88

tsignis texti 1-156 - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/16345/1/Andria...433, 448). eklesiis mier akrZaluli apokrifebis mravali mo-tivi VIII-X saukuneebis bizantiel avtorTa (epifane

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • 1

    ramaz xalvaSi

    andria pirvelwodebuli

    saqarTveloSi

    gamomcemloba `lazare+~

    baTumi 2011

    2

    daibeWda baTumisa da lazeTis, CrdiloeT amerikisa da kanadis

    mitropolit dimitris (SiolaSvilis) locva-kurTxeviT

    naSromi eZRvneba andria pirvelwodebulis saqarTveloSi qada-

    gebis amsaxvel naTargmn da originalur literaturas. adreul

    teqstebTan, `andria mociqulis mimoslvasTan~ da mis qarTul

    redaqciebTan erTad Seswavlilia qarTul literaturaSi Camoyali-

    bebuli sxvadasxva lokaluri tradicia. dadgenilia gviandeli

    qarTuli teqstebis mimarTeba pirvelwyaroebTan da ruis-urbnisis

    saeklesio krebis `ZegliswerasTan~. gamovlenilia mizezebi, rom-

    lebic ganapirobebdnen wm. andria mociqulis misioneruli moRva-

    weobis istoriisa da marSrutis ganvrcobas.

    wigni gamiznulia filologebisaTvis, istorikosebisaTvis da

    aRniSnuli sakiTxebiT dainteresebuli yvela pirisaTvis.

    redaqtorebi: manglisisa da walkis mitropoliti,

    profesori anania jafariZe

    saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis

    wevr-korespondenti, profesori revaz siraZe

    recenzentebi: filologiis doqtori SoTa jijieSvili istoriis doqtori emzar kaxiZe

    garekanis pirvel gverdze:

    wm. andria mociquli awyuris xatiT xelSi. freska (gelaTi, XVII s.)

    ISBN 978-99940-803-9-7

    © ramaz xalvaSi, 2011

  • 3

    sarCevi

    Sesavali ......................................................................................................................................................... 5

    wm. andria pirvelwodebuli bibliasa da

    apokriful tradiciaSi ............................................................................................................. 10

    `andria mociqulis mimoslva~ da misi kvali

    XI saukunis qarTul literaturaSi ........................................................................... 20

    andria mociqulis qadageba `ninos cxovrebaSi~ .......................................... 36

    galobani anCis xatisani .......................................................................................................... 43

    `mimoslvis~ qarTuli redaqciebi da

    `axali qarTlis cxovreba~ .................................................................................................... 57

    mesxuri gadmocemis berZnuli

    da qarTuli versiebi .................................................................................................................... 75

    separatistuli tendenciebi mesxur gadmocemaSi ....................................... 99

    RvTismSoblisadmi wilxvdomiloba, wm. andrias

    qadageba da awyuris xati ...................................................................................................... 109

    awyuris RvTismSoblis xatis matiane ................................................................... 118

    Teimuraz batoniSvilis `istoria iveriisa~ ............................................... 130

    ZiriTadi daskvnebi ....................................................................................................................... 140

    gamoyenebuli literatura ................................................................................................. 146

    APOSTLE ST. ANDREW IN GEORGIA (SUMMARY) …...................................................................... 153

    saZiebeli .................................................................................................................................................. 157

    4

    eZRvneba

    roland daviTaZis

    naTel xsovnas

  • 5

    Sesavali

    saqarTvelos eklesia samociquloa, radgan CvenSi

    qristianoba mociqulebma gaavrceles. am misiis winam-

    ZRoli wm. andria pirvelwodebuli iyo, romelic qar-

    Tul saeklesio tradiciaSi pirvelmqadageblis saxe-

    liT ixsenieba.

    mociqulTa qadageba avtokefaliis erT-erTi mTava-

    ri safuZvelia, magram, amasTanave, yvela avtokefaluri

    eklesia Tanasworuflebiania erTmaneTis mimarT imis

    miuxedavad, maT TavianTi avtokefalia uSualod moci-

    qulebisagan miiRes, Tu maT mier daarsebuli eklesieb-

    is meSveobiT (anania [jafariZe] 2009: 131).

    qarTlSi (iberiaSi)1 qristianoba saxelmwifo reli-

    giad mirian mefis dros gamocxadda. saqarTvelos ek-

    lesia ierarqiulad antioqiis eklesias daeqvemdebara

    da damoukidebloba (avtokefalia) mogvianebiT, vaxtang

    gorgaslis dros, miiRo, rac daadastura konstantino-

    polis VI msoflio saeklesio krebam (680 w.): `brZanes

    esreT wmidisa eklesiisa saqarTvelosaTÂs, romel ars

    wmida mcxeTa, raTa iyos swor pativiTa viTarca samo-

    ciqulo kaTolike eklesiani~ (qca I: 232; goilaZe 1991:

    189).

    XI saukuneSi saqarTvelos eklesiis avtokefalia

    eWvqveS dadga, radgan arsebobda azri, rom avtokefa-

    liis ufleba mxolod im eklesiebs aqvT, romelnic mo-

    ciqulebma daaarses, saqarTvelos eklesia ki, antioqi-

    is eklesiis imJamindeli mesveurebis azriT, ar iyo mo-

    ciqulTa mier daarsebuli. antioqiis patriarqTan ga-

    marTuli disputis dros saeklesio damoukideblobis

    dacva wm. giorgi mTawmidelma SeZlo da yvela argumen-

    ` 1 IV saukuneSi, iseve rogorc mociqulTa dros, qarTli (iberia) Sav

    zRvamde vrceldeboda da moicavda dasavleT saqarTvelos (egriss)

    da Woroxis auzis qarTul provinciebs, sadac andria pirvelwo-

    debulma qristes saxareba iqadaga.

    6

    ti `andria mociqulis mimoslvis~ teqstidan moiyvana,

    romelic qarTul enaze misma didma winamorbedma ef-

    Tvime aTonelma Targmna. es teqsti adasturebs, rom sa-

    qarTveloSi qristianoba iqadaga samma mociqulma: an-

    dria pirvelwodebulma, simon kananelma da mataTam

    (mataTiam).

    saqarTvelos qristianizaciisa da mociqulTa qada-

    gebis istoria amave saukuneSi Seiswavles leonti mro-

    velma da efrem mcirem. leonti mrovelma mociqulTa

    misionerul marSrutSi daasaxela afxazeTi, egrisi da

    klarjeTi, xolo efrem mcirem wm. andria mxolod da-

    savleTi saqarTvelos (avazgiis // afxazeTis) pirvel-

    mqadageblad gamoacxada.

    gansakuTrebuli pozicia daafiqsira ruis-urbnisis

    saeklesio krebam, romlis `Zegliswerac~ wm. andrias

    misionerul marSrutSi arcerT qarTul regions ar

    gamoyofs da yuradRebas amaxvilebs samociqulo qada-

    gebis zogaderovnul mniSvnelobaze: wm. andriam iqa-

    daga `yovelsa queyanasa saqarTveloÁsasa~ _ naTqvamia

    ganCinebaSi. e. i. mxolod afxazeTi, egrisi an klarje-

    Ti ki ar gananaTla, aramed _ sruliad saqarTvelo.

    `Zeglisweris~ es ganCineba, rogorc Cans, yvelas

    erTnairad ar esmoda, amitom XII saukunidan daiwyes

    `andria mociqulis mimoslvis~ teqstis informaciul-

    ad Sevseba. Seiqmna `mimoslvis~ adgilobrivi, qarTuli

    redaqciebi, romlebic wm. andrias misionerul mogza-

    urobebs sxvadasxva qarTul provinciaze ganavrcob-

    dnen. andria pirvelwodebulis qadagebis marSrutSi

    Sevida: nigali, kola, artaani, tao, klarjeTi (anCa),

    aWara (didaWara), samcxe (awyuri), samegrelo, svaneTi,

    Sida qarTli, kaxeTi da sxva.

    am TvalsazrisiT, gansxvavebul tradiciebs Caeyara

    safuZveli arsen beris `ninos cxovrebasa~ da ioane an-

    Celis sagalobelSi.

  • 7

    wm. andrias misionerul marSrutSi arsen berma ni-

    gali CarTo. `galobani anCis xatisanis~ mixedviT ki,

    mociqulma saqarTveloSi (klarjeTSi) daavana anCis

    macxovris xati.

    XV-XVI saukuneebSi literaturulad gaformda mes-

    xuri gadmocema aWarasa (didaWarasa) da samcxeSi (aw-

    yurSi) wm. andrias qadagebis Sesaxeb, romlis mixedvi-

    Tac, wm. andrias mier saqarTveloSi SemobrZanebuli

    xati awyuris RvTismSobelia da ara anCis xati.

    XVIII saukuneSi `mimoslvis~ qarTuli redaqcia da

    mesxuri gadmocemis literaturuli varianti `axal

    qarTlis cxovrebaSi~ Seitanes.

    XIX saukunis istoriografiam ukritikod miiRo

    `axal qarTlis cxovrebaSi~ Tavmoyrili cnobebi2. amis

    dasturia d. baqraZisa da m. broses naSromebi (baqraZe

    1889: 107; brose 1895: 33-34). danarCeni mkvlevarebi am ori

    mecnieris Tvalsazriss imeorebdnen, rogorc amas iv.

    javaxiSvili SeniSnavs. samagierod, hiperkritikuli aR-

    moCnda Tavad iv. javaxiSvilis gamokvleva, romelSic

    uaryofilia mociqulTa saqarTveloSi qadagebis faqti:

    `is garemoeba, rom arc TviT saqarTveloSi icodnen

    VIII-IX saukunemde andrias iberiaSi mimosvlis Sesaxeb,

    uflebas gvaZlevs vTqvaT, rom andria pirvelwodebuli

    arc rodis ar yofila kavkasiaSi sazogadod da ker-

    Zod saqarTveloSi, rom andrias mimosvla da qadageba

    iveriaSi mxolod Tqmulebaa, iseTi Tqmuleba, romel-

    sac istoriisaTvis araviTari mniSvneloba ara aqvs~ –

    werda jer kidev axalgazrda iv. javaxiSvili special-

    ur gamokvlevaSi `andria mociqulis da wmida ninos

    moRvaweoba saqarTveloSi~ (javaxiSvili 1900: 48). mas es

    Sexeduleba arc SemdgomSi gadausinjavs.

    ` 2 ramdenadme gansxvavebul gzas daadga Teimuraz batoniSvili,

    romelmac wm. andrias misioneruli marSruti kidev ufro ganavrco

    da masSi aRmosavleTi saqarTvelos regionebTan erTad biWvinTac

    Seitana.

    8

    XX saukuneSi moRvawe qarTveli mecnierebi gverds

    ver uvlidnen iv. javaxiSvilis mosazrebas. aRniSnul-

    Tan dakavSirebiT r. siraZe wers: `samwuxarod, am sauk-

    unis dasawyisidan TviT saxelovani qarTveli mecnier-

    ebis mier `andreas mimoslvis~ mniSvneloba ignorire-

    bul iqna, rac araa marTebuli. es iyo maqsimalisturi

    skefsisis gamovlineba. momavalSi mizanSewonilia am-

    gvari nihilisturi mimarTebis daZleva~ (siraZe 1992:

    88).

    bolo ori aTwleuli sakiTxis kvlevisaTvis gansa-

    kuTrebiT nayofieri aRmoCnda.

    `andria mociqulis mimoslvis~ nihilisturi Sefase-

    bis daZleva scada Tanamedrove qarTulma saeklesio

    istoriografiam, romelmac ndoba gamoucxada ara mar-

    to `mimoslvas~, aramed mis gviandel qarTul redaqci-

    ebs da `axal qarTlis cxovrebaSi~ Setanil CanarTebs.

    amiT, arsebiTad, XIX saukunis qarTuli istoriografi-

    uli tradicia aRorZinda, romelic sabWour periodSi

    TiTqmis bolomde miviwyebuli iyo (anania [jafariZe]

    2009: 118-127).

    ukanasknel periodamde `andria mociqulis mimosl-

    va~ cnobili iyo m. sabininis gamocemiT, romelic gvian-

    del, 1839 wlis xelnawers (quT. 103) emyareboda (sabini-

    ni 1882: 24-47). garda amisa, daudgeneli iyo qarTuli

    Targmanis berZnuli dedani. es xarvezebi m. kobiaSvil-

    ma gamoaswora, romelmac monografiulad Seiswavla

    `mimoslvis~ efTvimeseuli Targmani, gamoavlina misi

    berZnuli wyaro da xuT yvelaze sando xelnawerze

    dayrdnobiT gamosca akademiurad dadgenili teqsti,

    vrcel gamokvlevasTan erTad (mimosvla 2008).

    2001 wels sruliad saqarTvelos kaTolikos-patri-

    arqma, uwmindesma da unetaresma ilia II-m, daafuZna

    fondi `qristianuli kvlevis saerTaSoriso centri~,

    romelsac daeqvemdebara `wm. andria pirvelwodebulis

  • 9

    gzis mkvlevi eqspedicia~ (xelmZRvaneli – d. berZeniS-

    vili). 2001-2008 wlebSi am jgufma saqarTvelosa da

    TurqeTis teritoriaze 5 samecniero eqspedicia moawyo.

    mopovebuli masalebi d. berZeniSvilis gamokvlevebTan

    erTad daibeWda wignSi `andria pirvelwodebulis nak-

    valevze~ (andria 2009). erT-erT statiaSi d. berZeniSvi-

    li samarTlianad aRniSnavs, rom `axal qarTlis cxov-

    rebaSi~ Setanili `mimoslvis~ qarTuli redaqciebi da

    lokaluri gadmocemebi kritikul Seswavlas moiTxovs

    (berZeniSvili 2004: 84).

    winamdebare naSromi aRniSnuli problemebis isto-

    riul-filologiur Seswavlas eZRvneba. cal-calke

    ganvixilavT bibliur, apokriful, hagiografiul, him-

    nografiul, liturgikul, istoriografiul teqstebs

    da lokalur tradiciebs.

