyi-Kısım 2: Kaynaklı Birleştirmelerde mikro sertlik deneyi

EN 10003-12) Metallic Materials - Brinell Hardness Test - Part 1 : Test Method

ISO 6507-1 Metallic Materials - Hardness Test -Vickers Test Part 1 : HV 5 to HV 100

TS 207-1 EN ISO 6507-1

Metal malzemeler - Vickers sertlik deneyi - Bölüm 1: Deney metodu

ISO 6507-2 Metallic Materials - Hardness Test -Vickers Test Part 2 : HV 0,2 to Less than HV 5

TS 207-2 EN ISO 6507-2

Metal malzemeler - Vickers sertlik deneyi - Bölüm 2: Deney cihazlarının doğrulanması

3 Prensipler Sertlik deneyi ISO 6507-1, ISO 6507-2 veya EN 10003-1’e uygun olarak yapılmalıdır. Sertlik deneyleri iz sıraları biçiminde (R) veya bağımsız izler halinde (E) yapılmış olabilir. Şekil 1 ve Şekil 2’deki örneklerde kaynak tipleri gösterilmediği takdirde, deney işlem sırası kaynaklı birleştirmeye uygun olmalıdır. Aksi belirtilmediği takdirde, deney ortam sıcaklığında (23°C ± 5°C) yapılmalıdır. 1) TSE Notu : Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. sütunda verilmiştir. 2) TSE Notu : EN 10003-1 iptal edilmiş ; yerine EN ISO 6506-1 ( TS 139-1 EN ISO 6506-1 ) geçmiştir.


2

4 Adlandırmalar ve semboller Kullanılacak adlandırma ve semboller Çizelge 1’de belirtilmiş ve Şekil 1’den Şekil 8’e kadar gösterilmiştir. Çizelge 1 - Adlandırmalar ve Semboller

Sembol Adlandırma Birim E Bağımsız izler R İz sıraları

HV Vickers sertliği 1) HB Brinell sertliği 2) L Isıdan etkilenmiş bölgede izlerin orta noktaları arasındaki mesafe mm H İz sıralarının referans çizgisinden (yüzey veya ergime hattı) uzaklığı mm t Deney parçasının kalınlığı mm

1) Vickers sertliği için ISO 6507-1 veya ISO 6507-2’de verilen sembolleştirme birimi 2) Brinell sertliği için EN 10003-1’de verilen sembolleştirme birimi 5 Deney numunelerinin hazırlanması Deney numunesinin hazırlanması, ISO 6507-1, ISO 6507-2 veya EN 10003-1’e göre olmalıdır. Deney parçasının enine kesiti, genellikle kaynaklı birleştirmeye dik olarak mekanik kesme vasıtası ile alınmalıdır. Bu işlem ve müteakip yüzey hazırlığı, deney yapılacak yüzeyin sertliğinin metalurjik olarak etkilenmemesi için dikkatli bir şekilde yapılmalıdır. Deneye tabi tutulacak yüzey, kaynaklı birleştirmenin farklı bölgelerinde izlerin köşegeninin doğru ölçülmesini sağlayacak şekilde hazırlanmış ve tercihan dağlanmış olmalıdır. 6 Deney işlem sırası 6.1 İz sıraları (R) Şekil 1’den Şekil 7’ye kadar olan şekiller, yüzeyden olan uzaklığı kapsayan sıralarda, bu izlerin sıra veya parçalarının kaynaklı birleştirmenin değerlendirilmesine izin verecek şekilde yapılan sertlik izleri örneklerini verir. Sözleşme taraflarınca istenirse, ek iz sıraları ve/veya farklı konumlar yapılabilir. Konum deney raporunda belirtilmelidir. Alüminyum, bakır ve bunların alaşımları gibi metallerde, alın kaynaklarının kök kısmındaki sıralar (Şekil 2a) gerekli olmayabilir. Bu malzemelerdeki T birleştirmeleri için tipik sıralar Şekil 2’de verilmiştir. İzlerin sıra ve aralıkları kaynağa bağlı olarak sertleşmiş veya yumuşamış bölgenin tanımlanması için yeterli olmalıdır. Isıdan etkilenmiş bölgede (HAZ) izlerin orta noktaları arasındaki tavsiye edilen aralık Çizelge 2’de verilmiştir. Not 1 - Çizelge 2, uygun yükler kullanılmak şartıyla, aynı aralıkları kullanan Brinell deneyine de uygulanır. Etkilenmemiş esas metalin muayene edildiğinden emin olmak için yeterli izler yapılmalıdır. Kaynak metalinde, izler arasındaki aralık, yapılacak kaynaklı birleştirmenin değerlendirilmesine imkân verecek sonuçları elde edebilecek şekilde seçilmeli ve kontrol edilmelidir. Isıdan etkilenmiş bölgede, kaynak sonucu sertleşen metaller için, iki ilâve iz ısıdan etkilenmiş bölgede, ergime hattı ve izin orta noktası arasından ≤ 0,5 mm’lik bir mesafede yapılmalıdır (Şekil 3’ten Şekil 7’ye kadar). Diğer birleştirme şekilleri veya metaller (östenitik çelikler gibi) için özel şartlar, ilgili uygulama standardı veya sözleşme tarafları arasındaki anlaşma vasıtasıyla verilebilir.


