T.e. YUKSEKOGRETiM KURULU

TURK YUKSEKOGRETiMiNiN •• ••

BUGUNKU DURUMU

Mart 2003

ANKJ'.RAONVERSiTESiBASIM Evi·2003 www.ankara.edu.tr

i<;iNDEKiLER

BolUm 1. Giris ................................................................................................................... 1

1.1 Biiylime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik ....................................................... 3 1.2 Mali Darbogaz............................................................................................................. 4 1.3 Yiiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri... ............................................. 7 1.4 Biitye Sistemi, idari ve Mali Mevzuat......................... ................................................. 11 1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kar~1 Sorumlu KIlma ......... 14 1.6 Yapisal Degi~iklik ....................................................................................................... 16 1.7 Bologna Deklarasyonu .................................................................................................. 18

Boliim 2. Turk YUksekogretiminin Tarihcesi... ......................................................... 21

BolUm 3. Universitelere Ba~vuru ve Yerle~tirme ....................................................... 27

3.1 <;e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci Sayllan ............................................................ 27 3.2 Ba~vuru SayJlan ............................................................................................................ 27 3.3 Yiiksekogretim Kurumlanna Yer1e~tirme ...................................................................... 32 3.4 <;e~itli Ogrenci Gruplarmm Ba~an Oranlanmn irdelenmesi .......................................... 37

3.4.1 Yeni Mezunlann Yer1e~me Oram ............................................................................. 38 3.4.2 Mesleki ve Teknik Lise <;lkl~ Ogrenciler ............................................................... 39

BolUm 4. Ogrenci ve Ogretim Elemam Saydan ................................................... .43

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci Sayllan ........................................................................... 43 4.2 Lisansiistii Ogrenci SaYllan ............................................................................................... 47 4.3 Ogretim Elemanl SayIlan .............................................................................................. 50

BolUm 5. Ogretim Uyesi Yetistirme .......................................................................... 55

5.1 Yurtdl~ma Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Gonderme ........................................... 56 5.1.1 YOK Tarafmdan Yurtdl~ma Gonderilen Ara~tlfma Gorevlileri... ........................... 57 5.1.2 MEB Tarafmdan Gonderilen Ogrenciler.. .............................................................. 66 5.1.3 YOK Tarafmdan Yapllan Diizenlemeler ................................................................ 66

5.2 Yurtiyi Lisansiistii Programlann Etkin Hale Getirilmesi ............................................... 71

BolUm 6. Program Gelistirme ve Proje Cahsmalan ................................................. 75

6.1 Hizmet Oncesi Ogretmen Yeti~tirme Reformu ............................................................... 75 6.1.1 Egitim Fakiiltelerinin Akademik Degerlendirilmesi (Akreditasyon) ..................... 84

6.2 Meslek Yiiksekokullan .................................................................................................. 86 6.2.1 Fiziksel Olanaklar ................................................................................................... 86 6.2.2 Ogrenci Sayllan ve Okulla~ma Oram ...................................................................... 87 6.2.3 Ogretim Elemanlan ................................................................................................. 87 6.2.4 Endiistriyel Egitim Projeleri .................................................................................... 88 6.2.5 Program Geli~tirme <;ah~malan .............................................................................. 88 6.2.6 Lisans Programlanna Dikey Geyi~ .......................................................................... 89 6.2.7 Slnavslz Geyi~ Uygulamasl ..................................................................................... 90 6.2.8 Okul-Sanayi Biitiinle~mesi ...................................................................................... 92 6.2.9 Mezunlannln istihdaml ........................................................................................... 93 6.2.10 Finansman .............................................................................................................. 93 6.2.11 Tamamlanan Projeler ............................................................................................ 93 6.2.12 MYO'lann Geli~tirilmesine Yonelik Yeni Projeler.. .............................................. 94

6.2.12.1 150 MYO'nun Geli~tirilmesi Projesi.. ............................................................ 94 6.2.12.2 Siirekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM) ........................................... 96

6.2.13 Darbogazlar ............................................................................................................ 96 6.3 Uzaktan Yiiksekogretim ile ilgili Geli~meler ve <;ah~malar ........................................... 97 6.4 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) ile iIgili <;ah~malar .................... l03

6.4.1 ULAKNET Kurulumu ............................................................................................ 104 6.5 Stratejik Ara~tlrma ve Etiidler Milli Komitesi ............................................................... 1<Xi 6.6 Tiirk Ermeni Ara~tlrmalan Milli Komitesi ................................................................... 107 6.7 Atatiirk ilkeleri ve inkllap Tarihi Dersi.. ...................................................................... 108

BOIum 7. Arastuma ve Yaym Faaliyetleri.. ............................................................. 111

BOIum 8. Yuksekogretimin Finansmam ............................................................... 121

8.1 Btit<;:e Odenekleri ......................................................................................................... 121 8.2 Ogrenci B<l§llla Btitrye Odenekleri. ................................................................................ 124 8.3 YatlrlIll Odenekleri....................... ........................ .................................. ...... ........ ...... 126

8.3.1 Yeni Ytiksekogretim Kurumlannlll Kurulmasl. ................................................... 126 8.3.2 VIllar itibariyle Proje SayIian ............................................................................... 126 8.3.3 Odenek Tahsislerinin Yetersizligi ........................................................................ 127 8.3.4 Universitelerin Gayri Menkullerinden Kaynaklanan Odenek ihtiyacl.. .............. 129 8.3.5 iIerleme ve <;::agda~la~ma Payl ............................................................................ 129 8.3.6 Btits;e Uygulamasllldan Dogan Finansman AS;lgl... .............................................. 129 8.3.7 Ytiksekogretimde Fiziki Alan Yetersizligi ........................................................... 129 8.3.8 YUksekogretimde Aras;-Geres; Yetersizligi .......................................................... 130 8.3.9 Halen Devam Etmekte Olan Ve 2003 YliI Yatmm Programlllda

Yer Alan Projelerin Odenek ihtiyaci ................................................................... 130 8.4 Cari Odenekler ............................................................................................................ 131

8.4.1 Yeni Ytiksekogretim Kurumlarllllll Kurulmasl .................................................... 131 8.4.2 YUksekogretim Kurumlarllla Ogretim Uyesi Y eti~tirmek is;in

YapIian Egitim Harcamalan ................................................................................ 131 8.5 Devlet Universitelerinin Gelir Kaynaklan ................................................................... 131 8.6 Ogrenci Ba~llla Cari Maliyetler Ve Ogrenci Katla Paylarl. ........................................... 131

Bolum 9. Turk ve Akraba Topluluklan he ili~kiler ve Yurtdl~mda Okuyan T.e. VatandaSI Ogrenciler ................................................................................... 135

9.1 TUrk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya~ayan TUrk ve Akraba Topluluklanndan Gelen Ogrenciler .................................................. 135

9.1.1 Tiirks;e Ogretimi ........................................ : .......................................................... 140 9.1.2 Ogrencilerin Ba~an Durumu ................................................................................ 140

9.2 Yurtdl~lllda Okuyan T.e. Vatanda~l Ogrenciler.. ....................................................... 142 9.3 Ogretim Oyeleri ............................................................................................................ 146 9.4 Yurtdl~lllda Kurulan Ortak Oniversiteler ..................................................................... 146

9.4.1 Uluslararasl Hoca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Oniversitesi ................................... 146 9.4.2 Klrglzistan-Ttirkiye Manas Oniversitesi... ............................................................. 146

9.5 i~birligi Anla~malan ..................................................................................................... 147

3

Solum 1

Giri~

Cagda~ yiiksekogretimin kokenlerini Eflatun'un Academia'Sllla (M.OAOO), Aristo'nun Lyceum'una (M.O. 387), Cin'deki imparatorluk Akademisi'ne (M.O. 124), ve hatta bir ara~t!rma kurumu niteligini de ta~lmasl nedeniyle, iskenderiye Miizesi'ne (M.O. 330-200) kadar gotiirmek miimkiindiir. Ancak, giiniimiizdeki yiiksekogretim sisteminin en onemli kurumunu olu~turan iiniversitenin prototipleri olan Bologna Universitesi'nin 1088, Paris Universitesi'nin 1160, Oxford Universitesi'nin ise, 1167 yllmda kuruldugu goz oniine almdlgmda, c;agda~ yiiksekogretimin yakla~lk 900 yIlhk bir gec;mi~e sahip oldugu genellikle kabul edilen bir husustur.

Dokuzyiiz Ylh a~km bir siire ic;inde c;e~itli a~amalardan gec;erek gelinen bugiinkii noktada, bir iilkenin yiiksekogretim sisteminin:

• Ara~tlrma iiniversiteleri, • Kitlesel egitim yapan iiniversiteler, • Klsa siireli mesleki egitim yapan kurumlar, • Uzaktan ogretim kurumlan, • Ticari amac;la orgiin ve uzaktan ogretim yapan kurulu~lar, • Sirketlerin biinyelerindeki egitim birimleri

olmak iizere, alt! ana tiirdeki kurum ve kurulu~tan olu~tugu goriilmektedir. Bunlardan son ikisinin sistem ic;indeki oranlan heniiz c;ok az olmakla birlikte, ozellikle ileri iilkelerde son yIllarda geli~me egilimindedirler.

Egitim-ogretimin yamnda, ara~t1rmanm da iiniversitenin i~levleri arasma girmesmm gec;mi~i ise c;ok daha kIsadlf. Ondokuzuncu yiizYlhn ba~mda, Wilhelm von Humboldt ideal iiniversiteyi, bir meslege yonelik olmakslzm egitim-ogretim ve pratik sonuc;lanna bakIlmakslzm ara~t1rma yapIlan bir kurum olarak tammlaml~ ve egitim­ogretim ile ara~t1rmanm birbirlerini tamamlar nitelikte i~levler oldugunu ileri siirmii~tiir. Ancak, son yiizyll ic;inde meydana gelen bilimsel geli~meler ve ozellikle diinya sava~lan slrasmda bu geli~melere dayah olarak iiretilen maddeler ve cihazlar, ba~ta ara~t!rma iiniversiteleri olmak iizere, yiiksekogretim sistemini, aym zamanda milli Ar-Ge sisteminin de bir parc;aSl haline donii~tiirmii~tiir. Giiniimiizde bir iilkenin Ar-Ge sistemi:

• • •

Ozel Kurulu~lann Ar-Ge birimleri, Kamu Ar-Ge kurulu~lan, Yiiksekogretim kurumlan

1

olmak uzere Uy ana tur kurumdan olu~maktadlr. Bu kurumlann Ar-Ge sistemi ic;indeki i~levlerini kahn yizgilerle birbirlerinden aymnak, ozellikle gunumuzde, her ne kadar artIk mumkun ve dogru degil ise de, yiiksekogretim kurumlannm ana i~levini temel bilimsel ve uygulamah ara~tmnalar yapmak ve lisansustu egitimle ust duzey Ar-Ge personelini yeti~tirmek olarak tammlamak geryekyi bir yakla~lmdlr.

Orne gin, Amerika Birle~ik Devletleri (ABD) ekonomisinin son kIrk Ylldaki buyumesinin % SO'si Ar-Ge'ye yapllan yatmmlann sonucudur. Bu Ulkedeki Ar -Ge faaliyetlerinin % 73'unun ozel sekt6rde, % ll'inin kamu kurulu~lannda, % 16'Sl ise universitelerde yiirutUlmesine kar~lhk, patentlerde atIfta bulunulan bilimsel literaturiin yakla~lk % 7S'i kamu kaynaklanndan finanse edilen ve buyiik bolumu universitelerde yiirutUlen ara~tIrmalann sonucudur. Bu nedenle, insanhgm ula~ml~ oldugu bilgi toplumunun temelini olu~turan bilgi teknolojileri (enformatik veya bili~im), ileri malzemeler, biyoteknoloji, esnek tiretim teknolojileri gibi yeni ve ileri teknolojiler, ara~tlrma universitelerinin bulundugu Kalifomiya'daki Silicon Valley, Boston civanndaki Route 128 ve North Carolina'daki Research Triangle gibi yorelerde kurulan ye~itli olyeklerdeki ozel kurulu~larla universitelerin i~birligi

yapmalan sonucunda geli~tirilmi~, modern yonetim ve ileri uretim sistemlerinin entegre bir ~ekilde kullamlmaslyla ticari faaliyete donu~tUriilmu~tUr.

Ozetle, yakla~lk dokuzyiiz Yllhk bir geymi~i olan yiiksekogretim sistemi, degi~en ~artlara uyum saglayarak geli~en toplumsal ihtiyaylan kar~llayabilmi~, yeti~tirdigi i~gucu, yarattIgl yeni bilgiler ve saghk hizmetlerinden teknoloji transferine kadar uzanan geni~ bir yelpaze iyinde topluma sundugu ye~itli hizmetlerle, insanhgm saghk, mutluluk ve refahma yok onemli katkIlar yapml~, kUlturu muhafaza etmi~ ve geli~tirmi~, hem kendisini yenilemi~, hem de toplumsal degi~ime oncUluk etmi~tir.

Cografi smulann oneminin azaldlgl, devletyiligin yerini serbest pazar ekonomisine blraktIgl, ozelle~tirmeye hlZ verildigi ve rekabetin her alana damgasml vurdugu gunumuzun kureselle~mi~ dunyasmda, yiiksekogretim sistemi Uy temel i~levi olan, egitim-ogretim, ara~tIrma-geli~tirme ve toplum hizmetleri ile, Ulke ekonomisinin itici gucu, Ulkenin uluslararasl rekabet gucunii belirleyen ba~hca unsurlardan biri ve insanhgm ula~ml~ oldugu bilgi toplumu a~amasmda bilgi ekonomisinin beyni niteligine bUrUnmu~ bilgi fabrikasldlr.

Doksanh Yillarda biryok Ulke, yiiksekogretimin finansman ve yonetiminde koklu reformlara sahne olmu~tur. ilginy olan husus, geli~mi~lik duzeyi, politik ve ekonomik sistemi ve yiiksekogretim sisteminin yaplsl bakImmdan buyiik farkhhklar gosteren Ulkelerdeki sorunlann ve bunlann yozumu iyin yapllan reform yah~malanmn ana hatlan ve genel dogrultulan itibanyla buyiik benzerlikler gostermesidir.

Diinyada yiiksek6gretimin gUndemini olu~turan sorunlar, bunlarrn <;6ziimii ic;in onerilen yeni yakla~lmlar ve yiirutUlen reform yah~malanm alb ana ba~hk altmda, toplamak mtimktindtir (Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, 1994. Aynca Bkz. Guruz, K., "Dunyada ve Turkiye'de Yuksekogretim , OSYM Yay. No. 2001-4).

2

1.1 Biiyiime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik

Geli~rnekte olan iilkelerde ilk ve ortaogretirndeki okulla~rna oranlanmn hlzla yiikselrnesi, geli~rni~ iilkelerde ise teknolojideki geli~rnelerin yiiksekogrenirn gorrnii~ olrnayl ve yeti~kinlerin siirekli egitirnini neredeyse zorunlu hale getirrnesi, tiirn iilkelerde yiiksekogretirne olan talebi onernli ol9iide artlrrnl~tlr. 1970'ten 1995'e ge~itli iilke gruplanndaki yiiksekogretirn ogrencisi sayllan Tablo 1.1 'de gosterilrni~tir.

Tablo 1.1. Yiiksekogretimdeki ogrenci sayllan (milyon)

ULKEGRUBU 1970 1975 1980 1985 YUKSEK GELiR GR. 20.9 21.3 23.9 24.7 DiGER ULKELER 6.0 19.0 26.9 33.6 nONY A TOPLAMI 26.9 40,3 50.8 58.3

Kaynak: UNESCO StatIstIcal Yearbook 1999 ve Gtirtiz, K., "Dtinyada ve Ttirkiye'de Ytiksekogretim", OSYM Yay.No.2001-4)

1990

31.0 37.3 68.3

1995

36.3 44.2 80.5

~e~itli cografi bolgeler ve degi~ik geli~rni~lik diizeyindeki iilkelerin 1970 ve 1997 Ylllanndaki ortalarna yiiksekogretirn okulla~rna oranlan Tablo 1.2'de gosterilrni~tir.

Goriildiigii gibi, soz konusu yirrni yedi yIlhk donernde, tUrn iilkelerdeki okulla~rna

oranlannda biiyiik artl~lar rneydana gelrni~tir. Geli~rni~ iilkelerdeki okulla~rna oram yakla~lk olarak bir kat artrnl~tlr.

Tablo 1. 2 Ytiksekogretimdeki Okulla~ma Oranlan, %

ULKE GURUBU 1970 1980 1990 1997 Geli~rni~ Ulkeler 28,9 40,5 49,5 57,4 Latin Arnerika ve Karayibler 4,7 10,5 12,6 16,3 Arap Ulkeleri 4,7 10.5 3,2 16,3 Dogu Asya ve Okyanusya 1,6 3,7 6,6 12,1 Guney Asya 4,7 4,8 6,3 7,9 Afrika 1,1 1,8 3,2 4,2 nUNYA ORTALAMASI 10,0 13,7 15,3 19,5

.. Kaynak: UNESCO StatIstical Yearbook 1999

Bu geli~rneler, tiirn iilkeleri birirn rnaliyeti daha dii~iik yiiksekogretim kurumlanna yoneltrni~ ve bunun sonucunda da yiiksekogretim kururnlan arasmda i~levsel ge~itlilik artrnl~tlr.

Bir iilkedeki tiim yiiksekogretim ogrencilerinin, aym zamanda yiiksek lisans ve doktora programlan da bulunan ara~tIrma iiniversitelerinde lisans diizeyinde ogrenim gormelerini dii~iinmek artlk miimkiin degildir. ABD'nin Kaliforniya eyaletindeki yiiksekogretirn sisterni bu bakImdan tUrn diinyaya omek te~kil etrnektedir (A Survey of Universities: The Knowledge Factory, The Economist, 4 October 1997). B u eyaletteki 90k sayldaki iki yIlhk community college ve junior college gibi, iilkernizdeki meslek yiiksekokullannm dengi olan kurumlann yanmda, iki tane 90k karnpuslu eyalet iiniversitesi ve 90k saYlda ozel iiniversite vardlr. University of

3

California, lisans, yiiksek lisans ve doktora diizeyinde egitim yapllan bir ara~t1rma tiniversitesi; California State University ise, sadece lisans ve yiiksek lisans dtizeyinde egitim yapllan bir kitlesel egitim tiniversitesidir. Bu tiniversitenin Miitevelli Heyet Ba~kamnm ifadesine gore, iiniversitenin birinci onceligi, eyaletteki ilk ve ortaogretim kurumlarma nitelikli ogretmen yeti~tirmektir.

On lisans veya buna denk bir dtizeyde mesleki ve teknik egitim yapan kIsa stireli yiiksekogretim kurumlanmn bazl tilkelerin yiiksekogretim sistemleri i9indeki payl Sekil 1.1 'de gosterilmi~tir. Goriildtigti gibi, bu ttir kurumlann sistem i9indeki payl bir «ok ileri tilkede % 30'un tizerindedir. Ulkemizde de bu baglamda 9ah~malar ytirtittilmekte olup, Temmuz 2001 tarihinde yiirtirltige giren 4702 sayIll Kanun geregince Mesleki ve Teknik Orta Ogretim Kurumlanndan mezun olan adaylann istedikleri takdirde, bitirdikleri programm devaml niteliginde veya buna en yakm programlann uygulandlgl, oncelikle kendi Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi i9inde yer alan veya Mesleki Teknik Egitim Bolgesi dl~mdaki meslek yiiksekokullan programlanna yerle~tirme i~lemlerine ilk kez 2002-2003 egitim-ogretim Yllmda ba~lanml~t1r.

Ulkemizdeki A9lkogretim Faktiltesi'ne benzer bir kurumsal yapl i9inde mtinhaslran bir diplomaya yonelik olarak uzaktan ogretim yapan kurumlann bazl tilkelerin ytiksekogretim sistemleri i9indeki payl Sekil 1.2'de g6sterilmi~tir. Bu ttir yiiksekogretim kurumlanmn, daha ziyade, gelir dtizeyi nispeten dti~tik ve ntifusu gen9 olan tilkelerde yaygm oldugu goriilmektedir.

1.2 Mali Darbogaz

Seksenli yIllardan ba~layarak, yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yapllan harcama miktarlannda reel dti~ti~ler meydana gelmi~tir. Bunun ba~hca

nedenlerini ~u ~ekilde ozetlemek mtimktindtir:

• •

• •

Artan ogrenci sayIlan, Hlzla geli~en teknoloji konusunda ogrencilerin birim maliyeti daha yiiksek alanlara kaymasl, Hlzla geli~en teknolojini..1 daha pahah ekipman kullammml gerekli kIlmasl, Kamu kaynaklanmn toplumsal getirisi daha yiiksek olan temel egitim ve altyapl yatmmlanna kaydmlmasl, Devlet9iligin yerini serbest pazar ekonomisinin almaya ba~lamas1.

Seksenli yIllarda bu etmenlerin sonucu olarak yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yaplIan harcamalardaki reel azalma, dti~tik gelir grubu tilkelerde % 12,3, alt orta gelir grubu tilkelerde % 9,1 ve tist orta gelir grubu tilkelerde ise % 4,6

4

Pakistan

Hollanda _-----_---..... lIIIIiIs§

Singapur •••••••••••••••••••••••••••••... 59

Tayvan

Bel9ika

isve9

Cek Cum huriy eti

Malezya

israil

irlanda

$iIi

Cin

isvi9re

Peru

Avustralya

ABD

Rusya

Norve9

Portekiz

Finlandiya

Macaristan

Japonya

Kore

Birle~ik Krallik

Yeni Zelanda

Arjantin

_---_------_-48 _----1II!I!Ii--1II!I!Ii---_4.8 ~-~--_~.1!II1!II .. -48 _----------_A7 ~-----__ 1II!I!Ii--.45

Yunanistan •••••••••••••••

Almanya •••••••••••• 11 Tayland ••••••••••••

ispanya

Filipinler

Urdun

Endonezya

MISlr ••••••••

Turkiye 111 •••••• 111

Kolombiya

Bulgaristan

Hindistan

Avusturya

Meksika

italya j~.~-~~--c·~~= __ ~~~~~"~.~~~_~~.~~_."c~

72

Kaynak: OECO Statistical Yearbook 99 ve Giiriiz, K, "Diinyada ve TIirkiye' de Yiiksekogretim", OSYM Yay. No. 2001-4

-Sekil 1.1 Kisa siireli yiiksekogretim knrnmlannlU baZi iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i~inde kaYlt" ogrenci saYlslU1U yiizdesi olarak paYI

5

Tayland

TOrkiye

Hong Kong

Cin

Pakistan

Yeni Zelanda

Endonezya

Tayvan •••••••••••• 1~15

israil

Holianda

Kore

Irlanda

ispanya

Meksika

Birle~ik Krallik

OrdOn

Venezuela

Almanya

Hindistan

Portekiz

italya

Malezya

Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 99 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye' de Yiiksekiigretim", OSYM Yay. No. 2001-4

~ekil: 1.2 Uzaktan iigretimin bazl iiIkelerin yiiksekiigretim sistemleri it;inde kaYlth iigrenci saYlslmn yiizdesi olarak pay I

olarak geryekle~mi~, ytiksek gelir grubu tilkelerde ise %0,9 artl~ meydana gelmi~tir. Bu geli~meler Diinya BankaSI 'nca yiiksekogretimde kriz olarak nitelendirilmi~tir.

<;e~itli cografi bolgelerde ve degi~ik geli~mi~lik dtizeyindeki tilke gruplannda 1995 Yllmda ytiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklardan yapllan ortalama

6

harcama miktarlan Tablo 1.3'de gosterilmi~tir. Goriildiigii gibi, geli~mi~ iilkelerdeki harcamalar, geli~mekte olan iilkelerdeki harcamalann yakla~lk altl katldlr. Aym ytl Tiirkiye'de yapllan harcama, sadece orgiin ogretim goz oniine almdlgmda 1538 $ ile diinya ortalamasmm yansmdan, a~lkogretim de dahil edildiginde 755 $ ile dortte birinden az olarak ger~ekle~mi~tir.

Tablo 1.3 Ogrenci ba~ma kamu kaynaklarmdan yapIlan harcamalar (1995).

Ogrenci Ba~ma Yapdan Harcama (ABD $)

nUNYA ORTALAMASI 3.370 Geli~mi~ Bolgeler 5.936

Kuzey Amerika 5.936 Asya/Okyanusya 5.488

Avrupa 6.585 Eski Sovyet B10gu Ulkeler 457 Geli$mekte Olan Bol!!:eler 967

Sahra Afrikasl 1.241 Arap Ulkeleri 1.588 Latin Amerika / Karayipler 937 Dogu AsyalOkyanusya 709 GUney Asya 1.058

En Az Geli~mi~ Ulkeler 252

Kaynak: Higher Education in the Twenty-First Century: Vision and Action, UNESCO

Conference, Paris, 5-9 ElGm 1998, WorlGng Document ED-98/CONT.202/CLD.23.

1.3 Yiiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri

1980'li Yillarda Reagan ve Thatcher ile ba~layan serbest pazar yonelimleri, 1990'h yIllarda Birle~ik Kralhk ve ABD'nde kurumsal yapIlar kazanml~ ve bu iilkelerden tiim dtinyaya yayllml~tlr. Bu yonelimleri ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

* Reelogrenim iicreti uygulamasl, * Kaynaklann ge~itlendirilmesi, * Maliyet verimliligi 'Ie i~letmecilik, * Akademik degerlendirme, kalite kontrolii ve akreditasyon, * Ozel yiiksekogretim kurumlanmn yaygmla~mas1.

Yiiksekogretim, artlk tiim iilkelerde yan kamusal bir hizmet olarak kabul edilmektedir. <;iinkii, yiiksekogretimin biri toplumsal, digeri ise ki~isel olmak iizere iki tilr getirisi vardu. Bu getirilerin ekonomik ve sosyal boyutlan Tablo l' de ozetlenmi~tir. Siyasi otoritenin, yiiksekogretimle ilgili almacak kararlarda bu noktaYl g6z oniine almasl son derece onemlidir.

Diinyadaki genel egilim, birim maliyetin ki~isel getirinin kar~lhgl olan klsmlm reel ogrenim iicreti olarak vergi miikelleflerinden ogrencilere ve ailelerine kaydlrmaktlr. Aynca, beslenme ve bannma i9in yapIlan siibvansiyonlar da azaltIlmaktadlr.

Bazl iilkelerde reel ogrenim iicretlerinin devlet yiiksekogretim kurumlannda ogrenci ba~ma yapllan harcamalara oram Tablo I.5'te gosterilmi~tir. Buradan apk~a goriildiigii gibi, yiiksekogretim ancak zengin iilkelerde paralz olabilir yolundaki

7

iddia tumiiyle get;ersizdir. Tersine, yiiksekogretim verebilecek kadar zengin olan ulkelerde olmayabilmektedir.

ancak bu hizmeti ucretsiz olarak reel ogrenim ucretine tabi

Tablo 1.4 Yiiksekogretimin getirileri

Toplumsal Ki~isel

• Vergi gelirlerindeki artI~ • Yiiksek kazan<;: diizeyi

• Dretkenlikteki artl~ • i~ bulmada kolayhk

• Tiiketimdeki artl~ • Yatmmda artl~ Ekonomik

i~giicii esnekliginin artl~l Daha iyi yah~ma ko~ullan • • • Devletten beklenen mali destegin • Ki~isel/Mesleki hareketlilik

azalmaSI

• SUy oranmdaki azalma • Daha saghkh ve uzun ya~am

• Bagl~ ve topluma hizmette artl~ • Cocuklar iyin daha iyi ya~am ko~ullan

• Vatanda~hk bilincinin geli~mesi • Mii~teri oIarak daha iyi karar verebilme Sosyal • Sosyal kenetlenme • Ki~isel statiiniin yiikselmesi

• Teknolojiye uyum saglama ve • Daha fazla hobi ve bo~ zaman kullanma becerisinin geli~imi aktiviteleri

Tablo 1.5 Bazl iilkelerde devlet iiniversitelerindeki reel ogrenim iicretlerinin kamu k kl d 'b I h I ayna arm an ogrencI a~ma yapl an arcama ara oranl.

DIke Reel DcretlYapilan

DIke Reel

Harcama (%) DcretIY apilan Harcama (%)

Letonya 75 Kolombiya 10

B ulgaris tan 42 Estonya 9 Avustralya 30 laponya 9 ~ili 26 Cin 9 lamaika 25 Polonya 7 Endonezya 25 Malezya 6 Vietnam 23 Cek Cumhuriyeti 5 Kore 23 Tayland 5 ispanya 20 Hindistan 5 israil 20 Pakistan 4 Slovenya 19 MlSlr 4 Litvanya 18 Sri Lanka 3 Kosta Rika 16 Honduras 3 ABD 15 Bolivya 3 Filipinler 15 Macaristan 2 Barbados 15 Guatemala 2 Kenya 12 Tiirkiye 2 NtjJal 10 Fransa 1

Kaynak: Priorities and Strategies/or Education, The World Bank, Washington, D.C., 1995 ve

Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", bSYM Yay. No. 200 14.

Ytiksekogretimin devlet kurumlannda da reel ogrenim ticretine tabi kIimmasl giderek yaygmla~maktadlr. BaZI tilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim ticretleri Tablo 1.6'da gosterilmi~tir.

8

Tablo 1.6 Bazl iilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri.

Ulke Ogrenim Ucreti Avustralya 3.300-5.500 $ Birle~ik Kralhk 1.000 $ <;in 888 $ Hollanda 2.250-3.150 $ Yeni Zelanda 2.300 $

Kaynak: A. Wagner, Costs and Financing of Tertiary Education: OECD Trends and New Perspectives, The World Bank, Washington, D.C., June 22, 1998.

Burada ilgin9 olan iki nokta bulunmaktadlr. Bunlardan birineisi, Birle~ik Kralhk'taki uygulamamn muhafazakar hiikiimet zamanmda planlanmasma kar~m, ogrenim iieretine her zaman kar~l 91kml~ sosyal demokrat hiikiimet zamamnda hayata ge9irilmesidir. ikineisi ise, <;::in'deki ogrenim iieretinin fert ba~ma milli gelirin birka9 katl olmasldlr. <;::in'deki bu uygulamayla, ogrenim iieretlerinin hareamalan kar~llama oram, Tablo 1.5'deki % 9 diizeyinden % 20'ye yiikselmi~tir. Reel ogrenim iiereti uygulamasl, eski Sovyet Blogu iilkelerinde de giderek yaygmla~maktadlr.

Reel ogrenim ucretinin Jirsat e!jitligini zedeleyerek Ulkenin toplumsal dengelerini bozmamasl baklmmdan dikkat edilmesi gereken noktalar !junlardlr:

• Reel ogrenim iieretinin yanmda, ba~anh ve muhta9 ogreneiler i9in kar~lhkslZ burs; diger ogreneiler i9in ise, bor9 alabilme imkanlan mutlaka meveut olmahdlr.