    Cveni mTavari mizania andria pirvelwodebulis sa-

    qarTveloSi qadagebis amsaxveli naTargmni da origi-

    naluri teqstebis kritikuli analizi, `andria mociqu-

    lis mimoslvis~ qarTul TargmanSi Setanil cvlile-

    bebze Tvalis gadevneba da am teqstis qarTul redaq-

    ciebSi gviandeli plastebis gamoyofa, XI-XVIII sauku-

    neebis qarTul literaturaSi Camoyalibebuli gan-

    sxvavebuli tradiciebis Seswavla da maTi wanamZRvre-

    bis kvleva, im mizezebis Zieba, romelTa gamoc ganivr-

    coboda wm. andrias misioneruli moRvaweobis istoria

    da marSruti.

    10

    wm. andria pirvelwodebuli

    bibliasa da apokriful tradiciaSi

    andria pirvelwodebulisadmi miZRvnili literatu-

    ra wminda werilTan erTad moicavs apokriful, hagio-

    grafiul, homiletikur da himnografiul teqstebs.

    mociqulis cxovrebis pirvel naxevarze kanonikur

    cnobebs `axali aRTqma~ gvawvdis. saxarebis mixedviT,

    wm. andria da misi Zma simoni (SemdgomSi – wm. petre

    mociquli) daibadnen galileis patara qalaq beTsaida-

    Si, romlis mkvidri iyo aseve wm. filipe mociquli

    (ioan. 1.44).

    galilea gamoirCeoda berZnul kulturasTan siax-

    loviT (Sdr.: ioan. 12.20-22), amitom ar aris gasakviri,

    rom ebraelma ionam Tavis umcros Svils berZnuli

    saxeli `andria~ daarqva _ Ανδρέας  berZnulad `mxnes~, `mamacs~ niSnavs.

    beTsaida mebadurebis dasaxleba iyo. ionas ojaxic

    genesareTis tbaSi TevzWeras misdevda, jer beTsaidaSi,

    xolo Semdeg _ kapernaumSi, sadac andria da simoni

    mogvianebiT gadavidnen sacxovreblad. maTesa da mar-

    kozis saxarebebis mixedviT, swored TevzWeris dros

    mouwoda Zmebs qristem da `adamianTa mebadurebad~

    gadaqceva aRuTqva, riTac maTi mociqulebrivi misia

    gacxadda (maT. 4.18-22, mark. 1.16-18).

    wm. andria qristesTan misvlamde wm. ioane naTlis-

    mcemels daemowafa3. naTlisRebis meore dRes ki moci-

    qulTagan pirveli Sexvda macxovars da maSinve gahyva

    mas, ris gamoc aRmosavlur qristianul tradiciaSi

    `pirvelwodebulis~ saxeli daimkvidra. manve miiyvana

    qristesTan Tavisi Zma simoni (ioan. 1.35-42).

    ` 3 wm. ioane naTlismcemlis mowafeobam zegavlena moaxdina wm. and-

    ria pirvelwodebulis ikonografiuli tipis Camoyalibebaze. maTi

    garegnuli msgavseba (Tma, pirisaxe) advilad SesamCnevia.

  • 11

    damowafebisa da mociqulad arCevis Semdeg wm. and-

    ria TiTqmis aRarasodes ganSorebia macxovars, Tumca

    zemoT aRniSnuli epizodebis garda, igi `oTxTavSi~

    sagangebod mxolod ramdenjerme ixsenieba: macxovris

    mier xuTi aTasi kacis dapurebis epizodSi (ioan. 6.8)

    da zeTisxilis mTaze qadagebis dros, roca qristem

    Tavisi oTxi mociqulis (andrias, petres, iakobisa da

    ioanes) winaSe eklesiis momavali da meored mosvla

    iwinaswarmetyvela (mark. 13.3).

    qristes jvarcmisa da amaRlebis Semdeg wm. andria

    moxseniebulia zeTisxilis mTidan ierusalimSi dab-

    runebul mociqulTa Soris, romlebmac mataTa airCies

    iuda iskariotelis nacvlad (saqme 1.13). andria maTTan

    erTad iyo ormocdameaTe dResac, roca mociqulebze

    suli wmida gadmovida.

    wm. andria mociqulis Semdgom Rvawlze, qadagebasa

    da mowameobriv aRsasrulze mogviTxroben apokrifuli

    teqstebi, romelTa Zveli redaqciebi Semonaxulia

    berZnul, laTinur, siriul, somxur, qarTul, koptur

    da eTiopiur enebze.

    apokrifebs Soris yvelaze adreulia `andria moci-

    qulis saqmeebi~, romelsac II saukunis Sua wlebiT Ta-

    riRdeba (J.-m. priori). aseve adreulia `andria da

    barTlome mociqulebis saqmeebi~, `petre da andria

    mociqulebis saqmeebi barbarosTa qalaqSi~ da `andria

    da mataTa mociqulebis saqmeebi anTropofagTa (kacis-

    mWamelTa) qveyanaSi~ (enciklopedia II: 405-406). am uka-

    nasknelis erT-erTi versia qarTuladac iyo naTargmni.

    apokrifis mokle Sinaarsi amgvaria: mociqulTa wilis-

    yris dros wm. mataTas ergo anTropofagTa qveyanaSi

    qadageba. kacismWamelebma Tvalebi dasTxares mas, sasi-

    kvdilod gaamzades da sapyrobileSi gamoketes, sadac

    macxovarma gankurna. wm. mataTas gamosaxsnelad anTro-

    pofagebTan Casvla wm. andrias daevala, romelsac win

    12

    qriste miuZRoda. sapyrobilesTan misuli mociqulis

    locviT mcvelebma suli ganuteves da cixis karebi

    gaiRo, ris Semdegac andriam da tyveobidan gaTavisuf-

    lebulma mataTam mravali anTropofagi moaqcies qris-

    tes sarwmunoebaze.

    `andria da mataTa mociqulebis saqmeebis~ zogierT

    variantSi, saxelTa msgavsebisa da aRrevis gamo, mata-

    Tas nacvlad maTe maxarebeli ixsenieba (Ματθίας > Ματθαίος). Txzulebis qarTuli Targmanis saTauria: `mimoslvaÁ mociqulTaÁ, odes-igi waravlina ufalman

    mociquli andriaÁ sofelsa mas kacismWamelTasa gamo-

    yvanebad maTesa sapyrobiliT~. teqsti aseTive saTau-

    riT ixsenieba qarTul apokrifTa indeqsSi, romelic

    efTvime aTonels ekuTvnis: `mociqulTa cxorebani~

    romelnime garyunil arian mwvalebelTagan: wmidisa

    maTe maxareblisaÁ da wmidisa andriasi~ (kekeliZe 1980:

    433, 448).

    eklesiis mier akrZaluli apokrifebis mravali mo-

    tivi VIII-X saukuneebis bizantiel avtorTa (epifane mo-

    nazvnis, nikita paflagonielisa da simeon logoTetis)

    sakiTxavebSi moxvda, Tumca gadamuSavebuli saxiT.

    magaliTad, epifane monazoni da nikita-daviT paflago-

    nieli anTropofagebad (romlebzec `andria da mataTa

    mociqulebis saqmeebi~ mogviTxrobs) sinopSi mcxovreb

    warmarTebs miiCneven.

    apokrifebSi wm. andrias misioneruli mogzaurobe-

    bis Sesaxeb ori gansxvavebuli tradicia Camoyalibda.

    teqstebis erT nawilSi mociqulis qadageba ukavSir-

    deba SavizRvispireTis qveynebs, xolo meore nawilSi –

    skviTeTs.

    cnobebs SavizRvispireTSi wm. andriasa da wm.

    petres misionerul moRvaweobaze II-V saukuneebis apok-

    rifebi gvawvdian. maT safuZvels umagrebs wm. petre

    mociqulis kaTolike epistole, romelic pontoeli,

  • 13

    kapadokieli, asieli da biTvinieli pirvelqristiane-

    bisadmi mimarTviT iwyeba (1 petr. 1.1). am tradicias

    asaxavs somxuridan qarTulad naTargmni teqsti fsev-

    do-basilis `micvalebaÁ yovladwmidisa mariamisi~, ro-

    melSic SavizRvispireTis sxva regionebTan erTad

    dasasaxelebulia istoriuli kolxeTis miwa-wyalze

    arsebuli berZnuli savaWro axalSeni sebastopolisi

    (Zveli dioskuria, dRevandeli soxumi) da romauli

    cixesimagre afsarosi (dRevandeli gonio):

    `mariam hrqua andrias, iakobs da filipes, sÂmons da

    lukas: `mnebavs raÁTa Tquen mauwyoT, Tu rasa adgilsa

    iyveniT~. andria Tqua: `zRÂskideni biTÂnisani movlen da

    pontoÁsani da TrakeTisani da TrakonelTa queyanaÁ, da

    sebastinelTaca qalaqsa mived didsa, sadaca afsarelTa

    banaki iyo. amaT yovelTa zeda Zesa Sensa vqadagebdi~

    (esbroki 1974: 141).

    saeklesio gardamocemis ganvrcobasa da ganviTa-

    rebaze politikurma faqtorebmac moaxdina zegavlena.

    konstantinopolis gaZlierebas mohyva misi epis-

    koposebis aRzeveba4 da aqtualoba SeiZina wm. andrias

    qadagebis SavizRvispirul-balkanurma lokalizaciam,

    romelic mociqulis misionerul moRvaweobas konstan-

    tinopolis SemogarenTan akavSirebda.

    wm. andrias skviTeTSi qadagebaze uZveles cnobas

    Seicavs origenes (185-254) egzegetikuri naSromi `daba-

    debis Targmaneba~, romelic evsevi kesarielis (260-340)

    `saeklesio istoriaSia~ (1.3) citirebuli:

    ` 4 mociqulTa qadageba uZvelesi qristianuli centrebis prestiJs

    ganapirobebda, ris gamoc romis, aleqsandriis, antioqiisa da ieru-salimis eklesiebis upiratesoba nikeis msoflio saeklesio krebam

    (325 w.) gansazRvra. meore msoflio saeklesio krebis me-3 kanonma

    (381 w.) aRmosavluri qristianobis centrad konstantinopoli gamoa-

    cxada da statusiT romis eklesias gautola: `kostantinopolisa

    episkopossa aqundin warCinebulebaÁ pativisaÁ, swori hromisa epis-koposisaÁ, vinaÁTgan axali hromi ars igi~ (sjuliskanoni 1975: 261).

    14

    `rodesac Cveni macxovris wminda mociqulebi da

    mowafeebi mTels msoflioSi gaifantnen, Tomas, rogorc

    gadmocema gviambobs, parTia xvda wilad, andrias –

    skviTia, ioanes asia (aq moRvaweobda is da efesoSi

    gardaicvala), xolo petre, rogorc Cans, uqadagebda

    pontoSi, galatiasa da biTviniaSi, kapadokiasa da asiaSi

    gafantul iudeebs~ (georgika I: 29-30).

    skviTeTi andria pirvelwodebulis dros moicavda

    CrdiloeT SavizRvispireTs, kavkasiidan azovis zRvam-

    de, rogorc amas ovidius nazoni (Zv. w. 43 – ax. w. 18)

    gvauwyebs (enciklopedia II: 372), amitom sruliad logi-

    kuria m. TamaraSvilis mosazreba, romlis mixedviTac,

    araviTari safuZveli ara gvaqvs vifiqroT, rom andria

    pirvelwodebuli `qveynierebas moivlida, sanam miaR-

    wevda skviTeTs. yvelaze bunebrivi iqneboda, iq sa-

    qarTvelodan Casuliyo~ (TamaraSvili 1995: 166).

    swored amgvar logikas mihyvnen saeklesio

    istorikosebi, rasac xeli Seuwyo im garemoebamac, rom

    pirveli saukunisa da Semdgomi drois avtorebi

    (plutarqe, dionisios periegeti, stefane bizantieli,

    ioane cece, libaniosi da sxvebi) skviTTa qveyanaSi

    kolxeTsac gulisxmobdnen (mimosvla 2008: 114-115; anania

    [jafariZe] 2009: 127-130)5.

    amgvarad, saqarTvelo Sedioda wm. andrias qadage-

    bis orive marSrutSi (SavizRvispireTi, skviTeTi), ami-

    tom ar aris gasakviri, rom sofroniusi (IV-V ss.),

    doroTeos tvireli (VI s.) da fsevdo-epifane kvipreli

    (VI-VII ss.) ufro akonkreteben wm. andrias qadagebis

    iberiul-kavkasiur marSruts da masSi sebastopolisisa

    da afsarosis garda SeaqvT: mdinare fazisi, kolxeTi

    (romelic Sida an meore eTiopiad ixsenieba, afrikis

    ` 5 apokrifebis nawili sxvadasxva lokalur, erovnul tradiciaze

    dayrdnobiT afarTovebda wm. andrias misioneruli moRvaweobis are-

    als evropisa da aziis Soreuli regionebidan (britaneTi, skandi-

    navia, altai, CineTi...) afrikis kontinentamde (aleqsandru 2004: 9-43).

