TURIZMI NE ZONEN E LIQENIT TE PRESPES SE MADHE DHE ROLI … · Gjendja e zhvillimit të turizmit në kushtet e mbylljes kufitare (1945-1990)…78 III.3. Kushtet e reja të krijuara

1

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I

GJEOGRAFISË

DISERTACION I PËRGATITUR NGA

M.SC. EMA MUSLLI

NË KËRKIM TË GRADËS SHKENCORE

DOKTOR

DREJTIMI: GJEOGRAFI

TURIZMI NE ZONEN E LIQENIT TE PRESPES SE

MADHE DHE ROLI I TIJ NË ZHVILLIMET

NDËRKUFITARE DHE RAJONALE

PËRGATITUR NËN DREJTIMIN E

PROF.DR. DHIMITER DOKA

TIRANË, 2016

2

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

DISERTACION I PËRGATITUR NGA

M.SC. EMA MUSLLI

TURIZMI NE ZONEN E LIQENIT TE PRESPES SE MADHE

DHE ROLI I TIJ NË ZHVILLIMET NDËRKUFITARE DHE

RAJONALE

NË KËRKIM TË GRADËS SHKENCORE

DOKTOR

DREJTIMI: GJEOGRAFI PËRGATITUR NËN DREJTIMIN E

PROF.DR.DHIMITER DOKA

MBROHET_______________2016, PARA JURISË SË PËRBËRË NGA:

1. _____________________________ KRYETAR

2. _____________________________ ANËTAR OPONENT

3. _____________________________ ANËTAR OPONENT

4. _____________________________ ANËTAR

5. _____________________________ ANËTAR

TIRANË, 2016

3

PARATHËNIE

Sot falë procesit të globalizimit dhe zhvendjes së industrisë, gjithnjë e më tepër po

humbet rëndësie e kufijve shtetërorë dhe po kalohet drejt një zhvillimi rajonal në të

gjithë botën. Në rastin e Shqipërisë duhet thënë se pas Konferences se Londrës në

vitin 1913, shteti ynë është nga rastet e rralla që kufizohet nga toka shqiptare.

Shume rajone gjeografike të Shqipërisë sot janë të shtrira midis dy ose tre shteteve

kufitare. Një rast tipik i një rajoni të tillë është zona e “Prespës së Madhe dhe të

Vogël”, e cila shtrihet midis Shqipërisë, Maqedonisë dhe Greqisë.

Ky punim merret me trajtimin e rolin të turizmit në zhvillimet ndërkufitare dhe më

gjerë, rajonale, midis Shqipërisë dhe Maqedonisë, duke marrë si rast studimi zonën

ndërkufiatare të “Prespës së Madhe”. Zona ne studim fokusohet në dy njësi

administrative nderkufitare, atë të Bashkisë së Pustecit dhe komunës së Resnjës. Dy

njësitë shtrihen përgjatë liqenit të “Prespës së Madhe”. Në zonë shtrihen Parku

Kombëtar i Prespes në pjesën shqiptare. Ndërsa në pjesën maqedonase shtrihet

Parku Kombëtar i “Galiçicës” dhe i “Pelisterit”

Në punim analizohet zhvillimi turistik i zonës së Prespës së Madhe. Për t’u theksuar

është fakti se aktiviteti turistik është pak i zhvilluar në pjesën shqiptare. Ndërsa në

pjesën maqedonase nevojitet ringritja e aktivitetit turstik. Turizmi, si aktivitet, do të

përmirësojë dhe forcojë maredhëniet shqiptaro- maqedonase.

Punimi që do të prezantohet më poshtë, është rezultat i punës time tre vjeçare dhe

ndihmesës së dhënë nga shumë persona. Ndër ta përmenden: Prof. Dr. DOKA

Dhimitër, udhëheqësi im, i cili më ndihmoi me vërejtjet dhe sugjerimet e tij të

vazhdueshme gjatë proçesit të punimit të dezertacionit, Prof.Fehmi Xhemo, i cili më

ndihmoi në mbledhjen e informacioneve rreth punimit për pjesën maqedonase, në

komunën e Resnjës.

Zotin Krste Micalveski, punonjës në zyrën e turizmit, në bashkinë e Resnjës, i cili më

ndihmoi për të siguruar të dhëna rreth potencialeve turistike dhe statistikave, rreth

zhvillimit të turizmit në komunën e Resnjës.

Zonjën Elvira Tuxhari, punonjëse në Drejtorinë e Monumentëve të Kulturës, Korçë

për gatshmërinë në dhënien e informacioneve rreth monumenteve të kulturës në

Pustec.

Zotin Olsi Duma, nga zyra e informacionit të Parkut Kombëtar të Prespës për

gatishmërinë në dhënien e informacioneve rreth monumenteve të natyrës në Pustec

dhe të dhënat rreth mënyrës së menaxhimit aktual të Parkut Kombëtar të Prespës.

4

Një falenderim të veçanta për anëtarët e PPNEA-s, të cilët më lejuan të isha e

pranishme në disa prej aktiviteteve të realizuara prej tyre, të cilat po ndihmojnë në

zhvillimin e zonës së Prespës. Ata jane: Klaudja Koçi, Spartak Koçi dhe Xhemal

Xherri. Një falenderim të veçantë për një person i cili nuk donte t’i përmendej emri ,

por që më ndihmoi në hartimin e itinerareve turistike në pjesën greke të Prespës së

Madhe .

Falenderime për banorët mikëprites dhe bujarë të Pustecit dhe Resnjës, të cilët më

ndihmuan duke më treguar për traditat, zakonet dhe veçoritë e zhvillimit ekonomiko-

social të zones së Prespës. Një falenderim të veçantë për Prof.Asc.Jonela Spahos, për

ndihmën e saj në redaktimin e punimit. Falenderime të vazhdueshme shkojnë për

familjen time që më ka dhënë mbështetje të vazhdueshme morale, deri në përfundim

të këtij punimi.

MSC. EMA MUSLLI

5

PËRMBAJTJA

PARATHËNIA..................................................................................................3

LISTA E TABELAVE ............................................................................................7

LISTA E SKICAVE ...............................................................................................8

LISTA E HARTAVE ..............................................................................................9

LISTA E FIGURAVE ............................................................................................10

LISTA E GRAFIKEVE.................................................................................. .......10

LISTA E SHKURTIMEVE.......................................................................................13

I.HYRJE ............................................................................................................14

II. QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT ..........................................................15

III. METODOLOGJIA .........................................................................................15

IV. ORGANIZIMI I STUDIMIT ..............................................................................21

V. STUDIME TË TJERA TË PËRAFËRTA TË REALIZUARA NË BOTË DHE

EUROPË ..................................................................................................23

KAPITULLI I: OFERTA GJEOGRAFIKO-NATYRORE E ZONËS SË

LIQENIT TË PRESPËS SË MADHE NË FUSHËN E TURIZMIT

I.1. Pozicioni gjeoturistik i zonës së liqenit të Prespës së Madhe dhe mundësitë që ai

krijon në qarkullimet turistike, si zone ndërkufitare…………………………..……28

I.2. Analizë e resurseve natyrore të zonës së liqenit të “Prespës së Madhe” në

këndvështrimin turistik……………………………………………………………...31

I.3. Gjeomonumentet e natyrës së zonës dhe rëndësia turistike e

tyre……………………………………………………………………………….....33

KAPITULLI I II: OFERTA GJEOGRAFIKO-KULTURORE E ZONËS SË

LIQENIT TË PRESPËS SË MADHE NË FUSHËN E TURIZMIT

II.1. Trashëgimia historike e zonës me objektet e saj të veçanta në fushën e

turizmit…………………………………………………………………………..….52

6

II.2. Traditat, zakonet, mënyrat e veçanta të jetesës dhe vlerat e tyre

turistike……………………………………………………………………………..59

II.3. Strukturat demografike, sociale, etnike dhe fetare e zonës dhe të veçantat e tyre

në fushën e turizmit…………………………………………………………………62

II.4. Gjendja politike, ekonomike dhe shoqërore e zonës dhe ndikimet e saj në

zhvillimin e turizmit……………………………………………………………..….65

KAPITULLI I III: ECURIA E ZHVILLIMIT TURISTIK TË ZONËS DHE

EFEKTET NDËRKUFITARE DHE RAJONALE TË KËTIJ ZHVILLIMI.

III.1. Fillimet e zhvillimit turistik të zonës………………………………………....78

III.2. Gjendja e zhvillimit të turizmit në kushtet e mbylljes kufitare (1945-1990)…78

III.3. Kushtet e reja të krijuara pas vitit 1990 dhe ndikimi i tyre në zhvillimin e ri

turistik……………………………………………………………………………....78

III.4. Flukset turistike midis dy vendeve dhe efektet e tyre të shumanëshme turistike

ekonomike, sociale, kulturore, etj...…………………………………………..…......79

III.5. Analiza e efekteve të gjithanëshme pozitive dhe negative të turizmit në mjedisin

natyror, në ekonomi, shoqëri etj……………………………………...…..................98

KAPITULLI I IV: TRENDET PËR ZHVILLIMIN E ARDHSHËM TURISTIK

TË ZONËS DHE REFLEKTIMET E TYRE NDËRKUFITARE DHE

RAJONALE

IV.1. E ardhmja e zhvillimit të gjithanshëm të zonës dhe vendi i turizmit në të….103

IV.2. Strategji, skenare, projekte rreth zhvillimit të ardhshëm turistik të zonës…..109

IV.3. Itineraret e mundshme turistike në zonat e komunikimit ndërkufitar. ……...120

IV.4. Akset kryesore turistike të rajonit dhe mundësitë e përfshirjes së zonës së marrë

në studim…………………………………………………………………..............131

IV.5. Harta e re turistike e zonës dhe integrimi i saj në kushtet e një turizmi

ndërkufitar, rajonal dhe europian………………………………………………….133

KONKLUZIONE……………………………………………………,,,…………139

REKOMANDIME………………………………………………….............……142

7

LITERATURA…………………………………………………………………...145

PERMBAJTJA E ILUSTRIMEVE

Tabelat

Tabela 1- Temperaturat vjetore në zonën e Prespës së Madhe ...................................32

Tabela 2 - Sasia e reshjeve në milimetra në zonën e Prespës së Madhe.....................32

Tabela 3 - Sasia e ujërave të zeza të patrajtuara dhe sasia e ndotjes mjedisore............40

Tabela 4 - Shkarkimi papërpunim i ujërave nga industria.........................................40

Tabela 5 - Përbërja e ujërave të shkarkuara nga industria në lumin Golema nga

Prespateks..................................................................................................................41

Tabela 6 - Cilësia e ujit të liqenit të Prespës 2009....................................................42

Tabela 7 - Mesatarja mujore e rreshjeve nga viti 1951-2004...................................45

Tabela 8 - Përbërja kombëtare në komunën e Resnjës, Maqedoni, 2002................63

Tabela 9 - Zhvillimi i popullsisë në bashkinë e Pustecit 1989- 2015......................65

Tabela 10 - Zhvillimi i popullsisë në komunën e Resnjës 1994- 2010....................67

Tabela 11 - Struktura moshore në zonën e Prespës...................................................69

Tabela 12 -Zhvillimi i pemtarisë në komunën Resnjë dhe rrethin e Korçës.............71

Tabela 13 - Perdorimi i pesticideve ne komunën e Resnjës......................................72

Tabela 14 - Treguesit ekonomikë të bashkisë Pustec, në vitin 2007 ..........................73

Tabela 15 - Struktura e punësimit në komunën e Resnjës.........................................73

Tabela 16 - Struktura e punësimit sipas sektorëve të ekonomisë në komunën e

Resnjës.......................................................................................................................74

Tabela 17 - Të dhëna për turizmin midis viteve 2007 -2015, në bashkinë Pustec....80

8

Tabela 18 - Të ardhurat vjetore nga turizmi, në bashkinë Pustec..............................81

Tabela 19 - Te dhena turistike ne komunën e Resnjës ............................................84

Tabela 20 - Numri i turistëve në Resnjë nga viti 1956 deri në vitin 2015...............89

Tabela 21 - Netët turistike në komunën e Resnjës....................................................92

Tabela 22 - Kategoritë e turistëve, të cilët vizitojnë pjesët e ndryshme të zonës së

Prespës………………………………………………………………….............….94

Tabela 23 - Analiza e potencialeve turistike të përfshira në itineraret javore...........121

Tabela 24 - Inventar turistik i zones se Prespës sot.................................................137

Tabela 25 - Inventar turistik i zonës së Prespës në perspektivë..............................138

Skicat

Skica 1- Hapat e realizimit të studimit ......................................................................20

Skica 2 - Kategoritë e trashëgimisë natyrore në Zonën e Prespës së Madhe.............33

Skica 3 - Hotelet dhe shtëpitë pritëse ne bashkinë Pustec.........................................82

Skica 4 - Hotelet e komunës Resnjë..........................................................................85

Skica 5 - Shtëpitë pritëse në komunën e Resnjës.......................................................86

Skica 6 - Restorantet në komunën e Resnjës..............................................................87

Skica 7 - Efektet e turizmit në zonën e Prespës së Madhe........................................98

Skica 8 - Llojet e turizmi në bazë te tipit të komptabilitetit......................................101

Skica 9 - Aktorët e zhvillimit turistik të zonës së Prespës së Madhe......................108

Skica 10 - Plane dhe programe të realizuara në zonën e Prespës së Madhe.............113

Skica 11 - Projekte dhe plane të zbatuara në zonën e Prespsës së Madhe..............114

Skica 12 - Analiza SWOT e zonës së Prespës së Madhe...........................................117

9

Skica 13 - Qëllimet dhe objektivat e zhvillimit të turizmit në zonën e Prespës së

Madhe......................................................................................................................119

Skica 14 - Distanca në kilometra e komunës së Resnjës nga aeroportet dhe pikat

doganore..................................................................................................................131

Skica 15 - Distanca e Follorinës nga qytetet, portet, aeroporti, pikat kufitare........132

Skica 16 - Distanca e Korçes nga portet, aeroportet, pikat kufitare........................133

Hartat

Harta 1 - Rajoni turistik i Detit të Zi.........................................................................26

Harta 2 - Brezi i Gjelbër............................................................................................27

Harta 3 - Pozita gjeografike e Zonës se Prespës së Madhe.......................................29

Harta 4 - Harta administrative e bashkisë Pustec dhe komunës së Resnjës..............30

Harta 5 - Trashegimia natyrore e Zonës së Prespës së Madhe..................................34

Harta 6 - Trashëgimia kulturore e zonës së Prespës .................................................54

Harta 7 - Harta turistike në bashkinë Pustec.............................................................83

Harta 8 - Harta turistike në komunën e Resnjës .....................................................95

Harta 9 - Itinerari turistik javor Korçë- Resnjë- Ohër..........................................123

Harta 10 - Infrastruktura pritëse dhe aktivitetet tursitike në komunën e Prespës..127

Harta 11 - Itinerari javor Korçë- Resnjë- Bitola-Follorinë.....................................129

Harta 12 - Itinerari turistik, nëse pika doganore e Dolno Dupenit do të ishtë e

hapur........................................................................................................................130

Harta 13 - Rezervatin e Biosferës të Basenit Ohër-Prespë.....................................134

10

Harta 13 - Harta turistike e zonës se Prespës së Madhe..........................................135

Harta 14- Harta turistike e zonës së Prespes se Madhe...........................................136

Figurat

Figura 1- Procesi i marrjes së intervistave................................................................19

Figura 2 - Pamje nga Rezervati i Ezeranit..................................................................35

Figura 3 - Pamje nga Golem Gradi............................................................................38

Figura 4 - Prerja e pyjeve, Pustec..............................................................................48

Figura 5 - Specie të rrezikuara dhe në zhdukje, pelikani dalmat..............................49

Figura 6 - Specie gjitarësh në zhdukje(lepuri i egër, derri i egër, ariu i murmë)......50

Figura 7- Specie të rralla gjitarësh ( lundra, rrëqebulli , macja e egër, kaprolli)......50

Figura 8 - Gjetjet arkeologjike në fshatin Kallamas, bashkia Pustec........................55

Figura 9 - Shpella e Shën Mërisë në Bezmisht.........................................................57

Figura 10 - Shtëpia e Kulturës, Resnjë......................................................................59

Figura 11 - Hotel Bar Restaurant “Ilo”, Zaroshkë..................................................88

Figura 12 - Bar Restaurant “Kristi”, Zaroshkë…………………………………......88

Figura 13 - Hotel Bar Restaurant “Lakeview”, Otesevo…………………......……88

Figura 14- Fshati Agios Germanos dhe kisha bizantine e shek.XI........................125

Figura 15 -Basilika e Agios Achillios.....................................................................126

Grafikët

Grafiku 1- Mosha e të anketuarve..............................................................................17

Grafiku 2- Gjëndja civile e të intervistuarve..............................................................17

11

Grafiku 3- Gjinia e të intervistuarve..........................................................................18

Grafiku 4 - Struktura arsimore...................................................................................18

Grafiku 5 - Problemet kryesore mjedisore në zonën e Prespës.................................42

Grafiku 6 - Përgjegjësit e ndotjes së liqenit...............................................................43

Grafiku 7 - Masat më efektive per mbrojtjen e liqenit të Prespës..............................43

Grafiku 8 - Luhatja e nivelit të ujit në liqenin e Prespës së Madhe në vitet

1952 – 2004................................................................................................................44

Grafiku 9 - Përbërja etnike në komunën e Resnjës....................................................63

Grafiku 10 - Besimi fetar në bashkinë Pustec............................................................64

Grafiku 11 - Numri i popullsisë në bashkinë Pustec, midis viteve 1989-2016..........66

Grafiku 12 - Numri i popullsisë në komunën e Resnjës, midis viteve 1994-2010....67

Grafiku 13 - Banorët që zotërojnë toka bujqësore....................................................70

Grafiku 14 - Punesimi sipas sektoreve të ekonomisë në komunen Resnjës, 2004....74

Grafiku 15 - Numri i turistëve në bashkinë Pustec...................................................80

Grafiku 16 - Te ardhurat nga turizmi në bashkinë Pustec.........................................81

Grafiku 17 - Fluksi i turistëve në komunën e Resnjës, midis viteve 1956-2015.......90

Grafiku 18 - Fluksi i turistëve (vizitorët ditorë dhe netët turistike) në komunën e

Resnjës, midis viteve 1956-2015.............................................................................. 91

Grafiku 19 - Netët turistike në komunën e Resnjës...................................................93

Grafiku 20 - Skema e Batlerit...................................................................................96

Grafiku 21 - Aktiviteti parësor në zonë e Prespës së Madhe ..................................103

Grafiku 22 - Përqindja e popullsisë të përfshirë në sektorin e turizmit...................104

12

Grafiku 23 - Banorët, të cilët zotërojnë shtëpi pritëse.............................................104

Grafiku 24 - Lloji i turizmit, i cili mund të zhvillohet në zonën e Prespës së

Madhe...................................................................................................................104

Grafiku 25 - Problemet kryesore në zhvillimin e turizmit në zonën e Prespës së

Madhe....................................................................................................................105

Grafiku 26 - Produktet tradicionale që përfaqësojnë zonën e Prespës së Madhe..105

Grafiku 27 - Impakti i turizmit në zonën e Prespës së Madhe...............................106

Grafiku 28 - Impakti i turizmit në të ardhmen, në zonë.........................................106

Grafiku 29 - Koncepti i zhvillimit turistik të qëndrueshëm...................................106

13

LISTA E SHKURTIMEVE

B3P- Balkan Peace Park Project

BE- Bashkimi Europian

BMET- Bimet mjekësore, eterovajore dhe tanifere

DwIF - German Economic Institute for Tourism at the University of Munich

EUNIS- Sistemi i Informacionit të Natyrës së Bashkimit Evropian

EUSDR – EU Strategy for the Danube Region

GEF- Global Environment Facility

GIS- Geographic Information System

GTZ- German Technical Cooperation

GDP- Gross Domestic Product

IBDIPC- International Business Development & Investment Promotion Center

INSTAT- Instituti i Statistikave

IUCN- Intrernational Union For Conservation Of Nature

PPNEA- Protection and Preservation of Natural Environment in Albania

RSN- Rezervate Strikte Natyrore

UNDP- United Nation Developement Programme

UNESCO- United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

USAID- United State Agency for International Developement

UNwTO- United Nations world Tourism Organization

PPMC- Prespa Park Management Committee

14

1.HYRJA

Disertacioni është përqëndruar në zhvillimin turistik të zonës së Prespës së Madhe dhe

është parë në tre aspekte kryesore. Zona në studim është parë në kuadër të zhvillimit

aktual të turizmit dhe trendet e zhvillimit të turizmit në të ardhmen. Këtu, do të

trajtohen mundësitë që ka zona për zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit.Gjithashtu,

do të trajtohet zhvillimi i turizmit si një mjet për të përforcuar bashkëpunimin

ndërkufitar, midis Shqipërisë dhe Maqedonisë.

Kuadri ligjor për turizmin në BE ka ndryshuar me futjen në të të Traktatit të Lisbonës,

i ciii hyri në fuqi në 1 dhjetor 2009) 1. Turizmi është një sektor i rëndësishëm

ekonomik dhe sipas Traktatit të Lisbonës janë krijuar kompetenca të reja për ta

mbështetur atë. Kjo ishte njohja e parë e rolit thelbësor që luan turizmi në ekonomine

e Bashkimit Europian, duke përbërë mbi 5%2 të GDP-së të BE Neni 3 i Traktatit të

Lisbonës i mundëson BE të promovojë kohezionin dhe solidaritetin ekonomik, social

dhe territorial midis shteteve anëtare. Turizmi në këtë kuadër, konsiderohet si

përforcues i kohezionit territorial.

Aktivitetet bazë për zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit sot janë; ekoturizmi, turizmi

aventure, turizmi sportiv dhe turizmi rural. Te gjitha këto lloje turizmi mund të

zhvillohen në zonën e Prespës së Madhe. Zhvillimi i turizmit do të rrisë

bashkëpunimin ekonomik dhe social-kulturor midis Shqipërisë dhe Maqedonisë.

Zona e Prespës së Madhe dallohet si një zonë me larmi peizazhesh dhe biodiversitet

të lartë. Pjesa më e madhe e zonës është vënë nën mbrojtjen e shtetetit shqiptar dhe

maqedonas. Ka disa zona të mbrojtura, të cilat përmenden si më kryesoret: Parku

Kombëtar i Prespës në Shqipëri dhe Greqi, Parku Kombetar i Galicicës dhe Pelisteri

në Maqedoni. Në vitin 2015, pjesa shiqptare dhe maqedonase e liqenit të Prespës së

Madhe u përfshi në Rezervën e Biosferes, në Basenin Ohër-Prespë, e cila është në

mbrojtje të Unesco-s.

Për realizimin e studimit është grumbulluar informacion nga bashkia Pustec dhe Parku

Kombëtar i Prespës, të dhëna nga UNESCO-ja mbi Rezervatin e Biosferës në Basenin

Ohër-Prespë, artikuj të ndryshëm mbi zonën e Prespës së Madhe, të dhëna mbi

deomografinë, lëvizjen e popullsisë dhe historinë e zonës së Prespës së Madhe.

1 ) europa.eu/…aë/decision-making/treaties/index_en.htm 2 ) CONSTRUCTION OF A SUSTAINABLE TOURISM DESTINATION: THE DANUBE REGION Elena TEuTsch F. 98

15

II. Qëllimi dhe objektivat e studimit

Qëllimi i studimit

Disertacioni do të fokusohet në trajtimin e rolit të turizmit në zhvillimet ndërkufitare

dhe më gjerë, rajonale midis Shqipërisë dhe Maqedonisë, duke marrë si shembull

pikërisht, zonën ndërkufiatare të Prespës së Madhe.

Objektivat kryesore të punimit

Për realizimin e këtij qëllimi, studimi synon realizimin e disa objektivave:

1- Të studiojë potencialet më të rëndësishme turistike natyrore dhe kulturore që

përfshin zona e marrë në trajtim.

2- Të analizojë gjendjen e përdorimit turistik të këtyre potencialeve në periudha të

ndryshme, me rolin dhe ndikimin që kanë pasur në këtë drejtim faktorët politikë,

ekonomikë dhe socialë.

3- Të trajtohen trendet e zhvillimit të ardhshëm turistik të zonës dhe efektet që ato do

të sjellin në zhvillimet e përgjithshme ndërkufitare dhe rajonale.

4-Kontribut veçanërisht i rëndësishëm i disertacionit do të jetë hartimi i itinerareve të

mundëshme turistike të zones, në të dy anët e kufirit, si dhe i hartës turistike të zonës.

5- Punimi do të arrijë në përfundime, konkluzione dhe rekomandime konkrete, të cilat

do të ndihmojnë vendimarrësit për një orientim më të mirë të zhvillimit turistik të

zonës në të ardhmen.

Metodologjia

Për realizimin e këtij punimi do të përdoren metoda të ndryshme studimi, të cilat në

shumicën e rasteve do të kenë nevojën e kombinimit dhe koordinimit të tyre. Ndër

këto metoda veçojmë:

Njohja sa më e gjerë me kontributet e autorëve të ndryshëm në studimin e zonës. Kjo

metodë do të ndihmojë në përcatimin e fakteve që dihen dhe atyre aspekteve që janë

trajtuar pak ose aspak, lidhur me temën në fjalë. Nxjerrja e mangësive dhe boshllëqeve

që ekzistojnë në njohjen e fushës së marrë në studim. Qëllimi, në këtë rast, është

aktualizimi, korrigjimi, nëse është i nevojshëm i informacioneve jo të sakta dhe

plotësimi i mangësive dhe boshllëqeve që janë hasur në studimet ekzistuese mbi zonën

e Prespës.

16

Studimi në terren i fenomenit, është bërë duke përzgjedhur raste studimore në të dy

anët e kufirit, në pjesën shqiptare edhe atë maqedonëse. Vëzhgimi në terren shërbeu

për një saktësimin dhe nxjerrjen në pah të fakteve të përmendura në dokumentat e

ndryshëm. Gjithashtu, ky vëzhgim shërbeu për evidentimin e ecurisë së tyre nga viti

kur janë marre të dhënat dhe si shfaqen këto fenemene(papunësia, levizja e popullsisë,

zhvillimi i turizmi,etj) në periudhën aktuale. Metoda e studimit në terren shërben për

të evidentuar problemtika të reja që mund të kenë lindur me kalimin e kohës të cilat

nuk janë shfaqur në periudha të mëparshme.

Metoda SwOT u aplikua ne kapitullin e III. Nëpërmjet saj u mundësua krijimi i një

tabloje të përgjithshme të elemente pozitivë dhe negativë, në zhvillimin aktual të

turizmit, pengesave dhe mundësive nga të cilat përfiton ose pengohet, për një zhvillim

sa më të mirë të turizmit në të ardhmen. Nëpërmjet kësaj metode, mund të shihet më

qartë gjendja aktuale e zhvillimit të turizmit, duke lehtësuar proçesin e vendimmarrjes

dhe masave që duhen marrë për përmirësimin e gjendjes aktuale të turizmit.

Krijimi dhe punimi i hartave me teknolgjinë ArcGIS. Programi ArcGIS ndihmoi për

një analizë më të plotë të studimit, sepse nëpërmjet saj bëhet e mundur krijimi i një

pamje vizuale më të qartë të të dhënavë që të duhet të analizohen, si në rastin konkret;

infrastruktura turistike, trashëgimia natyrore dhe kulturore, qëndra kryesore të

banuara, turet turistike,etj.

Metoda më efikase për të nxjerrë në pah gjendjen reale mjedisore dhe të zhvillimit

turistik aktual është ajo nëpërmjet mendimeve dhe të dhënave prej banorëve të zonës,

i anketimeve dhe intervistave me aktorë të ndryshëm që ndikojnë dhe janë të lidhur

më zhvillimin turistik të zonës. Qëllimi kryesor i pyetësorit ishte të nxirrte në pah

gjëndjen aktuale socio-ekonomike të zonës, gjëndjen aktuale të zhvillimit të turizmit

në zonë dhe ndikimin që ka turizmi në zonën e Prespës, aktualisht.

Anketimet, në rastin konkret, kanë pasur si tematikë problemet mjedisore dhe

zhvillimin e qëndrueshëm turistik. Në zonë u realizuan 100 anketa te realizuara në

fshatrat Pustec, Zaroshkë, Goricë e Madhe, Goricë e Vogel, Cerje, etj. Në komunën

Resnjë nuk u arrit realizimi i anketave për shkak të pengesavë gjuhesore. U realizuan

dy pyetësorë; njëri me temë zhvillimin e turizmit në bashkinë Pustec me 20 pyetje me

alternativa dhe shtjellim dhe një tjetër me temën problemet mjedisore në Bashkinë

Pustec me 8 pyejte me alternativa dhe shtjellim. Në periudhën e reailizimit të

pyetësorit, pjesa më e madhe e popullsisë aktive ishte larguar në emigracion dhe në

zonë mbizotëronte më tepër mosha e tretë.

17

Grafiku.1. Mosha e të anketuarve

Punoi: Ema MUSLLI, 2016

Nga të intervistuarit rreth 48% ishin meshkuj dhe 52% ishin femra. 73% ishin të

martuar dhe 27% ishin beqarë. Pra, mund të themi se pjesa më e madhe e të anketuarve

ishin të gjinisë femërore dhe të martuar.

Grafiku. .2.Gjëndja civile e të intervistuarve


17%

18%

18%20%

27%

Mosha e te anketuarve

16-24

25-34

35-44

45-54

55-64

73%

27%

Gjendja civile

Martuar

Beqar

18

Grafiku.nr.3. Gjinia e të intervistuarve


Për sa i përket strukturës sipas shkollimit mund të thuhet se pjesa më e madhe e të

intervistuarve ishin me shkollë të mesme dhe një përqindje e vogël ishte me shkollë

të lartë. Situata shpjegohet me faktin që mosha e re, e cila mbaron gjimnazin, largohet

për te ndjekur shkollën e lartë në Bullgari, me qëllim emigrimin, më vonë, në SHBA.

Grafiku .4. Struktura arsimore

Punoi: Ema MUSLLI,2016

52%48%

Gjinia

Femra

Meshkuj

60%18%

22%

Edukimi

Gjimnaz

Shkolle profesional

Shkolle e larte

19

Intervistat e realizuara, vecanërshit në komunën e Resnjës, kane qënë intervista të cilat

ishin gjysëm të strukturuara. Personat e intervistuar ishin njerëz të cilët punonin në

administratën e Resnjës, persona të cilat ishin të punësuar ose kishin biznes në sektorin

e turizmit, dhe me turistë të cilët po vizitonin zonën.

Figura.1. Procesi i marrjes së intervistave

Burimi: Xhemal Xherri, 2016

Biseda me popullsinë lokale të Prespës dhe me njerëz, të cilët zotëronin bizneset e

tyre në zonë, ishte një nga treguesit më të mirë të gjendjes reale në të cilën po kalon

sot zona e Prespës. Mjaft mikpritës dhe i gatshëm për të më ndihmuar me

informacione, rreth zhvillim turistik të pjesës maqedonase të Prespës, u tregua Z.

Krste Micalveski.

Analiza dhe përpunimi i të dhënave të ndryshme të nxjerra nga literatura, apo të

grumbulluara nga terreni, përfshin fazat e fundit të studimit. Ato tregojnë vlerën e

punimit dhe kuntributin që do sjellë. Shkrimi dhe prezantimi i materialit u realizua

mbi bazën e një strukture të mirëorganizuar në të gjitha hallkat e kalimit të një punimi

disertacioni. Problemi kryesor në fillimet e studimit u has në gjetjen e informacioneve

për pjesën maqedonase të Prespës. Problem nuk përbënte mungesa e të dhënave

aktuale për zonën e Prespës, por në faktin që pjesa më madhe ishte maqedonase sepse

u krijuan vështirësi në komunikim ose leximin e materialeve të informacionit në

maqedonisht. Në të ardhmen, punimi mund të pasurohet me të dhëna më të plota lidhur

me zhvillimin turistik, duke bërë të mundur një analizë më të plotë të aktivitetit turistik

në bashkinë Pustec.

20

Skica 1. Hapat e realizimit të studimit

Nxjerrja ne pah e mangesive dhe boshlleqeve qe

ekzistojne ne fushen e marre ne studim

Hapat e realizimit te punimit

Njohja sa me e gjere me

kontributin e autoreve te

ndryshem ne studimin e zones

Studimi ne terren i fenomenit, duke perzgjedhur raste

studimore ne te dy anet e kufirit ne pjesen shqiptare dhe maqedonase

Krijimi i hartave

gjeografike nepermjet

ArcGIS

Analiza dhe perpunimi i te

dhenave te nxjerra nga literatura dhe

puna ne terren

Realizimi i anketave dhe intervistave me aktore te ndryshem, qe ndikojne dhe jane

te lidhur me zhvillimin turistik te

zones

Shkrimi dhe prezantimi i

punimit

21

Organizimi i studimit

Studimi është i organizuar në pesë kapituj, të cilët do zbërthejnë në mënyrë të plotë,

gradualisht, qëllimet dhe objektivat e punimit doktorial.

Hyrja bën prezantimin e studimit, i cili përfshin parathënien, arsyet e ndërmarrjes së

studimit, qëllimin dhe objektivat kryesore të studimit të realizuar, metodologjinë e

ndjekur për realizimin e studimit dhe një përshkrim të kapitujve kryesor që do

trajtohen në vazhdimësi.

Kapitulli i parë trajton ofertën gjeografike-natyrore të zonës së liqenit të “Prespës së

Madhe” në mundësitë e zhvillimit të turizmit. Në fillim do të trajtohet pozicioni

gjeografik i zonës në studim dhe mënyra sesi ndikon ai në zhvillimin e turizmit. Do

bëhet analiza e resurseve natyrore të zonës, të para si potenciale turistike. Ato

përfshijnë: hidrografinë, tokat, bimësinë, faunën, klimën dhe vlerën e peizazhit

natyror në tërësi, si ofertë turistike. Në veçanti, do analizhen vlerat e monumenteve të

natyrës në zonën e studiuar dhe si mund të përdoren ato në favor të zhvillimit të

turizmit, në pjesën shqiptare dhe maqedonase.

Kapitulli i dytë analizon ofertën gjeografiko-kulturore të zonës së Liqenit të “Prespës

së Madhe”, e parë si ofertë turistike. Në këtë kapitull, do trajtohet trashëgimia

historike e zonës me objektet e saj të veçanta në fushën e turizmit, veçanërisht objektet

fetare. Në vazhdimësi, trajtohen traditat, zakonet, mënyrat e veçanta të jetesës, të cilat

janë të ngjashme, por kanë edhe dallimet e tyre nga pjesa shqiptare e Prespës, në

pjesën maqedonase të Prespës. Kapitulli përfshin analizën e strukturave demografike,

sociale, etnike dhe fetare të zonës. Nga problemet kryesore që u evidentuan ishte

shtimi i ulët natyror dhe largimet e shumta të popullsisë. Në fund të kapitullit do

trajtohet gjendja politike, ekonomike dhe shoqërore e zones, dhe ndikimet e saj në

zhvillimin e turizmi, ku u vu re se faktori politik ka një ndikim negativ në zhvillimin

e tij. Ndërsa zhvillimet ekonomike dhe shoqërore nuk e mbeshtesin si duhet zhvillimin

e turizmit.

Kapitulli i tretë merret me ecurinë e zhvillimit turistik të zonës dhe efektet

ndërkufitare dhe rajonale të këtij zhvillimi. Çështja e parë trajton fillimet e zhvillimit

turistik të zonës, në pjesën shqiptare dhe maqedonase dhe si shfaqej zhvillimi

ekonomik i përgjithshëm i zonës në atë periudhë. Çështja e dytë trajton gjendjen e

zhvillimit të turizmit në kushtet e mbylljes kufitare (1945-1990). Në vitet 1945-1990

mund të thuhet, që sidomos pjesa shqiptare e Prespës nuk ka pasur asnje lloj zhvillimi

të turizmit, ndërsa në pjesën maqedonase turizmit ka pasur zhvillimin më të të madh

të aktivitetit të turizmit.

Në vazhdimësi u trajtuan kushtet e reja të krijuara pas vitit 1990 dhe ndikimi i tyre në

zhvillimin e ri turistik. Shqipëria në këtë periudhë ka kaluar nga një sistem

ekonomiko-politik totalitar në një sistem demokratik me ekonominë e tregut të lirë.

22

Periudhë e tranzicioni u karakterizua nga një largim i madh i popullsisë dhe mungesa

e stabilitetit politik dhe ekonomik. Çështje tjetër është analiza e flukseve turistike

midis dy vendeve dhe efektet e tyre të shumanëshme turistike, ekonomike, sociale,

kulturore, etj. Bashkëpunimi ndërmjet Shqipërisë dhe Maqedonisë, deri në periudhën

e sotme është i lidhur vetëm me mbrojtjen mjedisore të parqeve kombëtare të Prespës

në Shqipëri dhe të Parqeve Kombëtare të Galiçicës dhe Pelisterit, në Maqedoni.

Në fund të kapitullit bëhet analiza e efekteve të gjithanëshme, pozitive dhe negative

të turizmit në mjedisin natyror, në ekonomi dhe shoqëri. Ndër efektet më pozitive që

u evidentuan është rritja e bashkëpunimit të dy vendeve fqinje Shqipëri dhe Maqedoni,

jo vetëm në fushën e mbrojtjes mjedisore, por edhe në fushën e zhvillimit ekonomik

dhe shoqëror.

Kapitulli i i fundit analizon trendet për zhvillimin e ardhshëm turistik të zonës dhe

reflektimet e tyre ndërkufitare dhe rajonale. Kapitulli është i organizuar në disa

çështje. Çështja e parë trajton të ardhmen e zhvillimit të gjithanshëm të zonës dhe

vendin e turizmit në të. Duke u familjarizuar me planet e zhvillimit lokal të pjeses

shqiptare të Prespës dhe pjesës maqedonase të Prespës, vërehet që, në të dy zonat

zhvillimi i turizmit është aktiviteti kryesor për zhvillimin e ardhshëm ekonomik të

zonës. Çështja e dytë bën një analizë të strategjive, skenarëve dhe projekteve rreth

zhvillimit të ardhshëm turistik të zonës, duke nxjerrë në pah arrtijet dhe mangësitë

tyre. Çështja e tretë lidhet me realizimin e itinerareve të mundshëm turistik në zonat

e komunikimit ndërkufitar. Itineraret janë hartuar duke u bazuar në potencialet

natyrore dhe kulturore turistike të zonës së Prespës, në dy anët e kufirit. Itinerari në

bazë ka disa lloje turizmi: ekoturizmin, turizmin rural, turizmin balnear dhe turizmin

kulturor. Çështja e katërt është përcaktimi i akseve kryesore turistike të rajonit dhe

mundësitë e përfshirjes së zonës së marrë në studim. Në këtë çështje do përcaktohen

akset kryesore në të cilat lëvizin turistët, të cilat shtrihen në zonë e Prespës së Madhe

dhe si mund të përfitohet më tepër për zhvillimin turistik të zonës. Në fund të kapitullit

është paraqitur në fomë grafike harta e re turistike e zonës dhe integrimi i saj në

kushtet e një turizmi ndërkufitar, rajonal dhe europian. Në fund të punimit doktorial

janë dhënë konkluzionet dhe rekomandimet lidhur me studimin. Gjithashtu, u vendos

literatura e përdorur për realizimin e tij.

