-------------

T.e. YUKSEKOGRETiM KURULU BA1>KANLIGI

TURK YUKSEKOGRETiMiNiN BUGUNKU DURUMU

Mart 1998

iC;:iNDEKiLER

BOI iim 1 G iri~

BOliim 2 Tarih~e

BOIiim 3 Universitelere Ba~vnru ve Yerle~tirme 3.1 C;:e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci SaYllan 3.2 BaiYuru Sayllan 3.3 Yiiksekogretim Kurumlanna Yerle~tirme 3.4 C;:e~itli Ogrenci Gruplannm Ba~an Oranlarmm irdelenmesi 3.5 Yiiksekogretim Giri~ Sisteminde Yapllan Diizenlemeler ve Oneriler

BlHiim 4 Ogrenci ve Ogretim Elemam Sayllan 4.1 Lisans ye On Lisans Ogrenci Sayllan 4.2 Lisansiistti Ogrenci Sayllarl 4.3 Ogretim Elemam Sayllan

BOliim 5 Ogretim Uyesi Yeti~tirme 5.1 Yurt Dl~ma Lisansiistti Egitim Amaclyla Eleman Gonderme

5.1.1 istatistiksel veriler 5.1.2 Yilksekogretim Kurulu tarafmdan yapllan diizenlemeler

5.2 Yurt i,i Lisansiistii Programlann Etkin Hale Getirilmesi

2

7 7 7

10 13 14

16 16 20 22

27 27 28 37 39

Boliim 6 Program Geli~tirme 41 6.1 Ogretmen Yeti~tirme 42

6.1.1 Cumhuriyet doneminde ogretmen yeti~tirmenin tarihi geli~imi 42 6.1.2 Egitim Faktilteleri ogretmen yeti~tirme programlarmm yeniden dtizenlenmesi 46

6.2 Meslek Ytiksekokullan 51 6.2.1 Fiziki imkanlar 51 6.2.2 Ogretim elemam ye ogrenci durumu 51 6.2.3 Meslek yiiksekokullarma gelen ogrenci profilleri 52 6.2.4 Mesleki ye Teknik Egitim Bolgeleri (METEB) 52 6.2.5 Staj/Endiistriye dayah egitim 53

6.3 Atattirk ilkeleri ve inkllap Tarihi 55

BOIUm 7 Projeler 57 7.1 Kamu Kaynaklarmm Yilksekogretim Kurumlarma Tahsisinde

Yeni Sistem Geli~tirilmesi 58 7.2 Akademik Degerlendirme Pilot C;:ah~masl 59 7.3 Tilrkiye Dniyersiteleri i,in Bi1i~im Egitimi Program Ian Geli~tirilmesi 61

7.3.1 Operasyonel boyut 61 7.3.2 Teknolojik boyut 62 7.3.3 Ekonomik boyut 63

7.4 Yiiksekogretiro Kurumlarl Arasmda Uzaktan Egitiro Se,enekleri ile ilgili Fizibilite C;:ah~maSl 63 7.4.1 Omek bir on uygulama 65

7.5 Yurt Dl~mda Lisanstistti Ogrenim Goren Ara~tmna Gorevlilerinin Sorunlarmm Belirlenmesi 66

7.6 Dniversite Ogrencilerinin Aile Gelirlerinin, Egitim Harcamalarmm ye Mezuniyet Sonrasl i~ imkanlarmm Ara~tlTllmasl 66 7.6.1 Ogrenci ailelerinin sosyoekonomik dnrumu 67 7.6.2 Yilksekogretiroe giri~ i,in yapllan harcamalar. 67 7.6.3 Ogrencilerin iiniversiteye hazlfhk kurslarl ve iiniversiteye giri~

smaVl hakkmdaki dii~iinceleri 67 7.6.4 Egitim harcamalan ye fmansmam 68 7.6.5 Ogrencilerin okuduklarl program hakkmdaki dii~iinceleri ve i~ beklentileri 68

7.7 Ulusal Akademik Ag ye Bilgi Merkezi (ULAKBiM) ile ilgili C;:ah.malar 69 7.7.1 Ulusal akademik ag kurma yah.malan 70 7.7.2 Bilgi hizmetleri 70 7.7.3 2000 Ylh Ye otesinde akademik ag ye hilgi merkezi 72

Biililm 8 Yilksekiigretimin Finansmam 74 8.1 Blit,e Odenekleri 74 8.2 Ogrenei Ba.ma But,e Odenekleri 75 8.3 Yatmm Odenekleri 77 8.4 Cari Odenekler 81 8.5 Devlet Oniversitelerinin Gelir Kaynaklan 83 8.6 Ogrenci Ba.ma Cari Maliyetler ye Ogrenei Katkl Pay Ian 83 8.7 Yuksekogretimin Finansmam i,in Oneriler 86

Biiliim 9 Akademik

Boliim 1

Giri~

Bu rap or, Mart 1998 tarihi itiban ile Tiirk yiiksekogretim sisteminin durumunu saytsal veriler yanmda, kalite diizeyi baklmmdan da irdelemekte ve mevcut sorunlarm giderilmesi amaclyla 1997 Yllmda yapJ!an yah~malar ile almmasl gereken onlemleri ozetlemektedir.

Turk yiiksekogretiminin bugiin ula~ml~ oldugu noktanm tarihsel bir perspektif iyinde goriilebilmesi iyin sistemin tarihyesi Boliim 2'de ozetlenmi~tir. Universitelere ba~vuran ve yerle~tiren ogrencilerle ilgili bilgiler Boliim 3 'te, iiniversitelerdeki toplam kaYlth ogrenci saYllan ile ogretim elemam saYllan ise Boliim 4 'te verilmi~tir. Bu konuyla ilgili veriler, Ogrenci Seyme ve Yerle~tirme Merkezi'nce (OSYM) yaYlmlanacak olan 1997- I 998 Yiiksekogretim jstatistikleri adh kitabm yah~malanndan almml~tJr. Universitelerimizin eksikligini yektigi ogretim iiyesi ihtiyacmm kar~llanmasl amaclyla yapllan yah~malar Boliim 5'de anlatllml~tJr. Yiiksekogretim Kurulu, Milli Egitim Bakanhgl ile yapml~ oldugu ortak yah~malar sonucunda Egitim Fakiiltelerinin yeniden yapilanmasl karanm alarak ogretmen yeti~tirme konusunu oncelikle ele almI~tJr. Bu konuda yapllan yah~malar Bolum 6'da ozetlenmi~tir. Aynca, Meslek Yiiksekokullan ile ilgili yapllmasl planlanan diizenlemeler aytll boliimde anlatJlml~tJr.

Ulkemizin uiuslararasl rekabet giicuniin artmimasl iyin gerekli unsurlardan biri yeti~mi~ insan gucii, digeri ise yeni bilgiler uretme kapasitesidir. Hiybir te~vik unsuru i'iermeyen mevcut biirokratik yapl iyerisinde, iiniversitelerimizin bu konularda allbm yapmalarl imkanSIZ hale gelmi~tir. Yiiksekogretim sistemimizin sorunlanm belirleyerek yoziim iiretmek arayt~mda olan Kurulumuz, Diinya Bankasl 'ndan saglaml~ oldugu kredi ile 1997 Ylb iyerisinde birbiriyle ilintili alll proje ba~latarak tamamlaml~tlr. Bunlarla ilgili bilgiler Bolum 7' de verilmi~tir.

Yuksekogretimin finansmam ile ilgili saYlsal bilgiler Bolum 8'de, akademik yab~malarla ilgili veriler ise Bolum 9' da yer alml~llr. Son y!llarda, Tiirk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda ya~ayan Tiirk ve Akraba Topluluklarl ile olan ili~kilerimiz buyiik onem kazanml~tIr. Bu ulkelerle yiiksekogretim alanmda yapJ!an ortak yah~malar Boliim 10' da anlatJlml~llr. Son olarak, geli~mi~ iilkelerde oldugu gibi, iiniversitelerimiz arasmda rekabet mtaml olu~turarak kalite diizeyinin artmlmasl amaclyla Yiiksekogretim Kurulu'nun yaptIgl yah~malar ve somut oneriler Boliim 11' de sunulmu~tur.

Boliim 2

Tiirk yiiksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlann neredeyse tiimiinde, Seh;:uk Tiirklerinin II. yiizYllda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463 'te kurdugu istanbul Medresesi'ne attflar vardlr. Ancak, islam iilkelerinin ve bu iilke1erdeki kurumlarm, Avrupa'nm karanhk yaglannda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime baZI katkllarda bulunduklan, bu birikimin Endiiliis yoluyla Avrupa'ya geytigi ve islam medreselerinin aym yolla Orta

Atatlirk, Cumhuriyet'in ilanmdan sonra Dariilfiinun lizerinde onemle durmu~ ve bu kurumu degerlendirmek lizere davet edilen Isvi

olmak mere be~ tiirde, toplam 166 yiiksekiigretim kurumunda 20.816 iigretim elemam giirev yapmakta ve YAYKUR'a kaYlth 9.742 iigrenci dahil, toplam 237.369 iigrenci iigrenim giirmekte idi.

1981 'de 91kanlan 2547 saYlh Yiiksekiigretim Kanunu ile iilkemizdeki tiim yiiksekiigretlm kurumlan Yiiksekogretim Kurulu (YOK) 9atlsl altmda toplanml~, akad.'miler iiniversitelere, egitim enstitiileri egitim fakiiltelerine diinii~tiiriilmii~ ve konselvatuvarlar ile meslek yiiksekokullan iiniversitelere baglanml~tlr. Bu diizenleme kapsammda Istanbul'da Mimar Sinan, Marmara ve YIldlz Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, Izmir'de Dokuz Eyliil ve Edime'de Trakya Universiteleri mevcut kurumlarm reorganizasyon ve bir1e~tirilmesi ile olu~turulmu~, Van'da ise Yiiziincii Yll Universitesi adl ile yeni bir iiniversite kurulmu~tur. Biiylece, Tiirk yiiksekiigretim sistemi 1982 yIlI itibarl ile yirmi yedi iiniversite ile bunlara bagh fakiilte, enstitii, yiiksekokul, konservatuar ve meslek yiiksekokullarmdan olu~an bir1e~ik bir yaplya diinii~tiiriilmii~tiir. Bu meyanda, Y A YKUR'un i~levleri Anadolu Universitesi'ne bagh A91kiigretim Fakiiltesi'ne devredilerek uzaktan iigretimin iilkemizde yaygmla~masl hlzlandmlml~tlr.

Anayasa'da yer alan hiikiimlere uygun olarak getirilen yeni yasal diizenleme ile kar amaCl giitmeyen vaklflann iizel yiiksekiigretim kurumlarl kurmalanna imkan saglanml§tlr. Bu tiir ilk iiniversite olan Bilkent Universitesi 1984 'te kurularak faaliyete ge9mi~tir. Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konumu, Anayasa Mahkemesi'nde ayIlan iki davamn sonucunda Mahkeme'nin bu tiir iiniversitelerin de kanunla kurulmasl gerektigine karar vermesi iizerine, 1992 YJlmda 91kanlan 3785 sa yIlI Kanunla a91khga kavu~mu§tur.

ODTU'e bagh olarak faaliyet giisteren Gaziantep'teki fakiilte ve okullardan olu~an Gaziantep Universitesi 'nin 1987' de kurulmasl ile iiniversite saYIsI yirmi dokuza yiikselmi~tir.

3 Temmuz 1992'de 91kanlan 3837 sayIlI Kanunla, 90gu daha iince 0 illerde mevcut olan birimlerin niive te~kil ettigi, 21 yeni iiniversite ile 2 yiiksek teknoloji enstitiisiiniin Afyon, Aydm, Bahkesir, Bolu,

Tablo 2.1 Kurulu~ tarihlerine gore iiniversiteler.

Universite Bulundugu i:I Kurulu~ Tarihi

1 istanbul istanbul 1933 2 istanbul Teknik istanbul 1944 3 Ankara Ankara 1946 4 Karadeniz Teknik Trabzon 1955 5 Ege izmir 1955 6 Atatiirk Erzurum 1957 7 Orta Dogu Teknik Ankara 1959 8 Hacettepe Ankara 1967 9 Bogazi9i istanbul 1971

10 Dicle Diyarbaklr 1973 11

Tablo 2.1 (Devam)

45 Kocaeli Kocaeli 1992 46 Mersin iyel 1992 47 Muirla Muirla 1992 48 Mustafa Kemal Hatav 1992 49 Nigde Niirde 1992 50 Pamukkale Denizli 1992 51 Sakarva Sakarva 1992 52 Siilevman Demirel Isparta 1992 53 Zonguldak Karaelmas Zonguldak 1992 54 Osmangazi Eski~ehir 1992 55 Ba~kent Ankara 1993 56 Galatasarav istanbul 1994 57 Fatih istanbul 1994 58 I~lk istanbul 1996 59 istanbul Bilgi istanbul 1996 60 Sabancl istanbul 1996 61 Yeditepe Istanbul 1996 62 KadirHas istanbul 1996 63 Atlhm Ankara 1997 64 Bevkent istanbul 1997 65

Bolum 3

U niversitelere Ba~vuru ve Y erle~tirme

3.1 (:e~itli Liselerden Meznn OIan Ogrenci SayIian

Olkemizdeki e,;e~itli liselerden mezun olan iigrenci saYIlanmn Yillara ve lise tiirlerine giire degi~imi Tablo 3.1' de giisterilmi~tir. Bu tabloda giiriildiigii gibi, 1982-1983 ogretim Yilmda 179.004 olan lise mezunu saylSl, 1996-1997 ders ytlmda 663.612'ye yiikselmi~tir. 1996-1997 ders YIh itibanyla genel lise mezunlannm toplam mezunlar ie,;indeki payl % 61,8, imam-hatip lisesi kiikenlilerin payt % 6,4, diger mesleki ve teknik lise mezunlanmn payt ise % 29,3'diir.

3.2 Ba~vuru SayJlan

Yiiksekogretime giri~te, 1981 'den bu yana Ogrenci Se9me ve Yerlqtirme Merkezi (OSYM) tarafindan diizenlenen iki basamakh Ogrenci Se9me ve Yerlqtirme SmaVl (OSYS) uygulanmaktadlr. OSYS 'ye ba§vuran ogrenci saytlanmn ytllara gore daglhmi $ekil 3.1 'de giisterilmi~tir. 1998 OSYS ie,;in ba§vuran aday saytsl ise 1.359.579'dur. Buradan goriildiigii gibi, yiiksekogretime ba§vuru saylsl, son iie,; Ylldlr 1.400.000 dolaymdadlL

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

Seidl 3.1 OSYS'ye ba~vuran ogrenci sayIiannm )'lilara gore degi~imi.

7

Tablo 3.1 Liselerden mezun olan iigrenci sayIlarmm lise tiirlerine ve yillara giire degi~imi.