• Bon;lara uygulanaeak geri odeme siireleri ve faiz oranlan tieari faizlerden dii~iik, aneak geri toplama i9in yapIlaeak-hareamalan fazlaslyla kar~llayaeak diizeyde olmahdlr.

Muhta(: ogrencilerin belirlenmesi, bor(:lara uygulanacak Jaiz oranlarmdaki hakkaniyet ol(:usu ve geri odeme mekanizmalan gibi hususlar bir(:ok Ulkenin gundemindedir. Mezuniyetten sonra vergi siir~arjl uygulanmasl ve iilkemizdeki YURTKUR e~degeri bir ka~nu kurumunun veya iiniversitelerin garantisi ve kIsmi siibvansiyonu ile tieari bankalann da bu ama9la devreye sokulmasl, bu alandaki onemli yeni uygulamalardlr.

Yiiksekogretimde serbest pazar ekonomisi 90ziimlerinin ikineisi ozel yiiksekogretim kurumlanmn yaygmla~masldlr. Ozel yiiksekogretim kurumlanmn bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i9indeki payl $ekil 1.3'te gosterilmi~tir. Buradan a91k(:a goruldugu gibi, ozel yuksekogretim kurumlarmm ancak zengin ulkelerde yaygmla!jabilecegi yolundaki goru!j de tumuyle ge(:ersizdir. Nitekim, bu ttir kurumlar ba~ta Romanya olmak iizere, eski Sovyet blogu iilkelerinde de giderek yaygmla~maktadlr.

9

Filipinler

Kore

Endonezya

Hindistan

Hollanda

Portekiz

Peru

$ili

Romanya

Tayland

Venezuela

Fransa

Bulgaristan

Letonya

Hong Kong

Siovenya

TGrkiye*

gek Cumhuriyeti

Macaristan

Almanya

_------.-11135> _-----_--34

_-----.25 • _____ 25 ____ l1li

18 ____ l1li18

1-___ I11III,17

12

12

'11

11

10

85

Kaynak: Higher Education: The Lesson of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Giiriiz,K., "Diinyada ve TIirkiye' de Yiiksekogretim", OSYM Yay. No. 2001-4 Sekil 1.3 Ozel yiiksekogretim kurumlannlU bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i~inde kaYlth ogrenci saYlslU1U yiizdesi olarak payl

* 2001-2002 akademik yIllllda bu oran illkemiz ic;in % 3,3 duro

Geli~mi~ illkelerdeki ozel yuksekogretim kurumlan, daha ziyade, kar amaCI giitmeyen vakIflar tarafllldan kurulmu~, yiiksek prestijli ara~tlrma universiteleri niteligine sahip kurumlardlf. Buna kar~tllk, geli~mekte olan illkelerdeki ozel yuksekogretim kurumlan ise, daha ziyade, kar amaCl guden, klsa sureli mesleki ve teknik egitim kurumlan

10

niteligindedir.Bu baklmdan, ozel yiiksekogretim kurumlarmm yaygmla$masmm arzu edilen sOnUflarl verebilmesi ifin, aflk, $effaf ve net standartlar ile nitel ve nicel performans gostergelerine dayall akademik degerlendirme, kalite kontrol ve akreditasyon sistemlerinin kurulmasl zorunludur. Kamu kaynaklarmdan bu tilr kurumlara yapIlacak yardIm ve katkIlann bu tlir standart ve gostergelere baglanmasl ka<;mIlmazdlr.

Devlet yliksekogretim kurumlarmm kar~I kar~lya bulunduklan sorunlan <;ozme ve dar bogazlan a~mada serbest pazar ekonomisi kurallarma gore davranabilmeleri i<;in giri~imci yakla~Imlarla kaynak <;e~itlendirmesine yonelmeleri, neredeyse tlim lilkelerde yliksekogretim glindeminin ana konulanndan biridir.

Devlet yliksekogretim kurumlannm glinilmlizde kabul edilen gelir kalemleri ve bunlann kaynaklan Tablo 1.6'da gosterilmi~tir. Ancak, bir devlet yiiksekogretim kurumunun, bu tabloda gosterilen kaynaklarl degerlendirebilmesi Ifln vazgefilmez on kO$ul, kurumun tabi oldugu biitfe sistemi ile idari ve mali mevzuatm 0 kuruma, serb est pazar ekonomisinin getirdigi rekabet ortaml ifinde gereken bir;imde hareket edebilme imkanlarlnl saglamasldlr.

1.4 Biit~e Sistemi, idari ve Mali Mevzuat

Yliksekogretimin kaynaklan ne kadar <;qitlendirilirse <;e~itlendirilsin, ozel yliksekogretim kurumlannm paYI ne kadar artarsa artsm, yliksekogretimin finansmam, dogrudan ve dolayh yollarla bliylik ol<;lide kamu kaynaklanna dayanmaya devam edecektir. DolaylSlyla sorun, kamu kaynaklarmm en etkin ve en verimli bifimde kullamlmasl ve kurumlarm tabi oldugu idari ve mali mevzuatm gereken esneklikleri saglamas,d,r.

Tablo 1.6 Devlet yiiksekogretim kurumlarmm gelir kalemleri ve kaynaklan.

Kaynaklar Gelir Kalemleri Devlet (Vergi Ogrenciler Ticari Mezunlar UluslararaSI

Miikellefleri) Ebeveynler Kurulu~lar HaYlfseverler Kurulu~lar

Devletin Biit~e Vasltaslyla Dogrudan Katklsl --J Ogrencilere Yapiian Katkiiar • Burslar 1-. ~ ..j ..j ..j • Siibvansiyonsuz Krediler ..j ..j • Siibvansiyonlu Krediler ~ ..j Mal ve Hizmet Uretimi • Sertifika Programlan ..j ..j • Dam~manhk ..j ..j ..j • Ara~tlrma-Geli~tirme ~ --J ..j • Mal Uretimi --J ..j • Laboratuvar Testleri ..j ..j Kira ve Faiz Gelirleri ..j ..j Bagl~lar ..j ..j ~

Bu hususlar, azellikle devlet yliksekagretim kurumlan baklmmdan son derece anemlidir. Dlinyada halen uygulanmakta olan blit<;e sistemlerini ba~hca dart ana grupta toplamak mlimklindlir:

11

1. Bir onceki YII yapIlan odenek tahsisi tizerinde pazarhk edilerek anla~ma yontemi ile olu~turulan, <;ok saYlda fasIl ve kalemden olu~an btit<;e,

2. Ogrenci saylSl gibi girdi gostergeierine gore hazlrlanan btit<;e, 3. Mezun saYIsI, mezunlann niteligi, yaYlmlanan bilimsel makale ve tiretilen

hizmetlerin niteligi gibi, <;lktl gostergelerine gore hazlrlanan btit<;e, 4. Devlet katklSlmn dogrudan ogrencilere verilen vo~erlerin kaydolunan kuruma

ibraz edilmesi sureti ile ogrencilerin tercihlerine gore kaynak tahsisi (voucher scheme).

Yukanda ozetlenen btit<;e sistemlerinin uygulanmakta oldugu bazl tilkeler Tablo 1. 7'de verilmi~tir. B u sistemler arasmda en verimsiz olam, tilkemizde halen uygulanmakta olan birinci sistemdir. Bu sistem, kamu kaynaklarmm hem dagltlmmda hem de kullanzmmda a~lrl merkeziyet~i, biirokratik i#emleri ~ok yogun, smlrlaYlcl, ~alt~anlarl ve iiniversite yoneticilerini motive etmeyen, yaratlclltgl engelleyen, iiniversitelerdeki akademik ortamla bagda~mayan bir yapldadlr. Bu olgu, iiniversitelerimizdeki ara~tlrma ve egitim-ogretim faaliyetlerinde beklenen ~agda~ uygulamalarz, ne yazlk ki olumsuz yonde etkilemektedir.

Tablo 1.7 Bazl iilkelerde uygulanan biitc;e sistemleri.

1. Sistem 2. Sistem 3. Sistem 4. Sistem Arjantin Birle~ik Avustralya Sili Brezilya Kralhk Danimarka Cezayir Cin Finlandiya Fas Endonezya Hollanda Filipinler Fran sa israil Gana Guney Hindistan Afrika Honduras isve<; italya Japonya Kenya Kanada Nepal Macaristan Niier Nijerya Pakistan Norvec Panua Yeni Gine Vietnam Peru Sudan Tanzanya TURKiYE Urdun Venezuella Yemen Yunanistan

Kaynak: Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Gtirtiz, K., "Dtinyada ve Ttirkiye'de Ytiksekogretim", 6SYM Yay. No. 2001-4

Buna kar~lhk tUm ileri tilkeler, girdi ve/veya <;IktI gostergelerine dayah torba btit<;e sistemine ge<;mi~lerdir. Bu sistemde devlet katkIsI tek kalem olarak verilmekte, kurumlar diger kaynaklardan elde ettikleri gelirleri (ogrenim ticretleri dahil) devlet

12

katklsl ile birle~tirerek, faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun harcama kalemlerine aynlacak odenekleri kendileri belirlemektedirler.

Geli~mekte olan lilkelerde de bu yonde bir egilim vardlr. Ornegin, Arjantin'de 1997 yIllllda 1,5 milyar ABD dolan olan toplam yiiksekogretim biityesinin % 13'ii, gostergelere dayah kIsml torba biitye olarak dagltIlml~ ve 70 milyon ABD dolan tutarllldaki odenek ogretim iiyelerine ara~tIrma faaliyetlerindeki performanslanna gore yapiiacak ek odemelere aynlml~tIr. 1997'de % 13 olan biityenin bu kIsmllllll, 2000 yIllllda % 40'a ylkmaSI hedeflenmi~tir.

Yukanda ozetlenen serbest pazar yonelimleri Klta Avrupasl lilkeleri, Avustralya ve Japonya'ya, aym felsefi temeller iizerinde, ancak degi~ik ~ekillerde ve degi~ik

oranlarda yanslml~tlr. Bilindigi gibi, 19. yiizyll ba~l ile 1980'li yIllann ortalan araslllda geyen donem, yiiksekogretimin kurumsal sevk ve idaresi ile kurumsal yapIlarllllll ~ekillendigi donemdir. Devlet bu donemde, Klta A vrupasl lilkelerinde dilzenleyici bir rol iistlenmi~, yiiksekogretimde akademik oligar~i ile devlet bilrokrasisi araslllda dengeye dayah, biirokratik bir diizen kurmu~tur. Ancak, serbest pazar yonelimlerinin artmasllla paralel olarak, Klta A vrupasl lilkelerinde de devletin yiiksekogretimdeki roW, siireyleri diizenlemekten (regulatory state), kurumlann girdi ve ylktllanm degerlendirerek, bunlara gore kaynak tahsis eden degerlendirici (evaluative state) bir ~ekle donii~mii~tiir. Bu degi~iklige paralel olarak, ozellikle ABD ve bir olyiide de Birle~ik Kralhk'ta eskiden beri varolan giri~imcilik ve i~letmecilik, Klta Avrupasl lilkelerinin yiiksekogretim kurumlanna da yeni kavramlar olarak girmeye ba~laml~tlr.

Diizenleyici devletten, degerlendirici devlete donii~iimii, Klta A vrupasl iilkeleri bakImllldan ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

DUZENLEyiciDEVLET DEGERLENDiRici DEVLET

SEVK VE iDARE • AynntIh kanun ve yonetmelikler.. ............................. ... Amaylar ve hedefler • Merkezde karar ............................................................. Kurumda kararlar • Sembolik rektor ............................................................ Giiylii rektOr • Sadece ogretim iiyeleri ................................................... Tiim ilgililer ve payda~lar

KAYNAK TAHSisi

• Aynntlh biitc;e ......................................................... . • . Faktiltelere tahsis ...................................................... .

Torba biitye Kuruma tahsis

•

•

•

• • •

Bir onceki ylla gore veya girdilere bagh .................. . Girdi ve ylktiiara bagh

KURUMSAL Y API

Devlet Kurumu .............................................................. Devlet kurumlanmn yanmda ozel kurumlar

Rekabet yok...................................................................... Dike ve diinya

~~yna~lar~.n yog~ kamusal. ... ~ ............................................... . Ogrenlm ucretslZ .......................................................... . Bilrokratik ve oligar~ik ................................................. .

13

olyeginde rekabet Kaynak yaratmanm te~viki Reel ogrenim iicreti Giri~imci ve toplum ve pazara duyarh

Tlim bu geli~meler goz online ahndlgmda, devlet liniversitelerimizin gerek egitim­ogretim, gerekse ara~tlrma-geli~tirme faaliyetleri bakImmdan yagm gerektirdigi evrensel kalite dlizeyine ula~abilmeleri ve bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik geli~melere gore kendilerini siirekli olarak yenileyebilmeleri iyin yiiksekogretimde sagllkll bir rekabet ortaml olu$turulmasmm $art ve artlk kapmlmaz oldugu ar1kra goriilmektedir. Boyle bir ortamm olu$turulmasl irin gereken on kO$ul ise, devlet iiniversitelerimizin yurtdl$mdaki iiniversitelerin ve vakIl iiniversitelerimizin sahip oldugu idari ve mali yetkilere sahip olmalandlr.

1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kar~1

Sorumlu Kdmma

Toplumsal ya~amda yok onemli rolleri olan ve kamu kaynaklan kullanan yliksekogretim kurumlarmm topluma kar~l daha fazla sorumlu kIlmmalan yoniindeki egilim 80'li yIllardan itibaren giiylenmeye ba~laml~tlr. 29 Mart 1985'de Birle~ik Kralhk'ta Sir Alex Jarrat Ba~kanhgmda bir komite tarafmdan hazlrlanarak bu iilkenin RektOrler Komitesi'ne (Committee of Vice Chancellors and Principals - CVCP) sunulan Report of the Steering Committee for Efficiency Studies in Universities ba~hkh rapor, bu baklmdan diinya yiiksekogretim tarihinde onemli bir kilometre ta~l olarak kabul edilmektedir. Nitel ve nicel performans gostergeleri deyimleri ilk kez Jarrat Raporu adl verilen bu raporda kullamlml~, bu tilr gostergelerin kalite ve verimliligi ol<;mede kullamlmasl, rektoriin akademik liderlik vasfl yanmda kurumun ba~hca icra orgam olmasl ve modern finansal yonetim tekniklerinin iiniversitelerde yaygmla~tlfllmaSI gibi onerilere raporda yer verilmi~tir.

Jarrat Raporu 'nun yaymlanmasmdan bugiine kadar ge<;en onbe~ yll iyinde akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminah ve akreditasyon tUm iilkelerde yiiksekogretimin giindemine girmi~tir. Biryok iilkede bu amaylara yeni kurum ve kurulu~lar olu~turulmu~ ve yontemler geli~tirilmi~, ABD ve Birle~ik Kralhk gibi baZI lilkelerde iiniversiteler egitim ve ara~hrma faaliyetlerine gore degerlendirilerek slfalanml~, bu slralamalann periyodik olarak kamuoyun duyurulmasl rutin hale gelmi~ ve nihayet bir yok iilkede kaynak tahsisi performans gostergeleri ile ili~kilendirilmeye ba~lanml~t1r. Ozellikle ara~f1rma fonlarmm daglflml, neredeyse tamamen kurumlarm ve ogretim iiyelerinin miinferit performanslarma endekslenmi~tir.

Akreditasyonu <;qitli ~ekillerde tammlamak miimkiindiir. Olkemiz iiniversitelerinin de iiye oldugu, bugiinki adl A vrupa Oniversiteler Dernegi (European Universities Association, EUA), daha onceki adl Avrupa RektOrler Konferansl (Standing

14

Conference of Rectors, Presidents and Vice-Chancellors of the European Universities, CRE) olan uluslararasl kurulu~un kabul ettigi tamma gore:

"Akreditasyon kabul edilmi$ standartlara uygun ve donemsel olarak yapt/an akademik degerlendirmeler sonucunda bir kurumun kalitesi hakkmda formel olarak yapllan yazdi beyandlr.

KlsacaSl, akredite edilmi~ bir yilksekogretim kurumu, faaliyetlerini belirli standartlara gore yilrilten ve belirli bir kalite dilzeyinin ilzerinde ogrenci yeti~tiren ve ara~tlrmalar yapan hir kurumdur. Ba~ka bir ifadeyle, akreditasyon akademik degerlendirmelerin nihai sonucu olup, ba~hca i~levleri kalite kontrolil ve kalite teminatldlr.

ABO'nde akredite olmaml~ bir yilksekogretim kurumu kamu kaynaklanndan mali destek alamadlgl gibi, mezunlannm i~ bulma imkanlan son derece klSlth, mesleklerini icra etmeleri ise esasen yasaktlr.

ABO halen akreditasyonun tam anlamlyla uygulandlgl tek illkedir. A vrupa illkeleri ise henilz akademik degerlendirme ve "yumu$ak" kalite kontrolil ve kalite teminatl a~amalarmda olup, bir yok A vrupa illkesinde bu amayla kamu kurumlan kurulmu~ ve kamu kaynaklanndan tahsis edilen biltyeler bu i~lemlerle bir olyilde ili~kilendirilmeye

ba~laml~tlr (Bkz. Sursock, A., "Towards Accreditation Schemes for Higher Education in Europe?", CRE, 17 January 2001).

Diploma denkligi veya diplomalarm kar~lhkh olarak tamnmasl, bir illkeden alman bir diplomamn ba~ka bir illkede bir ilst dereceye yonelik programa kabul edilmeye veya i~

bulmaya imkan vermesidir. Belirli standartlan sagladlgl belgelenmeyen kurumlarm diplomalannm tamnmaSl tabi ki soz konusu degildir. Akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun onemi, i~ gilcilniin de giderek kilreselle~tigi

dilnyamlzda bu baklmdan da bilyilk onem ta~lmaktadlr.

Kureselle$en dunyamlzda bu tur akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun uluslararasl hoyutlar kazanmasl muhtemel bir geli$medir. Zira, i~gucunun uluslararasl hareketliligi artml~, ulusal dilzeydeki ~irketlerin

transnasyonalle~mesi sonucunda ilretim ve Ar-Ge faaliyetleri bir illke yerine, birbirini tamamlayan paryalar halinde, birden yok illkede yapIlmaya ba~lanml~tlr.

Tilm illkelerde kaliteyi artlrma yonilndeki yabalar a~aglda slralanan konular ilzerinde odakla~maktadlr:

• Etkili ogretim yontemlerinin geli~tirilmesi, ye~itli te~vik (performansa bagh ek odeme) ve mileyyidelerle (azalan silrekli i~ garantisi) ogretim elemanlanmn ogretici ve ara~tmcl niteliklerinin yilkseltilmesi,

• Kiltilphane, laboratuvar, te<;:hizat, bilgisayar ve internet baglantlsl gibi ogretim, ogrenme ve ara~tlrma altyaplsmm geli~tirilmesi,

• Kaynaklann ekonominin ihtiyay duydugu daha geyerli alanlara yoneltilmesi, bu amaca uygun milfredatlan olan yeni egitim programlannm geli~tirilerek

uygulamaya konulmasl, • Ogretim programlan ile ara~tlfma faaliyetlerinin, kurumun misyonuna uygun

bir bi<;imde, entellektilel derinliginin ve disiplinlerarasl geni~liginin

artmlmasl,

15

• Nisbi olarak azalan kamu kaynaklan ve artan rekabet kar~lsmda, kurumun misyon ve ama<;lanna uygun idari te~kilatl ile kaynak yonetiminin kurularak etkin bir bi<;imde i~letilmesi.

1.6 Y aplsal Degi~iklik

Yukanda slralanan hususlar, ozellikle tiniversitelerin klasik yapIlarmda koklli deg;i~iklikleri gerektirmektedir. Ogretim tiyelerinin yanmda, ozellikle mali kaynak yonetiminde uzmanla~ml~ profesyonellerle, ogrencilere yonelik beslenme, bannma, saghk, ktilttir ve spor hizmetlerinde gorevli uzmanlar ve kurumun tirettigi mal ve hizmetleri pazarlayan ki~iler, giderek artan bir ~ekilde yonetimde yer almakta ve bu tlir faaliyetlerin gerektirdigi idari birimlerin aglrhgl artmaktadlr.

Ote yandan, egitim ve ara~tuma faaliyetlerinin giderek disiplinlerarasl nitelik kazanmasl, geleneksel ktirsti, bOltim ve faktilteler arasmdaki katl disiplin smulanm ortadan kaldumakta, bunlann yanmda, <;e~itli disiplinlerden gelen ki~ilerin olu~turdugu ge<;ici ve stirekli gruplann onemi artmaktadlr.

i<;inde bulundugumuz ve gorunur gelecekte ge<;erliligini koruyacak olan sosyoekonomik ve teknolojik konjonkttirtin gerektirdigi ytiksekogretim mezunu ki~ilerde aranan temel nitelikler ~unlardlr:

• Disiplinlerarasl proje gruplannda <;ah~abilme yetenegi, • S orun <;ozebilme ve analitik dti~tinme yetenegi, • Kendi dilinde ve en az bir yabancl dilde yazlh ve sozlli ileti~im yetenegi, • Bilgisayar okuryazarhgl, • Bir mesleki alanda derinlik yanmda ilgili bir yan alan ile degi~ik bir alanda

geni~lik (ornegin, makine mtihendisligi ogrencisinin <;evre veya yazlhm gibi ilgili bir yan alan ile iktisat gibi degi~ik bir alanda dersler almasl gibi).

Bu nedenlerle, ileri tilkelerdeki lisans programlan stirekli olarak degi~tirilmekte ve ogretim liyeleri bu degi~iklikleri uygulamakla ytiktimlti kIlmmaktadlr. Soz konusu degi~ikliklerin ana hatlanm ~u ~ekilde ozetlemek mlimktindtir:

• Programlann ana dal (major) ve en az bir yan dal (minor) ~eklinde dtizenlenmesi, • Mtifredatlar ve ders i<;eriklerinde grup <;ah~masml i<;eren proje ve tasanmlann

aglrhgmm artmlmasl. • Bilgisayar uygulamalarmm her dersin i<;erigindeki aglrhgmm artmlmasl,

Alanlar ve disiplinler arasmdaki ortak derslerin artmlmasl, hatta diplomalann genelle~tirilmesi.

Son yIllarda, yliksekogretim kurumlanmn geleneksel yapllarmda en koklti degi~ikliklere yol a<;an unsur, ileri telekomtinikasyon ve bili~im

teknolojilerine dayanan uzaktan egitim ve bilgiye ula~lm teknolojilerinde meydana gelen ba~ dondtirticti geli~melerdir.

Uzaktan egitim, ogrencinin ogrenim stiresinin btiytik bir boltimtinde ogretmeni ile yliz ytize tern as halinde olmadlgl, egitim malzemesinin basllml~ yazlh metinler halinde

16

ve/veya diger medya ara<;lan vasltasl ile iletildigi ve ogrencinin ogretmeni ile, postayla gonderilen odevler, telefon, televizyon, bilgisayar ve video gibi ara<;larla ileti~im kurabildigi, egitim teknolojilerinin hlzla artan bir yogunlukta kullamldlgl bir ogretim ttirti olarak tammlanmaktadlr.

1830 yllmda mektupla ogretime ba~layan uzaktan egitimde, daha sonralan telefon, televizyon ve video yogun olarak kullamlmaya ba~lanml~tlr. Bu ttir ogretimin kurumsalla~ml~ ilk ornegi, orgtin ytiksekogretime devam etme olanagl bulamayan yeti~kinlerin egitimi amaCI ile 1969'da ingiltere'de kurulan ve herkese a<;lk oldugu i<;in Open University (A<;lk Universite) ad! veri len tiniversitedir. Bu tiniversitenin halen 168.000 ogrencisi vardlr. Ttirkiye'deki ilk uzaktan egitim uygulamasl 1974 yllmda Milli Egitim Bakanhgl'na bagh olarak faaliyete ge<;irilen Y A YKUR ile ba~layan mektupla ogretim olup, 1981 yllmda bu kuruma kaYlth ogrenci saYlsl 1 O.OOO'e yakla~ml~ idi. Bu ogrenciler daha sonra Anadolu Oniversitesi'ne bagh faaliyete ge<;irilen ve ingiltere'deki ornekten esinlenerek A<;lkogretim Faktiltesi adl verilen faktilteye devredilmi~tir. A<;lkogretim Faktiltesi halen esas olarak posta ve televizyondan yararlanarak uzaktan egitim yapan bir kurumdur.

Uzaktan egitim yontemi halen ~u ama<;larla kullamlmaktadlr:

• Ki~ilere geli~en teknolojilerin gerektirdigi yeni bilgiler vermek veya genel ktilttirlerini geli~tirmek amaclyla meslek i<;i egitim, i~ ba~mda egitim gibi stirekli egitim veya sertifika programlan uygulamak,

• Bir ytiksekogretim kurumunda mezuniyet i<;in gereken kredilerin bir kIsmlm vermek tizere mtinferit dersler vermek,

• Bir tiniversite i<;inde bazl dersleri merkezi olarak vermek; konsorsiyumlar vasltaslyla derslerin bir klsmml ortak olarak vermek; kaynak ya da i<;erik bakImmdan ytiz ytize (orgtin) egitime destek olmak,

• Tamamen uzaktan egitimle diploma vermek.

<;ok yakm bir ge<;mi~te bilgisayar ve telekomtinikasyon teknolojilerinde meydana gel en ba~dondtirticti geli~meler, bu iki alam artlk bir btittin olarak birle~tiren bilgi teknolojilerini dogurmu~tur. Bilgi teknolojileri uzaktan egitimi gtintimtizde derin bir ~ekilde etkilemektedir. Internet artlk siiper bir bilgi otoyolu, World Wide Web ise Merkezi Sanal Bilgi ve Dokiimantasyon Merkezi olarak nitelendirilmektedir. Posta, televizyon, video ve hatta dti~tik kapasiteli ki~isel bilgisayarlar dahi artlk ilkel uzaktan egitim ara<;lan olarak kabul edilmekte, bunlann yerlerini, CD-ROM, multi medyah ki~isel bilgisayarlar, ki~ilerin kendi tempolanna gore ogrenmelerine imkan veren geli~mi~ ki~isel bilgisayarlar, kablolu televizyon, sistemleri, aglara baglanabilen i~ istasyonlan, video konferans sistemleri, elektronik haberle~me ve uydu tizerinden irtibatlandmlan e~ zamanh (synchronous) elektronik ktirsti (verici) ve elektronik smlflar (ahcI) almaktadu. Ozetle, mektupla ogretime ba$fayan uzaktan egitimin yerini artlk ileri bilgi teknolojilerinin kullamldlgl sanal (virtual) veya siber (cyber) egitim, kitap raflarmdan olu$an kiitiiphanelerin yerini, merkezi dijital kiitiiphaneler almaya ba$faml$tlr.

Ttim bu geli~meler uzaktan egitime de yanslml~tlr. ileri telekomtinikasyon ve bili~im teknolojilerine dayah uzaktan egitim konusundaki son geli~meler Boltim 6.3'te ozetlenmi~tir. Uzaktan egitim ile ilgili dikkat <;ekici ge1i~melerden biri de, ytiksekogretim kurumlannm yanmda, bir<;ok ticari kurulu~un kar amaclyla bu sekWrde faaliyet gostermesidir. ABD'de 1996 Yill ile 1998 doneminden bu yana 1,7

17

milyar dolar tutarmda risk sermayesi bu sektore girmi!jtir. Klsacasl, lise sonraSI egitim ABD'de ba:jll ba!jma bir endustri haline gelmi!jtir; bu sektorde 1998 YIlt itiban ile ydda 300 milyar dolar harcanmaktadlr.

DokllZYUZ Yllllk bir kurum olan universite, bu sure i~inde geli!jen bilim ve teknoloji ve toplumsal ihtiya~lara gore kendi kendine surekli olarak yenileyebilmi!j ve toplumdaki prestijli konumunu koruyabilmi!jtir. Ancak, gunumuzde iiniversite, ileri bilgi teknoiojilerinden kaynaklanan, bamba!jka turde bir yapllanma ihtiyaci ile kar!jl kar!jlyadlr. Yeni teknolojilerin cografi smlr tammamaSl nedeniyle, bu geli!jmeye ayak uyduramayan kurumlarm, i:jlevlerinin onemli bir k,smml yitirmeleri ka~mllmazdlr. Zira, ABD'nin en elit tiniversitelerine dahi kaYlt i<;in gelen ogrenciler artlk <;e~itli uzaktan egitim yontemleriyle aldlklan dersler i<;in kredi verilmesini talep etmektedirler. Klsa bir sUre i<;inde, bir tilkenin ogrencileri ba~ka bir tilkenin kurum veya kurulu~lannda uzaktan egitimle aldlklan dersler i<;in kredi talep edecekler, hatta diploma ibraz edeceklerdir.

Uzaktan egitimde akademik degerlendirme, kalite kontrolti ve akreditasyon, dtinya yiiksekogretim gtindeminin ba~ slralarmda yer alan konular arasmdadlr.

Geli~mekte olan tilkelerdeki uzaktan egitim uygulamalan ile geli~mi~ tilkelerdeki uygulamalar arasmda temelde onemli bir fark bulunrnaktadlr. Birinci grup tilkelerdeki uygulama daha <;ok <;ag ntifusuna yonelik ve nispeten eski teknolojilere dayahdlf. Buna kar~lhk, geli~mi~ tilkelerdeki uygulama ise, daha <;ok ileri teknolojilere dayah olup, orgtin egitimde etkinlik ve verimliligi artumak amaclyla veya yeti~kinlerin stirekli egitimi i<;in kullamlmaktadlr.

iIeri teknolojiye dayah uzaktan egitimin <;ag ntifusunun egitiminde orgtin egitimi tamamen ikame edecegini dti~tinmek, en azmdan ~imdilik ger<;ek<;i bir yakla~lm olarak gorunmemektedir.

ileri teknolojiye dayah uzaktan egitimin diger bir onemli niteligi ise, bu uygulamalarda tiniversitelerin ticari kurulu~larla i~birligi yapmasmm gerekliligidir. idari ve mali mevzuatl bu tur i!jbirligine elvermeyen iilkelere ileri teknolojiler de dayab uzaktan egitimin yaygmla!jmasl zordur.

1.7 Bologna Deklarasyonu

Ba~ta ABD olmak tizere, Anglo-Sakson tilkelerindeki devlet tiniversiteleri, Klta A vrupasl tilkelerindeki tiniversitelere kIyasla toplum ve pazann ihtiya<;lanna <;ok daha duyarh ve idari ve mali konularda <;ok daha fazla yetki ve esnekliklere sahip kurumlardlr. Bu nedenlerle, ABD'den ba~layarak zaman i<;inde yeni bir tiniversite yonetim modeli ortaya <;lkml~tlf. Giri!jimci Universite adl verilen bu modelin ideal halinde, universite kendine tahsis edilen kamu kaynaklarmI, sahip oldugu her tiirlii tesis, tefhizat, bilgi birikimi ve insangucunu miite!jebbis bir yakla!jlmla degerlendirerek yarattlgl kaynaklar ve ogrencilerden aldlgl reel ogrenim ucretleri ile birle!jtirerek faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun kendi gider butfesini kendi yapabilmektedir.