23

Studime të tjera të përafërta të realizuara në botë dhe Europë

Në botë dhe në Evropë ka shumë raste kur qëllimi për zhvillimin e një turizmi të

qëndrueshëm ka sjellë bashkëpunimin midis vendeve, te cilat kufizohën nga i njëjti

element hidrografik. Shembull konkret përbën zona e Prespes së Madhe, Shqipëri-

Maqedoni ku elementi gjeografik i përbashkët është liqeni i “Prespës së Madhe”. Zona

në studim nuk dallohet për një zhvillim të mjaftueshëm të turizimit, gjë e cila lidhen

me faktorët natyrorë, politikë dhe ekonomikë.

Disa raste të rajoneve ndërkufitare të cilat kanë arritur nivele të larta të zhvillimit të

turizmit, ose po përparojnë në fushën e turizimit është Rajoni i Danubit, ku elementi

gjeografik i përbashkët është lumi i Danubit. Bashkimi Europian së bashku me

organizata të tjera si GTZ, po zhvillojnë gjithnjë e më tepër projekte dhe strategji për

zhvillimin e turizmit rajonal, pa kufinj shtetëror, në brigjet e Danubit, përgjatë sektorit

të mesëm, deri në grykëderdhjen e tij, në Detin e Zi.

Nga ana gjeografike në sektorin e mesëm dhe të poshtëm të Danubit përfshihen

shtetet e Kroacisë, Sllovenisë, Serbisë, Rumanisë dhe Bullgarisë. Ndryshe nga sektori

i sipërm i Danubit, i cili përfshin shtete si: Gjermania, Austria, Hungaria që dallohet

për zhvillim të mirë të turizmit. Nuk mund te thuhet e njetja gjë për sektorin e mesem

dhe të poshtëm të Danubit, i cili dallohet për zhvillim më të ulët ekonomik dhe nuk

njihet shumë si zonë turistike. Për zhvillim më të madh, në sektorin e poshtëm të

Danubit dallohet Rumania dhe Bullgaria. Problemet kryesore të përbashkëta për të

gjitha shtetet e kësaj pjese të Europës janë mungesa e infrastrukturës, probleme të

shumta mjedisore, zhvillimi i dobët i turizmit ose mungesë e personelit të kualifikuar

që punon në industrinë e turzmit3.

Zona ndërkufitare e Danubit ka problematika të përaftërta me zonësn e Prespës së

Madhe. Në aspektin mjedisor ka probleme të ndotjes së ujërave të Danubit nga

bujqësia. Specie ujore janë pakësuar në numër për shkak të peshkimit dhe ndërtimit

të digës në kufirin serbo- bullgar (peshku sturgeon). Në zonën e Danibit të poshtëm

dhe Prespës, problem është largimi i trurit nga zona për të gjetur mundësi më të mira

punësimi4.

Disa nga masat që u moren nga shoqata jofitimprurëse mjedisore Naturefriends

International, ishin organizimi e ëorkshopeve dhe trajtnimeve të popullsisë lokale

lidhur me mënyrat e qëndrueshme të përdorimit të infrastrukturës turistike dhe

zhvillimin e ekoturizmit5. Në zonën e Prespës janë organizuar herë pas here

3 ) Elena Teutsch. F.99 4 ) ec.europa.eu 5 ) Elena Teutsch f.107, 108

24

workshope dhe është bërë ndërgjegjësimi i herëpashereshëm i popullisisë lokale.

Problem kryesor, për të arritur zhvillimin e qëndrueshëm të turzmit në Prespë është

nivelit i ulët i jetesës dhe mungesa e infrastrukturës bazë. Pa siguar kushte të mira

jetese për popullsinë lokale nuk mund të sigurohet një mbrojtje e mire e mjedisit dhe

as rritja e nivelit arsimor dhe profesional të njerëzve të cilët punojnë në sektorin e

turizmit.

Në thelb të EUSDR qëndron ideja e një zhvillimi turistik të qëndrueshëm në shtetet

kufitare që shtrihen përgjatë Danubit, duke lënë mënjanë kufijtë shtetëror. Qëllimi

është krijimi i entit të ri të rajonit të Danubi, nëpërmjet zhvillimit rajonal të turizmit.

Llojet kryesore të turizmit që mendohen të promovohen janë udhëtimet me varkë

përgjatë Danubit, ekoturizmi, turizmi kulinar dhe prodhimi i verës, turizmi kulturor,

sporti i gjuetisë dhe peshkimit.

Nëse krahasojmë rajonin e Danubit me rajonin e Prespës së Madhe, mund të thuhet

që duhet të forcohet bashkëpunimi midis shtetit maqedonas dhe shqiptar për të krijuar

një zonë të vetme turistike. Disa nga llojet kryesore të turizmit, për të cilat do të

dallohet zona janë shtigjet natyrore, turizmi sportiv(ecje, vozitje, peshkim), kampet

sportive, turizmi rural, etj.

Një rast tjetër në Europë i cili mund të përmendet është rasti i rajonit të Baltikut i cili

përfshin tre shtete: Estoni, Lituani, Letoni. Rajoni përmendet si shembull pozitiv për

sa përket zhvillimit të turizmit. Të gjitha shtetet e Baltikut së bashku, në 2012,

përfaqësonin 7% të turistët ndërkombëtare dhe 13% nga turizmi në Europë. Kjo

përqindje është e barabartë me 73 milion ardhje ndërkombëtare në rajonin e detit

Baltik. Në 2012 numri i turistëve me fjetje ishte 570 milion6.

Nuk mund të bëhët asnjë lloj krahasimi midis rajonit të Baltiku dhe zonës së Prespës

së Madhe, por mund të mësohet nga eksperienca që kanë fituar vendet e Baltikut në

fushën e turizmit. Studime të realizuara në vitin 2013 nga DËIF-ja janë bërë për

krijimin e produkteve të reja turistike dhe tërheqjen e një tregu të ri turistësh. Më

konkretisht, janë kërkuar forma për të promovuar produktet turistike të rajonit të

Baltikut në Zvicër, Vendet e Ulta, Rusia, Kina, SHBA dhe Japonia7.

Një nga praktikat që mund të huazohet nga rajoni Baltik është krijimi i produkteve të

reja turistike dhe krijimi i tregjeve të reja turistike. Zona e Prespës së Madhe, në

pjesën shqiptare është shume pak e promovuar në tregun ndërkombëtar, ndërsa pjesa

maqedonase e Prespës ka qënë e njohur në tregun ndërkombëtar të turizmit, por me

ndryshimin e sistemit ka pasur një rënie drastike të aktivitetit turistik. Mjaft i

6 ) Confederation of Danish Industry, 2012 f. 2

7 ) www.baltic-sea-strategy-tourism.eu

25

nevojshëm është krijimi, në zonën e Prespës, i produkteve turistike, të cilat do ta

vendosin zonën në hartën ndërkombëtare turistike.

Shoqata dhe organizatat të cilat veprojnë në zonën e Prespës së Madhe, janë të të

shumta, por pavarasisht mbështetjes së vazhdueshme nga këto organizata zona në

studim ende nuk mund të krahasohet me rajone të tjera të zvhvilluara turistike.

TRANS-TOUR-NET8 është një program i cili kërkon krijimin e një tregu dhe shitjen

e produkteve turistike në zonën ndërkufitare Rumani- Bullgari, në rajoni e Dobruxhës.

Si rezultat i bashkëpunimint midis dy shteteve, u përcakutan 50 site kulturore dhe u

krijuan ture kulturore dhe historike, ture turistike të lidhura me punimet artiazanale si;

prodhimi i qilimave, punimet prej qeramike, gdhendja e drurit, përpunimi i luleve dhe

bimëve mjekësore9. Në parim, krijimi i tureve kultrore, kulinare, tureve turistike të

lidhura me punimet artizanale, përpunimi i bimëve mjekësore janë të realizueshme në

zonën e Prespës së Madhe. Për më tepër, do të ishte një formë e mirë për promovimin

e plotë të potencialeve kulturore dhe mjedisore të zonës në studim.

Përgjatë “Detit të Zi” shtrihen Rumania, Bullgaria, Ukraina, Armenia, Gjeorgjia dhe

Turqia. Rajoni u përfshi në programin ‘Black See Basin 2007 – 2013’, për zhvillimin

e turizmit nga BE. Qëllimi i programit është të promovojë dhe forcojë mardhëniet

ekonomike dhe sociale të shteteve që lagen nga “Deti i Zi”. Programi synonte të

ndihmonte në menaxhimin më të mirë të potencialeve të përbashkëta turistike të

rajonit10. Deri sot ka pasur rezultate pozitive, por duhet parë vazhdimi i bashkëpunimit

në të ardhmen

Në zonën Prespës së Madhe ka pasur një numër të madh programesh të propozuara,

por që nuk kanë sjellë ndryshimet që priteshin. Përgjithësisht, programet janë

përqëndruar në mbrojtjen mjedisore, sigurimin e cilësisë së ujit të liqenit dhe

përmirësimin e kushteve të ekonomike- sociale. Zhvillimi i një rrjeti të përbashkët

operatorësh turistik dhe një rrjeti prodhuesish të vegjël artizanal do të ndihmontë në

krijimin dhe promovimin e produkteve të reja turistike.

8 Cross-border Tourism - Potential and Perspectives in Black Sea region;Zviad Eliziani

Chairman, IBDIPC

9 ) Zviad Eliziani Chairman, IBDIPC, f.11

10) Anna Vartanian, Dr. Nina I. Khumarova “Regional Development Strategies in the

Sustainable Tourism Promotion in BSB Countries”CPMR/BBSC 2016 General Assembly :

30-31 May Istanbul f. 2, 3

26

Harta 1. Rajoni turistik i Detit të Zi

27

Brezi i Gjelbërt Europian ka krijuar një rrjetë ekologjike që fillon nga Deti “Barenc”

në “Detin e Zi”, duke përfshirë disa nga habitatet kryesore në Europë me biodiveresitet

të lartë. Brezi i Gjelbër Europian përbëhet nga katër rajone gjeografike: Rajoni Feno-

Skandinave, Rajonin Baltik, Europën Qëndrore dhe Rajoni Ballkanin. Në brez

përfshihen 150 parqe kombëtare, 150 zona me florë dhe faunë të veçantë dhe tre

rezerva biosfere. Nder to rezerva e biosferës në Basenin Ohër-Prespë11.

Harta 2. Brezi i Gjelbër

Doktorantja: Ema Muslli, Arc GIS, 2016

11 ) Zviad Eliziani Chairman, IBDIPC f. 15

28

KAPITULLI I

OFERTA GJEOGRAFIKO-NATYRORE E ZONËS SË LIQENIT TË

PRESPËS SË MADHE NË FUSHËN E TURIZMI

I.1. Pozicioni gjeoturistik i zonës së Liqenit të Prespës së Madhe

Zona e Prespës shtrihet mesatarisht 850-1200 m mbi nivelin e detit; shtrihet në brezin

e klimës mesdhetare malore, e cila merr tipare me kontinentale me kalimin në pjesën

maqedonase; shtrihet në brezin e tokave të kafenjta malore dhe të murrme pyjore;

shtrihet në brezin bimor të dushkut, ahut dhe kullotave alpine.

Zona e Prespës së Madhe shtrihet në rajonin juglindor të Shqipërisë dhe në pjesën

jugperëndimore të Maqedonisë. Dy njësitë administrative, në të cilat bën pjesë zona

janë bashkia Pustec, në pjesën shqiptare dhe komuna e Resnjës, në pjesën

maqedonase.

Bashkia Pustec shtrihet në verilindje të Korçës, rreth 30 km larg saj. Pusteci ka një

sipërfaqe prej 160.1 km2. Pusteci kufizohet në veri dhe verilindje me kufirin

maqedonas, në lindje me kufirin grek; në jug me rrethin e Devollit, në jugperëndim

me komunën e Pojanit; në perëndim me komunën Vreshtas dhe në veriperëndim me

rrethin e Pogradecit. Bashkia përmbledh disa fshatra: Pustec, Diellas, Lajthizë,

Zaroshkë, Cerje, Goricë e Vogël, Goricë e Madhe, Kallamas dhe Gollomboç.

Komuna e Resnjës është një komunë me një sipërfaqe prej 737.4 km2, me 45

vendbanime12. Komuna e Resnjës është përfshirë në rajonin statistikor të Pellagonisë.

Brenda kufijve të Republikës së Maqedonisë, Komuna e Resnjës kufizohet me

Komunën e Ohrit në perëndim dhe me Komunën e Demir Hisarit në verilindje, edhe

me Komunën e Manastirit në lindje. Në juglindje, komuna kufizohet me Greqinë dhe

Qarkun e Follorinës. Kurse në jugperëndim kufizohet me Shqipërinë, dhe rrethin e

Korçës.

Zona e Prespës së Madhe ka një pozitë gjeografike të favorshme, parë në aspektin

turistik për disa arsye. Në afërsi të rajoni ka rrugë të rëndësishme tregtare dhe

ekonomike. Një prej tyre është rruga e vjetër Egnatia, e cila sot njihet si Korridori i 8-

të. Zona e Prespës së Madhe është përfshirë në Brezin e Gjelbër të Europës. Në vitin

2015, zona u përfshi në Rezervën e Biosferës në Basenin Ohër-Prespë.

12 ) www. Resen Municipality.com

http://sq.wikipedia.org/wiki/Ish_Republika_Jugosllave_e_Maqedonis%C3%AB

http://sq.wikipedia.org/wiki/Komuna_e_Ohrit

http://sq.wikipedia.org/wiki/Komuna_e_Demir_Hisarit

http://sq.wikipedia.org/wiki/Komuna_e_Manastirit

http://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi_i_Kor%C3%A7%C3%ABs

http://sq.wikipedia.org/wiki/Rrethi_i_Kor%C3%A7%C3%ABs

29

Harta 3. Pozita gjeografike e Zonës së Prespës së Madhe

Punoi: Ema Muslli, Arc GIS, 2016

30

Harta 4. Harta administrative e bashkise Pustec dhe komunes se Resnjes

Punoi: Ema MUSLLI, ArcGIS 2016

31

I.2. Analizë e resurseve natyrore të zonës së Liqenit të Prespës së Madhe në

këndvështrimin turistik

Interesi i turistëve veçanërisht të huaj, për zonën e Prespës, fillon me marrjen e

informacionit mbi zonën në Qëndrën e Informacionit Turistik Korçë. Duke u nisur

nga intervistat gjysëm të strukturuara me punonjës të QIT, Korçë dhe turistë, të cilët

kanë vizituar zonën e Prespës u vu re se pjesa më e turistëve përpara se të vizitonin

zonën nuk kishin fare informacion për të ose kishin një informacion të pamjaftueshëm.

Në përgjithësi, ajo që i tërheq turistët rreth zonës janë larmia e peizazheve dhe

biodiversitetit.

Zona e merr emrin e saj prej liqeni të Prespës së Madhe. Liqeni është përbërësi

kryesor në mjedisin natyror të Prespës. Ai gjendet 850 m mbi nivelin e detit dhe ka

origjinë tektoniko-karstike. Liqeni ka një sipërfaqe prej 261.8 km2 . Sipërfaqja e

liqenit, e cila përfshihet në pjesën shqiptare është 47.9 km2 . 176.3 km2 sipërfaqe të

liqenit shtrihen në territorin maqedonas. Vetëm 37.6 km2 sipërfaqe e Prespës së Madhe

gjendet në territorin grek.

Liqeni ushqehet me ujë nga rreshjet e shiut dhe ujrat nëntokësorë. Prespa e Madhe

është liqen i cekët, me një thellësi mesatare prej 28 m. Temperatura mesatare e ujit

është 12°C. Temperaturat minimale në dimër arrijnë deri në 0.6°C. Ndërsa temperaturat

maksimale gjatë verës arrijnë deri 22˚C. Gadishulli i Sihagorës dhe gadishulli i Ismit

ndajnë Prespën e Madhe nga Prespa e Vogël. Rrjedhjet siperfaqësore janë të varfra

dhe me tepër është zhvilluar rrjeti i ujrave artezianë nëntokësorë.

Liqeni i Prespës së Madhe në pjesën maqedonase është shpallur monument natyre.

Në aspektin turistik, prania e liqenit mundëson disa lloje turizmi nga të cilat

përmendim turizmin kulinar(peshku i krapit), turizmin balnear, turizmin

sportiv(vozitja me barkë), peshkimin sportiv (nëse bëhet në kushtet e duhura).

Një element tjeter natyror, që e bën zonën e Prespës të pëlqyeshme, është klima e

freskët në stinën e verës dhe rreshjet e dëborës në dimër. Klima ofron kushte për

zhvillimin e turizmit të gjelbër, turizmit kurativ dhe atij dimëror. Klima13në zonën e

Prespës së Madhe është mesdhetare malore, me ndikim kontinental dhe kthehet në një

klime kontintantale të mesme në territorin maqedonas. Temperatura mesatare vjetore

arrin afërsisht në 10.4⁰C dhe sasia mesatare e rreshjeve arrin deri në të 896 mm në

vit. Duke kaluar në pjesën maqedonase temperatura mesatare vjetore arrin deri në 9.7

° C dhe sasia mesatare e rreshjeve arrin deri ne 730 mm në vit.14

13 )Qiriazi Perikli; Gjeografia fizike e Shqipërisë; Shtëpia botuese e Librit Universitar;

Tiranë 2006 f.237-238 14 ) www. where is Macedonia.org

32

Tabela 1. Temperaturat mesatare mujore në zonën e Prespës së Madhe

Vitet Jan Shk Mar Pril Maj Qer Kor Gush Sht Tet Nen Dhj Tm.vjet

2001 3.1 4.6 8.2 9 16.8 19.6 22.4 23 19.7 16.6 7.2 -2.2 12.3

2006 2.7 4.5 5.7 10.3 14.9 18.5 23 21 16.4 12.8 6.2 6.1 11.8

Burimi: Local environmental action Plan - Liqenas commune, 2008

Rreshjet që shfaqen në formën e dëborës formojnë shtresë deri në 30 ditë. Sasia më e

madhe e rreshjeve në zonë shfaqet gjatë vjeshtës dhe pranverës. Ato janë rezultat,

kryesisht, i shkrirjes së dëborës.

Tabela 2.Sasia e reshjeve në milimetra në zonën e Prespës së Madhe

Vitet Jan Shk Mar Pril Maj Qer Kor Gush Sht Tet Nen Dhj Tm.vjet

2001 71 55 33 75 21 15 22 29 33 6 60 82 502

2006 54 58 75 22 51 39 5 52 80 71 70 38 615

Burimi: Local environmental action Plan - Liqenas commune, 2008

Relievi i zonës së Prespës së Madhe është elementi natyror, i cili mundëson pjesërisht

larminë e ekosistemeve natyrore. Në aspektin gjeologjik, zona e Presës së Madhe

përbëhet nga struktura grabenore me evolucion neotektonik jo të njejtë. Relievi

përbëhet nga gropa e Prespës dhe disa vargje malore. Nga jugu në veri dallohet mali

i “Ivanit”, “Mali i Thatë”, vargmalet e “Galiçicës”. Në Lindje të Liqenit të Prespës

shtrihet mali “Baba” ose mali i “Pelisterit” dhe mali i Bigllës. Përbërja e strukturave

malore është përgjithësisht gëlqerore.

Përveç ekosistemeve malore zona dallohet për ekosistemet bregliqenore, të përbëra

kryesisht nga materiale terrigjene. Elementët morfologjikë që veçojnë zonën e

Prespës janë proçeset karstike15, të pëfaqësuara nga lugjet karstike dhe pllajat karstike.

15 ) Perikli Qiriazi, Veçoritë gjeomorfologjike të gropës së Prespës, Studime gjeografike 1; Botim i qëndrës së studimeve gjeoografike dhe Akademisë së Shkencave; Seria 94; f. 28-29

33

Lugjet karstike janë lugu i Bigllës, Tumbetëve, Diellasit etj. Pllajat më të mëdha janë

pllaja e Kulës, e Drushit, Slivnës, Gorës, etj.

Karsti ka krijuar forma interesante të relievit nëntokësore si Zgavra e Zaverit dhe

sipërfaqësore si ishulli i Maligradit, të cilat do trajtohet në monumentet natyrore.

Lloji i tokës ëhtë një përbërës natyror, i cili ndryshon në varësi të lartësisë. Kështu,

në zonat me të ulta, deri në 900 m, shfaqet brezi i tokave të kafenjta. Në lartësitë 1200

m e sipër shfaqen tokat e murrme pyjore ndërsa mbi 1200 dhe deri në 2200 m brezi i

tokave livadhore malore. Kushtet për zhvillimin e kulturavet të ndryshme bujqësore

si vreshtat, mollët janë mjaft të favorshme. Këto të fundit janë parakusht për

zhvillimin e turizmit rural. Në përgjithësi, ajo që i tërheq turistët rreth zonës është

peizazhi natyror, në përgjithësi, dhe pamja e liqent të Prespës së Madhe

I.3. Gjeomonumentet e zonës dhe rëndësia turistike e tyre

Trashëgimia natyrore në komunat Pustec dhe Resnjë përbëhet nga tre kategori të

zonave natyrore të mbrojtura. Kategoria e I( Rezervat Strikt i Mbrojtur) përfaqësohet

nga Rezervati Natyror i Ezeranit. Kategoria e II( Park Kombëtar) përfaqësohet nga

Parku Kombëtar i Prespës, Galiçicës dhe Pelisterit. Kategoria e III (Monumente

Natyre) përfaqësohet nga Ishulli Maligradit, Zgavra e Zaverit, Ishulli i Golem Gradit

dhe Liqeni i Prespës së Madhe.

Skica 2. Kategoritë e trashëgimisë natyrore në Zonën e Prespës së Madhe

Punoi: Ema MUSLLI

Rezervati Strikt Natyror i Ezeranit

Parqet Kombetare te Prespes(Shqiperi), Prespes(Greqi), Galicices dhe Pelisterit (Maqedoni)

Monumente natyre(IshulliMaligradit, Zgavra e Zaverit, Ishulli i Golem Gradit dhe Liqeni i Prespes se

Madhe

34

Harta 5. Trashëgimia natyrore e Zonës së Prespës së Madhe

Punoi: Ema MUSLLI, ArcGIS,2016

35

I – Rezervati natyror i Ezeranit shtrihet në pjesën veriore të liqenit të “Prespës së

Madhe”. Rezervati shtrihet midis dy fshatrave të komunës së Resnjës; Sir Hanit and

Asamatit. Ezerani mbulon një sipërfaqe prej 2,080 ha dhe gjendet 855 m mbi nivelin

e detit.

Figura 2. Pamje nga Parku natyror i Ezeranit

Burimi: www.macedonia-timeless.com

Në datën 5 Mars, 1995, kjo hapësirë ishte një nga të parat në shtetin maqedonas që u

pranua në Konventën e Ramsarit. Në vitin 1996, zona u shpall nga shteti maqedonas

si Rezervat Strikt i Mbrojtur16. Zona e Prespës përbën një habitat natyror me

përafërsisht 270 lloje17shpendësh, të cilat, duhet theksuar përbëjnë numrin total të

shpendëve në të zonën e Prespës, duke përfshirë pjesën greke të liqenit të Prespës së

Madhe dhe të Vogël. Disa nga shpendët që mund të përmenden janë: pata e egër,

pelikani, mjelma, etj. Në kuader të aktivitetit turistik Ezerani njihet si sit për

16 )Naumoski, 2012,41 17) Parku Kombetar i Prespes, 2016

http://www.macedonia-timeless.com/

36

vëzhgimin e e zogjve. Diçka që duhet patur në vëmendje është fakti që për të vizituar

rezervatin duhet kërkuar një leje e veçantë, që iu jepet përgjithësisht studiuesve të

ndryshëm dhe biologëve.

II-Parku Kombëtar i Prespës shtrihet në pjesën shqiptare të Prespës së Madhe. Zona

u shpall në vitin 1999, Park Kombëtar dhe ka një sipërfaqe prej 27,750 ha. Parku

përfaqëson një ‘hot spot’18 të biodiversitetit. Sipas klasifikimit EUNIS të habitateve

kemi të bëjmë me 73 makro habitate, 23 prej të cilave listohen në Shtojcat për Faunën

dhe Florën të Direktivës së BE-së për Habitatet (79/43/EEC).

Ekspertët, deri tani, kanë kanë gjetur 1130 lloje bimore19. Rreth 60 specie bimësh

janë të kërcënuara dhe të rrezikuara në shkallë kombëtare nga të cilat njëmbëdhjetë

kanë statusin e llojeve të kërcënuar apo të rrezikuar globalisht si: fritillaria graeca

buxbaumia viridis. Në total, në zonën e Prespës janë regjistruar 60 specie20 gjitarësh,

nga të cilët një pjesë e llojeve te rralla, endemike dhe të rrezikuara globalisht si

rrëqebulli dhe dreri, kanë vite që nuk shfaqen në park. Ndërsa dhia e egër dhe lepuri

janë rralluar shumë si pasojë e gjuetisë së paligjshme.

Në park folenizojnë 132 lloje shpendësh. Nga këto 132 lloje, një lloj shpendi

kategorizohet si i ekspozuar ndaj rrezikut, dy prej tyre janë pothuajse të kërcënuara

dhe 129 llojet e tjera kategorizohen si më pak të rrezikuara, duke përdorur sistemin e

IUCN-së. Në park gjenden 23 lloje21 reptilësh dhe 11 lloje amfibësh. Në Liqenet e

Prespës së Madhe dhe të Vogël, të marra së bashku, ka 23 lloje peshqish, nga të cilat

9 prej tyre janë endemike dhe 15 prej tyre konsiderohen si ‘’të rrezikuara’’.

Parku Kombëtar i Galiçicës është vazhdimësi natyrore e Parkut Kombëtar të

Prespës. Zona u shpall Park Kombëtar në vitin 1958 për shkak të diversitetit natyror.

Parku shtrihet përgjatë vargmaleve të Galiçicës, midis liqenit të Ohrit dhe Prespës së

Madhe duke mbuluar një sipërfaqe prej 227 km2. Një pjesë e parkut të Galiçicës

përfshihet në komunën e Resnjës, dukë përjashtuar liqenin e Prespës së Madhe.

Parku i Galiçicës ka pasur një menaxhim më të mirë në aspektin mjedisor sesa Parku

Kombëtar i Prespës. Flora dallohen për një numër më të madh në Galiçicë sesa në

Parku i Prespës në Shqipëri. Gjithastu një pjesë e konsiderueshme e faunës ka migruar

nga Parku Kombëtar i Prespës në Parkun e Galiçicës.

Në hapësirën e parkut gjenden më shumë se 1000 lloje bimësh. Ka një numër të lartë

speciesh, të cilat datojnë përpara periudhës akullnajore, pra specie relikte si: Morina 18) Fremuth. W, Shumka.S, Plani i Menaxhimit të Parkut Kombëtar të Prespës ne Shqipëri

2014-2024, Korçë2013

19) Shuka, L. Pers Communication, 2013 20) Fremuth. W, Shumka.S, Plani i Menaxhimit te Parkut Kombëtar të Prespës në Shqipëri

2014-2024, Korçë, 2013

21) Fremuth. W, Shumka.S, Plani i Menaxhimit të Parkut Kombëtar të Prespës në Shqipëri

2014-2024, Korçë, 2013

37

Persica, Stipa mayeri, Ramonda nathaliae,etj. Në zonë gjenden bimë endemike si:

Ajuga piskoi, Erodium guiccardii, Oxytropis purpurea, Astragalus baldaccii, etj.22

Nga fauna, për t’u përmendur janë: dhia e egër, rrëqebulli, dhe ariu, të cilët po kthehen

në specie të rralla në pjesën tjetër të Europës. Nga speciet e zogjve dallohet pelikani.

Parku Kombëtar i Pelisterit u shpall Park Kombëtar nga shteti maqedonas në vitin

1984. Parku shtrihet përgjatë Malit të Pelisterit, në pjesën lindore të liqenit të Prespës

së Madhe. Zona e Pelisterit gjendet 900- 2601 m mbi nivelin e detit dhe ka një

sipërfaqe prej 17.150 ha. Format kryesore të relievit janë të tipit periglacial si përrenjt

guror. Në park janë gjetur më tepër se 20 specie të rralla bimësh 23. Disa nga këto

specie janë: Pelisteri Heavenly deë, ëithered centaurea, Pelister Kachunka, carnation,

Pelister vlasenika, etc.

Në hapësirën e parkut rezultojnë rreth 130 specie zogjsh. Nga speciet më të

rëndësishme përmendet shqiponja dhe flutura e natës (Hadena clara). Disa nga

gjitarët janë: ariu i murmë, rrëqebulli, dreri, macja e egër, ketri, urithi,etj. Nga

zvaranikët dhe amfibët përmenden: gjarprinjt (Elaphe longissima) dhe

hardhucat(Lacerta agilis).

Ishulli i Golem Gradit është i njohur ndryshe si ishulli i gjarprinjve për shkak të

numrit të konsiderueshëm të gjarprinjve të ujit, të cilët gjenden përgjatë brigjeve të

ishullit. Duke nisur nga data 14 Korrik, 2008, ishulli u bë i vizitueshëm nga turistët.

Golem Gradi është nën mbrojtjen e stafit të Parkut Kombëtar të Galiçicës.

Ishulli dallohet për diversitet të lartë natyror, por interesi i biologëve dhe studiuesve

është më tepër i përqëndruar në speciet e zvaranikëve dhe amfibëve si: gjarprinjtë e

ujit, hardhuca dhe breshka24. Në ishull vazhdojnë studimet për gjetjen dhe katalogimin

e specieve ekzistuese dhe të reja të florës dhe faunës, si kërkesë e bërë nga UNESCO.

Golem Gradi ruan gjurmë të historisë së zonës së Prespës gjatë periudhës së

Perandorisë Romake.

Gjatë kësaj periudhe historike, ishulli u përdor si bazë ushtarake, por në ishull mund

të gjenden edhe rrënoja, të cilat vërtetojnë praninë e disa kishave në ishull. Për të

vizituar ishullim duhet të jepet një lejë e veçantë prej stafit të Parkut Kombëtar të

Galiçicës. Ishulli është i vizituar më tepër nga biologët, vëzhguesit e shpendëve dhe

historianët.

22)Naumoski,2012,40

23)Naumoski,2012,40 24) www.arvati-etnoselo.com

38

Fig. 3. Pamje nga Golem Gradi

Burimi: www.arvati-etnoselo.com

Ishulli i Maligradit është një gjeomonument, i cili gjendet në liqenin e Prespës së

Madhe, 900 m mbi nivelin e detit, me gjatësi 700-800m e gjerësi 180-200m. Ai

ndërtohet nga gurë gëlqeror dhe përfaqëson mbetje të fundosjes së grabenit të

Prespës25.

Zgavra e Zaverit gjendet në bregun perëndimor të liqenit të Prespës së Madhe, afër

fshatit Goricë e Vogël. Ajo formohet nga kryqëzimi i dy thyerjeve tektonike. Pranë

saj depërtojnë ujrat e Prespës së Madhe që dalin në liqenin e Ohrit. Shpella ku hynte

uji para 20 vjetësh, ka galeri, pusë dhe “liqen me ujë”. Ajo ka vlera të veçanta

shkencore, didaktike, turistike.26.

25) Qiriazi, Sala, 2006, 48-49 26 ) Drejtoria e Gjeologjise, Korce, 2013

http://www.arvati-etnoselo.com/

39

Pozita e përshtatshme natyrore, tiparet e klimës, format e relievit, përbërja gjeologjike,

prania e Liqenit të Prespës së Madhe, bota e pasur bimore, të gjtha këto, janë

kombinuar për të krijuar një shumllojshmëri ekosistemesh. Disa nga tipet e

ekosistemeve më të përhapura janë ekosistemet malore, ligatinore, pyjore dhe

liqenore. Zona është klasifikuar si ‘’hot spot’’i biodiversitit. Diversiteti në habitate,

florë dhe faunë në zonën e Prespës së Madhe jep mundësi për zhvillimin e llojeve të

ndryshme të turizmit, gje që promovon zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit.

Në fushën e turizmit dhe në aspektin mjedisor janë bërë disa projekte dhe plane, të

cilat kanë mbetur në letër, ose janë zbatuar në terren dhe kanë mbetur parealizuara.

Rezultati i veprimeve ose mosveprimeve të banorëve dhe institucioneve në bashkinë

e Pustecit ka sjellë gjendjen aktuale mjedisore të Parkut Kombëtar të Prespës. Në

komunën e Resnjës ka pasur menaxhim më të mirë të mjedisit natyror, megjithatë ka

pasur disa probleme mjedisore.

Nga rezultatet e monitorimeve të bëra nga Ministri e Mjedisit, në vitin 2014,

tejdukshmeria e ujerave të liqenit është në vlera të uleta, gjë që tregon se ujrat e

liqenit janë në nivel mesotrofik. Nga gjithë analizat e parametrave të matur në ujrat e

liqenit të Prespës mund të theksohet se ujrat e tij janë drejt proҫesit të eutrofikimit.27

Ne stacionin e Goricës së Madhe në liqenin e Prespës së Madhe janë bërë matjet për

disa parametra të ujit, të cilat janë si vijon.

Transparenca mesatare e ujërave të liqenit është në vlera të ulta nga 1.8-3.2 m, pra

liqeni është në nivel mezotrofik. Ka pasur luhatje të vogla të temperaturave prej 1-2

°C, veçanërisht në stinën e verës ndaj dhe luhatjet e sasisë së oksigjenit në ujë janë të

vogla. Sasia mesatare e oksigjenit në ujë është 8.1-8.3mg/l, dhe lidhet me shtimin e

bimësisë në liqen. Pasojë tjetër e shtimit të bimësisë është rritja dyfish e nivelit të

fosforit nga thellësia në sipërfaqe varion nga 0.014-0.22 mg/l. Niveli i nitrateve të

ujërave tregon që niveli i këtij elementi është në nivel më të ulëta se limiti maksimal

i gjëndjes oligotrofike. Ujërat e liqenit janë oligotrofike.Vlerat mesatare të amoniakut,

nga sipërfaqja në thellësi, luhatet nga 0.019-0.026 mg/l, kur vlerat parametra të këtij

element për ujërat e ëmbla janë 0.04-0.2 mg/l.

Nga analiza e paramentrave të cilësisë së ujit të liqenit të Prespës së Madhe dalim në

përfundimin se cilësia e ujit është përgjithësisht e mirë, por ekziston rreziku në të

ardhme për kënetizimin e liqenit të Prespës së Madhe. Duhet theksuar se potenciali

kryesor turistik i zonës së Prespës së Madhe është liqeni. Prandaj duhen marrë masa

për zvogëlimin e ndikimit negativ të njeriut në ujërat e liqenit. Masa kryesore e cila

duhet të zbatohet është shtrirja e kanalizimeve të ujërave të bardha dhe të zeza në të

gjithë zonën e Prespës së Madhe, jo vetën në fshatin Pustec, Zaroshkë por dhe në

komunën Resnjë.

Studime të bëra që në vitin 2006 tregojnë si kanë ndikuar shkarkimet e ujërave të zeza

në cilësinë e ujit te liqenit të Prespës së Madhe, në komunën e Resnjës. Rrjeti i

27 ) Raport për gjendjen e mjedisit, 2012 Kap.V Ujërat f. 122-126; Botim i agjencise se

mjedisit dhe pyjeve

40

kanalizimeve të ujërave të bardha dhe të zeza është i shtrirë vetën në qytetin e Resnjës,

Jankovec dhe fshatin Ezeran. Pjesa tjetër e fshatrave nuk janë të lidhura me sistemin

e kanalizimeve. “Zgjidhja e problemit”, në këtë rast, mbetet hapja e gropave septike,

gjë që krijon një problem tjetër mjedisor,ndotjen e tokës. Në tabelën më poshtë jepen

disa të dhëna rreth shkarkimit të ujërave të zeza në vitin 2006.

Tabela 3.Sasia e ujërave të zeza të patrajtuara dhe sasia e ndotjes mjedisore

Ujera të zeza te pa trajtuara

(m3/dite)

BOD5

kg/dite

TSS kg/dite P kg P/dite N kg N/dite

300 605 846.6 26.61 35.31

Burimi: Restoration and Protection of Golema Reka 2006

Ndotja e ujit eshte e shkaktuar nga shkarkimi i ujërave të patrajtuara të fabrikave të

cilat meren me përpunimin e bimëve industriale. Ato shtrihen në pjesën perëndimore

të lumit të Golem Rekes.

Tabela 4. Shkarkimi i papërpunuar i ujërave nga industria

Shkarkimet nga industritë e bimëve industrial m3/dite m3/vit %

Agroplod 15 5.48 8

Prespateks 125 45.62 66

Industri dhe sherbime te tjera 50 18.25 26

Total 190 69.35 100


41

Tabela 5. Përbërja e ujërave të shkarkuara nga industria në lumin Golema nga

Prespateks

Ujerat e shkarkuara m3/dite 125

Parameter Njesi Grada

pH value 6.49 6.5

Temperature 0C 28.8 32.85

Conductivity µs/cm 8.03 10.6

NH4-N mg/l 3.54 4.62

NO3-N mg/l 3.67 3.5

Ortho PO4-P mg/l 0.84 0.87

0.87Total PO4-P mg/l 0.81 0.64

BOD5 mg/l 327 443

COD mg/l 608 869


Lumi i Golem Rekas është një nga lumenjtë që derdhen në liqenin e Prespës së Madhe

prej nga vijnë një pjesë e sedimenteve dhe ujërave të ndotura që derdhen në liqen.

Aktiviteti human ka ndikuar në cilësinë e ujit, në forma të tjera hedhje në liqen i

ujërave të zeza urbane dhe mbetjeve nga kimikatet e përdorura në bujqësi është po aq

problematik. Nga intervistat e realizuara në 2016, me banorë të komunës Resnjë del

42

se shkaktarë kryesorë të ndotjes së liqenit janë mbetjet nga aktiviteti bujqësor

kryesisht nga prodhimi i mollëve.