  • 15

    eTiopiisagan gamijvnis mizniT), iberia, susania (Zv. qar-

    Tuli – sosangeTi)6, fusta (Zv. qarTuli – fostafori)7

    da alania (Zv. qarTuli – ovseTi).

    fsevdo-epifane kviprelis Txzuleba epifane monazv-

    nis (IX s.) `andria mociqulis cxovrebaSia~ citire-

    buli da wm. andrias qadagebaze Semdegs gvauwyebs:

    `kviprosis episkoposi epifane ambobs, gadmocemis mi-

    xedviT, rom netarma mociqulma andriam damoZRvra skvi-

    Tebi, sogdianebi8 da gorsianebi9 did sebastopolSi, sadac

    aris afsaris cixe (ή παρεμβολή Άψάρου), hisos navsadguri10

    da mdinare fazisi. iq mosaxleoben iberebi, susebi,

    fustelebi da alanebi~ (georgika IV: 57; VII: 113, 115).

    uklebliv yvela bizantiuri wyaros mixedviT, wm.

    andrias misioneruli marSruti dasavleT da samxreT-

    dasavleT saqarTveloze gadis, amitom ar aris

    gasakviri, rom mociqulebis aRmosavleT saqarTveloSi

    qadagebas `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ (IV-VII ss.) uaryofs:

    `etyodes dedofali salome uJarmeli da peroJavri

    sivnieli da maT Tana yovelni mTavarni hkiTxvides mas da

    etyodes: `vinaÁ anu viTar moSuer Sen queyanasa Cuensa

    macxovrad Cuenda, anu sada-me iyo aRzrdaÁ Seni, dedo-

    ` 6 susania-sosangeTi – Σουσανία

  • 17

    sinamdvileSi, `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ IV saukunis

    istoriul viTarebas asaxavs, amitom `qarTli~ pirvel

    rigSi qarTl-kaxeTs aRniSnavs (musxeliSvili 1993: 341-

    342), romlis mkvidrnic arian teqstis aRniSnul monak-

    veTSi naxsenebi pirebi: salome ujarmeli, peroJavri

    sivnieli da `yovelni mTavarni~. aqedan gamomdinare,

    sityvebSi `Cuenda aravin moavlina RmerTman~ isini,

    qarTlis samefos im samTavroebs gulisxmoben, sadac

    mociqulebs ar uqadagiaT. analogiur azrs gamoTqvams

    s. gogitiZec (gogitiZe 1997: 17-18)12.

    am TvalsazrisiT, `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ srulad

    eTanxmeba bizantiur istoriul wyaroebs, romlebic

    gvauwyeben, rom wm. andriam swored saqarTvelos Savi-

    zRvispireTsa da mis mimdebare regionebSi iqadaga.

    qarTul enaze wm. andrias qadagebis Sesaxeb arse-

    bul uZveles cnobebs vxvdebiT `mravalTavebSi~, ro-

    melTa arqetipebi V-VI saukuneebiT TariRdeba. Cvenamde

    moaRwia am krebulis gviandelma nusxebma. erT-erT maT-

    ganSi, `klarjul mravalTavSi~ (X s.), daculia doro-

    Teos tvirelis homilia `aTormetTa mociqulTa

    mosaÃsenebeli~13, romelSic avtori wm. andrias qadage-

    bas dasavleTi da samxreTi saqarTvelos CvenTvis ukve

    kargad cnobil geografiul punqtebs (sebastopoliss,

    afsarelTa banaks, md. faziss, eTiopias) ukavSirebs14:

    ` 12 `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ aRniSnuli monakveTi mociqulTa qadagebis

    konteqstSi pirvelad leonti mrovelma gaiazra, razec wignis mom-

    devno TavSi visaubrebT. 13 doroTeosi kargad icnobda wm. andrias cxovrebasTan dakavSire-

    bul realiebs, rasac amave krebulSi Setanili `sameocdaaTTa moci-qulTa mosaÃsenebeli~ adasturebs: `filiologe... romeli episkopos

    iqmna andrea mociqulisagan sinops~ (mravalTavi 1991: 386). 14 msgavsi suraTia efTvime aTonelis `mcire svinaqsarSi~ (mimosvla

    2008: 139-140). romlis cnobac sityva-sityviT meordeba giorgi

    mTawmidelis `did svinaqsarSi~: `merme warvida sevastopolis qalaq-sa mas didsa, sada-igi Sesdian orni mdinareni, romelTa ewodebis

    fasos da fsaros, Sinagan eTiopiisa mkÂdrTa~ (didi svinaqsari 2003: 254).

    18

    `andrea... Semdgomad misa warvida sebastielTa qalaqsa

    mas didsa, sada banaki igi iyo afsarelTaÁ, da fasisi

    mdinarÀ, sada-igi uSinaganÀsni eTiopelTani damkvidrebul

    arian~ (mravalTavi 1991: 387).

    amave wyaros mixedviT, kolxeTSi (eTiopiaSi) iqa-

    daga mataTa mociqulma, romelic aqve ganisvenebs:

    `mataTia, romeli Seracxil ars aTormetTa maT [Tana],

    nacvalad iudaÁsa, pirvelsa eTiopisasa qadaga qristÀ,

    aResrula da daefla munve~ (gv. 388).

    am cnobas ufro akonkretebs sofroniusi, romelic

    ieronimes Txzulebis damatebaSi wers:

    `mataTiam... iqadaga saxareba meore eTiopiaSi, sadac

    aris afsaris cixe-simagre da hÂsis navTsadguri... iqve

    gardaicvala da damarxulia dRemde~ (ingoroyva 1954: 224).

    qarTul originalur literaturaSi andria pir-

    velwodebulisadmi miZRvnili Txzulebebis gavlenis

    kvali pirvelad `abos wamebis~ teqstSi dasturdeba.

    ioane sabanisZe garkveviT aRniSnavs, rom qarTvelebi

    `xuTasisa wlisa JamTa da uwinaresRa~ arian naziareb-

    ni qristes rjuls. n. fruiZis dakvirvebiT, avtori aq

    konkretulad ar uTiTebs, Tu vis saxels ukavSirdeba

    saqarTvelos gaqristianeba, magram friad araorazrov-

    nad mianiSnebs andria mociqulze (fruiZe 2002: 9).

    niSandoblivia isic, rom ioane sabanisZisTvis eg-

    ris-afxazeTis samefos sazRvrebSi orientiris funqcia

    mociqulTa qadagebasTan dakavSirebul geografiul

    punqtebs akisria:

    `sazRvar maTda ars zRuaÁ igi pontoÁsaÁ, samkÂd-

    rebeli yovladve qristianeTaÁ, misazRvradmde qaldiaÁsa,

    trapezuntiaÁ mun ars, sayofeli afsareaÁsa, nafsaÁs

    navTsadguri~ (Zeglebi I: 59).

    p. ingoroyva aRniSnavs, rom samive dasaxelebuli

    punqti saqarTveloSi Sedis da mociqulTa qadagebas

    ukavSirdeba: trapezuntidan wm. andria Semovida saqar-

  • 19

    TveloSi15, afsarosSia wm. mataTas saflavi, nafsaÁs

    navsadgurSi (nikofsSi) ki ganisvenebs simon kananeli.

    garda amisa, gamoTqma `sayofeli afsareaÁsa~ (Sdr.:

    doroTeosis `banaki igi iyo afsarelTaÁ~ – r. x.) war-

    moadgens `mociqulTa mosaxsenebelSi~ dadasturebuli

    frazis `parembole afsaros~-is sityvasityviT Targ-

    mans (ingoroyva 1954: 211). p. ingoroyvas mier SeniSnuli

    frazeologiuri Tanxvedra sagulisxmo faqtad unda

    CaiTvalos, radgan `abos wameba~ `mravalTavisTvis~ iyo

    gamiznuli, rac, cxadia, xels uwyobda ioane sabanisZis

    Txzulebis siaxloves am krebulis masalasTan, ker-

    Zod, doroTeos tvirelis `mociqulTa mosaxseneblis~

    teqstTan.

    ` 15 p. ingoroyvas azriT, VIII saukunis bolos trapezunti afxazeTis

    sazRvrebSi Sedioda (ingoroyva 1954: 213), rasac mecnierTa didi

    nawili ar iziarebs (janaSia 1959: 338; lorTqifaniZe 1963: 180-186).

    20

    `andria mociqulis mimoslva~ da misi kvali

    XI saukunis qarTul literaturaSi

    VII-IX saukuneebis bizantiur literaturaSi Camoya-

    libda wm. andria pirvelwodebulis vrceli kanonikuri

    cxovrebani, romlebic mociqulTa aqtebisa da apokri-

    fuli teqstebis gadamuSavebis Sedegad Seiqmna. maTgan

    uadresia e. w. Narratio (VII s.). yvelaze meti popularoba ki moipova epifane monazvnis `andria pirvelwodebulis

    cxovrebam~, romelic 815-843 wlebs Sorisaa dawerili

    (enciklopedia II: 371)16.

    epifane monazonma andria pirvelwodebulis qadage-

    ba, pavle mociqulis mimosvlaTa analogiiT (saqme 13.1-

    14.28; 15.36-18.22; 18.23-21.17), sam mogzaurobad dayo da

    saqarTvelos qristianizaciis sakiTxs didi adgili

    dauTmo. `cxovrebis~ mixedviT, mociqulma iqadaga la-

    zikis qalaq trapezuntSi, iberiaSi, fazisSi, susaniaSi,

    fustasa da abazgiaSi – did sebastopolisSi (georgika

    IV: 58-59).

    Semdgomi drois avtorebi (nikita-daviT paflagoni-

    eli, simeon metafrasti da sxvebi), romlebic andria

    pirvelwodebulis Sesaxeb werdnen, ZiriTadad epifane

    monazvnis teqsts emyarebodnen. epifane monazvnis `andria pirvelwodebulis cxov-

    rebis~ gadamuSavebas warmoadgens nikita-daviT pafla-

    gonielis (†890) `andria mociqulis mimoslva~, romelic

    qarTulad efTvime aTonelma Targmna. `mimoslvis~ efT-

    vime aToneliseuli Targmani dasaxelebulia ioane

    aTonelis cnobili `anderZis~ (1002 w.) zogierT gvian-

    del nusxaSi (menabde 1980: 195), magram am Txzulebis

    ` 16 epifane monazoni konstantinopolis kalistratTa monastris mo-

    Rvawe iyo. Txzulebis daweramde man sagangebod imogzaura wm. and-

    rias mier naqadageb qveynebSi da literaturul wyaroebTan (kli-

    menti romaelis, evagre sicilielisa da epifane kviprelis Txzu-

    lebebTan) erTad zepiri gadmocemebic gaiTvaliswina (georgika IV:

    57; mimosvla 2008: 84).

  • 21

    Semcvel uZveles xelnawerSi (A-1103, XI s.) pirdapiraa aRniSnuli, rom Targmani Sesrulebulia 1011 wels:

    `odes ese iTargmna, qarTuli qronikoni iyo sla

    (231+780=1011), berZnuli dasabamiTganni xfiT (6519-

    5508=1011)~ (kobiaSvili 1998: 112).

    epifane monazvnis Txzulebis msgavsad, `mimoslvis~

    mixedviT, wm. andriam samive misioneruli mogzauroba

    ierusalimidan daiwyo, SavizRvispira qveynebSi ki mis

    mTavar adgilsamyofels sinopi warmoadgenda. sinopi-

    dan mociquli orjer trapezuntSi gaemgzavra, xolo

    mesamed – patraSi, sadac Tavisi miwieri cxovreba jvar-ze mowamebrivi sikvdiliT daasrula17.

    pirveli mogzaurobis dros andria pirvelwode-

    bulma petre mociqulTan erTad movlo antioqia18, tia-

    na (kapadokiaSi)19 da ankviria (galatiaSi)20, saidanac

    sinopSi Cavida da mataTa sapyrobilidan gaaTavisufla.

    aqve gaiyara andria da petre mociqulebis gzebic:

    ` 17 tradiciis mixedviT, wm. andria uwamebiaT daxril jvarze, romel-

    sac aso X-is forma hqonda. andria pirvelwodebulis wminda nawi-

    lebi patraSi 357 wlamde inaxeboda, roca bizantielma mxedarTmTa-varma artemiusma isini konstantinopolSi gadaasvena. am droidan

    dResaswaulobs marTlmadidebeli eklesia wm. andria pirvelwode-

    bulis dRes (30 noemberi). mociqulis relikviebis mcire nawili

    SotlandiaSi (sent-endriusSi) Caitana wm. regulusma. 1208 wels,

    jvarosnebis mier konstantinopolis aRebis Semdeg, wm. andrias

    nawilebi kardinalma petre kapuanelma gadaasvena amalfiSi

    (italia), sadac isini dRemde inaxeba. jvarosnuli laSqrobebis

    dros burgundiis hercogis mier saberZneTidan gatanili wm.

    andrias jvris nawilebi patraSi 1968 wels dabrunda. mociqulis

    patiosani Tavis qala ki, romelic Toma paleologma 1462 wels

    romis paps gadasca, 1964 wels daubrunda marTlmadideblebs da

    amJamad patris wm. andrias saxelobis axal sakaTedro eklesiaSia

    dasvenebuli. garda amisa, wm. andrias nawilebi inaxeba kunZul

    kefaliniaze, aTonis mTaze, ruseTsa da saqarTveloSi. igi iTvleba

    saberZneTis, ruseTis, Sotlandiis, rumineTis, siciliis, amalfis,

    agreTve, mezRvaurTa da meTevzeTa wminda mfarvelad (kiknaZe 1997:

    149; enciklopedia II: 375; aleqsandru 2004: 50-51). 18 antioqia – dRevandeli anTaqia (TurqeTi, haTais ili). 19 tiana – kapadokiis qalaqi, dRevandeli qemerhisari (TurqeTi). 20 ankviria – galatiis mTavari qalaqi, dRevandeli ankara (Tur-qeTi).