1982.-83 1983-84 1984-85 I 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 I 1996-97 GENEL LlsELER Lise 99.729 122.008 107.007 121.l63 119.645 131.263 136.393 144.698 176.463 192.162 262.551 247.749 229.951 279.299 390.259

Anadolu Lisesi 1.830 2.161 2.822 2.824 3.159 3.959 4.498 4.722 6.640 7.611 10.799 10.971 18.300 14.785 13.292

Aksam Lisesi 1.756 775 528 524 663 658 756 782 1.120 1.193 986 1.486 Fen Lisesi 90' 92 188 282 377 J93 421 505 478 770 747 1.132 1.098 968 943

Anadolu Ouzel Sanatlar Lisesi - - - - - - - - - - - - 460 209

00 Anadolu 0gretmen Lisesi 2.275 1.791 2.353 2.588 3.293 3.250 2.892 2.565 2.966 1.348 2.452 2.967 3.839 4.256 4.045 MESLEKi VE TEKNiK LiSELER Erkek Teknik Ogretim 26.696 31.823 35.115 42.500 47.935 47.118 48.839 58.419 68.617 72.991 94.317 66.512 75.733 92.109 98.850

Klz Teknik 6gretim ~.599 9.212 8.956 9.277 10.317 11.146 11.768 12.130 12.695 13.132 16.134 16.008 28.471 23.879 30.482

Ticaret ve Turizm Ogretimi 21.327 22.215 22.772 21.218 20.382 24.790 23.661 30.701 38.783 41.029 48.637 42.332 56.350 53.003 65.233

imam·Hatip Liseleri 10.982 13.573 13.896 15.727 15.974 17.574 17.280 17.060 18.323 20.658 26.285 46.137 41.386 48.480 42.525

Resmi Liscler Toplaml 174.284 203:650 193.109 215.579 221.082 240.021 246.276 27l.463 325.623 350.457 462.704 434.928 456.321 518.225 647.324

Ozel Liseler Toplaml 4.720' 4.542 4.711 5.362 5.371 6.337 6.867 7593 9.921 11.411 12.278 13.834 16.517 13.078 16.288

GENEL TOPLAM 179.004 208.192 197.820 220.941 226.453 246.358 253.143 279.056 335.544 361.868 474.982 448.762 472.838 531.303 663.612 -

Yiiksekiigretime giri~ iyin:

• Lise son slmf ogrencileri (beklemeli ve dl~ardan bitirenler dahil), • Daha once girip de smaVI kazanamayanlar, • Daha once smaVI kazanlp, bir yiiksekogretim programma yerle~tirildigi halde

tekrar smava girenler,

olmak iizere ba~bca iiy grup ogrenci bSYS'ye ba~Vllrmaktadlr. bSYS'ye 1997 Yllmda ba~vuran 1.398.595 iigrenciden l.349.518'i birinci basamak smavma girmi~tir. Bu adaylann yakla~lk % 38'i lise son slmf ogrencisi, % 43,7'si bSYS'ye daha once girip kazanamayanlar, % 18,3 'ii ise daha onceki )'lllarda bir yiiksekogretim programma yerle~tirilenlerdir.

Lise son slmf iigrencilerinin bSYS'ye yapllan ba~vurular iyerisinde pa)'l, $ekil 3.2'den giiriildiigii gibi, % 37 ile % 40 arasmda degi~mektedir.

geyimlerini saglayabilecek bilgi ve beceriden biiyiik olyiide yoksun olmalandlr. Ulkemiz i~ diinyasmda, i~e yeni girenler iyin diizenlenen i~ egitimi programlan yaygm olmadlgl gibi, genel lise mezunlanmlzm da egitimleri itiban ile bu rur programlara hazlr olup olmadlklan tartl~ma konusudur.

Devlet tstatistik Enstitiisii'niin Tablo 3.2'de ozetlenen projeksiyonlanna gore, yiiksekogretim yag niifusu (18-21 ya~) 1995'ten itibaren azalma egilimine ginni~tir. Ancak, ortaogretimdeki okulla~ma oram ise siirekli olarak artmaktadlr. Orne gin, 1985-1986'da % 32, 1990-1991'de % 37,6 olan bu oran, 1996-199Tde % 54,Tye yiikselmi~tir. Bu nedenle, yiiksekogretime giri~ ivin ba~vuran ogrenci sayl.S!nda, son y!llarda goriilen duraganla~ma egilimine ragmen, oniimiizdeki yLllarda artl~ beklenmektedir.

Tablo 3.2 C;:ag niifusunun y!llara giire degi§imi.

YIi C;:ag Niifusu (18-21 Ya§)

1994 5.093.000 1995 5.228.000 1996 5.184.000 1997 5.142.000 1998 5.102.000 1999 5.063.000 2000 5.025.000

3.3 Yiiksekiigretim Kurumlarma Yerle§tirme

Birinci basamak oIarak bilinen Ogrenci Se

36

32

28

%

24

20

16 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

Seki13.3 Toplam yerle~tirilenlerin ba~vurnlara oranmm yIilara gore degi~imi.

• Orgiin 6gretime yerle~tirilenler

o Apk6gretime yerJe~tirilenler 300.000,------------------------------------------------------

250.000 +-------------------:;;?

200.000 +-----------------------1

1 50.000 +--------------------

100.000

50.000 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

Sekil 3.4 Orgiin ogretim ile apkogretime yerle~tirilenlerin yIilara gore dagIimn.

11

1997 Ylhnda yapl1an smav sonucunda, 419.336'SI ilk yerle~tirmede ve 25.954'ii ek yerle~tirmede olmak iizere orgiin ogretim ile aylkogretime yerle~tirilen ve kaydolan ogrenci sa)'llan Tablo 3.3'te gosterilmi~tir. Yerle~tirilenlerin % 40'1 klZ, % 60'1 ise erkektir.

Tablo 3.3 1997 OSYS'de iirgiin iigretim ile apkiigretime yerle~tirilen ve kaydolan iigrenci sayllan.

Y erle~tirilen Kaydolan KIY (Y) (K) (%)

ORGUN OGRETiM Lisans 147.883 145.647 98,5 On Lisans 106.142 83.663 78,8

TOPLAM 254.025 229.310 90,3

A

Tablo 3.4 A~lkiigretim programlarma yerIe~tirilen ve kaydoimayan iigrenci saYllanmn yillara gore dagilimi.

Yll Kontenjan Y erIe~tirilen Kaydolmayanlar

SlIYl Yiizde 1983 35.000 14.982 - -1984 40.000 47.999 16.996 35,4 1985 50.000 60.000 19.545 32,6 1986 60.000 68.911 26.189 38,0 1987 55.000 73.828 19.619 26,6 1988 60.000 81.356 17.067 21,0 1989 65.000 85.056 15.910 18,7 1990 65.000 83.388 16.366 19,6 1991 65.000 82.767 16.104 19,5 1992 205.917 132.561 23.831 18,0 1993 616.220 241.686 101.811 42,1 1994 991.661 165.853 44.470 26,8 1995 979.595 167.605 53.201 31,7 1996 575.220 185.136 46.780 25,3 1997 580.220 191.265 45.880 24,0

Tablo 3.5 1997 Yilmda vakIf iiniversitelerine yerle~tirilen iigrenci sayllan.

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaylSl SaylSl Bilkent 2.505 Dogu~ 249 istanbul Bilgi 2.082 (:ag 221 Yeditepe 2.012 Koy 204 Fatih 1.432 Maltepe 168 Ba~kent 996 Atrhm 164 (:ankaya 568 istanbul Kiiltiir 148 I~lk 548 Beykent 128

3.4 (:e~itli Ogrenci Gruplarmm Ba~an OranIarmm irdelenmesi

1997 Yllmda OSS'ye giren 1.349.518 adaym % 38,4'ii klZ, % 61,6'sl erkektir. Bu smavda 105 ve daha yiiksek puan alan aday saylSl 996.200; 120 ve daha yiiksek puan alarak OYS'ye girme hakki kazanan aday saylSl ise 647.929'dur.

1997 Ogrenei Yerle~tirme SmavI'na (OYS) girmeye hak kazanan 647.929 adaydan 590.436'sl smava girmi~tir. Sadeee OSS sonueu ile yerle~mek isteyen adaylarla birlikte 768.265 aday yerle~tirme i~lemine almarak 445.290 aday yerle~tirilmi~tir. Daha once sozii edilen 3 grup ogrencinin ba~an oranlan Tablo 3.6' da gosterilmi~tir.

13

Tablo 3.6 YerJe~tirme sonw;lanna gore I,!e~itli gruplarm ba~an yiizdeleri.

AdayGrubu OSS'ye Giren Yerle~tirilen Basan Yiizdesi Lise son slmf ogrencisi 513.047 96.971 18,9 Daha once kazanamayan 589:638 246.467 41,8 Daha once kazanan 246.833 101.852 41,3

TOPLAM 1.349.518 445.290 33,0

Buradan goriildiigii gibi, ilk SlraYI % 41,8 ba~an oranlyla daha onceki Yillarda smava girip kazanamayanlar almakta, bu grubu % 41,3 ile daha onceki ytllarda smaVI kazananlar izlemekte ve 0 Yllki lise son slmf ogrencileri ise % 18,9 ba~an oranl ile en sonda gelmektedir. Gerek ilk basamak gerekse her iki basamak sonucunda ortaya ylkan bu slralama, ortaogretimle yiiksekogretime giri~ arasmdaki kopuklugun aylk gostergesidir.

3.5 Yiiksekiigretime Giri~ Sisteminde Yapdan Diizenlemeler ve Oneriler

Ulkemizde halen uygulanmakta olan yiiksekogretime giri~ sistemi siirekli ele~tiri konusu olmaktadlr. Bu ele~tirilerin temelinde, uygulanmakta olan smav sisteminin lise egitimini neredeyse devreden ylkardlgl, ogrencileri smav stresine soktugu ve smava hazlrhk kurslanmn ailelere biiyiik bir mali yiik getirdigi yatmaktadlr. Bu ele~tirilerin bir ktsml geyerlidir. Ancak, yiiksekogretime olan talep ile arz arasmdaki biiyiik dengesizlik surdiikye bu tiir merkezi giri~ smav sisteminin uygulanmasmm ka

Yiiksekiigretime giri~le ilgili olarak 1998 Ylh i9inde Yiiksekiigretim Kurulu'nca verilen iinemli kararlardan biri de, Ortaiigretim Ba~an Puamnm yiiksekiigretime giri~ smavlan puanlanna katilmasmda kullamlan yiintemin degi~tirilmesine ili~kindir. Bu yiintemin degi~tirilmesinin nedeni, son yillarda Ortaiigretim Ba~an Puamm yiikseltmek amaclyla, iizellikle Fen ve Anadolu liselerinden genel liselere nakil yaptmna akmlm iinlemektir. Yeni geli~tirilen yiintem, tUm ortaiigretim kurumlarlmlzdaki ba~anh iigrencilerin ortaiigretim ba~ansml en yiiksek diizey olan 80,OOO'a getinnekte, 6SS'de yiiksek puan ortalamasl tuttunnu~ okullarda okuyan yetenekli iigrencilerden diploma notu dii~iik olanlara bir ii19iide katki saglamaktadlr. Bu yiintem Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan da biiyiik bir tasvip giinnii~tiir. Bu uygulamaya 1999 Yllmdan itibaren ba~lanacaktlr. Bu uygulama ile Fen ve Anadolu liselerinden genel liselere yaptmlan nakillerin dunnasl beklenmektedir.

Yiiksekiigretime yeni giren iigrencilerin Yiiksekiigrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu (YURTKUR) Genel Miidiirliigii tarafmdan yapllan yurtlara yerle~tinne i~lemleri iigretim )'lh ba~ladlktan sonra tamamlanabilmekte, bu durumda da iigrenciler yurda yerle~me irukanlarmm bulunup bulunmadlgml bilmediklerinden, ilk aylarda iinemli zorluklarla kar~l kar~lya gelmektedirler. 6grencilerimizi kar~lla~tJklarl bu zor durumdan kurtannak i9in neler yapilabilecegi konusunda 6SYM Ba~kanhgl ile YURT-KUR Genel Miidiirliigii arasmda bir 9ah~ma ba~latJlml~tir. Ama9 iigrenciye bir yiiksekiigretim programma yerle~tigi bilgisi verilirken yurda yerle~ip yerle~emedigi bilgisinin de iletilmesidir. Bu amaCI gen;ekle~tinnek ic;in teknik zorluklar yenilebildigi takdirde, iigrencilerimize biiyiik bir ferahhk getirecek bu uygulamaya 1998 Yllmdan itibaren ba~lanacaktJr.

15

Boliim 4

Ogrenci ve Ogretim Etemanl Saydarl

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci SayJlan

Lisans ve on lisans diizeyindeki ogrencilerdeIi fakiilte ve a~akogretimde kaYlth olanlarm Yillara giire degi~imi $ekil 4.1 'de, 2 ve 4 yilhk yiiksekokullarda kaYlth olanlarm Yillara gore degi~imi ise $ekiI4.2'de gosterilmi~tir.

tJ FakoHe

• A

04 YllllkYliksekokul

.2 Yll!lk YLiksekokul

200. 000 A~0;::;:;:IE\,,]

180.000

1990-91 1991-92 1992-931993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98

Seki14.2 2 ve 4 yllhk yiiksekokullarda kaYlth ogrencilerin ylliara gore dagIllml.

Tablo 4.1 1997-1998 Egitim-ogretim yllmdaki ogrenci sayllan.

Ogrenci SaylSl iJNiVERSiTELER

Orgun Ogretim Fakiilteler 499.675 4 Yllhk Yiiksekokullar 32.500 2Ytlhk Meslek Yiiksekokullan 152.634

ikinci Ogretim Lisans 100.594 On Lisans 39.692

TOPLAM 825.095 Aflkogretim Lisans 307.368 On Lisans 189.882 TOPLAM 497.250

DiGER YVKSEKOGRETiM KURUMLARI Lisans 7.568 On Lisans 328 TOPLAM 7.896

TURKiYE TOPLAMI 1.330.241

17

Bu ogrencilerden l8.662'si yabanci uyruklu olup bunlarm biiyiik yogunlugu Tiirk Cumhuriyetleri ile Tiirk ve Akraba Topluluklarmdan gelen ogrencilerdir.

Devlet istatistik Enstitiisii verilerine gore iilkemizdeki 1997 )'Ih yiiksekogretim vag niifusu 5.142.000'dir. Buna gore, iilkemizde yiiksekogretimdeki top lam okulla~ma oram % 25,5, orgiin ogretimdeki okulla~ma oram ise % 15,Tdir.

iki Yllhk meslek yiiksekokullanmn orgiin ogretimdeki payr % 23,3; toplam iyindeki payl ise % 14,5'tir. Bu pay, ileri iilkelerin yogunda % 30'lann iizerindedir. Ote yandan, aylkogretimin yiiksekogretim sistemindeki paYI % 37,4'tiir. Tiirkiye, bu bakimdan diinya iilkeleri arasmda Tayland (% 50) ve Urdiin'den (% 39) soma iiyiincii Slfada yer almaktadlr.

1997-1998 doneminde, iiniversitelere bagh 435 fakiilte ile 135 yiiksekokulda yiiriitiilen lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarma kayrth ogrencilerin ogretim alanlanna gore daglhml Tablo 4.2'de, 360 meslek yiiksekokulunda yiiriitiilen on lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarma kaYlth ogrencilerin ogretim alanlarma gore dagillml ise Tablo 4.3 'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.2 Ogretim alanlarma giire lisans diizeyindeki iigrenci sayIian.