Tabela 6.Cilësia e ujit të liqenit të Prespës 2009

Liqeni Oksigjen i

tretur

BOD5

(mgO2/l)

N-total

(µg/l)

N-NO2

(µg/l)

N-NO2

(µg/l)

N-NH4

(µg/l)

P-total

(µg/l)

Prespa e

Vogel

7.05 3.48 258.4 6.2 174.3 49.5 27.0

Prespa e

Madhe

7.66 3.45 265.3 8.91 181.1 46.6 26.8

Burimi: Current status of tourism and ëater quality in the Albanian part of Lake

Prespa

Nga një pyetësor që u është bërë banorëve të Pustecit në vitin 2016, kanë dalë në

konkluzionin se ndër problemet kryesore mjedisore në zonë ishin mungesa e

kanalizimeve të ujërave të zeza dhe mbetjet urbane.

Grafiku.5.Problemet kryesore mjedisore në zonën e Prespës


30%

70%

Problemet kryesore mjedisore

Mbetjet urbane

Ndotja e liqenit

43

Nga përgjigjet e banoreve dhe turistëve, gjithashtu, dolën në përfundimet se banorët

bëjnë përgjëgjës për ndotjen e liqenit: mungesën e kanalizimeve 70%, mbetjet nga

bujqësia 22%, hotelet 8%.

Grafiku 6. Përgjegjësit e ndotjes së liqenit

Punoi: Ema Muslli

Pyetjes cilat janë masat më efektive për mbrojtjen e liqenit, të anketuarit i janë

përgjigjur; 10 % vendosja dhe zbatimi i ligjeve strikte, 43% pagesa në rastet e

dëmtimit të mjedisit dhe 47% i janë përgjigjur; bashkëpunimi ndërkombëtar.

Grafiku.7. Masat më efektive per mbrojtjen e liqenit të Prespës


46%

42%

12%

Masat me efektive per mbrotjen e cilesise se Liqenit

Bashkepunimindwrkufitar

Pagesa ne rastet edemtimit te mjedisit

Vendosja e ligjeve strikteper mbrojtjen e mjedisit

70%

22%

8%

Pergjegjesit e ndotjes se liqenit

Mungesa e kanalizimeve

Mbetjet nga bujqesia

Hotelet

44

Problem tjetër nëliqenin e Prespës së Madhe, është luhatja e nivelit të liqenit. Një ulje

drastike e nivelit të liqenit të Prespës së Madhe mund të çojë në tharjen e mundshme

të tij, duhet pasur parasysh se liqeni i Ohrit me atë të Prespës janë një ekosistem i

vetëm. Kështu, ujrat e Prespës, nëpërmjet zgavrës nëntokësore të Zaverit furnizojnë

liqenin e Ohrit. Prej tij zë fill lumi i Drinit. Kjo dukuri nuk prek vetëm zonën si

lokalitet, por është një shqetësim në shkallë kombëtare dhe botërore. Liqeni i Ohrit

dhe Prespës së Madhe(përjashtuar pjesën greke të Prespës) është shpallur pasuri

natyrore e mbrojtur nga UNESCO.

Niveli më i lartë i sipërfaqes ujore në liqenin e Prespës ka qënë në vitin 1963 me 853m

nivelin e detit. Pas kësaj periudhe ka pasur rënie të herëpashershme të nivelit të ujit.

Rënia më drastike ishte në vitin 2002. Në vitin 1962 dhe vitin1975 liqeni i Prespës së

Madhe ka qënë i lidhur me liqenin e Prespës së Vogël28.

Dalja e Liqenit të Prespës së Vogël në Prespën e Madhe kontrollohet nga një digë me

porta. Problemi i vertetë me kënetizmin e Prespës së Vogël dhe metamorfizimin e

Liqenit të Prespës së Madhe lidhet me devijimin e drejtimit të lumit Devoll, në vitet e

komunizmit (1945-1990). Nëpërmjet kesaj ndrhyrje u arrit që të thahej këneta e

Maliqit dhe të krijohej sistemi i ujitjes së tokave bujqësore në fushën e Korçës.

28) Plani i Menaxhimit të Parkut Kombetar te Prespes, F. 143-145

843

844

845

846

847

848

849

850

851

852

853

854

855

19

52

19

56

19

58

19

60

19

62

19

64

19

66

19

68

19

70

19

72

19

74

19

76

19

78

19

80

19

82

19

84

19

86

19

88

19

90

19

92

19

94

19

96

19

98

20

00

20

02

20

04

.

Niveli I liqenit tw Prespws sw MadheGrafiku.8. Luhatja e nivelit të ujit në liqenin e Prespës së Madhe në vitet 1952 – 2004

Burimi: Plani i Menaxhimit te Parkut Kombetar te Prespes ne Shqiperi, 2013-2023

45

Lumi Devoll furnizonte Prespën e Vogël në dimër dhe uji i liqenit përdorej për ujitjen

e fushës së Korçës në verë. Sipas llogaritjeve se me derdhjen e Devollit në Prespën e

Vogël të jetë transportuar një sasi prej I.2 Mio m³ sedimente të cilat shkaktuan

mbathjen dhe uljen e nivelit të ujit në liqenin e Prespës së Vogël në pjesën shqiptare.

Derdhja e ujërave të Devollit në Prespën e Vogël u ndërpre në vitin 2001.

Liqeni i Prespës së Madhe ka pasur nivelin më të lartë të pasqyrës ujore në vitet 1951

dhe 1963, duke arritur në 850.65 m në nivelin e detit. Rëniet më drastike, por të

përkohshme të pasqyrës ujore të Prespës së Madhe kanë ndodhur në vitet 1975-

1977(1.2 m); 1987-1990(3.7 m);2000-2002 (2.2 m). Problemi i vertëtë lidhur me

luhatjet e nivelit të ujit ndër vite nuk lidhet me rastet e uljes së nivelit të ujit, sesa me

faktin që këto luhatje dikur kanë qënë luhatje sezonale, ndërsa nga GFA në 2005 në

pjesën maqedonasa këto luhatje janë kthyer në luhatje afatgjata. Diga që lidhte

Prespën e Vogël me Prespës e Madhe u shkatërua në vitet ’90. Në vitet 2003-2004 ajo

u rindërtua përsëri. Funksionet kryesore të kësaj dige janë:

Të reduktojë lartësisë e pompave për të siguruar kullimin e lire të ujit në tokat

fushore, për arsye bujqësore

Për funksionimin më të mirë ekologjik të dy liqeneve

Në vitin 2004 u konstatua që niveli i liqenit të Prespës së Vogël ka qënë 6.5 m mbi

nivelin e liqenit të Prespës së Madhe. Ky fakt do të nënkuptonte që, nëse nuk do ishte

diga për të kontrolluar qarkullimin e ujërave midis dy liqeneve, atëhere gjithë uji i

liqenit të Prespës së Vogël do të shkarkohej në Prespën e Madhe dhe Prespa e Vogël

do thahej si liqen. Kjo do të ndërpriste ushqimin me ujë të “Prespës së Madhe”, duke

sjellë më vonë tharjen, gjithashtu, të Prespës së Madhe.

Precipitimet janë një nga fenomenet më të përhapura gjeologjike. Zona e Prespës ka

rreth 13 stacione pluviometrike. Sasia mujore e rreshjeve është rregjistruar nga janari

1951, në dhjetor 2004.

Tabela 7. Mesatarja mujore e rreshjeve nga viti 1951-2004

Stacion Jan Shkurt Mar Prrill Maj Qer Korr Gusht Shtat Tetor Nen Dhjet Viti

Gorica 79.6 88.3 68.3 79.5 66.4 36.3 33.4 33.6 66.1 107.9 138.9 127.6 926.1

Pusteci 79.1 85.6 68.0 67.2 62.9 34.3 34.0 29.2 53.1 91.1 120.3 111.0 835.8

Stenje 86.5 84.7 74.9 73.7 68.0 37.5 32.8 32.4 61.8 99.1 122.6 113.2 887.2

Izbiste 83.3 91.0 70.6 64.1 69.6 42.5 31.2 32.1 52.2 83.2 112.6 95.0 827.3

46

Stacion Jan Shkurt Mar Prrill Maj Qer Korr Gusht Shtat Tetor Nen Dhjet Viti

Resnje 68.8 77.1 55.3 53.3 62.4 35.9 27.0 26.5 49.0 75.0 97.4 77.2 705.0

Carev Dvor 60.5 62.6 50.0 47.2 50.2 32.4 27.2 25.9 44.6 62.9 87.7 72.9 624.0

Asamati 53.3 58.2 49.5 47.7 56.0 31.0 27.1 25.8 43.2 68.0 83.6 67.4 610.8

Nacolec 46.5 55.9 42.8 43.9 52.2 31.4 25.3 28.3 42.9 58.0 71.0 61.1 559.3

Brajcino 57.1 67.1 51.7 57.3 67.5 41.8 37.2 32.0 50.9 68.4 84.2 71.3 686.4

Ag.

Germanos 52.3 52.0 43.9 54.6 61.9 38.3 34.3 32.3 44.9 63.3 80.4 63.4 621.6

Koula

Ypexode 52.3 57.4 46.0 43.0 50.8 30.1 25.4 28.0 39.3 57.7 68.6 74.0 572.6

Microlimini 71.5 70.9 52.7 55.6 57.2 35.5 34.3 29.1 42.9 67.1 90.3 79.2 686.1

Vrondero 68.8 61.4 49.7 51.4 60.5 37.1 29.4 27.8 41.0 62.6 82.5 80.4 652.6

Max 86.5 91.0 74.9 79.5 69.6 42.5 37.2 33.6 66.1 107.9 138.9 127.6 926.1

Min 46.5 52.0 42.8 43.0 50.2 30.1 25.3 25.8 39.3 57.7 68.6 61.1 559.3

Avg. 66.1 70.2 55.6 56.8 60.4 35.7 30.7 29.5 48.6 74.2 95.4 84.1 707.3

Std. Dev 13.4 13.7 10.9 11.3 6.7 3.9 4.0 2.7 8.1 16.2 21.6 21.0 122.0

Burimi: Kfw study Project Preparation & Development of the Transboundary Prespa Park Project,

Part V Hydrology Report, 2005

Shirat fillojnë në muajin nëntor. Sasia më e vogël e rreshjeve ka rënë gjatë periudhës

së verës, midis qershorit dhe korrikut. Nga shtatori në nëntor ka rritje të sasisë së

rreshjeve, e cila vazhdon deri në muajin janar dhe maj. Gjatë periudhës së thatë sasia

e rreshjeve është e pothuajse e njejtë në të gjitha stacionet me vlerë afërsisht 30

mm/muaj. Në periudhën e dimrit me fillimin e nëntorit mund të dallohen dy lloje

stacionesh. Stacionet klimatike në pjesën perëndimore dhe veriore (Gorica, Stenja,

Pusteci, Izbishte, Resnjë) dallohen për nivel mbi mesataren të rreshjeve, ndërsa

stacionet e tjera dallohen për nivel nën mesatare të rreshjeve.

Stacioni me sasisinë më të madhe të rreshjeve është stacioni e Goricës, i cili arrin deri

në 930 mm/a, ndërsa sasia me e vogël e rreshjeve është hasur në stacionin e Nikolecit,

me 560 mm. Stacionet në pjesën veriore dhe përëndimore arrijnë vlera rreth 930-700

mm/a. Në stacionin lindor dhe jugor arrijnë vlera rreth 600-700 mm/a.

47

Ndryshimet klimatike dhe ndryshimet në sistemin e karstit në tabanin e liqenit janë

faktorë kryesor të uljes së nivelit të ujit në liqenin e “Prespës së Madhe”, por nuk do

të thotë që nuk duhen marrë masa për ndërhyrjen ose parandalimin për rastin e

abuzimeve të cilat vijnë nga faktori njeri.

Dy faktorët kryesor të cilët kanë çuar në një rënie drastike të nivelit të ujit në “Prespës

e Madhe” janë mungesa e rreshjeve dhe fakti që dikur daljet e liqenit të Ohrit qenë

më të vogla krahasuar me ato të Prespës së Madhe. Banorët e zonës mund të mbajnë

në nivelet aktuale këtë problem duke mos bërë ndërhyrje të gabuara në fushën e

ndërtimeve urbane, në zonat të cilat kanë luhatje të nivelit të ujit

Ndryshimet klimatike

Ndryshmet në klimë, sipas studiuesve, mund të ndikojnë drejtpërdrejt në nivelin e ujit

të liqenit të “Prespës së Madhe”, në florën e liqenit dhe në cilësinë e tokave përreth

tij. Dy llojet e ndryshmeve drastike të klimës, stuhi me shira të rrëmbyer ose thatësirë

e zgjatur ndikojnë në nivelin e ujit në liqen.

Në rastin e stuhive me shira të rrëmbyer, pasoja kryesore do ishte shpëlarja e tokave

pjellore dhe përfundimi i dherave të këtyre tokave në liqen, duke sjellë dëme në

bujqësi. Ndërsa në rastin e një thatësire të zgjatur, ngjyra e algave të liqenit mund të

humbiste duke sjelle uljen e sasisë së oksigjenit në ujin e “Prespës së Madhe”. Pra,

liqeni do kthehej në kënetë.

Ndryshimet klimatike janë pasojë kyresisht e vendeve më të zhvilluara industriale më

tepër sesa vendeve të vogla si: Republika e Shqipërisë ose Maqedonisë. Megjithatë,

pasojat e ndryshimeve klimatike kanë filluar të ndjehen në nivelin e liqenit. Kjo nuk

nënkupton që ne si shoqëri nuk mund të bëjmë dicka për të ulur impaktin që ka

veprimtaria humane në zonën e Prespës, në ndryshimet aktuale klimatike. Disa nga

aktivitetet që shtojnë sasinë e dioksidit të karbonit në atmosferë në zonën e Prespës,

janë prerja dhe djegia e pyjeve, përdorimi i shkarpave për ngrohje dhe gatimi,

përdorimi i lëndëve fosile për transport, etj.

Një zgjidhje e mundshme për të ulur impaktin e turizmit në mjedis është vendosja në

të gjithë zonën e Prespës, në mënyrë efektive e paneleve diellore. Deri më sot janë

bërë përpjekje për shfrytëzimin e energjisë diellore, por pa sukses. Panelet diellore

janë të vendosura në qëndrën e informimit të Parkut Kombëtar të Prespës. Githashtu,

u bënë përpjekje për të futur në përdorim varka me panele diellore për turistët. Varkat

filluan të përdoren, por nga mungesa e kujdesit ato dolën nga funksioni. Megjithatë

mundësia që panelet diellore në të ardhme të përdoren me sukses, si zëvendesuese të

lëndës drusore dhe fosile, vazhdon të ekzistojë.

48

Rreziqet natyrore

Zona e Prespës së Madhe, nga ana gjeologjike përbëhet nga shkëmbinj gëlqerorë dhe

pjesërisht nga disa njolla shkëmbinjsh terrigjene, si në Goricë. Nga rreziqet natyrore,

në zonën e Prespës së Madhe përmenden rrëzimet e rëndesës (faleza bregliqenore), të

cilat sjellin më vonë përrenj guror që dëmtojnë bimësinë. Rrezik tjetër janë proceset e

erozionit në rrjedhën sipërfaqësore të përroit të Liqenasit. Në stinën e lagët proceset e

erozionit kthehen në rrjedhje baltore, të cilat dëmtojnë dhe shpejtojnë degradimin e

bimësisë.

Në sektorin midis fushëzës së Liqenasit dhe asaj të Goricës ka pasur shëmbje të

vazhdueshme të brigjeve, si pasojë e procesit tretës të shkëmbinjve. Dukuri e cila

vazhdon edhe sot. Disa shtëpi të fshatit të Liqenasit të vjetër janë nën ujë. Brigjet në

këtë sektor janë tekniko-abrazive-karstike.

Proceset e erozionit kanë një marëdhënie shkak-pasojë me prerjen dhe dëmtimin e

bimësisë nga njëriu. Zona për shkak të faktorëve gjoeologjikë dhe gjeomorfologjikë,

ka një prirje pozitive drejt rreziqeve gjeomorfologjike. Prerja dhe dëmtimi i bimësisë

ndikon në përshkallëzimin e rreziqeve gjeomorfologjike. Veçanërisht në territoret me

formacione gëlqerore vihet re se demtimi i bimësisë ka rezultuar në kthimin e tokës

në një tokë të shkretë. Mundësi për mbjelljen e një bimësie të re nuk ka dhe toka është

më e predispozuar ndaj rreziqeve gjeomofologjike.

Dëmtimi i bimësisë

Problem mjedisor në të gjithë zonë e Prespës së Madhe janë dëmtimi i bimësisë dhe

djegia e pyjeve për të hapur kullota. Ka pasur kthim të bimëve të larta në shkurre

bushi, në zona si hyrja në PK të Prespës në Qafën e Zvezdës, rreth Lajthizës, Goricë

e Vogël dhe Goricë e Madhe. Në Pustec përpara se të hysh në fshatin Lajthizë vëren

pyjet e dikurshme të dushkut të cilat pothuajse nuk ekzistojnë.

Figura 6. Prerja e pyjeve, Pustec

Burimi: Ema Muslli, 2016

49

Në 12 vitet e fundit struktura e pronësisë të banorëve brënda parkut ka ndryshuar.

Pronarët kanë më tepër kafshë njëthundrake dhe lopë. Gjithsej janë 3801 njësi

blegtorale të përbëra nga 2574 lopë, 4824 dele, 2379 dhi dhe 842 njëthundrakë. Të

gjithë kullosin në një sipërfaqe kullotash prej 3.922 ha. Kapaciteti maksimal i kësaj

kullote është 0.5, pra e kalon kapacitetin ripërtëritës të kësaj kullote. Shtimi i numrit

të bagëtisë shton nevojën për bazë ushqimore në dimër, e cila në të kaluarën sigurohej

nga gjethet dhe degët e pemëve të larta dhe dushkut29

Zjarret në pyje

Një pasojë tjetër e një thatësire të mundshme janë, gjithashtu, zjarret në pyje, nga

rrufetë. Megjithatë, faktet tregojnë se shkaktari kryesor i këtyre zjarreve është njeriu.

Ai ndikon nëpërmjet zjarrvënies së qëllimshme dhe nëpërmjet prerjes së paligjshme

të pemëve duke lënë mbeturina drusore në pyll30.

Gjuetia e paligjshme

Llojet e dëmtimit të mjedisit, në këtë aspect, përfshijnë peshkimin e paligjshëm, me

mjete të dëmshme për ambientin ujor, dhe këtu përmendim rastin e gjuetise së

shpendëve të ujit. Në speciet e kënrcënuar dhe në zhdukje, sot nga gjuetia e paligjshme

janë pelikani dalmat, pelikani kacurel.

Figura 5. Specie të rrezikuara dhe në zhdukje, pelikani dalmat

Burimi:www.facebook.com/National-Park-Prespa-Biodiversity

29 ) Plani i Menaxhimit të Parkut Kombëtar të Prespës, f.137-139 30 ) Plani i menaxhimit të Parkut të Prespës f.152-154

50

Disa llojet përfaqësuese, të cilat përfshihen në Listën e Kuqe të specieve të faunës

janë: kaprolli, derri i egër, arriu i murmë, lepuri i egër dhe rrëqebulli ballkanik. Disa

nga këto specie janë të rralla, por edhe në zhdukje si lundra, macja e egër, rriqebulli,

kaprolli. Me uljen e popullsisë së kaprollit dhe dhisë së egër, rrëqebulli është larguar

nga parku kombëtar i Prespës në Shqipëri dhe mendohet të ketë emigruar drejt Parkut

Kombëtar të Galiçicës dhe Pelisterit.

Figura 6.Specie gjitarësh në zhdukje(lepuri i egër, derri i egër, arriu i murmë)

Burimi: www.facebook.com/ppnea

Ndërsa macja e egër dhe lundra kanë rreth 10 vjet që nuk janë parë në Parkun

Kombëtar të Prespës në pjesën shqiptare. Disa specie të tjera gjitarësh, për shkak të

gjuetisë pa kriter dhe shkatërrimit të habitateve janë përfshirë në listën e specieve në

zhdukje si: arriu i murmë, derri i egër, lepuri i egër, dhi e egër.

Figura 7. Specie gjitarësh të rralla ( lundra, rrëqebulli , macja e egër, kaprolli)

Burimi:www.facebook.com/ppnea

51

Një ndër praktikat, të cilat mund të zhvillohen për një mjedis natyror sa më të

shëndetshëm është prerja sanitare e druve per dru zjarri, praktikë e viteve 30-40 të

shek.XX në Pustec. Kështu, nuk pritej druri me rrënjë me drejtim normal vertikal, por

me rrënjë në drejtim horizontal Praktikë e para Luftës së II Botërore në Pustec ishte

përdorimi i gjetheve të dushkut për blegtori. Zhvendosja e bagëtive sipas stinëve në

verë në fushë, në vjeshtë në kullotë e pyje, gjatë gjithe periudhës së vegjetacionit në

zonë. Për t’u përmendur janë kullotat sezonale në “Malin e Thatë” në Pustec dhe

mbrojtja e cungishteve të dushkut me vlera të veçanta.

Do ishte optimale për zonën në studim pastrimi i qendrave të banuara nga mbeturinat.

Një masë urgjente është kanalizimi i ujrave të bardha dhe të zeza në fshatrat e zonave

në studim. Vazhdimi i promovimit dhe krijimit të kushteve më të mira për zhvillimin e

ekoturizmit, turizmit rural dhe familjar është i nevojshëm. Bletaria është nje aktivitet

i rëndësishëm dhe tradite e hershme në zonë që ia vlen të zhvillohet siç duhet.

52

KAPITULLI II

OFERTA GJEOGRAFIKO-KULTURORE E ZONËS SË LIQENIT TË

PRESPËS SË MADHE NË FUSHËN E TURIZMIT

II.1. Trashëgimia historike e zonës së Prespës së Madhe

II.1.1. Historiku i zonës së Liqenit të Prespës së Madhe

Zona në studim është një zonë, e cila që në periudhat më të hershme ka qënë e banuar,

falë kushteve të mira natyrore dhe pozitës së përshtatshme gjeografike. Kështu, në

afërsi të liqenit të Prespës kanë kaluar rrugë të rëndësishme tregtare dhe

ndërkombëtare. Pozita e zonës bëri që territori të jetë një zonë e lakmuar për t’u

pushtuar dhe zotëruar si territor.

Nga shek.III, viti 168, territori u pushtua nga Perandoria Romake. Gjatë kësaj kohe

romaket shfrytëzuan dhe përmirësuan rrugë të vjetra si Rruga Egnatia e cila sot do të

kalonte nga Qafe Thana por mund të kalonte edhe nga Kapshtica. Në vitin 395 të e.s

bëhet pjesë e Perandorisë Bizantine31.

Rreth viteve 80 të shek.VI dhe viteve 20, të shek.VII, fillon pushtimi sllavo-

maqedonas. Sllavët janë dyndur në këto hapësira rreth viteve 640 dhe më pas mbetën

në këto visë. Nga vitet 80-20 u dendën serbët, sllavët dhe bullgarët. Më 1346 ajo

pushtohet nga Car Dushani.32 Gjatë periudhës së pushtimit osman zona e Prespës ka

qënë pjesë e sanxhakut të Manastirit. Mund të përmendim këtu një autor që ka shkruar

për mënyrën sesi paraqitej dikur bashkia e Pustecit dhe komuna e Resnjës.

Sami Frashri per Prespën në veprën KAMUS-AL-ALAM, ka shkruar33: “Është një

nahije në Vilajetin e Manastirit. Bën pjesë gjithashtu në Kazanë dhe Sanxhakun e

Manastirit. Pasi është buzë liqenit më të njejtin emër dhe në anën perëndimore të

Manastirit, bën kufi me Manastirin në lindje, në jug me Kazanë e Florinës dhe

Kesrijes, në perëndim me Bihlishtin dhe në veri me Nahijen e Resnës. Qëndra është

në fshatin Natulxh, i cili gjendet në anën lindore të liqenit. Toka është shumë

frytdhënse. Ka shumë cifliqe dhe kultivohen kryesisht drithëra, por është e pasur edhe

me kullota dhe livadhe. Nahija përfshin 30 fshatra me 8581 banorë. Ajo pjesë e

popullsisë që merret me punimin e tokës, me bujqësi, është sllave, kurse muslimanët

janë shqiptarë. Ne këtë nahije ka 5 xhami dhe 5 mektebe. Kenget “Qan Rehova, qan

Nivica...’’, “Vallë vjen behari kurrë...’’, “Ku merzen cjapi me zile...’’,“Oshoke na

morri malli...’’, “Te kesh mall të flesh në gunë...”, etj., kendohen pa asnjë dallim në

zonën e lartpermendur.

31 ) Fejzulla Abdullai, Popullsia dhe vendbanimet e Prespës( studim socio-gjeografik), f. 15-16,

Detroit 2008 32 )Fejzulla Abdullai, Popullsia dhe vendbanimet e Prespës( studim socio-gjeografik), f. 18, Detroit

2008 33 ) ‘Lidhjet dhe bashkepunimi midis shqiptareve të Prespës në RM dhe shqiptareve të Korçës dhe

Devollit ne rsh’Dr. Fehmi Xhemo, Korçe, SIMPOSIUM, KRANJE-PRESPE

53

Pas Luftës I Ballkanike trojet shqiptare çlirohen nga pushtimi osman dhe po në këtë

kohë Shqipëria shpall Pavarsinë e saj. Në vitin 1913 shtetet fqinje filluan planet për

coptimin e Shqipërisë, plane që u vulosën me Marveshjen e Paqes në Bukuresht, duke

i dhënë territorin e Prespës, Serbisë. Territori mbeti në Serbi deri në vitin 1915, në

Luftën e Parë Botërore. Në vitin 1916, Prespa pushtohet nga Bullgaria.34

Me formimin e Mbretërisë Serbo-Kroate- Sllovene më 1 Dhjetor 1918 ajo bie përsëri

nën okupimin serb duke u bërë pjesë e banovinës së Vardarit. Prespa qëndroi nën këtë

okupim për 25 vjet35. Fill pas përfundimit te Luftës së dytë Botërore, në Konferencën

e AVNOJ-it (KAçKJ-së), Maqedonia shpallet Rep. e gjashtë e ish –Jugosllavisë(29.

09. 1943), duke përfshirë treva shqiptare që nga Kumanova deri në Resnjë e Strugë.36

Për të përmbyllur këtë retrospektivë për zonën e Prespës së Madhe po përmendim një

pjesë të Giorgos Catsadorakis, në librin e tij Prespa - A story for Man and Nature,

1996:

“Koha ka rrjedhur dhe lënë gjurmë mbi Prespën, këtë kënd të vogël të Ballkanit. Kjo

ka qënë e mbushur me ngjarje, luftra dhe fatkeqësi, periudha paqeje dhe ndërtimesh,

nga krahë të civilizimit. Asnjë nga elementet e renditura sipas rendit kronologjik, të

cilat ne i quajmë historia e kësaj treve nuk ka mënjanuar tonelatat e depozitimeve,

shkatërrimet, betonimet, cënimet e vegjetacionit, harresën. Këtu, në këtë vend të paqes

natyrore, të krijohet përshtypja se gjithçka ka mbetur e pandryshuar qysh nga

lashtësia, çdo element i identifikuar zbulon faza të historisë së Prespës. Gjithandej

gjenden rrugët e pranisë së kësaj historie; në shpella, në llumin e liqenit,gjethet e

dendura të drurëve, në të panjohurat shpate të shkëmbinjëve, drurëve shekullorë, tek

gjeneratat e pelikanëve dhe të shpendëve të tjerë plot të panjohura, në mënyrën se si

e gatuajnë krapin gratë e kësaj treve. Nje vëzhgim inkurajues për të ndjekur këngët,

sendet, dhe sekretet e zërave në çdo hap këtu, kudo i ndryshëm, do t’ju flasë për të

shkuarën dhe shpesh herë për të ardhmen, gjithashtu

Sot zona e Prespës së Madhe shtrihet në tre shtete: Shqipëri, Maqedoni, Greqi. Në

Shqipëri u bë pjesë e bashkisë Pustec, me një sipërfaqe prej 160.1 km2 dhe një numër

popullsie rreth 3900 b37, pjesa e cila u përfshi në territorin maqedonas, në komunën e

Resnjës me një popullsi prej rreth 16.205 b (Instat 2010).38

34 ) Fejzulla Abdullai, Popullsia dhe vendbanimet e Prespës( studim socio-gjeografik), f. 18,

Detroit 2008 35 ) Fejzulla Abdullai, Popullsia dhe vendbanimet e Prespes( studim socio-gjeografik), f.

18,Detroit 2008 36 ) Prof. as. Dr. Sabri Laci, Gjeografia e Kosoves dhe trevave shqiptare pertej kufirit te

Republikes se Shqiperise, Shtepia botuese Progres, Tirane 2006

37 ) Bashkia Pustec, 201

38 ) Instat 2010

54

II.1. 2. Trashëgimia kulturore e zonës së Liqenit të Prespës së Madhe

Harta 6. Trashëgimia kulturore e zonës së Prespës

Punoi: Ema Muslli, ArcGiS, 2016

55

Në verilindje të Bashkisë Pustec shtrihet fshati Kallamas. Në aspektin historik, me

vlerë turstike është vizita në sitin arkeologjik të Kallamasit ku janë zbuluar gjurmë të

banimit të zonës në periudhën neolititike. Ndër objektet e gjetura përmenden; pjesë

pocerie dhe guri të përpunuar. Siti është vizituar përgjithesisisht nga studiues dhe

kërkohet një leje e veçantë për këtë.

Figura 8.Gjetjet arkeologjike në fshatin Kallamas, bashkia Pustec

Burimi: www.facebook.com/OPSHTINA-PUSTEC-KOMUNA-PUSTEC-

MUNICIPALITY-PUSTEC

Trashëgimia kulturore është e pasur dhe mjaft interesante për t’u eksploruar. Zona e

Prespës ofron mundësi për te parë nga afër trashëgiminë fetare, arkitekturore dhe

folklorike. Ne zonë ka mundësi për të vizituar kisha, të cilat kanë vlera të vecanta,

veçanërisht, të lidhura me artin fetar. Ndër to dallojme kishën paleokristiane të Shën

Mërisë në ishullin e Maligradit dhe shpellë e Shën Merisë në Bezmisht, ku kanë jetuar

eremitë, të cilët më vonë kanë përhapur besimin e krishterë në zonën e Prespës. Nga

intervistat e realizuara me njerëz të punësuar në sektorin e turizmit dhe turistë, të cilët

e kanë vizituar zonën, mund të thuhet se dy kishat e sipërpërmendura kanë qënë vendet

më të kërkuara për t’u vizituar nga turistët.

http://www.facebook.com/OPSHTINA-PUSTEC-KOMUNA-PUSTEC-MUNICIPALITY-PUSTEC

http://www.facebook.com/OPSHTINA-PUSTEC-KOMUNA-PUSTEC-MUNICIPALITY-PUSTEC

56

Gjatë periudhës komuniste praktimi i fesë u ndalua dhe si pasojë veprat artistike të

periudhës bizantine dhe pasbizantine nuk u ruajtën siç duhej. Një pjesë e madhe e

fondit të trashëgimisë kulturore mesjetare humbi. Ikonat dhe afresket e periudhës

bizantine duke qënë më delikate në ruajtje dhe restaurim prandaj nje pjesë e tyre nuk

i ka mbijetuar kohës. Ikonat dhe afresket bizantine të gjetura në shpellën e Shën

Mërisë, Bezmisht dhe kishën e Shën Mërisë Maligrad, janë vepra shumë të vyera të

trashëgimisë kulturore të zonës së Prespës.

Arti pamor i paraqitur në kisha i përket periudhës bizantine dhe pasbizantine. Ikona

dhe afreske të peridhës bizantine janë gjetur në kishën e Shën Merisë Gollomboç,

Shën Mërisë Bezmisht,Shën Mitrit Bezmisht, Shën Mërisë Maligrad ndërsa arti mural

i periudhës pasbizantine pasqyrohet në ikonat dhe afresket e kishës së Shën Gjergjit,

në fshatin Kurbinov.

Kisha e Shën Mërisë në ishullin e Maligradit39 gjendet në një zgavër natyrore

shkëmbi, në anën jugore të ishullit të Maligradit në Prespën e Madhe, në lindje të

bashkisë Pustec. Kisha u ndërtua në shek.XIV, Shën Meria e Pustecit, ruan mirë

pikturën murale me mbishkrime të shumta si dhe portretin familjar të Kesar Novakut

në fasadën perendimore. Këto përbëjne një burim të rëndësishëm historik. Portreti

familjar na jep të dhëna të rëndësishme mbi shijet artistike të fisnikeve lokal.

Mendohet se një pjesë e afreskeve të kishës janë pikturuar nga David Selenica.

Kisha e Shen Mitrit ndodhet në qendër të fshatit Bezmisht ne Prespen e Madhe. Në

Shën Mitër vërejme zhvillimin kanonik të skenave për ambientin e altarit si: Shen

Meri Platitera në abside, katër jerarket poshtë saj, skena e Ungjillizimit, Shen Stefan

Protomartirin dhe Shen Romanoj Melodhos në niket, protezisit dhe diakonikonit.

Skenat e ruajtura të pikturës murale trajtojnë ngjarje të frymëzuara nga Testamenti i

Ri dhe paraqitje shenjtoresh individualë midis tyre edhe Shen Mitri. Kisha përbën një

monument të rëndësishem të shekullit XII, i cili shfaq një nderthurje harmonike midis

arkitekturës dhe piktures. Kisha ka pesuar demtime strukturore në murin verior, çarje

të cilat rrezikojnë strukturën, por edhe qëndrueshmërinë e pikturës murale.

Shpella e Shën Marisë Glloboko shtrihet ne lindje të fshatit Kallamas, në afërsi të

kufirit me Maqedoninë, buzë liqenit. Kisha daton në fundin e shek.XIII. Shpella

prbehet prej dy zgavrash natyrore. Zgavra e nivelit të ulët përdorej si paraklis, ndersa

tjetra si dhomë fjetjeje për eremitët. Rendesia e zgavrës së sipërme qendron në

paraqitjen e Shën Marisë në variantin Oranta të pikturuar në një pjesë të zgavrës.

Pikturat e Shën Mërise Glluboko datojnë në fundin e shek. XIII. Paraklisi ruan një

numër të konsiderueshëm pikturash me cikel te zgjeruar ikonografik si: Ungjillizimi,

Lindja, Ipapandia, Pagëzimi, Ngjallja e Lazarit të Drejtë, Shestja dhe paraqitje

39 ) Drejtoria e Monumenteve të Kulturës, Korçë

57

shenjtoresh individuale, kompozime, të cilat jane përshtatur ndaj hapësirës së zgavrës

natyrore.

Nga analiza e ansamblit piktorik të Shën Marisë së Gllubokos rezulton se ajo është e

stilit bizantin dhe vlerësohet per frymën e lirisë, prirjen përparimtare, jetësore, realiste

që e diferencon nga pikturat e tjera të zonës. Prandaj është cilësuar si pararendëse e

stilit të pikturës bizantine të shek.XIV. Mbishkrimet në brëndësinë e shpellës, të

realizuara në pikturë, tregojnë se ajo është pikturuar me kontributin dhe shpenzimet e

murgut Parthen, në kohen kur ishte igumen Paisi.

Kisha daton në fundin e shek.XIII. Pikturat murale ruhen në gjendje të mire. Shpella

ka rëndësi në aspektin historik dhe turistik sepse është një shprehje e rëndësishme e

lindjes dhe organizimit të jetës manastirore ne brigjet e Prespës së Madhe. Pikturat e

gjetura në shpellën e Shën Mërisë përbëjnë një fazë të rëndësishme kalimtare drejt një

stili më të përparuar te artit pamor bizantin, i cili u zhvillua ne fillimin e shek. XIV.

Figura 9.Shpella e Shën Marisë në Bezmisht

Burimi: Drejtoria e Monumenteve të Kulturës, Korçë

58

Kisha e Shën Mërisë shtrihet në qendër të fshatit Gollomboç. Kisha është një kapelë

e vogël bizantine, me planimetri drejtkëndore dhe me vlera te spikatura historike,

arkitektonike dhe artistike. Duke u bazuar në fazen fillestare të piktures, mendohet se

ndërtimi fillestar i perket shek.XIV. Muret e brëndshme së bashku me qemerin e

naosit janë të dekoruara me afreske, të cilat ruhen në mënyrë fragmentare në dy faza.

Afresket vuajnë nga patologji të shumta, që janë krijuar për shkak të lagështirës.

Kështu, në disa pjesë piktura rrezikon seriozisht shkëputjen përfundimtare nga muri,

ndersa një pjesë e mirë e saj ka depozitime të blozës dhe të mbetjeve të

mikroorganizmave. Kisha vuan nga lagështia e tepërt, kjo si pasojë e rënies së ujrave

të çatise mbi murin verior. Duhet të nderhyhet patjetër në strehët e çatise si dhe

fugatimi i mureve. Gjithashtu, duhet restauruar dyshemeja.

Kisha e Shën Gjergjit40 shtrihet në shpatin e Malit Pelister, në fshatin Kurbinovo.

Kisha daton në vitin 1191 dhe u rindërtua gjatë shek.XIX- XX. Tre piktor të panjohur

dekoruan muret e kishës më skena nga jeta dhe mrekullitë e Jezu Krishtit. Pikturat

datojnë në shek.12 dhe përfaqësojnë kryevepra të pikturës në Maqedoni. Piktura më

e hershme e kishës është ajo e Shenjtit Methodius, e cila është një nga pikturat më të

hershme të periudhës bizantine.

Manastiri41 i Shën Mërisë shtrihet në fshatin Slivnicë dhe daton në vitin 1607. Në

1994 u modernizuan pjesa e fjetoreve. Pikturat dhe ikonat i takojnë vitit 1612 por një

pjesë e tyre u dëmtua. Në vitin 1645, një pjesë e ikonave u zëvendësuan me piktura të

reja. Ikonostaset janë ruajtur në gjëndjen e tyre origjinale. Dy prej tyre janë ‘Dyert

mbretërore’ dhe Kryqi i Shenjtë, i gdhëndur në dru. Jashtë manastirit është një burim

uji të shenjtë, i cili mendohet se ka veti shëruese.

Muzeu etnografik i Podmoçanit. Muzeu42 gjendet në fshatin e Podmochanit, në

shtëpinë private të Jone Eftimovski. Muzeu përfshin një nga koleksionet më të pasura

etnografike në Maqedoni, me më shumë se 2000 objekte artistike, duke përfshirë: stoli

të veçanta, armë, monedha dhe më shumë se 160 kostume të ndryshme tradicionale

nga rajone të ndryshme të Maqedonisë. Nga intervistat e realizuara me turistë, të cilët

vizituan zonën e Prespës, përshtypje kanë qënë shumë të mira nga vizita e muzeut.

Saraji i Ahmet Njazi Bejit shtrihet në qytetin e Resnjës. Saraji është ndërtuar në vitin

1908 nga Ahmet Niyazi Beu, në stilin francez. Ahmet Niyazi përfaqësonte një nga

liderat e turqëve të rinj. Sot, ky objekt është Shtëpia e Kulturës që ekspozon pikturat

e artistes të njohur maqedonase Keraca Visulceva dhe objekte qeramikë të bëra nga

Kolonia Qeramike e Resnjës. Kolonia e Qeramikës ndodhet në fshatin Hoteshovë, dhe

është anëtare e akademisë internacionale për qeramikë pranë UNESKO-s.