18

Devletin rolunlin duzenlemeden degerlendirmeye donu~mesine paralel olarak, ba~ta isvey ve Hollanda olmak lizere, Klta A vrupasl Ulkelerinde de giri~imci universite modelinin biryok unsuru iiniversitenin sevk ve idaresine ve giinliik i~leyi~ ve yonetimine yanslmaya ba~laml~tlr.

Devletin yiiksekogretimdeki roliiniin diizenlemeden degerlendirmeye donii~iimiinii, iiniversitenin sevk ve idare sisteminde devlet biirokrasisi ile akademik personelin aglrhgmm azalmasl, buna kar~lhk toplum ve pazarm etkisinin artmasl ~eklinde de ifade etmek miimkiindiir.

Her iiniversite ogretim iiyesinin gonliinde yatan kurumsal yapl, Vilhelm von Humboldt'un tasarlaml~ oldugu, isteyen ogretim iiyesinin istedigini ogrettigi ve ara~tlrdlgl ve isteyen ogrencinin de istedigini ogrendigi ve kollegyal bir yonetim anlaYI~llla dayah iiniversite modelidir. Bu nedenle, giri~imci iiniversite modelinin bu ayldan sakmcah oldugu, von Humboldt'un hayal ettigi tiir kurumlann gerekliligi ve bu tiir kurumlarm kamu kaynaklarmdan desteklenmesinin gerektigi, ancak kamu kaynaklarma bu olyiide baglmh olunan bugiinkii ko~ullarda arzu edilen dlizeydeki iiniversite 0zerkliginin maalesef mumkiin olamayacagl yoniindeki gorii~ler oldukya yaygmdlr.

Devletin i~levi siireyleri dlizenlemeden ylktIlan degerlendirmeye donii~iirken, tiim Ulkelerde biirokratik ve/veya oligar~ik modelden piyasa veya giri~imci modele geyi~ siirecinin ba~ladlgl bir geryek oldugu gibi, gelir kaynaklanmn ye~itlendirilmesinin ozerkligi artIracagl yoniindeki gorii~ler yok daha yaygmdlr.

Nitekim, Alman, Franslz, ingiliz ve italyan egitim bakanlanmn 25 Ekim 1998 tarihinde imzaladlklan Sorbonne Deklarasyonu ve bunu izleyen, 19 Haziran 1999'da A vrupa'daki 31 iilkenin egitim bakanlannca imzalanan Bologna Deklarasyonu ile uluslararasl diizeyde rekabet giiciine sahip bir A vrupa Yiiksekogretim Bolgesi (The European Higher Education Area) olu~turulmasl yoniinde siyasi irade ortaya konmu~tur. Bu amayla, diploma ve akademik derecelere ~effat1lk getirilmesi, ABD sistemine benzer ~ekilde lisans, yiiksek lisans ve doktora a~amalarmm benimsenmesi, ogrenci ve ogretim iiyesi hareketliliginin (mobility) te~vik edilmesi, ogrctim, yeti~tirme (training) ve ara~tlrmaya dayah entegre programlar geli~tirilmesi ve akademik degerlendirme ve kalite kontrol sistemleri kurulmaslllda A vrupa diizeyinde i~birligi yapIlmasl temel ilkeler olarak benimsenmi~tir

Avrupa genelinde ortaya konan bu gorii~ler kimine gore ABD sistemine ge~i~, kimine gore ise Avrupa iiniversitelerinin ozbenligine donii~en bir ifadesidir.

18-19 MaYls 2001 tarihlerinde Prag'da yapllan Avrupa Egitim Bakanlan toplantlsmda iilkemiz Avrupa Birligi biinyesinde yer alan ve iilkemizin de kullaDlmma apk bulunan Sokrates ve Leonardo gibi egitim programlarmm etkin olarak yiiriitiilmesinde -;ok onemli bir yeri olan Bologna Deklarasyonu'na imza atan iilkeler arasma tam iiye olarak kabul edilmi~tir. Yiiksekogretim sistemimiz bu tarihte Bologna Deklarasyonunda yer alan dokuz ana hedefden bir klsmlDl esasen yerine getirmi~ durumda idi. Bu tarihi takibe!l tiim maddelerde uyumun saglanmasl i~in ~ah~malar yiiriitiilmii~tiir. Universitelerimizde ogrenci konseylerinin kurulmasl ve temsilcilerin mevcut yasa -;er-;evesinde yonetime katilmalan, iiniversitelerimizde ulusal diizeyde akademik degerlendirme ve

19

kalite kontroliinii ama~layan yonetmeligin ~lkartIlmasl ve uygulamanm ba~lat"masl bu dogrultuda atIlan adlmlar arasmda en onemlileridir. Ttirk ytiksekogretimi aC;lsmdan son derece onemli olan bu geli!?me ile birlikte, tiniversite ogrencilerimiz ve ogretim elemanlanmlzm Avrupa'daki tiniversitelerle kar!?lhkh olarak gerc;ekle!?tirecekleri degi!?im programlarmda yogun bir !?ekilde yer almalan ve kendi konulannda ortakl~a ar~tmna ve uygulama projeleri geli!?tinne olanaklannm artmasl beklenmektedir. Ulkemiz tiniversitelerinin A vrupa ytiksekogretim Bolgesi i<;indeki yerlerini koruyarak, gerektirdiginde rekabet edebilmeleri, gerektiginde birbirleri ve diger A vrupa tiniversiteleri ile i!?birligi yapabilmelerinin ontindeki engel, giderek azalan btitc;e odenekleri ve id2.ri ve mali konularda tabi olduklan yagdl!?l klsltlamalardlr.

Ytiksekogretimde ul~Ilan bu ~amayl !?u !?ekilde ozetlemek mtimktindtir. Gtintimtiz tiniversiteleri artlk faaliyet alanlanm sadece kendi mensuplarmm deger yargllarma gore tespit etmekten ziyade faaliyetlerinin ttirlerini ve alanlanm toplumun gereksinim ve beklentileri ile kendilerine tahsis edilen kaynaklara gore belirleyen kurumlardlr. DolaYlslyla, c;agd~ tiniversite, toplumun her kesimi ile btittinle!?mi!?, faaliyetleri baklmmdan topluma kar!?l olan sorumlulugunu ne olC;tide yerine getirdigi denetlenen ve faaliyetleri toplum tarafmdan yonlendirilen, sahip oldugu her ttirlti fiziksel olanak, tesis, te<;hizat, bilgi birikirni ve insangtictinti giri!?imci bir zihniyetle degerlendirerek ek mali kaynak yaratan, modern i!?letmecilik teknikleri ile yonetilen fevkalade kann~lk yaplya sahip bir kurumdur.

20

Bolum 2

Turk Yuksekogretiminin Tarih~esi

TUrk yuksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlarm neredeyse tumunde, Sel<;uk Tilrklerinin 11. yuzyllda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463'te kurdugu istanbul Medresesi'ne atIf1ar vardlr. Ancak, islam iilkelerinin ve bu iilkelerdeki kurumlann, A vrupa'nm karanhk <;aglannda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime bazl katkllarda bulunduklan, bu birikimin Enduliis yoluyla A vrupa'ya ge<;tigi ve islam medreselerinin aym yolla Orta <;ag A vrupa'smdaki universiteleri etkiledikleri ne kadar dogruysa, bugunku Turk yiiksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanh~tlr.

Bugunku yuksekogretim kurumlanmlz, Batl'da oldugu gibi yuzlerce Yllhk bir sure<; i<;inde tUrlu degi~ikliklere ugrayarak ve hatta yer yer verilen buyilk mucadeleler sonucunda ~ekillenmemi~, tersine, daha once bu alandaki kurumlanmlzm yerine ge<;mek uzere, Batl'dan oldugu gibi aldlglmlz kurumlardlr.

Batl tUru yuksekogretim kurumlannm iilkemizdeki ilk ornekleri, 1773'te kurulan • Milhendishane-i Bahri-i Humayun, 1795'te kurulan Muhendishane-i Berri-i Humayun, 1827'de kurulan Tlbbiye ve 1834'te kurulan Harbiye'dir. Ondokuzuncu yuzYlhn sonuna dogru ve 20. yuzyllm ba~mda, Fransa'daki Grandes Ecoles'e benzer bir ~ekilde <;e~itli bakanhklara bagh olarak kurulan Miilkiye Mektebi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Ticaret Mekteb-i Alisi (1882), Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Sahane (1882) ve 1909'da Muhendis Mekteb-i Alisi adl ile reorganize edilen Muhendishane ile ara kademe teknik personel yeti~tirmek amaclyla 1911'de kurulan Konduktor Mekteb-i Alisi iilkemizdeki Batl turu yuksekogretim kurumlannm diger ornekleridir. Bu kurumlann bazIlan bugiinku istanbul Teknik Universitesi (iTU) , Marmara, Mimar Sinan ve YIldlZ Teknik Universitelerinin nuveleridir. 1863'te kurulan ve 1912'de muhendislik boliimleri eklenen Robert Kolej ise iilkemizdeki ilk Anglo-Amerikan tUru yuksekogretim kurumu olup, bugunku Bogazi<;i Universitesi'nin nuvesidir.

Giilhane Fermam'ndan klsa bir sure sonra modern bir universitenin kurulmasl, 1846'da zamanm Maarif Meclisi'nce kabul edilmi~ ve universite 1865'te a9Ilml~tlr. 1870 ve 1874'te iki kez reorganize edildikten sonra 1881'de kapanan universite, 1900'de Dar'iil-filnuni Osmani adl ile tekrar a<;llml~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye-i Diniye, Edebiyat, Ulum-l Riyaziye ve Tabiiye ~ubelerinin yamnda, daha once kurulmu~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de Dariilfiinun'a baglanml~tlr.

Cumhuriyet'in ilanmm hemen ardmdan ba~latllan egitim seferberligi ile yuksekogretim kurumlannm Anadolu'ya yayllmasmdaki ilk adlmlar atllmaya ba~lanml~ ve Ankara'da 1925'te Hukuk Mektebi, 1926'da Gazi Egitim EnstitUsu, 1930'da ise Ziraat Enstitilsu kurulmu~tur.

21

Atattirk, Cumhuriyet'in ilanmdan soma Dartilfiinun tizerinde onemle durmu~ ve bu kurumu degerlendirmek tizere davet edilen isvie;re'li Profesor Albert Malche'nin 31 MaYls 1932 tarihli raporundan klsa bir stire soma 1933'te Dartilfiinun lagvedilerek yerine istanbul Oniversitesi kurulmu~tur. 1933 Reformu (Kanun No: 2252), ragda$ iiniversitenin iilkemizdeki gerrek ba$fanglcldlr.

Ytiksek Mtihendis Mektebi'nin 1944'te reorganize edilmesi ile iTU kurulmu~ olup bunu 1946'da, Ankara'da daha once kurulmu~ olan mektep, faktilte ve enstittilerin birle~tirilmesiyle kurulan Ankara Oniversitesi izlemi~tir. Aynca, 1946'da 2252 saYlh Kanun ytirtirltikten kaldmlml~, e;lkanlan 4936 saYlh Kanunla tiniversitelere muhtariyet verilmi~tir.

1955-1957 yIllan arasmda kurulan Ege Oniversitesi, Karadeniz Teknik Oniversitesi, Orta Dogu Teknik Oniversitesi (ODTU) ve Atattirk Oniversitesi ile ytiksekogretimin Anadolu'ya yaYllmasl hlZ kazanml~tlr.

1967 yllmda kurulan Hacettepe Oniversitesi ve 1971 yllmda kurulan Bogazie;i Oniversitesinden soma 1973-1981 araSl tiniversitelerin tam anlaml ile Anadolu'ya yaYlldlgl bir donemdir. Ttirkiye'nin her bakImdan zor ~artlar altmda bulundugu bu donemde, DiyarbakIr, Eski~ehir, Adana, Sivas, Malatya, Elazlg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni tiniversite kurulmu~ ve boylece tilkemizdeki tiniversite saYlsl on dokuza ytikselmi~tir. Hlzla artmakta olan tiniversite ve bunlara ba~vuran ogrenci sayIian kar~lsmda 1974 yllmda Ggrenci Sec;me ve Yerle~tirme Merkezi (OSYM) kurularak tiniversitelere merkezi smavla ogrenci ahnmasma ba~lanml~tlr. Ytiksekogretime artan talep kar~lsmda, aym yll kurulan ve mektupla ogretim yapan Y A YKUR ile tilkemizoe orgtin ogretim yanmda Ae;lkogretim veya daha dogru bir deyimle uzaktan-ogretime de ba~lanml~tlr.

Burada bir parantez ae;arak, ytiksekogretimde tiniversiteler dl~mdaki geli~melere de klsaca bakmakta yarar vardlr. Oniversitelerden farkh olarak, BatI'daki politekniklere benzer bir ~ekilde kitlesel mesleki egitime aguhk vermek amaclyla kurulan akademiler, zaman ie;inde bu amae;larmdan uzakla~ml~lar ve 1977'de e;lkanlan 2095 saYlh Kanunla tiniversiteler ile akademiler arasmda i~levsel farkhhk fiilen ortadan kalkml~tlr. Ancak, universiteler ile akademiler arasmda e;eki~me ba~laml~ ve Dam~tay akademilerin e;lkardlgl yonetmelikleri surekli olarak iptal etmi~tir.

Hlzla artan gene; nlifusun yuksekogretime olan talebi 1960'h yIilann ortalarmdan ba~layarak, e;e~itli alanlarda mesleki ogretim yapan elliye yakm, kar amae;h yuksekokulun ae;Iimasma yol ae;ml~ ve bu okullardaki ogrenci saYlsl kIsa sure ie;inde elli bine ula~ml~tlr. Ancak, Anayasa Mahkemesi'nin bu okullan 1971'de Anayasa' ya aykm bulmasl ile bu okullar 14 i 8 saYlh Kanunla akademilere baglanml~tlr.

1981 yIima gelindiginde tilkemizde:

• Oniversiteler • Akademiler •

• •

Bir kIsml diger bakanhklara, e;ogu Milli Egitim Bakanhgl'na bagh iki yIlhk meslek yuksekokullan ile konservatuvarlar Milli Egitim Bakanhgl'na bagh tiC; yIlhk egitim enstittileri YAYKUR

22

olmak iizere be~ tiirde, top lam 166 yiiksekogretim kurumunda 20.816 ogretim elemam gorev yapmakta ve YAYKUR'a kaYlth 9.742 ogrenci dahil, toplam 237.369 ogrenci ogrenim gormekte idi. 1981 'de yIkanlan 2547 saYIh Yiiksekogretirn Kanunu ile iilkernizdeki tiirn yiiksekogretirn kururnlan Yiiksekogretim Kurulu (YOK) yatIsl altmda toplanmI~, akaderniler iiniversitelere, egitirn enstitiileri egitirn fakiiltelerine donii~tiiriilrnii~ ve konservatuvarlar ile rneslek yiiksekokullan iiniversitelere baglanrnI~tlr. Bu diizenlerne kapsarnmda istanbul'da Mirnar Sinan, Marmara ve YlldIZ Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, izrnir'de Dokuz Eyliil ve Edirne'de Trakya Universiteleri rnevcut kururnlarm reorganizasyon ve birle~tirilrnesi ile olu~turulrnu~, Van'da ise Yiiziincii YII Universitesi adI ile yeni bir iiniversite kurulrnu~tur. Boylece, Tiirk yiiksekogretirn sisterni 1982 Ylh itiban ile yirrni yedi iiniversite ile bunlara bagh fakiilte, enstitii, yiiksekokul, konservatuar ve rneslek yiiksekokullanndan olu~an birle~ik bir yaplya donii~tiiriilrnii~tiir. Bu rneyanda, Y A YKUR'un i~levleri Anadolu Universitesi'ne bagh Aylkogretirn Fakiiltesi'ne devredilerek uzaktan ogretirnin iilkernizde yaygmla~rnasl hlzlandmlrnl~tlr.

Anayasa'da yer alan hiikiirnlere uygun olarak getirilen yeni yasal diizenlerne ile kar arnaCI giitrneyen vaklflann ozel yiiksekogretirn kururnlan kurrnalanna irnkan saglanrnl~tIr. Bu tiir ilk iiniversite olan Bilkent Universitesi 1984'te kurularak faaliyete geyrni~tir. Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konurnu, Anayasa Mahkernesi'nde ayrlan iki davamn sonucunda Mahkerne'nin bu tiir liniversitelerin de kanunla kurulrnasl gerektigine karar verrnesi iizerine, 1992 yrlmda ylkanlan 3785 saYlh Kanunla aylkhga kavu~rnu~tur.

ODTU'ye bagh olarak faaliyet gosteren Gaziantep'teki fakiilte ve okullardan olu~an Gaziantep Universitesi'nin 1987'de kurulrnasl ile iiniversite saYISl yirrni dokuza yiikselrni~tir.

3 Ternrnuz 1992'de ylkanlan 3837 sayIh Kanunla, yogu daha once 0 illerde rnevcut olan birirnlerin niive te~kil ettigi, 21 yeni iiniversite ile 2 yiiksek teknoloji enstitiisiiniin Afyon, Aydm, Bahkesir, Bolu, <;::anakkale, Denizli, Hatay, Kars, Isparta, izrnir, Kahrarnanrnara~, Kmkkale, Kocaeli, Kiitahya, Manisa, Mersin, Mugla, Nigde, Sakarya, Sanhurfa, Tokat ve Zonguldak illerirnizde kurulrnasl ile iiniversite saYlrnlz elliiiye yiikselrni~tir.

1992 Ylhnda ikinci vaklf iiniversitesi olan Koy Universitesi, 1993 'te Anadolu Universitesi'nin ikiye boliinrnesi ile Eski~ehir'deki ikinci iiniversite olan Osrnangazi Universitesi, 1994'te iilkernizin iiyiincii vaklf iiniversitesi olan Ba~kent Universitesi ile Franslzca egitirn yapan Galatasaray Oniversitesi kurulrn u~tur.

1996'da 5, 1997'de 8, 1998'de 2, 1999'da ise 2 vaklf iiniversitesinin kurulrnasl ve Tiirkiye Curnhuriyeti Hiikiirneti ile Alrnanya Federal Curnhuriyeti Hiikiirneti arasmda irnzalanan anla~rnaya gore kurulrnasl kararla~tmlan istanbul Batl Universitesi ile iilkernizdeki yiiksekogretirn kururnu saYlSI 74'e yiikselrni~tir. Bu kururnlan 2001 'de vaklflarca kurulan Ya~ar, istanbul Ticaret ve izrnir Ekonorni iiniversiteleri izlerni~tir. Bunlardan, istanbul Batl ve Okan iiniversiteleri heniiz faaliyete geyrnerni~tir. Yiiksekogretirn kururnlanrnlzm kurulu~ tarihleri Tablo 2. l'de gosterilrni~tir.

23

Boylece, 1923-1924 egitim-ogretim yllmdan 2002-2003 egitim-ogretim yllma kadar geyen 79 yIlhk Cumhuriyet doneminde:

a 0 . T bl 21 K uru us an erme I!ore UDlverSI e er t 'hi ' 't I

Universite Bulundugu il Kurulu~

Tarihi 1 istanbul istanbul 1933 2 istanbul Teknik istanbul 1944 3 Ankara Ankara 1946 4 Karadeniz Teknik Trabzon 1955 5 Ege izmir 1955 6 Atatiirk Erzurum 1957 7 Orta Dogu Teknik Ankara 1959 8 Hacettepe Ankara 1967 9 Bogazi~i istanbul 1971

10 Dicle Diyarbakir 1973 11 <;ukurova Adana 1973 12 Anadolu Eski~ehir 1973 13 Curnhuriyet Sivas 1974 14 inonii Malatya 1975 15 FIrat Eiazig 1975 16 Ondokuz Mayis Samsun 1975 17 Selc;uk Konya 1975 18 Uludag Bursa 1975 19 Erciyes Kayseri 1978 20 Akdeniz Antalya 1982 21 Dokuz Eyliil izmir 1982 22 Gazi Ankara 1982 23 Marmara istanbul 1982 24 Mimar Sinan istanbul 1982 25 Trakya Edime 1982 26 YlldlZ Teknik istanbul 1982

-27 Yiiziincii Yli Van 1982 28 Bilkent Ankara 1984 29 Gaziantep Gaziantep 1987 30 KoC; istanbul 1992 31 Abant izzet Baysal Bolu 1992 32 Adnan Menderes Aydm 1992 33 Afyon Kocatepe Afyon 1992 34 Bahkesir Bahkesir 1992 35 Celal Bayar Manisa 1992 36 <;anakkale Onsekiz Mart <;anakkale 1992 37 Dumlupmar Kiitahya 1992 38 Gaziosmanpa~a Tokat 1992 39 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii Kocaeli 1992 40 Harran ~anhurfa 1992 41 izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii izmir 1992 42 Kafkas Kars 1992 43 Kahramanmara~ Siit~ii imam Kahramanmara~ 1992 44 Kmkkale Kmkkale 1992

24

Tablo 2 I (Devam) 45 Kocaeli 46 Mersin 47 Mugla 48 Mustafa Kemal 49 Nigde 50 Pamukkale 51 Sakarya 52 Siileyman Demirel 53 Zonguldak Karaelmas 54 Ba~kent

55 Osmangazi 56 Galatasaray 57 Fatih

-58 I~lk 59 istanbul Bilgi 60 SabanCl 61 Yeditepe 62 Kadir Has 63 Atlhm 64 Beykent 65 <;ag 66 <;ankaya 67 Dogu~

68 istanbul KiiJtiir 69 MaJtepe 70 Bahye~ehir

71 Haliy 72 istanbul Batl 73 Okan 74 Ufuk 75 Ya~ar 76 istanbul Ticaret 77 izmir Ekonomi

• Yliksekogretim kurumu saYlsl l'den 77'ye, Ogrenci saylSl 2.914'den 1.677.936

• Ytlhk mezun saYlSl 32 l'den 248.310 • Ogretim elemam saYlsl 307'den 71.290'a

Kocaeli 1992 iyel 1992 Mujla 1992 Hatay 1992 Nigde 1992 Denizli 1992 Sakarya 1992 Isparta 1992 Zonguldak 1992 Ankara 1993 Eski~ehir 1993 istanbul 1994 istanbul 1994 istanbul 1996 istanbul 1996 istanbul 1996 istanbul 1996 istanbul 1996 Ankara 1997 istanbul 1997 Tarsus 1997 Ankara 1997 istanbul 1997 istanbul 1997 istanbul 1997 istanbul 1998 istanbul 1998 istanbul 1998 istanbul 1999 Ankara 1999 izmir 2001 istanbul 2001 izmir 2001

ylikselmi~ olup, yakla~lk olarak ogrenci saYlsmda 576, yIlhk mezun saYIsmda 774, ogretim elemam saYIsmda ise 232 kathk artI~larm geryeklqtirildigi ve yliksekogretim kurumlarmm istanbul'dan Anadolu'nun en licra ko~elerine kadar yayllmasmm saglandlgl gorlilmektedir.

Zaman zaman iyinde bulunulan olumsuz siyasi ve ekonomik ~art1ara ragmen, yer yer verilen bliylik miicadeleler ve bliylik fedakarhklarla saglanan bu geli~me Tlirkiye Cumhuriyeti 'nin gurur tablolan ve yagda~ uygarhgl yakalama azim ve iradesinin onemli simgelerinden biridir.

25

Bolum 3

Oniversitelere Ba§vuru ve Yerle§tirme

3.1 C;e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci Saynan

Olkemizdeki <;e~itli liselerden 2001-2002 ders Ylhnda mezun olan ogrenci sayIlarmm lise ttirlerine gore dagIllml Tablo 3. l'de gosterilmi~tir. Bu tablodan gortildtigti gibi, genel lise mezunlanmn toplam mezunlar i<;indeki payl % 58, mesleki ve teknik lise mezunlannm payl ise % 42'dir. Liseden mezun olanlarm Yillara gore degi~imi ise Tablo 3.2'de verilmi~tir. Buradan gortildtigti gibi, 1985-1986 ders yllmda 220.941 olan lise mezunu saYISI, 2001-2002 ders Ylhnda 497.396'ya ytikselmi~tir.

3.2 Ba~vuru Saydan

Ggrenci Se9me ve Yerlqtirme Merkezi (OSYM) tarafmdan dtizenlenen ytiksekogretime giri~ smaVI, 1981-1998 yIllan arasmda iki basamakh olarak uygulanml~tIr. Ggrenci Se9me Sznavl (OSS) adl verilen birinci basamak smaVI, Ttirk<;e, matematik, fen bilgisi ve sosyal bilgiler alanlarmdaki temel kavramlara dayah olarak, okudugunu anlama ve yorumlama yeteneklerini ol<;en smavdu. Ggrenci Yerle.Jtirme Sznavl (OYS) olarak adlandmlan ikinci basamak smaVl ise, esas olarak bilgi ol<;en bir smavdlr. Oniversitelere yerle~tirme, OSS, OYS ve Ortaogretim Ba.Jarz Puanlarzmn (OBP) belirli katsaYllarla <;arpIlarak toplanmasl sonucunda elde edilen yerle~tirme puanlan ile ogrencilerin tercihlerine gore yapIlmaktaydl.

1999 yllmdan itibaren uygulanmaya konulan yeni smav sisteminde, Ddnci Basamak Sznavl (OYS) kaldmlml~tlr. Oniversiteye yerle~tirmenin, Birinci Basamak Sznavl (OSS) sonu<;lanna Aglrlzklz Ortaogretim Ba.Jarz Puammn (AOBP) bir katsaYI ile <;arpllarak eklenmesi sonucunda hesaplanan yerle~tirme puam ve ogrencilerin tercihlerine gore yapIlmasl kararl~tmlml~tlr.

Ytiksekogretime giri~ i<;in: • Lise son slmf ogrencileri (beklemeli ve dl~ardan bitirenler dahil), • Daha onceki yIllarda smava girip kazanamayanlar,

Daha once bir yiiksekogretim programma yerle~tirilmesine kar~m, program ve/veya iiniversite degi~tirmek amaclyla tekrar smava girenler; bir yiiksekogretim kurumunu bitirdikten soma tekrar smava girenler,

olmak tizere ba~hca ti<; grup ogrenci OSYM'ye ba~vurmaktadlr. OSYM'ye 2002 yllmda ba~vuran 1.540.422 ogrenciden 1.489.478'i OSS'ye girmi~tir. Aynca meslek ytiksekokullan ile a<;lkogretim onlisans programlarma smaVSlZ ge<;i~ hakkmdan yararlanmak 19m 282.677 ogrenci ba~vurmu~tur. Boylece Yiiksekogretim Kurumlanna yerle~mek istegiyle ba~vuran ogrenci saYISI toplam 1.823.099'a ula~ml~tIr. Ba~vuran bu adaylann % 30,1 'i lise son simf ogrencisi, % 50,2'si OSS'ye

27

daha once gmp kazanamayanlar ve % 19,7 'si ise daha onceki Yillarda bir yuksekogretim programma yerle$l:irilenlerdir.

Tablo 3.1 2001·2002 Ogretim YIII Ortaogretimde Okul Tiirlerine Gore Mezun Ogren·ci Sayllan

OKULTURU MEZUN OGRENCi SAYISI ORTAOGRETIM TOPLAMI 497396

GENEL LISELER 290116 LiSE 204084 ANADOLU LiSESi 61160 FEN LiSESi 2682 ANADOLU GUZEL SANATLAR LiSESi 756 ANADOLU OGRETMEN LiSESi 8540 OZEL GENBL LiSE 12894

MESLEKI ve TEKNIK LISELER 207280 ERKEK TEKNIK OGRETIM 87909

ENDUSTRi MESLEK LiSESi 62279 <;OK PROGRAMLI LiSE 12983 TEKNiKLisE 6380 ANADOLU MESLEK LiSESi 3471

ANADOLU TEKNiK LiSESi 2796 KIZ TEKNIK OGRETIM 26594

KlZ MESLEK LiSESi 13978 <;OK PROGRAMLI LiSE 6486 KlZ TEKNiK LiSESi 44 ANADOLU KIZ MESLEK LiSESi 6064 ANADOLU KIZ TEKNiK LiSESi 22

TicARET VE TURIZM OGRETIMI 66515 'riCARET MESLEK LiSESi 47346 <;OK PROGRAMLI LiSE 8953 ANADOLU MAHALLi iDARELER MESLEK 161 LiSESi ANADOLU TicARET MESLEK LisESi 5650 ANADOLU DI~ TicARET MESLEK LiSESi 166 ANADOLU SEKRETERLiK MESLEK LiSESi 81 ANADOLU OTELCiLiK ve TURizM 3305 MESLEK LiSESi

ANADOLU iLETi~iM MESLEK LiSESi 502 ANADOLU A~<;ILIK MESLEK LiSESi 351

DIN OGRETiMI 25437 iMAM HA Tip LiSESi 21396

ANADOLU iMAM HATip LiSESi 4041 OZEL EGITIM 230 ANADOLU SAGLIK MESLEK LISESI 71 OZEL MESLEKI ve TEKNIK LISELER 524

28

N '-0

GENEL LiSELER

Lise Anadolu Lisesi Aksam Lisesi Fen Lisesi Anadolu Giizel Sanatlar Lisesi Anadolu Ogretmen Lisesi MESLEKi VE TEKNiK LisELER Erkek Teknik Ogretim KIZ Teknik Ogretim Ticaret ve Turizm Ogretimi imam-Hatip Liseleri

Resmi Liseler Toplam1

Ozel Liseler Toplaml

GENEL TOPLAM

1985-86

121.163

2.824

-282

-2.588

42.500

9.277

21.218

15.727

215.579

5.362

220.941

Tablo 3.2 Liselerden mezun olan ogrenci sayIlannm lise tiirlerine ve yIllara gore degi~imi.

1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 I 1990-91 1991-92 I 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99

119.645 131.263 136.393 144.698 176.463 192.162 262.551 247.749 229.951 279.299 390.259 217.102 227.182

3.159 3.959 4.498 4.722 6.640 7.611 10.799 10.971 18.300 14.785 13.292 12.460 21.069

- 528 524 663 658 756 782 1.120 1.193 986 1.486 14.561 --377 393 421 505 478 770 747 1.132 1.098 968 943 915 2.200

- - - - - - - - - 460 209 502 599

3.293 3.250 2.892 2.565 2.966 1.348 2.452 2.967 3.839 4.256 4.045 4.733 6.035

47.935 47.118 48.839 58.419 68.617 72.991 94.317 66.512 75.733 92.109 98.850 104.260 91.385

10.317 11.146 11.768 12.130 12.695 13.132 16.134 16.008 28.471 23.879 30.482 29.218 27.588

20.382 24.790 23.661 30.701 38.783 41.029 48.637 42.332 56.350 53.003 65.233 53.407 58.036

15.974 17.574 17.280 17.060 18.323 20.658 26.285 46.137 41.386 48.480 42.525 31.868 79.479

221.082 240.021 246.276 271.463 325.623 350.457 462.704 434.928 456.321 518.225 647.324 469.026 520.562

5.371 6.337 6.867 7.593 9.921 11.411 12.278 13.834 16.517 13.078 16.288 7.672 20.601

226.453 246.358 253.143 279.056 335.544 361.868 474.982 448.762 472.838 531.303 663.612 476.698 541.163

- -- ---- -- - -- -

1999-00 2000-01 2001-02

215.170 202.342 204.084

24.716 31.114 61.160

--2.910 2.313 2.682

660 558 756

6.271 6.569 8.540

86.289 94.437 87.909

27.152 29.855 26.594

63.438 69.050 66.515

42.776 29.355 25.437

477.570 465.885 483.978

20.671 1.5.277 13.418

498.241 481.162 497.396

------- " .. -

Ba~vuran ogrenci saYlUmnm yillara gore dagIllml Sekil 3.1' de, lise son slmf ogrencilerinin 6SYM'ye yapdan ba~vurular iyerisinde payl ise Seki13.2'de gosterilmi~tir.