3

Çizelge 2 - Isıdan etkilenmiş bölgede izler arasındaki tavsiye edilen mesafe, L

Sertlik Sembolü İzler Arasında Tavsiye Edilen Mesafe, L1) (mm)

Demir Esaslı Metaller2) Alüminyum, Bakır ve Alaşımları HV5 0,7 2,5 - 5

HV 10 1 3 - 5 HB 1-2,5 Uygulanmaz 2,5 - 5

HB 2,5/15,625 Uygulanmaz 3 - 5 1) Bir önceki izden itibaren herhangi bir izin mesafesi ISO 6507-1’de bir önceki iz için verilen değerden az olmamalıdır. 2) Östenitik çelikler hariç. Not 2 - Elektro curuf kaynakları için Çizelge 2’nin yükleri kullanılabilir. Elektro curuf kaynakları için iz sıraları

Şekil 1a’ya benzer şekilde yapılabilir. 6.2 Bağımsız izler (E) Şekil 8’de, bağımsız izlerin yeri için tipik alanlar gösterilmiştir. 1 - 4 serileri etkilenmemiş esas metal hakkında bilgi verirler. 5 - 10 serileri ısıdan etkilenmiş bölgeye ve 11 - 14 serileri de kaynak metaline dairdir. Aksi halde, izlerin yeri metalografik muayene esas alınarak tespit edilebilir. Bir izden kaynaklanan deformasyonun etkisini önlemek için, bağımsız izlerin orta noktaları arasındaki herhangi bir yöndeki en kısa aralık, en yakın bitişik izin ortalama köşegeninin 2,5 katından az olamaz. Isıdan etkilenmiş bölgede kaynak sonucu sertleşen metaller için, en az bir iz ısıdan etkilenmiş bölgede, ergime hattı ve izin orta noktası arasından ≤ 0,5 mm’lik bir mesafede yapılmalıdır. Bağımsız izlerle muayene için, alanlar Şekil 8’de gösterildiği gibi numaralandırılmalıdır. 7 Deney sonuçları Sertlik değerleri izin konumuna bağlı olarak kaydedilmelidir. 8 Deney raporu3) Bir deney raporu gereklidir. Kaydedilecek bilgi Ek A ve Ek B’de verilmiştir. Ek A ve Ek B’de verilen formatın kullanılması tavsiye edilir. Gereken bütün bilgiyi bulundurmak şartıyla başka formatlar kullanılabilir. İlgili uygulama standardı veya sözleşme tarafları arasındaki anlaşmaya göre ek bilgi gerekli olabilir. 3) TSE Notu : Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 17025’de verilen bilgileri de

ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir.


4

Şekil 1a - Sadece tek taraftan ve çok pasolu alın kaynağı

Şekil 1b - Her iki taraftan tek ve çok pasolu alın kaynağı

*) Sadece çok pasolu kaynaklar için

Şekil 1c - Her iki taraftan kısmî nüfuziyetli tek ve çok pasolu alın kaynağı

Şekil 1 - Çelik kaynaklarda iz sıraları (R) için örnekler (Ölçüler mm’dir.)


5

Şekil 1 d - Tek pasolu kök kaynaklarında sertleşebilirliğin değerlendirilmesi için (Örnek : Boru ve/veya levha üzerinde TIG Kaynağı için)

Şekil 1 e – İç köşe kaynağı

Şekil 1 f - T -Alın kaynağı

Şekil 1 (devamı) - Çelik kaynaklarda iz sıraları (R) için örnekler (Ölçüler mm’dir.)


6

Not - t ≤ 4mm kalınlık için iz sıraları kalınlığın ortasında olmalıdır.

Şekil 2a - Sadece tek taraftan tek ve çok pasolu alın kaynağı

Not – t ≤ 4mm kalınlık için iz sıraları kalınlığın ortasında olmalıdır. Şekil 2b - Her iki taraftan tek ve çok pasolu alın kaynağı

Şekil 2c - Tek taraftan sadece tek pasolu iç köşe kaynağı

Şekil 2 - Alüminyum, bakır ve alaşımlarında iz sıraları (R) için örnekler

(Ölçüler mm’dir.)