40 ) [email protected] 41) [email protected] 42 ) [email protected]

mailto:[email protected]


59

Figura 10.Shtëpia e Kulturës Resnjë

Burimi: GTZ, komuna e Resnjes ‘where nature, culture and ancient history meet..’

II.2. Traditat, zakonet, mënyrat e veçanta të jetesës dhe vlerat e tyre turistike

Zona dallohet për traditë në zhvillimin e pemëve frutore veçanerisht mollë, perimet

dhe bletaria. Popullsia, duke pasur liqenin afër ka pasur zhvillim të madh të aktivitetit

të peshkimit. Zona e Prespës dallohet për cironkat e thata, tavën e famshme të krapit,

peshkavicat gjimlez, dikur edhe për verën e prodhuar nga lloji i rrushit “Otello”

Këngët dhe vallet e zonës, duke qënë zonë e populluar nga një pakicë maqedonase

janë të përzjera me ato shqiptaro-maqedonase.

60

Personalitetet

Keraca Visullçeva, piktore

Visullçeva ishte një piktore maqedonase e lindur në rajonin e Kosturit. Piktorja për

shkak të kushteve politike në të cilat jetoi(luftrave ballkanike), ishte e detyruar të bënte

një jetë endacake midis Maqedonise, Greqisë dhe Bullgarisë. Në moshën 85 vjeçare

kthehet në Maqedoni dhe pak para se të vdiste shprehu dëshirën për te t’ia lënë pikturat

e saj qëndrës kulturore të Resnjës. Stili i veprave të saj përfshihet në rrymën realiste

dhe post-moderniste. Sot, ajo është një nga personalitetet që përfaqëson më së miri

një pjesë të trashëgimisë së zonës së Prespës së Madhe

Sterio Spase, shkrimtar

Sterio Spase lindi në Gollomboc të Prespës shqiptare. Në vitin 1932 kreu shkollën

Normale të Elbasanit dhe punoi si mësues për disa vjet. Në 1935 publikoi romanin

“Pse” që e bëri të njohur si shkrimtar për masën e gjërë. Romanet dhe tregimet e tij

janë të karakterizuar nga një frymë përgjithësisht pesimiste. Vepra të tjera të botuara

janë romani ‘Afërdita’ 1944. Nga viti 1952 deri në vitin 1972 publikoi një numër

romanesh me frymën e realizmit socialist të kohës. Nga vitet‘70 dhe vazhdim shkroi

disa vepra, të cilat trajtonin subjekte nga e kaluara e Shqipërisë, vitet e paraclirimit

deri ne 1912. Disa nga vepra e tij janë “Zgjimi”(1973, “Pishtare”(1975), “Ja vdekja,

ja liria” (1978), “Kryengritesit”(1983).

Fshatrat turistike dallohen për shtëpitë karakteristike të ndërtuara prej guri, traditën e

veçantë kulinare, veshjet, këngët dhe valle popullore. Popullsia dallohet për punimin

e gurit, qeramikës dhe për punimin e qilimave. Kultura e zonës së Prespës është një

kulturë e përzierë shqiptaro-maqedonase. Popullsia vendase dallohet për mikpritjen,

bujarinë dhe gjallërinë e saj. Festat folklorike dhe fetare janë rasti më i mirë për tu

njohur me kulturën e zonës së Prespës, por edhe kulturën e rajonit të Korçës.

Fshati Brajcino shtrihet 6 km larg bregut lindor te liqenit të Prespës së Madhe. Ai

ndodhet në parkun kombëtar të Pelisterit në një lartësi mesatare prej 1000 metrash.

Fshati është bërë turistik, me dhoma me qira në shtëpitë e vjetra prej guri dhe me ecje

drejt maleve pranë fshatit. Më i zhvilluar është ekoturizmi43. Dallohet për një numër

të madh tursitësh, të cilët e vizitojnë fshatin në periudhën e verës.

Fshati Ljubojno shtrihet në komunën e Resnjës, rreth 2 km larg bregut të liqenit të

Prespës së Madhe, 920 m mbi nivelin e detit44. Fshati ka 8 kisha ortodokse. Shtëpitë,

për nga ana arktitukturore, janë të ngjashme me ato të fshatit Brajcino dhe ka shtëpi

pushimi për turistët.

43 ) macedoniavision.com 44 ) macedoniavision.com

61

Fshati Stenjë shtrihet në pjesën veripërndimore të liqenit të Prespës së Madhe me

lartësi 855 m mbi nivelin e detit. Zona dallohet për zhvillimin e disa llojeve të turizmit

por më i përhapuri është turizmi balnear

Fshati Otoshevo shtrihet në pjesën veriore të bregut të liqenit të Prespës së Madhe,

me lartësi 910 m mbi nivelin e detit dhe sipërfae 13.2 km². Oteshevo në kuadër të

turizmit, dallohet për kolonin e qeramikës dhe për turizmin balnear.

Bashka e Pustecit dhe Zaroshka shtrihen në pjesën jugperëndimore të liqenit të

Prespës së Madhe. Bashkia dallohet si një nga zonat me zhvillim turistik relativisht

më të lartë. Ato dallohen për zhvilimin e turizmit familjar dhe kulinarinë e veçantë.

Festat tradicionale në zonën e Prespës së Madhe

Në zonën e Prespës së Madhe ka një sërë festash tradicionale të cilat gjallërojnë jetën

shoqërore dhe kulturore në komunën e Resnjës dhe bashkinë e Pustecit. Këto festime

përbëjnë, gjithashtu, një nga atraksionet turistike të zonës. Disa nga festat që

përmenden janë:

“Fool’s Day” është një festë me maska e cila zhvillohet më 1 prill ne qëndër të qytetit

të Resnjës. Studentët bëjnë një paradë të veshur me maska. Pervec paradës

organizohen koncerte për talentet e reja dhe festime në qëndër të qytetit.

Teatri ndërkombëtar i monodramës, festivali i Aktorëve të Europës organizohet

në datën 6-11 korrik në Resen dhe Otoshevo. Artistë të njohur nga vende të ndryshme

të botës luajnë monodrama në oborrin e Sarajit të Ahmet Nyjaz Beut ose në bregun e

liqenit të Prespës, në Otoshevo. Më pas bëjnë diskutime të ndryshme rreth

monodramave të luajtura45.

“Warm culture wavws” Prespa. Midis qershorit dhe gushtit qyteti i Resnjës dhe

fshatrat turistike përreth organizojnë ekspozita, performanca artistike, kinema të

hapura, koncerte me muzike folklorike, muzikë rok dhe pop, ëorkshope, të cilat

gjallërojnë jetën sociale të këtyre zonave46.

Kolonia e Qeramikës është një ngjarja që zhvillohet në datat 1-20 gusht, në Resnjë,

ku mblidhen artiste poçare nga e gjithë bota për të prodhuar vepra arti nga balta.

Qëllimi kryesor i këtij organizimi është promovimi dhe ruajta e mirë e traditës së

poçarisë47.

Dita e mbledhjes së mollëve organizohet në datat 26-27 shtator në Resnjë. Festa

ndërmbëtare ka si qëllim shkëmbimet tregtare dhe kulturore midis Resnjës dhe

45 )www.resen.gov.mk 46 ) www.resen.gov.mk 47 ) www.resen.gov.mk

62

vendeve të tjera. Eventi organizohet nga bashkia Resnjës dhe në të përfshihen servirja

e ushqimeve tradicionale dhe muzikës folklorike të zonës48.

Festimi i Pashkëve49 zhvillohet në maj ose prill në varësi te datës kur janë pashkët në

qëndër të qytetit të Resnjës. Mblidhen nxënës shkolle nga të gjithë komunat e Resnjës,

të cilët sjellin vezë të dekoruara bukur. Dita shoqërohet me kënge dhe valle.

Festa e Shën Marenës50 është një festë fetare e cila zhvillohet në datën 28 gusht në

fshatin Bezmisht të Bashkisë Pustec. Festa fillon në në mëngjez me ceremoninë fetare

e cila zhvillohet në shpellën e Shën Marisë(shih faqen…) dhe përfundon në mbrëmje

me tavolina të mbushura me gatime tradicionale kryesisht mish të pjekur shqere e

shoqëruar me muzikë dhe kërcimet e zonës.

Karnavalet51 zhvillohen në qytetin e Korçës, në gusht dhe janë një festë tradicionale

e Korçës e ngjashme me Fool’s Day në Resnjë. Nxënësit e shkollave 9-vjeçare vishen

me maska dhe bëjnë paradë në rrugët e qytetit.

Festa e Birrës52 është traditë e qytetit të Korcës dhe zhvillohet në datat 13-17 gusht.

Gjatë këtyre ditëve shërbehet birred he ushqime tradicionale të Korcës si: kërnacet

dhe zhvillohet një koncert ku marrin pjesë artistë të ndryshëm të muzikës shqiptare.

Prespa është një destinacion turistik, i cili ofron pushime të qeta për ata vizitorë që

duan të jenë larg zhurmës së qytetit. Llojet e turizmit të cilat mund të zhvillohen janë

turizmi rural, ekoturizmi, turizmi familjar. Ndërsa për ata të cilët duan pushime aktive,

që janë më tepër të orientuar drejt sporteve, bëjnë ecje, çiklizëm, alpinizm, etj.

Pavarisht mundësive të shumta për zhvillimin e turizmit, në jetëm sociale dhe

ekonomike hasen probleme, të cilat pengojnë zhvillimin e turizmit në zonë e Prespës

së Madhe si varfëria, largimi i popullsisë si dhe konjukturat politike, të cilat do

trajtohen më poshtë.

II.3. Strukturat demografike, sociale, etnike dhe fetare të zones, me të veçantat e

tyre në fushën e turizmit.

Organizimi administrativ

Zona e Prespës së Madhe, në aspektin administrativ, përfshin bashkinë e Pustecit dhe

komunën e Resnjës, në dy anët e kufirit shqiptaro-maqedonas. Në anën shqiptare është

bashkia e Pustecit, e cila deri në vitet 1985 ka qënë qendër e fshatit të bashkuar

Liqenas dhe pas viteve’90 u bë një prej komunave të rrethit të Korçës. Organizimi i

saj administrativ ka ndryshuar nga komunë në bashki. Pusteci ka një sipërfaqe prej

160.1 km2, me 9 fshatra. Në pjesën maqedonase shtrihet komuna e Resnjës, e cila

48 ) www.resen.gov.mk 49 ) www.resen.gov.mk 50 ) www.resen.gov.mk 51 )www.bashkiakorce.gov.al 52 ) www.bashkiakorce.gov.al

63

dallon për një sipërfaqe dhe popullsi më të madhe krahasuar me Pustecin. Resnja është

përfshirë në rajonin statistikor të Pellagonisë dhe ka një sipërfaqe prej 737.4 km2, me

45 vendbanime.53

Struktura etnike dhe fetare

Në pjesën shqiptare bashkia e Pustecit në aspektin etnik përbëhet nga pakica

maqedonase, ndërsa në pjesën maqedonase, në komunën e Resnjës jetojnë

maqedonas, shqiptar, turq, serb dhe një numër i vogël vllehësh.

Tabela 8. Përbërja kombëtare në komunën e Resnjës, Maqedoni, 2002

K.

Resnja

Pop.

gjith

Maq Shqip Turq Rome Vllehe Serbe Te

tjere

2002 16826 12804 1536 1797 184 26 74 404

% 100 76.1 9.1 10.7 1.1 0.1 0.4 2.4

Burimi: Fejzulla Abdullai, 94

Siç shihet nga grafiku popullsia maqedonase është në numër më e madhe si rrjedhoje

e regjistrimit të shqiptarëve si turq dhe largimit të detyruar në Turqi, në të shkuarën,

dhe zëvendësimit të saj me popullsi maqedonase.

Grafiku 9.Përbërja etnike në komunën e Resnjës

Punoi: Ema Muslli

53 )www.Resen Municipality.com

Maqedonas76%

Shqiptare9%

Turq11%

Rome1%

Vllehe1%

Serbe0% Te tjere

2%

Perberja etnike ne komunen Resnje

Maqedonas

Shqiptare

Turq

Rome

Vllehe

Serbe

Te tjere

64

Përqindja e popullsisë shqiptare përpara vitit 2002, ka qënë e ulët në komunën e

Resnjës për shkak të largimit të detyruar të popullsisë në Turqi, ndërsa në vitin 2002

përqindja e ulët e popullsisë lidhet me emigracionin e lartë të shqiptarëve. Popullsia

shqiptare në aspektin e shtrirjes territoriale është 85.8% në fshat dhe vetëm 14.2% 54në qytetin e Resnjës. Fshatrat e përziera me shqiptarë janë: Asomati, Arvati,

Bollocërka e Poshtme, Bollocerka e Sipërme, Cerexvori, Gërçani, Kranji, Kozjaku,

Nakoleci, Podmoçani e Sopocka. Përqindje tjetër të konsiderueshme në popullsi kanë

turqit dhe përqindje të papërfillshme kanë romët, vllehët dhe serbët. Besimi fetar në

komunën e Pustecit është ai ortodoks ndërsa në komunën e Resnjës kemi disa besime

fetare, të cilat janë: besimi ortodoks, musliman dhe bektashi. Të dhënat statistikore

lidhur me besimin fetar, si në Pustec dhe Resnjë të dhënat janë të pamjaftueshme dhe

joaktuale.

Grafiku 10. Besimi fetar në Bashkinë Pustec

Punoi: Ema Muslli

Në Resnjë, në bazë të një regjistrimi të besimeve fetare në vitin 1994, ekzistojnë katër

besime fetare: të krishterë-pravosllavë, ortodoksë, muslimanë dhe një pjesë e vogël

katolikë. Numrin më të madh të popullsisë e përbën popullsia e krishterë-ortodokse

përbën 76.06%, muslimanët përbëjnë 22.83%, katolikët përbëjnë 0.11%.55

54 ) Fejzulla Abdullai, 94 55 ) Fejzulla Abdullai, 94

23%

77%

0%

Besim fetar ne Bashkine Pustec

Mysliman

Ortodoks

Katolik

65

II.4. Gjendja politike, ekonomike dhe shoqërore e zonës me ndikimet e saj në

zhvillimin e turizmit

Dy fenomenet kryesore që vihen re në zhvillimin demografik janë largimi i lartë i

popullsisë dhe plakja e popullsisë. Trendet e ecurisë së numrit të popullisë, në pjesën

shqiptare dhe maqedonase, me disa ndryshime të vogla janë të përafërta. Nga viti 1990

deri sot, ka pasur ulje dhe ngritje, në varësi të situatës historike, politike, sociale dhe

ekonomike.

Në pjesën shqiptare, bashkia e Pustecit ka ardhur duke u rritur deri në vitin 1985.

Faktorët që kanë ndikuar në rritjen e popullsisë ka qënë përmirësimi i kushteve për

kujdesin shëndetësor dhe politikat pronataliste. Pas viteve 2001, Pusteci ka pasur një

ulje të popullsisë ndikuar nga fenomeni i emigracionit, i cili vazhdon të jetë i madh.

Nga viti 2005 deri në 2007, vihet re ngritja e numrit të popullsisë. Kjo e fundit

shpjegohet me kompesimin e saj nga popullsia rurale e ardhur nga zonat më të larta

përreth tyre.

Tabela 9. Zhvillimi i popullsisë në bashkinë e Pustecit 1989- 2016

Bashki Sipërfaqe

km2

Nr.pop

1989

Nr.po

2001

Nr.pop

2005

Nr.pop

2007

Nr.pop

2011

Nr.pop

2016

Pustec 160.1 4202 4152 4532 4627 3 290 3500

Burimi: Plani lokal i zhvillimit te komunes Liqenas 2008; Gjëndja civile, Pustec, 2016

Popullsia në Pustec në vitin 2007 arrin në 4.627 banorë të shpërndarë në 9 fshatra.56

Ajo dallohej për një rritje të qëndrueshme e popullisë, dendësi popullimi prej 20 b/km.

Nga 2007 deri në vitin 2011(Census 2011) ka pasur ulje të konsiderushme duke arritur

në 3290 banore. Ndërsa ne vitin 2016 ka një rritje prej 210 banorësh.

56 ) Fondi Shqiptar i Zhvillimit; Fondi për Zhvillimin rural; Plani I Zhvillimit lokal 2008

Liqenas

66

Grafiku 11.Numri i popullsisë në bashkinë Pustec midis viteve 1989-2016

Punoi: Ema Muslli

Tendenca ka qënë në përgjithësi negative, duke sjellë tkurrjen e popullisë në Resnjë.

Fenomeni i emigrimit në komunën e Resnjës ka sjellë saldo negative të shtimit natyror

të popullsisë veçanërisht në vitin 1994. Pas vitit 2002 deri në vitin 2010 ka pasur ujle

të vazhdueshme të numrit të popullsisë, nga 16825 banorë në 1620557 banorë.

57 )Baseline-Study-and-Strategic-Plan-for-development-of-Prespa-Region, f.20, SËG, RRG

Nr. Pop

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

1989 2001 2005 2007 2011 2016

4202 4152

4532 4627

32903500

Numri i popullsise ne bashkine Pustec midis viteve 1989-2016

Nr. Pop

67

Tabela 10. Zhvillimi i popullsisë në komunën e Resnjës 1994- 2010

Kom Sip

km2

Nr.p

1994

Nr.p

2002

Nr.p

2004

Nr. pop

2007

Nr.pop

2010

Resnje 737.4 17681 16825 16825 16344 16.205

Burimi: Fejzulla Abdullai, Popullsia dhe vendbanimet e Prespës( studim socio-

gjeografik), f. 23, Detroit 2008

Grafiku 12. Numri i popullsisë në komunën e Resnjës midis viteve 1994-2010

Punoi: Ema Muslli

15000

15500

16000

16500

17000

17500

18000

1994 2002 2004 2007 2010

17681

16825 16825

1634416205

Numri i popullsise ne komunen e Resnjes midis viteve 1994-2010

Numri I popullsise ne komunen e Resnjes midis viteve 1948-2010

68

Zona e Prespës së Madhe është një zonë ndërkufitare në afërsi të së cilës kalojnë rrugë

të rëndësishme tregtare ndërkombëtare si Korridori i 8-të. Pozita e favorshme

gjeografike ka lehtësuar lëvizjen e popullsisë nga njëri vend ne tjetrin. Popullsia

shqiptare në Prespës gjatë qeverisjes së Jugosllavisë i është nënshtruar presioneve të

shumta për t’u larguar, presion i cili ka arritur deri në dëbimin me dhunë të shqiptarëve

duke i deklaruar ata turq, bazuar në besimin e tyre dhe jo kombësinë.

Vlerësohet se nga rajoni i Prespës bashkë me atë të Kosturit dhe Florinës patën

emigruar rreth 35000 shqiptarë. Pas Luftës së Dytë Botërore, me krijimin e

Jugosllavisë, deportimi i shqiptareve presparë në Turqi vazhdoi. Konstatohet se në

periudhën 1945-1971, nga Maqedonia në Turqi, gjithsej kanë emigruar 380 mijë vetë,

nga të cilët 128 500 ishin shqiptarë. Përveç lëvizjes drejt Turqisë ka pasur lëvizje drejt

Greqisë, nga Greqia në Turqi dhe më tej në vende të tjera.

Në pjesën e mbetur në shtetin shqiptar, në Pustec, rreth viteve 1945-1990 u vendos

sistemi komunist i cili pengoi lëvizjen e lirë të brendëshme dhe të jashtme të popullsisë

shqiptare. Prandaj lëvizje e popullsisë ishte mjaft e kufizuar. Pas vitin 1990, kur u

shpërbë sistemi komunist, filloi një lëvizje masive e popullsisë drejt qytetit të Korçës,

por edhe më tej, në vende të ndryshme të Evropës dhe kontinenteve të Amerikës dhe

Australisë. Deri në vitin 1990 faktori politik ka ndikuar në zhvillillimin ekonomik dhe

social të zonës.

Dikur ndikimi i politikave demigruese ndaj popullsisë shqiptare nga ana e shtetit

maqedonas, krijoi një situatë të tensionuar midis Shqipërisë dhe Maqedonisë. Sot

situata e kaluar politike midis Shqipërisë dhe Maqedonisë mund të përdoret për të

krijuar në zonën e Prespës së Madhe ‘Parkun e Paqes’.

Në Shqipëri, shembull i “Parqeve të Paqes” është zona kufitare Shqipëri-Kosove –

Mali i Zi. Problemet kryesore të zonës janë: largimi i popullsisë, kushtet e veshtira

social-ekonomike dhe problem të shumta mjedisore. B3P ka nisur një projekt në vitin

2008, me një program veror, qëllimi kryesor i të cilit ishte mësimi i gjuhës angleze

dhe respektimi i mjedisit natyror përreth. çdo vit organizohen kampe verore, të cilat

mbledhin së bashkë njerëz nga vende të ndryshme58.

Sot, fale projektit në zonën kufitare Shqipëri-Kosove-Mali i Zi është pakësuar numri

i largimeve nga zona ndërkufitare. Zona është njohur si zonë turistike. Popullsia lokale

ka mësuar të kujdeset për mjedisin natyror përreth dhe popullsia ka mësuar si të sjellë

dhe tërheqë turistët. Një nga organizatat që vepron në një formë të ngjashme me B3P

sot në pjesën e Prespës shqiptare, është PPNEA, por veprimtaria e saj shtirhet përgjatë

gjithë vitit. Ajo çfarë mund të bëhet nisur nga B3P, është promovimi më i madhi zonës

si “Park Paqeje”.

58 ) http:/www.balkanspeacepark.org

http://www.balkanspeacepark.org/

69

Sot në bashkinë e Pustecit emigrimi është kryesisht drejt zonave fqinje të Greqisë dhe

Maqedonisë dhe ka karakter stinor. Kështu, banorët e Pustecit, emigrojnë drejt këtyre

zonave kur është stina e mbledhjes së mollëve në Maqedoni dhe sezoni i mbjelljes së

fasuleve në parcelat greke.

Tabela 11. Struktura moshore në zonën e Prespës

Grupmosha Deri ne 20 vjec Deri ne 40 vjec Deri ne ose mbi 60

vjec

Komuna Resnjë 27.5% 54.6% 22.3%

Burimi: Statistika shteterore 2004

Nga intervistat me banoret, në terren, del se në Pustec mund të kenë mbetur shumë

pak familje. Popullsia mbizotëruese është e grupmoshës 14-60, por po shtohet

përqindja e popullsisë me mbi 60 vjet. Rritja e popullsisë bëhet në ritme shumë të

ulta si pasoje e zhvillimit të dobët ekonomik dhe kushteve jo shumë të mira sociale.

Duke u bazuar në të dhëna të hershme, nga 2001 -2004, krahasuar me intervista të

realizuara me banorët zonës në vitin 2016, nuk ka pasur përmirësim të situatës social-

ekonomike. Popullsia është drejt plakjes dhe emigracioni vazhdon të mbetet një

fenomen shqetësues. Një pjesë e vendbanimeve në të dy anët e kufirit, veçanërisht ato

rurale po braktisen duke lënë tokat bujqësore ugar. Emigrantët jashtë vendit shkojnë

vazhdimisht për vizitë në vendlindje. Disa prej tyre janë kthyer për të ndërtuar shtëpi

më moderne për pushimet e verës. Objekte59 të këtij karakteri janë ndërtuar në Kranjë,

Arvat, Nagolec dhe Gërçar, etj, si dhe në vendbanime të tjera përzjera etnikisht.

Për sa i përket strukturave të popullsisë mund të thuhet se në strukturën etnike të zonës

së Prespës mbizotëron popullsia me kombësi maqedonase. Në strukturën fetare, si në

pjesën shqiptare dhe maqedonase mbizotëron besimi i krishterë orthodoks.

Ecuria e numrit të popullsisë në zonën e Prespës është diktuar nga kushtet ekonomike

dhe sociale. Gjendja e vështirë ekonomike dhe industrializimi është një nga faktorët

që vazhdon të ndikojë në emigrimin e popullsisë. Një faktor tjetër ndikues mbeten

mundësitë me të mira për shkollim në qytete të tjera të Maqedonisë, ose jashtë shtetit

ne Bullgari, SHBA, etj.

59 ) Fejzulla Abdullai, Popullsia dhe vendbanimet e Prespës( studim socio-gjeografik), f. 138, Detroit

2008

70

Për sa i përket strukturës moshore dhe gjinore mund të thuhet se është ndikuar nga

fenomeni i emigracionit. Popullsia prespare ka tendenca, në të ardhmen, për plakjen

e saj, pasi pjesa e popullsisë aktive për punë po largohet dhe shtimit natyror po ulet

ndjeshëm në zonë.

Përbërja e përzjerë etnike dhe fetare mund të jetë një faktor tërheqës për zhvillimin e

turizmit kulturor dhe fetar. Në anën tjerër, saldoja negative e migrimit dhe ulja e

vazhdueshme e numrit të popullsisë, përbën një pengesë për zhvillimin e turizmit duke

qënë se numri i fuqisë punëtore dhe trurit të popullsië që do kontribuonte në këtë

sektor vjen gjithnjë e më tepër duke u ulur.

Turizmi si aktivitet ekonomik është i ndikuar nga aktivitite të tjera ekonomike dhe

anasjelltas. Një prej këtyre aktiviteteve është bujqësia. Pjesa më e madhe e të

intervistuarve, rreth 88% e tyre ishin të vetëpunësuar në bujqësi. Tokat ishin të mbjella

kryesisht me drithëra, foragjere, perime dhe fruta. Kohët e fundit toka ka filluar të

mbillet me bimë medicinale si çaji i malit.

Grafiku 13.Banorët që zotërojnë tokë bujqësore


88%

12%

Zoterojne toke bujqesore

Po

Jo

71

Komuna e Resnjës dallohet për zhvillim të pemtarisë, kryesisht mollës. Nëse të

dhënat për Resnjën krahasohet me të dhënat e rrethit të Korçës dallohet një zhvillim

më i madh i pemtarisë në Resnjë. Krahasimi për zhvillimin e pemtarisë ishte më i

mundshëm në madhësi rrethi sesa te bashkia Pustec, duke pasur parasysh sipërfaqen

e vogel të komunës. Resnja ka traditë dhe është e mirënjohur për prodhimin e mollëve

në tregun ndërkombëtar.

Tabela 12.Zhvillimi i pemtarisë në komunën Resnjë dhe rrethin e Korçës

Nr.pemeve

Resnje

Prodhimi

Resnje

Nr.pemeve

Korce

Prodhimi

Korce

Molle 2790.7 80047 1010 18367

Dardha 3.71 68 14 203

Kumbulla 19.85 689 95 2230

Qershi 7.725 416 65 1399

Pjeshke 0.570 12 3 40

Arra 6210 321 5 118

Burimi: Ministria e bujqësisë Resnjë dhe e rrethit Korçë

Problemet në zhvillimin e bujqësisë në Pustec janë disa. Problemi i parë është

mungesa e fondeve për përdorimin e mekanikës bujqësore të kohës. Varfëria e

banorëve të bashkisë Pustec bën që edhe në rastet kur mekanika bujqesore e kohës

72

është e pranishme, fshatarët nuk janë në gjendjen të sigurojnë karburantin për të vënë

në punë mjete si traktori. Pjesa më e madhe e fshatarëve nisur nga këto kushte, në

pjesën më të madhe vazhdojnë të përdorin mjete primitive pune si parmenda. Problem

për zhvillimin e bujqësisë mbetet frangmentarizimi i tokës bujqësore( më pak se 2 ha

për person).

Pjesa maqedonase e Prespës, ndryshe nga pjesa shqiptare ka traditë dhe dallohet për

prodhimin e mollëve. Pemtaria është aktiviteti primar në komunën e Resnjës. Problem

i lidhur me bujqësinë mbetet ndotja e tokës dhe e ujit nga kimikatet e

përdorura në bujqësi. Disa nga llojet e kimikateve të përdorurura janë të paraqitura

në tabelën më poshte.

Tabela 13. Perdorimi i pesticideve ne komunën e Resnjës

Tipet e pesticideve Sasia (ton) %

Fungicide 38.5 60%

Herbicide 3.2 5%

Insekticide dhe Akaricide 22.5 35%

Total 64.2 100%

Burimi: Agricultural Extension Agency – Resnjë (f.44)

Në pjesën e Parkun Kombëtar të Prespës, Pustec, është ndaluar rritja e dhenve për

shkak të mbikullotjes dhe dëmtimit të bimësië që ato sjellin. Në këto kushte bashkia

e Pustecit dallohet për një zhvillim relativisht të vogël të blegtorisë dhe përfaqësohet

më tepër nga rritja e gjedheve.

73

Peshkimi mbetet aktivitet kryesor në të dy zonat, në pjesën shqiptare dhe maqedonase.

Në vitin 2002 në komunën Pustec u krijua shoqata e peshkimit dhe u liçensuan 30

peshkatare. Metodat e peshkimit ishin kyresisht peshkimi me rrjetë, pezaul, potisok

dhe me grep. Llojet e peshkut që rriten dhe peshkohen në liqen janë cironka, kleni,

mrena, skllobusi, belushka, krapi, etj. Peshkimi me grep përfshihet në peshkimi

sprotiv dhe turistik.60

Në pjesën shqiptare, të ardhurat e popullsisë së zonës vlerësohen rreth 700 dollarë nga

bujqësia, e cila zë me punë 70% të forcës puntore.61Vihet re një nivel shume i lartë i

papunësisë. Si pasojë ka pasur migrim të dendur më tepër sezonal për mbledhjen e

mollëve në Prespën maqedonase si dhe fasuleve në Prespën greke. Numri i familjeve

me asistencë sociale ka qënë rreth 50 ose përafërsisht 5% e familjeve të zonës62.

Tabela 14.Treguesit ekonomik të bashkisë Pustec në vitin 2007

Bashkia Nr.i të

punësuarve

gjith

Të

punësuarit

në bujqësi

Papunësia Ndërmarrjet

ekonomike

Bujqësore

familjare

Shërbime Transport

Pustec 1006 950(92%) 57% 950 72 4

Burimi: Plani i Zhvillimit lokal 2008 Liqenas f.20

Nga intervistat e realizuara në zonën e Prespës shihet që gjendja ekonomike nga 2008

deri në vitin 2016 nuk ka pasur asnjë përmirësim të kushteve të jetesës. Bashkia Pustec

nuk dallohet për zhvillim të industrisë qoftë edhe industrisë së lehtë. Shënja të fillimit

të industrisë së lehtë po shfaqen kohët e fundit me hapjen në 2016 të një fabrike tekstili

me kapacitet të vogël.

Tabela 15. Struktura e punesimit ne komunën e Resnjës

Struktura

e

punesimit

Forca

puntore

gjithsej

Meshkuj Femra Te

punesuar

Meshkuj Femra Te

papune

Meshkuj Femra Papunesia

ne %

Kom.

Resnje

6727 4026 2701 4705 2557 1848 2022 1169 853 30.1


Zhvillimi industrial në komunën e Resnjë ka specifikat e veta ndryshe nga pjesa

shqiptare e Prespës. Zhvillimi industrial ka qënë i lartë në komunën e Resnjës gjatë

60 ) Prespa ime, Botimi Qëndrës Rajonale të Mjedisit; Nr.1 Vjeshtë 2007 61 ) Prespa ime, Botimi Qëndrës Rajonale të Mjedisit; Nr.1 Vjeshtë 2007

62 ) Prespa ime, Botimi Qëndrës Rajonale të Mjedisit; Nr.1 Vjeshtë 2007

74

periudhës komuniste dhe me shpërbërjen e Jugosllavisë në vitin 1991, filloi rënia e

industrisë. Industria është përfaqësuar dhe përfaqësohet nga prodhimi i poçerisë,

industri të lehta si ajo tekstike, ushqimore, ndërtimtaria dhe përpunimi i metaleve.

Punësimi sipas sektoreve të ekonomise në vitin 2004, në sektorin primar, kanë qënë;

të punësuar 845 persona, atë sekondar 1868, persona terciar dhe katërsor 1992

persona. Sot nuk ka shumë ndryshime rreth punësimit sipas sektorëve të ekonomisë

në zhvillimin e përgjithshëm ekonomik.

Tabela 16. Struktura e punësimit sipas sektorëve të eknomisë e komunës së Resnjës

Punesimi

sipas

sektoreve

Bujqesi Industri Sherbime Te tjera

Kom.Resnje 18% 36.7% 41.4% 0.9%


Grafiku 14. Punësimi sipas sektorëve të ekonomisë në komunën Resnjë 2004

Punoi: Ema Muslli

Sektori primar, 845,

18%

Sektori dytesor,

1868, 40%

Sektori terciar ,

1992, 42%

Punesimi sipas sektoreve te ekonomise

Sektori primar

Sektori dytesor

Sektori terciar

75

Pjesa shqiptare e Prespës ka trashëguar një zhvillim më të ulët ekonomik sesa pjesa

maqedonase, e cila është njohur me ekonominë e tregut më herët sesa pjesa e shqiptare

e Prespës. Zhvillimi turistik është i ndërlidhur me faktorët politikë, ekonomikë dhe

shoqërorë në zonën ku aktiviteti zhvillohet.

Turizmi, pjesërisht, është i varur nga zhvillimi i sektorit primar, dytësor dhe terciar.

Nëse bëjmë një përmbledhje të sektorit primar mund të thuhet se ka disa lloje turizmi

që lidhen me zhvillimin e bujqësisë, blegtorisë dhe peshkimit. Ato janë; turizmi rural,

turizmi sportiv, turizmi familjar dhe turizmi kulturor. Prodhimtaria në dru frutor,

perime, prodhime blegtorale, gatimet me bazë peshku, janë një pjesë e rëndësishme e

ofertës turistike të zonës së Prespës së Madhe.

Bujqësia është më tepër e zhvilluar në pjesën maqedonase të Prespës së Madhe, sesa

në pjesën shqiptare. Komuna e Resnjës dallohet për prodhimin e mollëve dhe

prodhimi i tyre është në kushtet e një bujqësie intensive. Problemi kryesor, i cili

pengon zhvillimin e turizmit në zonë është ndotja e ujit dhe tokës nga mbetjet e

bujqësisë.

Në rasitn e bashkisë Pustec bujqësia edhe sot, në vitin 2016, ka mbetur në kushtet e

një bujqësi për mbijetesë. Nëse në komunën e Resnjës zhvillimi i bujqësisë ka sjellë

problem mjedisore, në rastin e bashkisë Pustec bujqësia është e prapambetur. Disa nga

problemet kryesore në bujqësi janë fragmentarizimi i tokës, mungesa e fondeve,

varfëria e banorëve të zonës dhe cilësia jo shumë e mirë e tokës bujqësore. Ndërsa

përsa i përket zhvillimit blegtoral mund të thuhet se për shkak të mbikullotjes (nga

dhitë) në të kaluarën, ky aktivitet është i kufizuar.

Peshkimi është një aktivitet i cili është zhvilluar si në pjesën shqiptare dhe atë

maqedonase. Problemi kryesor me peshkimin është peshkimi mbi mundësitë e shtimit

të specieve të peshqve dhe përdorimi i metodave jo të përshtatshme për peshkim

veçanërisht në pjesën shqiptare.

Industria është përgjithësisht në stadin artizanal. Disa nga zanatet që ushtrohen janë:

përpunimi i drurit, gurit, metaleve të çmuara dhe poçeria. Por, ka gjithashtu fabrika

tekstile dhe ndërmarrje ndërtimi. Në pjesën shqiptare nuk ka pasur zhvillim të

industrisë, përveç një zhvillimi të dobët të artizanatit.

Vihet re se në pjesën maqedonase përqindja më e madhe e njerëzve është e punësuar

në sektorin terciar dhe katërsor ndërsa në sektorin primar është përqindja më e vogël

e të punësuarve. Pra, sektori i transportit, tregëtisë dhe turizmit ka zhvillim shumë

herë më të madh në komunën e Resnjës sesa në bashkinë e Pustecit. Në pjesën

shqiptare sektori me përqindje më të madhe punësimi është sektori primar. Por, edhe

sektori primar nuk ka rendiment dhe nuk siguron mjaftueshëm të ardhura për banorët

e Pustecit.

76

Infrastruktura në zonën e Prespës së Madhe

Në pjesën shqiptare të zonës së Prespës, në bashkinë Pustec furnizimi me ujë të

pijshëm sigurohet, kryesisht, nga liqeni dhe më pak nga burimet natyrore nëntokësore.

Nga liqenet uji vjen nëpërmjet pompave, grumbullohet në depo në pika dominuese të

fshatrave dhe më vonë shpërndahet nëpërmjet tubave të ujësjellsave. Vetëm fshati

Lajthizë e siguron ujin nëpërmjet burimeve malore. Uji vjen me orar të caktuar. 63Nevojat e popullsisë për ujë të pijshëm nuk plotësohen si duhet në sasi dhe cilësi.

Në pjesën maqedonase, në komunën e Resnjës, pjesa më e madhe e vendbanimeve

kanë rrjetin për sigurimin e ujit të pijshëm. Përjashtim bëjnë vendbanimet më të vogla

ku duhet të përmirësohet sistemi i sigurimit me ujë të pijshëm.

Në sistemin e ujrave të zeza në komunën Pustec, kanalizimet e duhura për të

grumbulluar e përpunuar ujrat e e zeza, sipas standarteve, shtrihen vetëm në Zaroshkë

dhe Pustec. Ato janë të pajisura me kolektorë të posaçëm për grumbullimin dhe

pastrimin e ujit përpara se ai të derdhet në liqen. Ndërsa pjesa tjetër e ujrave të zeza

në fshatrat e tjerë, shkojnë në liqen pa asnjë lloj përpunimi.64 Në pjesën maqedonase

sistemi i kanalizimeve të zeza është i shtrirë në gjithë komunën e Resnjës por në zonat

rurale, pavarësisht ekzistencës së kanalizimeve të zeza, ujrat e zeza derdhen pa

përpunim në liqen. Si pasojë e kësaj të fundit vjen ndotja e liqenit të Prespës. Kështu,

gjithnjë e më tepër, ujrat e tij po eutrofizohen.

Në zonën e Prespës ekziston linja e telefonisë celulare AMC dhe VODAFON në

Pustec, por mungon rrjeti i telefonisë fikse. Në Resnjë operojne tre kompani celulare;

T-Mobile, Vip dhe One 65. Në pjesën maqendonase shtrihet, gjithashtu, rrjeti i

internetit, ndërsa mungesa e linjës fikse në pjesën shqiptare pengon dhe shtrirjen e një

rrjeti interneti.