Ogretim Alam SaYI Yiizde

Dil ve Edebiyat 29.188 4,6

Sosyal Bilimler 196.543 31.0

Uygulamah Sosyal Bilimler 138.995 22,0

Matematik ve Fen Bilimleri 61.433 9,7

Saghk Bilimleri 59.971 9,5

Teknik Bilimler 107.787 17,0

Ziraat ve Ormanclhk 29.034 4,6

Sanat 9.818 1,6

TOPLAM 632.769 100,0

Tablo 4.3 Ogretim alanlanna giire iin lisans diizeyindeki iigrenci sayilan.

Ogretim Alam SaYI Yiizde Sosyal Bilimler 73.728 38,3 Uygulamah Sosyal Bilimler 72.633 37,8 Saghk Bilimleri 14. I I3 7,3 Teknik Bilimler 87.617 45,6 Ziraat ve OrmancIl!k 10.731 5,6 Sanat 6.137 3,2

TOPLAM 192.326 100,0

18

1993-1994 egitim-ogretim Yllmda ba§lattlan ve kamuoyunda parah gece ogretimi olarak da bilinen ikinci ogretimdeki ogrenci saytlanmn son uy ytldaki seyri Tablo 4.4 'te gosterilmi§tir. Goriildugii gibi, ikinci ogretimdeki ogrenci saYlsl son uy egitim-ogretim Yllmda yakla§lk % 78'lik bir artl§ gostenni§tir.

Tabl0 4.4' ikinci ogretimdeki ogrenci sayilanllln yillara gore dagilimi.

1995·96 1996-97 1997·98 Lisans 56.082 77.636 100,594 On Lisans 22.583 29.454 39.692

TOPLAM 78.665 107.090 140.286

1997 -1998 egitim-ogretim Yllmda lisans ve on lisans duzeyindeki orgiin ogretim programlanna kaYlth top lam ogrenci saytSl bakImmdan en buyiik ve en kUyUk be§ universitemizdeki ogrenci saytlan Tablo 4.5'te gosterilmi§tir.

Tabl0 4.5 Ogrenci saylSl bakImmdan en biiyiik ve en kii.yiik iiniversiteler.

Universite Ogrenci SaYIsi Universite O~renci SaYIsl istanbul 62.453 ~g 136 Gazi 44.028 istanbul Kiiltiir 153 Marmara 40.428 Maitepe 154 Ankara 40.261 Beykent 155 Sel(,:uk 36.785 Atlhm 200

1997-1998 egitim-iigretim ytlmda vaklf iiniversitelerine kaYlth toplarn 19.988 ogrencinin universitelere gore dagtllml Tablo 4.6'da giisterilmi§tir. BUlla gore, vaklf iiniversitelerindeki top lam ogrenci saytsmm orgiin ogretimdeki toplam ogrenci saYlsma oram % 2,4'tiir. Bu oran, Japonya'da % 81, Kore'de % 74, Hindistan'da % 60, ABD'de % 26, ispanya'da % 20, isviyre'de ise % 10'dur.

Tablo 4.6 VakIf iiniversitelerine kaYlth ogrenci sayilan.

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci SaylSl SaYIsl

Bilkent 8.867 I§lk 494 istanbul Bilgi 2.567 Dogu§ 213 Yeditepe 1.954 Atlhm 200 Ba§kent 1.992 Beykent 155 Fatih 1.522 Maitepe 154 Koy 931 istanbul Ktiltiir 153

1996-1997 egitim-ogretim Ylhnda iiniversitelerimizden mezun olan ogrenci saYllannm daglllml Tablo 4.7'de verilmi~tir.

Tablo 4.7 Yiiksekogretim kurumlarmdan 1996-1997 egitim-ogretim yllmda mezun olan iigrenci saydan.

Mezun Ogrenci SaYI Yiizde

Fakiilteler 80.005 48,3 Yiiksekokullar 3.683 2,2 Meslek Yiiksekokullan 42.204 25,5 Aylkogretim 39.805 24,0

TOPLAM 165.697 1000

4.2 Lisansiistii Ogrenci Sayllan

Oniversitelerimize bagh enstitiitiiIerde yiiriitiilen yiiksek lisans ve doktora (sanatta yeterlik dahil) ile tIp fakiiltelerinde yiiriitiilen tIpta uzmanhk prograrnlanndaki kaYlth ogrenci saYllannm ylliara gore degi~imi $ekil 4.3 'te, mezun sa)'llarmm Ylllara gore degi~imi ise Tablo 4.4'te gosterilmi~tir.

IiYLisans

• Doktora

o Tlpta Uzmanllk

1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98

~ekiI4.3 Yiiksek lisans, doktora ve tIpta uzmanhk programlanndan mezun oIanIarm )'lUara gore degi~imi.

20

!lIY.Lisans

.Ooktora

oTlpta Uzmanllk

1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98

Sekil 4.4 Yiiksek lisans, doktora ve tJpta uzmanhk programlarmdan mezun olanlann yIiJara gore degi~imi

1983-1997 Ylllan arasllldaki diinemde yiiksek lisans iigrencisi saytsl 9.059'dan 49.123'e, doktora iigrencisi saYlsl (sanatta yeterlik dahil) 4.336'dan 19.996'a, tJpta uzmanhk iigrencisi saylSJ ise 2.364'den 5.719'a yiikselmi~tir. Biiylece, iiniversiteler dl~llldaki, diger egitim kurumlanndaki 39 tJpta uzmanhk ogrencisi ile birlikte, 1997-1998 egitim-ogretim Yll111da iilkemizdeki toplam lisansiistii ogrenci saYlsl 74.834'e yiikselmi~tir.

1997-1998 egitim-ogretim Yllmda yiiksek lisans ve doktora programlanna kaYlth ogrencilerin alanlara gore daiJ,hml Tablo 4.8'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.8 Halen kaYIth yiiksek lisans ve doktora ogrencilerinin alanlara gore dagJiImi.

Yiiksek Lisans Doktora

SaYI Yiizde SaYI Yiizde

Dil ve Edebiyat 1.612 3,3 714 3,6 Sosyal Bilimler 21.420 43,6 5996 30,0 Egitim 4.603 9.4 1.394 7.0 Temel Fen Bilimleri 3.279 6,7 1.933 9.7 Saghk Bilimleri 2.317 4.7 3.518 17.6 Miihendislik 11.808 24,0 4.313 21,6 Ziraat-Orman 3.062 6,2 1.693 8,5 Sanat 1.022 2,0 435 2,2

TOPLAM 49.123 100,0 19.996 100,0

21

Yiiksek lisans iigrencilerinin 562'si, doktora iigrencilerinin 423 'ii, tJpta uzmanhk iigrencilerinin ise 201 'ii olmak iizere, top lam 1.186 lisansiistii iigrenci yabancl uyrukludur.

Universitelerimize bagh 148 enstitiide, 380'i saghk bilimleri, 375'i sosyal bilimler, 524'ii fen bilimleri ve 29'u diger uzmanhk enstitiilerinde olmak iizere, top lam 1.308 doktora programl yiiriitiilmektedir. Doktora programlanna kaYlth iigrenci saYlSlna giire en biiyiik ve en kiiyUk be~ iiniversitemiz Tablo 4.9'da giisterilmi~tir.

Tablo 4.9 Doktora iigrenci saYIsi apsmdan en biiyiik ve en kii~iik be~ iiniversite.

Universite Ogretim

Universite Ogretim

Uyesi SaylSl Uyesi Saj'}SI Istanbul 3.095 Mustafa Kemal 4 Ankara 2.207 Nij:i;de II Istanbul Teknik 1.382

Tablo 4.11 Ogretim iiyesi saylSl af,:lSlndan en biiyiik ve en kiif,:iik be~ iiniversite.

Universite Ogretim Universite

Ogretim Uyesi SaylSl Uyesi SaYlSl

istanbul 1.712 Beykent 21 Ankara 1.425 istanbul Kiiltiir 15 Hacettepe 1.162 AtlhmlDogu$/istanbul Bilgi 9 Gazi 1.069

1996-1997 egitim-iigretim Yl1mdan 1997-1998'ye, iigretim iiyesi ba~ma dii~en iigrenci saytsmda, gerek a1an1ar, gerekse iiniversite1er gene1inde herhangi bir geli~me sag1anmadlgl giiriilmektedir. Bu oran, saghk bilim1eri dt~mdaki tUm a1anlarda, ileri ii1ke1er ortalama1anndan oldukya fazladlr. Saghk bi1imlerinde ise, iigretim iiyelerinin belirli merkezlerde Ylgllml~ olmasmdan kaynaklanan ve geymi~ten gelen bir daglhm sorunu vardlr.

On Ii sans programlarmdaki ders veren iigretim elemanl (iigretim iiyesi, iigretim giirevlisi, okutman ve uzman) saytlan ile ders veren iigretim e1emanl b~na iirgiin iigretim iigrencisi saYllan Tablo 4.l3'de verilmi~tir. Buradan giiriildiigii gibi, diger ogretim elemanlan da dahil edilmesine kar~m, on lisans programlarmdaki genel oran, lisans diizeyindeki genel oranm yok iizerindedir.

Tablo 4.13 On Iisans diizeyindeld orgiin ogretim programlarmda ogretim elemam saYlSl He ogretim iiyesi ba§ma dii§en ogrenci saYISlmn alanlara gore dagliIml.

0gretim Elemam 0grencil0gretim Elemam SaYls)

SaYlsl 1996-1997 1997-1998

Dil ve Edebiyat 233 - -Sosyal Bilimler 589 118 125 Uygulamah Sosyal Bilimler - - -Matematik ve Fen Bilimleri 2 - -Saghk Bilimleri 214 69 66 Teknik Bilimler 1.049 74 84 Ziraat ve Ormanclhk 65 148 165 Sanat 40 139 153 Diger Alanlar 1.247 - -

TOPLANUGENELORAN 3.439 49 56

Ogretim iiyesi ba§ma dii§en lisans diizeyindeki iirgiin iigretim iigrenci saytsmm en kiiyiik ve en biiyiik oldugu be§er iiniversite Tablo 4.14'te giisterilmi§tir.

Tablo 4.14 Ogretim iiyesi b2§ma dii§en ogrenci saYISlnm en kii~iik ve en biiyiik oldugu iiniversiteler.

Universite 0grencil0g. Uyesi Universite 0grencil0g. Uyesi

Oram Oram Maltepe 5 Afyon Kocatepe 93 BeykentJistanbul KUltUr 7 I~lk 98 Atilim/Ba~kent 13 Nigde 149 ~ag 14 Dumlupmar 167 Akdeniz 16 istanbul Bilgi 231

24

Dniversitelerimizdeki ogretim iiyesi SaY1SImn yetersizligi, Tablo 4.15'den de goriildiigii gibi, alt alanlara inildiginde daha belirgin bir ~ekilde ortaya Ylkrnaktadlr. Tiirkiye, ba~ta ogretmen yeti~tirme olmak iizere, kritik ileri teknoloji alanlannda yok ciddi bir ogretim iiyesi aylgl ile kar~l kaqnya bulunmaktadir.

Tablo 4.15 Degi~ik alanlarda iigretim iiyesi ba~ma dii~en iigrenci sayilan.

Alan Ogrenci/Ogretim Uyesi Dram

ilkokul Ogretmenligi 348 Anaokul Ogretmenligi 416 Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi 159 Teknik Egitimi 116

Yabancl Dil Ogretmenligi 106 Mesleki Egitim 93

Sosyal Bilimler Ogretmenligi 92 Fen Bilimleri Ogretmenligi 80

iktisat 86

i~letme 77 Tiirk Dili ve EdebiyatJ Ogretmenligi 78 Elektrik -Elektronik Miihendisligi 46

in~aat Miihendisligi 38

Makina Miihendisligi 36 Malzeme-Metalurji Miihendisligi 26 Bilgisayar Miihendisligi 32

1992 ylhndan sonra kuruhnu~ olan 25 devlet iiniversitesindeki ogretim iiyesi ba~ma dii~en ogrenci saytlan, Tablo 4.16'da gosterilmi~tir. Buradan giiriildiigii gibi, bu iiniversitelerimizdeki top lam ogretim iiyesi saYlsl, geyen ders Yllmdan bu ders yllma % 17 oramnda artl~la, 2.158'den 2.521'e yiikselmi~tir. Bu artl~, yiiksekogretimin iilke sathma yaytlmasl baklmmdan kiiyiimsenmemesi gereken bir geli~medir.

25

Tablo 4.16 Yeni knrulan devlet iiniversitelerindeki ogretim iiyesi He ogretim iiyesi ba~ma dii~en ogrenci sayIian.

1996-1997 1997-1998 Universite

SaYI Oran SaYI Oran Abant izzet Baysal 79 51 93 49 Adnan Menderes 109 18 126 17 Afyon Kocatepe 32 109 46 93 Bahkesir 107 55 105 60 Celal Bayar 107 62 143 55

Boliim 5

Ogretim Uyesi Yeti~tirme

Universitelerimiz iyin gerekli iigretim iiyesi saytlannm belirlenmesindeki ba~hca etkenler, yiiksekiigretimdeki okulla~ma oranl, vag niifusu ve iigretim iiyesi ba~ma dii~en iigrenci saYIsldlf. 2000 yllmda iilkemizdeki yiiksekiigretim vag niifusunun 5.025.000 olacagl tahmin edilmektedir. Buna gore, iirgiin iigretimde halen % 15,7 olan okulla~ma orammlzm, 2000 ytlma kadar, ileri iilkelere klyasla miitevazi bir oran olan % 20 diizeyine yiikseltilmesi ve lisans diizeyindeki iirgiin iigretim programlarmdaki iigretim iiyesi ba~ma dii~en iigrenci saYIsmm bugiinkii 35 degerinden 25'e dii~iiriilmesinin hedeflenmesi halinde, iilkemizdeki iigretim iiyesi saYIslnm iki ytl ic;:erisinde yakla~lk 1,2 misli artmlmasl gerekmektedir.

Ogretim iiyesinin, yurt ic;:i ve yurt dl~1 doktora programlanna kaytth iigrenciler olmak iizere b~hca iki potansiyel kaynagl bulunmaktadlr. Her iki kaynakla ilgili bilgiler a~aiPda detayh olarak verilmi~tir.

5.1 Yurt DI~ma Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Giinderme

Ogretim elemanl yeti~tinnek amaclyla yurt dl~ma iigrenci giinderme i~lemleri, 1987 Yllma kadar 1416 sayth Kanun kapsammda Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan yiiriitiilmii.~tiir. 1987 Yllmda 2547 saYlli Kanun'un 33. maddesinde degi~iklik yapIiarak, iiniversitelerin de yurt dl~ma iigrenci giindenneleri saglanml~t1r. Universiteler tarafmdan yurt dl~ma giinderilecek iigrenci sayIian, Maliye Bakanhgl ve Yiiksekiigretim Kurulu arasmda yapllan giirii~meler sonucunda Yllda yakla~lk 200 iigrenci olarak belirlenmi~tir. 1992 ythnda kurulan 23 yeni iiniversitenin iigretim iiyesi gereksinimini kar~Iiamak amaclyla 3837 saYlh Kanun'a eklenen gec.:ici 24. madde ile yurt dl~ma giinderilmesi planlanan iigrenci saYllarl Tablo 5.1 'de verilmi~tir.