7

Şekil 2 d - Her iki taraftan tek pasolu iç köşe kaynağı

Şekil 2 e - Her iki taraftan tek pasolu yük taşımayan dikme iç köşe kaynağı (t ≤ 4)

Şekil 2 f - Tek taraftan çok pasolu iç köşe kaynağı

Şekil 2 (devamı) - Alüminyum, bakır ve alaşımlarında iz sıraları (R) için örnekler (Ölçüler mm’dir.)


8

Şekil 2 g - Her iki taraftan çok pasolu iç köşe kaynağı

Şekil 2 h - Her iki taraftan tek pasolu yük taşımayan dikme, iç köşe kaynağı,

Şekil 2 (devamı) - Alüminyum, bakır ve alaşımlarında iz sıraları (R) için örnekler (Ölçüler mm’dir.)


9

Şekil 3 - Demir esaslı metaller için alın kaynaklarında izlerin konumu (Östenitik çelikler hariç) (Ölçüler mm’dir.)


10

Şekil 4 - Demir esaslı metaller için iç köşe kaynaklarında izlerin konumu (Östenitik çelikler hariç) (Ölçüler mm’dir.)


11

Şekil 5 - Demir esaslı metaller için T-alın birleştirmelerinde izlerin konumu (Östenitik çelikler hariç) (Ölçüler mm’dir.)


12

Not – t ≤ 4 mm kalınlıkları için, iz sıraları orta kalınlıkta olmalıdır.

Şekil 6 - Demir esaslı metallerde tek pasolu kök pasoların sertleşebilirliğinin değerlendirilmesi için izlerin konumu (Ölçüler mm’dir.)


13

Şekil 7 - Demir esaslı metaller için çok pasolu kök pasoların sertleşebilirliğinin değerlendirlmesi için izlerin konumu

(Ölçüler mm’dir.)


14

NOT - Diğer bölgeler anlaşma ile mümkündür.

Şekil 8 - Bağımsız izlerle (E) sertlik deneyi için bölgelerin gösterim örnekleri


15

Ek A (Bilgi için)

Kaynaklı birleştirmelerde sertlik deneyi (R)

Sertlik deneyinin tipi : Esas metal : Malzeme kalınlığı : Kaynak tipi : Kaynak işlemi : Sarf malzemesi : Isıl işlem ve/veya yaşlandırma : İz sırasının kısa gösterilişi : Notlar :

0

Kaynak Ekseni

Kaynak Ekseninden Uzaklık (mm) = … (tamamlanmış olacak)

1) ISO 6507-1 veya ISO 6507-2’ye göre yük gösterimi 2) EN 10003-1’e göre yük gösterimi

Ölçülerin verildiği ve iz sıralarının gösterildiği resim veya çizim

600

500

400

300

200

100

300

240

180

120

60

0 HB2

)HV1

)

S e r t l i k

S e r t l i k


16

Ek B (Bilgi için)

Kaynaklı birleştirmelerde sertlik deneyi (E)

Sertlik deneyinin tipi : Esas metal : Malzeme kalınlığı : Kaynak tipi : Kaynak işlemi : Sarf malzemesi : Kaynak sonrası ısıl işlem ve/veya yaşlandırma : Notlar : Bölge İzlerin konumu Bağımsızsertlik değerleri HV veya HB1) Isıdan 1 Esas metal, etkilenmemiş, yüzey etkilen- 2 Esas metal, etkilenmemiş, merkez memiş 3 Esas metal, etkilenmemiş, yüzey metal 4 Esas metal, etkilenmemiş, merkez Esas 5 Esas metal, etkilenmiş bölge, kaynak üstü metal Isıdan 6 Esas metal, etkilenmiş bölge, kaynak altı etkilen- 7 Esas metal, etkilenmiş bölge, kaynak üstü miş 8 Esas metal, etkilenmiş bölge, kaynak altı bölge 9 Esas metal, etkilenmiş bölge, kök paso, iç taraf 10 Esas metal, etkilenmiş bölge, kök paso, iç taraf 11 Kaynak metali, kapak paso 12 Kaynak metali, kapak paso Kaynak metali 13 Kaynak metali, kök paso 14 Kaynak metali, kök paso, iç taraf 15 - 1) ISO 6507-1, ISO 6507-2 veya EN 1003-1’e göre yük gösterimi

Numaralandırılmış bölgelerle birlikte resim veya çizim

Documents

TS 9913 EN 1043-1