Në Pustec furnizimi me energji nuk është i rregullt. Dy janë format kryesore të

energjisë që përdoret në komunitet: energjia elektrike. e siguruar nga rrjeti kombëtar

i shpërndarjes, si dhe energjia termike e prodhuar nga djegia e drurit, e cila përdoret

gjatë tërë vitit për ngrohje dhe gatim.66 Në pjesën maqedonase, nevojat për energji

elektrike plotesohen tërësisht67 .

Gjëndja e infrastrukturës rrugore është përgjithsisht e rregulluar mirë në pjesën

shqiptare, në komunën Pustec. Ndërsa në Pustec rruga automobilistike Korçë –

Liqenas është në kushte të mira. Kushtet e pikës kufitare të Goricës së Vogël janë

përmirësuar. Rrugët e brëndshme që lidhin komunën janë në kushte të mira. Rrugët e

tjera, të cilat lidhin fshatrat me njëri-tjetrin janë ende problematike.

63 ) Fondi Shqiptarë i Zhvillimit, Fondi Rural i Zhvillimit ; Plani i Zhvillimit Lokal, 2008, Liqenas f.36 64 ) Prespa ime, Botimi Qëndrës Rajonale të Mjedisit; Nr.1 Vjeshtë 2007

65 ) sh f. 45 66 ) Fondi Shqiptarë i Zhvillimit, Fondi Rural i Zhvillimit ; Plani i Zhvillimit Lokal, 2008, Liqenas f.35 67 ) ) Fondi Shqiptarë i Zhvillimit, Fondi Rural i Zhvillimit ; Plani i Zhvillimit Lokal, 2008, Liqenas Sh. F45

77

Ka mbetur pjesa e rrugës e pashtruar në drejtim të fshatit Gollomboç dhe Goricë e

Vogël. Në krahasim me pjesën shqiptare, komuna e Resnjës në Maqedoni ka një

infrastrukturë më të mirë rrugore, veçanërsisht rrugëve internacionale dhe lokale. Një

infrastrukturë e mirë rrugore ndikon në zhvillimin e turizmit në zonë, duke qënë se

një nga elementët, të cilët merren në konsideratë për përzgjedhjen e një destinacioni

turistik është lehtësia ose veshtirësia për të arritur te ai destinacion. Një zhvillim

optimal i infrastrukturës rrugore, furnizimi i rregullt me ujë të pijshëm dhe energji

elektrike, mundësi më të mira komunikimi ndikojnë drejtpërdrejt në zhvillimin e

turizmit dhe anasjelltas. Zhvillimi i turizmit do ndikojë në përmirësimin e

vazhdueshëm të infrastrukturës

78

KAPITULLI III

ECURIA E ZHVILLIMIT TURISTIK TË ZONËS DHE EFEKTET

NDËRKUFITARE DHE RAJONALE TË KËTIJ ZHVILLIMI.

III.1. Fillimet e zhvillimit turistik të zones

Kushtet historik- politike në zonën e Prespës së Madhe bënë që zhvillimi ekonomik-

social i popullsisë banuese në këtë zonë, të jetë përgjithësisht i ulët. Fillesat e

aktivitetit turistik janë të vona, veçanërisht në pjesën shqiptare të Prespës. Në bashkinë

Pustec fillesat e turizmit përkojnë me rënien e sistemit komunist dhe fillimin e

tranzicionit në Shqipëri. Në pjesën maqedonase të Prespës fillesat e turizmit përkojnë

me vendosjen e sistemit komunist, kur zona e Prespës përfshihej në territorin e

Jugosllavisë.

III.1.1. Gjendja e zhvillimit të turizmit në kushtet e mbylljes kufitare (1945-1990)

Ne vitet 1945-1990, vetë sistemi ideologjik dhe ekonomik solli mbylljen e kufirit

midis Maqedonisë dhe Shqipërisë. Komuna e Resnjes dhe Pustecit patën zhvillim të

ndryshëm në aspektin ekonomik. Bashkia Pustec pati zhvillim në blegtoria. Zhvillimit

të turizmit nuk iu dha rëndësia e duhur deri në vitet 1990. Komuna e Resnjës, gjatë

periudhës komuniste arriti kulmin e zhvillimit të aktivitetit turistik.

Në zonën e Prespës ka mundësi për lloje specifike turizmi si: turizmi i parqeve

natyrore, vëzhgimi i zogjve(vëzhgimi i pelikanëve në ishullin e Maligradit, Ezeran),

turizmi liqenor (Zaroshkë, Pustec, Goricë eVogël, Gollomboç, Stenjë, Otoshevo);

vozitja me varka(Otoshevo, Pustec); peshkimi sportiv, etj.

III.3. Kushtet e reja të krijuara pas vitit 1990 dhe ndikimi i tyre në zhvillimin e ri

turistik

Pas vitit 1990 hapet kufiri me Maqedoninë. Deri në këtë periudhë në pjesën shqiptare,

aktiviteti kryesor ishte blegtoria dhe zona nuk dallohej për asnjë infrastrukturë pritëse

për aktivitetin turistik. Fillimet e turizmit, si aktivitet janë rreth vitit 2002-2003, ku u

ndërtuan restorantet e para dhe disa shtëpi të banorëve të fshatit Pustec, të cilat u vunë

në dispoziocion të turistitëve, kryesisht të huaj. Në vitin 2003, në fshatin Pustec, kishte

rreth 30 familje të punësuara në sektorin e turizmit68. Me kalimin e kohës turizmi filloi

të zhvillohej në fshatrat e tjera të bashkisë Pustec si: Zaroshkë edhe Goricë e Vogël.

Sot, turizmi nuk është i organizuar, por spontan. Duke qënë se turizmi është i

pazhvilluar siç duhet në pjesën shqiptare, ka ende shanse të mira për zhvillimin e

qëndrueshëm të tij.

68 ) Dh.Doka, Studime gjegrafike, Potsdam

79

Nderkohë në pjesen maqedonase objektet e para turistike u ndërtuan në Otesevo. Në

fshatin Pretor tendat e para u vendosën në 1959. Në 1965 rreth 38 organizata nga

Shkupi, Bitola dhe Resnja krijuan qendra turistike në Resnjë. Nga objektet e para

pritëse përmenden: hotel “Europa” dhe një qendrër kurative në Otoshevo. Me kalimin

e kohës u njohën zona të tjera turstike si: Stenja, Ezeran, Brajcino, Ljubojno dhe qyteti

i Resnjës.

Lëvizja midis popullsisë shqiptare, ku jetojnë minoritetet maqedonase është

përgjithësisht e lirshme. Bashkëpunimi Shqipëri –Maqedoni si një mardhënie

ndërkufitare sot është më tepër në kaudrin e mbrojtes mjedisore. Kohët e fundit ka

filluar të ketë një bashkëpunim ekonomik midis dy vendeve kufitare në kuadër të

turizmit.

III.4. Flukset turistike midis dy vendeve dhe efektet e tyre të shumanëshme turistike

(ekonomike, sociale, kulturore, etj)

Turizmi në bashkinë e Pustecit ka nisur pas vitit 2002, kur zona e Prespës së Madhe

u shpall Park Kombëtar. Studime mjedisore, botanike kanë nxjerrë në pah vlerat

estetike të peizazhit të Prespës, të cilat janë jo vetëm të lidhura me speciet relikte,

endemike dhe të rrezikuara bimore dhe shtatzore, por edhe me peizazhin natyror.

Në Pustec, një pjesë e vizitorëve vijnë për turizëm familjar. Ata qëdrojnë 2-3 ditë për

të shijuar klimën e mirë, pamjen e bukur të buzëliqenit si dhe tavën e famshme të

krapit. Në vitin 2003, në Pustc numëroheshin 30 familje të cilat ishin të punësuara ne

sektorin turistik.69 Në lidhje me infrastrkuturën turistike, në vitin 2007, mund të thuhet

se në bashkine e Pustecit ishin 13 bar-bufe dhe 4 hotele-motele. Në turizëm kanë qënë

të punësuar 28 njerëz. Numri i vizitorëve në Pustec, në vitin 2007, me fjetje, ka qënë

25%, nga të cilët 10% me prenotime. Ndërsa numri i vizitorëve ditorë ishte rreth

16000 mijë vizitorë.

Përpara se të flasim me shifra për zhvillimin e turizmit, duhet theksuar se te dhena

specifike per bashkinë Pustec mungojnë, prandaj do t’u referohemi të dhënave për

turizmin në Parkun Kombetar të Prespës. Nga grafiku më sipër vihet re një ulje e

fluksit të turistëve(nga viti 2007 deri në vitin 2008 ka vazhduar të ketë ulje të numrit

të turistëve). Ne zone ka 11 restorante, të cilat janë të vizituara nga rreth 1000

vizitorë/ditë gjatë fundjavës gjatë korrikut dhe gushtit të cilët bëjnë rreth 11 520

vizitorë në vit.

69 ) Studime gjeografike Potsdam, Dhimitër Doka ; Zhvilime socio-ekonomike dhe rajonale të Shqipërisë pas viteve’ 90; Botim i Insititutit të Gejografisë dhe Gjeokologjisë të Universitetit Potsdam; Potsdam 2005; ISBN 3-937786-61-9; Vëll.24; f.175

80

Tabela 17. Të dhëna për turizmin midis viteve 2007-2015

2007 2008(3) 2 015

Punësimi 28 people 56 people

Infrastruktura 13 kafe, 4 hotel-

motele(1)

2 hotele,

17 restaurante

3 hotele

30 shtepi pritese

Numri i turistëve 16000 vizitore 11540(2

Vizitore

50000

vizitore(3)

Burimi: (1)Plani lokal i zhvillimit të Komunës Liqenas; (2)D.Grazhdani 2008; Parku

Kombëtar i Prespës, 2016(3)

Grafiku.15. Numri i turistëve në Bashkinë Pustec

Punoi: Ema Muslli

16000

11540

50000

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

2007 2008 2015

FLUKSI I TURISTEVE NE BASHKINE PUSTEC.

Numri I turisteve

81

Tabela 18. Të ardhurat vjetore nga turizmi në Bashkinë Pustec

Kapaciteti per

fjetje

Nr. i turisteve me

fjetje

Te punesuar

per sezon

Te ardhurat

Vjetore (€)

Akomodimi

Hotele 12 410 1438 10/12 14 380

Shtepi pritese 160 600 4824 24 120

Totali 173 010 6262 10/12 38 500

Restauranti 136 875 11520 28/32 57 600

Totali 38/44 96 100

Burimi: Grazhdani.D, Current status of tourism and water quality in the albanian

part of lakes Prespa,2009

Vihet re se vizitorët janë vetëm ditorë dhe fitimet më të mëdha në turizëm sigurohen

nga restorantet. Zona nuk ka kapacitet pritës të mjaftueshëm për numrin në rritje të

turistëve. Megjithatë, e parë në një këndvështrim tjetër, të dhënat tregojnë që sektori

i turizmit do të jetë i rëndësishëm për zhvillim ekonomik në Bashkinë e Pustecit.

Grafiku 16. Të ardhurat nga turizmi në bashkinë Pustec

Punoi: Ema Muslli

15%

25%60%

Te ardhurat nga turizmi ne bashkine Pustec

Nga hotelet

Shtepi pritese

Restorante

82

Fakt interesant për t’u trajtuar është kërkesa dhe oferta në lidhje me tregun turistik.

Në pjesën shqiptare, turistët janë; turistë vendas (për restorante), vizitorë nga

minoriteti maqedonase (restorante), gjahtarët (turizëm familjar), të huaj, të cilët bëjnë

udhëtime me varkë, seminare dhe studiues të ndryshëm për asye shkencore70.

Në bashkinë Pustec ka disa shtëpi pushimesh, 3 hotele dhe disa restaurante. Ne pjesën

shqiptare numri i hoteleve dhe restauranteve është më i vogël i lidhur me sipërfaqen

e vogël të bashkisë Pustec. Hotelet dhe shtëpitë pritëse, në pjesën shqiptare, janë të

pakta dhe kushtet e mikëpritjes lënë për të dëshiruar. Mungojnë aktivitet e tjera që

mund të ofrohen së bashku me akomodimin.

Skica 3.Hotelet dhe shtëpitë pritëse në bashkinë Pustec

Burimi i informacionit: Accommodation and restaurant, where to stay, eat

anddrink in the Prespa Region, SwG, ABD, Prespa cross-border region, EU

70) Tourism Strategy and Action Plan for the Prespa Lakes Basin 2012-2016, f19-20

Hotel Aleksander

Zaroshke (10 dhoma)

Hotel restorant Vasil, Gorice

( 5 dhoma)

Hotel restorant Ilo

Zaroshke 9 dhoma

Valentina Vurmo

Shtepi pritese ne Gorice(4 dhoma )

83

Harta 7. Harta turistike në bashkinë Pustec

Punoi: Ema MUSLLI, ArcGIS,2016

84

Për të pasur një zhvillim të qëndrueshëm të turizmit duhet të ketë përmirësim të

kushteve të infrastrukturës së përgjithshme (transport, kushtet e qëndrimit, furnizimi

me ujë dhe energji elektrike). Duhet përmirësimi i kushteve mjedisore të zonës ku

problemet më të mëdha janë me mbetjet urbane dhe derdhja e ujërave të zeza pa u

përpunuar në liqenin e Prespës së Madhe.

Sipas studimi të Dorina Grazhdanit, ka disa problemet me infrakstrukturën turistike,

të cilat paraqesin një pengesë për zhvillimin e turizmit në2009. Shërbimi ndaj klientit

nuk është i mire. Ka probleme në lidhje me udhëtimet me varka, gjendjen e liqenit

nuk është e mirë për ata që duan të notojnë, mungojnë guidat e monumenteve

kulturore, ka numër të pamjaftueshëm të pikave natyrore të observimit, ka mungesë

investimesh për mirëmbajtjen e monumenteve natyrore dhe kulturore, etj. Në bazë të

intervistave të realizuara në 2016, me banorët e zonës, vihen re se këto problem jo

vetëm që nuk janë zgjidhur, por janë përkeqësuar.

Për zgjidhjen e problemit me mungesën e kanalizimeve të bardha dhe të zeza janë

hapur gropa septike, të cilat kanë çuar në ndotjen e tokës. Higjena në përgjithësi është

një nga gjërat që duhen rregulluar nëse mendohet të ketë turistë në fshatin e Goricës

së Vogël. Duhen bërë investime në infrastrukturën rrugore në fshatrat Goricë e Vogël,

Goricë e Madhe dhe Gollomboç sepse rrugët janë të paasfaltuara dhe pengojnë ardhjen

e turisteve.

Në Pustec ka një numër më të madh hotelesh dhe shtëpish pritëse, të cilat janë në

kushte të mira. Larmia e aktiviteve që mund te zhvillohen gjatë qëndrimit në shtëpitë

pritëse dhe hotelet përfshin shtigjet për shëtitje në këmbë dhe me bicikletë, ture

përreth zonës, hipizëm, etj.

Komuna e Resnjës dallohet për një numër më të madh hotelesh, shtëpish pritëse dhe

restorantesh. Kushtet e mikëpritjes janë relativisht më të mira sesa në bashkinë

Pustec. Në Resnjë ka rreth 17 hotele, të cilat frekuentohen, kryesisht, gjatë verës në

periudhën korrik-gusht. Disa prej tyre shtrihen në breg të liqenit dhe shërbejnë si

qëndra balneare për banorët vendas dhe të huaj.

Tabela 19.Te dhena turistike në komunën eResnjës

Komuna Nr.

Dhomave

Të punësuar

Resnjë 1701 162

Burimi:Statistika Shtetërore, Shkup 2011

85

Skica 4. Hotelet në komunën e Resnjës



Hotel Riva, Stenje, Resnje( 10 dhoma dhe 80 vend)

Hotel Lake View Resort, Otesevo, Resnje (156 dhoma, 400 shtreter, 110 vende)

Prespa Turist-Hotel Pretor, Resnje (51 shtreter, 200 vende)

Hotel Royal L, Carev Dvor, Resnje (6 dhoma)

Hotel Dior Resnje (10 dhoma)

Hotel Holiday, Resnje (13 dhoma)

Manastiri i Shen Bogorodices, Silvnica, Resnje ( 20 dhoma me 90 shtreter)

Manastiri i Shen Pjetritn, Brajcino, Resnje (3 dhoma)

86

Skica 5.Shtëpitë pritëse në komunën e Resnjës



Dragi Kostovski, Stenje, Resnje (3 dhoma)

Dance Tasevski, Stenje, Resnje (2 dhoma)

Blaze Naumov, Stenje, Renje (5 dhoma )

Goce Kadinski, Stenje, Resnje (1 dhome)

Vasko Nestorovski, Stenje, Resnje (4 dhoma)

Dancho Kadinski, Stenje, Resnje (3 dhoma)

Vasil Sukovski, Brajcino, Resnje (5 dhoma)

Goce Stankovski, Brajcino, Resnje (4 dhoma)

87

Skic 6.Restorantet në komunën e Resnjës

Burimi i informacionit: Accommodation and restaurant, where to stay, eat and

drink in the Prespa Region, SwG, ABD, Prespa cross-border

Mali Raj, Stenje, Resnje

Parlament, Resnje

Restaurant Manastir

Restaurant Vito, Resnje

Restaurant Galaxy, Pretor

Coca Resort ne Slivnice, Resnje

Restaurant Gerdan, Resnje

Piceria Jumbo, Resnje

Piceria Victoria, Resnje

88

Figura 11. Hotel Bar Restaurant “Ilo”, Zaroshkë


Figura 12 .Bar Restaurant “Kristi”, Zaroshkë


Figura 13 . Hotel Bar Restaurant “Lakeview”, Otesevo


89

Tabela 20.Numri i turistëve në Resnjë nga vitin 1956 deri në vitin 2015

Viti Turistë

vendas

Turistë

te huaj

Totali Turistë me

fjetje vendas

Turistë me

fjetje te huaj

Totali

1956 3186 68 3254 9394 173 9567

1962 19371 283 19654 176933 1269 178202

1994 30544 1422 31966 170890 7890 178780

1995 27332 1533 28865 120567 7900 128467

1996 25112 1590 26702 110980 8019 118999

1997 22450 1480 23930 109890 8190 118080

1998 24560 1309 25869 115679 8045 123724

1999 21679 1098 22777 101560 7321 108881

2000 23421 1573 24994 109589 8243 117832

2001 21239 867 22106 1000450 7110 107560

2002 20345 450 20795 80320 3350 83670

2003 20810 620 21430 95670 4800 100470

2008 -------- --------- 20000(1) --------- --------- 36156(2)

2012 4489 170 4656 30668 352 31020

2013 4445 198 4643 25825 198 26023

2014 4063 525 4588 23916 1149 25065

½ 2015 174 157 331 243 334 577

Burimi: Condition and development of sustainable tourism in Prespa, Saso Marceski,

Maja Cacic Civil; (1)Tourism Strategy and Action Plan for the Prespa Lakes Basin

2012-2016 f.19;(2) Baseline Study and Strategic Plan for Development of Prespa

Region f.28; Statistika shtetërore Rep.Maqedonisë

90

Grafiku 17.Fluksi i turistëve (vendas dhe të huaj) në komunën e Resnjës midis viteve

1956-2015

Punoi: Ema Muslli

Turistët janë më tepër vendas sesa të huaj. Numri më i madh i turistëve është midis

viteve 1962 deri në vitin 1995. Pas 1995 kemi një ulje të numrit të turistëve. Shifrat

tregojnë që ka tendenca të uljes së numrit të turistëve deri në vitin 2002. Në vitin 2003,

vihet re një rritje e numrit të turistëve. Nga 2003, deri në vitin 2015, vihet re një rënie

drastike e turistëve ditor dhe neteve turistike.

Vetëm në muzeun etnografik të Podmichanit ka patur 1500 vizitorë në vit dhe numri

i turistëve të huaj, të cilët vizitojnë liqenin e Prespës dhe qëndrojnë në fshatrat e zonës,

në shtëpi pritëse, nuk i kalon 3000 vizitorë71.

71) Tourism Strategy and Action Plan for the Prespa Lakes Basin 2012-2016 f.19).

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

200000

1956 1962 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2012 2013 2014 ½ 2015

Fluksi i turisteve ne komunen e Resnjes midis viteve 1956-2015

Turiste vendas Turiste te huaj Nete turistike vendas Nete turisitke te huaj

91

Grafiku 18.Fluksi i turistëve (vizitorët ditor dhe netët turistike) në komunën e Resnjës

midis viteve 1956-2015

Punoi: Ema MUSLLI

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

200000

Turiste Nete turisitke

92

Nëse analizojmë të dhënat mbi fluksin e turistëve nga viti 2008 deri në vitin 2014,

vihet re një ulje e përgjithshme e numrit të turistëve, veçanërisht, atyre të huaj. Numri

i turistëve të huaj është ulur me rreth 5000 nga viti 2012 deri në vitin 2013. Nga viti

2013, deri në vitin 2014, ka një ulje të numrit prej 2000 turistësh. Ndërsa nga viti

2014, deri në vitin 2015, vihet re një ulje drastike e numri të turistëve. Kjo shpjegohet

me faktin se në rastin e vitit 2015 është matur vetëm gjysma e vitit. Arsyet e uljes të

fluksit të turistëve lidhen me infrastrukurën përgjithësisht të mirë, por të

pamjaftueshme për pritjen e turistëve. Komuna e Resnjës përdoret më tepër si një zonë

tranzitore, për të lëvizur dhe kaluar një ditë pushimi. Duke u nisur nga këto të dhëna,

vihet re se në zonën e Prespës duhet të bëhen përmirësime të kushteve të akomodimit

dhe krijimit të një zhvillimi turistik më të organizuar. Duhet të të realizohet zhvillimi

i turizmit jo vetëm gjatë verës, por edhe në pjesën tjetër të vitit. Duhen gjetur forma

për të tërhequr në këtë zonë turistë, të cilë nuk janë vetëm ditorë, por me qëndrim më

të gjatë

Tabela 21.Netët turistike në komunën e Resnjës

Viti Qendrime me fjetje

1956 9567

1962 178202

1994 178780

1995 128467

1996 118999

1997 118080

1998 123724

1999 108881

2000 117832

2001 107560

2002 83670

2003 100470

2006 41552

2007 43507

2008 36156

2009 28204

2010 20985

2012 31020

2013 26023

2014 25065

½ 2015 577

Burimi: Baseline Study and Strategic Plan for Development of Prespa Region f.28;

Condition and development of sustainable tourism in Prespa, Saso Marceski, Maja

Cacic Civil

93

Grafiku.nr.19. Netët turistike në komunën e Resnjës

Punoi: Ema Muslli

Ka ndryshime midis turistëve që vizitojnë pjesën shqiptare dhe pjesën maqedonase

për sa i përket kombësisë dhe qëllimeve të vizitës në zonë. Në Republikën e

Maqedonisë, turistët synojnë turizmin familjar (nga Bitola, Shkupi, Prilep),

ekskursione dhe udhëtime familjare. Të huajt nga diaspora, të larguar prej 35 vjetësh,

bëjnë vizita një ditore gjatë fundjavës, turistët izraelitë qëndrojnë në shtëpitë pritëse72.

72) Tourism Strategy and Action Plan for the Prespa Lakes Basin 2012-2016, f19-20

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

200000

19

56

19

62

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

12

20

13

20

14

½ 2

01

5

Netet turistike

Netet turistike

94

Në pjesën greke të Prespës së Madhe vijnë turistë vendas nga pjesa perëndimore e

Maqedonise(udhëtim ditor), Turistët vendas nga Maqedonia Qëndrore dhe

Thesaloniki vijnë me qëndrim një deri dy ditor, turistët vendas nga e gjithe Greqia

vijnë me pushime të shkurtra, familje dhe grupe të vogla turistësh. Në pjesën greke

ka njerëz nga diaspora (Kanadaja, Australia, Gjermania), ka turistë të huaj nga

Europa Perëndimore dhe Izraeli, ka grupe të veçanta turistësh të huaj të interesuar

në vëzhgimin e shpendëve, studimi i pemëve, ecje, etj) si dhe studentë dhe vullnetarë

të cilët vizitojnë vazhdimisht zonën. Duke krahasuar kategorite e turistëve, që

vizitojnë tre pjeset kryesore të zonës së Prespës, mund të thuhet se turizmi është më

i zhvilluar në pjesën greke të Prespës.

Tabela 22. Kategoritë e turistëve, të cilët vizitojnë pjesët e ndryshme të zonës së

Prespës

Pjesa maqedonase e Prespës Pjesa greke e Prespës Pjesa shqiptare e Prespës

Turistë për turizëm

familjar (nga Bitola,

Shkupi, Prilep),

ekskursione dhe

udhëtime familjare.

Të huajt nga diaspora

Turistë izraelitë

qëndrojnë në shtëpitë

Njerëz nga diaspora

(Kanadaja, Australia,

Gjermania),

Turistë të huaj nga

Europa Perëndimore dhe

Izraeli,

Grupe të veçanta

turistësh të huaj të

interesuar në vëzhgimin

e shpendëve, studimi i

pemëve, ecje, etj)

studentë dhe vullnetarë

të cilët vizitojnë

vazhdimisht zonën.

Në pjesën shqiptare,

turistët janë; turistë

vendas (për restorante)

Vizitorë nga minoriteti

maqedonase (restorante),

Gjahtarët (turizëm

familjar),

Të huaj, të cilët bëjnë

udhëtime me varkë,

seminare dhe studiues të

ndryshëm për asye

shkencore

Burimi: Tourism Strategy and Action Plan for the Prespa Lakes Basin 2012-2016,

f19-20

Aktiviteteti turistik ne komunën e Resnjës është relativisht i vogel dhe sezonal. Ka

hotele ne fshatin e Stenjës, Carev Dvor dhe një resort turistik ne Pretor. Ndersa

turizmi rural është i përfaqësuar nga shtëpi pritëse në fshatin Dolno Dupeni,

Ljubojno, Brajchino, Pretor, Konjsko dhe Stenje. Pjesa më e madhe e infrastrukturës

pritëse është e disponueshme gjatë korrikut dhe gushtit.

95

Pak shtëpi pritëse dhe hotelet ofrojnë kushte cilësore për mikëpritjen e turistëve dhe

cilësia e shërbimit turistik është në një nivel mesatar, prandaj duhet të përmirësohet.

Pak hotele janë me mbi një yll. Nga një analizë e të dhënave, kuptohet se turizmi

është një aktivitet që ka pasur rënië të ndjeshme.

Harta 8. Aktivititetet turistike dhe infrastruktura pritëse në komunën e Resnjës

Punoi: Ema MUSLLI, ARcGIS, 2016

96

Me modele të zhvillimit turistik kuptojmë modele që ndërtohen duke vënë në dukje

evoluimin e lëvizjes turistike ndërkombëtare dhe zhvillmin e ndërsjelltë të strukturave

dhe paisjeve të tjera turistike. 73 Një nga modelet, të cilat zgjodha të aplikoj, në mënyrë

specifike në bashkinë Pustec dhe komunën Resnjë, është Modeli i R. w. Batlerit.

Sipas Batlerit74, në ciklin e zhvillimit të çdo stacioni turistik dallohen shtatë faza:

1- Faza e eksplorimit

2- Faza e angazhimit

3- Faza e zhvillimit

4- Faza e konsolidimit

5- Faza e stanjacionit

6- Rënies dhe ringritjes së mundshme

Grafiku 20. Skema e Batlerit

73 Koja Vita(Prof.Asoc), Gorica Klodiana(Doc)Bazat e Turizmit, Modelet e zhvillimit të turizmit, Kreu 5(f.81-99; Modelet e zhvillmit (f. 94, 97-98), Isbn: 978-99956-34-59-9 Shtëpia botuese: albPAPER.(Rr. Shemsi Haka, ish Kombinati Poligrafik,Tiranë;Tel/Fax: 0035542358937; email: [email protected]

74 Po aty

97

Faza e eksplorimit karakterizohet nga një grup i vogël turistësh alocentrikë, që u

shmangen pushimeve të institucionalizuara. Ky nuk ka ndikim të ndjeshëm në mjedis,

ose degradimin e tij.

Faza e angazhimit karakterizohet me fillimin e formimit të një zone turistike e cila

shoqërohet me investime publike në infrastrukturë dhe sektorë të tjerë. Fillon të

krijohet tregu dhe strukturat pritëse janë në pronësi të popullsisë lokale.

Faza e zhvillimit karakterizohet nga flukse të konsiderueshme turistësh ku investimet

e jashtme sjellin zvogëlim të kontrollit lokal. Vënia në funksion e një numri të madh

të strukturave pritëse, si dhe përqëndrimi i njerëzve sjellin ulje të cilësisë së shërbimit.

Alocentrikët zëvendësohen me mezocentrikë. Fillon të zëvendësohet peizazhi

historik-kulturor me atë urban modern.

Faza e konsolidimit destinacioni turistik është i famshëm, por pikërisht ky presion

turstik e bën atë që të shkëputet nga mjedisi rrethues. Kjo zonë është tërësisht në

varësi ekonomike nga turizmi

Faza e stanjacionit karakterizohet nga prishja e ekulibrave midis kërkesës dhe ofertës

dhe mbizotëron forma rezidenciale.

Rënia dhe ringritja e mundshme. Në këtë faza kemi një tejkalim të kapacitet mbartës

mjedisor, infrastrukturor dhe pritës. Destinacioni ndeshet me probleme sociale,

ekonomike dhe me ndryshime të shpeshta të pronësisë. Pikërisht, në këtë fazë, për të

shmangur rënien mund të ndërhyhet në politika që synojnë një rikonceptim të

produktit turistik.

Për të bërë një analizë të plotë të ecurisë së zhvillimit të turizmit në zonën e Prespës

së Madhe duhet të sigurohen të dhëna të plota të fluksit të turistivë nga fillimi i

aktivititetit turistik ne zonë deri në periudhën aktuale të zhvillimit të turizmit.

Fatkeqësisht, të dhënat e gjetura nuk janë të plotë dhe të mjaftueshme për të treguar

në çfarë faze të zhvillimit të turizmit është sot bashkia Pustec. Megjithatë, të dhënat e

analizuara tregojnë qarte se Resnja dhe Pusteci nuk kanë pasur të njetjat karakteristika

për sa i përket zhvillimit të turizmit, gjë që shpjegohet me faktin qe Pusteci dhe Resnja

nuk janë pjesë e të njejtit shtet dhe kane pasur ndikime jo të njëjta në periudhën

komuniste.

Në komunën e Resnjës turizmi është një hap më përpara se bashkia e Pustecit në anën

shqiptare. Për Pustecin nuk ka të dhëna për pika të veçanta, të mirënjohura, për

turizëm në periudha me të hershme, por zhvillimet ekonomike aktuale tregojnë se ajo

e ka kaluar fazën e eksplorimit të zonës. Pra, me të dhënat në dispozicion mund të

kuptohet se komuna Resnjë ka pasur kulmin e zhvillimit gjatë periudhës komuniste,

me rënien e Jugosllavisë. Të dhënat për fluksin e turistëve tregojnë se kemi rënie,

gjithashtu, të aktivitetit turistik. Nëse e shohim në kuadër të modelit të Batlerit, vihet

re që zona është në një fazë rënieje përsa i përket zhvillimit të turizmit, por ka ende

shpresa për ringritje të aktivitetit turistik. Ndërsa për bashkinë Pustec mund të thuhet

që ka kaluar fazën e eksplorimit dhe është në fazën e angazhimit.

98

III.5. Analiza e efekteve të gjithanëshme pozitive dhe negative të turizmit në mjedisin

natyror, në ekonomi, shoqëri etj

Skica 7. Efektet e turizmit në zonën e Prespës së Madhe

Punuar nga Ema Muslli

Efektet e turizmit

EFEKTET NE EKONOMI

Pozitive

Rritje ne te ardhurat e banoreve

Rritje e punesimit te banoreve te zones

Shtimi I produkteve te bujqesise dhe artizantit

Zhvillimi me mire I infrafrastruktures

Rritja e mireqenies se banoreve

Bashkepunim me i mire ekonomik midis Resnjes dhe Pustecit nese

permiresohet ekonomia e Pustecit.

Krijimit i nje stragjie dhe plani tezhvillimit turistik te pwrbashket

dhe te menduar mire

Zhvillimi i qendrueshem turistik

Negative

Varesia ekonomike e zones prej aktivitetit turistik

EFEKTET SOCIALE

Pozitive

Ulje e nivelit te emigracionit

Rritje e nivelit arsimor ne zone

Vleresim me i madh i I traditave, zakoneve dhe historise se zones

Perforcimi i identitetit kulturor

Perballja e banoreve te zones me kultura dhe gjuhe te ndryshme

Bilanci pozitiv i shtimit natyror

Ulja e popullsise se moshuar ne zone

Rritja te banoret e optimizmit per te ardhmen

Bashkepunimi me i madh i popullsise se Resnjes dhe Pustecit

Bashkepinimi me i madh mids qeverive vendore dhe popullsise

lokale

Promovimi i potencialeve kulturore te zones se Prespes se

Madhe

Negative

Humbja e kultures vendase

Demtimi i monumenteve te kultures

EFEKTET NE MJEDIS

Pozitive

Ndergjegjesimi me i madh i popullsise vendase dhe i qeverise

lokale per mbrojtjen mjedisore

Perfshirje me e madhe e popullsise ne menaxhimin e mire

te burimeve natyrore

Fonde me te medha per mbrojten e mjedisit natyror

Promovimi i potencialeve natyrore te zones se Prespes se

Madhe

Negative

Ndotja nga pesticidet

Kenetizimi i liqenit (restorante, hotele)

Demtimi i bimesise

Humbja e biodiversitetit

Trafik i lart i popullsise

Demtimi i monumenteve te natyres

99

Promovimi i ofertës turistike të zonës së Prespës së Madhe është më tërheqëse sesa

promovimi i vaçantë i pjesës maqedonase të Prespës dhe i veçantë i pjesës shqiptare

të Prespës. Investimet dhe hartimi i projekteve për turizmin nuk favorizon njësi të

vogla administrative si Bashkia Pustec, por nëse bashkia do të merret së bashku me

komunën e Resnjës do ishte më i lehtë hartimi dhe realizimi i projekteve dhe

investimeve.

Efekte pozitive të turizmit do të jenë ulja e papunesisë, levizjes migruese dhe plakjes

së popullsise. Zhvillimi korrekt i turizmit do siguroi që në të ardhme me pak nga

banorët e zones të largohen për të kërkuar pune në vende të tjera. Duke siguruar kushte

më të mira jetese dhe mundësi më të madhe për punësimi mosha aktive për pune do

qëndroj në zonën e Prespës së Madhe.

Në rastin e turizmit masiv ekziston rreziku për dëmtim të mjedisit dhe ndërhyrje të

huaja në kulturën vendase. Për tu kujdesur për efektet anësore të turizmit në zonë

duhet të ketë zhvillim të turizmit si fillim. Turizmi nëse zhvillohet siç duhet në zonën

e Prespës së Madhe do sjelle përfitime të mjaftueshme për përmisimin e

infrastrukturës bazë dhe pritëse në zonë. Popullsia lokale duke parë rritjen e aktivitetit

turistik do vlerësojë më tepër trashëgiminë natyrore dhe kultorore të zonës.

Zhvillimi i blegtorisë në bashkinë e Pustecit në periudhën komuniste solli si pasojë

një zhvillim të dobët ekonomik dhe dëmtime të bimësisë natyrore të zones. Prodhimi

i mollëve në Resnjë ka sjellë ndotjen e ujërave të liqenit të Prespës së Madhe. Industria

në komunën e Resnjës gjatë periudhës komuniste ka sjellë dëme të konsiderueshme

mjedisore. Turizmi nëse zhvillohet duke respektuat mjedisin mund të sjellë shume

përfitime për zonën e Prespës: Turizmi rural, ekoturizmi, turizmi kulturor dhe fetar,

turizmi i aventures janë lloje turizmi të cilat nuk kanë efekte negative në mjedis, por,

japin përfitime ekonomike për banorët e zonës.

100

Kapitulli i IV

Trendet për zhvillimin e ardhshëm turistik të zonës dhe reflektimet

e tyre ndërkufitare dhe rajonale

IV.1. Hyrja

Një e ardhme e zhvillimit të turizimit në zonën e Prespës, pa shtuar fjalën e

qëndrueshme, nuk ekziston. Turizmi si aktivitet ka si baza kryesore të tij resurset

natyrore të zonës dhe trashëgiminë kulturore të saj. Ndaj duhet treguar kujdes me

mënyrën sesi trashëgimia natyrore dhe kulturore do të përdoret në funksion të turizmit.

Përpara se të trajtohen format e zhvillimit të qëndrueshëm të turizmit, në zonën në

studim, duhet të trajtojmë konceptin e zhvillimit të qëndrueshëm turistik.

Me turizëm të qëndrueshëm sipas njërit prej përcaktimeve ndërkombëtare

kuptohen “ të gjitha format e zhvillimit, të menaxhimit dhe të aktivitetit turistik, që

respektojnë dhe ruajnë në mënyrë afatgjatë risurset natyrore, kulturore, ekonomike

dhe sociale”Subjektet përfituese nga aktiviteti turistik në zona pak të njohura duhet

të aplikojnë një turizëm korrekt, pra të qëndrueshëm75.

Koncepti i dhënë nga Organizata Botërore e Turizmit, Këshilli i Turizmit, është si më

poshtë: “Sustainable Tourism Development meets the needs of present tourists, host

regions while protecting and enhancing opportunity for the future. It is envisaged as

leading to management of all resources in such a way that economic, social and

aesthetic needs can be fulfilled while maintaining cultural integrity, essential

ecological processes, biological diversity and life support systems. Sustainable

tourism products are products which are operated in harmony with the local

environment, community and cultures so that these become the beneficiaries not the

victims of tourism development”.

I përkthyer koncepti do të ishte:

“Zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit bashkon nevojat e sotme të turizmit dhe rajoneve

pritëse, duke mbrojtur dhe shtuar, ndërkohë, mundësitë e turizmit në të ardhmen. Kjo

duhet të vizualizohet si menaxhimi i të gjitha resurseve, në mënyrë të tillë, që të

plotësohen të gjitha nevojat ekonomike, sociale, estetike duke ruajtur në të njejtën

kohë integritetin kulturor, proceset kryesore ekologjike dhe diversitetin biologjik.

Produktet e zhvillimit të qëndrueshëm janë produkte, të cilat janë në harmoni me

ambientin lokal, komunitetin dhe kulturën, në mënyrë të tillë që këto të fundit të

përfitojnë nga turizmi dhe mos jenë viktima të turizmit.”