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Not: 2002 Ylhnda 1.540.422 aday OSS'ye, 282.677 aday ise sadece smavslz ge9i~ i9in ba~vuru yapml~ttr.

~ekiI3.1 OSYM'ye ba~vuran ogrenci saydarmm ydlara gore degi~imi.

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1995 1999 2000 2001 2002

~ekil 3.2 Lise son simftaki ogrencilerin toplam ba~vuru i~indeki paYI.

30

Sekil 3.2'den gortildligli gibi, yliksekogretime giri~ kaplSlnm onlinde lise son simf ogrencilerinin yanmda, eski lise mezunlarmdan olu~an bliylik bir kitle bulunmaktadir. Bu kitle, dershanelere deyam ederek, kahplara dayah yoktan seymeli problem yozme

. lizerinde yogunla~makta ve lisede aldigi formasyonu onemli olylide yitirmektedir. 2002 yllmda son slmfdaki ogrencilerin toplam ba~vuran iyindeki paymm % 34,3 ve % 30,1 'e gerilemesi, uygulamasl ilk kez 2002 de yapllan smaVSIZ geyi~e ba~vuran eski mezunlarm saYIsmm yok fazla olmasmdan kaynaklanmaktadir.

Tlirk yliksekogretim sistemi lizerinde olu~an demografik baskmm temel nedeni, lise mezunlannm herhangi bir yliksekogretim kurumuna giremedikleri takdirde geyimlerini saglayabilecek bilgi ve beceriden bliylik Olylide yoksun olmalandir. Ulkemizdeki i~glicli piyasasmda, i~e yeni girenler iyin dlizenlenen i~ egitimi programlan yaygm olmadigi gibi, genel lise mezunlanmizm egitimleri itibanyla bu tlir programlara hazlf olup olmadIklan da tartl~ma konusudur.

Devlet istatistik Enstitlisli'nlin Tablo 3.3'te ozetlenen projeksiyonlanna gore, yliksekogretim yag nlifusu (18-21 ya~) 1995'ten 2000'e kadar azalma egilimine girmi~,son iki yllda ise artma gostermi~tir. Bunun yanmda, ortaogretimdeki okulla~ma oram ise slirekli olarak artmaktadir. Ornegin, 1985-1986'da % 32, 1990-1991 'de % 37,6 olan bu oran, 1998-1999'da % 57,7'ye ylikselmi~tir. Bu nedenle, yliksekogretime giri~ iyin ba~vuran ogrenci saYIsmda, son Yillarda gorlilen duraganla~ma egilimine ragmen, ozellikle sekiz yllhk temel egitimin etkisiyle, onlimlizdeki Yillarda artl~

beklenmektedir. Milli Egitim Bakanhgi tarafmdan yapllan projeksiyonlara gore, 2005-2006 ders yllmda ortaogretimdeki ogrenci saylSl, 1.71O.092'si genel liselerde, 2.484.051 'i ise mesleki ve teknik liselerde olmak lizere, toplam 4.194.143 'e ula~acak, bu kademedeki okulla~ma oram ise % 79,4'e ylikselecektir. Buna gore, onlimlizdeki be~ yll iyerisinde yliksekogretime giri~ iyin ba~vuran aday saYIsmm 2.000.000'u a~acagi tahmin edilmektedir.

Tablo 3.3 Yilksekogretim -rag nilfusunun yillara gore degi~imi.

YIi <;::ag Ntifusu (18-21 Ya~)

1994 5.093.000

1995 5.228.000 1996 5.184.000 1997 5.142.000 1998 5.102.000 1999 5.063.000 2000 5.025.000 2001 5.371.000 2002 5.355.000

31

3.3 Yiiksekogretim Kurumlarma Yerle~tirme

1999-0SS'den itibaren adaylara sozel ve saYlsal boltimlerden olu~an bir smav uygulamnaya ba~lanml~t1r. Sozel boltim Turkge'yi kullanma gucu ve sosyal bilimlerdeki temel kavram ve ilkelerde du~unmeyi olgen sorulardan, saYlsal boillm ise matematiksel ili~kilerden yararlanma gucunu ve fen bilimlerindeki temel kavram ve ilkelerde du~unmeyi olgen sorulardan olu~maktadlr.

2002 ve daha onceki yIllarda OSS'yi kazanan adaylann, meslek yuksekokullan \Ie aylkogretim programlarma yerle~ebilmeleri i9in ilgili puan turunde 105,000 ve daha yiiksek OSS puam, lisans programlarma yerle~ebilmeleri i9in ise OSS'de ilgili puan tiirunde 120,000 ve daha yuksek OSS puam almalan gerekmektedir. Gerek onlisans ve a91kogretim, gerekse lisans programlanna yapllacak yerle~tirmede, adaylarm OSS puanlarma aglrhkh ortaogretim ba~an puanlarmm belli bir aglrhkta katllmaslyla elde edilen Y -OSS puanlan ve varsa ek puanlan kullamlmaktadlr. Ozel yetenek smavlyla ogrenci alan yuksekogretim programlanna ba~vurabilmek ie;:in OSS'de 105,000 ve daha fazla OSS puam, ogretmenlik programlan i9in ise 120,000 ve daha fazla OSS puam alml~ olmak gerekmektedir.

2002 OSS'den itibaren Mesleki ve Teknik Ortaogretim Kurumlan mezunlan, kendi alanlannm devaml niteligindeki onlisans programlan ile orgun ve a9lkogretim onlisans programlanna mezuniyet yIlI, okul tiiru ve mesleki ve teknik egitim bolgesine bagh oncelikler gozetilerek smaVSlZ olarak yerle~tirilmektedirler. Aynca OSS smavma girerek ilgili puan turunde 105.000 ve daha fazla OSS puam alan adaylar a9lkogretim programlanna ve mesleki egitim kapsaml dl~mda kalan onlisans programlarma yerle~ebilmektedirler.

Adaylann lisans programlarma yerle~ebilmeleri ie;:in OSS'de ilgili puan tiirunde 120.000 ve daha fazla OSS puam almalan gerekmektedir. Mesleki egitim kapsammdaki onlisans ve ;a9lkogretim programlarma yapIlacak yerle~tirmede

adaylann mezuniyet YIh, mezun olduklan ortaogretim kurumunun tiiru ve mesleki teknik egitim bOlgesinin i9inde ya da dl~mda olmasl durumlarma bakIlarak olu~turulan oncelik sIralan ve mesleki ortaogretim ba~anlan gozetilerek yerle~tirilmektedirler. Lisans programlan ile diger onlisans programlarma yapIlacak yerle~tirmede adaylarm OSS puanlarma aguhkh ortaogretim ba~an puanlanmn belli bir aglrhkta katIlmasIyla elde edilen Y-OSS puanlan ve varsa ek puanlan kullamlmaktadIr.

2002 ve daha onceki YIllarda uygulanmakta olan puanlama yonteminde ass puanlannm en buyugu ve en kue;:ugu, hesaplama yapIlan YIhn puan dagIlImma bagh olarak, ylldan ylla degi~mektedir. Bu da adaylar arasmda puanlann smava girilen yllda du~ecegi veya yukselecegi tahminlerinin yapIlmasma neden olmaktadlr. Bu sakmcaYI en aza indirmek amaclyla, 2003 OSS'den itibaren, her puan tiirunde ayn olmak mere, OSS puanlannm en yuksegi 300, en kU9ugu 100 olacak ~ekilde bir donu~llirmeye tabi tutulmasma karar verilmi~tir. 2002-0SS ve daha onceki YIllarda, smaVSlZ gee;:i~ harie;:, meslek yuksekokullan veaylkogretim onlisans programlanm tercih edebilmek ie;:in ilgili puan tUrunden en az 105.000 veya daha yuksek, bir lisans programml tercih edebilmek i9in ise ilgili puan tiiriinde 120.000 veya daha yuksek OSS puanma sahip olmak gerekmi~tir. OSS puanlannm 100 ile 300 arasmda degi~mesi, bu slmrlarda da degi~iklik yapllmasml gerektirmi~tir. OSS'yi kazanma, bir ba~ka deyi~le, meslek yiiksekokullan ve a91kogretim programianm smaVSlZ ge9i~ dI~mda tercih edebilme smm 105.000 yerine 160.000; lisans programlanm tercih

32

edebilme smm da 120.000 yerine 185.000 6ss puam olarak belirlenmi~tir. Bu slmrlarda meydana gelen degi~iklik, kesinlikle 6SS'yi kazanma puanlanmn yilkseltilmesi anlamma gelmemektedir. Bu degi~ikligin anlaml, eski 6ss daglhmmdaki 105.000 6ss puammn yeni 6ss dagIllmmda 160.000'a, 120.000 6ss puanmm 185.000'a kar~lhk gelecegidir.

2001-0SS sonucunda, orgiln 'ogretim ile aylkogretim programlarma yerle~tirilen toplam 477.771 adaym dagIllml Tablo 3.4'te gosterilmi~tir. 6rgiln ogretime yerle~tirilenlerin % 43, l'i klZ, % 56,9'u ise erkektir.

Tablo 3.4 2001-0SS'de orgiin ogretim ile a~lkogretime yerle$tirilen ve kaydolan ogrenci sayllan

I Yerle;;tirilen (Y)

ORGUN OGRETiM

Lisans 166.963 Onlisans 129.462

TOPLAM 296.425

A(:IKOGRETiM

Lisans 117.179 Onlisans 64.167

TOPLAM ,

181.346

/GENEL TOPLAM 477.771

Kaydolan (K)

170.473

107.086

277.559

92.032

46.680

138.712

416.271

K/Y (%)

102,1

82,7

93,6

78,5

72,7

76,5

87,1

Toplam yerlqtirilenlerin (aylkogretim dahil) ba~vurulara oranmm yIllara gore degi~imi Sekil 3.3'te, yerle~tirilen adaylann orgiln ogretim ile aylkogretime gore dagIllml ise Sekil 3.4'te gosterilmi~tir. Aylkogretime olan talebin 1993 Ylhnda maksimum dilzeye ula~masl nedeniyle, ba~vuran adaylann yakla~lk % 36'Sl bir yilksekogretim programma yerle~tirilmi~tir. Bu oran, 2001 yllma kadarki 6 Yllhk devrede % 30 dolaymda kalml~, 2001'de % 32,4'e ula~ml~tIr.

Tablo 3.4'ten goriildilgil gibi, orgiln ogretimdeki lisans programlanna yer1e~tirilen ogrencilerin bilyilk yogunlugu kaYlt yaptIrmaktadu. 2002-6SS'de kontenjanlan bo~ kalan lisans programlannm dagIllml Tablo.3.5'te gosterilmi~tir.

2001-0SS sonucunda orgiln ogretimdeki 6nlisans programlanna yerle~tirilen ogrencilerin yakla~lk % 17,3'il, aylkogretime yerle~tirilen ogrencilerin ise yakla~lk % 23,5'i kaYlt yaptlrmaml~tIr.

6rgiln ogretimdeki 6nlisans programlanna olan talebin, lisans programlanna gore dil~ilk olmasmm muhtemel nedenleri, meslek yilksekokulu mezunlanna yedek subayhk hakkl verilmemesi ve fakiilte diplomasma atfedilen sosyal statildilr.

33

%

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Sekil 3.3 Toplam yerle~tirHenlerin ba~vurulara oramnm ydlara gore degi~imi.

I ElOrgmOgretim ClAylkii9retim I

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

SekH 3.4 Orgiin ogretim He a~lkogretime yerle~tirilenlerin ydlara gore dagdlml.

34

Tablo 3.5 2002-0SS'de kontenjanlan apk kalan lisans programlan.

Program Kontenjan KaYlt YaptIrmayan

SaYI Ytizde Alman Dili ve Edebiyatl . 312 189 60,6 Arap Dili ve Edebiyatl 159 110 69,2 Fars Dili ve Edebiyatl 134 133 99,3 FranSlZ Dili ve Edebiyatl 205 101 49,3 FranSlzca Ogretmenligi 289 51 17,6 Mtitercim-Terctimanhk (Fr) 538 173 32,2 Bulgar Dili ve Edebiyatl 21 19 90,5 Hindoloji 11 8 72,7 Urdu Dili ve Edebiyatt 52 49 94,2 Yunan Dili ve Edebiyatl 62 15 24,2 <;in Dili ve Edebiyatl (Sinoloji) 57 12 21,1 Kore Dili ve Edebiyatl 42 31 73,8 Arap9a Ogretmenligi 31 14 45,2 Hungaroloji 21 20 95,2

A9lkogretim kontenjanlan 1992 yIlmdan itibaren btiytik oranlarda artmlml~, 1999 yllmda ise kontenjan Slllm tamamen kaldmlml~tIr. Ancak, Tablo 3.6'dan da gortildtigti gibi, a9lkogretime olan talep yIllar itibanyla bagIl olarak azalml~tlr. Bunun ba~hca nedeni, derece ve kademe ilerlemesi almak amaclyla a9lkogretime ba~vuran devlet memurlarmm bu talebinin zaman i9inde kar~Ilanml~ olmasldlr.

Vaklf tiniversitelerine yerle~tirilen top lam 23.281 ogrencinin tiniversitelere gore doktimti Tablo 3. 7'de verilmi~tir. Buna gore, vaklf tiniversitelerine yerle~tirilen

ogrencilerin, toplam orgtin ogretime yerle~tirilenler i9indeki payl % 7. l'dir.

Yurtdl~mdaki ge~itli tiniversitelere yerle~tirilen toplam 3591 ogrencinin tilkelere gore daglhml Tablo 3.8'de verilmi~tir.

35

Tablo 3.6 A~lkogretim programlarma yerle~tirilen ve kay It yaptlrmayan ogrenci sayllarmm yIllara gore dagdlml.

YII Kontenjan Y erle~tirilen KayIt YaptIrmayan

SaYI Yiizde 1983 35.000 14.982 - -

1984 40.000 47.999 16.996 35,4 1985 50.000 60.000 19.545 32,6 1986 60.000 68.911 26.189 38,0 1987 55.000 73.828 19.619 26,6 1988 60.000 81.356 17.067 21,0 1989 65.000 85.056 15.910 18,7 1990 65.000 83.388 16.366 19,6 1991 65.000 82.767 . 16.104 19,5 1992 205.917 129.114 23.831 18,5 1993 616.220 241.686 101.811 42,1 1994 991.661 165.853 44.470 26,8 1995 979.595 167.679 53.201 31,7 1996 575.220 185.180 46.780 25,3 1997 580.220 191.294 45.880 24,0 1998 Smlryok* 164.660 42.347 25,7 1999 Smlryok 181.275 54.573 30,1 2000 Slrur Yok 162.225 52.679 32,5 2001 Smlr Yok 181.346 42.634 23,5 2002 SmlrYok 285.395 Belli Belli

degil degil

* AOF Kamu Yonetimi Boltimti hari~.

Tablo 3.7 2002 yllmda va kif iiniversitelerine yerle~tirilen ogrenci sayllan.

.. grenci Ogrenci Universite Universite SaYlsl SaYlsl

Yeditepe I 3.254 Fatih 1.043 Bilkent 2.614 Kos: 589 istanbul Bilgi 2.094 <::ankaya 575 izmir Ekonomi 1.752 Do~ 411 Baskent 1.695 Sabanci 371

. istanbul Kiilttir 1.464 Atlhm 328 Beykent 1.367 I~lk 277 Bahs:e~ehir 1.300 Halis: 248 Maltepe 1.212 <::ag 247 istanbul Ticaret 1.140 Ya~ar 157 KadirHas 1.067 Ufuk 76

36

Tablo 3.8 2002 yllmda yurtdI~mdaki iilkelere yerle~tirilen ogrenci sayllan.

UIke Y erle~tirilen Ogrenci SaYIsi Azerbaycan 360 Bulgaristan 76 Gtircistan 75 Hlrvatistan -Kazakistan 120 Klrglzistan 324 Kuzev Klbns Ttirk Cumhuriveti 2563 Litvanya 4 Macaristan -Makedony_a -

Malta -Moldoya 18 Romanya 14 Ukrayna 37 TOPLAM 3591

3.4 C:;e~itli Ogrenci Gruplarmm Ba~arI Oranlarmm irdelenmesi

2002-0SS'ye giren 1.489.478 adaydan 105 ve daha yuksek puan alan aday saYlSl 1.034.750; 120.00 ve daha yuksek puan alan aday saYlsl ise 613.915'tir. BaFuran adaylardan, daha once sozil edilen 3 ogrenci grubunun ba~an oranlan Tablo 3.9'da gosterilmi~tir. Buradan goriildugu gibi, ilk SlraYl % 36,7 ba~an oramyla daha onceki yIllarda smava girip kazanamayanlar almakta, bu grubu % 31,3 ba~an oram ile daha onceki yIllarda smaVl kazananlar izlemekte ve 0 Yllki lise son slmf ogrencileri ise % 30,4 ba~an oram ile en sonda gelmektedir. Ortaya ylkan bu slralama, ortaogretimle yuksekogretime giri~ arasmdaki kopuklugun aylk gostergesidir.

Tablo 3.9 Yerle~tirme sonu~larma gore ~e~itli gruplarm ba~an yiizdeleri.

Aday Grubu Ba~vuran Y erle~tirilen Ba~arI Yiizdesi Lise son slmf ogrencisi 547.373 166.424 30,4 Daha once kazanamayan 913.029 335.531 36,7 Daha once kazanan 357.188 111.783 31,3 TOPLAM 1.817.590 613.738 33,8

Not: 1) 2002 OSYS ve Smavslz Geyide (MSG) b~vuran adaylardan 4370 adaym okul ttirti ve 1139 adaym da ogrenim durumu belirlenememi~ oldugundan, top lam 5509 aday yukandaki tablonun ba~vuranlar saYlsl iyinde gortinmemektedir. Bu adaylar da katIldlgmda 2002 OSYS ve MSG'de ba~vuran top lam aday saYlsl 1.823.099'dur. .

2) 2002 OSYS ve MSG'de yerIe~en adaylardan 271 adaym okul ttirti ve 116 adaym da ogrenim durumu belirlenememi~ oldugundan, toplam 387 aday yukandaki tablonun yerle~enler saYlSl iyinde gortinmemektedir. Bu adaylar da katlldlgmda 2002 OSYS ve MSG'de ytiksekogretim programlanna yerle~en toplam aday saYlsl 614.125'tir.(Ek yerle~tirme dahil degildir.)

37

3.4.1 Yeni mezunlarm yerle~me oram

Yeni mezunlarm, avlkogretim dahil, smaVl kazanarak bir yliksekogretim programma yerle~en toplam ogrenci saYlsl ivindeki payl, 1983'deki % 59,5 degerinden ba~layarak slirekli olarak azalml$ ve 1998'de % 20, l'e dli~mli~tiir. Bu pay, 1999'da % 27,3, 2000'de %25,3, 2001 yllmda %22,9, 2002 yllmda ise %27 olmu~tur. Bu durumda, 1998'den 2002'e artI~ oram %34,3'dfu.

Sadece orglin ogretimdeki onlisans ve lisans programlan goz online ahndlgmda, yeni mezunlann 1998'de % 28,2 olan yerle~me oram, 1999'da % 37,5, 2000'de % 33,6, 2001'de % 10, 2002'de ise % 44 olmu~tur. Buna gore, 1998'den 2002'ye art1~ oram %56'dlr.

3.4.2 Mesleki ve teknik lise ~Ikl~h ogrenciler

Mesleki ve teknik lise vlkl~h adaylardan meslek yliksekokullanna (MYO) yerle~en ogrencilerin sayllan ile bu okullara yerle~en toplam ogrenci saylSl ivindeki paymm son be~ ylldaki degi~imi Tablo 3.1 O'da gosterilmi~tir.

Tablo 3.10 Mesleki ve teknik lise pkl~h adaylardan MYO'larma yerle~enler.

YII SaYI Yerle~enler i,~indeki Yiizde 1995 28.909 42,2 1996 32.784 41,3 1997 38.486 38,2 1998 32.922 37,2 1999 48.485 48,4 2000 56.674 53,6 2001 64.076 54,1 2002 145.330 91,5

Goriildligli gibi, mesleki ve teknik lise vlkI~h adaylardan MYO'lanna yerle~en ogrencilerin sayIlan, 2002 yllmda en yliksek degerine ula~ml~ ve bir onceki ylla gore % 126,8'lik bir artl~ gostermi~tir. Bu ogrencilerin, MYO'lanna yerle~en toplam ogrenci saYlSl ivindeki ylizdesi de 2002 yllmda en yliksek degerine ula~ml~ ve bir onceki ylla gore % 32, 1'lik artI~ gostermi~tir.

Mesleki ve teknik lise vlkl~h yeni mezun adaylardan 1998, 1999,2000, 2001 ve 2002 yIllarmda orgiin ogretim onlisans (MYO) ve lisans programlanna yerle~en ogrenci sayllan Tablo 3.1 l'de gosterilmi~tir.

Tablo 3.11 Mesleki ve teknik lise ~Ikl~h yeni mezunlardan orgiin ogretim programlarma yerle~enlerin saydan

Yll Onlisans Lisans 1998 6.655 7.428 1999 13.428 10.294 2000 13.299 8.225 2001 14.019 7.914 2002 68.503 8.003

1998'e Gore 2002 Artl~ Oram(%) 1029,3 107,7

38

Eski mezunlar dahil, mesleki ve teknik lise ylkl~h adaylardan orgtin ogretim onlisans (MYO) ve lisans programlanna yerle~en toplam ogrenci saYIslmn son be~ ylldaki degi~imi Tablo 3.12'de gosterilmi~tir.

Tablo 3.12 Mesleki ve teknik lise ~Ikl~h adaylardan orgiin ogretim programlarma yerle~enlerin ydlara gore degi~imi.

YII SaYI 1995 57.265 1996 63.647 1997 69.349 1998 65.121 1999 68.046 2000 78.061 2001 85.986 2002 166.605

Teknik lise ve endtistri meslek lisesi ylkl~h ogrencilerden 1998, 1999, 2000, 2001 ve 2002 yIllannda teknik egitim faktiltelerine yerle~enlerin sayllan ile bu ogrencilerin teknik egitim faktiltelerine yerle~en toplam ogrenci sayllan iyindeki paylan Tablo3.13'te gosterilmi~tir.

Tablo 3.13 Teknik lise ve endiistri meslek lisesi pkl~h adaylardan teknik egitim fakiiltelerine yerle~enlerin saydan.

YII TeknikLise End. Mes. Toplam Pay (%) Lisesi 1998 786 1.561 2.347 53,8

1999 969 2.629 3.598 79,9 2000 1.108 2.716 3.824 78,6

2001 1.261 3.618 4.879 77,3

2002 1.235 3.557 4.792 70,3

1998'e Gore 57,1 127,9 104,2 30,7

2002 ArtI~ oram(%)

1998, 1999, 2000, 2001 ve 2002 yIllarmda ogretmenlik programlarma yerle~en ogretmen lisesi ylkI~h ogrencilerin sayIlan ve bu ogrencilerin ogretmenlik programlanm kazanan toplam ogrenci sayIlan iyindeki paylan Tablo 3.14'te verilmi~tir. Ogretmen lisesi ylkl~h adaylardan yen; mezun olanlarm lisans programlanm yerlqme oram 2001'de % 63,1 iken, 2002'de % 58,4 olmu~tur. Ogretmen liseleri, bu oran ile fen liseleri (% 80,2) ve Anadolu liselerinin (% 46,3) arasmda yer alml~tIr.

39

Tablo 3.14 Ogretmenlisesi ~Ikl~h adaylardan ogretmenlik programlarma yerle~enlerin saydarI.

ytl Savl Y erle~enler iyindeki Y tizde 1998 2.956 8,8 1999 4.251 13,6 2000 4.462 13,6 2001 4.533 13,0 2002 5.338 14,8

1998'eGore 80,6 68,2 2002Artl~ Oram(%)

1998, 1999, 2000 ,2001 ve 2002 ylllarmda ticaret meslek lisesi, kIz meslek lisesi ve otelcilik ve turizm meslek lisesi ylkl~h adaylardan mesleki egitim fakiiltelerine yerle~en ogrencilerin sayllan ile bu ogrencilerin bu fakiilteleri kazanan top lam ogrenci sayllan iyindeki paylan Tablo 3.l5'te gosterilmi~tir.

Tablo 3.15 Ticaret meslek Iisesi, kIz meslek Iisesi, otelcilik ve turizm meslek Iisesi ~Ikl~h adaylardan mesleki egitim fakiiItelerine yerle~enlerin saydarI.

YII SaYI Pay (%) 1998 1.488 62,4 1999 1.654 91,3 2000 1.662 92,9 2001 1.654 91,3 2002 1.613 89,0

1998'eGore 8,4 42,6 2002 ArtI~ Oram(%)

1998, 1999, 2000, 2001 ve 2002 ylllarmda imam-hatip lisesi ylkl~h adaylardan bazl lisans programlarma yerle~en ogrencilerin saYllan Tablo 3.l6'da gosterilmi~tir.

Tablo 3.16 imam-hatip Iisesi ~Ikl~h adaylardan bazl Iisans programlarma yerle~enlerin saydarI.

YII Hukuk Siyasal Bil. Ogretmenlik Din Kill. Ve

ilahiyat Ahlak Bil. Og.

1998 232 277 3.285 322 1.420 1999 54 97 315 669 1.324 2000 96 149 639 778 1.254 2001 82 93 541 785 917 2002 91 70 433 603 685

Aylkya gori.ildiigii gibi, yeni smav sistemi ile mesleki ve teknik lise ylkl~h ogrencilerin oniiniin tlkandlgl yolundaki iddia dogru degildir. Ba~anh ogrencilerin onii her programda aylk oldugu gibi, kendi alanlannda devam eden ogrenciler biiyiik avantaj lara. sahiptirler.

1998, 1999,2000,2001 ve 2002 yIllarmdaki smavlara giren ileti~im Meslek Lisesi kokenli toplam aday saYISI ile bunlardan ileti~irn fakiiltelerine ve diger yiiksekogretim programlanna yerle~enlerin sayllan Tablo 3.17'de verilmi~tir.· Buradan aylkya gori.ildiigii gibi, yeni smav sisteminin ileti~im meslek liseleri mezunlannm oniinii tlkadlgl yolundaki iddia da tamamen geryek dl~ldlr.

40

Tablo 3.17 ileti~im meslek lisesi ~Ikl~" adaylardan ileti~im fakiilteleri He diger yiiksekogretim programlarma yerle~enlerin sayIlarI.

SaYI 1998 1999 2000 J 2001 2002 Ba~vuran 361 532 587 677 905 ileti~im Fakilltelerine Yerle~en 6 7 9 8 10 Diger Yliksekogretim Programlanna Y erle~en 128 237 308 394 643

2001 yIlmda mesleki ve teknik lise kokenli 184.352 yeni mezunun yanmda 370.363 eski mezun, 2002'de ise 183.561 yeni mezunun yanmda 627.078 eski mezun smava girmi~tir. .. Mesleki ve teknik liselerin ana amaCI, mezunlanna mesleki ve teknik beceriler kazandirmak suretiyle, onlann en klsa yoldan i~ hayatma atIlarak uretken hale gelmelerini saglamaktIr. Nitekim, OnTU Ekonomi Bolumu ogretim uyelerinden Prof. Dr. AySlt Tansel'in bu konuyla ilgili yah~masmda*, mesleki ve teknik lise mezunlarmm i~ bulma oranlanmn genel lise mezunlarma kIYasla yok daha yUksek olmasmm yamnda, mesleki ve teknik ortaogretip:1in ki~isel getirisinin· de genel lise egitimine gore yok daha yuksek oldugu aylkya ortaya konmu~tur.

Hal boyle iken, mesleki ve teknik lise mezunlannm, akademik egitimlerindeki eksikliklerini giderebilmek iimidiyle dershanelere yonlendirildikleri, yukanda verilen sayIlardan aylkya gorUlmektedir. Bu, hem ogrenciler, hem de Ulke ayIsmdan bo~a giden bir yatmm ve biiyiik bir israftlr.

1998-2002 yIllan arasmda mesleki ve teknik lise ylkI~h son simf ogrencilerinden ye~itli lisans programlarma yer1e~enlerin sayIlan Tablo 3 .18'de gosterilmi~tir.

2001 yIlmda mesleki ve teknik lise ylkl~h son simf ogrencilerinden miihendislik programlarma yer1e~tirilen 415 adaydan 99'u teknik lise ~ ile endiistri meslek lisesi YIkI~hdlr. 2001 'de bu iki tilr lise ylkI~h top lam aday saYlsi 71.751 olduguna gore, bunlardan miihendislik programlanna yer1e~enlerin oram ancak % O,13'dir. 2002 yIlmda ise, mesleki ve teknik lise yIkI~h son slmf ogrencilerinden miihendislik programlarma yerle~tirilen 386 adaydan 59'u teknik lise ile endiistri meslek lisesi Ylkl~hdlr. 2002'de bu iki tiir lise yIkI~h toplam aday saylSl 58.325 olduguna gore, bunlardan miihendislik programlanna yerle~enlerin oram ancak % 0,1 O'dur. Son derece dii$iik hu oranlar iizerinde spekiilasyon yapmanm hit;hir anlaml yoktur.

Mesleki ve teknik lise mezunlanmn 1999 yllma kadar ne olyiide yanh~ bilgilendirilerek, dershanelere yonlendirildiklerine ili~kin iki onemli gostergeyi aynca belirtmekte yarar vardir.

Bu gostergelerden birincisi, 1999'da 297 teknik liseden, OSS-SA Y puanma gore lise ortalamasl 120'den yiiksek olan teknik lise saYISlmn sadece 42 oldugudur. Ba~ka bir deyi~le, 297 teknik liseden sadece 42'sinin ortalama ogrencisi, OSS'de 120'nin iizerinde puan alarak lisans programlanna aday olmaya hak kazanabilmektedir. Aslmda,)isans programlarma yer1e~me 135 puandan itibaren ba~lamaktadlr. 1999 yIlmda, OSS-SAY puamna gore lise ortalamasl 135'in iizerinde olan teknik lise saYISI ise sadece 6 'dir.

*Tansel, A., General Versus Vocational High Schools and Labour Market Oufcomes in Turkey, Ankara, 1999.