Tablo 5.1 2000 Ylhna kadar yurt dl~ma giinderilmesi planlanan iigrenci sayllan.

YII Kontenjan

1993 1.380 1994 700 1995 700 1996 700 1997 700 1998 700 1999 620 2000 620

27

Bu elemanlann bir hsml 1416 saYll! Kanun yen;evesinde Milli Egitim Bakanl!gl tarafmdan, bir hsml ise 2547 saYll! Kanun'un 33. maddesi uyannca Yiiksekiigretim Kurulu tarafmdan yurt dl~ma giinderilmektedir.

5.1.1 istatistiksei veriIer

o Yiiksekiigretim Kurulu tarafmdan giinderilen ara§urma giirevliIeri

2547 saYll! Kanun hiikiimleri uyannca, 1987 ile 1998 (Subat) yllian arasmda Yiiksekiigretim Kurulu tarafmdan lisansiistii egitim amaclyla yurt dl~mdaki 24 degi~ik iilkeye giinderilen ara~tmna giirevlilerinin toplam saylSl 3.272'dir. Bu ara~tmna giirevlilerinin ylliar itibanyla iilkelere giire daglllml Tablo 5.2'de, iilkelerine giire OOiversiteler bazmda dagll!mlan ise Tablo 5.3'de giisterilmi~tir. Buradan giiriildiigii gibi, giinderilen ogrencilerin yakla~lk % 48'i Amerika Birle~ik Devletleri'ne (ABD), % 41'i ingiltere'ye gonderilmi~tir. Geriye kalan % II ise 22 degi~ik iilkeye gitmi~tir.

Bugiine kadar yurt dl~ma giinderilen 3.272 ara~tmna giirevlisinin yakla~lk % 53'ii (1.720 ki~i) halen egitimlerine devam etmektedir. Bunlann, bagl! olduklan iiniversitelere giire dagll!ml Tablo 5.4'te verilmi~tir.

Yurt dl~ma gonderilen ara~tJrma giirevlilerinden egitimlerini tamamlayarak Tiirkiye'ye geri donen 1.050 ki~inin iiniversite bazmda doki.imii Tablo 5.5'te verilmi~tir. Bu ara~tJrma giirevlilerinin 26Tsi sadece yiiksek lisans derecesi alarak geri diinmii~tiir. Bu ki~ilerin yurt dl~ma giinderilmelerinin ana amacmm doktora derecesi almak oldugu giiz iinOOe almdlgmda, yurt dl~mda bir derece aldlklan iyin kaglt uzerinde hukuki al;ldan ba!jarlli giiziiken bu ki~ilerin ashnda ba!jarlSlZ olduklan ortaya Ylkmaktadlr.

Egitimlerini tamamlayamadan Tiirkiye'ye geri diinen 307 ara~tlrma giirevlisinin OOiversitelere giire daglllml Tablo 5.6'da giisterilmi~tir. Geri diinen ogrencilerin yakla~lk % 45'i akademik ba!janslzhk, % 12'si ise saglzk nedenleriyle Tiirkiye'ye diinmii~lerdir. Geriye kalan % 43 '00 biiyiik yogunlugunu, 33. maddenin ruhuna aykm olarak, OOiversitelerimiz tarafmdan sadece I yllhgma yurt dl~ma giinderilip geri diinen ara~tlrma giirevlileri olu~turmaktadlr. Bu tip uygulamaya son I yrldlr kesinlikle izin verilmemektedir.

Ara~tJrma giirevlilerinden 195 tanesi ise ya miistafi saYllml~ veya geri diinmemi~tir. Bunlann OOiversitelere gore daglhml Tablo 5. Tde giisterilmi~tir.

Yurt dl~ma lisansiistii egitim iyin ara~tJrma giirevlisi giinderilmesinin ana amaCl, bu ki~ilerin doktora derecesi alarak Ulkemizdeki yiiksekiigretim kurumlannda iigretim iiyesi olarak giirev yapmalandlr. Halen egitimleri devam etmekte olan 1.720 ar~tmna giirevlisi hariy tutuldugunda, bugiine kadar giinderilen 1.552 ara~tJrma giirevlisinden 783'ii doktora derecesini alarak geri diinmii~tiir. Bu durumda, yurt dl!jzna gonderilen her iki ara!jtlrma gorevlisinden bir tanesi, doktora derecesini alarak universitelerimizde gorev yapmaktadlr.

28

N 'D

ABD Almanya Avustralya Avusturya

I Azerbaycan Bel,ika

: Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda ingiltere israil isve, isvil're italya J1tponva Kanada K. irlanda Kazakistan Macaristan Norve,_ Rusya Y. Zelanda Yunanistan TOPLAM

1987 67

7 -

2 ----

5 -38 --

6 --24 -

------

149

Tablo 5.2 Ara~tIrma gorevlilerinin yIllar itibanyla iilkelere gore dagIllml.

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Toplam 138 55 66 67 60 745 64 169 85 40 5 1.561 17 4 13 13 13 44 2 11 5 5 - 134 - - - - I 14 1 - 1 1 - 18 2 1 3 3 2 3 - 1 1 1 - 19 - - - - 1 - - - - - - 1 2 - - - - 1 - - 1 1 - 5

- - - 1 - 1 - - - - - 2 - - - - - - I - I I - 3 12 7 4 8 3 13 5 9 2 3 - 71 , I - 2 1 - 3 I I 1 - - 10

208 112 127 110 74 446 52 93 57 17 3 1.337 - - - - - - - - - 3 - 3 - - 2 - - - - - - 2 - 4 1 2 3 I 1 2 - - - - - 16

- 1 I - 1 - - - - - - 3 - - 2 1 - 1 3 I - 1 - 9 17 3 3 - 2 6 1 - 4 I - 61 - - - - - - - - 1 - - 1 - - - - - 1 - - - - - 1 - 1 - - 1 - - - - - - 2 1 1 - - - - - - - - - 2 - - - 3 - 2 - - 2 - - 7 - - - - - - - - 1 - - 1 - - - - - - 1 - - - - 1

399 187 226 208 159 1.282 131 285 162 76 8 3.272 ---

'" o

UNivERSiTE

Abant Izzet Baysal

Adnan Menderes

Afyon Kocatepe

Akdeniz

Anadolu

Ankara

Atatiirk

Bailkesir

Bogazi9i

CelaI Bayar

Cumhuriyet

~anakkale On Sekiz Mart

Tablo 5.3 (Devam)

A F Y K A M i v A i v D A Z A K Y T N V V H N N A Z E C 0 A G A S V 0 J L A i B N A R A i z UNivERSiTE B i L T S F L A A N K S E i K B i R i N R E P

D L M R T R L P N i A V L M R i A T i i s 0 L L L T A A V A A 0 D S N i ~ A V S Y A S S R R A A E N L R N N N i T A

w

'"

UNivERSiTE

Orta Dogu Teknik

Osmangazi

Pamukkale

Sakarya

Selfuk

Siileyman Demirel

Trakya

U1udag

YlldlZ Teknik

YOzilncu YII

Zonguldak Karaelmas

TOPLAM

i N

A G B i D L

T E R E

45 32

32 4

39 14

32 42

5 33

38 22

6 22

16 31

12 22

15 16

22 28

1.561 1337

A v A U V

A S U L T S M R T A A U N L R Y Y Y A A A

5

1

9 3

1 1

2 -2

4 6

2 -

2

134 18 19

Tablo 5.3 (Devam)

F Y i u

H N N 0 J L A i

F L A A N K S R L P N i A V A A 0 D S N i N N N i T A C; S D Y Y A D R A A A A N A E

1 1 2

- 1 4

-

3

-1 -

3 1 8

2 1 3

2 - - 3

1

71 10 9 3 1 61 16

K A M D A Z A K Y T A Z E C 0

B N A R A i z P E i K B i R i N R E

L M R i A T i i s 0 L L L ~ A U S Y A S S R R A A A R S T C L T V A V N N K K Y A A Y A E i E D D M A A A N N A N C; L C; A A

81

- - - - 41 58

- - 75 53

- 62 - - - 31

1 62

50

- - 1 - - 39

- 53 5 2 7 1 1 3 2 4 3 2 1 1 3.272

Tablo 5.4 Egitimlerine devan edenlerili iiniversitelere gore dagillml.

Universite Say,

Abant izzet Baysal 48 Adnan Mendere, 50 Afyon Kocatepe 48 Akdeniz 3 Anadolu 15 Ankara 40 AtatUrk 20 Bahkesir 54 Bogazi9i 9 Celal Bayar 45 Cumhuriyet 22 C;anakkale On Sekiz Mart 55 C:ukurova 20 Dide 15 Dokuz Eyltil 31 Dumlupmar 50 Ege 6 Erciyes 15 Flfat 16 Galatasaray 7 Gazi 19 Gaziantep 3 Gaziosmanpa~a 57 Gebze ytiksek Teknoloji Enstitiisii 53 Hacettepe 30 Harran 45 in5nii 18 istanbul 19 istanbul Teknik 30 izmir Yiiksek Teknoloji Enstittisii 56 Kafkas 50 Kahrarnanmara~ S!it9ii imam 48 Karadeniz T eknik 15 Kmkkale 51 Kocaeli 64 Marmara 18 Mersin 48 MimarSinan 8 Mugla 36 Mustafa Kemal 49 Nigde 53 On Dokuz MaylS 27 Orta Dogu Teknik 34 Osmangazi 20 Pamukkale 49 Sakarya 62 Sel£uk 15 Stileyman Demirel 44 Trakya 17 Uludag 28 Y,ld,z Teknik 22 Y ilztincii Y 11 20 Zonguldak Karaelmas 43

TOPLAM 1.720

33

a 0 :l.;.g! 1m enm amam a yara k dll I···· . I nen erm umverslte ere g tire dagl Iml.

Universite Y. Lisans Doktora Y. Lisans ve

Doktora Abant izzet Baysal 2 2 -Adnan Menderes 6 - -Afyon Kocatepe 6 1 -Akdeniz - 7 -Anadolu 55 22 2 Ankara 5 38 11 Atattirk 10 30 5 Bahkesir 3 6 -Bogazil'i 7 20 1 Celal Bayar 2 7 -Cumhuriyet 4 13 -C anakkale On Sekiz Mart 5 1 -Cukurova 3 52 5 Dicle 5 9 5 Dokuz Eyllil 4 31 3 Dumlupmar 6 2 -Ege 25 26 -Erciyes 6 20 1 FIrat - 13 1 Galatasar~ - - -Gazi 11 40 -Gaziantep - 23 3 Gaziosmanpa~a 3 3 2 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisti 5 2 -Hacellepe 4 52 2 Harran - 2 -in6nU 1 16 10 istanbul 4 23 -istanbul Teknik 2 19 3 izmir Yiiksek Teknoloji EnstitUsii 1 1 -Kafkas 7 - -Kahramanmaras SUtl'U imam 3 1 -Karadeniz Teknik 6 - 48 Klflkkale 3 - 2 Kocaeli 4 - 2 Marmara 15 18 2 Mersin 3 1 1 Mirnar Sinan - 2 -Mugla 18 - -Mustafa Kemal 3 2 1 NU;:de 4 2 -On Dokuz MaYIs - 30 2 Orta Do"u Teknik 1 30 -Osmangazi - - 17 Pamukkale 2 1 1 Sakarya 1 7 -Selcuk 4 16 -Slileyman Demirel 4 3 -Trakya - 8 -Uludalt 1 20 4 YIldlz Teknik - 11 -YUzUncii Y II - 12 1 Zonguldak Karaelmas 3 2 1

TOPLAM 267 647 136

34

Tablo 5.6 Egitimini lamamlamadan donenlerin nedenlerine ve finiversilelere gore daglhml.

Universite Ba~arlSlzhk Saghk Diger Abant izzet Baysal 4 1 2 Adnan Menderes I - I Afyon Kocatepe 2 3 -Akdeniz - - -Anadolu 9 I 2 Ankara 3 1 1 Atatiirk 2 - 7 BalIkesir - - 4 Bogaziyi 3 - -Celal Bayar - - 3 Cumhuriyet 2 I -(anakkale On Sekiz Mart 1 1 1 C'ukurova - - 2 Dicle 1 - 4 Dokuz Eyliil - - 4 Dumlupmar - 2 1 Ege 1 2 3 Erciyes 2 1 1 FIrat 2 - -Galatasaray - - -Gazi 10 - -Gaziantep 3 - -Gaziosmanp~a 1 3 I Gebze Yiiksek Teknoloii Enstitiisli 1 - 2 Hacettepe - 1 -Harran 2 1 1 in5nli 7 2 -istanbul 3 1 54 istanbul Teknik 1 - 6 iZlnir Yiiksek Teknoloii Enstitiisii 2 - 1 Kafkas 2 - -Kahramanmara~ Siityii imam 3 - -Karadeniz Teknik 11 - -Klflkkale 2 - -Kocaeli - - -Marmara 4 3 9 Mersin 1 2 1 Mimar Sinan I - 10 Mugla 4 - -Mustafa Kemal I I -Nigde 1 1 I On Dokuz MaYls - - -Orta Dogu Teknik 8 1 1 Osmangazi 3 - 1 Pamukkale 2 - -Sakarya I - -Sel~uk 17 - -Stileyman Demirel 3 - 2 Trakya 1 1 1 Uludag 3 2 -Ylldlz Teknik 6 I 4 YUziincU YIl - 2 1 Zonguldak Karaelmas 2 - I

TOPLAM 139 35 133

35

Tablo 5.7 Geri donmeyenlerin Univer,itelerine gore daglllml.

Universite Miistafi Sayllanlar i,tifa Edenler

Abant izzet Baysal 1 -Adnan Menderes 2 -Afyon Koeatepe 2 1 Akdeniz 1 -Anadolu 1 -Ankara 19 4 Atatlirk 5 -Bahkesir 3 -Bogazil'i 1 1 Celal Bayar 1 1 Cumhuriyet 1 -

o Milli Egitim Bakanbgl tarafmdan gonderilen ogrenciler

1416 saYlh Kanun uyannca Milli Egitim Bakanhgl kanahyla halen yurt dl~mda lisansiistii ogrenim goren 1.133 ogrencinin iilkelere, ogrenim seviyelerine ve dallanna gore dag!llml Tablo 5.8'de gosterilmi~tir.

Tablo 5.8 Halen yurt dl~mda lisansiistii ogrenim goren Milli Egitim Bakanligl bursiyerlerinin ii1kelere gore daglhml.