75) Kap. Gjeografi humane f.140-216; Emergjenca mjedisore e një turizmi alternativ të qëndrueshëm në Shqipëri f. 165; Dhimitër Doka, Romeo Hanxhari; Studime gjeografike 17, Botimi i Qëndrës së Studimeve Gjeografike dhe Akademisë së Shkencave; Tiranë 2006

101

Tre tipare të turizmit të qëndrueshëm76 janë:

I. Ai është pasurues nga pikëpamja social-kulturore

II. Ai është i mbështetur nga pikëpamja ekologjike

III. Të sjellë përfitime ekonomike për komunitetin e zonës ku ai shtrihet

IV. Politikat dhe stratigjitë turistike duhet të marrin parasysh dhe të nxisin zonat

me traditë familjare në turizëm

Objektivi është që të propozohen modele zhvillimit turistik, të cilat vlerësojnë

tre aspekte77:

1- Kompatibilitetin ekologjik(nga cilësia e mjedisit varet rritja ose zvogëlimi i

numrit të turistëve)

2- Kompatibiliteti social-kulturor( të ruhet i paprekur identiteti soc-kulturor i

zonës pa u standartizuar)

3- Kompatibiliteti ekonomik(përfitimi ekonomik dhe mbrojtja e mjedisit dhe

kulturës janë të pandashme)

Skica 8.Llojet e turizmi në bazë te tipit të komptabilitetit

76 ) Studime gjeografike 17, Dh. Doka, R. Hanxhari, 2006, f.140-216 77 )Po aty

TURIZMI

KOMPATIBILITET

EKOLOGJIK

TURIZMI KUTUROR

TURIZMI NATYROR OSE I PARQEVE

KOMPATIBILITETI

SOCIO-KULTUROR

TURIZMI SPORTIV

TURIZMI FETAR

TURIZEM AVENTURE

KOMPATIBILITETI EKONOMIK

TURIZEM EKSKUROSIONISTESH

TURIZEM I TE MOSHUARVE

TURIZEM SHERBIMI, PUNE, BIZNESI

102

Të gjitha llojet e turizmit të përmendura në këtë tabelë janë të aplikueshme në zonën

në studim. Kështu, nisemi nga llojet e turizmit që mund të zhvillohen në varësi të

kompatibilitetit ekologjik. Turizmi kulturor është lehtësisht i realizueshën në zonën e

Prespës së Madhe.Turizmi natyror ose i parqeve mund të realizohet në PK të Prespës,

Galiçicës dhe Pelisterit.

Në varësi të kompatibilitetit socio-kulturor turizmi fetar mund të realizohet me sukses

në kishën e Shën Mërisë në Ishullin e Maligradit, shpellën e Shën Mërisë, Bezmisht,

kishën e Shën Gjergjit, Kurbinov, por edhe nëpërmjet ndjekjes së festave fetare si

festa e Shën Mërisë.

Bazuar në raportin e UNWTO, për të parë nëse turizmi është i qëndrueshëm në

basenin e liqeneve të Prespës duhen shtruar disa pyetje78:

A përdoren risurset natyrore në shërbim të turizmit në mënyrën më të mirë që

ai të quhet zhvillim për turizmin, duke ruajtur mirë proceset kryesore

ekologjike si dhe trashëgiminë natyrore dhe kulturore ?

Me përgatitjen dhe aplikimin në terren të planeve të menaxhimit ky kriter mund

të plotësohet

A e respekton turizmi në basenin e Prespës kulturën sociale dhe kulturore të

rajonit pritës, të ruajë arkitekturën, trashëgiminë kulturore, vlerat e traditës dhe

të ndihmojnë në ndërtimin e tolerancës dhe mirëkuptimit ndërkulturor?

Ky kriter nuk plotësohet në pjesën shqiptare dhe maqedonase të Prespës

A siguron turizmi përfitime të barabarta për të gjithë aktorët që marrin pjesë

në aktivitetin turistik, veçanërisht në shoqërinë pritëse, duke lehtësuar

varfërinë ?

Ky kriter nuk plotësohet sot, sidomos nga pjesa shqiptare dhe maqedonase e

Prespës. Megjithatë, ka mundësi që ky kriter të plotësohet nesë në dy zonat e

sipërpëmendura rritet kapaciteti për zhvillimin e një turizmi të qëndrueshëm dhe

të përgjegjshëm

Zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit vjen nga inforimimi dhe prania e të gjithë

investitorëve të mundshëm, si dhe një udhëheqës i fortë politik për të siguruar

një pjesmarrje të gjerë dhe ndërtimin e konsensusit. Arritja e zhvillimit të

qëndrueshëm të turizmit kërkon monitorimin e vazhdueshëm të ndikimit që do

të ketë turizmi, duke bërë preventiva ose duke marrë masa korrigjuese kur

janë të nevojshme

Kriteri nuk plotësohet por ka shpresë se mund të plotësohet, në të ardhmen

nëpërmjet PPMC.

Zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit duhet të ketë një nivel të kënaqshëm për sa

i përket shërbimit që u jepet turistëve. Gjithashtu, duhet të sigurojë një

eksperiencë kuptimplotë për turistët duke rritur ndërgjegjësimin e tyre lidhur

me problemet e qëndrueshmërisë dhe promovimit të praktikave të zhvillimit

të qëndrueshëm të turizmit.

78 ) Tourism Strategy and Action in the Region of Prespa 2012-2016, f.23

103

Ka shumë pak kërkime tregu aktuale në dispoziocion për të gjykuar mbi

kënaqshmërinë e vizitorëve me produktet turistike të basenit të Prespës. Nuk janë bërë

përpjekjet e mjafueshme për ndërgjegjësimin dhe vënien në djeni lidhur me praktikat

e zhvillimit të qëndrueshëm.

IV.1. E ardhmja e zhvillimit të gjithanshëm të zonës dhe vendi i turizmit në të

Në zonën e Prespës së Madhe, kur trajtohet zhvillimi ekonomik i përgjithshëm dhe

turizmit duhen marrë parasysh disa fakte. Zona është përfshirë në Listën e

Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Duke pasur zona të mbrojtura nga shteti duhen

marrë parasysh aktivitetet ekonomike që mund të zhvillohen dhe aktivitetet që janë të

paligjshme në këto parqe. Në bazë të pyetësorëve të realizuar në zonën e Prespës në

lidhje me pyetjen se cili është aktiviteti që duhet të ketë përparësi në zhvillimin

ekonomik të zonës së Prespës banorët i janë përgjigjur: Bujqesia 11%, Industria e

lehte 9%,,Turizmi 80%.

Grafiku 21.Aktiviteti parësor në zonë e Prespës së Madhe

Punoi: Ema MUSLLI

Banorët e zonës, pyetjes, nëse janë të përfshirë në sektorin e turizmit (kanë biznese

ose janë të punësuar në turizëm) i janë përgjigjur: Po 25% dhe Jo 75%. Nga personat

e perfshirë në sektorin e turizmit 17% e tyre zotërojnë shtëpi pritëse.

104

Gafiku 22. Përqindja e popullsisë të

përfshirë në sektorin e turizmit dhe

shërbimeve

Punoi: Ema MUSLLI

Grafiku 23. Banorët të cilët zotërojnë

shtëpi pritëse

Punoi: Ema MUSLLI

Pyetjes se cili është lloji më i mirë i turizmit qe mund të zhvillohet në zonën e Prespës

së Madhe, banorët e intervistuar i janë përgjigjur: turizmi blu 67%, familjar 12%, ai

kulturor 9% dhe ai malor 12%. Ndërsa pyetjës se cilat janë problemet kryesore të

lidhura me turizmin në zonën e Prespës së Madhe iu përgjën: infrastruktura 63%,

problemet mjedisore 27%, kushtet ekonomike 10%

Grafiku 24. Lloji i turizmit i cili mund të zhvillohet në zonën e Prespës së Madhe

Punoi: Ema Muslli, 2016

75%

25%

Banore te perfshire ne sektorin e turizmit, sherbimeve

Po

Jo

17%

83%

Kane shtepi pritese

Po

Jo

67%

12%

9%

12%

Lloji i turizmit qe duhet te zhvillohet ne zone

Turizmi blu

Turizmi malor

Turizmi kulturor

Turizmi familjar

105

Grafiku 25. Problemet kryesore në zhvillimin e turizmit në zonën e Prespës së

Madhe


Banorët, pyetjes së cilat janë produktet me karakteristike të zonës që mund të përdoren

në shërbim të turizmit i janë përgjigjur: Mjalti 5%, Peshku 82%, Vera 13%.

Megjithatë, duhet të mendohet për krijimin e një produkti, qoftë në aspektin kulinar,

ose artisanal, i cili do ta dallonte zonën e Prespës nga destinacione të tjera turistike.

Grafiku 26. Produktet tradicionale që përfaqësojnë zonën e Prespës së Madhe


Pyetjes se sa është shkalla e ndikimit të turizmit, sot ne zonën e Prespës së Madhe,

banorët i janë përgjigjur: shkalla 4-5 (12%), shkalla 3-4 (43%), shkalla 2-3(40%). Pra,

ndikimi i aktivitetit turistik në zhvillimin ekonomik dhe social të zonës është

përgjithësisht i ulët.

64%

26%

10%

Problemet kryesore te turizmit ne

zone

Infrastruktura

Problememjedisore

Kushtetekonomike

82%

13%

5%

Produktet tradicionale qe perfaqesojne zonen

Gatimet me peshk

Vera

Mjalti

106

Grafiku 27.Impakti i turizmit në zonën e Prespës së Madhe


Pyetjes se çfarë impakti mund të kishte turizmi në zhvillimin ekonomik dhe social në

të ardhmen, banorët i janë përgjigjur: shkalla 10(58%), shkalla 8-9(35%), shkalla 3-

4(7%). Pyetjes nëse e njihnin konceptin e zhvillimit të qëndrueshëm të turizmit,

banorët i janë përgjigjur: Po(31%) dhe Jo(69%).

Grafiku 28.Impakti i turizmit në të

ardhmen e zonës


Grafiku 29.Koncepti i zhvillimit të

qëndrueshëm


Nëse analizojmë zhvillimin ekonomik të zonës së Prespës së Madhe, vihet re që pjesa

maqedonase është më e zhvilluar sesa pjesa shqiptare. Në pjesën maqedonase

aktivitetet ekonomike janë më tepër të organizuara, ndërsa në pjesën shqiptare, si në

rastin e bujqësisë dhe turizmit, gjithçka i është lënë spontanitetit.

13%

51%

36%

Shkalla e ndikimi qe ka turizmi ne zone sot

shkalla 4-5

shkalla 3-4

shkalla 2-3

59%34%

7%

Shkalla e ndikimi i turizmit ne te ardhme

Shkalla 10

Shkalla 9-8

Shkalla 4-3

34%

66%

E njihni konceptin e zhvillimit te

qendrueshem

Po

Jo

107

Në zonë duhen bërë përmirësime në kuadër të infrastrukturës turistike dhe promovimit

të mëtejshëm të ofertës turistike. Turizmi është dhe do jetë në të ardhmen një nga

aktivitet kryesore të zonës së Prespës.

Zhvillimi i bujqësisë është thjesht një ekonomi familjare në Pustec. Prodhimi i bukës

nga vetë banorët me zjarr nga shkarpat. Këto të fundit vijnë nga prodhimi i gjethit në

Pustec. Me perspektivë është tharja dhe përpunimi i bimëve medicinale, nëse zgjidhen

problemet për krijimin e tregjeve. E ardhmja e zhvillimit ekonomik dhe social të zonës

së Prespës së Madhe lidhet ngushtë me zhvillimin e mëtejshëm të llojeve të ndryshme

të turizmit në bashkinë Pustec ashtu dhe në komunën e Resnjës. Bujqësia, peshkimi,

artizanati (poçaria ne Resnjë), kulinaria, traditat, zakonet këngët dhe veshjet popullore

të zonës do të jenë disa potenciale turistike më tepër për t’u shfrytëzuar ne kuadër të

turizmit.

Një formë turizmi, e cila mund të zgjerohej në pjesën shqiptare është “Rrugët e veres”.

Në Rep. Maqedonase ka tre rajone të cilat dallohen për prodhimin e verës dhe rreth

20 pronarë vreshtash. Rajoni i tretë i Pellagoni- Pologut mbulon Prilepin, Bitolën,

Prespën, Ohrin, Kicevo dhe Tetovë. Rrushi rritet në një lartësi prej 600-700 m mbi

nivelin e deti. Dikur në pjesën shqiptare të Prespës prodhohej një verë, e cila bëhej

nga një lloj veçantë rrushi “Otello”. Ai do një kohë më të madhe maturimi në krahasim

me lloje të tjera rrushi. Megjithatë, cilësia e verës që nxirrej prej rrushit Otello dallohej

për një shije ndryshe.

Sot, në sektorin e bujqësisë pjesa greke dallohet për prodhimin e fasuleve ndërsa pjesa

maqedonase për prodhimin e mollëve. Ndërsa pjesa shqiptare mund të dallohet në

tregun bujqësor nga prodhimi në të ardhmen i rrushit “Otello” dhe verës që mund të

prodhohet prej saj.

Disa ide të tjera, të cilat mund të aplikohen për të shtuar numrin e turistëve në zonë,

veçanërisht turistëve të huaj do të ishtë vendosja në zonën e Prespës e kampeve verore,

të cilat do të përfshinin kombësi mosha dhe kultura të ndryshme. Kampi do të kishte

një stacion me biçikleta, varka, motobarka, fusha futbolli, volejbolli dhe shezllone për

ata që do duan të frekuentojnë plazhin. Në fillim do të duhej një investim i madh

financiar por do të jepte rezultate në rritjen e numrit të turistëve në të ardhmen.

IV.2. Strategji, skenare, projekte rreth zhvillimit të ardhshëm turistik të zones

UNDP-ja (United Nations Development Programme) është një rrjet ndërkombëtar i

cili kërkon të sjellë ndryshime duke lidhur shtetet me informacione, dije eksperienca

dhe burime, për të ndihmuar njerëzit të krijojnë një jetë më të mire për ta. Organizata

është krijuar në vitin 1965, me qendër në Nju Jork dhe shtrihet në rreth 170 vende.

108

UNDP-ja mbështet zhvillimin ekonomiko-social të vendeve të pazhvilluara ose në

zhvillim si dhe bën trajnimin e kuadrove, të cilët do të ndihmojnë në zhvillimin

ekonomik të vendit. Tre çështjet kryesore me të cilat merret organizata janë: a-

zhvillimi i qëndrueshëm, b-qeverisja demokratike dhe ruajtja e paqes c-ndihmë në rast

katastrofash natyrore. UNDP-ja është në Maqedoni, prezente që në vitin 1998 dhe më

vonë u vendos në Shqipëri. Dy dekadat e fundit organizata ka punuar për disa projekte

për mbrojtjen mjedisore, nëpërmjet GEF.

GEF (The Global Environment Facility ) u krijua në 1992 nga Samiti i Tokës në Rio,

Organizata ka në qëndër të veprimtarisë së saj mbrojten mjedisore. GEF bën investime

strategjike, të cilat synojnë të ndihmojnë në lehtësimin e problemeve mjedisore.

Fondacioni, gjithashtu. ka ndihmuar në projekte, të cilat synojnë çrrënjosjën e

varfërisë dhe në kauza të tilla si vendosja barazisë sociale dhe ekonomike midis

burrave dhe grave.

(GIZ) Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit, është një organizatë

e specializuar në zhvillimin ndërkombëtar ekonomik dhe social si: papunësia,

demokracia, reduktimi i varfërisë, edukimi, shëndetësia, sigurimi social, çështje

mjedisore, bujqësi dhe peshkimi. GIZ u themelua në 1 janar 2011, drejtohet nga

Qeveria federale e Gjermanisë. Ajo vepron në mbi 130 shtete. Qendra e organizatës

është në Bon të Gjermanisë. GIZ ka zyra në Ohër dhe Shkup. Organizata ka ndihmuar,

me fondet e saj, për zhvillimin e zonës së Prespësm në të dyja anet e kufirit, qe në

vitin 1992, në projekte të cilat synonin mbrojtjen mjedisore dhe zhvillimin e turizmit

në Shqipëri edhe Maqedoni.

Skica 9.Aktorët e zhvillimit turistik të zonës së Prespës së Madhe

Punuar nga doktorantja Ema Muslli

109

USAID(United States Agency for International Development) u krijua në vitin 1961

dhe ka si qëndër washingtonin. Qëllimi kryesor i organizatës është lehtësimi i

varfërisë, ndihma në rastet e katastrofave natyrore, ndihma teknikë në lidhje me

probleme globale, duke përfshirë problemet mjedisore dhe ndihma në kuadër të

zhvillimit socio-ekonomik. USAID po ndihmon në forcimin e sistemit demokratik të

Maqedonise dhe Shqipërisë, por edhe në rritjen e mireqënies ekonomike të vendit si

dhe mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve.

BE si organizim ka përfshirë Maqedoninë në disa nga programet e saj si: Ipard, CBC,

CIP, (zhvillimi ekonomik të vendit). Ndikimi i BB në Shqipëri konsiderohet një

histori suksesi në lidhje me arritjet në raport me rritjen ekonomike dhe ngritjen e

institucioneve, megjithëse, duhet ende nje kohë e gjatë që Shqipëria te arrijë nje

zhvillim të qëndrueshëm ekonomik.

PPNEA është organizatë jo qeveritare, e njohur si organizata e parë mjedisore në

Shqipëri. U krijua në 13 Qershor, 1991, me miratimin nga ana e Akademisë se

Shkencave të dikurshme. PPNEA, që nga koha e krijimit të saj, është marrë me

organizimin e fushatave sensibilizuese për mbrojtjen e mjedisit. Qëllimi kryesor i

organizatës është mbrojtja mjedisore dhe zhvillimi i qëndrueshëm. Aktivitetet e

PPNEA janë përqëndruar më tepër në mbrojtjen e specieve te rrezikuara të kafshëve

dhe bimëve, mbrojtjes së peisazheve natyror

Këto organizatata kanë vite që japin kontributin e tyre për zhvillimin e zonës së

Prespës së Madhe. Nëse sot Prespa njihet si zonë me biodiversitet të lartë dhe si zonë

me potenciale të mëdha turistike, është në pjesën më të madhe meritë e organizatave

të sipërmendura dhe këmbënguljes së personave, banorë ose jo të zonës së Prespës,

për ta bërë zonën të njohur dhe për të sjellë ndryshime pozitive në të.

Strategjitë dhe projektet për zhvillimin e turizmit në zonën e Prespës së Madhe

Disa nga projektet në të cilat është përfshirë zona janë të përqëndruara në mbrojtjen

mjedisore dhe më pak për zhvillimin e turizmit. Problemi në lidhje me projektet është

fakti që projektet në shumë raste kanë filluar dhe nuk janë çuar deri në fund. Sot, pjesa

shqiptare e Prespës konsiderohet si “vrima e zeze” nga investitorët e huaj.

Për zonën e Prespës së Madhe në pjesën shqiptare janë dhënë shuma të madha

fondesh për një menaxhim më të mirë mjedisor dhe zhvillimin e qëndrueshëm

ekonomik. Pavarsisht, gjithë investimeve të bëra deri sot, vihet re që është arritur

shumë pak në përmirësimin e kushteve të mjedisit natyror dhe asnjë lloj përmirësimi

në kushtet e jetesës së popullsisë lokale, veçanërisht në Pustec.

Problem kryesor në zhvillimin social-ekonomik të zonës së Prespës dhe gjendjen

mjedisore në bashkinë e Pustecit, nuk është mungesa e investimeve apo mungesa

110

projekteve për zhvillimin e zonës. Problemi kryesor në pjesën shqiptare është

moszbatimi ose zbatimi i gabuar i projekteve të miratuara për zonën. Ndërsa në pjesën

maqedonase gjendja mjedisore dhe zhvillimi ekonomik është përgjithësisht më i

organizuar dhe më i mirë se në pjesën shqiptare.

Si në komunën e Resnjës dhe bashkinë Pustec, nëse do mendohet për realizimin e

projekteve për zhvillimin ekonomik të përgjithshëm dhe zhvillimin e turizmit, duhet

të plotësohen disa kushte, së pari, projekte duhet të jetë një projekt rajonal, realist, i

cili do përfshijë të tre pjesët ndërkufitare të Prespës së Madhe, së dyti, projekti duhet

të zbatohet nga njerëz ekspertë në zhvillimin e qëndrueshëm dhe zhvillimin e turizmit,

së treti, duhet të ketë një bashkëpunim të ngushtë midis zbatuesve të projektit dhe

popullsisë lokale, për një zhvillim sa më optimal të zonës së Prespës së Madhe.

Në vitin 2010, Ministrite e Mjedisit të Greqisë, Maqedonisë dhe Shqipërisë firmosën

një marrëveshje me Komisionin Europian. Tre vendet kufitare, në bazë të

marrëveshjes u zotuan që të vendosin një strukturë të përbashkët, nëpërmjet të cilës të

realizojnë, në letër dhe në praktikë, një strategji dhe projekte të përbashkëta për

menaxhimin e mirë të mjedisit natyror të basenit të Prespës dhe zhvillimin e aktiviteti

të qëndrueshëm turistik.

Strategjia është ‘Tourism Strategy and Action Plan for the Prespa Lakes Basin

2012-2016’. Qëllimi kryesor i strategjisë është si e cituar me poshtë: ‘The Prespa

Lakes basin will be developed as a model of sustainable and responsible tourism

development, building on its superb natural and cultural features. It will have high

quality attractions and activities for both domestic and international visitors in a

stunning landscape protected by National Parks. It will continue to develop as a model

of cross-border cooperation to the economic and socio-cultural benefit of its

inhabitants. It will be managed as a trans-boundary Biosphere Reserve and achieve

world Heritage Site enlisting.79’

E përkthyer në shqip “Baseni i liqenit të Prespës do zhvillohet si një model i zhvillimit

të qëndrueshëm dhe të përgjegjshëm të turizmit, i ndërtuar mbi resurset natyrore dhe

resurset kulturore. Do ketë forma cilësore argëtimi si për turistët vendas ashtu dhe

turistët të huaj, në një peizazh mahnitës të mbrojtur nga parqet kombëtare. Do të

vazhdojë të zhvillohet si një model bashkëpunimi ekonomik dhe social-kulturor, me

përfitime për banorët lokalë të zonës. Do të menaxhohet si Rezerve ndërkufitare e

biosferës dhe do të arrijë të përfshihet në Listen e Trashëgimisë Botërore”

Sipas strategjise 2012-2016, mundësitë e investimit për të shtuar numrin e tursitëve

dhe zgjatur ditët e qëndrimit të turistëve në Prespë, janë të përfshira në termin e

ekoturizmit dhe zhvillimit të turizmi kulturor. Sot, mundësi është Rezerva e Biosferës

79 ) Tourism Strategy and Action Plan for the Prespa Lakes Basin 2012-2016’ f.5

111

të basenit Oher-Prespe, por duke iu bashkuar në të ardhmen edhe pjesa greke e

Prespës. Vendosja e qendrave për informinin e turistëve, me cilësi të lartë do të lidhin

infrastrukurën turistike ekzistuese me atë të planifikuar. Krijimi i një Akademie

Internacionale për ekoturizmin, në zonën e Prespës do të trajnojë guidat e ardhshme

për zonën e Prespës. Përmirësimi i mënyrës së pritjes së turistëve do të bëhet duke iu

siguruar eksperienca të veçanta turistike në ishujt e liqenit të Prespës. Rritja e

standarteve të plazheve, zhvillimi i një cilësie të lartë të turizmit fetar, mbështetja për

zhvillimin e turizmit në sipërmarrjet e vogla dhe të mesme bëhet duke krijuar një

strategji marketingu për të promovuar zonën e Prespës dhe një kategori të caktuar

turistësh. Trajnime mbështetëse duhet të bëhen në vazhdimësi për sektorin privat dhe

publik.

Kategoria e turististëve që synohet të tërhiqen drejt rajonit të Prespës janë turistët

vendas, të cilët mund të tërhiqen nëpërmjet futjes së formave të reja të turizmit.

Kategori tjetër, që synohet të arrihet është rritja e numrit të turistëve në vendet

kufitare. Aktualisht, ka pasur më tepër ardhje të popullsisë, për arsye turistike, nga

pjesa shqiptare drejt pjesës maqedonase. Arsyeja kryesore e kësaj dukurie është fakti

që pjesa shqiptare e Prespës është më e varfër për sa i përket diversitetit në llojet

ekzistuese të turizmit dhe ka një infrastrukturë më pak më të zhvilluar sesa pjesa greke

dhe maqedonase.

Kategori tjetër e turistëve që kërkohet të tërhiqet janë turistë të ardhur nga aeroportet

si: aeroporti i Thesalonikit, Ohrit dhe Rinasit në Tiranë. Për të realizuar këtë qëllim

është i nevojshëm një bashkëpunim i madh midis aeroporteve dhe agjencive turistike

lokale, të cilat operojnë në zonën e Prespës. Promovimi i zonës të Prespës si zonë

turistike me interes për t’u vizituar duhet të nisë nga promovimi në ëebsite prej të

cilave ka shumë shëmbuj që mund të përmenden. Duhet të vazhdojë promovimi i

zonës së Prespës në aeroporte dhe pikat kufitare në zbritje dhe hyrje të turistëve të

mundshëm në Maqedoni, Greqi, Shqipëri.

Gjithashtu, një kategori turistësh, e cila është e dëshirueshme të tërhiqet, janë

vëzhguesit e shpendëve dhe specialistët të trashëgimisë kulturore. Ata mund të

përfshijnë zonën e Prespës, si pjesë të tureve ndërkombëtar, së bashku me rajone të

tjera turistike të Mbretërisë së Bashkuar, Irlandës së Veriut, Gjermanisë dhe Francës80.

Zona turistike e Prespës duhet të kalojë disa faza për t’u komfirmuar si zonë turistike.

Zona e Prespës së Madhe ka mundësinë të mësojë nga praktikat e vendeve të tjera, të

cilat kanë arritur një nivel të kënaqshëm të zhvillimit të turizmit. Por, për të pasur

zhvillimin e dëshiruar turistik duhen plotësuar disa kushte themelore. Së pari; duhet

të ketë infrastrukturën bazë(infrastruktura rrugore, furnzim i rregullt me ujë dhe drita).

80 ) Tourism Strategy and Action Plan for the Prespa Lakes Basin 2012-2016 f.38

112

E dyta; të krijohen kapacite të mjaftueshme për të pritur turistët veçanërisht në pjesën

shqiptare të Prespës

Disa nga objektivat kryesore te strategjisë së turizmit 2012-2016 janë:

Të ndërgjegjësojë turistët e mundshëm për mundësitë e shumta që ka baseni i liqenit

të Prespës për zhvilllimin e ekoturizmit, turizmit natyror, kulturor dhe turizmit aktiv

nëpërmjet partneritetit midis organizatave ndërkombëtare turistike dhe atyre rajonale,

por edhe inciativave të ndërmarra nga tregu lokal.

Promovimi i turizmit ndërajonal rrit kohën e qëndrimit në rajon nëpërmjet futjes në

tregun e turizmit të produkteve specifike, të cilat përfaqësojnë të gjithë zonën e

Prespës. Të promovojë produkte turistike dhe ngjarje turistike në basenin e liqenit te

Prespës. Të bëj pushime në zonën e Prespës më të lehta për t’u ndjekur dhe reklamuar.

Produkte turistike, të cilat janë në përputhje me kërkesën turistike që duhet të tërhiqet

dhe objektivat kryesore të turizmit në 5 vitet në vijim janë rreth këtyre temave:

ekoturizmi, natyra, kultura, aktivitetet, oferta vendase turistike, ngjarje dhe

konferenca.

Parashikimi pas 5 vjetësh është një rritje prej 20% e numrit të kapacitetit pritës për

turistët në Parkun Kombëtar të Prespës dhe një rritje prej 20%, të punësimi vjetor, në

sektorin turistik, shtimi në 100% të numrit të vizitorëve të qëndrës së parqeve

kombëtare.

Në parim, qëllime, objektiva dhe masat që kërkohen të zbatohen nga strategjitë e

sipërpëremendur janë reale dhe të realizueshme. Zhvillimi i zonës së Prespës deri sot

ka qënë i ngadaltë dhe shpesh një zhvillim negativ. Megjithatë, zona e Prespës së

Madhe ka ende mundësi të kthehet në zonë të zhvilluar turistike.

Strategjia e zhvillimit të qëndueshëm ekonomik në zonën e Prespës është mbeshtetur

dhe do të mbështetet në një bashkëpunim sa më të ngushtë me popullsinë lokale ose

urbane, që jeton në zonën e Prespës. Sigurimi i kushteve sa më të mira të jetesës për

popullsinë lokale duhet bërë duke ruajtur të veçantat dhe traditat e popullsisë.

Duhet të sigurohet një bashkëpunim me të lartë midis qeverive lokale dhe midis

komuniteteve të pjesës maqedonase dhe shqiptare të Prepës. Duhet pranuar nevoja për

një bashkëpunimin midis komunës Resnjë dhe Bashkisë Pustec. Për të arritur një

zhvillim sa më të qëndrueshëm ekonomik dhe një stabilitet të ekosistemit natyror në

zonën e Prespës.

Pozitiv është fakti që, aktualisht, ka filluar të ketë një bashkëpunim midis dy shteteve;

Shqipërisë dhe Maqedonisë në aspektin turistik. Duhet të këtë jo vetëm rritje të

treguesve ekonomikë, por edhe një menaxhim të mirë të trashëgimisë natyrore dhe

113

historike, nga ana e popullsisë vendase, dhe një promovim të këtyre vlerava ndaj

investitorëve.

Skica.10. Plane dhe programe të realizuara në zonën e Prespës së Madhe

Ehan

cin

g Tr

ansb

ou

nd

ary

Co

op

erat

ion

in W

ater

Men

agem

ent

in t

he

Pre

spa

Lake

Bas

in

Inte

grat

ed E

cosy

stem

Men

agem

ent

in t

he

Pre

spa

Lake

Bas

in o

f A

lban

ia.

FYR

Mac

ed

on

ia a

nd

Gre

ece

Perfshijne pala greke, maqedonase dhe shqiptare.

Ata qe financuan dhe ndihmuan per projektin jane GEF dhe UNDP.

Qellimi i projektit eshte te permiresoje gjendjen natyore te ekosistemeve natyrore ne zonen e Prespes nepermjet miremenaxhimit te ujit, nje veprimtarie te kontrolluar te agrokultures dhe peshkimit si dhe mbrojtes dhe miremenaxhimit te mjedisit natyror te Prespes.

Projekte filloj ne vitin 2007

Rendesia e projektit qendron ne konceptin qe ka percuar.

Duke u nisur nga projekti filloi te zbatohej ne praktike koncepti i krijimit te nje rajoni midis komunave ku shtrihej liqeni i Prespes se Madhe.

Koncept i rendesishem ishte ideja e nje 'parku nderkufitar te Prespes'

Si rezultat i projektit u rrit bashkepunimi rajonal per mbrojten mjedisore.

Projekti po zbatohet nga tre qeverite e te treja shteteve me ndihmen e GEF dhe SDC

Qellimi i projektit ishte te ndihmonte ne nje zhvillim te qendrueshem ekonomik dhe shoqeror te banoreve ne zonen e Prespes.

Per te arritur kete qellim jane menduar te aplikohen mjete dhe menyra te tjera per te arritur perfitim jo vetem kombetar, nderkufitar dhe globale. Projekti u zbatua ne periudhen prill 2006 dhe prill 2011. Buxheti ishte 4.3 milion $ GEF + 3.4 milion SD

Nder objektivat permendet reduktimi i pesticideve te perdorura ne bujqesi nepermjet venies se praktikave te reja ne bujqesi.

Rreth 120 gra dhe burra fermere u angazhuan per te per te ndryshuar praktikat e tyre te perditshme ne bujqesi, blegtori.

Gjendja e hedhjes se pesticideve ne liqen nuk ka pasur asnje permiresim edhe 5 vjet pas ketij projekti.

114

Skica.11. Projekte dhe plane të zbatuara në zonën e Prespës së Madhe


115

E rëndësishme është të forcohet pozita e zonës së Prespës së Madhe në hartën turistike

të Europës nëpërmjet promovimit të një imazhi mikpritës dhe vënies në treg të

produketeve cilesore turistike, lidhur me trashëgimin natyrore, kulturore dhe sportive.

Duhet të nxitet krijimi i ndërmarjeve ekonomike te drejtuara nga sipërmarrës të palës

maqedonase dhe shqiptare.

Burimet natyrore të rajonit mund të shfrytëzohen për të diversifikuar sektorin e

turizmit. Zona dallohet për lloje të ndryshme turizmit, ndër to; ekoturizmi, turizmi

sportiv, turizmi rural, turizmi familjar, turizmi kulturor, turizmi balnear. Por, ka lloje

të tjera turizmi të cilat nuk janë zhvilluar siç duhet si: shtigjet ekologjike, vezhgimi i

shpendëve, etj.

Numri i ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme po rritet. Qeveritë janë të angazhuara për

të mbeshtetur ndërmarrjet private, pavarsisht se duhet ende kohë për ta kthyer turizmin

në zonën e Prespës nga një aktivitet spontan në një aktivitet të mirëorganizuar dhe të

qëndrueshëm.

Programi kombëtar për Bujqësinë dhe Zhvillimin rural po punon për ta bërë më të

larmishëm ekoniminë rural dhe turizmin rural. Turizmi mund të jetë një nga degët

kryesore të ekonomisë në zonë, nëse menaxhohet dhe përdoret siç duhet duke

shqyrtuar burimet natyrore dhe kulturore. Sot, zona e Prespës së Madhe po haset me

probleme mjedisore pa pasur një zhvillim të mirë të turizmit ndaj duhet marë masa

për ruajtjen e cilësisë së ujit, paisjes me kanalizime të ujërave të bardha dhe të zeza.

Gjuetia dhe peshkimi duhet të jetë i kontrolluar dhe duhet të reduktohen zjarret dhe

dëmtimet e bimësisë.

Turizmi duhet të këtë si parim bazë respektimin e mjedisit natyror. Megjithatë,

ekziston një mungesë e një kornize ligjore dhe një politikë kombëtare për zhvillimin

rajonal ekonomik. Konkurenca e SME është e dobët ndaj menaxherët kanë aftësi të

dobëta menaxhuese. Forca punëtore duhet të jetë më e kualifikuar. Duhet të ketë më

tepër infrastrukture në shërbim të turizmit.

Produktet dhe shërbimet turistike nuk janë ende në nivelin e duhur. Mungojnë

shërbime, produkte turistike, të cilat e veçojnë zonën e Prespës së Madhe nga hapësira

të tjera turistike. Zhvillimi turistik varet nga infrastruktura rrugore, e cila nuk është

në kushtet ideale, në zonat malore, ndërsa në rrugët kryesore kushtet janë përgjthësisht

të mira. Nëse infrastruktura rrugore përmirësohet do ketë një përmirësim të ekonomisë

gjë që mund të çojë në rritjen e numrit të turistëve.

Plane, projekte, strategji, të cilat synojnë zhvillimin e zonës së Prespës së Madhe nuk

kanë munguar. Sot, zona e Prespës ka më tepër vëmëndje seç ka pasur shumë vite më

përpara.

116

Pavarsisht vëmëndjes dhe numrit të madh të aktorëve të cilët kanë interes në

zhvillimin e zonës, veçanërisht në pjesën shqiptare të Prespës, duket sikur koha nuk

ka kaluar. Bashkia Pustec dhe komuna Resnjë ka po të njëjtat probleme me

infrastrukturën, papunësinë dhe varfërinë.

Megjithatë, janë bërë disa arritje pozitive në zonën e Prespës së Madhe. Ndër to

përmendet krijimi i Qendrës së Informacionit të Parkut Kombëtar të Prespës, në

fshatin Gorica e Vogël. Arritje mund të quhen ndërtimi i disa hoteleve, të cilat janë

përgjithësisht në kushte të mira dhe janë të preferuara nga turistët. Informacioni për

zonën e Prespës është më i madh sesa disa vite më parë. Në zonën e Prespës, në pjesën

shqiptare është rritur numri i turistëve.

Bashkëpunumi midis komunës Resnjë dhe bashkisë Pustec është rritur në fushën

ekonomike. Një anë pozitive në komunën e Resnjës në krahasim me bashkinë Pustec,

është kryerja e studimeve aktuale për zonën. Në bashkinë Pustec, përveç Planit të

Zhvillimit Lokal të Liqenasit, në vitin 2008, nuk janë bërë studime të mëtejshme, të

cilat të pasqyrojnë gjendjen socio-ekonomike të bashkisë.

Nuk mund të thuhet që në zonë nuk ka pasur ndryshime, por ato kanë qënë të pakta

dhe të ngadalta. Kushtet ekonomike dhe mungesa e infrastrukurës janë problemet e

para të cilat duhet të zgjidhen në zonë. Banorët e zonës janë njerëz përgjjithësisht

mikpritës, por që për shkak të kushteve të vështira të jetesës shfaqin një qëndrim

pesimist për të ardhmen e zonës së Prespës së Madhe.

Nëse krahasojmë foto zonës së Prespës, në fillim të punimit, rreth vitit 2012, me foto

të vitit 2016 gjendja nuk ka ndryshuar. Zona e Prespës së Madhe vazhdon të jetë e

njejte, edhe pse një pjesë e Zonës së Prespës së Madhe është përfshirë në Brezin e

Gjelbër dhe Rezervën e Biosferës të Basenit Ohër-Prespë.Përgjatë vitive, nuk ka

munguar vëmëndja e institucioneve të huaj lidhur me zonën e Prespës dhe as nuk ka

munguar fondet dhe donacionet finaciare, të dhëna prej këtyre institucioneve dhe

organizatave. Fondet nuk u menaxhuan siç duhej.

Vëmëndja me vite është drejtuar në bashkëpunimi ndërkufitar si zgjidhje dhe shpresë

për një menaxhim më të mirë të mjedisit dhe përmirësimin e kushteve socio-

ekonomike. Megjithatë përveç takime dhe organizimit të punës midis palës

maqedonase dhe shqiptare, në praktikë është bërë shumë pak. Fondet, të cilat duhet të

kishin shkuar për vendosjen e kanalizimeve të ujërave të bardha dhe të zeza, për

asfaltimin e rrugëve rurale, për furnizimin e rregullt me energji elektrike, kanë shkuar

në hartimin e planeve dhe programeve pafund, të cilat nuk u zbatuan kurrë.