    22

    petrem `wariyvana gaioz da sxuani Zmani da waremarTa

    dasavalisa kerZoTa, xolo RmerTSemosilman andrea,

    mataTias Tana da sxuaTa mowafeTa, mihmarTa aRmosa-

    valisa queyanaTa da miiwia amasinelTa qalaqsa~. amasi-

    nelTa qalaqSi21 wm. andria qadagebda mataTasTan da 7

    sxva mociqulTan (TadeozTan, tviqikosTan, astaqesTan,

    evvodiosTan, simonTan, aRapitosTan da domentisTan)

    erTad. aq, `SesakrebelTa huriaTasa~, man aaSena yov-

    ladwmida RvTismSoblis taZari, ris Semdegac `mra-

    valni qalaqni da dabnebi pontoÁsa gananaTlna~ da

    trapezuntSi mivida _ `sofelsa megrelTasa~22, iqadaga

    `queyanasa qarTlisasa~ da bolos parTiis gziT ieru-

    salimSi dabrunda (mimosvla 2008: 167-175)23.

    meore mogzauroba andria mociqulma ioane maxare-

    belTan erTad daiwyo da ierusalimidan antioqiis gav-

    liT efesoSi24 Cavida, sadac qriste gamoecxada mas,

    biTviniaSi wasvla ubrZana da uTxra, rom `guTeTSi~

    (skviTeTSi)25 qadagebac masve elodeboda. qristes gamo-

    cxadebis Semdeg mociquli lavdikias (frigia)26 ewvia,

    aqedan – odisos (mizia)27, gadavlo ulumbos mTa (biT-

    viniis olimpi) da Cavida nikeaSi28, sadac ori weli

    ` 21 amasinelTa qalaqi (amiso) – dRevandeli samsuni (TurqeTi). 22 efTvimes TargmanSi `megrelTa sofeli~ Seesabameba dedniseul

    lazikas (Λαζική) (mimosvla 2008: 94). 23 saqarTveloSi wm. andrias pirvel mogzaurobaze amave cnobebs

    gvawvdis epifane monazoni: `mivida trapezundSi, lazikis qalaqSi...

    iqidan is wavida iberiaSi~ (georgika IV1: 58). 24 efeso – istoriuli qalaqi egeosis zRvis sanapiroze, Tana-

    medrove qalaq selCukis (TurqeTi) SemogarenSi. 25 skviTias efTvime Targmnis `queyanad guTeTisa~, radgan, misTvis cnobilia, rom skviTebis teritoriebi mogvianebiT guTebma daikaves

    (berZeniSvili 2004: 75; mimosvla 2008: 96). 26 lavdikia // laodokia – dRevandeli esqihisari (TurqeTi). 27 efTvime aToneli mizias (Μυσία) amasiad Targmnis, xolo odiso-poliss – odisod (mimosvla 2008: 97). SesaZloa, es cvlileba imiT

    iyos gamowveuli, rom am monakveTSi mociqulis misioneruli gza

    sruliad moulodnelad gadadis frigiidan miziaSi. 28 nikea – istoriuli qalaqi mcire aziaSi, dRevandeli izniqi (TurqeTi, bursis ili).

  • 23

    dahyo da mravali saswauli aRasrula: gandevna eSma-

    kebi, mokla urCxuli, daimorCila avazakebi da Semusra

    kerpebi (artemidasa da afroditesi). wm. andriam nikeis

    Semdeg moinaxula nikomidia29, qalkedoni (biTvinia)30,

    zRvispira pontos heraklia31, amastridi32, xaraki (par-

    Tenis xeoba) da isev sinops estumra, romlis

    mkvidrebmac mataTas gaTavisuflebis gamo scemes mas

    (erTma sinopelma TiTi moaWama mociquls). sinopSi wm.

    andriam mkvdari aRadgina, mravali moaqcia qristiano-

    baze da zRvispireTSi qadageba ganagrZo `vidre

    dabadmde, romelsa ewodeba zaliqoÁ~. moinaxula amasia

    da trapezuntSi Cavida: `miiwia trapezundad, qalaqsa

    mas samegreloÁsasa, sada-igi mkÂdr iyvnes... kacni ugu-

    lisxmoni da ugunurni. TÂnier maTca Seiwynares qada-

    gebaÁ mociqulisaÁ~. aqedan wm. andria neokesariis33

    gavliT samosatisken34 gaemarTa (`romeli ars sazRvar-

    sa parTTasa~), sadac berZeni da sparsi warmarTi

    filosofosebi daamarcxa disputSi, ris Semdegac

    ierusalimSi dabrunda (mimosvla 2008: 175-188).

    bolo, mesame mogzaurobis dasawyisSi andria pir-

    velwodebuli sxva mociqulTa TanxlebiT mivida qalaq

    edesaSi35, sadac Tadeozi datova, Tavad ki simon kana-

    nelTan da mataTasTan erTad saqarTveloSi Semovida

    da iqadaga `queyanad qarTlisa da vidre mdinaredmde

    Woroxisa~36. saqarTveloSi, kerZod, sosangeTSi (`sosan-

    ` 29 nikomidia – Tanamedrove izmiTi, marmarilos zRvis sanapiroze

    (TurqeTi, kojaeli). 30 qalkedoni _ dRevandeli qadiqoi, stambolis aziuri nawili. 31 heraklia (ponto) – Tanamedrove eregli (TurqeTi, zonguldaqi). 32 amastridi – Tanamedrove amasra (TurqeTi, zonguldaqis ili, bar-TinTan axlos). 33 neokesaria – Tanamedrove niqsari (TurqeTi, ToqaTis ili). 34 samosati – Tanamedrove samsaTi, mdinare evfratis napirze (Tur-qeTi, adiamanis ili). 35 edesa – dRevandeli urfa // Sanliurfa (TurqeTi). 36 dedniseul faziss (Φάσις) efTvime aToneli Woroxad Targmnis (mimosvla 2008: 108).

    24

    gelTa sofelsa~) dedakaci mTavari37 moaqcia, iqve da-

    tova mataTa `sxvaTa maT Tana mowafeTa~ da simon kan-

    anelTan erTad Sevida oseTis qveyanaSi, qalaq fos-

    taforSi38 `mravalni erni~ gananaTla, iqadaga afxazeT-

    sa da sevastiaSi (soxumSi), sadac daSorda simonsac.

    jiqeTSi saswaulebrivad gadaurCa sikvdils, qadagebiT

    ganvlo svildia, bosfori39, Tevdosia da guTebis qa-

    laqi `qerovneTi~40, Semdeg isev bosforSi41 dabrunda,

    `aRÃda navsa guTelisa~, pontos zRva gadacura da uka-

    nasknelad ewvia sinops, romlis episkoposad filolo-

    ge daadgina. moixila da ganamtkica zRvispireTSi `aR-

    Senebulni eklesiani da ganaTlebulni erni~, bizanti-

    onSi42 episkoposad staqe akurTxa, akropolis adgilze

    RvTismSoblis taZari aaSena da herakliaSi (Trakia)

    gadavida, ris Semdegac `movlo yovelni qalaqni make-

    ` 37 s. yauxCiSvili `susanias~ (sosangeTs) svaneTTan aigivebs: Σουσανίαν > Σου[σ]ανίαν (georgika I: 58). epifane monazvnis cnobiT, susaniis `tomis mamakacebs mbrZaneblobdnen qalebi. advilad damyolia qalis

    buneba da isinic male daemorCilnen~ (georgika VII: 115). s. yauxCiSvi-

    li erTgvar winaaRmdegobaSi vardeba, roca epifanes cnobasTan

    dakavSirebiT aRniSnavs, rom avtors `uTuod, mxedvelobaSi hyavs

    amorZalebi, romelTac miTebi aTavseben dasavleT saqarTvelos

    samxreT nawilSi~ (georgika VII: 114). 38 `mimoslvis~ mixedviT, fusta alanebis xelSia sagulvebeli

    (mimosvla 2008: 108). fustebi, anu misimianebi igive svanebi arian,

    kerZod, svanTa is nawili, romelic dRevandeli afxazeTis terito-

    riaze ZvelTaganve saxlobda (lomouri 1993: 78). sagulisxmoa, rom

    svanur enas sityva `fust~ (//fusd...) RvTis mniSvnelobiT Semouna-

    xavs (WumburiZe 2005: 82). 39 bosfori – dRevandeli qerCi (ukraina). 40 qerovneTi – xersonesi, yofili berZnuli kolonia yirimSi, dRe-

    vandeli sevastopoli (ukraina). 41 Zveli rusuli matiane `gardasul welTa ambavi~ (daaxl. 1113 w.)

    wm. andrias bolo misioneruli mogzaurobis marSrutSi ruseTsac

    asaxelebs. am teqstis mixedviT, andria mociquli mdinare dnepris

    napirebs CrdiloeTisken gahyva, kievis mTaze ruseTis momavali

    dedaqalaqi akurTxa da jvari aRmarTa, Semdeg ki novgorods da mis

    orTqlis abanoebs ewvia (miuleri 1974: 48-63). 42 bizantioni – qalaqi bosforis srutis evropul sanapiroze (330

    wlidan – konstantinopoli, 1453 wlidan – stamboli (< (kon)stan-

    (tino)poli).

  • 25

    doniisani vidre Tesalonikemde~43. bolos aqaiis qalaq

    patraSi44 Cavida, gankurna da moaqcia anTipati lesbio-

    si, warmarTi anTipatis – egeatis brZanebiT ki Seipyres

    igi da sikvdiliT dasajes (mimosvla 2008: 188-210). amgvarad, `mimoslvis~ teqstis Tanaxmad, andria

    pirvelwodebulma samive misioneruli mogzaurobis

    dros iqadaga saqarTveloSi (marTalia, meore mogza-

    urobis dros – mxolod trapezuntSi, magram epifane

    monazvnisa da nikita paflagonielis mixedviT, isic

    qarTvelTa, `lazTa qalaqia~). aqedan gamomdinare, ar

    aris gasakviri, rom giorgi mTawmidelma (1009-1065)

    Tevdosi antioqiel patriarqTan disputis dros (1057

    w.) `mimoslvis~ berZnuli teqsti (xinTibiZe 1969: 101) ga-

    moiyena avtokefaliis dasacavad, rogorc mociqulTa

    saqarTveloSi qadagebis utyuari dokumenti:

    `me mogce maT yovelTa wil pasuxi, moRebad ec wigni

    `mimoslvaÁ andrea mociqulisaÁ~ da muniT geuwyos

    saZiebeli Tqueni~. xolo patreaqman ubrZana Teofiles,

    naTesaviT qarTvelsa, romeli-igi ukuanaÁsknel tarsus

    mitropolit iqmna, moReba wignisa mis. da viTar moiRes,

    pirvel warkiTxvisa hrqua berman patreaqsa: `wmidao meu-

    feo, Sen ityÂ, viTarmed Tavisa mis mociqulTaÁsa petres

    saydarsa vzio45, xolo Cven pirvelwodebulisa da Zmisa

    TÂsisa mwodebelisa nawilni varT da samwysoni da mis

    mier moqceulni da ganaTlebulni; da erTi wmidaTa

    aTormetTa mociqulTagani – simons vityvi kananelsa –

    queyanasa Cuensa damarxul ars afxazeTs, romelsa nikofsi

    ewodebis. amaT wmidaTa mociqulTa ganaTlebulni varT~

    (giorgi mcire 1967: 154).

    giorgi mTawmidelis damowmebul sityvebSi `andria

    mociqulis mimoslvis~ informacia SekumSuli saxiTaa

    ` 43 makedonia – saberZneTis provincia, romlis mTavari qalaqia sa-

    loniki (Zveli Tesalonike). 44 patra – peloponesis naxevarkunZulis mTavari saporto qalaqi

    (saberZneTi). 45 antioqiis eklesia petre mociqulma daaarsa. am tradiciis wyaroa

    axali aRTqmis cnoba wm. petres antioqiaSi vizitis Sesaxeb (gal.

    2.11). origene wm. petres monacvled da antioqiis meore episkoposad

    egnate RmerTSemosils asaxelebs (enciklopedia II: 539).

    26

    mocemuli. masSi ar Cans, rom wm. andriam saqarTveloSi

    samjer imogzaura, magram aRniSnulia yvela arsebiTi

    momenti, romlebic saqarTvelos eklesiis samociqulo

    xasiaTze mianiSnebs:

    1) saqarTvelo wm. andrias `nawilia~, e. i. misi

    wilxvedria. aq igulisxmeba `mimoslvis~ cnoba, rom-

    lis mixedviTac, mociqulTa wilisyris dros RmerTma

    wm. andria `ganaCina qadagebad aRmosavalisa da Crdi-

    loÁsaTa, vidre makedoniad da aqaiadmde~ (mimosvla

    2008: 165)46. am TvalsazrisiT, niSandoblivia, rom giorgi

    mcire `giorgi mTawmidelis cxovrebaSi~ sxvaganac ubrun-

    deba mociqulTa qadagebis Temas da saqarTvelos isev

    `aRmosavleTs~ // `aRmosavals~ uwodebs:

    `amaT obolTaTÂs waruZRua RmerTi aRmosavleTs, da

    esreT yoveli aRmosavali gananaTla da nawili igi andrea

    mociqulisaÁ da simon kananelisaÁOkualad ganamtkica,

    rameTu andrea mociqulman movlo queyanaOCueni, xolo

    simon kananelman sruliad daimkÂdra, rameTu nikofss

    arian nawilni misni wmidani~ (giorgi mcire 1967: 173).

    2) saqarTvelo wm. andrias `samwysoa, mis mier

    moqceuli da ganaTlebuli~, radgan, `mimoslvis~ teqs-

    tidan cnobilia, rom pirveli mogzaurobis dros moci-

    quli `Sevida queyanasa qarTlisasa, vinaÁca-igi dayo

    Jami friadi da mravalni gananaTlna sityÂTa moZRu-

    rebisa misisaÁTa da Sewirna uflisa wmidisa naTlis-

    RebiTa~ (mimosvla 2008: 175). meore mogzaurobis dros

    moaqcia trapezunti – `sofeli megrelTa~ (gv. 187),

    mesame mogzaurobis dros ki man gacilebiT meti dro

    dahyo saqarTveloSi – iberiasa da afxazeTSi, gana-

    naTla Woroxis auzis qveynebi, sosangeTi, sebasto-

    polisi da fostafori (gv. 189);

    3) andria pirvelwodebulma saqarTveloSi iqadaga

    simon kananelTan erTad, romelic aqve, afxazeTSi,

    ` 46 rogorc m. kobiaSvilma aRniSna, bolo fraza (`vidre makedoniad

    da aqaiadmde~) efTvime mTawmidels Caumatebia qarTul TargmanSi

    (mimosvla 2008: 83).

  • 27

    kerZod, nikofsSi ganisvenebs47. am SemTxvevaSic, cxadia,

    giorgi mTawmideli misdevs `mimoslvis~ Sesabamis

    monakveTs:

    `erTi wmidaTa aTormetTa mociqulTagani – simons

    vityvi kananelsa – queyanasa Cuensa damarxul ars afxa-

    zeTs, romelsa nikofsi ewodebis~;

    Sdr.: `sÂmon kananelisa saflavi ars nikofse qalaqsa,

    Soris afxazeTisa da jiqeTisa~ (mimosvla 2008: 190).