Yiiksek Lisans Doktora Ulke Fen Sosyal Fen Sosyal

Toplam

ABD 414 224 224 51 913 Almanya 14 23 8 16 61 Avusturya - - I - 1 Fransa I I - 4 6 ingiltere 25 29 58 39 151 isviyre - - I - 1 TOPLAM 454 277 292 110 1.133

BoHim 6'da detayh olarak aylklandlgI gibi, Egitim Fakiilteleri 1997 Ylh iyerisinde Yiiksekogretim Kurulu tarafmdan yeniden yapllandmlml~tJr. Bu fakiiltelerin ogretim iiyesi ihtiyacml goz oniine alan Milli Egitim Bakanhgl ve Yiiksekogretim Kurulu, 1416 saYlh Kanun yeryevesinde 1.000 ki~ilik kontenjan ayuarak bunun 750 tanesini Ogretmen Yeti~tirme programlanna tahsis etmi~tir. Yine Yiiksekogretim Kurulu'nun alml~ oldugu, her iiniversitede rektorliige bagh bir enfonnatik boliimii kurulmasl karan dogrultusunda, 171 kontenjan Bilgisayar Bilimleri (yazlhm ve donamm) alanma aynlml~tJr. Aynca, Hukuk iyin 69, Felsefe ve Din Bilimleri iyin ise 10 kontenjan aynlml~tJr. Bu adaylan belirlemek i9in OSYM tarafmdan 12 Ekim 1997 tarihinde yapIian ve Lisansiistii Egitim Giri~ Smavl'na (LES) benzer nitelikteki Yurt Dl~l Lisansiistii SmaVI (YLS) sonucunda 206 aday ogretlnen yeti~tinne, 119 aday bilgisayar bilimleri, 43 aday hukuk ve 10 aday felsefe ve din bilimleri alanlannda lisansiistii egitim yapmak iizere seyilmi~lerdir.

5.1.2 Yiiksekogretim Kurulu tarafmdan yapdan diizenlemeler

Yurtdl~ma burslu ogrenci gonderme i~lemine Cumhuriyet'in ilamndan kisa bir siire sonra ba~lanml~ ve bu ~ekilde ogrenim goren elemanlar iilkemizin kalkmmasma biiyiik katkilarda bulunmu~lardlr. Ancak, son Yillarda biiyiik oranda artan ve nitelik a91S1ndan da giderek kanna~lkla~an ogretim iiyesi ihtiyacl kar~lsmda, bu alanda kahcl bir politika olu~turulamaml~, kurumlar araSI koordinasyon saglanamaml~ ve yurt iyindeki imkanlar yeterince degerlendirilememi~tir.

Yiiksekogretim Kurulu, ogretim iiyesi ve ara~tmcllann yurt iyinde ve yurt dl~mda yeti~tirilmesi i9in gerekli yah~malann uyum ve biitiinliik i9inde yiiriitiilinesini saglamak amaclyla, Ogretim Oyesi ve Ara~tmcl Yeti~tirme Kurulu'nu olu~tunnu~ ve

37

bununla ilgili yiinetmelik 22543 saYlh ve 3 Subat 1996 tarihli Resmi Gazete'de yaymlanml~tlr. On be~ iiyeden olu~an Ogretim Uyesi ve Ara~tmcl Yeti~tirme Kurulu'nun kompozisyonu a~aglda belirtilmi~tir:

• Milli Egitim Bakanhgl'nca giirevlendirilecek bir iiye, • Yiiksekiigretim Kurulu Ba§kam'nca, Yiiksekiigretim Yiiriitme Kurulu Uyeleri

arasmdan giirevlendirilecek bir iiye, • Devlet Planlama Te~kilatJ Miiste~arhgl'nca giirevlendirilecek bir iiye, • TUBiTAK Ba~kam'nca giirevlendirilecek bir iiye • Ogrenci Se

5.2 Yurt i"i Lisansiistii Programlarmm Etkin Hale Getirilmesi

Ogretim iiyesi a91gm1 kapamak amaclyla yurt dl~ma eleman giinderilmesinin yam SlTa, yurt i9i kaynaklanmlzm da etkili knllamlmaslYla hem biiyUk tasarruflann saglanacagl, hem de iiniversitelerimizdeki ara~tJnna potansiyelinin verimli olarak knllamlacagl bilincinde olan Yiiksekiigretim Kurulu, bu konuyla ilgili olarak iinemli giri~imlerde bulunmu~tur.

16 Kaslm 1983 tarihinde yiiriirliige konan Bir Universite Adma Bir Diger Universitede Lisansiistii Egitim Goren Ara~tlrma Gorevlileri Hakkmda Yonetmelige i~lerlik kazandlnnak i9in Lisansiistii Egitim Yonetmeliginde degi~iklik yapllarak, geli~mekte olan iiniversitelerin ara~tJnna giirevlilerinin geli~mi~ iiniversitelerde smaVS1Z olarak lisansiistii egitime ba~lamalan saglanml~tJr. Bu ~ekilde, 1997 Yll! i

-" o

Universite

Ankara Atatiirk Bogaziyi

Bolum 6

Program Geli~tirme

Geli~mi~ iilkelerin aksine, iiniversitelerimizce verilen diplomalar aym zamanda bu diplomalarda belirtilen mesleklerin icra edilmesine ehliyet ve ruhsat niteligi de ta~lmaktadlr. Bu durum, iiniversitelerimizde yerle~ik, yogu kez birbiri ile kan~tmlan ve yanh~ yorumlanan iizerklik ve akademik hiiniyet anlaYl~1 ile birle~ince, iiniversitelerimizde zaman iyinde fevkalade statik, degi~tirilmesi oldukya giiy bir program ve miifredat yaplsl olu~mu~tur.

Giiniimiizde diplomaya yonelik programlarla bunlann iyeriklerinin olu~turulmasl ve yiiksekiigretimle istihdam arasmdaki ili~kinin kurulmasmdaki belirleyici unsur, teknolojik geli~melerdir. tyinde bulundugumuz ve giiriiniir gelecekte geyerliligini koruyacak olan sosyoekonomik ve teknolojik konjonktiiriin gerektirdigi yiiksekiigretim mezunu ki~ilerde aranan temel nitelikleri ~agldaki ~ekilde iizetlemek miimkiindiir:

• Disiplinlerarasl proje gruplarmda yah~abilme yetenegi, • Kendi dilinde ve en az bir yabancl dilde yazlh ve siizlii ileti~im yetenegi, • Bilgisayar okuryazarhgl, • Bir mesleki alanda derinlik yamnda ilgili bir yan alan ile degi~ik bir alanda

geni~lik (iirnegin, makina miihendisligi iigrencisinin yevre veya yazlhm gibi ilgili bir yan alan ile, iktisat gibi degi~ik bir alanda dersler ahnasl gibi).

Bu nedenlerle, ileri iilkelerdeki lisans programlarl siirekli olarak degi~tirilmekte ve ogretim iiyeleri bu degi~iklikleri uygulamakla yiikiimlii kihnmaktadlr. Siiz konusu degi§ikliklerin ana hatlanm §u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

• Programlann ana dal (major) ve en az bir yan dal (minor) §eklinde diizenlenmesi, • Miifredatlar ve ders iyeriklerinde grup yah§maSlm iyeren proje ve tasanmlann

aglrhgmm artmlmasl, • Bilgisayar uygulamalannm her dersin iyerigindeki aglrhgmm artmlmasl, • Alanlar ve disiplinler arasmdaki ortak derslerin artmlmasl, hatta diplomalarm

genelIe~tirilmesi

Ulkemiz iiniversitelerinde bu yiinde degi§iklikler yapllmasl oldukya zordur. Zira, bu yiine gidilmesi halinde biryok biiliimiin kapanmasl gerekecek ve yok saYlda iigretim iiyesinin verebilecegi ders kalmayabilecektir.

Yukanda iizetlenen geli~meler l~lgmda ve de iilkemize iizgii zorluklara ragmen, iinem ta~lyan diirt alandaki program geli~tinne yah~malan a~aglda iizetlenmi~tir.

41

6.1 Ogretmen Y eti~tirme

6.1.1 Cumhuriyet diineminde iigretmen yeti~tirmenin tarihi geli~imi

o ilkokul Ogretmeni Yeti~tirme

Ulkemizde 1975 yllma kadar ilkokul ogretmeni yeti~tirmede ilkokul iizerine 6 (1970 Yllmdan soma 7) ve ortaokul iizerine 3 (1970 Yllmdan soma 4) Yll egitim veren jlkogretmen Okullarmm iinemli bir yeri vardlr. Cumhuriyet iincesi diinemden devralman 7'si klZ 13'ii erkek olmak iizere 20 Ogretmen Okulu, ye~itli evrelerden geyerek ve saYllan artarak (1974-1975 iigretim Ylhnda 89) Cumhuriyetin ilk 50 )'1hnda ilkokullann temel ogretmen kaynagl olmu~lardlr.

Ogretmen Okullannm, ilkokullarm ve ozellikle kiiy ilkokullarmm ogretmen ihtiyaclm yeterince kar~llayamadlgl giiriiliince, 1930'lu Ylllardaki ye~itli denemelerin devaml olarak, 1940 yJlmda 3803 sa)'lh kanunla kiiy ilkokullanna iigretmen yeti~tirmek amaclyla ilkiigretim iizerine be~ Yll egitim veren Kay EnstitUleri kurulmu~tur. Ogrencilerini koylerden seven ve ogretmenlik yanmda kiiyiin sosyo-ekonomik kalkmmasma da katklda bulunmasl beklenen iigretmenleri yeti~tirmek iizere kurulan Kiiy Enstitiileri, Cumhuriyetin ilk )'lllarmda ortaya ylkan iinemli bir ihtiyaca cevap verebilecek bir model olma iizelligiyle ogretmen yeti~tirme tarihimizde onemli bir yer tutmaktadlr.

1953 Yllma kadar Koy Enstitiileri (toplam 21) lise seviyesindeki 3 Yllhk Ogretmen Okullarl ile birlikte ilkokullann iigretmen ihtiyaclm kar~llayan en iinemli iki kurum olmu~tur. Koy Enstitiileri, 1953 )'1lmda kapatllarak 6 )'11hk jlkagretmen Okulu adl altmda yeniden organize edilmi~tir. Bu tarihten itibaren bu okullar yine aglrhkh olarak kiiy ilkokulu mezunu iigrenciler almaya devam etmi~ ve diger 3 )'llhk ilkiigretmen Okullan ile birlikte lise seviyesinde program biitiinliigii saglanml~tJr.

ilkogretmen Okullarmm egitim siiresi 1970-1971 ogretim yJlmda bir yll artmlml~ (ilkokul iizeri 7 )'11, ortaokul iizeri 4 yll olmak iizere); biiylece ilkiigretmen Okullan normal lise egitim programmm tamamlm uygulama ve ogretmenlik meslegi ile ilgili derslerin sa)'lSlm artJrma imkanma kavu~mu~lardlr. Hem yaplda hem de programlarda degi~iklik getiren bu diizenleme ile ilkogretmen Okullarmm statiisii biraz daba yiikseltilmi~, programlar daha kapsamh hale getirilmi~ ve mezunlanmn diger lise mezunlanna denk saYllmasl saglanml~tJr. Aynca, ilkogretmen Okullanmn egitim siirelerinin artmlmasl, birkay yll sonra geryekle~ecek olan ilkokul iigretmeni yeti~tirme i~ini yiiksek ogretim seviyesine ta~lma giri~imleri iyinde onemli bir ba~langly olmu~tur.

1973 Yllmda yiiriirliige giren 1739 sa)'lh Milli Egitim Temel Kanunu, temel egitimin 5 ylldan 8 yJla ylkartllmaslm ve bu amayla temel egitim ogretmenlerinin yeti~tirilmesini hiikme baglaml~tlr. Bu yeryevede kanun, ogretmenligin tammml yeniden yapml$, her seviyedeki ogretmenlerin yiiksek ogrenim gormesi ilkesini on plana ylkarml~ ve buna giire ogretmen yeti~tiren kurumlann lisans oncesi, lisans ve lisansiistii seviyelerde yatay ve dikey geyi~lere imkan verecek ~ekilde yeniden

__diizenlenmesini hiikme baglan1!~tlr.13u hiikiimleryeryevesinde 1974-1975 ogretim Ylhnda, kiiklii bir ge9mi~e ve deneyime sahip ilkiigretmen Okullannm bir boliimii ogretmen yeti~tirme i~levini yitirerek 3 yllhk Ogretmen Lisesi haline getirilmi~,

42

digerleri ise kapatllml~tlr. Ogretmen lisesi meznnu ogrencilere iki Yllhk Egitim Enstitiilerine giri~te ye~itli avantajlar sagianarak bu iki kurum arasmda za)'lf da olsa bir devamhhk kurulmaya yah~llml~tlr.

Yeni kurulan iki )'llhk Egitim Enstitiilerinin sa)'lsl 1976 Ylh itibanyla 50'ye ula~ml~ ancak, teknik egitime geyi~ gerekyesiyle 1980 yllma kadar bunlardan 30 tanesi kapatllml~tlr. Egitim Enstitiileri, 1975-1980 )'lllan arasmda ogretim elemalll eksikligi, politik olaylar ve baskllar gibi aglr sonmlarla kar~l kar~lya kalml~lar ve nonnal programm dl~mda hlZiandzrzlml:j egitim yoluyla ogretmen yeti~tinnek zonmda kalml~lardlr. Bu enstitiiler, 25 Temmuz 1982 yllmda Egitim Yiiksek Okulu adlyla iiniversite yatlsl altma almml~tlr.

Tiim seviyelerdeki ogretmenlerin en az lisans ogrenimi gonnelerini ongoren 23.5.1989 tarih ve 89.22.876 saYlh Yiiksekogretim Kurulu karanyla, iki yllhk Egitim Yiiksek Okullannm ogrenim siiresi 1989-1990 ogretim Yllmdan itibaren 4 Ylla ylkanlml~ ve daha soma da 3.7.1992 tarih ve 3837 saYlh Kanunla Egitim Fakiiltelerinin Sllllf Ogretmenligi Boliimii haline getirilmi~lerdir.