117

Pikat e forta

•Burime te shumta natyrore te cilat jane baza e zhvillimit te llojeve te ndryshme te turizmit

•Rritja e numrit te ndermarrjeve te vogla dhe te mesme turistike ne zonen e Prespes se Madhe

•Ekzistenca e institucionve lokale dhe rajonale dhe nderkombetare, te cilat mbeshtesin zhvillim e turizmit si aktivitet (GTZ, SWG, etj)

•Programi kombetar per zhvillimin e bujqesise dhe zhvillimit rural mbeshtetet ne masat per te diversifkuar ekonomine bujqesore dhe zhvillimin rural

•Strategji kombetare per zhvillimin e ndermarrjeve te vogla dhe te madha ne fushen e turizmit

•Ekzistenca e infrastruktures turistike pergjate liqenit dhe vendbanimet e gjera

•Vend i pasur ne kulture: trashegimi kulturore, historike dhe diversitet fetar

•Natyre e ruajtur mire ne vendbanimet rurale dhe uje i paster

•Mikpritja e banoreve te zones

•Turizmi eshte ende ne fillimet e veta

•Zone e pasur ne folklor dhe tradita etnografike

•Guzhine tradicionale e vecante e zones

•Infrastrukture relativisht e mire rrugore dhe aksesi i lehte per te arritur ne zone

•Interesi i popullsise lokale per zhvillimin e turizmit ne zone

•Pervoje pozitive ne zhvillimin e turizmit ne komunen e Resnjes gjate periudhes komuniste

•Tradite ne prodhimin e molleve ne komunen e Resnjes

•Zhvillimi i artizanateve si pocaria, punimi i drurit, gurit, metaleve

Dobesite

•Mungesa e fondeve financiare per zhvillimin e infrastruktures pritese ne zone

•Mungesa e kornizes institucionale politike ligjore per zhvillimin rajonal ekonomik te zones

•Mungesa e specialisteve qe veprojne ne fushen e turizmit ne zonen e Prespes

•Mospershtatje e legjislacionit per te mbeshtetur investimet e huaja

•Prania e nje numri te madh biznesesh te vogla te cilat nuk mund te sigurojne punesim ne shkalle te gjere

•Aftesite qe duhet te kete nje sipermarres nuk jane te zhvilluara si duhet ne biznesmenet lokale

•Mungesa e interesit nga sipermarresit per t'upershtatur me strategjite dhe planet per zhvillimin e turizmit.

•Mbeshtetje e papershtatshme e qeverise per te nxitur bizneset e vogla dhe te mesme

•Mungesa e ofertave turistike te larmishme dhe te percaktuara mire me te rejat

•Konkurence e ulet e sipermarresve midis tyre

•Mungesa e destinacioneve te mirenjohura dhe te promovuara turistike ne te gjithe rajonin

•Mungesa e ofertave turistike te integruara dhe promovuara ne te gjithe rajonin

•Vetem nje numer shume i vogel i sipermarrjeve turistike kane standarte nderkombetare

•Pjesmarrje e pamjaftueshme e institucioneve kulturore per te krijuar dhe promovuar trashegimine kulturore

•Mungesa e promovimit te mjaftueshem per turistet potenciale

•Mungesa e ndergjegjesimit lidhur me mundesite e zhvillimit te turizmit dhe perfitimeve prej tij.

•Infrastruktura rrugore e pazhvilluar mire ne zonat rurale

•Mungesa e kanalizimeve te ujerave te bardha dhe te zeza

•Furnizim jo i rregullt me energji elektrike

•Turizmi eshte spontan, i paorganizuar sic duhet

•Karakteri sezonal i aktivitetit turistik

•Mungesa e fondeve financiare per zhvillimin e infrastruktures rrugore, rrjetit elektrik dhe kanalizimeve ne zone

•Probleme te shumta mjedisore(eutrofizimi i liqenit, humbja e biodiversitetit

•Zhvillim i dobet ekonomik i zones se Prespes ne pergjithesi

•Largimi nga zona i popullise se re dhe e trurit te zones

•Kapacitet i ulet i infrastrukures pritese

118


Mundesite

•Decentralizimi i pushtetit shton mundesite e qeverive lokale per fanancimin ne projekte programe te ndryshme turistike

•Rritja e konkurences dhe inovacioneve midis bizneseve lokale( bashkepunimi midis bizneseve lokale dhe instituteve shkencore)

•Ekzistenca e nje dhome tregtie dhe e shkembimit te eksperiencave dhe informacionit

•Ekzistenca e zyrave keshillimore ne rajon

•Ekzistenca e mundesise per te rritur eksportet dhe per te bere marreveshje per tregtine e lire(CEFTA, ETO)

•Rritja e mundesive per burime financimi

•Potenciale per krijimin e prodhimeve te vecanta dhe perbashketa ne zonen e Prespes

•Mbeshtetje per rritjen e kapacitetit te specialisteve vendas per ndertimin e programeve te biznesit sipas standarteve teBE

•Ekzistenca e nje trendi global drejt ekoturizmit, turizmit rural dhe turizmitalternativ

•Interesi i operatoreve turistik ne rajonin e Prespes

•Prania e nje aeroport ne Oher

•Eksplorimi i mundesise per turizmin alternativ (ekoturizmi, turizmi malor)

•Promovimi i trashegimise kulturore

•Prezantimi i modelit te bashkepunimit midis ndermarrjeve private dhe shteterore ne turizem

•Prania e pronareve te shtepive te interesuar ne oferta per turizmin rural

•Permiresimi i infrastrures rrugore, kanalizimeve, energjise elektrike

•Rritja e numrit te bizneseve ne turizem ne zonen e Prespes se Madhe

Kercenimet

•Politikat e kreditimit te SME jane te papershtatshme, joefektive dhe te pabalancuara

•Politikat mbeshtetese jo efektive ne kuader te taksave dhe detyrimeve te investitoreve te huaj dhe rritjen e punesimit

•Implementimi i ngadalte i strategjive lokale, regjionale dhe kombetare

•Largimi i kuadrove te kualifikuar nga rajoni

•Rritja e konkurences me liberalizimin e tregut

•Rruge ne gjendje jo te mire dhe mungesa e nje plani konkret per rindertimin e tyre

•Rinovim i pamjaftueshem i infrastrukturespritese

•Permiresim i pamjaftueshem i cilesise se sherbimit dhe cilesise se sherbimit ne te ardhmen.

•Pjesmarrje e dobet e popullsise lokale ne zhvillimin e sektorit te turizmit

•Hedhje e mbetjeve nga bujqesia ne liqen

•Hedhja e ujerave te zeza ne liqen

•Peshkimi dhe gjuetia e paligjshme

•Eutrofizimi i liqenit

119

Skica 13.Qëllimet dhe objektivat për zhvillimin e turizmit në zonën e Prespës së Madhe


• Te krijohet nje klime e pershtatshme per zhvillimin e metejshem te bizneseve qe veprojne ne zone

• Forcimi i aftesive te institucioneve per zhvillimin rajonal dhe menaxhimin e projekteve

• Zhvillimi i infrastruktures mbeshtetese dhe rrjetit te bizneseve ekzistuese dhe te reja

Te krijoje kushte te pershtatshme per zhvillimin ekonomik dhe rritjen e mundesise qe zona te jete konkurues me rajone te tjera turistike

• Perdorimi i risurseve natyrore dhe kulturore per zhvillimin e turizmit

• Promovimi ivlerave te vecanta dhe unike qe dallojne zonen e Prespes nga zona te tjera turistike

• Zhvillimi i qendrueshem i turizmit

Krijimi i nje oferte te integruar turistike si baze e zhvilliimt te turizmit

120

IV.3. Itineraret e mundëshme turistike në zonat e komunikimit ndërkufitar

Koncepti i itinerareve turistike nënkupton itinerare të llogaritura në bazë të

kohëqëndrimit të turistëve, të ardhurave e kostove të udhëtimit, trashëgimisë kulturore

dhe natyrore të zonave të zgjedhura për tu përshkruar, që përbëjnë ofertën turistike.

Për zonën e Prespës së Madhe është menduar një itinerar turstik javor ku qëndrat

kryesore të nisjes dhe destinacionit të jenë qyteti i Korcës dhe Resnjës. Itineraret

turistik kanë rëndësi në disa apekte:

Për të bërë banorët e komunave Pustec dhe Resnjë më të vedijshëm për

potencialet turistike të Zonës së Prespës së Madhe

Turistët do mund të njihen me vlerat edukative, estetike dhe biologjike të

trashëgimisë natyore të Zonës së Prespës së Madhe.

Turistët do mund të njihen me vlerat historike, fetare, arkeologjike, folklorike

të trashëgimisë kulturore të zonës.

Do të ndihmojnë në krijimin e një zhvillimi turistik më të organizuar dhe më

të zhvilluar.

3.1. Itinerari javor

Itinerari do te zgjasë 5 dite dhe do perfshij komunat e Pustecit, Resnjës, Ohrit dhe

Follorinës. Itinerari do të jetë një itinerar, i cili do të tregojë vlerat natyrore, kulturore,

traditat e zonës së Prespës si një zonë e tërë pa kufij shtetëror dhe pa dallime

kombësish.Ture interesante të organizuara nga agjensi turistike maqedonase dhe

shqiptare ekzistojnë, por ato janë ture lokale brenda vendit. Ture te përgjithshme, të

cilat përfshijnë të gjithë zonën e Prespës mungojnë dhe do të përbënin risi në tregun

turistik. Për realizimin e tyre është e nevojshmme një përpjekje më e madhe për

promovimin e zonës si një zonë po aq interesante dhe me vlera sa zona përreth liqenit

të Ohrit. Mundësitë janë që pas vizitës së manastirit të Shën Naumit të kalohet pika

kufitare shqiptaro- maqedonase.

Në itinerarin e krijuar do gërshtetohen disa forma turizmi duke nisur nga turizmi

kulturor në ekoturizëm. Turi është krijuar në formë të tillë për të përshkruar vendet

më interesante për të vizituar dhe për të njohur turistët me vlerat e larta kulturore dhe

natyrore të Prespës. Zona më tepër dallohet për turizmin rural pasi pjesa më e madhe

e zonës përbëhet nga zona rurale. Klima, ushqimi karakteristik, traditat e pasura, festat

fetare dhe qetësia që ofron zona favorizojnë turizmin rural. Turizmi kulturor është

një lloj tjetër turizmi, i cili promovohet nëpërmjet dy tureve javore. Kushte të mira për

zhvillimin e turizmit kulturor janë kishat e shumta të periudhës bizantine dhe para

periudhës bizantine, tradita e ruajtur në veshje popullore, tradita në poçari, përpunimin

e gurit, drurit dhe metaleve, ruajtja në gjendje të mirë e arkitekturës tradicionale, në

121

disa fshatra si: Agio Germanos, etj. Ekoturizmi dhe turizmi aventuror janë, gjithashtu,

të promovuara nëpërmjet tureve javore. Kushtet të cilat favorizojnë ekoturizmin dhe

turizmin aventuror janë larmia e peizazheve të zonës së Prespës së Madhe dhe shtrirja

e zonës në tre parqe kombëtare: Pelisteri, Galicica dhe Prespa(në Shqipëri dhe Greqi).

Zona ofron mundësi për aktivitete aventurore si; ecje, ngjitje ne mal, ciklizëm, vozitja

me varke, ndjekja e shtigjeve ekologjike dhe vëzhgimi i shpendëve, i cili është një

spektakël më vete.

Tabela 23. Analiza e potencialeve turistike të përfshira në itineraret javore

Llojet e turizmit Objektet dhe vendet turistike

Turizëm fetar Kisha e Shën Marisë të shek.XIV

Kishën e Shën Mitrit

Kisha e Shën Germanos, shek. XI i Kisha e Shën

Athanasiosit, gjysma e dytë të shek.XVIII

Shpellën e Shën Mërisë, Kallamas

Shpella heremite e Shen Merise, Psarades

Basilika e Shën Achillios e shek.X

Kisha e Shën Gjergjit e shek. XI

Turizëm kulturor Muzeu Etnografik në Podmochan

Muzeu Etnografik në Pustec

Sarajin e Ahmet Njaz Beut në Resnjë

Ohër

Agios Germanos

Ekoturizëm Burimi i Shën Naumi

Zgavra e Zaverit

Ishulli i Maligradit

Parkun Kombëtar të Prespës, Shqipëri

Parku Kombëtar i Prespës, Greqi

Ishulli i Golem Gradit

Turizëm Sportiv Ishulli i St.Ahcillios(ecje dhe ngjtje në një territor

malor)

Ciklizëm

Turizëm kulinar Zaroshkë, Pustec

Shën Naumi

Agios Germanos

Turizëm balnear Otoshevo,Agios Germanos dhe Psarades

Turizëm historik Ishulli i Golem Gradit

Siti neolitik i Kallamasit

Vëzhgimi i shpendëve Ishulli i Maligradit

Ishullit te St.Ahcillios

Rezervati i Ezeranit

Vozitje me varkë Pustec- Ishulli i Maligradit

Otoshevo-Stenjë-Konjsko-Golem Grad

Rezervati i Ezeranit

Shën Naumi

Ishulli i St.Ahcilles

Punoi: Ema Muslli

122

Dita e parë. Itinerari do nisë në pjesën shqiptare të Prespës, nga qyteti i Korcës.

Itinerari vazhdon drejt fshatit turistik të Zaroshkës dhe Pustecit, të shtrira në Parkun

Kombëtar të Prespës. Në Pustec do mund të vizitohet koleksioni etnografik privat, në

shtëpinë e Spase Terpos. Disa metra larg bregut të liqenit gjendet ishulli i Maligradit,

i cili përbën një gjeomonument me vlera natyrore dhe kulturore. Turistët do arrijnë në

ishull me anën e një varke dhe do kenë mundësi të admirojnë pelikanët të cilët

fluturojnë rreth ishullit por do mund të vizitojë dhe kishën e Shën Marisë, shek.XIV

Nga Diellasi do vazhdojë drejt fshatit Gollomboç dhe nga fshati Gollomboc në fshatin

Goricë e Vogël, ku turistët do mund të vizitojnë gjeomonumentin “Zgavra e Zaverit”.

Prej fshatit të Goricës së Vogël do vazhdohet drejt Kallamasit ku turistët do mund të

vizitojnë Kishën e Shën Mitrit, e cila ndodhet në qendër të fshatit dhe Shpellën e Shën

Marisë e cila ndodhet në lindje të Kallamasit. Në Kallamas, gjithashtu, (sipas dëshirës

së grupit të turistëve) do mund të vizitohet siti neolitik i Kallamasit. Prej Kallamasit

do udhëtohet drejt pikës kufitare të Goricës prej nga do shkohet në fshatin turistik të

Otoshevos.

Dita e dytë. Do nisen nga fshati Otoshevo dhe turisitët mund të vizitojnë ishullin e

Golem Gradit. Në Otoshevo do meret një barkë, e cila do t’i shëtisë turistët sipas

itinerarit Otoshevo-Stenjë-Konjsko-Golem Grad. Do të mund të vizitohet fshati

Stenjë, fshati i peshkatarëve Konjsko, ishulli i Golem Gradit, i cili dallohet për faunën

e veçantë dhe site historike. Udhëtimi përfshin drekën me pjata tradicionale të zonës.

Pas përfundimit të turit në Golem Grad, turistët do kthehen në Otoshevo.

Dita e tretë. Turistët do mund të vizitojnë Rezervatin e Ezeranit, i cili në termat e

turizmi dallohet për vëzhgimin e shpendëve. Në vazhdimësi do shkohet në

Podmochan, për të vizituar Muzeun Etnografik dhe në shtëpinë private të Jone

Eftimovit. Më vonë do vizitiohet fshati Brajcino. Udhetimi do të vazhdojë drejt qytetit

të Resnjës.

Dita e katërt. Turistët do mund të vizitojnë Sarajin e Ahmet Njaz Beut në Resnjë, ku

do mund të shohin artin e realizuar nga kolonia e qeramikës. Gjithashtu, mund të

shihen veprat e artit të piktores Keraca Visulçeva. Pjesa tjetër e ditë do të vazhdojë

me rrugën drejt qytetit të Ohrit ku dhe do të pushohet.

Dita e pestë. Turistët do nisen drejt Shën Naumit për të vizituar Manastirin e Shën

Naumit, ku mund te luten dhe të shprehin një dëshirë tek pusi i dëshirave. Gjithashtu,

mund të admirojnë pamjen e mrekullueshme të liqenit të Ohrit. Pjesa tjetër e ditës do

të jetë në varësi të dëshirës së turistëve. Në mbyllje të itinerarit do të jetë kalimi i pikës

doganore të Tushemisht ku do kalohet për tu rikthyer përsëri në qytetin e Korçës. Në

vazhdim tjetër i ditës mund të jetë qëndrimi për drekë dhe plazh në Shën Naum.

Qëndrimi mund të përfshijë vizitën me varkë te burimit i Shën Naumit, ku turistët do

të mund të njihen me informacione mbi faunën, florën, historinë dhe legjendat lidhur

123

me burimin e Shën Naumit. Nga Shën Naumi do shkohet në Pogradeç, kthehen përsëri

në qytetin e Korçës ku do të mbyllet turi.

Harta .9. Itinerari turistik javor Korçë- Resnjë-Ohër


124

Një itinerar tjetët javor do të ishte itinerari Shqipëri – Maqedoni- Greqi. Itinerari do

të jetë 6 dite. Tre qëndrat kryesore janë: Korca, Resnja dhe Follorina. Këto të fundit

do të jenë zonat nga do të nisë itinerari. Për realizimin e turit do të ketë tre guida të

ndryshme turistike, të cilat do t’i marrin turistët në kalimin e zonave kufitare të Dolno

Dupenit, Goricës dhe Kapshticës.

Përpara se të përshkruhen etapat në të cilat do të kalojë turi, duhet në fillim, të

trajtohen potencialet turistike të pjesës greke të Prespës. Pjesa greke e Prespës shtrihet

në komunën e Prespës, e cila bën pjesë në një njësi më të madhe gjeografike

prefekturën e Follorinës. Komuna e Prespës në aspektin natyror është vazhdimi i

pjesës maqedonase dhe shqiptare, por në aspektin social- ekonomik dallohet për një

zhvillim më të madh sesa pjesa shqiptare dhe maqedonase. Disa nga sitet turistike, të

cilat do vizitohen në pjesën greke, gjatë turit javor, janë: parku kombëtar i Prespës,

Agios Germanos, dhe Agios Achilios.

Parku Kombëtar i Prespës, Greqi, përfshin liqenin e Prespës së Vogël dhe Prespës së

Madhe, të cilat janë të ndara një ishulli i Ismit. Këtu, formacione të bimëve ujëdashëse,

të cilat janë të vendosura në tabanin e liqenit Ceratophyllum sp., Myriophyllum sp,

Potamogeton sp. Parku është i rëndësishëm për rritjen dhe shtimin shpendëve ujorë.

Në total mendohet që në zonë të jenë 200 lloje speciesh të cilat janë vërejtur përgjatë

liqenit dhe pyllit rrethues. Veçanërisht të rëndësishme janë kolonitë e Pelicanus

crispus(pelikani i egër) dhe Pelicanus onocrotalus (pelikani i kuq). Fauna ujore është

e rëndësishme për shkak të numrit të lartë të specieve endemike. Në nivelin e sub-

specieve, 80% e tyre janë specie endemike. PK i Prespës dallohet për një numër të

madh të monumenteve historike dhe kulturore. Shumë turistë të huaj dhe vendas janë

të interesuar për të parë kufirin ujor i cili ndan shtetin grek nga ai maqedonas dhe

shqiptar. Liqeni shtrihet 850 m mbi nivelin e detit dhe ka një thellësi prej 50 m. Bregu

është diku shkëmbor, i thepisur dhe diku breg i ulët, i formuar nga sedimentet e

përrenjve me bimësi të dendur. Brigjet e Prespës së Vogël dallohen për bimësi të

dendur ujore dhe për specie të veçanta dhe të rralla si: rosa e egër, dhe pelikanë, të

cilët tërheqin vëmendjen e institutive shkencore ndërkombëtare. Parku i Prespës

krijon mundësi për dy lloje turizmi, të cilat janë shtigjet ekologjike dhe vëzhgimi i

shpendëve

Janë dy rrugë të cilat të çojnë në Prespë. E para është nga Florina në Kastori. dhe e

dyta kalon në Prevali. Më vonë kalon në fshatin e madh të Laimos të Prespës, 50 km

nga Florina. Rruga më vonë ka dy drejtime njëra rrugë të çon në Shën Germanos

fshatin më të madh të Prespës, dhe rruga tjetër të çon në Koulas. Në brigjet shkëmbore

të Prespës së Vogël mund të shihen shpella me mure të mbushura me hagiografe.

Prespa është 45 km në përëndim të Follorinës dhe 50 km në veri të Kastorias.

Agios Germanos është fshati më i madh në lindje të komunës së Prespës. Territori

përbëhet kryesisht nga shkëmbinj graniti. Dallohet për natyrën e bukur, traditën dhe

125

kulturën e veçantë. Ai shtrihet në një lartësi 1100 m mbi nivelin e detit dhe është 7 km

larg liqenit. Fshati, në vitin 1900, ka pasur 1900 banorë, ndërsa sot ka 150 banorë për

shkak të luftës civile në Greqi. Ai është i vetmi fshat i zonës së Prespës greke, që ruan

arkitekturën karakteristike të zonës. Banesat janë prej guri. Në fshat mund të vizitosh

kishën e Shën Germanos të ndërtuar në shek. XI të periudhës bizantine dhe kishën e

Shën Athanasiosit të ndërtuar në gjysmën e dytë të shek.XVIII, e cila dallohet si

shëmbull i arkitekturës bizantine dhe pasbazantine. Kishat dallohen për pjesët murale

të ruajtura mirë81.Agios Germanos është një fshat që ka ruajtur të pandryshuar formën

e ndërtimit të shtëpive dhe ka dy kisha me interes të madh të madh për t’u vizituar

gjatë turit.

Figura 14. Fshati Agios Germanos dhe kisha bizantine e shek.XI

Burimi: Panoramia

Psarades është një fshat me pamje nga Golem Gradi. Zona përbëhet nga shkembinj

gëlqerorë dhe bimësia përbëhet nga shkurre dhe pisha. Në vitin 1991 ka pasur 144

banorë krahasuar me 167 banorë në 1981. Brenda fshatit Psarades gjenden varka (40

euro) të cilat të shoqërojnë për të parë shpellat heremite82.

Një nga shpellat heremite, e cila mund të vizitohet është shpella e heremite e Shen

Merise, më e madhja në të gjithë zonën e Prespës. Dhomat e murgjeve u ndërtuan në

brendësi të shpellës, por vetem dhoma, e cila sherbente si kish ka mbetur sot. Kisha u

ndertua nga murgjit Savas, James dhe Barlaam, ne 1410. Pikturat ne muret e shpelles

jane realizuar nga murgu Ioannikios dhe i perkasin fillimit te Perandorise Osmane83.

81 ) [email protected] 82 ) [email protected] 83 ) IPA Cross-Border Programm Albania- Greece, 2013, f.65



126

Agios Achillios është një ishull, që mendohet të ketë qënë kryeqyteti i vjetër i Car

Samuelit, i cili solli eshtrat e Shën Achilios në ishull dhe ndërtoi një basilikë të

bukur.Kisha e St. Achilles është ndërtuar në shek.X dhe i perket stilit bizantin. Kisha

është një nga monumentet kryesore të ishullit të St.Ahcilles. Nga viti 1018, deri ne

fillimin e shek.XV kisha sherbeu si katedrale. Stili i pikturave murale eshte ndikuar

nga Shkolla e Ohrit dhe Kastoria. Në muzeun e Follorinës janë vendosur disa afreske,

të cilat janë gjetur në kisha dhe i perkasin shekullit të XI dhe shekullit te XII.

Në pjesën perendimore të ishullit, vendosur në një pozicion strategjik shtrihet Basilika

e 12 apostujve, e ndertuar ne shek.X. Ishulli përfaqëson një sit arkeologjik, që fillon

me periudhën helenistike, deri ne periudhen bizantine. Por, vetëm kolona dhe tavani i

basilikes ka mbijetuar84.

Figura 15.Basilika e Agios Achillios

Burimi: [email protected]

Kushtet për zhvillimin e turizmit balnear nuk janë të mira pasi infrastruktura

ekzistuese nuk funksion dhe bregu duhet pastruar nga bimesia higrofile. Megjithatë,

ka vende në Agios Germanos dhe Psarades ku mund të lahesh ne liqen dhe janë të

arritshme me varkë. Një nga plazhet më të njohura në Prespën greke është Koula.

84) IPA Cross-Border Programm Albania- Greece, 2013, f.67


127

Harta.10. Infrastruktura pritëse dhe aktivitetet tursitike ne komunën e Prespës

PUNOI: Ema MUSLLI, ArcGIS, 2016

Dita e parë. Turistët do të nisen nga qyteti i Korcës. Rruga vazhdon me fshatin e

Zvezdes . Itinerari vazhdon drejt fshatit turistik të Zaroshkës dhe Pustecit të shtrira në

Parkun Kombëtar të Prespës. Disa metra larg bregut të liqenit gjendet Ishulli i

Maligradit, i cili përbën një gjeomonument me vlera natyrore dhe kulturore. Turistët

128

do arrijnë në ishull me anën e një varke dhe do kenë mundësi të admirojnë pelikanët

të cilët fluturojnë rreth ishullit por do mund të vizitojnë dhe kishën e Shën Marisë,

shek.XIV.

Nga Diellasi itinerari do të vazhdoj drejt fshatit Gollomboç dhe nga fshati Gollomboc

në fshatin Goricë e Vogël, ku turistët do mund të vizitojnë gjeomonumentin “Zgavra

e Zaverit”. Prej fshatit Goricë e Vogël do vazhdohet drejt Kallamasit ku turistët do

mund të vizitojnë kishën e Shën Mitrit, e cila ndodhet në qendër të fshatit dhe shpellën

e Shën Marisë, e cila ndodhet në lindje të Kallamasit. Në Kallamas sipas dëshirës së

grupit të turistëve do mund të vizitohet siti neolitik i Kallamasit. Në Kallamas do

hahet dreka dhe më pas do të udhëtohet drejt pikës kufitare të Goricës, prej nga do

shkohet në fshatin turistik të Otoshevos ku do pushojnë turistët.

Dita e dytë. Në Otoshevo do merret një varkë, e cila do t’i shëtisë turistët në itinerarin

Otoshevo-Stenjë-Konjsko-Golem Grad. Do të mund të vizitohet fshati Stenjë, fshati i

peshkatarëve Konjsko dhe ishulli i Golem Gradit, i cili dallohet për faunën e veçantë

dhe site historike. Udhëtimi përfshin drekën me pjata tradicionale të zonës. Pas

përfundimit të turit në Golem Grad, turistët do kthehen në Otoshevo ku mund të

çlodhen në plazhin afër hotelit.

Dita e tretë. Nga Otoshevo do të shkohet në Rezervatin e Ezeranit, i cili në terma

turizmi dallohet për vëzhgimin e shpendëve. Më vonë, udhetimi do vazhdojë drejt

qytetit të Resnjës. Turistët do mund të vizitojnë sarajin e Ahmet Njaz Beut ku do mund

të shohin artin e realizuar nga kolonia e qeramikës. Gjithashtu, mund të shihen veprat

e artit të piktores Keraca Visulçeva. Në vazhdimësi do shkohet në Podmochan për të

vizituar muzeun etnografik, në shtëpinë private të Jone Eftimovit. Pjesa tjetër e ditë

do jetë rruga drejt fshatit Kurbinovo ku turistët do kenë mundësinë të vizitojnë fshatin

turistik. Në veçanti do të mund të vizitohet kisha e Shën Gjergjit, e shek. XI.

Dita e katërt. Turistët do nisen nga Kurbinovo. Nga Kurbinovo do të mund të shikohen

fshatrat turistike të Slivnicës, Kranit, Brajcinos dhe Ljubojnos. Në Ljubojno do bëhet

pushimi i drekës por ka edhe sacion bicikletash për ata të që duan të shohin zonën

përreth ndërsa pjesa tjeter e ditës do të jetë udhëtimi nga kufiri i Nikit në Bitola, drejt

pjesës greke të Prespës dhe do të shkohet në Follorinë.

Dita e pestë. Në Follorina do shkohet në fshatin Shën Germanos. Atje do vizitohen dy

kishat bizantine dhe pasbizantine të Shën Germanos të shek.XI dhe Shën Athanosios

e shekullit të XVIII. Më vonë do meret një varkë me anë të të cilës do mund të viztohet

pjesë të ndryshme të zonës së Prespës. Shëtitja me varkë do nisë nga Psarades ku

mund të admirohet shkembi me piktura murale bizantine. Më vonë do vizitohet

bazilika e Shën Achilios, Mikrolimnia, plazhi Koula dhe observatori për vëzhgimin e

shpendëve të rralla. Nga dreka turistët do mund të shijojnë disa nga pjatat dhe

ëmbëlsirat tipike të zonës në një nga tavernat tradicionale.

129

Dita e gjashtë. Kthimi përsëri në Korçë nëpërmjet kufirit të Kapshticës. Nga Kapshtica

do shkohet në drejtim te Bilisht, ku do vizitohet shpella e Trenit. Më vonë do të

drejtohen përsëri drejt Korçës.

Harta 11. Itinerari javor Korcë- Resnjë- Bitola-Follorinë


130

Harta 12. Itinerari turistik nëse pika doganore e Dolno Dupenit do të ishtë hapur


131

IV.4. Akset kryesore turistike të rajonit dhe mundësitë e përfshirjes së zonës së marrë

në studim

Për të bërë një analizë më të mirë akseve kryesore turistike të rajonit mundësive që

ofron pozita gjeografike e zonës së Prespës, si fillim duhet të shohim distancën midis

qëndrave kryesore turistike të rajonit.

Skica 14. Distanca në kilometra e komunës së Resnjës nga aeroportet dhe pikat

doganore


Akset kryesore nga të cilat mund të vijnë turstët janë

Rruga nga komuna e Resnjës në komunën e Ohrit, Aeroportit “ St.Paul” i Strugës që

është Stenjë- Oteshevo -Pokrevnik –Drmeni -TsarevDvor -Resen- Jankovets –Izbishta

–Ilino-Kosel –Velgosht – Oher. Nëse do të shkohet në aeroportin “St.Paul”, në afërsi

të Ohrit, duhet që nga qyteti i Ohrit të udhëtohet në Podmolje- Orovnik –Aeroport.

Nëse do të shkohet në Strugë, atëhere nga Podmolja merr rrugën për në të majtë dhe

shkon për në Strugë.

Rruga që lidh komunën e Resnjës është vazhdimi i rrugës nga Resnja në Ohër-

Orovvnik-Botun-Izdeglavje-Posechani, komuna Drugove-komuna Kichevo-

Kolibari-Gorno Strogomishte, në lindje të komunës Mavrovo dhe Roshtusës-

Komuna e

Resnjes

Aeroporti "Aleksandri i

Madh", Skopje-182km

Aeroporti "St. Paul the

Apostle", Oher -40km;

Pika doganore Kjafasan

(Maqedoni-Shqiperi)- 65km

Stenje (Maqedoni-

Shqiperi) 22km nga qyteti i

Resnjes;

Medžitlija (Maqedoni-

Greqi) -49km;

132

Novosele – Gostivar-Vropocishte- komuna Bogovinja- periferi te Tetoves- komuna e

Shkupit- Miladinovtsi të komunës Ilinden- Aeroport

Rruget të cilat lidhin Komunën e Resnjës me pjesën greke të Prespës së Madhe janë:

Parku Kombëtar i Prespës Greqi- pika kufitare Dupeni- Krani-Slivnica- Pretor Rajca-

Kozjak- Resnjë, por nuk është një nga rrugët e këshilluara për t’u ndjekur pasi kufiri

është i mbyllur. Një rrugë tjetër që lidh Greqinë me Maqedoninë është Follorinë-pika

kufitare Niki- Bukovo- Bitola, më pas ndiqet rruga E-65- deri në qytetin e Resnjës.

Ndërsa akset kryesore rrugore për të arritur në pjesën greke të Prespës janë: Athinë –

Selanik-Elassona-Kozanë-Follorine-Andartico- Prespe se Resnjë- Bitola- Niki-

Follorina- Andartiko- Prespë.

Skica 15. Distanca e Follorinës nga qytetet, portet, aeroportet, pikat kufitare


Florina

Athina

585 km

Selaniku

166 km

Patras

530 km

Janina

311 km

133

Duhet gjetur një formë për rihapjen e pikës kufitare të Dolno Dupenit nëpërmjet

zgjerimit të rrugës dhe vendosjes së formave të reja të turizmit, të cilat të përfshijnë

edhe Dolno Dupen. Ka disa dekada qe pika kufitare e Dolno Dupenit është mbyllur.

Pasoje e mbylljes se pikes kufitare të Dolno Dupenit është humbja e numrit të turistëve

të cilët shkojnë drejt Follorinës, Kastorias dhe Selanikut por nuk shkojnë drejt Prespës

për shkak të devijimit që i është bërë rrugës.

Akset kryesore rrugore për të arritur në pjesën shqiptare të Prespës jane:

Tiranë-Elbasan-Librazhd-Prrenjas- Qafe Thanë - Pogradec- - Korçë ç406 km].

Tiranë-Elbasan-Librazhd-Prrenjas-Pogradec-Korçë ç327 km]. Qafë Thanë-Pogradec-

Korçë) ç65 km/Kapshticë-Korçë ç35.3 km].

Skica 16. Distanca e Korces nga portet, aeroportet, pikat kufitare


IV.5. Harta e re turistike e zonës dhe integrimi i saj në kushtet e një turizmi

ndërkufitar, rajonal dhe europian

Në aspektin e integrimit rajonal turizmi është një aktivitet, i cili do të zhvillonte më

tej bashkëpunimin ndërmjet bashkisë Pustec dhe komunës Resnjë. Dëshira për

bashkëpunim ekziston dhe në të ardhmen do vazhdojë të forcohet më tej. Sot, zona e

Prespës së Madhe është më e njohur sesa në periudha të mëparshme falë përfshirjes

Qyteti i Korces

41 km nga Pogradeci,

Qafe Thane

27 km nga Bilishti,

Kapshtice

45 km nga Erseka

137 km nga Porti i Durresit

110 km nga Porti i

Vlores

181 km nga Tirana

134

se saj në “Rezervatin e Biosferës të Basenit Ohër-Prespë”, duke u futur në listën e

trashëgimisë natyrore të UNESCO-s . Nga një këndvështrim më i gjërë itinerari i

krijuar mund të ndihmojë në informimin dhe realizimin e një konservimi më të mirë

të zonave të mbrojtura ne zonen e Prespes ne kuader të “Brezit Europian të Blertë”.