~6gretmen Lisesi, imam Hatip Lisesi, Ticaret Meslek Lisesi, Teknik Lise, Endilstri Meslek Lisesi, KlZ

Meslek Lisesi, Saghk Meslek Lisesi, Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi, Sekreterlik Meslek Lisesi, Astsubay Hazlrhk ve Astsubay Slmf Okullarl, Diger Meslek Liseleri.

41

Tablo 3.18 Mesleki ve teknik lise 'Ylkl~h son slmf ogrencilerinden Iisans programlarma yerle~tirilenlerin sayllan.

1998 1999 2000 2001

Ba~vuran Yeni Mezun SaYlsl 139.734 219.714 182.044 184.352

Y erle~en Ogrenci Sayllan

Muhendislik 606 548 441 415

Uygulamah Sosyal Bilimler 667 707 688 686 Hukuk 318 121 132 173 Siyaset Bilimi ve Kamu

216 155 101 97 Yonetimi Ogretmenlik 2.900 3.522 3.733 3.845 .' Teknik Egitim 745 1.108 957 895 Mesleki Egitim 316 567 567 508

Din Kiiltiirii ve Ahlak Bilgisi Og. 10 603 255 187

ilahiyat 42 1.134 435 228

2002 183.561

386

566 156

72

4.540 779 430

182

201

ITOPLAM 5.82.0 8.465 7.309 7.034 I 7.312

2000'de ise 281 teknik liseden OSS-SAY puanma gore lise ortalamasl 120'den buyUk teknik lise saY1SI 45 iken 135'den buyuk teknik lise saYlsl sadece I olmu~tur. 2001'de aym puan turunde lise ortalamasl 120'den buyuk olan teknik lise saY1SI 287 iyinde 29 olurken, 135 puam geyen teknik lise saY1SI 3 olmu~tur.

ikinci onemli gosterge ise ~udur: 1998'de 4.834 lisenin mezunlan smava girmi~ ve bunlardan 1.093'unun birincisi herhangi bir yuksekogretim programma yerle~ememi~tir. Smavl Kazanamayan 1.093 lise birincisinin % 75'i (822), mesleki ve teknik lisedendir. 1999 Ylhnda ise 5.845 lisenin mezunlan smava girmi~ ve bunlardan 1.3II'inin birincisi herhangi bir ytiksekogretim programma yerle~ememi~tir. Smav kazanamayan 1.311 lise birincisinin % 76'S1 (993), mesleki ve teknik lisedendir. 2000'de ise 5.691 lisenin 1581 lise birincisi herhangi bir yiiksekogretim programma yerle~ememi~tir. Bunlarm %63.6'SI (1006) mesleki ve teknik lisedendir. Son olarak, 2002'de 6.292 liseden 2.107 lise birincisi herhangi bir yuksekogretim programma yerle~ememi~tir. Bunlarm %54,3'u (1145) mesleki ve teknik lisedendir.

Alan puam ve ek puan uygulanmasl suretiyle, mesleki ve teknik lise mezunlarmm yiiksekogretime ge~i~te dershanelere mahkum edilmelerinin hiiyiik ol~iide ortadan kaldmldlgl a~lktzr. Bu husus, ebeveynler ve ogrenciler tarafmdan zaman iyinde iyice anl~Ildlgmda, mesleki ve teknik ortaogretim iilkemizde geryekten rayma oturmu~

olacaktlr. Eger bu yeni dtizenleme yapIlmarm~ olsaydl, mesleki ve teknik lise mezunu gen<;lerimiz dershanelerde mesleki ve teknik becerilerini kaybetmeye devam edeceklerdi.

42

Bolum 4

Ogrenci ve Ogretim Elemanl SaYllan

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci Saydan

2001-2002 egitim-ogretim Ylh itibanyla tiim yiiksekogretim kurumlannda yiiriitiilen lisans ve on lisans diizeyindeki programlara kaylth ogrencilerin dokiimii Tablo 4.l'de gosterilmi~tir .

Tablo 4.12001-2002. Egitim-ogretim ydmdaki ogrenci saydan.

I Ogrenci SaYlsl

UNivERSiTELER

Organ Ogretim Fakiilteler (529) * 565.151 4 Yllhk Yiiksekokullar (173)* 58.314 2 Y Ilhk Meslek Yiiksekokullan (417)* 190.275

Lisans 151.674 ikinci Ogretim On Lisans 72.374

TOPLAM 1.037.788 Apkogretim Lisans 383.622 On Lisans 138.628 TOPLAM 522.250

DiGER YUKSEKOGRETiM KURUMLARI

Lisans 7.654 On Lisans 692 TOPLAM 8.346

TURKivE TOPLAMI 1.568.384

* B irim saYlSl

Orgiin ogretim ve a«lkogretimdeki lisans ve onlisans diizeyindeki programlara kaYlth ogrenci sayIlannm yIllara gore degi~imi slraslyla Sekil 4.1 ve 4.2'de gosterilmi~tir.

43

I 0 Lisans • On Lisans I r--

800.

700.

200.

1993-19941994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 1999-20002000-2001 2001-2002

~ekil 4.1 Orgiin ogretim programlarllla kaYlth ogrenci saYlsllllll ydlara gore degi~imi

10 Lisans • On Lisans I

200.000

150.000

100.000

50.000

1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 1999-20002000-2001 2001-2

~ekil 4.2 Apkogretim programlarllla kaYlth ogrencilerin ydlara gore degi~imi.

44

Yuksekogretim kurumlanmI:~daki kaYlth ogrencilerden 16.328'i yabanci uyruklu olup bunlann buyuk yogunlugu Turk Cumhuriyetleri ile Turk ve Akraba Topluluklarmdan gelen. 0 grencilerdir,

Devlet istatistik Enstittisu verilerine gore tilkemizdeki 2002 yIlI yUksekogretim yag nlifusu 5.355.000'dir. Buna gore, tilkemizde yuksekogretimdeki toplam okulla~ma oram % 29,3, orgun ogretimdeki okulla~ma oram ise % 19,5'tir. 2000'deki okulla~ma oranlan j SlraSl ile, % 29,7 ve % 19,4 idi.

Bolum 4.2'de verilen lisansustu ogrenci sayllan da eklendiginde, 2002'de aylkogretim dahil, toplam okulla~ma oranmm % 31,3, sadece orgun ogretime dayah okulla~ma oranmm ise % 21,6 oldugu gortilmektedir. Lisansustu ogrenciler de dahil edilerek hesaplanan okulla~ma oranlan 2000'de, SHaSI ile, %31,7 ve % 21,7 idi.

iki yIlhk meslek yuksekokullannm orgun ogretimdeki paYI % 25,3, toplam iyindeki paYI ise % 16,8'dir. Ulkemizde meslek yuksekokullanna benzer kIsa sureli yuksekogretim kurumlanmn, geli~mi~ tilkelerin yuksekogretim sistemleri iyerisindeki paYI ise % 30'un uzerindedir.

2002 Ylh verilerine gore, aylkogretimin Turk yuksekogretim sistemi iyerisindeki paYI %33,4'dur

2001-2002 doneminde, universitelere bagh 529 fakulte ile 173 yuksekokulda yuruttilen lisans dtizeyindeki orgtin ogretim programlarma kaYlth ogrencilerin ogretim alanlanna gore dagIllml Tablo 4.2'de, 417 meslek yuksekokulunda yuruttilen on lisans duzeyindeki orgun ogretim programlanna kaYlth ogrencilerin ogretim alanlarma gore dagIllml ise Tablo 4.3'te gosterilmi~tir.

Tablo 4.2 Ogretim alanlarma gore Iisans diizeyindeki ogrenci saydan.

Ogretim Alam SaYI Yiizde

Dil ve Edebiyat 32.467 4,2

Matematik ve Fen Bilimleri 73.194 9,5 Saghk Bilimleri 72.308 9,3 Sosyal Bilimler 81.729 10,6 Uygulamah Sosyal Bilimler 345.804 44,6 Teknik Bilimler 131.087 16,9 Ziraat ve Ormanclhk 25.804 3,3 Sanat 12.746 1,6

TOPLAM 775.139 100,0

45

Tablo 4.3 Ogretim alanlarma gore on lisans diizeyindeki ogrenci saydan

Ogretim Alam SaYl Yiizde

Dil ve Edebiyat 111 -Matematik ve Fen Bilimleri 74 -Sosyal Bilimler 110.440 42,1 Uygulamah Sosyal Bilimler 12.102 4,6 Saghk Bilimleri 105 -

Teknik Bilimler 115.368 44,0 Ziraat ve ORTIanclhk 17.152 6,5 Sanat 7.297 2,8

TOPLAM 262.649 100,0

1992-1993 egitim-ogretim Yllmda ba~latilan ve kamuoyunda paralz gece ogretimi olarak da bilinen ikinci ogretimdeki ogrenci sayIlannm son be~ yildaki degi~imi Tablo 4.4'te gosterilmi~tir. GorUldugli gibi, ikinci ogretimdeki ogrenci saYlsl son be~ egitim-ogretim Ylhnda yakla~lk % 160'hk bir artI~ gostermi~tir.

Tablo 4.4 ikinci ogretimdeki ogrenci saydarmm ydlara gore dagdlml.

1997-1998 1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002

Lisans 100.594 121.497 134.541 145.074 151.674

On Lisans 39.692 46.001 53.784 62.036 72.374

TOPLAM 140.286 167.498 188.325 207.110 224.048

2001-2002 egitim-ogretim yllmda lisans ve on lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna kaYlth toplam ogrenci saylSl bakImmdan en biiyiik ve en kii9iik be~ iiniversitemizdeki ogrenci saYllan Tablo 4.5'te gosterilmi~tir.

Tablo 4.5 Orgiin ogretimdeki ogrenci saYlsl (lisans ve on lisans) bakImmdan en biiyiik ve en kii~iik iiniversiteler.

Universite Ogrenci SaYlsl Universite Ogrenci SaYlsl

Sel<;uk 53.555 istanbul Ticaret 73 istanbul 52.591 izmir Ekonomi 288 Gazi 51.575 Cag 783 Marmara 43.949 Sabanci 887 Atarnrk 35.885 HaliC; 932

2001-2002 egitim-ogretim Yllmda vakIf iiniversitelerine kaYlth top lam 49.510 lisans ve onlisans ogrencisinin iiniversitelere gore dagIllffil Tablo 4.6'da gosterilmi~tir. Buna gore, vaklf iiniversitelerindeki top lam lisans ve onlisans ogrenci saYIsmm orgiin ogretimdeki toplam lisans ve onlisans ogrenci saYlsma oram % 4,7'dir. Bir onceki Ylla gore artI~ oram %7,6'drr.

46

Tablo 4.6 Vaklf iiniversitelerine kaydh Iisans ve on Iisans ogrenci sayilan.

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaYlsl SaylSl Bilkent 9.353 Maltepe 1.494

Yeditepe 7.248 Beykent 1.325 istanbul Bilgi 6.405 KadirHas 1.284 B~kent 4.378 Atlhm 1.236 Fatih 2.981 Bahye~ehir 1.203 Cankaya 2.920 HaliQ 932 istanbul KUltUr 2.063 SabancI 887 KOQ 1.572 Cat?; 783 Dogu~ 1.549 izmir Ekonomi 288 I~;ak 1.536 istanbul Ticaret 73

2000-2001 egitim-ogretim Yllmda Universitelerimizden mezun olan ogrenci sayIlanmn dagIllml Tablo 4.7'de verilmi~tir. Mezun saYIsmda bir onceki ylla gore artI~ oram % 10,6'dlr.

Tablo 4.7 Yiiksekogretim kurumlarmdan 2000-2001 egitim-ogretim ydmda mezun olan ogrenci saydan.

Mezun Ogrenci SaYI Yiizde

FakUlteler 118.569 50,9 Y Uksekokullar 8.535 3,7 Meslek YUksekokullan 64.343 27,7 Aylkogretim 41.124 17,7 TOPLAM 232.571 100,0

4.2 Lisansiistii Ogrenci Saydan

Dniversitelerimize bagh enstitUlerde yUrUtUlen yUksek lisans ve doktora (sanatta yeterlik dahil) ile tIP fakUltelerinde ve diger egitim kurumlarmda yUrUtUlen tIpta uzmanlIk programlanndaki kaYltlI ogrenci saYllarmm Ylllara gore degi~imi Sekil 4.3'te, mezun sayIlarmm Ylllara gore degi~imi ise Seki14.4'te gosterilmi~tir.

47

1993· 1994

1994· 1995

, III V, Usans • [);)ktora 0 Tipta Uzm I

1995· 1996· 1997· 1996 1997 1998

1998· 1999

1999· 2000· 2001· 2000 2001 2002

~ekil 4.3 Yliksek Iisans, doktora ve tIpta uzmanhk programlarma kaYlth olanlarm ylllara gore degi~imi.

I.V, Lisans • [);)ktora oTipta Uzm I

1993·1994 1994·1995 1995·1996 1996·1997 1997·1998 1998·1999 1999·2000 2000·2001

~ekil 4.4 Yiiksek Iisans, doktora ve tlpta uzmanhk programlarmdan mezun olanlarm ylllara gore degi~imi

48

1983-2002 yIllan arasmdaki donemde yiiksek lisans ogrencisi saYISI 9.059'dan 73.533'e, doktora ogrencisi saYISI (sanatta yeterlik dahil) 4.336'dan 22.565'e, tIpta uzmanhk ogrencisi saylSl ise 2.364'ten 13.454'e yiikselmi~tir. Boylece, iiniversitelerimizdeki 195 enstitii ve 39 tIP fakiiltesinde Iisansiistli dlizeyde ogrenim goren 73.466 yliksek lisans, 22.514 doktora ve 8.346 tlpta uzmanhk ogrencisine ilaveten, diger egitim kurumlanmlzdaki I tIp fakliltesi, 40 hastane ve 3 enstitlide ogrenim goren 67 yliksek lisans, 51 doktora ve 5.108 tlpta uzmanhk ogrencisiyle birlikte 2001-2002 egitim-ogretim yllmda lilkemizdeki toplam lisansiistli ogrenci saYIsI 109.552'ye ylikselmi~tir.

2001-2002 egitim-ogretim Ylhnda liniversitelerimizdeki yiiksek lisans ve doktora programlanna kaYlth ogrencilerin alanlara gore daglhml Tablo 4.8'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.8 Halen kayIth yiiksek lisans ve doktora ogrencilerinin alanlara gore dagdlml.

Y iiksek Lisans Doktora Alan SaYI Yiizde SaYI Yiizde

Dil ve Edebiyat 2.151 2,9 664 2,9 Matematik ve Fen Bilimleri 6.001 8,2 2.514 11,2 Saghk Bilimleri 2.825 o 0 .3.467 15,4 1'2 Q

Sosyal B ilimler 9.551 13,0 3.161 14,1 Uygulamah Sosyal Biliniler 30.616 41,7 5.899 26,2 Teknik Bilimler 17.880 24,3 4.817 21,4 Ziraat -Ormanclhk 3.063 4,2 1.608 7,1 Sanat 1.379 1,9 384 1,7

TOPLAM 73.466 100,0 22.514 100,0

Yliksek lisans ogrencilerinin % 7,8'i, doktora oglencilerinin ise % 2,2'si vakIf liniversitelerinde ogrenim gormektedir. Lisansiistli ogrencilerin vaklf liniversitelerine gore daglhml Tablo 4.9'da verilmi~tir .

Tablo 4.9 Vaklf iiniversitelerine kayIth lisansiistii ogrenci sayllan

Universite Ogrenci SaYlsl Y. Lisans Doktora

Atlhm 47 -Bahge~ehir 34 -B~kent 205 1 Beykent 52 -Bilkent 589 258 C;ag - -

lC;ankaya 121 -Do~ 98 -

49

Fatih 113 -Halic; - -I~lk 127 -istanbul Bilgi 595 -

istanbul Ktiltiir 45 -istanbul Ticaret - -izmir Ekonomi - -Kadir Has 126 -Koc;: 122 -Maltepe 89 -Sabancl 181 46 Yeditepe 3.190 -

TOPLAM 5.734 305

Yuksek lisans ogrencilerinin 1.345'i, doktora ogrencilerinin 562'si, tlpta uzmanhk ogrencilerinin ise 190'1, olmak uzere, toplam 2.097 lisansustu ogrenci yabancl uyrukludur.

Dniversitelerimize bagh 195 enstitiide, 520'si saghk bilimleri, 515'i sosyal bilimler, 620'si fen bilimleri ve 134'u diger uzmanhk enstittilerinde olmak lizere, toplam 1.791 doktora programl yuruttilmektedir. Doktora programlanna kaYlth ogrenci saYlsma gore en buyuk ve en kuc;uk be~ universitemiz Tab 10 4.10' da gosterilmi~tir.

Tablo 4.10 Doktora ogrencisi saYlsl aC;lsmdan en biiyiik ve en kiiC;iik be~ iiniversite.

Universite 02renci SaYlsl Universite 02renci SaYlsl Ankara 2.625 Ba~kent 1 istanbul 2.306 Mustafa Kemal 4 Marmara 1.778 Mugla 9 Gazi 1.326 Canakkale 18 Mart 13 Hacettepe 1.275 Galatasaray 18

Nigde 18

4.3 Ogretim Elemam Saydarl

Dniversitelerimizin c;e~itli unvan kademelerinde gorev yapan ogretim elemam sayIlanmn son dort egitim-ogretim yllmdaki kar~Ila~tlrmalan Tablo 4.11'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.11 Universitelerdeki ogretim elemanlan sayllan.

1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002

Profesor 7.714 8.202 8.682 9.396 Doc;ent 4.330 4.755 5.104 5.367 Yardlmcl Doc;ent 8.102 9.044 10.189 11.190

Ara~tlrma Gorevlisi 23.765 25.079 25.542 25.864 Diger Ogretim Elemanlan 15.259 16.786 17.233 18.195

TOPLAM 59.170 63.866 66.750 70.012

50

Diger egitim kurumlanndaki 572 ogretim iiyesi ve 706 diger ogretim elemam ile birlikte 2001-2002 ders yllmda iilkemizdeki toplam ogretim elemam saYlsl 71.290'dlr. Ogretim iiyelerinin 246'SI, diger ogretim elemanlannm ise 651 'i, yabancl uyrukludur.

En fazla ve en az ogretim iiyesine sahip be~ iiniversitemiz Tablo 4.12'de gosterilmi§tir.

Tablo 4.12 Ogretim iiyesi saYlsl apsmdan en biiyiik ve en kii~iik be~ iiniversite.

Universite Ogretim

Universite Ogretim

Uyesi SaYIsl Uyesi SaYlsi istanbul 2.094 izmir Ekonomi 13 Ankara 1.617 ICag 21 Hacettepe 1.327 istanbul Ticaret 26 Gazi 1.327 I~lk 28 Ege 1.200 Hali9 39

2000-200 I egitim-ogretim yllmdan 2001-2002'ye, iiniversitelerimiz lisans ve onlisans programlarmdaki toplam ogrenci saylSl % 4.0'hk artl§la 1.500.231'den 1.560.038'e, orgun ogretim ogrencisi saylSl % 5.4'liik artl§la 984.648'den 1.037.788'e yiikselmi§tir. Bunlann yamnda, top lam ogretim elemam saYlSlmn % 4.8'lik art1~la 66.750'den 70.012'ye, ogretim iiyesi (profesor, dOyent ve yardimci dOyent) saYlsmm ise % 8,3'liik artl§la 23,975'den 2S.953'e yiikseldigi goriilmektedir.

2001-2002 ders yllmda, lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarmda gorev yapan ogretim iiyeleri ile ogretim iiyesi ba§ma dii§en ogrenci sayIlannm ogretim alanlanna gore dagIllml Tablo 4.13'te gosterilmi§tir. DIke genelinde ogretim iiyesi ba§ma dii§en lisans diizeyindeki orgiin ogretim ogrenci saYlsl 31 'dir.

Tablo 4.13 Lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarmda ogretim iiyesi saYlsl He ogretim iiyesi ba~ma dii~en ogrenci saYIsmm alan lara gore dagdlml.

Alan Ogretim Uyesi Ogrenci/OgretimUyesi Oram

SaYIsl 2000-2001 2001-2002 Dil ve Edebiyat 703 46 46

Matematik ve Fen Bilimleri 2647 29 28 Saghk Bilimleri 8227 9 9 Sosyal Bilimler 2030 43 40 Uygulamah Sosyal Bilimler 4411 83 78 Teknik Bilimler 4035 33 32 Ziraat ve Ormanclhk 1594 18 16 Sanat 533 23 24 Diger Alanlar 754 - -

TOPLAMIGENEL ORAN 24934 32 31

51

2000-2001 egitim-ogretim ytlmdan 2001-2002'ye, Oil ve Edebiyat ve Sanat alanlan dl~mdaki alanlarda, kiiyiik de olsa bir iyile~me goriilmektedir. Ancak bu oran, saghk bilimleri dl~mdaki tiim alanlarda, ileri iilkeler ortalamalanndan oldukya fazladlr .

. Saghk bilimlerinde ise, ogretim iiyelerinin belirli merkezlerde YIgtlml~ olmasmdan kaynaklanan ve geymi~ten gelen bir dagIllm sorunu vardlr.

On lisans programlanndaki ogretim elemam saytlan ile ogretim elemam ba~ma orgiin ogretim ogrencisi saytlan Tablo 4.14'te verilmi~tir. Buradan goriildiigii gibi, ogretim gorevlileri ve okutmanlarm da dahil edilmesine kar~m, on lisans programlanndaki genel oran, lisans diizeyindeki genel oranm yok iizerindedir ve ortalamada herhangi bir iyile~tirme saglanamnml~tlf. Bunun en onemli nedeni, on lisans programlannm akademik kadrosunun yekirdegini olu~turan ogretim gorevlisi ve okutman atamalarma getirilen klSltlamalardlr.

Tablo 4.14 On Iisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarmda ogretim elemam saYlsl He ogretim elemam ba~ma dii~en ogrenci saYlsmm alanlara gore dagdlml.

Ogretim Elemam Ogrenci/Ogretim Elemam Alan SaylSl 2000-2001 2001-2002

Dil ve Edebiyat 241 - -Matematik ve Fen Bilimleri 6 - 12 Saghk Bilimleri 327 36 37 Sosyal Bilimler 108 3 -

Uygulamah Sosyal Bilimler 802 145 138 Teknik Bilimler 1521 77 76 Ziraat ve Ormanclhk 161 115 107 Sanat 83 95 88 Diger Alanlar 2315 - -TOPLAMIGENEL ORAN 5564 47 47

Ogretim iiyesi ba~ma dii~en lisans diizeyindeki orgiin ogretim ogrenci saYlSlnm en kiiyiik ve en biiyiik oldugu be~er iiniversite Tablo 4.15'te gosterilmi~tir.

Tablo 4.15 Ogretim iiyesi ba~ma dii~en orgiin ogretimlisans ogrenci saYlsmm en kii~iik ve en biiyiik oldugu iiniversiteler

Universite Ogrenci/Og.

Universite OgrencilOg.

Uyesi Oram Uyesi Oram istanbul Ticaret 2 <;anakkale 18 Mart 61 SilbancI 12 Afyon 65 KadirHas 13 Nigde 67 istanbul Teknik 16 istanbul Bilgi 88 Mimar Sinan 16 Dumlupmar 199

52

Dniversitelerimizdeki ogretim uyesi saYlsmm yetersizligi, Tablo 4.16'dan da gorlildugu gibi, alt alanlara inildiginde daha belirgin bir ~ekilde ortaya Ylkmaktadlr. Tfukiye, ba~ta ogretmen yeti~tirme olmak mere, kritik ileri teknoloji alanlarmda yok ciddi bir ogretim Uyesi aylgl ile kar~l kar~lya bulunmaktadu.

Tablo 4.16 Degi~ik alanlarda ogretim Uyesi ba~IDa dU~en lisans ogrencisi saydan.

Ogrenci/Ogretim Uyesi Oram Alan 1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002

ilkogretim 477 416 380 363 Okul Oncesi Ogretmenligi 477 310 394 437 Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi 149 146 151 135 Yabancl Dil Ogretmenligi 106 100 92 80 Teknik Egitim 106 88 82 88 iktisat 87 86 90 83 Mesleki Egitim 81 79 67 62 isletme 79 68 74 67 Sosyal Bilimler Ogretmenligi 95 68 59 33 Fen Bilimleri OgretmenlHti 77 57 55 46 Turk Dili ve Edebiyatl Ogretmenligi 105 125 137 133 Bilgisayar Muhendisligi 40 43 50 52 Elektrik-Elektronik Muhendisligi 44 41 44 43 insaat MUhendisligi 38 37 39 37 Makine Muhendisligi 39 36 34 34 Malzeme-Metalurji Muhendisligi 24 22 24 27

1992 Ylhndan sonra kurulmu~ olan 25 devlet universitesindeki ogretim uyesi ba~ma du~en lisans ogrenci sayllan, Tablo 4. 17'de gosterilmi~tir. Buradan gorlildugu gibi, bu Universitelerimizdeki toplam ogretim uyesi saYlsl, geyen ders yllmdan bu ders Yllma % 5.2 oramnda artl~la, 4.273 'den 4.,497'ye yukselmi~tir. Bu artl~, yuksekogretimin lilke sathma yayilmasl baklmmdan kuyumsenmemesi gereken bir geli~medir.

53

Tablo 4.171992 YIII ve Sonraki YIIlarda kurulan devlet iiniversitelerindeki ogretim iiyesi He ogretim iiyesi ba~ma dii~en orgiin ogretim lisans ogrenci saytlar~.

UDiversite ·1998-1999

SllYI Abant izzet Baysal 142 Adnan Menderes 142 Myon Kocatepe 78 Bahkesir 106 Celal Bayar 187 <;anakkale Onsekiz Mart 75 Dumlupmar 69 Galatasaray .39 Gaziosmanp~a 85 Gebze ileri Teknoloji Enstirusti 46 Harran 90 izmir Ytiksek Teknoloji Enstirusti 38 Kafkas 47 Kahraman Mar~ Stitc;:ti imam 85 Kmkkale 138 Kocaeli 251 Mersin 103 Mugla 67 Mustafa Kemal 87 Nigde 71 Osmangazi 326 Pamukkale 195 Sakarya 226 Stileyman Demirel 302 Zonguldak Karaelmas

99 .. .. SaYl: Ogretim Uyesl SaYlSlm Gostermektedlr. Oran: Ogrencil Ogretim Uyesi Oramdlr.

OraD

36

17

68

63

49

86

163

31

36

-41

4

22

30

17

41

36

48

43

134

20

40

40

44

28

1999-2000

SaYl OraD

152 38

160 15

107 58

163 44

226 46

101 72

66 187

51 52

89 35

51 -

102 38

53 6

59 24

III 29

158 22

285 40

227 19

78 45

96 44

102 102

349 22

211 40

268 39

326 45

120 28

54

2000-2001 2001-2002

SaVi OraD SllYI OraD

184 39 243 35

192 16 218 17

119 61 125 65

157 50 186 47

250 46 271 45

117 70 145 61

72 194 73 199

68 21 76 20

98 31 126 27

43 - 76 1

142 27 194 18

66 .8 73 10

65 28 84 28

125 31 136 32

194 24 217 27

312 41 3 1 5 46

254 19 287 19

99 41 124 40

126 37 142 36 152 71 163 67

370 23 410 24

233 39 257 38

292 39 330 37

372 41 403 39

141 29 226 22

Bolum 5

Ogretim Oyesi Yeti§tirme

Dniversitelerimiz 19m gerekli ogretim liyesi sayIlannm belirlenmesindeki ba~hca etkenler, yliksekogretimdeki okulla~ma oram, yag nlifusu ve ogretim liyesi ba~ma dli~en ogrenci saYlSldlr. Devlet istatistik Enstitlisli'nlin projeksiyonlarma gore, 2005 yllmda lilkemizdeki yliksekogretim yag nlifusunun 5.362.000 olacagl tahmin edilmektedir. Tlirk yliksekogretim sisteminin 2005 yllmdaki hedefleri:

• Toplam okulla~ma oram • Aylkogretim payl

=%40

=%25

• Lisans ogrencilerinin payl = % 45 • On lisans ogrencilerinin payl = % 30

olarak konuldugu takdirde, toplam ogrenci saylSl ve bunun daglhml a~agldaki ~ekilde olacaktlr:

• Toplam ogrenci saylSl = 2.145.000

• Aylkogretimdeki ogrenci saylSl = 536.000

• Orglin ogretimdeki lisans ogrenci saYlsl = 965.000

• Orglin ogretimdeki on lisans ogrenci saylSl = 644.000

Bu hedefe ula~abilmek iyin onlimlizdeki liy yll iyerisinde aylkogretimdeki ogrenci saYlsl esas olarak sabit tutulurken, yakla~lk olarak, orglin ogretim lisans programlannda % 23, on lisans programlannda ise % 145 oranmda ek kapasite yaratIlmasl gerekmektedir.

Orglin ogretimdeki lisans programlarmdaki ogrenci saYlSlnm 965.000'e 91kmasl durumunda, ogretim liyesi ba~ma dli~en ogrenci saYlsmm buglinkli degeri olan 31'in korunmasl halinde bile, 31.000 ogretim liyesine gerek duyulacaktlr. Buglinkli ogretim uyesi saYlmlZ olan 25.953'lin aynen korundugunu varsayarsak, yakla~lk 6.000 yeni ogretim liyesi yeti~tirilmesine gerek vardlr. Soz konusu oranm 25'e dli~lirlilmesi

hedeflendiginde, sisteme girmesi gereken yeni ogretim liyesi saYlsl ise yakla~lk olarak 13.600'e Ylkmaktadlr. Bunun yam Slra, yeni ogretim liyelerinin alanlan arasmdaki dagIllmm da degi~mesi gerekmektedir. Aglrhgm, ogretmen yeti~tirme, bilgisayar mlihendisligi, i~letme, hukuk, iktisat, elektronik mlihendisligi, in~aat mlihendisligi ve makine mlihendisligi gibi ekonominin ihtiyay duydugu alanlara verilmesi zorunludur.

Yuksekogretim kurumlanmlzda halen 25.864 ara~tlrma gorevlisi yah~maktadlr. Bu elemanlara yurtiyinde, yurtdl~mda veya kIsmen yurtiyinde, kIsmen de yurtdl~mda doktora yaptmlarak liniversitelerde kalmalan saglanabildigi takdirde, onlimlizdeki be~ yll iyerisinde 15.800 yeni ogretim liyesinin sisteme almmasl mlimklindlir.

55

Meslek yliksekokullarmda doktora derecesine sahip ogretim liyeleri gorev yaptlgl gibi, bu dereceye sahip olmayan ogretim gorevlisi, okutman ve uzmanlar da gorev yapmaktadlr. Halen bu okullanmlzda gorev yapan ogretim elemam saYlsl 5.564 olup, ogretim elemam ba~ma dli~en ogrenci saylSl 47'dir. Bu yliksek oran korundugu takdirde dahi, on lisans programlanndaki ogrenci saYlSlmn 644.000'e yIlanaSl durumunda, istihdam edilmesi gerekli ogretim elemam saylSl yakla~lk 14.000 olacak ve ~u andaki saymm aynen korundugu varsaYlmlyla, yakla~lk olarak 8.500 yeni. ogretim elemamna gerek duyulacaktu. Soz konusu oramn 35'e dli~lirlilmesi

hedeflendiginde, istihdam edilmesi gereken yeni ogretim elemam saylSl yakla~lk

olarak 13.500'dir.