    `mimoslvis~ mixedviT, nikofsi mdebareobs `Soris

    afxazeTisa da jiqeTisa~ (mimosvla 2008: 190). ioane sa-

    banisZis droidan, nikofsi afxazeTis (dasavleTi sa-

    qarTvelos) ukiduresi CrdiloeTi punqtia (Zeglebi I:

    59). asevea `giorgi mTawmidelis cxovrebaSi~: `[simon

    kananeli] queyanasa Cuensa damarxul ars afxazeTs, ro-

    melsa nikofsi ewodebis~ (giorgi mcire 1967: 154).

    amgvarad, giorgi mciris Txzuleba pirveli qarTu-

    li originaluri teqstia, romelSic wm. andrias saqar-

    TveloSi qadagebis istoria `mimoslvis~ mixedviTaa

    gadmocemuli da siRrmiseulad gaazrebuli.

    leonti mrovelma (XI s.-is II naxevari) andria

    pirvelwodebulis saqarTveloSi qadagebis epizodi

    `qarTlis cxovrebaSi~, kerZod, aderkis mefobis qro-

    nikaSi Seitana:

    `amisve aderkis mefobasa Sina movides aTormetTa wmi-

    daTa mociqulTaganni andria da sÂmon kananeli afxazeTs

    da egriss. da mun aResrula wmida sÂmon kananeli qalaqsa

    nikofsisasa, sazRvarsa berZenTasa. xolo andria moaqcivna

    megrelni da warvida gzasa klarjeTisasa~; `xolo viTar-

    ca esma mefesa aderkis megrelTagan sjulisa dateveba,

    ganuwyra da waravlinna erisTavni misni, da iZulebiT

    kualadve miaqcivna megrelni. da damalnes xatni da juar-

    ` 47 nikofsi – DdRevandeli neCespuxo, istoriuli cixe-qalaqi Taname-drove soWsa da tuafses Soris (ruseTi).

    rogorc T. beraZe aRniSnavs, XIV-XV saukuneebSi, roca Crdilo-

    aRmosavleT SavizRvispireTSi saqarTvelos gavlena TandaTan Se-

    sustda, simon kananelis wminda nawilebi nikofsidan anakofiaSi

    (axal aTonSi) gadmoasvenes, sadac SemdgomSi misi saxelobis taZari aSenda (beraZe 1998: 109).

    28

    ni, da Serisxna mefe aderki erisTavsa klarjeTisasa, ro-

    mel mSÂdobiT ganuteva andria mociquli~ (qca I: 38, 42)48.

    `qarTlis cxovrebis~ es monakveTi mravalmxriv

    aris saintereso. Tavdapirvelad leonti mroveli imeo-

    rebs `mimoslvis~ imave informacias, romelsac `giorgi

    mTawmidelis cxovrebaSi~ vxvdebiT da saqarTvelos

    eklesiis samociqulo xasiaTze miuTiTebs (andria pir-

    velwodebulisa da simon kananelis qadageba; simon

    kananelis saflavi nikofsSi). garda amisa, leonti

    mroveli, giorgi mTawmidelis msgavsad, wm. andrias

    misionerul moRvaweobas erT mogzaurobad gaiazrebs,

    Tumca TvalSisacemia `mefeTa cxovrebasa~ da `giorgi

    mTawmidelis cxovrebas~ Soris arsebuli gansvavebebic.

    `giorgi mTawmidelis cxovreba~ wm. andrias qada-

    gebas mTels saqarTveloze ganazogadebs. giorgi

    mTawmideli ambobs: `Cven pirvelwodebulisa da Zmisa

    TÂsisa mwodebelisa nawilni varT da samwysoni da mis

    mier moqceulni da ganaTlebulni~, – `Cven~ aq (iseve,

    rogorc giorgi mciris mier naxsenebi `aRmosavleTi~

    da `aRmosavali~) gulisxmobs sruliad saqarTvelos,

    radgan disputis dros giorgi mTawmidels swored im

    faqtis dasabuTeba surda, rom saqarTvelos ganma-

    naTleblebi mociqulebi iyvnen.

    leonti mrovels ki sxvagvari mizandasaxuloba

    aqvs. misTvis, rogorc istorikosisaTvis, mniSvnelo-

    vania ara marto faqtebis konstatacia, aramed maTi

    warmodgena drosa da sivrceSi, istoriuli tradiciisa

    da wyaroebis: mocemul SemTxvevaSi – adreuli isto-

    riuli tradiciis, `andria mociqulis mimoslvisa~ da

    `giorgi mTawmidelis cxovrebis~, gaTvaliswineba. le-

    onti mrovels, aRniSnul wyaroebze dayrdnobiT, wm. an-

    drias misionerul marSrutSi Seaqvs: afxazeTi, egrisi

    (megrelni), nikofsi da klarjeTi.

    ` 48 leonti mrovelis cnobebs imeorebs vaxuSti batoniSvili da

    damatebiT aRniSnavs, rom mociqulebi CvenSi movidnen 38 wels (qca

    IV: 62).

  • 29

    rogorc davinaxeT, `giorgi mTawmidelis cxovreba~

    egrissa da klarjeTs ar asaxelebs wm. andrias misione-

    rul marSrutSi. garda amisa, giorgi mTawmidelis sity-

    vasa da leonti mrovelis Sesabamis fragments nikofsis

    lokalizaciac ganasxvavebs. Tuki giorgi mTawmidelis-

    Tvis nikofsi mdebareobs `queyanasa Cuensa... afxazeTs~,

    leonti mrovelisTvis igi saberZneTis teritoriis Semad-

    geneli nawilia da Sedis `sazRvarsa berZenTasa~, radgan

    mociqulTa dros saqarTvelos Crdilo-dasavleTi sazR-

    vari egriswyalze gadioda (anania [jafariZe] 2009: 148) da

    nikofsi saberZneTs ekuTvnoda. aqedan gamomdinare, le-

    onti mrovelis sityvebi `qalaqsa nikofsisasa, sazRvarsa

    berZenTasa~ Zvel istoriul viTarebas asaxavs.

    `mefeTa cxovrebaSi~ Zveli istoriuli viTarebis

    amsaxvelia agreTve leonti mrovelis gamoTqma `afxa-

    zeTs da egriss~.

    dasavleT saqarTvelos afxazeTi VIII saukunis bo-

    los ewoda. am periodSi afxazeTis erisTavma leon II-m

    isargebla bizantiis imperiis dasustebiT, daixmara xa-

    zarTa xayani (romlis asuli misi deda iyo), aujanyda

    imperators da Tavi mefed gamoacxada. leonis dasayr-

    den Zalas warmoadgenda egrisis qarTveli mosaxleoba.

    axalma samefom, romelic mTel dasavleT saqarTvelos

    moicavda, `afxazTa samefos~ saxelwodeba miiRo. leon-

    ma samefos dedaqalaqad quTaisi gamoacxada (lorTqi-

    faniZe 1963: 179-180)49.

    afxazTa samefos warmoqmnis Semdeg, bizantieli da

    qarTveli avtorebi terminebs afxazeTsa da egriss

    viwro mniSvnelobiT mxolod Zveli ambebis aRwerisas

    iyenebdnen: afxazeTad (abazgiad) sakuTriv afxazTa sa-

    erisTavos ixseniebdnen (lomouri 1993: 79-80), xolo

    ` 49 daviT aRmaSeneblis droidan mociqulTa qadagebasTan dakavSire-

    bulma qalaqma nikofsma saqarTvelos politikur sazRvrebSi erT-

    erTi mTavari orientiris funqcia SeiZina `nikofsiTgan darubandisa sazRuradmde da ovseTidgan sperad da aregawadmde” (surgulaZe

    2006: 196; Sdr.: anderZi 1984: 62). `nikofsiT darubandamdis” (qca II: 94, 103, 168, 243, 293).

    30

    dasavleT saqarTvelos – egrisad. analogiuri viTa-

    rebaa `mefeTa cxovrebaSi~, romelSic leonti mroveli

    afxazeTsa da egriss erTmaneTis gverdigverd ixseniebs

    da wers: `amisve aderkis mefobasa Sina movides aTor-

    metTa wmidaTa mociqulTaganni andria da sÂmon kana-

    neli afxazeTs da egriss~.

    `megrelTa~ moqcevis istoria `mefeTa cxovrebaSi~

    ramdenime istoriuli wyaros gaTvaliswinebiTaa Seta-

    nili. wm. andrias qadagebis marSrutSi Sinagani eTi-

    opia (kolxeTi, egrisi) da misi qalaqebi ixsenieba iseT

    adreul teqstSi, rogoricaa `mociqulTa mosaxsene-

    beli~; `mimoslvis~ efTvimeseuli Targmanis mixedviT,

    samegrelos (lazikis) qalaq trapezuntSi (`sofelsa

    megrelTasa~) wm. andriam pirvelive misioneruli

    mogzaurobis dros iqadaga, meore mogzaurobis dros

    ki moaqcia es qalaqi:

    `miiwia trapezundad, qalaqsa mas samegreloÁsasa,

    sada-igi mkÂdr iyvnes, viTarca vTqu, kacni ugulisÃmoni

    da ugunurni. TÂnier, maTca Seiwynares qadagebaÁ mociqu-

    lisaÁ~ (gv. 187).

    efTvime aToneli `mimoslvaSi~ `samegrelod~ (`qa-

    laqsa mas samegrelosisasa~) `lazikas~ Targmnis. igive

    viTarebaa `maqsime aRmsareblis cxovrebis~ miseul

    TargmanSic (beraZe 1993: 459).

    zemodasaxelebul wyaroebze dayrdnobiT, leonti

    mroveli wers: `andria moaqcivna megrelni~ (qca I: 38),

    magram saerTod ar ixseniebs trapezunts – samegrelos

    (lazikis) qalaqs, sadac, `mimoslvis~ mixedviT, wm.

    andriam orjer iqadaga. amiT leonti mrovelTan

    `egrisi~ ufro farTo mniSvnelobas iZens, vidre

    `mimoslvaSi~ naxsenebi `samegrelo~, radgan lazikas-

    Tan erTad igi moicavs mTel dasavleT saqarTvelos

    afxazTa saerisTavomde.

    leonti mrovelTan samociqulo qadagebis qarTul

    marSrutSi trapezuntis mouxseneblobas Tavisi mizezi

    hqonda. marTalia, igi qarTveluri tomebiT, lazebiT,

  • 31

    iyo dasaxlebuli da `kolxTa qalaqadac~ iwodeboda,

    magram rogorc sinopeli berZnebis mier daarsebuli

    axalSeni da elinuri qalaqi, 1205 wlamde, vidre trapi-

    zonis imperia Seiqmneboda, Sedioda jer romis, Semdeg

    bizantiis politikur sazRvrebSi, xolo ierarqiulad

    yovelTvis konstantinopolis sapatriarqos eqvemdeba-

    reboda (georgika IV: 11, 191, 300).

    leonti mrovelis `mefeTa cxovrebaSi~, aseve `mimo-

    slvis~ teqsts ukavSirdeba andria mociqulis qadageba

    `gzasa klarjeTisasa~. `mimoslvaSi~, marTalia, klar-

    jeTi naxsenebi ar aris, magram aRniSnulia, rom wm.

    andria mesame mogzaurobis dros sxva mociqulebTan

    erTad moadga `queyanasa qarTlisasa da vidre mdina-

    redmde Woroxisa daucxromelad qadagebdes saxelsa

    RmrTisasa~ (gv. 189). klarjeTi Woroxis xeobaSi mdeba-

    reobs, amitom leonti mroveli akonkretebs: wm. andria

    `warvida gzasa klarjeTisasa~ (Sdr.: anania [jafariZe]

    2009: 121).

    rac Seexeba aderki mefis mier axladmoqceul same-

    greloSi warmarTobis isev gavrcelebas, amgvar cnobas

    leonti mroveli verc `mimoslvaSi~ ipovida da verc

    sxva berZnul wyaroSi. am SemTxvevaSi avtori cdilobs

    axsnas wm. ninos misioneruli Rvawlis aucilebloba

    wm. andrias mier ukve ganaTlebul saqarTveloSi.

    sagulisxmoa, rom leonti mrovels aderkis mefo-

    bis qronikaSi, mociqulTa qadagebis win, Seaqvs qris-

    tes kvarTis istoria da sagangebod acxadebs, rom

    emyareba `moqcevasa qarTlisasa~:

    `warvides aqaT elioz mcxeTeli da longinoz

    karsneli. da mun daxudes juarcmasa uflisasa da maT

    moiRes muniT kuarTi uflisa, elioz mcxeTelman da

    longinoz karsnelman, viTarca weril ars ese gancxade-

    bulad `moqcevasa qarTlisasa~ (gv. 36).