Harta 13. Rezervatin e Biosferës të Basenit Ohër-Prespë


135

Harta 13 .Harta turistike e zonës së Prespës

136

Harta.nr.14 .Harta turistike e zonës së Prespës në Perspektive

137

Inventar

turistik i

zones se

Prespes sot

Bashkia Pustec

Komuna e Resnjes

Komuna e Prespes

Trashegimia

Kulturore

Muze etnografik, Pustec

Shpella e Shen Merise,

Maligrad

Kisha e Shen Mitrit, Bezmisht

Shpella e Shen Merise,

Bezmisht

Kisha e Shen Merise,

Gollomboc

Siti arkeologjik i Kallamasit

Muze etnografik Podmochan

Saraji i Ahmet Njaz Beut

Kisha e Shën Gjergjit, fshati

Kurbinov

Manastiri i Shën Mërisë, Slivnicë

Xhamia e Re

Shen Germanos (shek. 11-te)

Shen Paraskevi (1868)

Shen Georgios Vidronisi

Shen Paraskevi Pisoderi

(1848)

Shen. Nicholas Pyli (shek.11-

12)

Shen Athanasios Mikrolimni

(1908)

Shen Athanasios Andartiko

1864 ose 1882

Shen Athanasios Agios

Germanos (1816)

Shen. Achilles (Shek. X-XI)

Trashegimia

Natyrore

Parku Kombetar Prespe

Biomonument:

Dushqet e Manastirit

Venjat e Kallamasit

Gjeomonument:

Zgavra e Zaverit


Rezervati strikt natyror i Ezeranit

Parku Kombetar i Galicices

Parku Kombetar i Pelisterit

Hidromonument:

Liqeni i Prespes se Madhe

Gjeomonument:


Parku Kombetar i Prespes

Gjeomonument:

Ishulli i Shen Achilios

Ishulli Vidros

Hotele dhe

Shtepi

pritese

Hotel Aleksander, Zaroshke(10

dhoma)

Hotel Restorant Vasil, Gorice e

Vogel(5 dhoma, 60 karrige)

Hotel Restorant Ilo,Zaroshke(9

dhome, 120 karrige)

Shtepi pritese e Valentina

Vurmo, Gorice( 4 dhoma)

Dragi Kostovski, Stenje(3 dhoma)

Dance Tasevski, Stenje(2 dhoma)

Blaze Naumov, Resnje(5 dhoma)

Goce Kadinski, Stenje(1dhome)

VaskoNestorovski,Stenje(4dhoma)

Dancho Kadinski,Stenje(3dhoma)

Vasil Sukovski, Brajcino(5dhoma)

GoceStankovski,Brajcino(4dhoma)

Hotel Riva, Stenje(10dhoma)

LakeVieëResort,Otesevo(156

dhoma)

PrespaTuristHotelPretor(51shtreter)

Hotel Royal LCarevDvor(6dhoma)

Hotel Dior, Resnje(10dhoma)

Hotel Holiday,Resnje(13dhoma

Manastiri i Shen Bogorodices,

Silvnica( 20 dhoma me 90 shtreter)

Manastiri i Shen Pjetritn, Brajcino,

(3 dhoma)DDance Tasevski,

StensDance Tasevski, Stenjë

GuesthouseSyntrofia,Psarades

Petrino Guesthouse, Agios

Germanos

Varnous Hotel, Agios

Germanos

Traditional Hotel Agios

Germanos

Hotel Mimallones , Liamos

Prespa Ëellness Resort Plati

Villa Platythea,Plati

Al Monte Hotel, Vrontero

Phaidon Hotel & Spa, Vigla

Restorante

taverna 13 bar-restorante Mali Raj, Stenje, Resnje (60 vende)

Parlament, Resnje

Restorant Manastir

Restorant Vito, Resnje(120 vende)

Restorant Galaxy, Pretor


Restorant Gerdan, Resnje (100

vende))


Piceria Victoria, Resn

To Tzaki (Agios Germanos)

Agios Achillios Restaurant

Prespeion(Agios Germanos)

Syntrofia, Psarades

Kazani tou Pappou, Lefkonas

Taverna O

Neromylos,Antartiko

Aktivitete

Turistike

Ciklizem

Ecje sportive

Alpinizem

Vezhgimi i shpendëve

Vozitje ne liqen

Turizem kulturor

Turizem kulinar

Ciklizem

Ecje sportive

Alpinizem


Vozitje ne liqen

Shtigje ekologjike

Turizem kulturor

Turizem kulinar

Ciklizem

Ecje sportive

Alpinizem


Vozitje ne liqen

Shtigje ekologjike

Turizem kulturor

Turizem kulinar

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g970279-d1523579-Reviews-Petrino_Guesthouse-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g970279-d3216406-Reviews-Varnous_Hotel-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g3547882-d634728-Reviews-Traditional_Hotel_Agios_Germanos-Agios_Germanos_Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html


https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g3547874-d1533457-Reviews-Hotel_Mimallones-Laimos_Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g970279-d1513345-Reviews-Prespa_Wellness_Resort-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g189464-d4481012-Reviews-Villa_Platythea-Florina_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g189464-d10418171-Reviews-Al_Monte_Hotel-Florina_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g189464-d2091833-Reviews-Phaidon_Hotel_Spa-Florina_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g3547882-d8654194-Reviews-To_Tzaki-Agios_Germanos_Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g970279-d8611878-Reviews-Agios_Achillios_Restaurant-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g970279-d3598257-Reviews-Prespeion-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g970279-d6434532-Reviews-Syntrofia-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g8514832-d8509457-Reviews-Kazani_tou_Pappou-Lefkonas_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurants-g8514832-Lefkonas_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g7614462-d9747985-Reviews-Taverna_O_Neromylos-Antartiko_Florina_Region_West_Macedonia.html


https://www.tripadvisor.com/Restaurants-g7614462-Antartiko_Florina_Region_West_Macedonia.html

138

Inventar turistik

i zones se

Prespes ne te

ardhme

Bashkia Pustec

Komuna e Resnjes

Komuna e Prespes

Trashegimia

Kulturore

Muze etnografik, Pustec

Shpella e Shen Merise, Maligrad

Kisha e Shen Mitrit, Bezmisht

Shpella e Shen Merise, Bezmisht

Kisha e Shen Merise, Gollomboc

Siti arkeologjik i Kallamasit

Muze etnografik Podmochan

Saraji i Ahmet Njaz Beut

Kisha e Shën Gjergjit, fshati Kurbinov

Manastiri i Shën Mërisë, Slivnicë

Xhamia e Re

Shen Germanos (shek. 11-te)

Shen Paraskevi (1868)

Shen Georgios Vidronisi

Shen Paraskevi Pisoderi (1848)

Shen. Nicholas Pyli (shek.11-

12)

Shen Athanasios Mikrolimni

(1908)

Shen Athanasios Andartiko

1864 ose 1882

Shen Athanasios Agios

Germanos (1816)

Shen. Achilles (Shek. 10-11)

Trashegimia

Natyrore

Parku Kombetar Prespe

Biomonument:

Dushqet e Manastirit

Venjat e Kallamasit

Gjeomonument:

Zgavra e Zaverit


Rezervati strikt natyror i Ezeranit

Parku Kombetar i Galicices

Parku Kombetar i Pelisterit

Hidromonument:

Liqeni i Prespes se Madhe

Gjeomonument:


Parku Kombetar i Prespes

Gjeomonument:

Ishulli i Shen Achilios

Ishulli Vidros

Hotele dhe

Shtepi pritese

Hotel Aleksander, Zaroshke(10

dhoma)

Hotel Restorant Vasil, Gorice e

Vogel(5 dhoma, 60 karrige)

Hotel Restorant Ilo,Zaroshke(9

dhome, 120 karrige)

Shtepi pritese e Valentina

Vurmo, Gorice( 4 dhoma)

(3 hotele te tjera ne Gorice e

Vogel dhe Gollomboç me nga 50

dhoma secili. Gjithashtu

permiresimi I nfrastrukures

pritese )

Dragi Kostovski, Stenje(3 dhoma)

Dance Tasevski, Stenje(2 dhoma)

Blaze Naumov, Resnje(5 dhoma)

Goce Kadinski, Stenje(1dhome)

VaskoNestorovski,Stenje(4dhoma)

Dancho Kadinski,Stenje(3dhoma)

Vasil Sukovski, Brajcino(5dhoma)

GoceStankovski,Brajcino(4dhoma)

Hotel Riva, Stenje(10dhoma)

LakeVieëResort,Otesevo(156 dhoma)

PrespaTuristHotelPretor(51shtreter)

Hotel Royal LCarevDvor(6dhoma)

Hotel Dior, Resnje(10dhoma)

Hotel Holiday,Resnje(13dhoma

Manastiri i Shen Bogorodices, Silvnica(

20 dhoma me 90 shtreter)

Manastiri i Shen Pjetritn, Brajcino, (3

dhoma)

(Me shume se rritje e kapacitetit prites

duhet pemiresimi I kushteve te

infrastruktures prites) Tasevski, Stenjë

GuesthouseSyntrofia,Psarades

Petrino Guesthouse, Agios

Germanos

Varnous Hotel, Agios

Germanos

Traditional Hotel Agios

Germanos

Hotel Mimallones , Liamos

Prespa Ëellness Resort Plati

Villa Platythea,Plati

Al Monte Hotel, Vrontero

Phaidon Hotel & Spa, Vigla

(Me shume se rritje e kapacitetit

prites duhet pemiresimi I

kushteve te infrastruktures

pritese )

Restorante

tavern 13 bar-restorante Mali Raj, Stenje, Resnje (60 vende)

Parlament, Resnje

Restorant Manastir

Restorant Vito, Resnje(120 vende)

Restorant Galaxy, Pretor


Restorant Gerdan, Resnje (100 vende))


Piceria Victoria, Resn

To Tzaki (Agios Germanos)

Agios Achillios Restaurant

Prespeion(Agios Germanos)

Syntrofia, Psarades

Kazani tou Pappou, Lefkonas

Taverna O

Neromylos,Antartiko

Aktivitete

Turistike Ciklizem/ Ecje sportive

Alpinizem/Vezhgimi i shpendëve

Vozitje ne liqen/ Turizem kulturor

Turizem kulinar /Kampe sportive

Ciklizem/ Ecje sportive

Alpinizem/ Vezhgimi i shpendëve

Vozitje ne liqen/Shtigje ekologjike

Turizem kulturor /Turizem kulinar

Kampe sportive

Ciklizem/ Ecje sportive

Alpinizem/ Vezhgimi i shpendëve

Vozitje ne liqen Shtigje ekologjike

Turizem kulturor Turizem kulinar

Kampe sportive

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g970279-d1523579-Reviews-Petrino_Guesthouse-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g970279-d3216406-Reviews-Varnous_Hotel-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html



https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g3547874-d1533457-Reviews-Hotel_Mimallones-Laimos_Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g970279-d1513345-Reviews-Prespa_Wellness_Resort-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g189464-d4481012-Reviews-Villa_Platythea-Florina_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g189464-d10418171-Reviews-Al_Monte_Hotel-Florina_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Hotel_Review-g189464-d2091833-Reviews-Phaidon_Hotel_Spa-Florina_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g3547882-d8654194-Reviews-To_Tzaki-Agios_Germanos_Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g970279-d8611878-Reviews-Agios_Achillios_Restaurant-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g970279-d3598257-Reviews-Prespeion-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g970279-d6434532-Reviews-Syntrofia-Prespes_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurant_Review-g8514832-d8509457-Reviews-Kazani_tou_Pappou-Lefkonas_Florina_Region_West_Macedonia.html

https://www.tripadvisor.com/Restaurants-g8514832-Lefkonas_Florina_Region_West_Macedonia.html



https://www.tripadvisor.com/Restaurants-g7614462-Antartiko_Florina_Region_West_Macedonia.html

139

Konkluzionet

Zona e Prespës së Madhe dallohet për potenciale të mëdha natyrore dhe kulturore, të

cilat mund të përdoren në fushën e turizmit. Zona e Prespës, duke përfshirë dhe pjesen

greke të Prespës së Madhe dallohet për vlera të larta natyrore dhe të peizazhit. Në

përbërje të rajonit janë katër parqe natyrore. Në pjesën shqiptare shtrihet Parku

Kombëtar i Prespës, ndërsa në pjesën maqedonase shtrihet parku kombëtar i Galiçicës

dhe Pelisterit. Në pjesën greke të Liqenit të Prespës së Madhe shtrihet Parku Kombëtar

i Prespës. Në vitin 2015, pjesa shqiptare dhe maqedonase e Prespës u përfshi në

“Rezervatin e Biosferës të Basenit Ohër-Prespë” dhe është përfshirë në listën e

trashëgimisë natyrore të UNESCO-s.

Zona dallohet për lloje të ndryshme turizmit që mund të zhvillohen, ndër to:

ekoturizmi, turizmi sportiv, turizmi rural, turizmi familjar, turizmi kulturor dhe

turizmi balnear. Lloje të tjera turizmi të cilat nuk janë zhvilluar siç duhet janë shtigjet

ekologjike dhe vezhgimi i shpendëve. Duke u nisur nga këto shembuj mund të

aplikohen forma të reja turizmi. Sot, ekzistojnë kushtet që në zonën e Prespës të ketë

një zhvillim të qëndrueshëm turistik dhe zona të kthehet në një nga shëmbujt e

zhvilimit pozitiv të turizmit, në aspektin sasior dhe cilësor.

Zona dallohet për liqenin e bukur të Prespës së Madhe dhe për biodivesritet të lartë.

Sot, biodiversiteti vazhdon të promovohet, por në të njejtën kohë specie bimësh dhe

kafshësh po vijnë duke rralluar ose larguar nga zona për shkak të veprimtarisë.

Aktiviteti njerëzor ka ndikuar në disa forma në uljen e biodiversitetit të zonës.

Shkatërrimi i habitateve natyrore nëpëmjet ndërtimeve, prerjeve të pyjeve dhe ndotjes

mjedisore është një nga shkaqet e uljes së biodiversitetit në zonë. Arsye tjetër e uljes

së biodiversiteti ka qënë peshkimi dhe gjuetia e paligjshme, të cilat kanë sjellë

zhdukjen, në pjesën shqiptare të Prespës, të kafshëve si: rrëqebulli, dreri, derri i egër

dhe ariu i murrmë. Kafshët si dhia e egër dhe lepuri i egër janë duke u rralluar gjithnjë

e më tepër.

Në pjesën maqedonase dhe greke të Prespës mund të thuhet që ka pasur një ruajtje më

të mirë të biodiversitetit. Pjesa maqedonase e Prespës ruan në gjendje të mirë një

numër të madh gjitarësh, që në pjesën shqiptare nuk janë parë si: rriqebulli, derri i

egër, etj. Ndërsa në pjesën greke të Prespës duhet të vazhdojë të promovohet

ekzistenca e një numri të madh shpendësh të cilët ngrenë folenë në pjesën greke të

Prespës. Ndër ta përmendim pelikanin kaçurrel.

Bashkëpunimi midis palës maqedonase dhe shqiptare nuk ka munguar ndër vite. Pjesa

shqiptare e Presës ka mbetur shumë prapa me mbrojten mjedisore, në krahasim me

pjesën maqedonase. Nuk ka qënë mungesa e përpjekjeve nga ana e stafit të Parkut

Kombëtar të Prespës ajo që ka sjellë gjendjen jo të mirë mjedisore, në pjesën shqiptare

të Prespës, por faktorët që kanë ndikuar në këtë gjendje janë varfëria e banorëve dhe

140

mungesa e fondeve financiare. Duhet pasur në vëmendje fakti që Parku Kombëtar i

Galicicës është shpallur zonë e mbrojtur në vitin 1948, ndërsa Parku Kombëtar i

Prespës në Shqipëri është shpallur si zonë e mbrojtur në vitin 1990. Pra, pjesa

maqedonase ka më tepër eksperiencë në menaxhimin e zonave të mbrojtura sesa pjesa

shqiptare e Prespës.

Liqeni i Prespës së Madhe është pjesa më e rëndësishme e peizazhit të zonës së

Prespës së Madhe. Kërcënim për zhvillimin e turizmit në zonë përbën ulja e

vazhdueshme e nivelit të ujit dhe rreziku për t’u kthyer në kenetë i liqenit të Prespës

së Madhe. Sipas disa mendimeve, faktori njëri nuk ka pasur ndikim në uljen e nivelit

të liqenit, ndërsa sipas disa studimeve të tjera del në pah që veprimtaria njerëzore ka

ndikuar në përkeqësimin e situatës lidhur me uljen e nivelit të liqenit. Në përfundim

të studimit mund të thuhet që njëriu ka pasur ndikim në përkeqësimin e gjëndjes së

liqenit të Prespës së Madhe.

Ujërat e liqenit të Prespës së Madhe nga kontrollet e bëra nga Ministria e Mjedisit

rezultojnë të jenë në nivel mezotrofik por ka rrezik që liqeni të eutrofizohet në të

ardhmen. Disa probleme të mbartura në kohë po sjellin përkeqësimin e cilesisë së ujit

të liqenit të Prespës. Ato janë derdhja e ujërave të zeza, mbetjeve bujqësore në liqen

dhe papërpunimi përgjatë viteve. Liqeni i Prespës së Madhe është dhe mbetet vlera

kryesore e zonës së Prespës së Madhe. Gjëndja aktuale e liqenit është përgjegësi si e

palës maqedonase ashtu asaj shqiptare, prandaj duhen marrë masat për parandalimin

e reduktimit të ndotësve që derdhen në liqen.

Turizmi pjesërisht pëfiton nga zhvillimi sektorit primar, dytësor dhe terciar. Ka disa

lloje turizmi që lidhen me zhvillimin e bujqësisë, blegtorisë dhe peshkimit. Ato janë:

turizmi rural, turizmi sportiv, turizmi familjar dhe turizmi kulturor. Prodhimtaria në

dru frutor, perime, prodhime blegtorale, gatime me bazë peshku janë një pjesë e

rëndësishme e ofertës turistike të zonës së Prespës së Madhe.

Megjithatë, si pasojë e aktivitetit bujqësor, peshkimit dhe gjuetisë, shpesh ka pasur

ndikime negative në mjedis, të cilat mund çojnë në uljen e numrit të turistëve në zonë.

Ndikime negative nga aktivitieti primar janë: ndotja e ujit dhe tokës nga mbetjet e

bujqësisë, mbikullotja nga dhitë, peshkimi i paligjshëm, përdorimi i metodave jo të

përshtatshme për peshkim, veçanërisht në pjesën shqiptare dhe largimi dhe rrallimi

nga zona i shumë llojeve të faunës për shkak të gjuetisë së paligjshsme.

Industria ka qënë shumë e zhvilluar në komunën e Resnjës në periudhën komuniste.

Sot, pavarësisht mbylljes së shumë fabrikave, kanë mbetur disa njësi të vogla të cilat

operojnë në industrinë e lehtë. Në pjesën shqiptare të Prespës nuk ka pasur zhvillim

të sektorit dytësor. Industria ka mbetur në fazën e zhvillimit artizanal. Megjithatë,

tradita të veçanta të ruajtura brez pas brezi siç janë prodhimet artistike të poçerisë në

Otoshevo, kanë tërhequr dhe vazhdojnë të jenë një tërheqje për turistët, të cilët

vizitojnë Prespën.

141

Pjesa shqiptare e Prespës ka trashëguar një zhvillim më të ulët ekonomik sesa pjesa

maqedonase. Komuna e Resnjës është njohur me ekonominë e tregut më herët, ndërsa

në pjesën shqiptare ka pasur problem me gjetjen e tregjeve. Resnja është e afirmuar

në tregun bujqësor për prodhimin e mollëve ndërsa sektorin e shërbimeve e ka më të

zhvilluar sesa pjesa shqiptare e Prespës. Për të siguruar një bashkëpunim ekonomik,

më të mirë midis komunës së Resnjës dhe bashkisë Pustec, në aspektin ekonomik

duhen përmirësuar kushtet e jetesës në pjesën shqiptare të Prespës.

Në tërësi, zona e Prespës, pavarësisht diferencave që ka në zhvillimin ekonomik midis

pjesës shqiptare dhe maqedonase, në përgjithësi, dallohet për një zhvillim të dobët

ekonomik. Në aspektin turistik dallohet si zonë që ka mundësi të zhvillohet dhe të

afirmohet si zonë turistike në tregun ndërkombëtar. Krahasuar me zona të tjera

turistike, zona në studim nuk plotëson shumë nga kushtet bazë të cilat duhet ti gëzojnë

banorët e zonës, jo më turistet.

Banorëve të zonës së Prespës iu mungojnë disa kushte bazë jetësore siç janë furnizimi

i rregullt dhe pa ndërprerje me ujë të pishëm dhe energji elektrike. Si në stinën e dimrit

dhe verës, banorët janë të detyruar të përdorin dru për ngrohje dhe gatim.

Ambjenti rrethues, veçanërisht në pjesën shqiptare të Prespës, ka vitet që dëmtohet

për shkak të mbetjeve urbane. Problemi nuk qëndron në mungesa e organizimit për

mbledhjen e mbeturinave. Përpjekjet e bëra në këtë drejtim deri më sot kanë dështuar

për shkak të kulturës së ulët mjedisore të banorëve të zonës dhe mungesës së

efektivitetit të organizimit aktual për mbledhjen dhe grumbullimin e mbeturinave.

Infrastruktura rrugore është në kushte të mira, por janë problematike rrugët që lidhin

fshatrat me njëri-tjetrin. Një infrastrukturë e mirë rrugore ndikon në zhvillimin e

turizmit në zonë, duke qënë se një nga elementët të cilët merren në konsideratë për

përzgjedhjen e një destinacioni turistik është lehtësia ose veshtirësia për të arritur atje.

Një zhvillim optimal i infrastrukturës rrugore, furnizimi i rregulltë me ujë të pishëm

dhe energji elektrike, vendosja e kanalizimeve të ujërave të bardha dhe të zeza,

mundësi më të mira komunimi, ndikojnë drejtpërdrejt në zhvillimin e turizmit dhe

anasjelltas.

Aktiviteti turistik në zonën e Prespës së Madhe ka njohur faza të ndryshme zhvillimi,

nga pjesa shqiptare në pjesën maqedonase të Prespës. Arsyeja e ndryshimive në

aspektin e zhvillimit turistik, midis komunës së Resnjës dhe bashkisë Pustec, lidhet

kryesisht me drejtimin e detyruar ekonomik që iu dha secilës prej tyre gjatë periudhës

komuniste në Shqipëri dhe sundimit të Jugosllavisë në Maqedoni. Pjesa maqedonase

e Prespës pati investime dhe një zhvillim të mirë të turizmit gjatë periudhës komuniste,

ndërsa pjesa shqiptare e Prespës u orientua në zhvillimin e blegtorisë.

Nëse shohim zhvillimin aktual turistik të komunës së Resnjës, ka një rënie drastike të

numrit të turistëve del i nevojshëm rigjallërimi i aktivitetit turistik. Ndërsa, bashkia

Pustec është në fillimet e zhvillimit të aktivitetit turistik. Krahasuar me shumë vite

më parë, vihet re një rritje në numër e infrastrukturës pritëse në turizëm, por kapciteti

142

pritës mbetet përsëri i pamjaftueshëm për të përballuar fluksin e turistive i cili është

në rritje e sipër.

Problemet në lidhje me zhvillimin e turizmit në zonën e Prespës së Madhe janë në

lidhje më sektorin e shërbimit, i cili nuk është nivelin e duhur. Në sektorin e turizmit

ka mungesë të kuadrove me eksperiencë dhe të kualifikuar për të punuar në këtë

sektor. Ka mungese, gjithashtu, të investimeve. Pavarësisht planeve dhe projekteve

për zhvillimin ekonomik të zonës nuk shihen përmirësime në kushtet e jetesës së

banorëve, ose rritjes së ciliësisë së aktivitetit turistik. Aktiviteteti turistik në zonën e

Prespës së Madhe është relativisht i vogel dhe sezonal. Pjesa më e madhe e

infrastrukturës pritëse është e disponueshme më tepër gjatë muajve korrik dhe gusht.

Zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit është një nga objektivat kryesore që duhen

realizuar në aspektin ekonomik në zonën e Prespës së Madhe. Nëpërmjet tij, zona do

të shndërrohet nga një zonë e prapambetur ndërkufitare në një nga zonat më të

vizituara turistike të rajonit juglindor të Shqipërisë dhe të rajonit të Ballkanit.

Rekomandimet

Në Evropë ka shumë raste kur qëllimi për zhvillimin e një turizmi të qëndrueshëm ka

sjellë bashkëpunimin midis vendeve, të cilat kufizohen nga i njejti element

hidrografik. Shembuj konkretë janë: rajon i Danibit, rajoni, Baltik dhe rajoni i Detit

të zi. Në shkallë më të madhe ose më të vogël zonat kanë kaluar në të njejtat probleme

lidhur me zhvillimin e turizmit, siç po kalon sot zona e Prespës së Madhe. Disa nga

problemet janë: mungesa e infrastrukturës, probleme të shumta mjedisore, zhvillimi i

dobët i turizmit ose mungesë personeli të kualifikuar që punon në industrinë e

turizmit.

Masat që duhen marrë për të zhvilluar më tej turizmin në zonën e Prespës së Madhe

janë të njejta me ato kanë kaluar zona turistike të cilat sot dallohen në tregun

ndërkombëtar turistik. Mungesa e fondeve financiare ose keqmenaxhimi i i tyre kanë

penguar për vite me rradhë marrjen e masa për krijimin e infrastrurës bazë turistike në

zonën e Prespës së Madhe.

Disa nga problemet kryesore në zhvillimin e turizmit është mungesa e infrastrukturës

pritëse në nivelin e duhut për të tërhequr vizitorët vendas dhe të huaj. Problem serioz

mbetet promovimi i pamjaftueshëm i turizmit në zonë dhe sezonaliteti në zhvillimin

e turizmit. Nëse trajtohen problemet me kujdes, disa rekomandime për një zgjidhje sa

më shpejtë të tyre do ishin:

Bashkëpunim sa më i ngushtë me popullsinë lokale, ose urbane që jeton në zonën e

Prespës me qeverisjen lokale dhe bizneset e vogla dhe të mesme që operojnë në tregun

turistik, për të gjetur një zgjidhje të përbashkët për të përmiësuar kushtet bazë të

jetesës.

143

Sigurimi i një bashkëpunimi më të lart midis qeverive lokale, komunës së Resnjës

dhe bashkisë Pustec. Bashkëpunimi midis tyre do të ndihmonte, në kuadrin e

zhvillimit të qëndrueshëm turistik dhe stabilitetit të ekosistemit natyror në zonën e

Prespës. Eksperienca e pjesës maqedonase në zhvillimin e praktikave mjedisore dhe

në zhvillimin e turizmit do të ndihmonte në zhvillimin e pjesës shqiptare të Prespës.

Gjithashtu, duhet të promovohet një zhvillim i integruar i zonës së Prespës. Pra,

ekonomia e Zonës së Prespës nuk duhet parë në pjesë të ndara si bashkia Pustec dhe

veçanërisht komuna e Resnjës më vete. Këto të dyja duhen para si një ekonomi dhe

shoqëri e vetme.

Sot zona e Prespës së Madhe po haset me probleme mjedisore pa pasur një zhvillim

të mirë të turizmit ndaj duhen marrë masa për ruajtjen e cilësisë së ujit, paisjes me

kanalizime të ujërave të bardha dhe të zeza ndërsa gjuetia dhe peshkimi duhet të jenë

të kontrolluar, duhet të reduktohen zjarret dhe dëmtimet e bimësisë. Turizmi të këtë

si parim bazë respektimin e mjedisit natyror.

Duhet theksuar se nga pasuritë më të çmuar e zonës së Prespës për një të ardhme më

të mirë në aspektin ekonomik është trashëgimia natyrore dhe kulturore. Prandaj duhet

angazhimi i plotë i qeverive lokale dhe popullsisë së zonës për menaxhimin e mirë të

trashëgimisë natyrore dhe historike, si dhe një promovim i vazhdueshëm i këtyre

vlerava tek investitorët e huaj.

Duhet bërë zbatimi në kohë dhe rigorozitet i planeve, projekteve dhe stragjive aktuale

të zhvillimit turizmit në zonën e Prespës së Madhe. Mungesa e fondeve ka qënë një

nga arsyet për moszbatimin e planeve të cilat janë hartuar gjatë viteve. Arsyeja

kryesore e moszbatimit të tyre ka qënë mungesa e koordinimit midis qeverive lokale,

popullsisë vendase dhe bizneseve që vepronin në zonë.

E rëndësishme për zonën e Prespës së Madhë është të forcohet pozita e saj në hartën

turistike ndërkombëtare, nëpërmjet promovimit të një imazhi mikpritës dhe vënies në

treg të produketeve cilësore turistike, lidhur me trashëgimin natyrore, kulturore dhe

sportive. Duhet nxitur krijimi i ndërmarjeve të përbashkëta ekonomike, të drejtuara

nga sipërmarrës të palës maqedonase dhe shqiptare.

Duhet bërë rivitalizimi i zonave rurale nëpërmjet iniciativave të palëve ndërkufitare,

për të siguruar përfitime për to në aspektin e punësimit shërbimeve, infrastrukturës.

Një nga këto zona, e cila duhet të rigjallërohet në veçanti është fshati i Dolno Dupenit.

Disa dekada më parë ai ka shërbyer si zonë kufitare për të kaluar në pjesën greke të

zonës së Prespës. Një zhvillim pozitiv për turizmin në Prespë do të ishte rihapja e

pikës doganore të Dolno Dupenit dhe zhvillimi i turizmit në fshat, veçanërisht turizmit

balnear.

144

Vihet re se numri i njësive të mesme dhe të vogla ekonomike që veprojnë në zonën e

Prespës së Madhe ka pasur rritje, por nuk ka pasur efekte lehtësuese për sa i përket

problemit social të papunësisë. Sigurimi i konkurueshmërisë midis palëve kufitare

duhet të bëhet nëpërmjet rritjes së nivelit arsimor dhe rritjes së mundësive të

popullsisë për t’u punësuar duke përfshirë dhe aftësimin në zanate të ndryshme.

Nismat për tu trajnuar dhe punësuar në zanate si: gurgdhendja, punimi i drurit,

prodhimi i objekteve prej balte dhe punimi i metaleve, do sillte një rritjet të punësimit

në zonë dhe ndoshta krijimin e produkteve të reja turistike për ta identifikuar zonën e

Prespës nga zonat e tjera turistike.

Një faktor që dëmton zhvillimin e turizmit në zonën e Prespës së Madhe është

fenomeni i emigracionit. Me fluksin e emigrantëve, nga zonat e Prespës, janë larguar

dhe po vazhdojnë të largohen njerëzit me shkollë të lartë dhe të kualifikuar. Krijimi i

vendeve të reja të punës në sektorin e turizmit mund të bënte që kuadrot e kualifikuara

të mos largoheshin për në vende të tjera, por të ndihmonin në zhvillimin ekonomik të

zonës së tyre. Do ishte ideale hapja e një shkolle për të formuar guida turistike të

kualifikuara, të cilat do të ndihmonin në një promovim më të mirë të zonës së Prespës.

Produktet dhe shërbimet turistike nuk janë ende në nivelin e duhur. Mungojnë

shërbime dhe produkte turistike, të cilat e vecojnë zonën e Prespës së Madhe nga

hapësira të tjera turistike. Një sfidë në të ardhmen, për zhvillimin e zonës, është

karakteri sezonal i turizmit. Një zgjidhje për problemin e sezonalitetit do ishte krijimi

dhe promovimi i aktiviteteve dhe llojeve të turizmit, të cilat mund të zhvillohen në

stinën e dimrit dhe të vjeshtës. Një lloj turizmit që mund të zhvillohet në sezone të

tjera përveç sezonit veror mund të ishte krijimi i qëndrave kurative, Spa. Një ide për

tërheqjen e turistëve është hapja e kampeve, të cilat do të vepronin gjatë gjithë vitit,

ku turistë nga vende të ndryshme për një javë ose dy të mësonin zanate të ndryshme

si; arti i poçarisë, punimi i drurit, etj.

Sot, midis bizneseve, të cilat operojnë në zonën e Prespës mungon konkurenca dhe

kjo situatë ka bërë që pronarët e njësive turistike të mos ndjejnë nevojën për të

përmisuar kushtet e shërbimit dhe pritjes së turistëve. Kapaciteti i infrastruktuës

pritëse është i ulët. Shpesh, janë krijuar situata të tilla ku grupe turistësh, të cilët

vizitonin zonën e Prespës, kërkonin të akomodoheshin në zonë, por për mungesë të

kapaciteteve pritëse, ata akomodoheshin në zona të tjera turistike si Voskopoja ose

Vithkuqi. Pra, rritja e kapacitetit të infrastruktuës pritëse është një faktor që do

zgjidhte pjesërisht problemin e sezonalitetit në zonën e Prespës.

LITERATURE

145

1. Accommodation and restaurant, where to stay, eat anddrink in the

Prespa Region, SWG, ABD, Prespa cross-border region, EU

2. Agjencia e mjedisit dhe pyjeve; Raport për gjëndjen e mjedisit, 2009 Kap.III

Tokat f.67 Kap.V Ujërat

3. Akademia e Shkencave e RPSSH Fjalor Enciklopedik Shqiptar , Tiranë 1985

4. Anna Vartanian, Dr. Nina I. Khumarova “Regional Development Strategies

in the Sustainable Tourism Promotion in BSB Countries”CPMR/BBSC 2016

General Assembly : 30-31 May Istanbul f. 2, 3

5. Baseline study and strategic plan for development of Prespa Region, Zvonko

Naumoski, 2012

6. Bashkëpunimi ndërkufitar alternativë zhvillimi dhe integrimi në Europë

;Ledio Seferkolli, Erka çaro; Studime gjeografike 17, Qëndrës së Studimeve

Gjeografike dhe Akademisë së Shkencave; Tiranë 2006/ f.56

7. Cross-border Tourism - Potential and Perspectives in Black Sea region;Zviad

Eliziani Chairman, IBDIPC

8. Current status of tourism and ëater quality in the albanian part of lakes

Prespa, 2010

9. Dhimitër Doka Studime gjeografike Potsdam,; Zhvilime socio-ekonomike dhe

rajonale të Shqipërisë pas viteve 90; Botim i Insititutit të Gejografisë dhe

Gjeokologjisë të Universitetit Potsdam; Potsdam 2005; ISBN 3-937786-61-9;

Vëll.24;

10. Drejtoria e Monumenteve të Kulturës, Korçë

11. Drejtoria Rajonale e Kulturës, Korҫë

12. Fejzulla Abdullai, Popullsia dhe vendbanimet e Prespës( studim socio-

gjeografik), f. 13-18,139,23, Detroit 2008

13. Fondi shqiptar për Zhvillimin rural; Plani i Zhvillimit lokal 2008 Liqenas

14. GTZ, komuna e Resnjes ‘ëhere nature, culture and ancient history meet..’

15. www.bashkiakorce.gov.al

16. www.facebook.com/National-Park-Prespa-

Biodiversityhttps://ëëë.facebook.com/ppnea/

17. www.facebook.com/OPSHTINA-PUSTEC-KOMUNA-PUSTEC-

MUNICIPALITY-PUSTEC

18. [email protected]

19. [email protected]

20. Kap. Gjeografi fizike dhe gjeomorfologji f.61-140 ; Probleme të degradimit

të peisazhit në disa zona të mbrojtura në brendësi të vendit; Perikli Qiriazi;

Studime gjeografike 17, Botimi i Qëndrës së Studimeve Gjeografike dhe

Akademisë së Shkencave; Tiranë, 2006

21. Kap. Gjeografi humane f.140-216; Emergjenca mjedisore e një turizmi

alternativ të qëndrueshëm në Shqipëri f. 165; Dhimitër Doka, Romeo

https://www.facebook.com/National-Park-Prespa-Biodiversity

https://www.facebook.com/National-Park-Prespa-Biodiversity

https://www.facebook.com/ppnea/

https://www.facebook.com/OPSHTINA-PUSTEC-KOMUNA-PUSTEC-MUNICIPALITY-PUSTEC

https://www.facebook.com/OPSHTINA-PUSTEC-KOMUNA-PUSTEC-MUNICIPALITY-PUSTEC



146

Hanxhari; Studime gjeografike 17, Botimi i Qëndrës së Studimeve

Gjeografike dhe Akademisë së Shkencave; Tiranë 2006

22. Kfw study Project Preparation & Development of the Transboundary Prespa Park Project,

Part V Hydrology Report, 2005

23. Koja Vita(Prof.Asoc), Gorica Klodiana(Doc)Bazat e Turizmit, Modelet e

zhvillimit të turizmit, Kreu 5(f.81-99; Modelet e zhvillmit (f. 94, 97-98),

Isbn: 978-99956-34-59-9 Shtëpia botuese: albPAPER.

24. Lidhjet dhe bashkepunimi midis shqiptareve se Prespës ne RM dhe

shqiptareve te Korces dhe Devollit në Dr. Fehmi Xhemo, Korçë,

SIMPOSIUM, KRANJE-PRESPE

25. Local environmental action Plan - Liqenas commune, 2008

26. Ministri e bujqësisë Resnjë dhe rrethit Korçe 2002

27. MSC, MBA Klodiana Marika UNDP Hot Spot Programme Manaxhere

Programi

28. Perikli Qiriazi, Veçoritë gjeomorfologjike të gropës së Prespës, Studime

gjeografike 1; Botim i qëndrës së studimeve gjeoografike dhe Akademisë së

Shkencave; Seria 94; f. 28-29

29. Plani i menaxhimit të Parkut të Prespës f.152-154)

30. Prespa ime, botimi i Qëndrës Rajonale të Mjedisit; Nr.1 Vjeshtë 2007

31. Qendra rajonale e mjedisit; Praktika të mira komunitare në Parkun Kombëtar

të Prespës

32. Qiriazi Perikli; Gjeografia fizike e Shqipërisë; Shtëpia botuese e Librit

Universitar; Tiranë 2006 f.237-238

33. “Rezerva Ndërkufitare e Biosferë Baseni Ohër- Prespë” Forma e Nominimit

Përmbledhje ; M. M.P.A.U të Rep së Shqipërisë, M.M.P.F të Rep.

Maqedonisë; Qershor 2013

34. State Statistical Office of the Republic of Macedonia, 2011

35. Statistikat e shtetit maqedonas, Census, 2008

36. Studime gjeografike Potsdam, Dhimitër Doka ; Zhvilime socio-ekonomike

dhe rajonale të Shqipërisë pas viteve 90; Botim i Insititutit të Gejografisë dhe

Gjeokologjisë të Universitetit Potsdam; Potsdam 2005; Vëll.24; f.175/

37. Technical Task Team (TTT) for the collection, assessment and

evaluation of national information in support of the Transboundary

Diagnostic Analysis (TDA) and development of a Strategic Action

Programme (SAP) in the Prespa Lakes Basin f.28, 29 National Report

(Draft) 2009

38. Tourism Strategy and Action Plan for the Prespa Lakes Basin 2012-2016

f.19)

39. travel2macedonia.com

40. www. Where is Macedonia.org

41. www.Resen Municipality.com

147

42. www.resen.gov.mk

43. yhprespa-pretor.org.mk/Thomas Leuthrad

44. Zlatko Jakovlev, Cane Koteski; Basic socioeconomic parameters for

promoting tourism in the municipality of Dojran in the Republic of

Macedonia ëilfenia Journal Austria, Vol 23, No. 2;Feb 2016, f.531

45. Zyra e turizmit në qëndrën e Komunës Resnjës

http://www.google.al/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0CAYQjB0&url=http%3A%2F%2Fyhprespa-pretor.org.mk%2Fen%2Fplaces_to_visit.html&ei=Cs54VPGtOYTxaN-PgLAC&bvm=bv.80642063,d.ZGU&psig=AFQjCNEtjkrlnfxkY5Zpae1m6XDEg1LIXg&ust=1417289436836096

148

PYETESORET

Qellimi është të evidentohet ndikimi i zhvillimit të qendrueshem turistik në zonën e

Prespës së Madhe dhe si ndikojnë problemet e mjedisore në turizëm

Pjesëmarrësit në pyetësor: banorët e zonës dhe turistët

1-Në cilën grupmoshë përfshihesh

16-24

25-34

35-44

45-54

55-64

65+

2- Gjinia

Femerore

Mashkullore

3- Shkollimi

9-vjeçare

Shkollë e mesme

Shkolle e lartë

4- Profesioni

…………………………………………………

5- Gjendja civile

Beqar

I/e martuar

6-A zotëroni tokë bujqësore? Nese po, sa hektar?

…………………………………………

7-Cili nga këta sektorë ekonomikë është parësor për zhvillimin e zonës së Prespës ?

Bujqësia

Shërbimet

Turizmi

Transporti

Industria e lehte

8- A zotëroni biznes ose jeni të punësuar në sektorin e turizmit ose shërbimeve?

……………………………………………………………………..

149

9- A kini në pronësi shtëpi pritëse?

…………………………………………………………..

Nëse i jeni përgjigjur po përgjigjes vazhdojmë me pyetjen tjetër

10- Cmimi i dhomës (……………)

11- Turistët janë:

Turistë të huaj (……………………)

Turistë vendas

13- Cilat lloje të turizmit mund të zhvillohet më mirë në zonë?

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………....

14- Cilat janë problemet kryesore të cilat pengojnë zhvillimin e turizmit në Prespë

sot ?

Infrastruktura (…………………….)

Problemet mjedisore(……………………….)

Kushtet jo te mira ekonomike

Tjetër (………………………………)

15-Cfare mendoni se mund të bëhet për zgjidhjen e problemit?

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………

16- Cilat nga produktet e zonës mendoni se mund të dallojnë zonën e Prespës si zonë

turistike, nga zonat e tjera turistike?

…………………………………………………………………………

17- Sipas mendimit tuaj, shkalla 1 deri në 10, çfare ndikimi ka sot turizmi në

zhvillimin ekonomik të komunës Pustec? Pse?

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

……………………………………......

16- Sipas mendimit tuaj, shkalla 1 deri në 10, çfare ndikimi do te kete turizmi në

zhvillimin ekonomik të komunës Pustec? Pse ?

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………

17-Jeni familjar me konceptin zhvillim turistik i qendrueshëm?

150

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………

Problemet mjedisore:

1-Cilat janë problemet kryesore mjedisore në zonën tuaj të banimit?

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………....

2-Cilët janë përgjegjësit kryesorë të ndotjes mjedisore në komunën e Pustecit?

Ujërat e zeza

Mbetjet nga bujqesia

Hotele dhe restorante

Peshkimi dhe gjuetia e paligjshme

Shkaqe te tjera(……………………)

3-Sa ndikojnë problemet mjedisore në zhvillimin e turizmit nga 1 deri në 10? Pse?

………………………………………………………………………

4-Sa ndikon cilësia e ujit të liqenit në zhvillimin e turizmit nga 1 deri në 10? Pse?

…………………………………………………………………………

5-Kush duhet të paguaj per pastrimin e liqenit?

Qeveria lokale dhe qëndrore

Banoret e Liqenasit

Turistet

6-Si duhet të paguajnë ata?

Një shume vjetore

Në bazë të ndotjes së shkaktuar

7-Sa do ishit të gatshëm të paguanit si familje për mirëmbajten e shtëpive në mënyrë

sistematike?

…………………..

8-Cilat janë masat më efektive për mbrojtjen e liqenit?

Vendosja e ligjeve strikte

Berja e fushatave sensibilizuese

Bashkëpunimi ndërkufitar dhe ndërsektorial

Pagesa e shumave dëmshpërbyese në rast dëmtim mjedisi

Documents

TURIZMI NE ZONEN E LIQENIT TE PRESPES SE MADHE DHE ROLI … · Gjendja e zhvillimit të turizmit në kushtet e mbylljes kufitare (1945-1990)…78 III.3. Kushtet e reja të krijuara