5.1 Yurtdl~ma Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Gonderme

Ogretim elemam yeti~tinnek amaclyla yurtdl~ma ogrenci gonderme i~lemleri, 1987 yllma kadar 1416 saYlh Kanun kapsammda Milli Egitim Bakanhgl (MEB) tarafmdan ylirlitlilmli~tlir. 1987 Ylhnda 2547 saYlh Kanun'un 33. maddesinde degi~iklik yapIlarak, liniversitelerin de yurtdl~ma eleman gondermeleri saglanml~tlr.

1992 yllmda kurulan 23 yeni liniversite ve yliksek teknoloji enstitlislinlin ogretim liyesi gereksinimini kar~Ilamak amaclyla 3837 saYlh Kanun'a eklenen geyici 24. madde ile gerek 1416 saYlh Kanun yeryevesinde MEB tatafmdan, gerekse 2547 saYlh Kanun'un 33. maddesi uyannca Yliksekogretim Kurulu (YOK) kanahyla liniversiteler ve yliksek teknoloji enstitlileri adma yurtdl~ma gonderilmesi planlanan ogrenci sayIlan Tablo 5.l'de gosterilmi~tir.

Tablo 5.1 1993-2002 yillarl arasmda MEB ve YOK kanahyla yurtdl~ma gonderilmesi planlanan toplam ogrenci sayIlan

YII Kontenjan 1993 1.380 1994 700 1995 700 1996 700 1997 700 1998 700 1999 620 2000 620 2001 200 2002 130

Tablo 5. l'deki sayllar, MEB ile YOK'e tahsis edilen toplam kontenjan saYIsml go.~tennektedir. Geyici 24. maddeye gore 1993 yllmdaki 1.380 kontenjamn tUmlin lin YOK'~ tahsis edilmi~ olmasma kar~m, 1994 yllmdan itibaren bu kontenjanlarm MEB ile YOK arasmda nasIl dagltllacagl belirtilmemi~tir. 1994-2002 Yillan arasmda YOK'e tahsis edilen kontenjan sayIlannm yIllara gore dagIllml Tablo 5.2'de gosterilmi~tir. Buradan da gorlildligli gibi, 1996 yllmdan itibaren kontenjan saYllannda onemli azalmalar olmu~tur. 2003 yllmda yurtdl~ma gonderilmek liz ere ne kadar kontenjan tahsis edilecegi ise henliz bilinmemektedir.

56

Tablo 5.2 YOK'e tahsis edilen yurtdl~l burslarm yIllara gore dagIllml.

YII YOK'e Verilen Kontenjan

1994 500 1995 300 1996 200 1997 200 1998 200 1999 100 2000 80 2001 100 2002 80

5.1.1 YOK Tarafmdan Yurtdl~ma Gonderilen Ara~tlrma Gorevlileri

1987 yilmdan 2002 yill son una kadar YOK tarafmdan lisanslistli egitim amaclyla yurtdl~mdaki 29 degi~ik lilkeye gonderilen ara~tlrma gorevlilerinin top lam saYISI 3.631'dir. Bu ara~tlrma gorevlilerinin Yillar itibanyla lilkelere gore dagIllml Tablo 5.3'te, lilkelerine gore liniversiteler bazmda dagillmlan ise Tablo 5A'te gosterilmi~tir.

Tablo 5.3'ten de gorlildligli gibi, ~u ana kadar gonderilen toplam 3.631 ara~tlrma

gorevlisinden 1.282'si (% 35) 1993 Ylh iyerisinde gonderilmi~tir. Gerek YOK'e tahsis edilen kontenjan sayilanndaki azalma, gerekse yurtdl~ma gonderilecek elemanlann seyimindeki standartlann ylikseltilmesi nedeniyle, 1996 yilmdan itibaren yurtdl~ma gonderilen ara~tIrma gorevlilerinin saYllarmda dli~me meydana gelmi~tir.

Yurtdl~ma gonderilen ogrencilerin yakla~lk % 50'si Amerika Birle~ik Devletleri'ne (ABD), % 38'i ingiltere'ye gonderilmi~tir. Geriye kalan % 12'si ise 27 degi~ik tilkeye gitmi~tir.

Bugline kadar yurtdl~ma gonderilen 3.631 ara~tlrma gorevlisinin % 21 'i (765 ki~i) halen egitimlerine devam etmektedir. Bunlarm, bagh olduklan liniversitelere gore dagillml Tablo 5.5'te verilmi~tir.

Yurtdl~ma gonderilen ara~tlfma gorevlilerinden egitimlerini tamamlayarak Tlirkiye'ye donen 2.042 ki~inin liniversite Bazmda doklimli Tablo 5.6'da verilmi~tir. Bu ara~tIrma gorevlilerinin 375'i, sadece yliksek lisans derecesi alarak donmli~tlir. Bu ki~ilerin

yurtdl~ma gonderilmelerinin ana amacmm doktora derecesi almak oldugu goz online almdlgmda, yurtdl~mda bir derece aldlklan iyin kaglt uzerinde hukuki afldan ba$arzlz gozliken bu id~ilerin aslmda ba$arzslZ olduklan ortaya Ylkmaktadlr.

Egitimlerini tamamlayamadan Tlirkiye'ye donen 3 51 ara~tlrma gorevlisinin liniversitelere gore dagillml Tablo 5.7'de gosterilmi~tir. Donen ogrencilerin yakla~lk % 43'ti akademik ba~arzslzhk, % 12'si ise saghk nedenleriyle Ttirkiye'ye donmli~lerdir. Geriye kalan % 45'in bliylik yogunlugunu, 33. madden in ruhuna aykm olarak, liniversitelerimiz tarafmdan klsa slireli yurtdl~ma gonderilip Tlirkiye'ye donen ara~tlrma gorevlileri olu~turmaktadlr. Bu tip uygulamaya son altl yIldlr kesinlikle izin verilmemektedir.

Mlistafi sayilan veya donmeyen 473 ara~tIrma gorevlisinin liniversitelere gore dagillml Tablo 5.8'de gosterilmi~tir.

57

bl 53 Ta 0 " n "" II ""b I ""Ik I "" d· I Ara$tlrma gorev I ermm yl ar Itl anyla u e ere gore agl Iml I GENEL i ULKELER 987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 TOPLAM

hBD 67 138 55 66 67 60 745 64 169 85 40 56 50 47 32 53 1794

l.\LMANYA 7 17 4 13 13 13 44 2 11 5 5 1 7 2 144

(AVUSTRALYA 1 14 1 1 1 18

hVUSTURYA 2 2 1 3 3 2 3 1 1 1 1 1 1 22

~ZERBAYCAN 1 1

~ELC;:iKA 2 1 1 1 2 7

BOSNA-HERSEK 1 1

iNHALKCUM. 1 1

DANiMARKA 1 1 1 3

iNLANDiYA 1 1 1 3 FRANSA 5 12 7 4 8 3 13 5 9 2 3 9 8 2 1 4 95 GONEYKORE 1 1 HOLLANDA 1 2 1 3 1 1 1 1 1 1 2 15

iNGiLTERE 38 208 112 127 110 74 446 52 93 57 17 21 8 9 10 11 1393 !iSPANYA 1 1 SRAiL 3 3 6

iSVE.C. 2 2 4 ~SViCRE 6 1 2 3 1 1 2 2 18 iTALYA 1 1 1 1 4 APONYA 2 1 1 3 1 1 1 10

k iRLANDA 1 1 [KANADA 24 17 3 3 2 6 1 4 1 3 3 1 3 1 72 I AZAKiSTAN 1 1 MACARiSTAN 1 1 2 NORVEC;: 1 1 2 BEYAZRUSYA 1 1 RUSYA 3 2 2 1 1 9 'Y.ZELANDA 1 1 YUNANiSTAN 1 1

OPLAM 149 399 187 226 208 159 1282 131 285 162 76 97 80 63 53 74 3631

58

Tablo 5.4 Yurtd.s.na onderilen arastlrma gorevlilerinin iiniversiteler itiban la iilkelere I!ore daihhm •.

Universite

I\BANT iZZET SA YSAL

DNAN MENDERES

AFYON KOCATEPE

KDENiz

ANADOLU

NKARA

TATORK

BALIKESiR

BOGAZiCi

ELALBAYAR

UMHURiYET

ANAKKALE ONSEKiz MART

'UKUROVA

D1CLE

DOKUZEYLOL

DUMLUPINAR

EGE

ERCiYES

FIRAT

PALATASARAY

Ai AAAFHJFYKiBDRKAiMi iNKYBC;GBi T

B N LVVROAiuASEAUAZTASSO oiiiESO

D GMUUALPNNNVLNSZEACVRRiZSNNYP P

iASSNLOLAAiC;iYARLAEAVREN E A A L

L NTTSANANDC;iMAKBYRC;iELLAHYZN A

TYRUANYNiARKA

E A A R

R

E

47 12 2

L Y

Y A

A

33 24 3 2

36 27

12 4 1 1 4

80 22 2 3 6

DAD S

A i T

Y A

A N

EAR

K

A

4

66 65 6 1 6 4 1 1 2 2 1 2

40 31 2

40 28 3

28 15

43 14 1

8 35 1 1 1

43 22 3 1 1

22 52 4 2 3 1 1 1 2

28 7 1 1 5

44 27 7 1 4 1 1

46 14 1

40 26 6 1 3

17 29 2

6 28

12 1

59

i A A i L C; A A A Y M

S Y

T C

A A

N N

S

T

A

N

NNHLKRA

DDEKOU

A A R R S

S C E Y

E U A

K M

61

62

64

22

117

1 1 1 1 1 1 1 164

80

71

45

62

46

71

2 1 92

42

89

63

79

50

34

15

TabiD 5.4 (Devam) A i A A A F H J F Y K i B D R K A i M i i N K Y B <; G B i T

B N L V V R 0 A i u A S E ~ U A Z T A S S 0 0 i ti E S 0

D G M U U A L P N N N V L N S Z E A C V R R i z S N N Y P P

i A S S N L 0 L A A i <; i y A R L A E A V R E N E A A L

Universite L N T T S A N A N D <; i M A K B Y R <; i E L L A H Y Z N A

T Y R U A N Y N i A R K A i A A i L <; A A A Y M

E A A R D A D S E A R S Y S N N H L K R A

R L Y A i T K T C T D D E K 0 U

E Y A Y A A A A A A A R ){ S

A A N N N N S C E Y

E U A

K M

IGAZi 38 56 3 2 I I 101

!GAZiANTEP I 36 2 39

!GAZiOSMANP ASA 50 21 4 75

IGEBZE YtiK.TEK.ENST. 60 5 65

HACETTEPE 45 54 5 I 7 4 2 I I I 121

HARRAN 31 18 3 I I 54

iNONU II 41 I 2 1 56

·STANBUL 52 34 12 7 2 3 2 I 1 1 115

iSTANBUL TEKNiK 54 36 2 1 2 2 1 1 1 100

iZMiR YOI<. TEK. ENST. 71 71

I<AFKAS 25 32 2 2 1 62

KMARAS SOTCO iMAM 33 22 2 2 59

KARADENIZ TEKNiK 43 34 1 20 98

IRIKKALE 33 24 2 2 1 1 63

OCAELi 62 13 I 1 2 79

IMARMARA 34 36 10 4 3 2 89

MERSIN 38 16 3 4 4 I 66

MIMARSINAN 6 15 2 1 2 1 27

IUOLA 45 19 3 I 1 1 70

60

Tablo 5,4 fDevaml A i A A A F H J F Y K i B D R K A i M i i N K Y B C; G B i T

B N L V V R 0 A i u A S E A U A Z T A S S 0 0 i D E S 0

D G M U U A L P N N N V L N S Z E A C V R R i z S N N Y P P

i A S S N L 0 L A A i C; i y A R L A E A V R E N E A A L

L N T T S A N A N D C; i M A K B Y R C; i E L L A H Y Z N A

Universite T y R U A N Y N i A R K A i A A i L C; A A A Y M

E A A R D A D S E A R S Y S N N H L K R A

R L Y A i T K T C T D D E K 0 U

E Y A Y A A A A A A A R R S

A A N N N N S C E Y

E U A

K M

MUSTAFA KEMAL 32 23 4 1 60

hiGDE 39 23 2 1 65

ONDOKUZ MA YIS 8 47 4 1 1 61

bRTA DOGUTEKNiK 88 42 1 1 1 5 2 1 141

bSMANGAZi 34 4 1 4 43

PAMUKKALE 40 14 5 59

AKARYA 33 44 1 78

'ELC;:UK 5 35 10 3 3 56

SULEYMAN DEMIREL 38 23 1 1 1 64

"RAKYA 7 22 2 1 32

'LUDAG 26 31 2 4 1 8 1 73

iYJLDlZ TEKNIK 21 26 4 6 2 1 4 64

YOzUNcDYIL 15 16 2 2 3 1 39

ONGULDAK KARAELMAS 24 28 2 2 1 57

rOPLAM 1794 1393 144 18 22 95 15 10 3 1 72 18 7 3 9 1 1 4 2 4 6 2 1 1 1 1 .1 1 1 3631

61

Tablo 5.5 Egitimlerine Devam Edenlerin Universitelere Gore DagJllml.

Universite Sayl

Abant izzet Baysal 10 Adnan Menderes 15 Afyon Kocatepe 5 Akdeniz 7 Anadolu 12 Ankara 57 Atattirk 9 Bahkesir 14 Bogaziyi 4 Celal Bayar 8 Cumhuriyet 3 Canakkale Onsekiz Mart 24 Cukurova 18 Dic1e 3 Dokuz Eyltil 32 Dumlupmar 4 Ege 9 Erciyes 8 Firat 3 Galatasaray 8 Gazi 13 Gaziantep 4 Gaziosmanpa~a 31 Gebze Yiiksek Teknoloii Enstittisii 15 Hacettepe 29 Harran 9 inonil 2 istanbul 4 istanbul Teknik 44 izmir Yilksek Teknoloii Enstitilsil 19 Kafkas 11 Kahramanmara~ Siltcil imam 11 Karadeniz Teknik 8 Kmkkale 4 Kocaeli 25 Marmara 20 Mersin 24 Mimar Sinan 8 Mugla 18 Mustafa Kemal -

Nigde 15 Ondokuz MaYls 4 Orta Dogu Teknik 59 Osmangazi 4 Pamukkale 11 Sakarya 48 Selyuk 4 Siileyman Demirel 8 Trakya 4 Uludag 18 YIidiz Teknik 18 Yilzilncil Yll 5 Zonguldak Karaelmas 15 TOPLAM 765

62

Tablo 5.6 Egitimlerini Tamamla arak Donenlerin Universitelere Gore Daglhm

Universite Y. Lisans Doktora Y. Lisans ve

Doktora

Abant izzet Baysal - 4 34 Adnan Menderes 10 6 21 Afyon Kocatepe 16 7 18 Akdeniz - 10 -Anadolu 56 26 4 Ankara 3 67 8 Atattirk 22 34 3 Bahkesir 12 16 13 Bogazici 7 24 1 Celal Bavar 7 13 19 Cumhurivet 6 23 5 Canakkale On Sekiz Mart 6 7 11 Cukurova 5 61 6 Dicle 6 17 6 Dokuz Eyliil 5 35 4 Dumlupmar 17 3 12 Ege 25 29 -

Ercives 7 31 1 Firat - 23 4 Galatasaray - 4 3 Gazi 13 48 -

Gaziantep - 25 3 Gaziosmanpasa 6 9 16 Gebze Ytiksek Teknoloii Enstittisti 8 8 19 Hacettepe 6 68 5 Harran 3 11 16 inonti 1 24 16 istanbul 4 36 2 istanbul Teknik 1 36 5 izmir Ytiksek Teknoloii Enstittisti 2 11 18 --Kafkas 7 6 24 Kahramanmara~ Stitcti imam 12 5 24 Karadeniz Teknik 10 1 62 Kmkkale 3 9 19 Kocaeli 5 3 19 Marmara 4 28 4 Mersin 13 7 11 MimarSinan 2 4 -Mugla 19 3 13 Mustafa Kemal 9 8 24 Nigde 7 6 16 Ondokuz MaVIS 1 50 2 Orta Dogu Teknik 3 55 -Osmangazi 1 5 21 Pamukkale 10 6 18 Sakarya 2 8 7 Sel~uk 4 30 -Siilevman Demirel 4 16 21 --Trakva - 16 3 Uludag 1 29 12 YIidiz Teknik 1 27 2 Ytiztincti YII - 18 9 Zonguldak Karaelmas 3 9 18 TOPLAM 375 1065 602

63

Ta 57 E 00 0 0 T blo ~ihtlmml amam amadan D ON onenlenn eden erme e I 0 V iJ o I G Dlverslte ere ore a

Universite Ba~arlSlzhk Saghk Diger

Abant izzet Baysal 4 1 2 Adnan Menderes 1 - 2 Afvon Kocatepe 2 4 Akdeniz 1 - -Anadolu 10 3 2 Ankara 1 2 4 Atattirk - - 2 Bahkesir - - 4 Bogazici 3 - 2 Celal Bavar - - -

Cumhuriyet 4 1 1 Canakkale Onsekiz Mart 1 1 1 Cukurova - - -Dic1e 1 1 4 Dokuz Evltil - 2 7 Dumlupmar 3 2 -Ege 1 2 3 Ercives - 1 1 Firat 2 - -Galatasaray - - -

Gazi 10 - -Gaziantep 3 - -

Gaziosmanpa$a 2 4 4 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 1 - 3 Hacettepe - 1 -Harran 2 1 4 inonii 8 - -

istanbul 4 1 54 istanbul Teknik 1 1 5 izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 5 - 4 Kafkas 3 1 -

Kahramanmara~ Siit9ii imam 4 - -Karadeniz Teknik 6 - -

Kmkkale 9 - 5 Kocaeli - - -

Marmara 3 2 14 Mersin 1 2 3 MimarSinan 1 - 10 Mugla 4 - -Mustafa Kemal 1 1 1 Nigde 5 1 4 Ondokuz MaYls - - -

Orta Dogu Teknik 3 1 1 Osmangazi 1 - 1 Pamukkale 6 - -

Sakarya 1 - -Selcuk 17 - -

Siilevman Demirel 2 - 2 Trakva 1 1 1 Uludag 5 2 -YIldlz Teknik 3 2 1 Yiiziincii Yll - 2 1 Zonguldak Karaelmas 6 - 3

TOPLAM 152 43 156

64

Tablo 5.8 Donmeyenlerin Universitelerine Gore Dagillml

Universite Miistafi istifa Edenler Savtlartlar

Abant izzet Baysal 5 1 Adnan Menderes 7 -

Afyon Kocatepe 10 2 Akdeniz 1 3 Anadolu 2 2 Ankara 17 5 Atattirk 9 1 Bahkesir 11 1 Bogazic;:i 3 1 Celal Bayar 13 2 Cumhuriyet 2 1 Canakkale Onsekiz Mart 11 9 Cukurova 3 -

Dicle 2 2 Dokuz Eyli.il 1 3 Dumluplllar 22 -

Ege 6 4 Erciyes 1 -

Firat 1 1 Galatasaray - -Gazi 11 6 Gaziantep 3 1 Gaziosmanpai;>a 3 -Gebze Ytiksek Teknoloii Enstittisti 2 9 Hacettepe 9 3 Harran 5 3 inonti 5 -

istanbul 5 5 istanbul Teknik 3 4 izmir Ytiksek Teknoloji Enstittisti 5 7 Kafkas 10 -

Kahramanmarai;> Stitc;:ti imam 2 1 Karadeniz Teknik 11 -Kmkkale 10 4 Kocaeli 14 13 Marmara 5 9 Mersin 4 1 MimarSinan 1 1 Mugla 7 6 Mustafa Kemal 13 3 Nigde 7 4 Ondokuz Mayls 3 1 Orta Dogu Teknik 7 11 Osmangazi 2 8 Pamukkale 5 3 Sakarya 7 5 Sell;uk 1 -Si.ileyman Demirel 9 2 Trakva 4 2 Uludag 6 -Y ildlz Teknik 6 4 Ytiztincti Yil 4 -Zonguldak Karaelmas 3 -

TOPLAM 319 154

65

Yurtdl~ma lisansiistil egitim i9in ara~tlrma gorevlisi gonderilmesinin ana amaCI, bu ki~ilerin doktora derecesi alarak iilkemizdeki yiiksekogretim kurumlannda ogretim iiyesi olarak gorev yapmalandlr. Halen egitimleri devam etmekte olan 765 ara~tlrma gorevlisi hari9 tutuldugunda, bugiine kadar gonderilen 2.866 ara~tlrma gorevlisinden 1.667'si doktora derecesini alarak donmii~tiir. Bu durumda, yurtdl~ma gonderilen ara~tlrma gorevlilerinden % 58'i, doktora derecelerini alarak iiniversitelerimizde goreve ba~laml~lardlr.

5.1.2 MEB Tarafmdan Gonderilen Ogrenciler

Milli Egitim Bakanhgl kanahyla ve 1416 saYlh Kanun uyarmca 28 Subat 2003 tarihi itibanyla yurtdl~mda lisansiistii ogrenim goren 664 ogrencinin iilkelere, ogrenim seviyelerine ve dallarma gore dagtllml Tablo 5.9'da gosterilmi~tir.

Tablo 5.9 Halen Yurtdl~mda Lisansiistii Ogrenim Goren MEB Bursiyerlerinin Ulkelere Gore Dagdlml

Ulke Yiiksek Lisans Doktora

Toplam Fen Sosyal Fen Sosyal

ABD 44 42 267 188 541 Almanya - 9 4 8 21 Fransa - 2 25 6 33 ingiltere - 11 27 30 68 isvi9re - - - 1 1 TOPLAM 44 64 323 233 664

MEB tarafmdan 2002-2003 egitim-ogretim Ylhnda veri len yurtdl~l kontenjanlarm programlara gore dagIllml Tablo 5.1 O'da verilmi~tir.

5.1.3 Yiiksekogretim Kurulu Tarafmdan Yapdan Diizenlemeler

1993 ytlma kadar, yurtdl~ma Lisansiistil egitim amaclyla gonderilecek ara~tlrma gorevlilerinin se9imi i9in herhangi bir smav yaptlmamaktaydl. Maliye Bakanhgl tarafmdan YOK'e tahsis edilen kontenjanlarm rakamsal olarak iiniversitelere dagtllml YOK tarafmdan gergekle~tirilmekteydi. YOK tarafmdan tahsis edilen kontenjanlar, iiniversiteler tarafmdan mevcut ve gelecekteki ihtiya9lar goz onUne ahnarak anabilim dallarma dagltIlmakta ve Universite yonetim kurulu karan ile YOK'iin onayma sunulmaktaydI.

Anabilim dallarmm YOK tarafmdan onaylanmasmdan sonra, Universiteler bu alanlarda yurtdl~ma lisansUstil egitime gonderecekleri ara~tlrma gorevlilerini kendileri belirIeyip YOK'Un onayma sunuyorIardl. Oniversitelerin belirIedigi bu ara~tlrma gorevlilerinin uymasl gereken ko~ullar ise minimum diizeyde tutulmu~tu.

66

0'\ -..J

Tablo 5.10 MEB tarafmdan 2002-2003 ydmda veriIen yurtdl~1 kontenjanlarmm dagdlml.

Alan ABD Fransa Almanya Genel Toplam

Hukuk ( Ceza Hukuku-Ceza Usul Hukuku) - 1 1 2

<;evre Hukuku - 1 - 1

Devletler Umumi Hukuku - 1 1 9 Genel Kamu Hukuku - 1 - 1

idare Hukuku - 1 - 1

i~ ve SosyaJ Gilvenlik Hukuku - - 1 1 i

Ticaret Hukuku - - 2 2 i1kogretim 4 - - 4

Okul Oncesi Egitimi 5 - - 5 Ogretim Teknolojisi 4 - - 4 Ozel Egitim 2 - - 2 Bilgisayar YazIllml 5 - 5 Biyomedikal 4 - - 4

Biyoteknoloji 4 - - 4

istatistik 5 - - 5 Mekatronik 2 - - 2 Mikroelektronik -Optoelektronik 2 - - 2 Robotik 3 - - 3 TOPLAM 40 5 5 50

-- -

1992 yIlmda 3837 saYlh Kanun <;er<;evesinde kurulan 23 yeni liniversite ve yliksek teknoloji enstitlislinlin ogretim liyesi ihtiyacmm kar~Ilanmasl amaclyla ilk defa 1993 yIlmda OSYM tarafmdan Yurtdl~l Lisansiistii Slnavl (YLS) dlizenlenmi~tir. Bu yildan sonra dlizenlenen YLS ile hem 1992 yilmdan sonra kuru Ian yliksekogretim kurumlan adma yurtdl~ma gonderilecek ara~tlrma gorevlilerinin, hem de MEB kanahyla yurtdl~ma gonderilecek ogrencilerin se<;imleri birlikte yapIlml~tlr. 1992 yilmdan once kurulan liniversiteler ise, eskiden oldugu gibi, yurtdl~ma gonderecekleri ara~tlrma gorevlilerini kendileri belirlemeye devam etmi~lerdir.

YOK, ogretim liyesi ve ara~tmcilarm yurti<;inde ve yurtdl~mda yeti~tirilmesi i<;in gerekli <;ah~malarm uyum ve blitUnllik i<;inde ylirlitUlmesini saglamak amaclyla 1996 yilmda Dgretim Uyesi ve Ara~tlrlCl Yeti,Jtirme Kurulu 'nu olu~turmu~ ve lisanslistU egitim amaclyla yurtdl~ma gonderiIecek ara~tlrma gorevlileriyle iIgili izlenecek yontemlerde radikal degi~iklikler yapml~tJr.

Onbq liyeden olu~an Dgretim Uyesi ve Ara~tlncl Yeti~tirme Kurulu 'nun kompozisyonu a~aglda belirtilmi~tir:

• MEB tarafmdan gorevlendirilecek bir liye, • YOK Ba~kanI'nca, Yiiksek6gretim Yiiriitme Kurulu liyeleri arasmdan

gorevlendirilecek bir liye, • DPT Miiste~arhgl'nca gorevlendirilecek bir liye, • TUBiTAK Ba~kanI'nca gorevlendirilecek bir liye • OSYM Ba~kanI, • YOK Ba~kanI'nca, Yiiksek6gretim Genel Kurulu 'nun ve rektorlerin gorli~leri

ahnarak, ogretim liyesi ve ara~tlrmacl yeti~tirme konusunda deneyim sahibi, akademik <;ah~malan ile temayliz etmi~ halen gorevde veya emekli olan ogretim liyeleri arasmdan se<;iIecek on liye.

Yurtdl~mdaki egitim licretleri, lilkelere ve lilkelerdeki liniversitelere gore farkhhklar gostermektedir. Ornegin, Fransa ve Almanya'daki liniversitelerde egitim licreti yoktur. ABD'deki eyalet liniversiteleri, ozel liniversitelere gore daha ucuzdur. Degi~ik Ulkelerde lisanslistU egitim goren tUm ara~tlrma gorevlileri i<;in yapilan harcamalann goz online ahnmaslyla YOK tarafmdan 1996 yilmda ger<;ekle~tirilen <;ah~mada, ara~tJrma gorevlisi ba~ma yilda ortalama olarak 25.000 dolar harcama yapIldlgl hesaplanml~tlr.

YUksekogretim kurumlanmlZln ogretim liyesi ihtiyaci yadsmamaz bir ger<;ektir. Ancak YOK, yurtdl~mdaki egitimin yliksek maliyetini goz online alarak ve nitelikli Universitelere kabul edilebilmeleri i<;in* yurtdl~ma gonderilecek elemanlarm belirlenmesinde se<;ici olunmasl gerektigi noktasmdan hareket etmi~ ve bu a<;lgm her ne pahasma olursa olsun yurtdl~ma ogrenci gondererek kapatIimasmm dogru olmadlgml, yliksekogretim kurumlanmlzm nitelikli ogretim liyelerine ihtiya<;lan oldugunu vurgulaml~tlr. Bu gorli~ler <;er<;evesinde ve Dgretim Uyesi ve Ara~tlrlCl Yeti~tirme Kurulu'nun onerileri dogrultusunda, YOK tarafmdan 1996 Yllmm ikinci yansmda konuyla iIgili olarak alml~ oldugu onemli kararlar ~unlardlr:

* Lisansiistii egitim yapmak i.izere yurtdl~ma gi:inderilecek ki~ilerle i I gil i olarak kar~II~i1an sorun sadece bunlann nasI! seryilecegi degildir. Esas zorluk, se~ilen adaylarm yurtdl$mdaki nitelikli iiniversitelere yerle$tirilmesidir.

68

• Adaylar, gidecekleri yabancl lilkenin diline Vaklf olmahdlr. Aksi takdirde, bu ki~ilerin egitimlerini gliyllikle yaptlklan veya egitimlerini tamamlayamadan geri dondlikleri belirlenmi~tir. YabanCI dil egitimi, ozellikle son on yd iyerisinde lilkemizde yok geli~mi~tir. Bu nedenle, yabancl dil bilgisi belirli bir seviyeye gelmemi~ elemanlar yurtdl~ma gonderilmemelidir.

ABD'ye gidecek adaylann TOEFL smavmm klasik yazdI sisteminden 550'den, bilgisayarh sisteminden ise 213' den, ingiltere'ye gidecek adaylann IELTS smavmdan 7,0'den az olmamak ko~uluyla ba~vurduklan liniversitelerin yabancl dil puam ile ilgili ko~ulunu Tlirkiye'de saglamalan istenmektedir. Diger dillerin soz konusu oldugu lilkelere lisanslistli egitim iyin gonderilecek adaylar iyin ise, ilgili lilkede lisanslistli egitimi takip edebilecek dlizeyde dil bilgisine sahip olduklanna dair bir belgeyi, ilgili Ulkelerin kliltlir merkezlerinden veya e~deger kurulu~lanndan getirmeleri istenmektedir.

• Son ylilarda yurtdl~mdaki egitim sistemlerinde bliylik degi~iklikler olmu~tur. Lisans programlarmdaki egilim, ogrencilerin kendi bran~larmda ihtisasla~malan yerine ogrencilere formasyon verme yonlindedir. Kendi alanlannda derinlik kazanmak isteyen ogrenciler tarafmdan tercih edilen yliksek lisans programlannm yogunlugu tezsiz yliksek lisans programlandlr. Lisanslistli yah~malarm en yogun yaplldlgl lilke olan ABD'de Yllda yakla~lk 400.000 yliksek lisans derecesi verilmektedir. Bunlarm % 85'i tezsiz ytiksek lisans derecesidir.

Olkemizde, doktora egitimine ba~layabilmek lym once yliksek lisans programml tamamlamak gerekmektedir. Ancak yukanda aylklanan nedenlerle, ozellikle Anglosakson egitim sisteminde, lisans derecesinden sonra ogrencilerin dogrudan doktora programlanna ba~lamalan mlimklindlir. Akademik hayatta kalmak isteyenler iyin doktora derecesinden once mutlaka ytiksek lisans derecesi almak, biryok alanda zaman kaybl olarak gorlilmeye ba~lanml~tlr. Yliksek lisans derecesi, genellikle i~

hayatma atllmak isteyen veya atllml~ ki~iler tarafmdan tercih edilmektedir.