    `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ `ninos cxovrebis~ leonti

    mroveliseuli redaqciis ZiriTadi wyaroa da, cxadia,

    mrovelma episkoposma kargad uwyis, rom mociqulTa

    32

    saqarTveloSi (qarTlSi) qadagebis istorias es teqsti

    gverds uvlis. metic, `ninos cxovrebis~ axal, rigiT

    meore redaqciaSi leonti mrovels sityvasityviT Se-

    aqvs `moqcevaÁs~ cnoba, romelSic uaryofilia moci-

    qulTa qadagebis faqti:

    `etyodes salome ujarmeli da peroJavri sivneli da

    maT Tana erisTavni da mTavarni hkiTxvides, Tu `vina anu

    sadaT moxved ama queyanasa macxovrad Cuenda, anu sadaTme

    iyo aRzrda Seni, dedofalo... rameTu esera gÂswavies Sen

    mier, viTarmed yofil arian winaswarmetyuelni pirvel

    Zisa RmrTisa, da Semdgomad mociqulni Tormetni da

    sxuani samocdaaTni, da Cuenda aravin moavlina RmerTman,

    garna Sen, da viTar ityÂ, viTarmed tyue vari me, anu viTar

    ucxo~ (qca I: 126-127).

    leonti mrovelis mier `moqcevaÁs~ am monakveTis

    `ninos cxovrebis~ teqstSi datovebas erTaderTi ga-

    marTleba aqvs: rogorc ukve aRvniSneT, salome ujar-

    meli, peroJavri sivnieli da `yovelni mTavarni~

    sityvebSi `Cuenda aravin moavlina RmerTman~ qarTlis

    samefos im regionebs gulisxmoben, sadac mociqulebs

    ar uqadagiaT da arc qristianuli Temebi dauarsebiaT.

    amaze miuTiTebs is faqtic, rom leonti mrovels

    mociqulTa misioneruli moRvaweobis arealSi Seaqvs

    mxolod dasavleTi da samxreTi saqarTvelos regi-

    onebi: `amisve aderkis mefobasa Sina movides aTormet-

    Ta wmidaTa mociqulTaganni andria da sÂmon kananeli

    afxazeTs da egriss. da mun aResrula wmida sÂmon

    kananeli qalaqsa nikofsisasa, sazRvarsa berZenTasa.

    xolo andria moaqcivna megrelni da warvida gzasa

    klarjeTisasa~ (qca I: 38, 42).

    amgvarad, mociqulTa qadagebasTan dakavSirebiT,

    leonti mrovelis `mefeTa cxovrebaSi~, `ninos cxov-

    rebasa~ da aderki mefis qronikas Soris winaaRmdegoba

    ar arsebobs, riTac erTxel kidev ecleba safuZveli

    iv. javaxiSvilis mosazrebas, TiTqos `moqcevaÁ qarT-

    lisaÁ~ ar cnobdes saqarTvelos eklesiis samociqulo

    xasiaTs.

  • 33

    leonti mroveli sxva mxrivac cdilobs axsnas wm.

    ninos misioneruli moRvaweobis aucilebloba da aRni-

    Snavs, rom qristianuli Temi saqarTveloSi imave ader-

    kis dros moispo: mociqulTa mier moqceul samegre-

    loSi mefem kvlav warmarToba gaavrcela, klarjeTis

    erisTavi ki Serisxa wm. andrias cocxlad gaSvebis

    gamo.

    sagulisxmoa, rom sakiTxis analogiur axsnas

    gvTavazobs leonti mrovelis Tanamedrove efrem mci-

    rec, rac naTlad miuTiTebs am problemis aqtualu-

    robaze XI saukunis meore naxevris qarTul sazoga-

    doebriv azrovnebaSi.

    efrem mcire (XI s.-is II nax.) Sav mTaze (siriaSi)

    giorgi mTawmidelis Semdeg damkvidrda. man saqarTve-

    los qristianizacias specialuri mecnieruli gamo-

    kvleva `uwyebaÁ mizezsa qarTvelTa moqcevisasa, Tu

    romelTa wignTa Sina moiÃsenebis~ miuZRvna. rogorc k.

    kekeliZe wers, `aRniSnuli Txzulebis SekveTa da

    dawera Sedegi unda iyos im kamaTisa, romelic 1057

    wels moxda giorgi mTawmidelsa da antioqiis pat-

    riarq Teodosis Soris. rogorc viciT, swored maSin

    wamoiWra sakiTxi im wyaroebis Sesaxeb, romlebSic

    gaTvaliswinebuli unda yofiliyo efremis mier wamoye-

    nebuli Tezisebi. giorgi mTawmidelma maSin mxolod

    erTi wyaros dasaxeleba moaxerxa – andria mociqulis

    `mimoslvisa~, magram es ar iyo sakmao da amitom am

    saqmis mecnierulad Sesruleba da savsebiT amowurva

    Savi mTis qarTvelebma miandves efrems, romelic gior-

    gis aqedan wasvlis Semdeg medgrad agrZelebda da

    amtkicebda mis literaturulsa da saeklesio-praqti-

    kul tradiciebs~ (kekeliZe 1980: 263).

    `uwyebaÁSi~ efrem mcire `mociqulTa mimoslvaze~

    dayrdnobiT aRniSnavs, rom wm. andriam iqadaga afxaz-

    eTSi (am termins efremi iyenebs dasavleTi saqarTve-

    los, `afxazeTis samefos~ mniSvnelobiT) da damatebiT

    34

    gvauwyebs, rom aRmosavleT saqarTveloSi – qarTlSi

    qristianoba gaavrcela barTlome mociqulma:

    `iTqumis CuenTÂsca `mimoslvasa Sina wmidaTa

    mociqulTasa~ andria pirvelwodebulis mier qadagebaÁ

    Soris avazgiaÁsa, romel ars afxazeTi da mier warvlaÁ

    ovseTad da kualad barTlomes mier mimovlaÁ Crdi-

    loeTisaÁ, romel ars qarTli~ (efrem mcire 1959: 4).

    barTlome mociquli somexTa ganmanaTleblad iTv-

    leboda: `somxeTi barTolomeos mociqulsac xvda wi-

    lad. igi CvenSi, qalaq arebanosSi gardaicvala~ – wers

    movses xorenaci (xorenaci 1984: 130). `klarjul mra-

    valTavSi~ ki naTqvamia, rom mociqulma `daiZina urba-

    nas qalaqsa Sina didsa somxiTisasa~ (mravalTavi 1991:

    388). somxiTi qvemo qarTlis istoriuli saxelwodebaa

    da, SesaZloa, efrem mciris TxzulebaSi `barTlomes

    mier mimovlaÁ CrdiloeTisaÁ, romel ars qarTli~

    barTlome mociqulis somxiTSi qadagebas gulisxmob-

    des50.

    mociqulTa qadagebis Semdeg wm. ninos misionerobis

    faqts51 efrem mcire, leonti mrovelis msgavsad,

    saqarTveloSi kerpTayvanismcemlobis isev gavrcele-

    biT xsnis da analogad mohyavs berZnebis magaliTi:

    `amaT wmidaTa samociquloni moZRurebisa TeslTa

    aneulni mraval Jam daipyra RuarZlman mekerpeTaman ara

    xolo Cuen Soris, aramed TÂT maT berZenTaca Soris,

    vidre JamTadmde meored pavled zeciT wodebulisa didisa

    kostantinesTa. amis keTilad msaxurisa mefisa JamTa

    RmerTman, romelman didTa da mravalTeslTa tomTaTÂs

    ` 50 wm. barTlome saqarTvelos misioneradaa miCneuli gviandel

    wyaroebSic. a. lambertis cnobiT, `samcxis provinciaSi aris erTi

    eklesia, romelic miZRvnilia wm. barTlomesadmi. am ukanasknelma,

    xalxuri gadmocemis Tanaxmad, Tavisi qadagebiT am mxareSi qristia-

    noba gaavrcela, am saepiskoposo eklesiis episkoposs iSxnels uwo-

    debdnen~ (tabaRua 1984: 56). klarjeTSi (miZnaZoroSi) inaxeboda

    `nawilni wmidisa barTlome mociqulisani” (andria 2009: 147). 51 efrem mcire gasagebi mizezis gamo berZnul wyaroebs emyareba,

    amitom wm. ninos Rvawls aRwers ara `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ (anu

    qarTuli wyaros) mixedviT, aramed berZeni avtoris – Teodorite

    kvirelis `saeklesio istoriis~ mixedviT.

  • 35

    izruna, arca Cuen mcireni dagÂtevna uRuawad, aramed

    esreT ganago kualad aRmowodebaÁ Cueni~ (gv. 4).

    wm. ninos misioneruli Rvawlis aucileblobaze

    TiTqmis identuria ruis-urbnisis saeklesio krebis

    poziciac. `ruis-urbnisis krebis ZeglisweraSi~ (1104 w.)

    naTqvamia:

    `pirvelwodebuli andria... vidre Cuendamdeca moiwia

    da qadaga sacxorebeli qadagebaÁ saxarebisaÁ yovelsa que-

    yanasa saqarTveloÁsasa da uricxuni simravleni erTani

    ganaSorna sacTurisagan mrCobl eSmakeulebisa... daRaTu

    erman qarTlisaman simravlesa Sina Jamisasa daiviwya qada-

    gebaÁ igi mociqulisaÁ da sacTurisave mimarT kerpTaÁsa

    miaqcia... vinaÁTgan samasni mciredTa sxuaTa Tana mefed qa-

    dagebadmde didisa kostantinessa Soris gardaÃdes weli-

    wadni, romel-igi pirvelad qristiane iqmna mefeTa Soris...

    amisTave ukue JamTa sruliad momxedna Cuenca aRmosaval-

    man maRliT da dedakacisa visme mier tyueqmnilisa,

    romelsa-igi nunnad kappadokielad aqa sadme povnilnica

    qadageben wignni saeklesioTa moTxrobaTani~ (sjuliska-

    noni 1975: 545-546)52.

    `Zeglisweris~ damowmebul monakveTSi gvaqvs mniSvne-

    lovani siaxle, riTac is konceptualurad gansxvavdeba

    efrem mciris `uwyebaÁsagan~, romlis mixedviTac, wm. and-

    ria saqarTvelos erTi nawilis – `afxazeTis~ ganmanaTle-

    belia, xolo barTlome meore nawilisa – qarTlisa.

    `ZeglisweraSi~ mociqulTa qadagebis amgvar gaazrebas

    cvlis wm. andrias `sacxorebeli qadagebaÁ saxarebisaÁ

    yovelsa queyanasa saqarTveloÁsasa~, riTac wm. andria

    cxaddeba sruliad saqarTvelos ganmanaTleblad da misi

    eklesiuri da politikuri erTianobis safuZvlad.

    `Zegliswera~ analogiur Sefasebas aZlevs wm. ninos

    misionerul moRvaweobasac. andria mociqulis msgavsad,

    kapadokielma qalwulmac Tavisi qadagebiT `sarwmunoebisa

    mimarT TÂsisa miizida yoveli savsebaÁ yovlisa qarT-

    velTa naTesavisaÁ~ (sjuliskanoni 1975: 546).

    ` 52 wm. ninos saxelze Seqmnil troparsa da gviandel sagaloblebSi

    qarTvelTa ganmanaTlebeli qalwuli `andrias qadagebis warmar-

    Tebad~ da `qarTvelTa meandried~ iwodeba (jiqia 2008: 52-54).

    36

    andria mociqulis qadageba `ninos cxovrebaSi~

    `ninos cxovrebis~ metafrasuli redaqciis SesavalSi

    arsen beri53 vrclad mogviTxrobs wm. andria mociqulis

    saqarTveloSi qadagebaze (arsen beri 1971: 9-10). k. kekeli-

    Zes aRniSnuli aqvs, rom Txzulebis es monakveTi emyareba

    `andria mociqulis mimoslvis~ efTvimeseul Targmans

    (kekeliZe 1980: 313). CvenTvis mniSvnelovania am ori Txzu-

    lebis urTierTmimarTebis nebismieri niuansi, amitom para-

    leluri teqsti srulad mogvyavs:

    `andria mociqulis mimoslva~ arsen beris `ninos cxovreba~

    `xolo RmerTSemosili andrea...

    ganaCina qadagebad naTesavTa

    aRmosavalisa da CrdloÁsaTa,

    vidre makedoniad da aqaiadmde~

    (gv. 165). `miiwines tÂaned,

    romeli-igi ars qalaqi queyanasa

    kabadukiisasa~ (gv. 167).

    `movides sinoped qalaqad,

    pontoÁsa zRÂs kided~ (gv. 168).

    `da miiwia trapezuntad, qalaqsa

    mas samegreloÁsasa, sada-igi

    mkÂdr iyvnes, viTarca vTqu,

    kacni ugulisÃmoni da ugunurni.

    TÂnier, maTca Seiwynares

    qadagebaÁ mociqulisaÁ. mier

    warvida da mivida neokesarias...~

    `xolo WeSmaritebisa igi

    mosaxele, yovlad qebuli

    mociquli andria, friadsa

    nawilsa soflisasa

    mqadagebeli WeSmaritebisaÁ,

    movida raÁ

    kabadukiad,

    pontod

    da merme trapezuntad

    da kualad neokesariad,

    ` 53 `ninos cxovrebis~ metafrasuli redaqciis avtorad `Zveli qarTu-

    li agiografiuli literaturis Zeglebis~ mesame tomSi dasaxele-

    bulia arsen beri (Sdr.: kekeliZe 1980: 311). i. lolaSvilisa da e. gabiZaSvilis mosazrebiT, arsen beri da arsen iyalToeli erTi da

    igive piria (lolaSvili 1978: 31-32). am mosazrebas mecnierTa didi

    nawili iziarebs.

  • 37

    (gv. 187). `...xolo neokesariiT

    ganvida da mimovidoda adgiliT-

    adgilad da ganhfenda

    qadagebasa mas

    RmrTismsaxurebisasa,

    [`movidodes qalaqiTi-qalaqad

    da sofliTi-soflad.

    aswavlides

    erTa~ - gv. 189]

    vidre miiwia samosatelTa

    didsa mas qalaqsa, romel ars

    sazRvarsa parTTasa~ (gv. 187)

    `samosatiT warvida da aRvida

    ierusalÀmd, raÁTa yos

    paseqi wmidisa dedoflisa

    RmrTismSobelisa Tana da dayo

    mun, vidre martÂliadmde.