Egitim siiresinin 1989 yllmda 4 ylla ~:Ikanlmasl ve 1992 )'llmda da Egitim Fakiilteleri altmda boliim haline getirilmesi sonucu, Sllllf ogretmeni yeti~tiren programlar yeniden diizenlenmi~ ve gerek alan derslerine gerekse ogretlnenlik meslegine hazlrlaYlcl formasyon derslerine daha fazla zaman aynlml~tlr. Smlf ogretmeni yeti~tiren programlann egitim siiresinin 4 Ylla ylkartllmasl, ilkokul ogretmeninin daha kaliteli yeti~tirilmesine yonelik onemli bir c,;aba olarak goriilmekle birlikte, a)'lll zamanda onemli bir sorunu da beraberinde getinni~tir. Onceden 2 )'llda yeti~en ilkokul ogretmeni, bu degi~iklikle 4 Yllda yeti~meye ba~laml~ ve boylece Smlf Ogretmenligi BOliimlerinin meznn ettigi ogretmen saYlsl yanya dii~mii~tiir. Aynca, 1989-1990 ogretim Ylhnda ogrenime ba~layan ogrenciler ancak 1992-1993 ogretim yllmda meznn olabildikleri ic,;in arada gec,;en siirede mezun olan ogretmen saYlsmda onemli d~ii~ler olmu~tur. Sonuy olarak bu yaplsal degi~iklik, diger bazl etkenlerle birlikte (emekliligin ozendirilmesi, ilkogretim okullarl sa)'lSlllln artmasl, Smlf Ogretmenligi Boliimlerinin ve kontenjanlanllln ihtiyay oranmda artmlmamasl gibi) ogretlnen ihtiyacmm kar~llanmasmda onemli bir sonma yol ayml~ ve Milli Egitim Bakanhgl (MEB), slmf ogretmeni ihtiyacmm kar~llanmasmda lis eye bran~ ogretmeni olarak yeti~en iiniversite mezunlannm ve ye~itli diger fakiilte mezunlannm Sllllf ogretlneni olarak atanmaSI gibi pedagojik yonden uygnn olmayan altematif onlemler almaya ba~laml~llr.

ilkokul ogretmeni yeti~tinne konusunda gerek nicelik gerekse nitelik kaygllan, yeni model ve program araYI~larml her zaman etkilemi~tir. Bugiin gelinen nokta gozoniine almdlgmda, ilkokul ogretmeni yeti~tinnede onemli bir a~ama kaydedildigi ortadadlr. 1970'li )'lllarm ortalanna kadar ancak lise seviyesinde yiiriitiilen ilkokul ogretmeni yeti~tirme i~levi, bugiin dort Yllhk lisans seviyesinde devam etlnektedir. 20 YII gibi kIsa bir siireye slgdmldlgl gozoniine ahmrsa bu onemli bir a~amadlr. Nitelik aylSlndan kaydedilen bu geli~menin, nicelik aylSlndan yeterli diizeyde kaydedildigini soylemek miimkiin degildir. Bugiin gelinen nokta itibarl ile Smlf Ogretmenligi Boliimlerinin saYlsI ve kontenjanlan MEB'nm ongordiigii slmf ogretmeni ihtiyaclm kar~Ilamaktan uzaktlr, ve yakm gelecekte de MEB'nm slmf ogretmeni ihtiyacmm onemli bir boliimiinii ba~ka ka)'llaklardan kar~llamaya devam edecegini tahmin etmek zor degildir.

43

o Ortaokul (ilkiigretim II. Kademe) Ogretmeni Yeti~tirme

Ortaiigretim seviyesinde iigretmen yeti~tirrnenin Cumhuriyet tarihindeki geli~imi incelendiginde, ortaokul ve lise iigretmenlerinin benzer kaynaklardan yeti~tigi giiriilmektedir. lIke olarak her ne kadar lise iigretmenleri Yiiksek Ogretmen Okullan ve liniversitelerin Fen-Edebiyat Fakiiltelerinden, ortaokul iigretmenleri de Egitim Enstitiilerinden yeti~tirilmi~ ise de, yeti~en iigretmenin hangi seviyede giirev yapacagllli yogu zaman ortaokul ve liselerin iigretmen ihtiyacl belirlemi~tir.

Cumhuriyetin ilk Yillannda dogrudan ortaokula iigretmen yeti~tiren bir kurum yoktu. Cumhuriyet iincesi diinemden devrallllan Yiiksek Ogretmen Okullan ve tiniversitelerin ilgili biiltimlerinden mezun olanlar, lise ile birlikte ortaokullarda da iigretmenlik yaplyorlardl. Bu nedenle, 1920'1i Yillarda ortaokul iigretmeni yeti~tirrne ihtiyacl slk slk giindeme geliyordu. Bu ihtiyaca ileriki )'!llarda cevap verecek olan Egitim Enstittilerinin ilki (Gazi Egitim Enstitiisii) Konya'da ortaokul Tiirk

Tarih gibi) iigretmen yeti~tirilmeye yah~llml~hr. Bunun sonueu olarak, ortaokullann ogretmen ihtiyacl liseye ozgii derslerde yeti~mi$ Egitim FakUltesi mezunlarl tarafmdan kar~llanmaya ba~lanml~, ancak bu uygulamada ye~itli giiyliikleri beraberinde getinni~tir. Boylece gerek saYlsal yonden, gerekse ortaokul seviyesindeki iigrencilere ve derslere uygun nitelikli ogretmen yeti~tinne aylSlndan, Egitim Enstitiilerinde 1978'deki diizenleme ile ba~layan ve 1982'deki diizenleme ile iyice belirgin hale gelen yeniden yapllandlnna yah~malannm bazl olumsuz sonuylara yol aytlgl gOriilmektedir.

Ortaokullardaki ogretmen aylgl, zaman iyinde Egitim Fakiiltelerinin lise bran~lanna ogretmen yeti~tiren boliimlerinden ve Fen-Edebiyat Fakiilteleri mezunu sertifikah ogretmenlerle kar~llanmaya yah~llml~ ise de, gerek ogretmenlerin aldlklan lisans egitimi gerekse bu kademenin ilkiigretim iyinde yer almasl nedeniyle, lise iigrehnenleri bu kademede ogretmenlik yapmaya pek istekli olmaml~lardlr. Ortaokul yagmdaki iigrencilerle ye~itli slkmt!lar ya~ayan ve lisedeki daha akademik ve iiniversiteye yonelik olan ogretimi tereih eden bu ogrehnenler, ortaokullarda ogretmenlik yapmaktan siirekli olarak kaymml~lardlr.

o Lise Ogretmeni Y eti~tirme

Cumhuriyet diineminde Yuksek Ogretmen Okullarl vi; iiniversitelerin Fen-Edebiyat Fakulteleri, liselerin ogretmen ihtiyaeml kar~llamada onemli rol oynaml~lardlr.

Cumhuriyet iineesi diinemden devralman Istanbul'daki 3 Yllhk Dariilmuallimin-i Aliye, 1924 Yllmda Yiiksek Ogretmen Okulu arum alml~ ve iigrenim siiresi 4 Ylla ylkartllarak yeni boliimler eklenmi~tir. 4 ytlhk ogretim siiresinin ilk 3 ylh iiniversitede ilgili boliimden alman alan derslerine, son I Ylh da Yiiksek Ogrehnen Okulunda uygulama ve meslek derslerine aynlJyordu. Okulun ogrencilerini, Universitenin (Dariilfunun) Fen-Edebiyat Fakiiltesi ogreneilerinden ogretmen olmak iizere seyilenler olu~turuyordu.

Yiiksek Ogretmen Okulunun ikincisi 1956'da izmir'de, iiyiineiisii ise 1959'da Ankara'da aYllml~hr. Bu okullar ogrencilerini, iiniversitelerin Fen-Edebiyat Fakiiltelerinden seymek yerine ilkogretmen Okullanndan seyerek almaya ba~ladllar. Seyilen iigreneilerin, bir Yllhk hazlrhk Slmfmda iizel bir programla yeti~tirilerek diger lise mezunlanna denk olmalan ve iiniversitenin ilgili boliimiine ginneleri saglamyordu. Universiteye giren ogrenci burada alan derslerini tamamhyor ve sonra Yiiksek Ogretmen Okulunda meslek dersleri egitiminden ve smavmdan geyerek lise ogretmeni olma hakkllll elde ediyordu.

3 Yllhk Egitim Enstitiilerinin ogrenim siiresinin 4 Ylla ylkartllmasl ve bran~la~maya gidilmesi sonueu liselere de ogretmen yeti~tirir hale getirilmesiyle, Yiiksek Ogretmen Okullarmm ayneahkh i~levi tamamen kaybolmu~tur. Yiiksek Ogrehnen Okullannm 1978-1979 ogretim y!lmda kapat!lmasmdan sonra liselere ogretmen yeti~tinne i~levini 4 yllhk Egitim Enstitiileri ve 1982 Ylhndan sonra da Egitim Fakiilteleri devralml~hr. Bu siire iyinde Egitim Fakiilteleri yanmda Fen-Edebiyat Fakiilteleri de liselerin (hatta ortaokullarm) ogretmen ihtiyaemm kar~llamnasma katklda bulunmaya devam etmi~lerdir. Bu fakUltelerin mezunlarl kendi fakiiltelerinde veya Egitim Fakiilteleri

45

biinyesinde ayllan Dgretmenlik Sertifikasl programlanndan geyerek lise iigretmeni olma hakkml elde etmi~lerdir.

6.1.2 Egitim fakiilteleri ogretmen yeti~tirme programlannm yeniden diizenlenmesi

1982 Yllmda yiiriirliige giren 2547 saYlh Kanun geregince hizmet iincesi iigretmen yeti~tinne i~levi tamamlyla iiniversitelerin Egitim Fakiiltelerine devredilmi~tir. Geyen 15 Yllhk siirede her ne kadar Egitim Fakiilteleri iilkenin iigretmen ihtiyacml kar~ilamada en iinemli kurum olmu~ ise de, bugiin gelinen nokta dikkate almdlgmda Egitim Fakiiltelerinin yanh~ yapilanma, temel amaylardan uzakl~ma gibi ye~itli sorunlarla kar~1 kar~lya bulundugu ve iilkenin iigretmen ihtiyacml kar~llamada gerek nitelik gerekse nicelik baklmmdan yetersiz kaldlgl goriilmektedir. Bunun sonucu olarak iizellikle okul iincesi egitimde ve ilkiigretim diizeyinde klsa zamanda kar~llanamayacak iigretmen aYlgl ortaya ylkml~ ve MEB, zorunlu olarak bu diizeylerdeki iigretmen ihtiyacml b~ka kaYJ1aklardan (diger fakiilte mezunlan gibi) kar~ilamaya ba~laml~tlr. Bu sorunlarl dikkate alan Yiiksekiigretim Kurulu Ba~kanhgl, 1996 Ylh ba~mda MEB ile birlikte ba~lattlgl bir yah~ma ile iilkenin iigretmen ihtiyaylan dogrulmsunda Egitim Fakiiltelerinin iigretmen yeti~tirme programlanm yeniden diizenlemi~tir. Bu diizenleme yah~maSI YOK Genel Kurul toplantlsmda, Onivesitelerarasl Kurul toplantlsmda ve Egitim Fakiilteleri Dekanlan ile iki kez yapllan toplantilarda degerlendirilmi~ ve son olarak YOK Yiiriitme Kurulu tarafmdan kabul edilerek yiiriirliige ginni~tir. Bu diizenlemenin temel nedenleri ~unlardlr:

I. Egitim Fakiilteleri geyen 15 Yllhk siirede iilkenin iigretmen ihtiyaylanndan ziyade sahip oldugu iigretim elemanlarmm akademik yiinelimleri ve tercihleri dogrulmsunda yapllanml~ ve ayllan programlar daha yok ortaiigretim diizeyine iigretmen yeti~tiren lisans programlan olmu~mr. Bunun sonucu olarak, okul iincesi ve ilkiigretim alanlannda yeti~en iigretmen saYlsl ihtiyacm yok altmda kahrken, lise diizeyine ye~itli bran~larda ihtiyay fazlasl iigretmen yeti~tirilmeye ba~lanml~l1r.

Durumun ciddiyetini yansltmak baklmmdan MEB tarafmdan ortaya konan 1996-2000 yillm arasmdaki slmf iigretmeni ihtiyaci ile Egitim Fakiiltelerinin mezun edecegi ogretmen saYlsml kar~lla~tlnnak gerekir. MEB tarafmdan 1996 Yllmda top lam simf ogretmeni ihtiyaci 22.075 olarak belirtilirken, 1995-1996 Ylh sonunda iiniversitelerden mezun olan slmf ogretmeni saYlsl 5.509 seviyesinde kalml~tlr. MEB'nm bu konudaki verileri, aym aylgm 2000 Yllma kadar gittikye artan bir oranda devam edecegini aylkya ortaya koymaktadlr. Yeni diizenleme, okul oncesi ve ilkogretim gibi kritik alanlarda kJsa siirede ciddi saYlsal artl~ hedeflemektedir. Yiiksekiigretim Kurulu, yeni diizenleme hedefleri yeryevesinde Egitim Fakiiltelerinin 1997 Ogrenci Kontenjanlmm belirlemi~ ve 1998 iigrenci kontenjanlarmda da bu alanlarda ciddi artl~lar getinni~tir. 1998-1999 egitim-iigretim yilmda egitim fakiilteleri programlanna almacak iigrenci saYllan Tablo 6.1 'de verilmi~tir. Ancak, yeni diizenleme ilk mezunlanm verene kadar geyecek siirede bu alanlardaki ogretmen aylgml biran

.. iince-ve hlzh birbiyimdekapatmakcll_iinCelildimeselehaline_gehni§tir. Ozellikle 8 Yllhk kesintisiz zorunlu egitimin de yiiriirliige ginnesi ile bu ihtiyay acille~mi~tir. Bu ihtiyaci degerlendiren YOK, ilk olarak 1996 Yllmda Okul

46

Oncesi, Smlf Ogretmenligi ve Ingilizce Ogretmenligi alanlannda iigretmenlik sertifika programlan geli~tirmi~ ve Egitim Fakiiltelerimize giindermi~tir. Y6k, ikinci bir iinlem olarak da, Egitim Faki.i1telerinde yi.iriitiilmekte olan ve yakla~lk 40.000 iigrencinin devarn ettigi ortaiigretim alan iigretmenligi Sertifika programlanm, Slmf Ogretmenligi Sertifika programma diinii~ti.irmek iizere gerekli program 9ah~maslm yapml~ ve Kaslm 1997' de tiim Faki.i1telerimize giindermi~tir.

Tablo 6.1 Egitim fakiilteleri i~in 1998-1999 egitim-ogretim YUl kontenjanlafl.

Prol!ram SaYl Okul Oncesi Ogretmenligi 1.360 Slmf O§retmenligi 12.260 Fen Bilgisi O§retmenligi 2.810 Sosyal Bilgiler Ogretmenliih 3.000 ilkiigretim Matematik Ogretmenligi 1.930

Resim-Is Ogretmenligi 1.380 Miizik Ogretmenlijl;i 690

Rehberlik ve Psikoloiik Dam~manhk 540

Bilgisayar ve Ogretim Teknoloiileri Ogretmenligi 675 -

Zihinsel Engelliler Ogretmenligi 200 i~itme Engelliler Ogretmenligi 80 Giirme Engelliler Ogretmenliili 40

Tiirkge Ogretmenligi 2.990

Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi 885

ingilizce O§retmenligi 2.440 Almanca O§retmenligi 570 franslzca Ogretmenligi 440 Arap9a Ogretmenligi 40 Japonca Ogretmenligi 30

Matematik O§retmenligi 475 Fizik O§retmenligi 405 Kimva Ogretmenjigi 445 Bivoloii Ogretmenligi 410

Tarih Ogretmenligi 275 Cografva Ogretmenligi 230 F elsefe Grubn 0 gretmenligi 150 Tiirk Dili ve EdebiyatJ OrcretmeniHh 300 TOPLAM 35.095

47

2. 1982 Yllmdaki yeniden yapllanma ile Egitim Fakiilteleri daha yok ortaiigretim iigretmeni yeti~tirmeye yiinelmi~ler ve ilkiigretim II. kademe iigretmeni yeti~tirmeyi ihmal etmi~lerdir. 1995-1996 Egitim Fakiilteleri mezunlanmn iigretmenlik alanlanna giire dagillmmm incelenmesinden oldukya yarplk ve olumsuz bir tablo ortaya

aylsmdan yetersiz kalml~ ve uygularnadan uzak slmrh bir zaman dilimine slkl~t!nlan programlar haline gelmi~tir. Yeni duzenleme, bu sertifika prograrnlanna son vennekte ve daha nitelikli ortaiigretim alan iigretmeni yeti~tinne amaelyla, alan fakiiltesi mezunlan iyin iigretmenlik egitimine yiinelik 1,5 yllhk tezsiz yiiksek lisans prograrnlan iingiirmektedir.