TUm bu ge1i~meleri goz online alan YOK, yliksek lisans derecesi almak iyin yurtdl~ma m'a~tlrma gorevlisi gondermemekte, sadece doktora egitimine izin vermektedir. Bu kuralm tek istisnasl, mimarhk, gUzel sanatlar ve benzeri alanlardlr (Ozellikle bu alanlarda ABD'de almabilecek en son derece Master of Fine Arts'dlr.).

• Yurtdl~mdaki lisanslistli egitim mutlaka belli bir kalitenin lizerindeki yUksekogretim kurumlarmda yapllmahdlr. YOK, yurtdl~mda doktora egitimi iyin gidilebilecek Universiteleri alan bazmda belirlemi~tir. Oniversitelerin slralanmasmda ABD iyin National Research Council (NRC) tarafmdan yaymlanan Research Doctorate Programs in the United States, ingiltere iyin ise Higher Education Funding Councils for England, Scotland and Wales tarafmdan yapdan degerlendirme sonuylan (Research Assessment Exercise) baz olarak ahnml~tlr.

1996 ydmda yapIlan degi~ikliklerin en onemlilerinden biri, YLS'nin bilim smavmdan yetenek smavma donli~tlirUlmesidir. Boyle bir karann almmasmdaki en bUyUk nedenlerden biri, ki~ilerin alanlanndaki bilgi dUzeyinin degerlendirilmesinde bilim smaVI sonucunda almacak tek bir not yerine, geni~ bir zaman dilimine yaydml~ bir degerlendirme 6lylitli olan genel akademik not ortalamasmm temel almmasmm

69

akIicl bir yakla~lm olmasmdandlr. Ki~ilerden yUksekogrenimlerini belirli bir not dUzeyi ile bitirmelerinin istenmesi, onlarm kendi alanlannda belirli bir bilgi dlizeyine ula~tlgmm gostergesidir. Ote yandan, gUnlimlizde alanlar arasmdaki slmrlar hemen hemen kaybolmu~ ve bilim disiplinlerarasl bir iverik kazanml~tIr. Ornegin, Fen Bilgisi Ogretmenligi, Sosyal Bilgiler Ogretmenligi, Bilgisayar YazIllml, Biyoteknoloji, Biyokimya, Malzeme Bilimi ve bunlara benzeyen tUm alanlarda bilim smaVI yapmak imkanslzdlr. <;linkli, disiplinlerarasl nitelikteki bu alanlara degi~ik programlardan mezun ki~iler ba~vurabilir. Bu avlklamalardan gorlilecegi gibi, bilimsel sorunlar tek bir alam, vok iyi de olsa bilen ki~ilerin vozUmleyebilecegi dlizeyi gevmi~

bulunmaktadlr. Bu nedenle, bilim smaVI yetenekli ki~ileri sevmeye uygun bir smav tUrU olarak gorUlmemekte, ozellikle geli~mi~ Ulkelerde yapIlan kitlesel sevme smavlannda genel yetenek smaVI uygulanmaktadlr. Bunun tipik ornegi, ABD'de uygulanan SAT (Scholastic Aptitude Test) ve GRE (Graduate Record Examination) smavlandlr.

TUm bu gerekvelerin l~lgl altmda ve MEB'in de onaYI almarak, 1996 yIlma kadar voktan sevmeli alan smaVI olarak yapdan YLS, 1996 yilmda sozel ve saYIsal bolUmlerden olu~an yetenek smaVI olarak yapllml~tlr. Smavda, lisansUstU egitimdeki ba~anda etkili olan sozel, saYIsal ve mantlksal akIl ylirUtme (muhakeme) becerilerinin 6lvUlmesi amavlanml~tlr.

Daha once de belirtildigi gibi, YLS ile hem 1992 yIimdan sonra kuru Ian yUksekogretim kurumlan adma hem de MEB kanahyla yurtdl~ma g6nderilecek elemanlann sevimleri yapIlmaktadlr. MEB'in tabi oldugu 1416 saydl Kanun geregince bu smava katilacak adaylann lisans derecesine sahip olmalan gerekmektedir. Son slmfta bulunan ogrencilerin de bu smava katilabilmelerini saglamak amaclyla, 1996-YLS'nin tlim Universitelerin kapanma tarihinden sonra yapIimasl kararla~tlfllml~tlr. OSYM'nin Agustos ayl ivinde vok yogun olmasl nedeniyle smavm KaSlm aymda yapllmasl kararla~tlfllml~tlr.

YLS'nin KaSlm aymda yapIlmasl ve yurtdl~mdaki Universitelerin genellikle Agustos veya EylUl aymda egitime ba~lamalan, yabancl dil sorunu olmayan ve yurtdl~mdaki nitelikli Universitelerden akseptans saglaml~ adaylann donem kaybma yol avmaktadlr. Bu durumu 6nlemek ivin, yurtdl~mdaki bir yUksekogretim kurumundan doktora egitimine y6nelik olarak kesin akseptans temin eden adaylarm sevimi, ilk kez 1996 ydmda s6z1ii smavla yapIlml~tlr.

1996 yIlmda ba~layan ve bugUne kadar sUrdlirUien sozlii smavla ara~tlrma gorevlisi sevme i~lemleri bazl vevrelerce slk slk gUndeme getirilmekte ve kamuoyuna, YOK tarafindan bilim smavmm kaldmldlgl ve sozlii smavda torpil yapllarak kalitesiz ki#lerin kolayca yurtdl~ma gonderildikleri mesajl verilmeye {:all~llmaktadlr.

S6zlU smava ba~vurmak ivin yerine getirilmesi gereken nitelige yonelik bir{:ok on kO!jul bulunmaktadlr. Bunlardan bir tanesi, adaylann YOK tarafmdan alanlara gore belirlenmi~ yurtdl~mdaki Universitelerden doktora egitimi ivin ko~ulsuz kabul belgesi almalandlr.Yurtdl~mdaki kaliteli Universitelerden doktoraya kabul belgesi alabilmek son derece gUvtUr. Bunun ivin standart smavlardan (TOEFL, GRE/GMAT) yliksek puan almmasl gerekmektedir. Aynca, adaym lisans ve/veya yUksek lisans egitimiyle ilgili genel not ortalamasl yUksek olmahdlf.

70

Sozlii smava <;agnlanlar, on ko~ullan saglayan ve yurtdl~mdaki liniversitelerden ko~ulsuz kabul belgesi alan listlin nitelikli adaylardlf. Konulannda uzman profesorlerden olu~an jliriler tarafmdan sozlii smava tabi tutulan bu adaylarm, bilimsel konulardaki yeterliliklerinin yam S1fa belirli kahplar dl~mda dli~linebilme (yaratlclhk) yetenekleri ve ogretim liyesi olma kararhhklan da ol<;liImektedir.

Yurtdl~1 lisanslistli egitim amaclyla gonderiIen ara~tlrma gorevlilerinin kalitelerindeki artl~, ozellikle yurtdl~mdaki tanmml~ liniversitelerin dikkatini <;ekmi~tir. Bu universiteler Yliksekogretim Kurulu ile temas ederek se<;ilecek bursiyerlerin kendi liniversitelerinde ogrenim gormelerini saglamak amaclyla anla~ma yapmak istediklerini belirtmi~lerdir.

ingiitere'nin en koklli liniversitelerinden biri olan ve ingiitere'de 1996 yilmda yapilan degerlendirme sonu<;lanna gore (Research Assessment Exercise) birinci slrada yer alan Cambridge Universitesi ile Yliksekogretim Kurulu arasmda 5 yil slireli bir anla~ma imzalanml~tlr.

Bu programa ba~vuracak adaylann lisans egitimlerini donem kaybetmeden tamamlaml~ olmalan genel not ortalamalarmm en az 300/400 ve 7011 00 olmasl, IELTS'den en az 7-00 almalan gerekmektedir.

Bu ~artlan saglayanlardan Cambridge Universitesinden doktora egitimi i<;in kabul belgesi saglayan adaylar Yliksekogretim Kurulu tarafmdan yapllan sozlii smavda da ba~anh olmalan halinde Mehmet Fuat Koprlilii bursiyeri olarak Cambridge Oniversitesi'nde ogrenim gorebileceklerdir.

Aynca, ingilizce KPDS puam en az 60, ilgili alandaki LES puam ise en az 55 olan ara~tlrma gorevlilerinin ingilizce dil bilgilerini yurtdl~mda doktora egitimi yapabilecek dlizeye getirebilmek amaclyla, BiIkent ve Orta Dogu Teknik Oniversitelerinin Yabanci Dil Hazlrhk Okullan'nda ingilizce Egitimi progmmlan dlizenlenmi~, 2000 yilmdan bugline kadar toplam 42 ara~tlrma gorevlisinin ingilizce dil biJgilerini yurtdl~mda lisanslistli egitim yapabilecek seviyeye getirmeleri saglanm I~tlr.

5.2 Yurtic;i Lisansiistii Programlarmm Etkin Hale Getirilmesi

Ogretim liyesi a<;lgml kapatmak amaclyla yurtdl~Iha e1eman gonderilmesinin yam Slra, yurti<;i kaynaklanmlzm da etkili kuIIamlmaslyla hem bliylik tasarruflann saglanacagl, hem de liniversitelerimizdeki ara~tlrma potansiyelinin verimli olarak kullamlacagl bilincinde olan YOK, bu konuyla ilgiIi olarak 1996 yilmdan itibaren onemli giri~imlerde bulunmu~tur.

Hlzla bliyliyen ve Anadolu'ya yayilan yliksekogretim sistemlmlzm ogretim liyesi ihtiyacmm kar~Ilanmasl i<;in yapilan ilk dlizenleme, 16 Kaslm 1983 tarihinde ylirlirliige konan Bir Vniversite Adzna Bir Diger Vniversitede Lisansiistii E!jitim Goren Ara~tlrma Gorevlileri Hakkznda yonetmelik'dir. Bu yonetmelikle, geIi~mekte olan liniversitelerdeki ara~tIrma gorevlilerinin, geli~mi~ liniversitelerde lisanslistli egitim yapmalan hedeflenmi~tir. Bu yonetmeligin yiiriirliige girmesinden 1997 Ylll ba~ma kadar ge~en siire i~erisinde, bu yonetmelik hiikiimlerine gore yurti~inde

71

yeti$tirilen top lam ogretim iiyesi say lSI 723 'tiir. Saymm bu kadar dli~lik kalmasmm li<;: temel nedenini ~u ~ekilde ozetlemek mlimklindlir:

• Ara~ttrma gorevlilerine, geli~mi~ liniversitelerimizin bulundugu bliyiik ~ehirlerde barmma imkalll saglanamamasl nedeniyle program cazip hale getirilememi~ ve bir<;:ok ara~tlrma gorevlisi lisanslistli <;:ah~malanlll klsa slireli, ge<;:ici gorevlendirmelerle ylirlitmek zorunda kalml~tlr.

• Ara~tlrma gorevlilerinin gerek bilimsel, gerekse yabanci dil eksikliklerini giderebilmek amaclyla hazlrhk programlan dlizenlenememi~tir. Bu ara~tlrma gorevlileri, geli~mi~ liniversitelerin yaptlklan Lisanslistli Giri~ SmavI'nda genellikle ba~anslz olmu~lardlr.

• Ara~tlrma gorevlilerinin lisanslistli <;:ah~malan saglam mali kaynaklara dayandmlmadlgl i<;:in, bu tlir faaliyetler uluslararasl dlizeydeki bilim adamlanmlz baklmmdan cazip hale getirilememi~tir.

1996 yIimdan itibaren ogretim liyelerinin yurti<;:i kaynaklar yardlmlyla yeti~tirilmesi yonlinde somut adlmlar atIiml~tlr. Oncelikle, Lisansiistii Egitim Y6netmeligi'nde degi~iklik yapIiarak, geli~mekte olan liniversitelerdeki ara~tlrma gorevlilerinin geli~mi~ liniversitelerde smaVSlZ olarak lisanslistli egitime ba~lamalan ve gerektiginde bunlann bilimsel hazlrhk ve/veya yabanci dil egitimi almalan saglanml~tlr. Bu konuyla ilgili yonetmelik degi~ikligi, 5.10.1996 tarih ve 22778 saYlh Resmi Gazete'de yaYlmlanarak ylirlirlUge girmi~tir. Aynca, bu programm ba~anya ula~abilmesi i<;:in 1996 Yllmda Ankara, Atatlirk, Bogazi<;:i, C;ukurova, Dokuz EylUl, Hacettepe, istanbul Teknik ve Orta Dogu Teknik Dniversiteleri kampuslannda ba~latllan yurt ve stlidyo apartman komplekslerinin yaplml tamamlanml~tlr.

Yap Ii an bu degi~iklikler klsa slirede etkisini gostermi~tir. Son altl yIi i<;:erisinde 35. madde kapsammda geli~mi~ liniversitelere yerle~tirilen ara~tlrma gorevlisi saYllarmm lisanslistli egitim yapmakta olduklan liniversitelere gore dagIilml Tablo 5.11 'de verilmi~tir.

Tablo 5.11 'den a<;:lk<;:a gorlildligli gibi, yurti<;:inde ogretim liyesi yetl~tlrme

faaliyetlerinde son 6 Yllda saglanan geli~me (4.472 ara~tlrma gorevlisi), onceki 16 ydda ger<;:ekle~tirilebilenin (723 ara~ttrma gorevlisi) yakla~lk altt katldlr.

Ogretim liyelerinin yeti~tirilmesinde, yurti<;:indeki geli~mi~ liniversitelerimizin daha aktif bir ~ekilde devreye sokulmasml ve ozellikle ileri oldugumuz alanlarda gereksiz yere yurtdl~ma eleman gondererek kaynak savurganhgml onlemeyi hedefleyen Yurtiri Lisansiistii Programlart Projesi ise, 1998 YIlt sonunda ba~latIiml~tIr. Bu proje, aym zamanda Bilim ve Teknoloji Yliksek Kurulu'nun 25 Agustos 1997 tarihli toplantIsmda alml~ oldugu 5-c karanlll da (Beyin Giicii Kaynaklarmm Yonetimine jli~kin Mevzuat Diizenlemeleri) hayata ge9irmektedir.

Bu projenin ba~anya ula~masl, programa ba~layacak olan adaylarm nitelikli olmasma baghdlr. Bu nedenle, ba~vuracak adaylarm belirli bir not ortalamasma ve Lisansiistii Egitimi Giri~ Smavl (LES) puanma (ilgili alanda en az 55) sahip olmalan istenmi~tir.

72

Tablo 5.11 35. madde I;erl;evesinde gorevlendirilen ara~tIrma gorevlilerinin lisansiistii egitim yaptlklan iiniversitelere gore dagIllml.

Universite 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Abant izzet Baysal - - - - - 3

Akdeniz - - - 1 - -

Anadolu - 2 18 7 7 37

Ankara 134 202 236 111 112 104

Atatiirk 2 9 3 5 15 4

Bahkesir - - - 5 1 -

Bogazi9i 9 7 14 - 5 5

Celal Bayar - - 1 - - --Cumhurivet - 1 - - 1 -

~anakkale 18 Mart - - 1 - - -~ukurova 5 32 61 51 38 47

DokuzEyli.il 18 70 35 33 42 84

Dumlupmar - 1 - - - -

Ege 17 42 26 48 38 59

Erciyes - 2 2 2 2 1

Firat - 6 1 2 1 3

Galatasaray - - - - - 1

Gazi 23 91 132 59 77 145

Gaziantep - 1 - 1 - -

Gaziosmanpa~a - - - 1 1 -Gebze Ytiksek Teknoloji - 2 4 2 1 -

Hacettepe 24 72 95 63 76 76

inonti - 1 - 3 4 -

istanbul 31 53 66 50 66 62

istanbul Teknik 20 50 50 17 11 14 --

izmir Ytiksek Teknoloji - 1 - - - -Karadeniz Teknik 3 38 24 20 12 28

Kmkkale - - - 1 - -Marmara 9 18 31 37 55 20

Mersin - - 1 2 - -

MimarSinan 1 5 6 - 6 5

Mui?;ia - 1 - 1 -

Ondokuz MaYls - 7 6 3 13 3 Orta Dogu Teknik 19 69 72 59 108 244

Osmangazi - 1 2 - 4 31 Pamukkale - - 1 - - -Sakarya - 12 1 - 4 12 Selc;uk 2 32 30 10 5 4 Stileyman Demirel - 2 1 - 2 -Trakva - 2 2 3 2 Uludag - 2 13 6 8 19

Yildlz Teknik 3 8 11 7 6 15

Ytiztincti Yll - 3 1 " - -

Zonguldak Karaelmas - - - - - 1

TOPLAM 320 845 944 609 725 1029

73

Yukanda sozli edilen yurtic;inde ogretim liyesi yeti~tirme projesi c;erc;evesinde yapiiacak lisanslistli c;ah~malara mali destek saglamak ic;in Maliye Bakanltgl yetkilileri ile gorli~lilmli~ ve Katma Biit{:eli jdareler Biit{:e Kanunu Tasansl 'na eklenen bir madde ve ilgili proje c;eryevesinde lisanslistli egitim yaptlracak lini versitelere kaynak tahsis edilmi~ ve 2002 yIlI iyerisinde bu amac;la yapllan odemeler Tablo 5 .12'de gosterilmi~tir.

Tablo 5.12 Yurti~i Lisansiistii Programl Projesi ~en;evesinde 2002 ydl i~erisinde iiniversitelere yapdan odemeler.

Universite Odenen Miktar (Bin TL)

Anadolu 10.890.000 Ankara 268.000.000 Bogazic;i 126.470.000 <;ukurova 48.575.000 DokuzEylUl 46.065.000 Ege 43.550.000 Gazi 99.665.000 Hacetteoe 74.540.000 istanbul 63.650.000 istanbul Teknik 141.540.000 Karadeniz Teknik 76.215.000 Marmara 6.700.000 Ondokuz MaYls 21.775.000 Orta Dogu Teknik 399.490.000 YIldlZ Teknik 21.775.000 TOPLAM 1.448.900.000

74

Bolum 6

Program Geli!jtirme ve Proje Call!jmalan

6.1 Hizmet Oncesi Ogretmen Y eti~tirme Reformu

1982 yllmda yUrUrlUge giren 2547 saYlh YUksekogretim Kanunu geregince, hizmet oncesi ogretmen yeti~tirme i~levi tamamlyla Universitelerin Egitim FakUltelerine devredilmi~tir. Egitim FakUlteleri, Ulkenin ogretmen ihtiyacml kar~Ilamada en onemli kurumlar olmu~ ise de ba~langlytaki yanh~ yaptianma, temel amaylardan uzakla~ma gibi yqitli sorunlar nedeniyle illkenin ogretmen ihtiyacml kar~tiamada gerek nitelik gerekse nicelik baklmmdan yetersiz kaldlgl gorillmU~tUr. Bunun sonucu olarak, ozellikle okulOncesi egitim ve ilkogretim dilzeylerinde klsa zamanda kar~tlanamayacak ogretmen ayIgI ortaya ylkml~ ve MEB, zorunlu olarak bu dUzeyler iyin gerekli ogretmen ihtiyacml ba~ka kaynaklardan (diger fakUlte mezunlan gibi) kar~Iiamaya ba~laml~tlr. Bu sorunlan dikkate alan YOK, 1996 yIlt ba~mda MEB i Ie birlikte ba~latttgi bir yah~ma ile illkenin ogretmen ihtiyaylan dogrultusunda Egitim FakUltelerinin ogretmen yeti~tirme programlanm yeniden dUzenlemi~tir. Bu dUzenleme yah~maSI kapsammda Egitim Fakilltelerinde yUrUtUien ve yeni aytlmasl onerilen tUm ogretmen yeti~tirme lisans program Ian yeniden geli~tirilmi~ ve 1998-1999 egitim-ogretim ytlmdan itibaren Universitelerimizde uygulanmaya ba~laml~tlr. Ba~ta, Oniversitelerarasl Kurul, YOK Genel Kurulu ve YUrUtme Kurulu olmak Uzere Egitim FakUltesi Dekanlan ve ogretim Uyeleriyle de tartl~tlarak uygulamaya geyirilen bu yeniden yapIianmanm en onemli ozellikleri a~aglda aYIklanml~tlr:

1. Egitim FakUlteleri, 1996 ytima kadar Ulkenin ihtiyay duydugu nitelik ve nicelikteki ogretmenleri yeti~tirmek yerine, sahip oldugu ogretim elemanlannm akademik yonelimleri ve tercihleri dogrultusunda yaptlanml~ ve aytlan programlar daha yok ortaogretim dUzeyine ogretmen yeti~tiren lisans programlan olmu§tur.Bunun sonucu olarak, okulOncesi ve ilkogretim alanlannda yeti~en ogretmen saYIsI, ihtiyaci kar~tlamada yok yetersiz kahrken, ortaogretim dUzeyine ye~itli bran~larda ihtiyay fazlasl ogretmen yeti~tirilmeye ba~lanml~tlr.

YUksek Ogretim Kurulu tarafmdan geryekle~tirilen yeniden yaptlandlrma yeryevesinde egitim fakilltelerinin kontenjanlanndaki degi~iklikler Sekil 6.1-Sekil 6.8 de aylkya gorillmektedir.

75

3000

2500

2000

1500

1000

500

o 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

~ekil6.1 ingilizce ogretmenligi program I kontenjamnm ydlara gore dagdlml

1992 1993 1994 1995 1900 1997 1900 1900 2OCO 2001 2002

~ekil 6.2 Smlf ogretmenligi programl kontenjanmm ydlara gore dagillml

76

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

~ekil 6.3 Anaokul - OkulOncesi ogretmenligi program) kontenjanmm ydiara gore dagIilml

4000

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

~ekil 6.4 Sosyal Bilgiler ogretmenligi programl kontenjanmm yIllara gore dagIllml

77

4000

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

~ekil 6.5 Tiirk'Ye ogretmenligi program. kontenjanmm ydlara gore degi~imi

~ekil 6.6 ilkogretim matematik ogretmenligi program. kontenjanmm ydlara gore degi~imi

78

~------------------------------------------------------------------~

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Sekil6.7 ilkogretim fen bilgisi program. kontenjanmm yIllara gore degi~imi

Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri Ogretmenligi Program I Kontenjanlarmm Yillara Gore Degiljim i

1992-1997 1998 1999 2000 2001 2002

Sekil 6.8 Bilgisayar ve ogretim teknolojileri ogretmenligi program. kontenjanmm yIllara gore degi~imi

79

Bu ~ekillerden aylkya gori.ildligli gibi, okulOncesi ve ilkogretim ogretmenlik programlan kontenjanlarmda kayda deger artl~lar getirilirken, fazla ihtiyay duyulmayan ortaogretim ogretmenlik program Ian kontenjanlan ya sabit tutulmu~ ya da yerine gore dli~lirlilmli~tUr. Sonuyta, yeni yapilanmamn ylirlirliige girdigi, 1998 yilma kadar toplam 20.000'in altmda olan Egitim Fakliltesi kontenjanlan 1998-1999 egitim-ogretim yilmdan itibaren 39.000'lere ylikselmi~tir. Ancak, yeni dlizenleme ilk mezunlanm verene kadar geyecek slirede bu alanlardaki ogretmen aylgml biran once ve hlZlI bir biyimde kapatmak en onemli mesele haline gelmi~tir. Ozellikle 8 yillik kesintisiz zorunlu egitimin de ylirlirliige girmesi ile bu ihtiyay acille~mi~tir. Bu ihtiyacl degerlendiren YOK, ilk olarak 1996 yilmda OkulOncesi, Smlf Ogretmenligi ve ingilizce Ogretmenligi alanlarmda ogretmenlik sertifika programlan geli~tirmi~ ve uygulanmak lizere Egitim Fakliltelerimize gondermi~tir. YOK, ikinci bir onlem olarak da, Egitim Fakliltelerinde ylirlitUlmekte olan ve yakla~lk 40.000 ogrencinin devam ettigi ortaogretim alan ogretmenligi sertifika programlanm, Smlf Ogretmenligi sertifika programma donli~tUrmek lizere gerekli program yah~maSml yapml~ ve KaSlm 1997'de tUm Fakliltelerimize gondermi~tir. Bu tedbirin onemli bir sonucu olarak, ortaogrdim alan ogretmenligi sertifika programmda kaYlth ogrenci saylSl 40.000'lerden 29.000'e inerken, sadece 1.000 dolaymda olan ilkogretim smlf ogretmenligi sertifika programl ogrenci saYlsl Kaslm 1998 itibanyla 12.000'lere tlrmanml~tlr. Bu sayl, Eyliil 1999 itibariyle 25.000'lerin, 2000 yill itibariyle 45.000'lerin lizerinde geryekle~mi~tir.

Smlf Ogretmenligi Sertifika Programmm yanmda uygulanmakta olan ingilizce Ogretmenligi Sertifika Programma kaydolan ogrenci saYlsl ise 2000 Ylh itibariyle 1915 ,2001 yilt itibariyle 2407, 2002 yill itibariyle 1892 olmu~tur.

2000-2001 egitim-ogretim yilmda Milli Egitim Bakanhgl'nm talebiyle ortaogretim iyin Matematik ve Tlirkye/Tlirk Dili ve Edebiyatl alanlarmda ogretmenlik sertifika programlan ayIlml~tlr. Bu programlardan Matematik Ogretmenligi Sertifika Programma katlhm 5405; Tlirkye/Tlirk Dili ve Edebiyatl Ogretmenligi Sertifika Programma katthm da 4428 olmu~tur.

2. 1982 yilmdan itibaren liniversiteler blinyesinde faaliyet gostermeye ba~layan Egitim Faki.ilteleri daha yok ortaogretim ogretmeni yeti~tirmeye yonelmi~ler ve ilkogretim II. kademe (eski adlyla ortaokul) ogretmeni yeti~tirilmesi gozardl edilmi~tir. 1995-1996 Egitim Faklilteleri mezunlannm ogretmenlik alanlarma gore dagillmmm incelenmesinden oldukya yarplk ve olumsuz bir tabla ortaya Ylkmaktadlr. Soyle ki, ilkogretimin II. kademesinde akutulan ve daha yok ogrencinin almasl gereken Fen Bilgisi dersi ogretmenligi iyin tUm Egitim Fakliltelerimiz sadece 58 mezun verirken, ortaogretimde (lise) okutulan Fizik, Kimya, Biyoloji dersleri ogretmenlikleri iyin 2.008 mezun vermi~lerdir. Aym ~ekilde, Egitim Fakliltelerimiz ilkogretim II. kademesinde okutulan Tlirkye dersi ogretmenligi iyin sadece 61 mezun verirken, lisede okutulan Tlirk Dili ve Edebiyat

80

dersi ogretmenligi iyin 793 mezun vermi~lerdir. ilkogretim II. kademesinde okutulan ve yine daha yok ogrencinin almasl gereken Sosyal Bilgiler dersi ogretmenligi iyin durum daha da vahim goriinmektedir. Egitim Fakilltelerimiz bu alanda hiy mezun vermez iken, liselerde okutulan ve Sosyal Bilgiler alanlanm iyeren Tarih, Cografya ve Felsefe grubu ogretmelikleri iyin top lam 1.330 mezun vermi~lerdir. MEB, bu nedenle lise ogretmenligi programlarmdan mezun ogretmenleri ilkogretim dilzeyinde kullanmak zorunda kalml~, ancak bu uygulama da ye~it1i problemleri beraberinde getirmi~tir. Sadece bir bran~ta (Fizik, Tarih gibi) yeti~en ogretmenler, ilkogretimde yer alan Fen Bilgisi, SosyaJ Bilgiler gibi dersleri ogretmekte zorlanml~lar ve yogu durumda bu dilzeyde ogretmenlik yapmak istememi~lerdir. Aynca ek alanda yeti~en bran~ ogretmenleri, yan alanlan olmadlgl iyin, kendi alanlan dl~mda ba~ka bir derse girememi~ler ve ozellikle kilyilk ilkogretim okullannda her bran~ iyin bir ogretmen bulundurma zorunlulugu ortaya Ylkml~tlr. Ozellikle, koy ve kasaba ilkogretim okullarmda yogu zaman buna imkan olmamasl, bazl derslerin ogretmensiz geymesine neden olmu~tur. Yeni dilzenleme, Egitim Fakilltelerindeki boltim yapllanmasml, milli egitim sistemimizdeki okul yapIianmasma paralel hale getirerek yan alan uygulamasma yer vermekte ve ogretmenlerin bir'den fazla alanm derslerini ogretebilecek ~ekilde (Fen Bilgisi ve Matematik ya da Tiirkye ve Sosyal Bilgiler gibi) yeti~tirilmesini ongormektedir.

3. Egitim Fakiiltelerinde yaptmlan yilksek lisans ve doktora yah~malan, yine ogretim elemanlannm akademik yonelimieri dogrultusunda temel bilimlere yogunla~ml~ ve Egitim Fakilltesinin asli gorevlerinden biri olan ogretmen egitiminin niteligini arttlrmaya yonelik bilimsel yah~malar ihmal edilmi~tir. Yeni yapIianma, Egitim Fakilltelerindeki bilimsel yah~malann ogretmen yeti~tirme ve egitim konulanna yonelmesini, temel bilimler alanmdaki ara~tlrmalarm ise Fen­Edebiyat Fakiiltelerinde yiiriitiilmesini ongormektedir.

4. 1996 Yllma kadar, ozellikle bran~ ogretmenligi lisans programlannda, Egitim Fakillteleri ile Fen- Edebiyat Fakillteleri programlarmda tekrarlar ba~laml~; Egitim Fakillteleri, Fen- Edebiyat Fakilltesi lisans programlannda yer alan aym dersleri kendi programlarmda aymaya ve aym tiir laboratuvarlara ihtiyas; duymaya ba~laml~tlr. Bunun kar~lhgmda da, Fen-Edebiyat fakillteleri ogretmen yeti~tirme i~levini ilst1enmi~ duruma dil~mil~lerdir. Bu nedenle, iiniversitelerimizde kaynak dagltlml ve kullamml aylsmdan son derece verimsiz uygulamalar gozlenmeye ba~laml~tlr. Yeni dilzenleme, alanla ilgili derslerin Fen-Edebiyat Fakilltelerinden almmasml, Egitim Fakilltelerinde ise alanm ogretimine yonelik egitim verilmesini ongormektedir.

5. Herhangi bir alan fakilltesinden mezun olan adaylara yonelik olarak Egiti Fakilltelerince Yillardir dilzenlenen ortaogretim ogretmenlik sc:-tifika programlan, iyerik ve silre aylsmdan yetersiz kalml~ ve uygulamadan uzak, slmrh bir zaman dilimine slkl~tmlan programlar haline gelmi~tir. Yeni dilzenleme, bu sertifika programlarma son vermekte ve daha nitelikli ortaogretim alan ogretmeni yeti~tirmek amaclyla, gerek Egitim fakilltelerinde 5 yIlhk biltilnle~tirilmi~ tezsiz yilksek lisans programlan, gerekse alan fakilltesi mezunlan iyin 1,5 yIlhk tezsiz yilksek lisans programlan ongormektedir.