    Semdgomad martÂliisa

    ganvida kualad saqmesa

    qadagebisasa da iyvnes mis Tana

    mogzaur sÂmon, romelsa ewoda

    kananeli da mataTia,

    romeli iwoda iudaÁs wil,

    da Tadeos.

    miiwines ukue edese qalaqad,

    sada-igi daSTa Tadeos

    avgaroz mTavrisa Tana...

    xolo didebuli andrea sxuaTa

    maT Tana movidodes qalaqiTi-

    qalaqad da sofliTi-soflad.

    aswavlides erTa da iqmodes

    saswaulTa

    da esreT moiwines queyanad

    da mimovidoda qalaqad-

    qalaqad da soflad-soflad

    da uqadagebda

    sityuasa cxorebisasa,

    mivida samusatelTa

    didsa mas qalaqsa, romel ars

    sazRvarsa sparsTasa,

    mier aRvida

    ierusalemd, raÁTa aRasrulos

    paseqi yovladwmidisa

    RmrTismSobelisa winaSe.

    da Semdgomad martÂliisa

    kualad ganvida saqmesa mas

    qadagebisasa, romlisa Tana

    iyvnes simon

    kananeli da mataTia

    da Tadeoz.

    da miiwines ra edesad,

    Tadeoz daSTa mun,

    xolo didebuli andria orTa

    maT Tana vidoda qalaqiTi-

    qalaqad da sofliTi-soflad,

    aswavebdes da iqmodes

    saswaulTa

    saxeliTa qristesiTa,

    vidremdis miiwines queyanasa

    38

    qarTlisa

    da vidre mdinaredmde Woroxisa

    daucxromelad qadagebdes

    saxelsa RmrTisasa. da merme

    STavides sosangelTa sofelsa.

    xolo mas queyanasa mTavrobda

    dReTa maT

    dedakaci vinme mTavari,

    romelsaca hrwmena qadagebaÁ

    mociqulTaÁ da mataTia sxuaTa

    maT Tana mowafeTa daSTa

    maT kerZoTa~ (gv. 188-189).

    `mravalni erni moaqcines da

    gananaTles~ (gv. 189)

    `...da vidre mdinaredmde

    Woroxisa daucxromelad

    qadagebdes saxelsa RmrTisasa.

    da merme STavides

    sosangelTa sofelsa...~ (gv. 189)

    `xolo didi

    andrea, sÂmoniTurT

    Sevides queyanasa ovseTisasa

    da miiwines qalaqad, romelsa

    ewodebis fostafor...

    mier warvides da Sevides

    queyanasa afxazeTisasa

    da sevastiad qalaqad

    mivides da uqadages sityuaÁ

    RmrTisaÁ da mravalTa

    Seiwynares...~ (gv. 189-190).

    qarTvelTasa

    da uqadages sityuaÁ

    cxorebisaÁ.

    iyo vinme

    maT kerZoTa

    dedakaci mTavari,

    romelsa hrwmena qadageba

    mociqulisa da mataTia sxuaTa

    Tana mowafeTa daadgra

    mun;

    da mravalni moaqcines

    sarwmunoebad da mecnierebad

    WeSmaritebisa, vidodes

    da aswavebdes

    vidre mdinared

    Woroxadmde da

    soflebTa nigalisaTa.

    xolo didebuli mociquli

    andria simoniTurT

    sxuaTa Tana

    warvida ovseTad

    da mier kualad

    afxazeTad

    da sevastopolid,

    romel ars cxumi.

    qadagebda da aswavebda da

    uricxuTa erTa moaqcevda

    sarwmunoebad.

  • 39

    xolo mefe qarTvelTaÁ da

    umravlesi kerZo queyanisa

    CrdiloÁsaÁ daSTa masve

    sibnelesave da sacTursa

    kerpTmsaxurebisasa~ (gv. 9-10).

    paralelur teqstSi kargad Cans, rom `ninos

    cxovreba~ SerCeviT, magram TiTqmis sityvasityviT

    imeorebs `mimoslvis~ calkeul monakveTebs:

    a) wm. andrias pirveli misioneruli mogzaurobidan

    mxolod kapadokia, ponto da trapezunti ixsenieba. am

    ukanasknel, saerTo punqtze mibmulia meore mogza-

    urobis istoria, magram gamotovebulia `megrelTa~

    moqcevis epizodi;

    b) arseni mogviTxrobs mociqulis meore mogzau-

    robis daskvniT nawilze (samosati, ierusalimi) da

    ZiriTadad gadmogvcems wm. andrias mesame mogzaurobis

    istorias (edesa, qarTli, Woroxi, afxazeTi, sevastia).

    sagulisxmoa, rom avtors cvlilebebi Seaqvs pir-

    velwyarodan damowmebul citatebSi, ris gamoc mis

    TxzulebaSi transformacias ganicdis `mimoslvis~

    qarTuli Targmanis monacemebi:

    1) erT SemTxvevaSi (`vidremdis miiwines queyanasa

    qarTvelTasa da uqadages sityuaÁ cxorebisaÁ~) gamo-

    tovebulia cnoba Woroxisa da sosangeTis Sesaxeb –

    `mimoslvaSi~ Sesabamis adgilze weria, rom mociqul-

    ebi `esreT moiwines queyanad qarTlisa da vidre mdi-

    naredmde Woroxisa daucxromelad qadagebdes saxelsa

    RmrTisasa. da merme STavides sosangelTa sofelsa~:

    `andria mociqulis mimoslva~ arsen beris `ninos cxovreba~

    `da esreT moiwines queyanad

    q a r Tl i s a

    `vidremdis miiwines queyanasa

    q a r T v e l T a s a

    40

    da vidre mdinaredmde Woroxisa

    daucxromelad qadagebdes

    saxelsa RmrTisasa. da merme

    STavides sosangelTa sofelsa.

    xolo mas queyanasa mTavrobda

    dReTa maT

    dedakaci vinme mTavari,

    romelsaca hrwmena qadagebaÁ

    mociqulTaÁ~ (gv. 188-189).

    da uqadages sityuaÁ

    cxorebisaÁ.

    iyo vinme

    maT kerZoTa

    dedakaci mTavari,

    romelsa hrwmena qadagebaÁ

    mociqulisaÁ~.

    `mimoslvis~ `qarTlis qveyanas~ arseni cvlis `qar-

    TvelTa qveyniT~. aRar Cans, rom `dedakaci mTavari~

    sosangeTis mkvidria. `ninos cxovrebis~ mixedviT, igi

    zogadad `qarTvelTa qveyanaSi~ cxovrobs da qristes

    Seudgeba mociqulTa qadagebis Semdeg, magram cota

    qvemoT arseni isev ubrundeba `mimoslvis~ amave mona-

    kveTs da wers, rom mataTam da sxva mociqulebma `de-

    dakaci mTavris~ samflobeloSi bevri moaqcies qris-

    tianobaze da iqadages mdinare Woroxamde. am dros

    maTTan erTadaa wm. andriac: `mataTia sxuaTa Tana

    mowafeTa daadgra mun; da mravalni moaqcines sar-

    wmunoebad da mecnierebad WeSmaritebisa, vidodes da

    aswavebdes vidre mdinared Woroxadmde da soflebTa

    nigalisaTa. xolo didebuli mociquli andria simo-

    niTurT sxuaTa Tana warvida ovseTad~. amgvarad,

    andria, simoni da sxva mociqulebi ovseTSi midian,

    xolo mataTa `dedakaci mTavris~ samflobeloSi rCeba;

    2) siaxlea wm. andrias misionerul marSrutSi

    nigalis Setana. amiT arseni leonti mroveliseul

    tradicias agrZelebs (Sdr.: `warvida gzasa klarjeTi-

    sasa~): nigali iseve, rogorc klarjeTi, Woroxis auzis

    qveyanaa. magram am SemTxvevaSi avtors sxva argumentic

    aqvs. arsenis teqstSi nigali `mimoslviseuli~ Woroxis

    (`vidre mdinaredmde Woroxisa~) adgils ki ar ikavebs,

  • 41

    aramed cvlis pirvelwyaroSi naxseneb sosangeTs. para-

    leluri teqsti cxadyofs, rom dedniseuli gamoTqmis

    `sosangelTa sofelsa~ nacvlad `ninos cxovrebaSi~

    weria: `soflebTa (!) nigalisaTa~.

    `andria mociqulis mimoslva~: arsen beris `ninos cxovreba~:

    `...da vidre mdinaredmde

    Woroxisa

    daucxromelad qadagebdes

    saxelsa RmrTisasa. da merme

    STavides

    sosangelTa sofelsa...~ (gv. 189)

    `vidre mdinared

    Woroxadmde da

    soflebTa nigalisaTa~.

    rogorc Cans, toponimi `sosangeTi~ XII saukuneSi

    aRar arsebobda. garda amisa, axsnas saWiroebda is, Tu

    ratom Secvala efTvime aTonelma berZnuli `sosania~

    qarTuli `sosangeTiT~, amitom arseni ganmartavs mas,

    rogorc nigals, radgan sityva `sosangelTa~ qaragmad

    miaCnia: sõsa ng̃elTa > so(fel)sa n(i)g(al)elT(as)a >

    soflebTa nigalisaTa.

    amgvarad, `soflebTa nigalisaTa~ unda miviCnioT

    `mimoslviseuli~ `sosangelTa soflis~ ganmartebad.

    miT ufro, rom wm. andrias misionerul marSrutSi

    damatebiTi geografiuli punqtis CarTva moulodne-

    lic iqneboda arsen berisgan – ruis-urbnisis `Zeglis-

    weris~ erT-erTi avtorisgan: es daarRvevda saeklesio

    krebaze miRebul zogaderovnul koncefcias, romlis

    mixedviTac, wm. andriam `qadaga sacxorebeli qadagebaÁ

    saxarebisaÁ yovelsa queyanasa saqarTveloÁsasa~;

    3) wm. andrias misioneruli moRvaweobis geografiis

    ganmartebis mizniT arseni `mimoslvis~ eqscerpts cota

    qvemoTac cvlis da geografiul glosaSi aRniSnavs,

    rom sevastopols mis dros cxumi hqvia;

    42

    4) CanarTis bolos avtori axasiaTebs mociqulTa

    qadagebis Semdeg saqarTveloSi Seqmnil religiur vi-

    Tarebas: `mefe qarTvelTaÁ da umravlesi kerZo queya-

    nisa CrdiloÁsaÁ daSTa masve sibnelesave da sacTursa

    kerpTmsaxurebisasa~, aman ki Seqmna wm. ninos misione-

    ruli Rvawlis aucileblobao.

    arseni mocemul SemTxvevaSic leonti mrovelis

    `mefeTa cxovrebas~ exmianeba, radgan `ninos cxovre-

    baSi~ naxsenebi `mefe qarTvelTa~ igive aderki mefea.

    rac Seexeba gamoTqmas `umravlesi kerZo queyanisa

    CrdiloÁsa~, masSi igulisxmeba saqarTvelos is mxa-

    reebi, sadac, `qarTlis cxovrebis~ mixedviT, mociqul-

    Tagan `aravin moavlina RmerTman~. cxadia, aqve unda

    vigulisxmoT warmarTobaze `iZulebiT kualadve miqce-

    ulni megrelnic~.

  • 43

    galobani anCis xatisani

    wm. andria mociqulis saqarTveloSi qadagebis

    faqti originalurad gaiazra ioane anCelma (rkinael-

    ma), romelmac Tamaris zeobis dros, 1184-1193 wlebSi,

    dawera himnografiuli kanoni `galobani anCis xatisa-

    ni~, akrostiqiT: `saSinelsa anCisa xatsa ugalob undo

    iovane anCeli~ (sulava 2003: 113). sagaloblis mixedviT,

    wm. andria saqarTveloSi hierapolisidan54 Semovida da

    anCaSi macxovris xati SemoabrZana:

    `inebe raÁ moqcevaÁ Cueni, urwmunoTa, sarwmunoebad,

    qriste RmerTo saxiero, xati gankacebisa Senisa moci-

    qulisa andriaÁs mier gamogÂbrwyinve~ (IV,1);

    `andria, Tavi mociqulTa, pirvelwodebuli, mowafe

    meufisa didisa idideboden yovelTagan, uRaRTa RadoTa

    klarjeTisaTa ierapoliT movida da xati ese saSineli

    Cuen, mosavTa misTa, moguaniWa~ (VIII,3) (sulava 2003: 298-299).

    wm. andrias qadageba `uRaRTa RadoTa klarjeTi-

    saTa~ exmianeba mociqulis misioneruli marSrutis

    leonti mroveliseul lokalizacias `gzasa klarje-

    Tisasa~ (qca I: 38).

    gamoTqmaSi `uRaRni Radoni~ poeturi samkaulis

    funqcias iZens aliteracia, riTac ioane anCeli gadmo-

    gvcems Tanagancdas mociqulTan, romelmac misi epar-

    qiis sanaxebSi macxovris `saSineli~ xati Semoiyvana.

    `galobani anCis xatisanis~ teqstSi gvaqvs ramde-

    nime siaxle, romlebsac manamde cnobil qarTulenovan

    wyaroebSi analogi ar eZebneba:

    1) andria mociqulis misioneruli moRvaweobis

    nivTier mowmobad anCis macxovris xati cxaddeba;

    2) wm. andrias qadagebis literaturul istoriaSi

    pirvelad Cndeba geografiuli saxelebi hierapolisi

    da anCa.

    ` 54 hierapolisi // ierapoli – Tanamedrove membiji (siria).

    44

    anCis enkaustikuri55 xati saqarTvelos eklesiis

    erT-erTi udidesi siwmindea. mis Sesaxeb uZveles cno-

    bas `grigol xanZTelis cxovreba~ gvawvdis, romelSic

    aRniSnulia, rom anCis taZari agebuli iyo `saxelsa

    zeda wmidisa qristes RmrTisa xatisasa~ (Zeglebi I:

    304), e. i. saydari specialurad anCis xats mieZRvna, rac

    TavisTavad metyvelebs mis did avtoritetze (aldamiZe

    2007: 10).

    anCis xati (106 × 71 sm) sagangebod Seiswavla S. ami-

    ranaSvilma da VI-VII saukuneebiT daaTariRa. gamokvle-

    vam aCvena, rom macxovris gamosaxuleba ekuTvnis xelT-

    uqmneli xatis ikonografiul tips, romelic IV-V

    saukuneebSi siria-palestinaSi iRebs saTaves (amirana-

    Svili 1956: 13-21)56. aqedan gamomdinare, ioane anCelis

    sagalobelSi anCis xatis Tavdapirvel adgilsamyofe-

    lad siriis qalaq hierapolisis gamocxadeba gansazRv-

    ruli tradiciis amsaxveli unda iyos.

    gviandel qarTul tradiciaSi anCis xati hiera-

    polisis ganTqmul xats daukavSirda, romelzec `avga-

    rozis epistole~ mogviTxrobs.