6. Egitirn Fakiiltelerinde alamn iigretimine yiinelik yiintem bilgisi ve iigretmenlik teeriibesi ihmal edilrni~tir. Fen Edebiyat Fakiiltesi programlanndan kahna bir ah$kanhkla, iizellikle alan iigretrnenligi lisans pro gramlannda yok sa )'lda ve bazen uzmanla~maya kadar giden (kat! hal fizigi, organik kimya gibi) alan derslerine yer verilmi$tir. Bunun sonueu olarak, alanl iyi bilen aneak iigreneilerle iyi ileti~im kuramayan ve bilgisini iigreterneyen iigretrnen tipi ortaya Ylkml$tlr. Yeni duzenleme ile yeniden yapllan iigretrnen yeti$tirme lisans programlan, alan ogretim yontemlerini ve ogretmenlik uygulamaslm iin plana Ylkannaktadlr. Programlann iinemli bir biiliimii okullarda uygulamaya aynlmakta ve aday ogretrnenlerin bizzat okul ve slmf iyi uygularnalar yoluyla ogretrnenlik becerisi ve teeriibesi kazanmasl amaylanmaktadlr.

7. Yeni diizenlerne ile birlikte iigretmen yeti$tiren programlarda yer alan iigretmenlik fonnasyonu dersleri yeniden yapllandlfl1ml~ ve hem uygulamaYI hem de yagda$ ogretmen yeti$tinne programlannda yer alan Ogretimin Planlanmasl, Smlf Yiinetimi, Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri, Ozel Ogretim Yiintemleri gibi alanlan on plana 91karan bir fonnasyon programl olu$turulmu~tur. Gerek Iisans programlannda gerekse lisansiistii diizeydeki tezsiz yiiksek !isans programlannda uygulanaeak olan bu program ile ogretmen ada)'l uygulamaya daha yakm olabileeek, teorik bilgileri ezberleme yerine daha yok bizzat iigretim ortammda kar$lla~abilecegi sorunlara yiiziim iiretme ve alan iigretirn becerilerini geli$tirrne flrsatl bulabileeektir.

8. Egitim Fakiiltelerinde son yIilarda yok saYlda ayIian Program Geli$tinne, Egitim Yiinetirni, Halk Egitimi, Olyrne ve Degerlendirme gibi egitirn bilirnleri prograrnlanmn belirli istihdam alanlan yoktur. Bu alanlar, iigretmenlik becerisi iizerine in~a edilmesi ve lisansiistii diizeylerde ayllmaSI gereken prograrnlardlr. Bu alanlarda lisans egitirninden geyen iigreneiler rnezun olduklarmda yogunlukla i~siz kalmakta veya kendi alanlan dl$mdaki i$lerde yah$mak zorunda kalmaktarurlar. Boylece Egitim Fakiiltelerinin onemli bir ogretim elemanl kapasitesi verirnsiz bir $ekilde kullamlrnaktadlr. Yeni duzenleme, bu alanlardaki lisans programlanm kapatarak lisansiistii diizeye ta$lrnakta ve varolan kapasitenin Iisans diizeyinde ogretmen yeti$tirrnede ve lisansiistii diizeyde ise egitirn bilimleri alanmda yapllaeak bilimsel yah$malann bulgularlm iigretmen yeti$tinneyi iyile~tinne yiiniinde kullanrlmasml iingorrnektedir.

Egitim Fakiilteleri, yukanda siizii edilen yeni diizenlemeye giire iigrenei almaya 1998-1999 ogretim yIimdan itibaren ba$layaeaklardlr. Bazl fakiiltelerirnizde yeni diizenlerneye gore ayllan programlarda ogretim elemanl slkmtlsl yekilebileeektir. Ozellikle ozel iigretim yiinternleri alamnda iilkemizde yeti$rni$ ogretirn elernam saYlSI yok denecek kadar azdlr. Bu nedenle, bu yIi Yiiksekiigretim Kurulu ile Milli Egitirn Bakanhgl'nm ortakla$a alml$ olduklan kararla, 1997 )'lh iyinde 1416 sa)'lh Kanun yen;evesinde yurt dl$mda lisansiistii egitim yapmak amaelyla verilen burslardan 750

49

tanesi, ogretmen egitimi ile ilgili alanlara a)'1rml~ttr. Bu burslardan 206 tanesi yapllan smavlar neticesinde doldurulmu~tur. Kalan burslar iyin de ogrenci seyimi yah~malarl devam etmektedir. Bu ~ekilde 4-5 )'11 sonra Egitim Fakiilteleri ihtiyay duyduklarl alanlarda onemli saYlda doktorah ogretim elemanma kavu~acaklardlr.

Ogretmenlik yeterlik ve standartlannm belirlenmesi, alanlara ve diizeylere gore ogretmenlik programlarmm geli§tirilmesi ve degerlendirilmesi, yeni ogretmen yeti~tirme programlanmn ayllmaSl, akreditasyon ile ogretmen egitimine doniik kIsa ve uzun vadeli planlama, ogretmen ihtiyacmm ve program kontenjanlannm belirlenmesi gibi konularda Yiiksekogretim Kuruluna onerilerde bulunmak iizere Ogretmen Yeti~tirme Milli Komitesi kurulmu~tur. Bu komitede gorev alan ogretim iiyeleri ~unlardlr:

• Prof. Dr. Ali Baykal- Bogaziyi Universitesi • Prof. Dr. Hlfzl Dogan - Ankara Universitesi • Prof. Dr. Barbaros Giinyer - Orta Dogu Teknik Universitesi • Prof. Dr. Mansur Harmandar - Atatiirk Universitesi • Aydm Oz - Ogretmen Y eti~tirme Genel Miidiirii • Prof. Dr. Berka Ozdotan - Ankara Universitesi • Prof. Dr. Haluk Soran - Hacettepe Universitesi • Prof. Dr. Mustafa Tan - Gazi Universitesi J • Prof. Dr. Adil Tiirkoglu -

olarak ortaya Ylkacaktrr. Egitim Fakiiltesi-Uygulama Okulu t~birligi Programl, YOKIDiinya Bankasl Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi Projesinin program geli~tirme kapsamillda geryekle~tirmeyi dii~iindiigu iinemli etkinliklerden bir digeridir. Bu program, egitim fakiiltelerinin i:igretmen yeti~tirme konusundaki niteligini geli~tirmedeki iinemli bir unsur olarak proje etkinlikleri araSllla dahil edilmi~ ve proje yeryevesinde yapilan program geli~tirme yabalannlll bir devaml olarak giiriilmii~tiir.

6.2 Meslek Yiiksekokullan

Universitelerimize bagh 360 meslek yiiksekokulundaki iki yilhk iin lisans programlanna kaYlth toplam iirgiin i:igretim iigrenci sa)'lsl 1997-1998 egitim-iigretim Yllillda 192.326, bu okullardan 1996-1997 diineminde mezun olan iigrenci saYlsl ise 42.204'tiir.

Sekil 4.2'den giiriildiigii gibi, orgiin ogretimdeki meslek yiiksekokullanndaki ogrenci . saYlsl siirekli artl~ gostermi~tir. Bu art1~lar geli~en Tiirkiye endiistrisinin kaliteli ve beceri sahibi ara insangiiciine olan ihtiyaclllill aylk bir gostergesidir. Tiirkiye'de sanayinin ihtiyay duydugu ara insangiiciinii yeti~tiren meslek yiiksekokullarlllill ~u andaki durumu a~aitJda ozetlenmi~tir:

6.2.1 Fiziki imkanlar

Mevcut 360 meslek yiiksekokulundan bazilarlllill kendilerine ait binalan bulunmamaktadlr. Bir klsml devlet dairelerinin kullandlgl binalarda gorev yapmakta, bazllan ise lise diizeyindeki okullarla aym binaYI payla~maktadlrlar. Oysa pratik uygulama aglrhkh olan bu okullann uyguladlklan miifredat programlannm ozel tasanml yapllml~ binalarda egitim-ogretimi siirdiirmeleri egitimin kalitesi yiiniinden biiyiik onem ta~lmaktadir.

Sanayinin gereksinim duydugu standartlarda bir egitim geryekle~tirebilmek iyin bu okullann iyi te9hiz edilmi~, laboratuvar ve atelyelerin sanayinin uyguladlgl teknolojiye uygun donatJlml~ olmasl gerekmektedir. Ancak sa)'llan artan meslek yiiksekokullannda mali yeti yiiksek olan bu donammlann eksik oldugu bilinmekte, hatta bunlann biiyiik bir boliimii kendilerine alt yapl te~kil eden mesleki ve teknik liselerden tesis, aray ve gerey baklmmdan daha dii~iik diizeyde bulunmaktadlr.

6.2.2 Ogretim elemam ve iigrenci durumu

Tiirk yiikseki:igretiminin genelinde oldugu gibi meslek yiiksekokullannda da ogretim elemanl slkmtlsl vardlr. Artan ogrenci sayilan ogretim elemanl ihtiyacml da beraberinde getirmektedir. Ogretim elemanl ba~ma dii~en iigrenci saYIsI, UNESCO standartlanna gore 12 iken, bu saYI Tiirkiye'de 45'dir. Bu dumm, egitim-ogretim kalitesini onemli 6lyiide etkilemektedir.

51

6.2.3 Mesiek yiiksekokullarma gelen iigrenci profilleri

Tiirk egitim sisteminin onemli ~arplkhklanndan biri, ortaogretimdeki mesleki ve teknik egitim ile meslek yiiksekokullan arasmdaki irtibatslzhktlr. Mesleki ve teknik liselerdeki ogrenci maliyetieri genelliselerdeki maliyetlerin ~ok iistiindedir. Hal boyle iken, ortaokuldan sonra smavla girilen mesleki ve teknik liselerin mezunlan, yiiksekogretime giri~te ikinci bir smavla bamba~ka alanlara yonelmektedir. Su anda meslek yiiksekokullanna giren ogrencilerin ancak % 30'u meslek ve teknik lise mezunu olup, geri kalan biiyiik bir boliimii genellise kokenli ogrencilerdir.

1996-1997 egitim-ogretim yIlmda ~e~itli tiir mesleki ve teknik liselerdeki okul ve ogrenci saYllan Tablo 6.2'de gosterilmi~tir.

Tablo 6.2 Mesleki ve teknik Iiselerdeki okul ve iigrenci sayllan.

Okul SaylSl Ogrenci SaylSl

Erkek Teknik Ogretim Okullan 923 390.806 KIZ Teknik Ogretim Okullan 601 98.617 Ticaret ve Turizm Okullan 603 224.489 imam-Hatip Liseleri 601 192.727

TOPLAM 2.728 906.639

6.2.4 Mesleki ve Teknik Egitim BiiIgeJeri (METEB)

Mesleki ve teknik liselerden mezun olan ogrencilerin meslek yiiksekokullanna giri~lerinin yonlendirilmesi ve kolayla~tlfllmaSl hususunda bir dizi proje ba~latJlml~tJr. Bu projelerin en onemlilerinden biri; sekiz yIlhk kesintisiz egitimden soma, mesleki ve teknik ortaogretimi se~en ogrencilerin, mezuniyetlerinden soma, kendi alanlanndaki meslekyiiksekokullanna smaVSlZ ge~i~lerine imkan saglayan METEB projesidir.

15'nci Milli Egitim $urasl'nda da gorii~iilen ve karara baglanan bu projede; Sekiz Yllhk kesintisiz egitimi bitiren ogrenciler, Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan bir Yllhk yonlendinne egitimine tabi rutulacak ve bunun sonunda kendilerine' iki se~enek sunulacaktlr. Bunlardan birincisi Genel Lise se~enegi, digeri de Mesleki ve Teknik Egitim se~enegidir.

Bir yIlhk yonlendinne .egitimi sonunda genel liseyi se~en ogrenciler, mezuniyetlerinden sonra OSYM smavlanna girerek kazandlklan dort YJlhk programlarda ogrenimlerini siirdiireceklerdir. Mesleki ve teknik egitim kulvanlll tercih eden ogrenciler ise, bu egitimlerini bitirdikten sonra hiybir smava tabi olmakslzm, bolgelerindeki meslek yiiksekokullarma ge~ecekler ve buraYl da ba~anyla bitiren ogrenciler, yiizde yinniye varan oranda 4 Yllhk programlara dikey ge~i~

. yapabileceklerdiL Dort YJlhk programlara dikey ge~i~ yapan bu ogrencilerin yiizde onu, mesleki ve teknik egitim fakiiltelerine yonlendirilerek ogretmen olarak

52

yeti~tirilecek ve boylelikle mevcut mesleki ve teknik liselerle, meslek yiiksekokullannm ogretim elemalll ihtiyacl da bir olqiide kar~llanml~ olacaktlr.

Bu sistemde, Tiirkiye genelinde birqok mesleki ve teknik egitim bolgeleri kurulmaktadlr. Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi (METEB), bir meslek yiiksekokulu ile miifredat programian biitiinliigii iqinde irtibatlandmlml~ mesleki ve teknik ortaogretim kurumlanndan olu~maktadlr. METEB iyinde yer alan ortaogretim kurumlanllln ogrencileri, ortaogretim diizeyinde ongoriilen ~artlan yerine getirdikleri ve arzu ettikleri takdirde aylll bolge iyindeki mesiek yiiksekokuluna smavslZ olarak geyirilecektir.

METEB'ler ve bunlann iyinde yer alacak olan mesiek yiiksekokullan ile ortaogretim kurumlan; Milli Egitim Bakanhgl, Yiiksekogretim Kurulu, Tiirkiye Odalar ve Borsalar Birligi (TOBB), Kii9iik ve Orta Olyekli Sanayi Geli~tinne idaresi (KOSGEB) ve Esnaf ve Sanatkar Konfederasyonu (TESK) yetkili temsilcilerinin olu~turacagl, Mesleki ve Teknik Egitim Bolgeleri Ust Kurulu'nca belirlenecektir. Aynca her METEB i9inde, ilgili mesiek yiiksekokulu miidiiriiniin ba~kanhgmda yukarlda belirtilen kurumlarm temsilciierinden oIu~an ve METEB Ost Kurulu'na kar~l sorumlu olan BOlge E§gi1diim Kurullan kurulacakllr.

Su anda Milli Egitim Bakanhgl ile ortakla~a yiiriitiilen bu projede, her iiniversite bolgesi bir METEB bolgesi olarak seqilmi~tir. METEB'ler iqindeki meslek yiiksekokullan ile meslek ve teknik liseler tek tek saptanmakta, uyguladlklan programlar gozden geyirilmekte ve program biitiinliigii saglananlar birbirleri ile irtibatlandmlmaktadlr. METEB iyindeki bir mesiek yiiksekokuluna irtibatlandmlan mesleki ve teknik lise ogrencileri, mezun oiduklarlllda arzu ettikleri takdirde allilan meslek yiiksekokuluna SlllaVSlZ geqi~ yapabilecek ve on lisans egitimini tamamlayacaklardlr. Irtibatlandmlan egitim kurumlanllln yonetim biyimieri, biityeleri, program gelilltinne faaliyetleri, ogretim elemanlan gorevlendirilmesi ve birbirlerinin imkanlarmdan yararlanmalan gibi hususlar, METEB Ost Kurul ve E§gi1diim Kurullarznzn direktiflerine gore, ortak bir yonetim ve sorumluluk anlaYI~1 iyinde yiiriitiilecektir. Bu konu ile ilgili protokol, yonetmelik ve yasa taslagl yah~malan son a~amaSllla gelmi~tir.

C;:ah~malarda kar~lla~llan ve onceIikie yoziilmesi gereken problemlerinden biri, METEB bolgelerindeki meslek yiiksekokullan ile mesleki ortaogretim kurumlanllln uyguladlklarl programlarlll irtibatlandmlmasmda kar~!la~llan zorluktur. Program irtibatlandlnnasl, bazl METEB'lerde yok kolay oimasllla kar~m, bazllarlllda program biitiinliigii saglanmakta zorluk yekilmektedir. Bu husus ozellikle istanbul, Ankara ve izmir gibi meslek yiiksekokulu saYlslllm «ok az, buna kar~lll mesleki ve teknik lise saYllannm yok fazla oldugu biiyiik ~ehirlerde kendini gostennektedir. Allilan ~ehirlerde en az 500-100 ki~ilik ve ortaogretim programlan ile irtibatlandmlml~ «agda~ programlar uygulayan yeni meslek yiiksekokullanmn bir an once kurulmasl, biiyiik ve acil bir ihtiyaq olarak ortaya c;akmaktadlr.

Sekiz yllhk kesintisiz egitimi bitiren ogrencilerin kendilerine uygulanacak yonlendinne egitimi ile, biiyiik bir yogunlugunun mesleki ve teknik ortaogretimi ve bunun sonunda da meslek yiiksekokullanlll tercih etmeleri sonucu, yiiksekogretimdeki teknikle~me oranlannda onemli artl~lar saglanabilecektir.

53

1999-2000 egitim-ogretim Yllma yeti§tirilebilecegi tahmin edilen bu projenin, geli~en Tiirk sanayinin ~iddet1e ihtiyal( duydugu kaliteli ara insan giicii temin etme hedefine onemli katkllarda bulunacagl degerlendirilmektedir. Aynca genl(ligin genel lise egitiminden mesleki ve teknik egitime yon1endirilmesi sonueu, 4 yllhk programlar iizerindeki basklda bir ol

Proje kapsammda yapllan yah~malardan bir digeri de, meslek yiiksekokullannda uygulanan stajl, Endiistriye Dayalz Eifitim (EDE) adl altmda geli~tinnek ve okul sanayi i~birligini kuvvetlendirici yah~malan arl1nnak olmu~tur. Bu yah~malarm ba~mda EDE yiinetmeligi gelmektedir. 12 haftaya ylkanlan EDE uygulamasl biitiin proje kapsammda bulunan okullar tarafmdan uygulanmaktadlr. Diger bir yah~ma ise, Istanbul Sanayi OdaSl (1S0) ile yapIlan i~birligidir. Bu maksatla Subat 1997 tarihinde YOK ile ISO arasmda okul-sanayi i~birligini iyeren bir protokol imzalanml~ olup ba~arlyla siirdiiriilmektedir.

Yiiriirliikte olan 3308 saYIh

• Yiiksek Iisansl olmayan ogretim elemanlanmn onfuniizdeki 5 )'11 i~erisinde tezsiz yiiksek lisans yapmalan ve doktoraslz elemanlann da doktora yah~malarma ba~lamasl

kararlan almarak iiniversite rektorliiklerine bildirilmi~tir.

Bu kararlar dogrultusunda, Abant izzet Baysal, Ankara, Ba~kent, Bilkent, Cumhuriyet, Erciyes, Gazi, Kmkkale, On Dokuz MaYIs, Osmangazi ve Selynk Universiteleri ogretim elemanlannm katlldlgl ilk seminer, 13-15 Ekim 1997 tarihleri arasmda Ankara Universitesi'nde; Fatih, istanbul, istanbul Teknik, Kadir Has, Kiiltiir, Maltepe,Mannara, Mimar Sinan, Trakya,

Bolum 7

Projeler

Devlet liniversitelerimizin gerek egitim-ogretim gerekse ara9tlrma-geli~tirme faaliyetieri baklmmdan 9agm gerektirdigi evrensel kalite diizeyine ula9abilmeleri ve bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik geli~melere gore kendilerini siirekli olarak yenileyebilmeleri wm yiiksekogretimde saglikb bir rekabet ortammm olufiturulmasma gerek vardlY. Boyle bir ortamm yaratllabilmesi i9in gerekli on ~artlar ~unlardlr:

• Devlet iiniversitelerimizin, yurt d!~mdaki iiniversitelerin ve vaklf iiniversitelerimizin sahip oldugu idari ve mali yetkilere sahip olmalan,

• Yiiksekogretim kurumlanmlzm egitim-ogretim ve ara~tlrma diizeylerinin belirlenebilmesi ve daha ileriye gotiiriilebilmeleri i9in akademik degerlendirme mekanizmalan ile olyiitlerinin kurulmasl ve toplumun bu konularda siirekli olarak bilgilendirilmesi.

Olkemizdeki devlet ve vaklf iiniversitelerinin gerek birbirleriyle, gerekse yurt dl~mdaki iiniversitelerle rekabet edebilecegi uygun bir ortamm yaratllmasl, Yiiksekogretim Kurulu'nun ba~hca hedefidir. Bu amayla, Diinya Bankasl 'ndan saglanan kredi ile 1997 yIlanda ba~lat11arak tamamlanan projeler ~unlardlr:

• Kamu Kayuaklannm Yiiksekogretim Kurumlarma Tahsisinde Yeni Sistem Geli~tirilmesi

• Akademik Degerlendirme Pilot Cah~masl

Aynca, yine Diinya Bankasl'ndan saglanan kredi ile 4 proje daha 1997 Ylh iyinde ba~latllarak tamamlanan projeler ~unlardlr:

• Tiirkiye Oniversiteleri iyin Bili~im Egitimi Programlarl Geli~tirilmesi • Yiiksekogretim Kurumlarl Arasmda Uzaktan Egitim Seyenekleri ile ilgili

Fizibilite Cah~masl • Yurt Dl~mda Lisansiistii Egitim Goren Ara~tlrma Gorevlilerinin Sorunlarmm

Belirlenmesi • Oniversite Ogrencilerinin Aile Gelirlerinin, Egitim Harcamalanmn ve Mezuniyet

Somasl i~ imkanlarmm Ara~tlfllmasl

Yukanda sozii edilen proje1erle birlikte Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi kurulmasl projesi hakkmdaki detayh bilgi a9ag1da verilmi~tir.

57

7.1 Kamu Kaynaklarmm Yiiksekiigretim Kurumlarma Tahsisinde Yeni Sistem Geli~tirilmesi

Yiiksekogretim kurumlannm idari ve mali sistemmm c,;agda~ geli~melere uygun, koklii bir ~ekilde yeniden diizenlenmesi zonmlu hale gelmi~tir. Ulkemizde halen uygulanmakta olan, bir onceki Ylla gore pazarllk ve anla$ma ile artmlan ve rok saYlda kalemden olu$an klasik biltre sistemi, artlk en verimsiz bir sistem olarak kabul edilmektedir.

Mevcut biitc,;e sistemi, kamu kaynaklanmn hem tahsisinde hem de kullammmda a~m merkeziyetc,;i, biirokratik i~lemleri yok yogun, slmrlaYlCI, c,;ah~anlan ve iiniversite yoneticilerini motive etmeyen, yaratlclhgl engelleyen, iiniversitelerdeki akademik ortamla bagda~mayan bir yapldadlr. Bu olgu, iiniversitelerimizdeki ar~tmna ve egitim-ogretim faaliyetlerinde beklenen yagda~ uygulamalarl ne yazlk ki olumsuz yonde etkilemektedir.

Giiniimiizde geli~mi~ iilkelerdeki iiniversitelerin tiimiinde, tek kalemde tahsisi ongoriilen torba biitye sistemi uygulanmaktadlr.

1997 yill ba~Iannda ba~latJlarak 1988 Ylh Ocak aymda tarnamlanan bu projenin amaCI, Tiirk yiiksekogretim kurumlarmda uygulanabilecek yeni biitc,;e sistemini ara~tmnak, incelemek ve geli~tinnektir. Yiiksekogretim Kurulu, Maliye Bakanhgl, Devlet Planlama Te~kilatJ yetkilileri, konUllun uzmanlarl olan Tiirk ve yabancl bilim adamlarl ile sec,;ilmi~ iiniversitelerin rektor yardlmcllan tarafmdan olu~turulan yah~ma grubUllda konu ttim boyntlan ile tartl~llml~tJr. Gerek yah~ma grubUllun yaptJgl yah~malar sonucunda ve gerekse torba biitre uyguiamaslm gerc,;ekle~tinni~ olan ynrt dl~mdaki degi~ik iilke yiiksekogretim kurumlarmda yapllan incelemeler sonucunda, Tiirkiye'de halen uygulanmakta olan biitye sisteminin mevcut dezavantajlan incelenmi~ ve bUllun yerine yeni ve kahcl bir biitye sistemine olan ihtiyac,; tUm gerekc,;eleri ile birlikte ortaya konmu~tur.

Ara~t11111a ve incelemeler sonucunda onerilen sistemin saglayacagl en onemli yararlar olarak ~Ulllar goriilmektedir:

• Universiteler arasmda rekabetin artmlmasl te~vik edilerek kamu kaynaklanmn verimli kulIanllmasl saglanacak,

• Universitelerin katma biityeden aldlklan gelir dl~mda ek gelir saglamalan te~vik edilebilecek,

• Egitimin kalitesi yiikseltilerek, ogrenci talepleri ve i~giicii piyasasmm ihtiyac,;lan daha iyi kar~llanabilecek,

• Universite ara~tmllalannm kalitesi artmlabilecek, • Ogrenim ic,;in iicret odeyen ogrenciler program sec,;mekte daha dikkatli davranacak

ve daha kaliteli egitim standardl talep edebilecek, • Mali yardlma ihtiyac,; duyan ogrenciler, mali yardlmdan daha iyi bir ~ekilde

yararlanabilecek, • Ozel iiniversitelere aynlan kamu kaynaklannm daha etkin kullamml

saglanabilecektir.

58

Onerilen sistem, iiniversitelere tahsisi ongorulen kamu kaynaklanm formiile dayah bir model ile a

Bu ama

7.3 Tiirkiye Universiteleri i~in Bili~im Egitimi Programlan Geli~tirilmesi

Bilginin i~lenmesi, depolanmasl, iletimi ve bilgiye ula~lm, enformatik teknolojisi olarak adlandmlmaktadlr. Tiim disiplinlerdeki ogrencilerin bu ileri teknoloji alamnda okuryazar olmalarl, artlk mezunlarda aranan temel nite1iklerin ba~mda gelmektedir.

Ulkemizde gerek yaygm enformatik egitimi, gerekse uygulama yazl!tmlan konusunda biiyUk eksiklikler bulunmaktadlr. Omegin, en geli~mi~ iiniversitelerimizdeki bilgisayar egitimi, esas olarak bilgisayar programlamaya giri~ diizeyinde bir ders ile, eger ilgilenen ogretim iiyeleri varsa, ogrencinin okudugn alandaki bilgisayar uygulamalanm kapsayan bir dersten ibarettir. Bu alanlardaki eksiklikleri gidermek amaclyla 1997 Yilt i9inde Orta Dogn Teknik Universitesi (ODTU) biinyesinde Enformatik Enstitiisu kurnlmu~tur. Yiiksekogretim Kurnlu, iiniversitelerimiz genelinde yaygm bilgisayar egitimi ile ilgili derslerin verilmesini temin ve koordine etmek amaclyla, rektorliiklere baglt disiplinlerarasl destek boliimii niteliginde Enformatik Boliimii kurnlmasl ve bu boliimlere eleman yeti~tirmek iizere ODTU Enformatik Enstitiisii yUksek lisans programlanndan yararlanllmasl yoniinde alml~ oldugu kararl, 17.06.1997 tarihinde tUm iiniversitelere bildirmi~tir. ODTU Enformatik Enstitiisiinde 1997 Eyliil aymda egitime ba~layan Bili~im Bilimleri yliksek lisans programma diger iiniversitelerden elemanlar smaVSlZ olarak almmaya ba~laml~t1r.

ODTU Enformatik Enstitiisii'ne yaptmlan bu projenin amaCI, tUm iiniversite ogrencilerinin bilgi teknolojisi okuryazan olmalanmn saglanmasl ve bunlann bir ktsmmm kendi alanlannda yazlltm geli~tirebilecek diizeye getirilmeleridir.

Proje hedefleri dogrnltusunda, operasyonel, teknolojik ve ekonomik olurluklar goz online almarak geli~tirilen oneriler a~aglda a9Iklanml~t1r.

7.3.1 Operasyonel boyut

• Zorunlu enformatik dersi

Tiim iiniversite ogrencileri i9in zorunlu, temel bilgi ve ileti~im teknolojilerinin kullammlm kapsayan kredili tek bir ders tasarlanml~ ve igerikleri geli~tirilmi~tir. Bu ders, teorik kavramlar ve laboratuvar uygulamalanndan olu~maktadlr.

• Se

olmak zorundadlr. Egiticilerin egitimi, yiiksek lisans ve doktora programlanyla geryekle~tirilebilir. Ancak bu UZ!ffi bir surey olacak ve enformatik derslerinin tum iiniversitelerimizde hlzla yaygmla~tlr1lmasml giiyle~tirecektir. Bu nedenle, egiticilerin egitimi iyin klsa sureli ve yogun bir Sertifika Programl geli~tirilmi~tir.

• YapIlanma

Zorunlu enformatik dersinin universitelerimizde hlzla yaygmla~tmlabilmesi i9in onerilen temel yakla~lm, dersin, biilumlerin kendi elemanlan tarafmdan biilum iigrencilerine verilmesidir. Bununla birlikte, iiniversite yapmda zorunlu ve seymeli derslerin koordinasyonundan sorumlu, Enformatik Biiliimleri gibi bir birim gerekmektedir. Derslerin aynlmaz bir paryasl olan bilgisayar laboratuvarlannm i~letimi, baklml ve sornmlulugu iyin de duzenlemeler iinerilmi~tir. Aynca, enformatik egitiminin Ulke yapmda siirekli olarak giincel tutulabilmesi iyin bir Ulusal Dam§ma Kurulu'nun olu~turulmasl gerekmektedir. Universitelerde de bu kurnla paralel bir komisyonun knrnlmasl yararh olacakhr.

7.3.2 Teknolojik boyut

• Laboratuvar aityapisl

Bilgisayar laboratuvarlan, iinerilen derslerin aynlmaz