    `avgarozis epistolis~ mixedviT, macxovris `pirsa

    zeda dadebiT~ gamosaxuli xelTuqmneli xatis edesaSi

    wasvenebamde Tadeoz mociquli SeCerda qalaq hierapo-

    lisSi, mekeceTa dasaxlebaSi, sadac kecze saswauleb-

    rivad gamoisaxa tilos xatis – mandilionis asli:

    `xolo tiloÁ igi misca ufalman Tadeoss mociqulsa

    da ubrZana Semdgomad amaRlebisa misisa warslvad edesa

    ` 55 enkaustikuri anu `cvilovani xatebi~ daawerilia wminda sanTel-

    Si gaxsnili ferebis fxvniliT. amgvarive teqnikiTaa Sesrulebuli

    wilknis RvTismSoblis xati (IX s.) (sayvareliZe 1976: 90). 56 rogorc S. amiranaSvili aRniSnavs, anCis xatis ganaxlebis dros

    (XVII s.) mxatvarma pirvandeli xelTuqmneli gamosaxulebis ikono-

    grafiuli tipi ver gaigo da gadaakeTa e. w. `pantokratoris~

    (`yovlismpyroblis~) gamosaxulebad: macxovris pirisaxes biusti

    miumata, marcxena xelSi saxareba daaWerina, xolo marjvena xelis

    TiTebs kurTxevis niSnis saxe misca (amiranaSvili 1956: 19).

  • 45

    qalaqad, gankurnebad sensa da yovelsa cisad-cisad guemu-

    lebasa. da Semdgomad amaRlebisa uflisa warvida Tadeos

    sityÂsaebr uflisa. xolo mi-raÁ-iwines Tadeos da misTani

    igi qalaqsa erTsa, romelsa ewodebis ierapoli, da

    dadges gareSe qalaqisa savanesa mekeceTasa, da dadves

    wmidaÁ igi tiloÁ Soris orTa kecTaÁsa, rameTu eSinoda...

    mTavarman pova kecsa mas zeda gamosaxuli xati uflisaÁ,

    vinaÁ-igi mieaxla wmidasa mas xatsa~ (avgarozi 2007: 132).

    hierapolisis mTavarma kecis xati – keramidioni

    Tavis qalaqSi daitova, xolo mandilioni (tilos

    xelTuqmneli xati) Tadeoz mociqulma da malemsrbo-

    lebma edesaSi Caiyvanes (avgarozi 2007: 133).

    ase rom, hierapolisuri keramidioni, romelic

    mogvianebiT anCis xatTan gaaigives, edesis mandilionis

    pirveli kecze gamosaxuli aslia.

    rogorc davinaxeT, anCis xati ikonografiuli

    maxasiaTeblebiTa da warmomavlobiT marTlac enaTesa-

    veba hierapolisur keramidions, magram am ori xatis

    gaigivebis safuZveli ar arsebobs. anCis xati ficarzea

    gamosaxuli da arc sagaloblis avtori uwodebs mas

    `kecis xats~, an `xelTuqmnels~.

    z. aleqsiZis azriT, ioane anCelis gamoTqma `xati

    ese saSineli~ sxva arafers SeiZleba niSnavdes Tu ara

    `xelTuqmnels~ (aleqsiZe 2002: 10), magram es mosazreba

    argumentacias moiTxovs. rogorc T. aldamiZe miuTi-

    Tebs, saqarTveloSi `saSinels~ uwodeben saswaulmoq-

    medebiT ganTqmul xatebs, amitom es zedwodeba anCis

    macxovris xatis xelTuqmnelobis dasasabuTeblad ar

    gamodgeba (aldamiZe 2007: 20). `avgarozis~ ciklSi si-

    tyva `saSineli~ erTxel gvxvdeba, Tanac ieso qristes

    da ara mandilionis epiTetad:

    `xolo doni ityÂs, did var me da maRal da saSinel da

    cxovel var ukunisamde~ (avgarozi 2007: 138).

    46

    ioane anCelis sagaloblis mixedviT ki, `saSinelia~

    ara marto anCis xati, aramed (1) macxovris saxeli, (2)

    ukanaskneli samsjavro da (3) xatis mier aRsrulebuli

    saswaulebi:

    1) `SegÂwyalen, mowyaleo, qmnilni da didebulni Senni,

    romelsa zeda wodebul ars saxeli Seni wmidaÁ da saSine-

    li, romelTaTÂs ganhkacen sityuaÁ mamisa dausabamoÁsa~ (I.3);

    2) `odes-igi hyofde gansjasa Cuensa saSinelebiT, iesu

    sityuao RmrTisa saxierebisao, mas Jamsa Semewie da

    damitkbi, mravalmowyaleo, da nu moiÃseneb codvaTa da

    bralTa CemTa~ (V.1);

    3) `odes moviÃsenne saswaulni Senni, uricxuni da

    saSinelni, anCis xato saSinelo~ (VIII.1).

    cnobili faqti iyo isic, rom edesis mandilioni

    944 wlis 16 agvistodan konstantinopolSi inaxeboda,

    xolo 966 wels samefo qalaqSi gadaasvenes

    hierapolisis keramidionic (yaraulaSvili 2003: 170, 172,

    avgarozi 2007: 39). aqedan gamomdinare, saqarTvelo

    verc edesis xelTuqmnel xatze ganacxadebda pre-

    tenzias da verc mis hierapolisur aslze. amave mize-

    zebis gamo, ioane anCeli anCis xats verc `xelT-

    uqmnels~ uwodebda da verc keramidionTan gaaigivebda.

    analogiuri, aseve arapirdapiri xasiaTis wanam-

    ZRvrebi aqvs anCis hierapolisuri xatis kavSirs wm.

    andria mociqulis misionerul RvawlTan, radgan wm.

    andriasadmi miZRvnil literaturul ZeglebSi qalaqi

    hierapolisi da ierapolisuri keramidioni ar ixseni-

    eba. samagierod, `andria mociqulis mimoslvaSi~

    fiqsirdeba `avgarozis~ apokrifuli ciklis kvali.

    kerZod, mociqulis mesame misioneruli mogzaurobis

    aRwerisas nikita paflagonieli epifane konstantino-

    polelis hagiografiul teqstze dayrdnobiT aRniS-

    navs, rom saqarTveloSi Semosvlamde wm. andria qalaq

    edesas ewvia da hierapolisuri keramidionis dedani –

  • 47

    tilos xelTuqmneli xati moiloca. avtori aqve gad-

    mogvcems edesis mandilionis mokle istorias:

    `miiwines ukue edese qalaqad, sada-igi daSTa Tadeos

    avgaroz mTavrisa Tana, romlisadaca ÃeliT uqmneli igi

    xati uflisa Cuenisasa iesu qristesi masve Tadeossa

    pirvel mierTua da romlisagan meyseulad miiRo mTavarman

    man Ãorcieli simrTele da sulieri sarwmunoebaÁ. xolo

    didebuli andrea sxuaTa maT Tana movidodes qalaqiTi-

    qalaqad da sofliTi-soflad. aswavlides erTa da iqmo-

    des saswaulTa da esreT moiwines queyanad qarTlisa da

    vidre mdinaredmde Woroxisa daucxromelad qadagebdes

    saxelsa RmrTsasa~ (mimosvla 2008: 188-189).

    `mimoslvis~ damowmebuli monakveTidan irkveva, rom

    wm. andria ierusalimidan edesaSi Tadeoz mociqulTan

    erTad Cavida, manamde ki Tadeozma sneulebiT Sepyro-

    bil avgaroz mTavarTan xelTuqmneli xati Caiyvana da

    `meyseulad miiRo mTavarman man Ãorcieli simrTele

    da sulieri sarwmunoebaÁ~.

    `avgarozis epistolis~ zemoT damowmebuli frag-

    menti informaciulad avsebs `galobani anCis xatisa-

    nis~ interteqsts da cxadyofs, rom mociqulTa peri-

    odSi ierusalimidan edesisaSi mimavali misioneruli

    gza hierapolisze gadioda, sadac edesis xatis asli

    (hierapolisuri keramidioni) gamoisaxa (avgarozi 2007:

    131-132).

    ase rom, ioane anCelis sagalobelSi dadasture-

    bul tradicias ramdenime wanamZRvari aqvs:

    1) andria pirvelwodebuli saqarTveloSi edesidan

    Semovida (`mimoslva~);

    2) ierusalimidan edesaSi misvlamde mociqulma

    ganvlo hierapolisi (`avgarozis epistole~);

    3) edesidan saqarTveloSi Semosulma wm. andriam

    iqadaga Woroxis auzis qveynebSi – `vidre mdinaredmde

    Woroxisa~ (`mimoslva~);

    48

    4) qarTul oficialur istoriografias Woroxis

    auzis qveynebidan wm. andrias misionerul marSrutSi

    klarjeTi Sehqonda (leonti mroveli).

    amgvari interteqsti uqmnida safuZvels anCis

    macxovris hierapolisuri xatis saqarTvelosTan kav-

    Sirs. hierapolisi > edesa > qarTli, `vidre mdina-

    redmde Woroxisa~ > klarjeTi > anCa – andria moci-

    qulisa da anCis xatis am misionerul gzas gulisxmobs

    ioane anCeli, roca wers: wm. andria `uRaRTa RadoTa

    klarjeTisaTa ierapoliT movida da xati ese saSineli

    Cuen, mosavTa misTa, moguaniWa~.

    anCis macxovris xatis samociqulo qadagebasTan

    kavSiri da hierapolisur keramidionTan memkvidreobi-

    Toba ioane anCels imis safuZvelsac uqmnida, rom Ta-

    maris droindeli saqarTvelos politikuri miRwevebi

    am siwmindisTvis daekavSirebina iseve, rogorc ori sa-

    ukuniT adre (944-966 ww.) edesis xati gamocxadda bi-

    zantiis uZlevelobis simbolod, magram ioane anCelis

    sagalobelSi amgvar gaazrebas ver vxvdebiT.

    gansxvavebuli idea wamoayenes XIII saukunis qarT-

    velma himnografebma tbel abuserisZem, arsen bulma-

    isimisZem da saba svingelozma, romlebmac `galobani

    anCis xatisanis~ daweridan oTxi aTeuli wlis Semdeg

    xelTuqmneli xatis adgilsamyofelad martyofis RvTa-

    ebis taZari gamoacxades da am siwmindes daukavSires

    saqarTvelos `simtkice, Zali da didebaÁ~.

    arsen bulmaisimisZe wers:

    ~qalaqTa mzeman [e. i. konstantinopolma]

    tiloÁ, xolo qarTlman

    keci daimkÂdra

    simdidred sacxorebelad~ (abuserisZe: 129);

    `ixarebd dRes, ixarebd,

    qarTvelTa sameufoo,

    ero morwmuneTao,

  • 49

    rameTu arasada umrwemes gyo Sen

    qristeman, aramed mogca xati TÂsi~ (abuserisZe 1998: 104);

    `erno qarTlisano, gixaroden da

    aRipyreniT Ãelni da madlobaÁ SewireT

    xatsa amas yovlad uxrwnelsa ÃeliTuqmnelsa,

    rameTu ese ars sameufoÁsa

    amis simtkice, Zali da didebaÁ~ (abuserisZe 1998: 119);

    `Ä xato qristes RmrTisao,

    mefe morwmune Seni,

    Sen mier gÂrgÂnosani,

    ganamÃneve Zlevad mterTa~ (abuserisZe 1998: 143).

    ioane anCelis sagaloblisagan gansxvavebiT, xelT-

    uqmneli xatis himnografiuli cikli gvauwyebs, rom

    saqarTveloSi daivana ara hierapolisuri keramidionis

    memkvidre xatma, aramed Tavad xelTuqmnelma xatma,

    kerZod, edesis keramidionma – tilos xelTuqmneli

    xatis meore aslma, romelsac tbel abuserisZe, arsen

    bulmaisimisZe da saba svingelozi martyofis RvTaebis

    xatTan aigiveben.

    edesis keramidionze cnobebs konstantine porfiro-

    genetis `TxrobaÁ, Sekrebili TiTosaxeTa TxrobaTagan

    avgarozis mimarT waryvanebulisa mis xatisaTÂs qris-

    tes RmrTisa Cuenisa, Tu viTar edesiT konstantinopov-

    les aRmoiyvanes~ gvawvdis, romelic 944 wels mandi-

    lionis edesidan konstantinopolSi sazeimod gadas-

    venebis aRsaniSnavad SeiTxza. misi qarTuli Targmani

    Semogvinaxa XIII saukunis erTaderTma xelnawerma (Q-762). am teqstis mixedviT, arsebobda tilos xelTuqm-

    neli xatis ori kecze gamosaxuli asli: hierapolisu-

    ri da edesuri keramidionebi. hierapolisuri xati mo-

    ciqulTa droindelia, edesis keramidioni ki ramdenime

    saukuniT gvian gamoCnda: avgarozis vaJis qristesgan

    gandgomis gamo mandilioni edesis galavanSi gadama-

    les – jer keci aafares win, Semdeg amoyores. swored

    50

    mandilionis win afarebul kecze aRibeWda `xati da

    msgavsebaÁ wmidisa mis da saufloÁsa xatisaÁ~ – misi

    meore asli, igive edesis keramidioni. konstantine por-

    firogenetis teqstis daweris dros (X s.) es kerami-

    dioni isev edesaSi inaxeboda, rasac Txzulebis qarTu-

    li Targmanic mowmobs (yaraulaSvili 2003: 173-174).

    gansxvavebul istorias gadmogvcems xelTuqmneli

    xatis qarTul sagalobelTa cikli. arsen bulmaisimis-

    Ze da saba svingelozi gvauwyeben, rom edesis kerami-

    dioni konstantine porfirogenetis teqstis daweramde

    ramdenime saukuniT adre, VI saukuneSi, ukve saqarTve-

    loSi imyofeboda, sadac is erT-erTma asurelma mamam,

    anton martyofelma, Semoiyvana. tbel abuserisZis

    cnobiT ki, XIII saukuneSi xelTuqmneli xati isev

    martyofis taZarSi iyo davanebuli da yovel feriscva-

    lebaze emTxveodnen mas (abuserisZe 1