81

2002-2003 ogretim yIil itibariyle ortaogretim alan ogretmenligine yonelik tezsiz yUksek lisans programlarmda kaYlth ogrenci saYllan alanlara gore a~aglda gosterilmi~tir .

TUrk Dili ve Edebiyatl Ogretmenligi Tarih Ogretmenligi Cografya Ogretmenligi Felsefe Grubu Ogretmenligi Matematik Ogretmenligi Biyoloji Ogretmenligi Fizik Ogretmenligi Kimya Ogretmenligi ingilizce Ogretmenligi Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri Ogretmenligi MUzik Ogretmenligi Resim i~ Ogretmenligi Din KUltUril ve Ahlak Bilgisi Ogretmenligi imam Hatip Meslek Lisesi Ogretmenligi

540 506 77

265 435 415 416 429

90 71 90 60 20 75 75

6. Yeni yapIianmadan once, Egitim Fakilltelerinde alamn ogretimine yonelik yontem bilgisi ve ogretmenlik tecrilbesi ile ilgili yah~malar ihmal edilmi~tir. Fen-Edebiyat FakUltesi programlarmdan kalma bir ah~kanhkla, ozellikle alan ogretmenligi lisans programlannda yok saYlda ve bazen uzmanla~maya kadar giden (kat! hal fizigi, organik kimya gibi) alan derslerine yer verilmi~tir. Bunun sonucu olarak, alam iyi bilen ancak ogrencilerle iyi ileti~im kuramayan ve bilgisini ogretemeyen ogretmen tipi ortaya Ylkml~t!r. Yeni dilzenleme ile yeniden geli~tirilen ogretmen yeti~tirme lisans programlan, alan ogretim yontemlerini ve ogretmenlik uygulamasml on plana Ylkarmaktadlr. Programlarm onemli bir bolilmil okullarda uygulamaya aynlmakta ve aday ogretmenlerin, deneyimli ogretmenlerin nezaretinde okul ve smlf iyi uygulamalar yoluyla ogretmenlik becerisi ve tecrilbesi kazanmasl amaylanmaktadlr.

7. Yeni dilzenleme ile birlikte ogretmen yeti~tiren programlarda yer alan ogretmenlik formasyonu dersleri yeniden yapIiandlfllml~ ve hem uygulamaYI hem de yagda~ ogretmen yeti~tirme programlarmda yer alan Ogretimin Planlanmasl, Smlf Yonetimi, Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri, Ozel Ogretim Yontemleri gibi alanlan on plana ylkaran bir formasyon programl olu~turulmu~tur. Gerek lisans programlannda gerekse lisansilstil dUzeydeki tezsiz yilksek lisans programlarmda uygulanacak olan bu program ile ogretmen adaYI uygulamaya daha yakm olabilecek, teorik bilgileri ezberleme yerine bizzat ogretim ortammda kar~Ila~abilecegi

sorunlara yozUm ilretme ve alan ogretim becerilerini geli~tirme fmatl bulabilecektir.

8. Egitim Fakilltelerinde son yIilarda yok sayJda ayIian Program Geli~tirme, Egitim Yonetimi, Halk Egitimi, Olyme ve Degerlendirme gibi lisans dilzeyindeki egitim bilimleri programlannm belirli istihdam alanlan yoktur. Bu alanlar, ogretmenlik becerisi ilzerine in~a edilmesi ve lisansilstil dilzeylerde ayIimasl gereken

82

programlardlr. Bu alanlarda Iisans egitiminden gegen ogrenciler mezun oIduklannda 90gunlukla i~siz kalmakta veya kendi alanlan dl~mdaki i~lerde 9ah~mak zorunda kalmaktadlrlar. Boylece Egitim Fakliltelerinin onemli bir ogretim elemalll kapasitesi verimsiz bir ~ekilde kulIallilmaktadIr. Yeni dtizenleme, bu alanlardaki Iisans programlanlll kapatarak lisanstistti dtizeye ta~lmakta ve varolan kapasitenin Iisans dtizeyinde ogretmen yeti~tirmede ve Iisanstistti dtizeyde ise egitim bilimleri alanmda yapilacak bilimseI 9ah~malarm buIgulannm ogretmen yeti~tirmeyi iyile~tirme yontinde kulIallilmaSllll ongormektedir.

Egitim Faktilteleri, yukanda onemli ozellikleri a91klanan yeni dlizenlemeye gore ogrenci almaya 1998-1999 ogretim Ylhndan itibaren ba~laml~lardlr. Bazl faktiltelerimizde yeni dtizenlemeye gore a91lan programlarda ge9ici oIarak ogretim elemalll Slkmtlsl gekilmektedir. Ozellikle ozeI ogretim yontemleri alanmda tilkemizde yeti~mi~ ogretim elemalll saYlSI yok denecek kadar azdlr. Bu nedenle, YOK ile MEB'in ortakla~a alml~ oIduklan kararla, 1997 Ylh i9inde 1416 saYlh Kanun gergevesinde yurtdl~mda Iisanstistti egitim yapmak amaclyla saglanan burslardan 750 tanesi, ogretmen egitimi ile ilgili alanlara aynlml~tlr. Bu burslardan 197 tanesi yapdan smavlar neticesinde doldurulmu~tur. Geriye kalan burslardan 298 'i ise, yine yurtdl~mda ogretmen yeti~tirme alanmda doktora yapmak tizere gidecek ogretmenlere ve ogretmenlik alanma uygun Iisans programlanndan mezun olanlar i9in kuIIanIiml~tlr. Bu ~ekilde Egitim Faktilteleri, 4-5 yil soma ihtiya9 duyduklan alanlarda onemli saYlda doktorah ogretim elemanma kavu~acaklardlr. 2002 ylh sonu itibari ile 35 ogrenci egitimini tamamlayarak yurda donmti~ttir.

Aynca, bu reform hareketinin stirekliligini ve etkinligini saglamak tizere, ogretmenlik yeterlik ve standartlarmm belirienmesi, alanlara ve dtizeylere gore ogretmenlik programlannm geli~tirilmesi ve degerlendirilmesi, yeni ogretmen yeti~tirme

programlannm a9Iimasl, akreditasyon ile ogretmen egitimine dontik klsa ve uzun vadeli planlama, ogretmen ihtiyacmm ve program kontenjanlannm belirlenmesi gibi konularda Ytiksekogretim Kuruluna onerilerde bulunacak kahcl bir Ogretmen Yeti~tirme Milli Komitesi kurulmu~tur.

Sonu9 oIarak, ogretmen yeti~tirme programlannda yapdan yeni dtizenleme ile Egitim Faktiltelerinin, tilkenin ogretmen ihtiyacml daha etkili ve verimli bir bi9imde kar~Ilamalan, daha nitelikli ogretmen yeti~tirmeye yonelik programlar ytirtitmeleri ve daha saghkh bir yapl i9inde i~levlerini yerine getirmeleri ongortilmektedir. Bu kapsamda 1994-1999 yIilan arasmda YOK btinyesinde ytirtittilen Dtinya Bankasl destekli Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi Projesinin etkinIikleri ve kaynaklan, ogretmen yeti~tirmeyi iyile~tirme yontinde 90k etkin ve verimli olarak kullallllml~tlr.

Projenin, program geli~tirme boyutu kapsammda geli~tirilen ogretim materyalleri ve materyallerin tallltilmasl amaclyla yapllan geni~ 9aph seminerler; burslar boyutu kapsammda faktiItelerimizin ogretim elemanlarma sunulan yurtdl~mda ytiksek lisans, doktora, doktora somaSI egitim imkanlan ve klsa donem seminer ve inceleme etkinlikleri; donamm boyutu kapsammda satm alman ara9Iar ve ogretim malzemeleri yoluyla, Egitim FaktiItelerinin niteligini geli~tirme yolunda, onemli bir a~ama kaydedilmi~tir. Bunlarla ilgili detayh biIgi, Turk Yuksekogretiminin Bugunku Durumu -Mart 1999 raporunda verilmi~tir.

83

Egitim Fakliltesi-Uygulama Okulu i~birligi Programl, YDKlDiinya Bankasl Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi Projesi'nin program geli~tirme kapsammda gen;:ekle~tirdigi onemli etkinliklerden bir digeridir. Bu etkinliklerin bir sonucu olarak, 1998-1999 egitim-ogretim yilmdan itibaren uygulanmak lizere Uygulama Okullan ile Egi~im Faklilteleri arasmdaki ileti~imi glic;:lendirmek ve bir sisteme oturtmak amaclyla YOK ile MEB arasmda bir protokol imzalanml~tlr. Bu iki kurum arasmda glin gec;:tikc;:e geli~en olumlu ve saghkh i~birliginin onlimlizdeki yillarda daha nitelikli ogretmen yeti~tirme c;:abasma c;:ok onemli katkllar yapacagl beklenmektedir.

Genelde egitim, ozelde ise ogretmen egitimi, Tlirkiye'nin en onemli ve oncelikli meselesidir. YOK ile MEB tarafmdan birlikte gerc;:ekle~tirilen bu ba~anh reform hareketi, sonuc;:lanm onlimlizdeki Ylllarda vermeye ba~layacaktlr. Gelecegimizin glivencesi yeni nesillerin listlin nitelikli ve iyi yeti~mi~ ogretmenler tarafmdan egitilmelerini saglamak adma yapilan tlim bu c;:ah~malann devamh olarak stirdtirlilmesi gerekmektedir. Bu ulvi ve onemli c;:abaya toplumun her kesiminin katklda bulunmasl beklenmektedir. Bu anlaYl~la gerc;:ekle~tirilen hizmet oncesi ogretmen yeti~tirme reformunun TUrk Egitim Tarihinde onemli bir yer alacagl d li~lin lilmektedir.

6.1.1 Egitim Fakiiltelerinin Akademik Degerlendirilmesi (Akreditasyon)

Dlinya Bankasl destekli Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi Projesi c;:erc;:evesinde, Egitim Fakliltelerinin akreditasyonu ve ogretmen egitimi ile ilgili standartlann geli~tirilmesi c;:ah~malan Ekim 1998'de ba~latllml~ ve Haziran 1999'a kadar devam etmi~tir.

C;alI~malar, Egitim Fakliltelerinden sec;:ilen onlic;: ogretim liyesi ve iki yabancl dam~manla birlikte yUrlitlilmli~tlir. Akreditasyon (:alz§ma Grubu adl veri len bu ekip, ilk faaliyetini KaSlm 1998'de Ankara'da Dgretmen Egitiminde Akreditasyon konulu lic;: glinllik bir konferans dlizenleyerek gerc;:ekle~tirmi~tir. Akreditasyonu tamtmak amaclyla dlizenlenen bu toplantlya 43 Egitim fakliltesinden 94 ogretim elemam, Milli Egitim Bakanhgl'ndan ise 27 ki~i katIlml~tIr. Konferanstaki sunumlar iki yabancl dam~man ile ABD ve ingiltere'den davet edilen lic;: yabancl uzman tarafmdan yapIlml~tlr. DC;: glin slire ile olu~turulan gruplardaki c;:ah~malann sonuc;:lan ise Akreditasyon C;ah~ma Grubu liyeleri tarafmdan sunulmu~tur.

Ba~anii bir ~ekilde sonuc;:lanan bu konferansm ardmdan, akreditasyon ile ilgili doklimanlan geli~tirmeye hazlrhk amaclyla C;ah~ma Grubu tarafmdan Ankara'daki lic;: Egitim Fakliltesinde incelemeler yapIlml~tIr. Bu c;:ah~malar sonucunda, ogretmen egitiminde uygulanacak akreditasyon ile ilgili a~aglda belirtilen lic;: boyutta standartlar geli~tirilmi~tir:

• Ba~langH; StandartiarI: i~in yapilmasl ic;:in elde bulunanlan sorgulayan bu standartlar arasmda, mlifredat, personelin niteligi ve mesleklerine uygunlugu, tist dlizey yonetimin niteligi, ogrencilerin niteligi, fakUlte ve uygulama okullanarasmdaki dlizenlemeler ve fakUltede bulunan tesisler yer almaktadlr.

SiireIY StandartiarI: Egitim slirecinin nasil ylirUtlildUgUnli inceleyen bu standartlar arasmda, egitimin ve ogrencilerde ogrenmenin kalitesi, tesislerin f;tkin kullamml ve yonetim uygulamalan yer almaktadlr.

84

• Sonu~ StandartlarI: UrUnUn kalitesi ile ilgili bu standartlar arasmda, yeni mezun ogretmenlerin ogretme becerileri, fakUltenin yaymlanml~ ara~tlrmalarmm konu ile olan ilgisi ve kalitesi ile kalite gUvencesi mekanizmalannm etkinligi yer almaktadlr. Geli~tirilen bu standartlara dayah akreditasyon sisteminin pilot uygulamasml yapmak Uzere Anadolu, <;ukurova, Dokuz EyIUI, Gazi, Karadeniz Teknik ve Orta Dogu Teknik Universitelerinin Egitim fakUlteleri seyilmi~tir. Akreditasyon <;ah~ma Grubu elemanlan, gerekli egitimi aldlktan sonra degerlendirici olarak Mart 1999'da bu pilot fakUlteleri ziyaret ederek raporlanm proje yonetimine sunmu~lardlr. <;ok ba~anh geyen bu uygulamanm sonuylanm tUm Egitim fakUltesi mensuplan ile payla~mak ve tartI~mak Uzere Nisan 1999'da Edirne'de toplantl yapIlml~tlr. Bu toplantlda, akreditasyon sistemini daha yaygm bir ~ekilde tamtmak Uzere bir kitap yazIlmasl ve MaYls 1999'da bolgesel seminerler yapIlmasl kararla~tIrllml~tIr. Akreditasyon <;aiI~ma Grubu Uyeleri tarafmdan geryekle~tirilen bu seminerler yok ba~anh geymi~tir. Akreditasyonda kullamlacak degerlendirici saYIsml artlrmak amaclyla, degerlendirici egitimi semineri Haziran 1999'da Ankara'da tekrarlanml~tIr. Yine Haziran ayl iyerisinde akreditasyonla ilgili deneyimleri payla~mak, sorunlan tartl~mak ve gelecege donUk planlamalar yapmak Uzere, Egitim fakUlteleri yoneticileri ve bazl ogretim elemanlan ile Van'da bir toplantl geryekle~tirilmi~tir. Aynca, Haziran ayl sonlannda Akreditasyon <;aiI~ma Grubunun ingiltere ve ABD'deki akreditasyon sistemlerini yakmdan tammalanm saglamak Uzere yah~ma gezisi dUzenlenmi~ ve hazlrlanan programm elemanlanmlz iyin son derece yararh ve verimli geytigi gozlenmi~tir.

Egitim fakUltelerindeki akreditasyon uygulamasl ile geryekle~tirilen yah~malar, 26-29 Subat 2000 tarihlerinde ABD'nin Chicago kentinde dUzenlenen ve bu alanda dUnyadaki en onemli toplantllarm ba~mda yer alan Amerikan Dgretmen Yeti$tirme Fakiilteleri Birliginin 52. YZlllk Olagan Toplantlsl'nda teblig olarak sunulmu~tur.

Akreditasyon yah~malarmm devamml saglamak amaclyla, ingiliz KUltUr Heyetinden saglanan maddi destek ile 2001 yIlmda a~aglda slralanan etkinlikler dUzenlenmi~tir.

•

•

•

•

4-6 MaYls 2001 tarihlerinde Akreditasyon yah~ma grubu bir araya gelerek yapllacak faaliyetleri planlarril~lardlr.

10-12 MaYls 2001 tarihlerinde Edirne'de Egitim FakUlteleri Dekanlanyla yapiian toplantIda, akreditasyon ile ilgili yapllan planlama geni~ bir ~ekilde tartl~Ilml~tlr.

13-15 MaYls 2001 tarihlerinde Ankara'da Akreditasyon yah~ma grubu ye~itli egitim fakUltelerinden seyilen 11 yeni degerlendiriciyi egitime alml~lardlr.

Akreditasyon yah~ma grubu Uyeleri ile yeni egitilen degerlendiricilerden 2 ayn grup olu~turularak, AtatUrk Universitesi Agn Egitim FakUltesinde Ondokuz MaYls Universitesi Egitim FakUltesinde akreditasyon yah~maSI geryekle~tirilmi~tir.

2001 yIlmm sonuna kadar, 15 yeni degerlendiricinin Egitim FakUltelerinden seyilerek egitilmesi planlanmaktadlr. Aynca, yine bu donemde Bursa, Giresun ve Konya'daki egitim fakUltelerinde akreditasyon yah~malanna devam edilecektir.

85

6.2 Meslek Yiiksekokullan

Tilrkiye'de mesleki ve teknik egitimin, nicelik ve niteliksel olarak, buglinkli durumundan daha ileri bir diizeye gotiirlilmesi gerekmektedir. Sanayinin gereksinim duydugu nitelikli ara insangUclinli yeti~tiren tek kaynak meslek yliksekokullandlr. Meslek yliksekokullan (MYO) tekniker unvanma sahip ara insan glicil yeti~tirmektedirler. Tilrkiye ekonomisinde ilretim ve istihdamm 90k bilylik bir bollimli KOBi'ler (Kil9ilk ve Orta Boy i~letmeler) tarafmdan yapIlmaktadlr. Olkemiz kalkmma planlan ara kademe insan glicli ihtiyacml ge9mi~te slirekli olarak ortaya koymu~ ve gunumuzde de duyulan bu gereksinimi ortaya koymaya devam etmektedir.

Olkemizde halen mevcut olan 555 MYO'dan 438'i faaldir. Hemen hemen tum yurda dagtlml~ olan bu okullara halk ve yerel yonetimler yakm ilgi ve destek gostermektedir. Bu okullarda teknik programlar, iktisadi ve idari programiar ve saghk programlarl adl altmda top lam 225 programda egitim-ogretim yapIlmaktadlr.

Bu program lara ek olarak Mersin ve Sakarya Oniversitelerine bagh MYO'larda internet ilzerinden uzaktan egitim verilmeye ba~lanml~tlr. Sakarya Oniversitesi MYO'nda Bilgi Yonetimi ve Mersin Oniversitesi MYO'nda Endlistriyel Elektrik programlannda internet ilzerinden egitim yapllmaktadlr. internete dayah egitimin MYO'larda onilmuzdeki Ylllarda kapasite yaratmada onemli bir rol oynayabilecegi dil~ilnulmektedir. Bu nedenle gelecek Ylllarda internete dayah egitim veren MYO miktan arttmlacaktlr.

Son zamanlarda, daha ohceki Ylllarda uygulanmaya ba~lanan projelerin bir bolUmilniln tamamlanmaslyla, meslek yliksekokullarmda sanayinin gereksinim duydugu nitelikli insan glicli yeti~tirilmesi konusunda kaydedilen geli~meler devam etmektedir. izleyen bolUmlerde her bir ba~hk altmda ~imdiye kadar saglanan geli~meler ile birlikte yaptlmasl planlanan geli~meler ele ahnmaktadlr.

6.2.1 FizikselOlanaklar

Ozellikle yeni kurulan meslek yilksekokullan ba~ta olmak lizere, meslek yliksek okullannm bazllannm meslek yliksekokulu olarak tasarlanml~ binalan bulunmamaktadlr. Meslek yliksekokullanndan bir bollimli diger egitim kurumlan ve diger kamu kurumlan ile aym fiziksel ortamlan kullanabilmektedirler. Bu durum egitim ve ogretimi olumsuz etkilemektedir.

Sanayinin gereksinim duydugu nitelikte bir egitim gergekle~tirebilmek i9in, meslek yilksekokullannm sahip oldugu laboratuvar ve atolyelerin sanayide kullamlan teknolojiye uygun olarak donatIlml~ olmalan gerekir. Ancak, 90k yliksek maliyeti gerektiren bu ara9- gere9 ve donammlannda eksiklikler bulundugu bilinmektedir. Bununla beraber son 6-7 ytlda, devlet liniversiteleri ve yerel yanetimlerin destek ve katktlanyla eksiklilerin giderilmesi yanlinde anemli geli~meler kaydedilmi~tir. Buna ek olarak, Mesleki ve Teknik Orta Ogretim (MTOO) okullannm bulundugu bolgelerde mevcut olan tesis, ara9 ve gere9ler ortak kullamm yoluyla MYO ogrencilerinin yararlanmasma sunulmu~ olup eksiklikler belirli bir al9lide azaltIlmaya 9ah~1Iml~tIr.

86

6.2.2 Ogrenci SayilarI ve Okulla~ma Oralll

Meslek yilksekokullan orgiln ogretim programlanndaki ogrenci sayrlan yrllar itibariyle silrekli artl~ gostermi~tir. Diger bir ifadeyle, yUksekogretimde Mesleki ve Teknik Ogretim 1983-2002 doneminde, gerek okul gerekse ogrenci saYlsl baklmmdan 11 kat bilyilmil~tilr. Bu bilyUme ve artl~lar Ulkemizde geli~en sanayinin ihtiya<; duydugu nitelikli ara insan gilcUne olan ihtiyaci gostermektedir.

Ancak, kaydedilen olumlu geli~melere ragmen, mesleki ve teknik egitimdeki okulla~ma orant henUz <;agda~ illkeler seviyesine <;lkanlamaml~tlr. Halihazuda meslek yUksekokullannm orgUn ogretimdeki payl % 23, top lam iyindeki paYI ise %15 olup yok dU~ilk bir dilzeydedir. Bu oran ileri illkelerin c;ogunda % 30'un ilzerinde olup, Singapur'da % 59 Tayvan'da % 55, isvic;re'de % 47, ABD'de % 45'tir. Bu durum, "Tiirk Yiiksekogretim Sisteminin dogal biiyiime alalll iki yIlhk meslek yiiksekokullarIdIr" gerc;egini bir kez daha gozler online sermektedir.

Okulla~ma oranml artlrmak amaclyla ~u tedbirler almml~tlr: Yeni MYO'lar ac;Ilml~, geli~mi~ meslek liselerinin fiziki olanak ve donantmlarmdan istifade ile bu okullarm egitiminin bittigi saatlerden sonra bu olanaklan kullanmak suretiyle yakla~lk 50.000 MYO kontenjant ac;I1ml~, smaVSlZ gec;i~ uygulamasma ba~lanml~, II. ogretim kontenjanlan artmlml~, vakIflarm MYO kurmalanna olanak saglanml~, uzaktan ogretime aglrhk verilmi~, internete dayah egitime ba~lanml~, ve 26 MYO'da kapasite artmmma gidilmi~tir. Aynca, 2002-2003 egitim-ogretim yIlmda 100.000 smaVSlZ gec;i~ ve 80.000 ise smavh olmak Uzere Aylkogretim Onlisans Programlarma ogrenci yerle~tirilmi~tir. Bu rakam gec;mi~ yIllarla kar~lla~tmldlgmda onemli bir artl~l ifade etmektedir.

6.2.3 Ogretim ElemanlarI

TUrk yilksekogretim sisteminin genelinde oldugu gibi, MYO'larda da ogretim elemant slkmtlsl devam etmektedir. 2001-2002 egitim-ogretim yIlI itiban ile meslek yUksekokullarmda gorev yapan ogretim elemant saylSl 5,564 olup, ogretim elemantnm ba~ma dil~en ogrenci 47'dir. Bu oran Almanya'da 5, Avustralya'da 8, Belyika'da 10, Hollanda' da 14, Japonya'da 9, Kore ve ABD'de 21, ingiltere'de 20, ve Macaristan'da 11 'dir.

Ogretim elemant ba~ma dli~en bu yUksek ogrenci oranmm korunmasl durumunda bile, 2005 yllmda meslek yliksekokullanmlzdaki ogrenci saYlSlnm buglinkli saymm ik; katma ylkmasl halinde, bu okullanmlzda yakla~lk 5.564 yeni ogretim elemantnm, oranm 35'e dli~UrUlmesi hedeflendiginde ise, yakla~lk 11. 465 yeni ogretim elemanm istihdaml gerekecektir. Ogretim elemant ba~ma dil~en ogrenci saYlsml dilnya ortalamasma yakla~tlrmak amaclyla muhtelif yIllarda hliklimetlerden 7.000 ogretim elemant kadrosu istenmi~ ancak sonuc; almamaml~tlr.

87

6.2.4 Endiistriyel Egitim Projeleri

Meslek yliksekokullannm ama9larma yonelik sanayi, ticaret, ve hizmet sektOrlerinin ihtiya9 duydugu ara insan glicUnUn niteligini ve niceligini arttlrmak ve bu okullan uluslar araSl standartlara ula~tlrabilmek i9in 1985 Ylhnda 32,7 Milyon A.B.D. Dolan Dlinya Bankasl Kredisi ve 5,1 Milyon A.B.D. Dolan tutanndaki T. C. HUkUmeti katklsl ile toplam 37,8 Milyon A.B.D. Dolan kullamlarak I. Endiistriyel Egitim Projesi uygulamaya konmu~tur. Bu proje kapsamma alman 8 MYO'da yeniden bir yapllanmaya gidilmi~, programlar geli~tirilmi~, ogretim elemanlan sayllan arttmlarak bunlardan 199'u yurtdl~mda egitilmi~ ve laboratuvarlan en son teknolojiyi igeren te9hizatla donattlml~tlr.

1989 yllmda DUnya Bankasl kaynaklarmdan saglanan 105,8 Milyon A.B.D. Dolan tutanndaki kredi He II. Endiistriyel Egitim Projesi ba~lattlml~tlf. TUrkiye Cumhuriyeti tarafmdan 50 Milyon A.B.D. Dolan tutanndaki in~aat harcamalan taahhUt edilen 23 MYO'nun fiziksel imkanlan, program bazmda hazlrlanan standart tasanm ilkeleri dogrultusunda projelendirilmi~ ve in~aatlar tamamlanml~tlr. Bu proje kapsammda bulunan MYO'lann atelye ve laboratuvarlan, son teknolojiye sahip te9hizat ile donattlml~tlr. Bu okullarm kadrolan geni~letilmi~ ve 533 ogretim elemam yurt dl~mda egitilmi~tir.

II. Endlistriyel Egitim Projesi kapsammda yapllanlardan bir digeri de, Meslek Yliksekokullannda uygulanan stajl Endiistriye Dayah Egitim (ED E) adl altmda geli~tirmek ve okul-sanayi i~birligini kuvvetlendirici 9ah~malan arttlrmak olmu~tur. Bu 9ah~malann ba~mda EDE yonetmeliginin hazlrlanmasl gelmektedir.

6.2.5 Program Geli~tirme <;ah~malarI

Milli Egitim Bakanhgl-Y iiksekogretim Kurulu Program Geli~tirme ~ah~masl ile, mesleki ve teknik orta ogretim kurumlanndan meslek yUksekokullanna smaVSlZ olarak ogrenci almmasl hUkmUnUn 4702 saYlh Kanun'la getirilmesi nedeniyle, bu ge9i~in programlar a9lsmdan tutarhhgml ve devamhhgml saglayabilmek ve ileride modUler sisteme ge9i~e imkan verecek ve aym zamanda istihdam kesiminin ihtiya9lanm kar~tlayacak ~ekilde MYO'larm egitim programlarmm geli~tirilmesi hedeflenmi~tir.

4702 saytll Kanun'un en onemli taraflanndan biri mesleki ve teknik egitimde blitlinliigli saglamaktlr. Egitim sistemimiz igerisinde mesleki ve teknik egitimin ilk kademesi mesleki ve teknik ortaogretim , ikinci kademesi ise meslek yliksekokullannda onlisans dUzeyinde verilen egitimdir. Bu iki kademenin mlifredatlarmdan birbirinin devaml ~eklinde olmasl gerekir. Ancak, bugUnkU yaplda devamhlIgm oldugundan bahsedilemez. Bu projede MYO'larda yUriittilen programlann mesleki ve teknik orta egitimde ylirlitUlen programlann mUmkUn oldugunca devaml niteligini almasl istenmi~ ve proje sonrasmda bu sonuca ula~tlml~tlr.

Projede geli~tirilecek her program i9in MYO, Mesleki Teknik Orta Ogretim (MTOO) ve i~ gevrelerinden se9ilen 150 ki~ilik uzmanlar grubu tarafmdan komisyonlar oIu~turulmu~, bu komisyonlarm internet ortammda her an ula~malanm saglayacak bir

88

web tabanh sistem olu~turulmu~, bunun yamslra komisyonlann ayda bir kez toplanmasl saglanml~tIr.

"MEB-YOK Meslek YUksekokullan Programl Geli~tirme Projesi" projesi ile ogrencilerin %70' ini kapsayan 15 program se9ilmi~, e~deger veya benzer diger programlar ile 15 program ili~kilendirilmi~, geli~tirilmi~ ve 2002-2003 ogretim yllma meslek yUksekokullarmda uygulanmasma ba~lanml~tlr.

MYO'larda en yaygm olan ve en 90k ogrencisi bulunan bu programlar ~unlardlr: Bilgisayar Programclhgl, EndUstriyel Elektronik, Elektronik Haberle~me, Elektrik, Kontrol Sistemleri Teknolojisi, Makine, iklimlendirme-Sogutma, in~aat, Otomotiv, Tekstil, i~letmecilik, Bilgisayarh Muhasebe ve Vergi Uygulama, Turizm-Otelcilik, BUro Yonetimi ve Sekreterlik, ve Pazarlama. Aynca, programlarda okutulacak kaynak kitap veya ders notlan da ara~tmlml~ ve tavsiye edilmi~tir.

MEB-YOK Program Geli~tirme Projesi ile ba~latiian MYO-MTOO program bUtlin1UgU ve program geli~tirme 9ah~malannm a~agldaki ba~hklar altmda sUrdUrlilmesi ongoriilmektedir:

MYO Programlannm Geli~tirilmesi: MYO'larmda yaygmhk, i~ aleminin ihtiya9lan, bolgesel ihtiya9lar ve ogrenci sayllan klstas ahnarak belirlenen 50 MYO pro gram I geli~tirilecektir,

MYO Program Ian ile MTOO Alan/KollBo1Umlerin Uyumla~tIrllmasl: SmaVSlZ ge9i~ sisteminin saghkh olarak uygulanabilmesi i9in MYO ile MTOO programlarmm uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Uyumla~tIrma 9abalan Ulke 9apmda ve METEB'ler olarak ele ahnacaktIr.

DGS Program BUtlin1UgU: MYO mezunlarmm sistem i9inde en az %lO'u i9in lisans programlannda kontenjan aynlacak olmasl nedeniyle, MYO programlan ile lisans program Ian arasmda en saghkh ge9i~i saglayacak 9ah~malar yap IlacaktIr .

Muhtelif egitim-ogretim programlarma ait 100 kaynak kitap yazlm proJesl ba~latIlml~tlr.

6.2.6 Lisans Programlarma Dikey Ge.;i~

Meslek yUksekokulu ogrencilerini daha ba~anh olmaya ozendirmek, yetenekli ba~anh ogrencilerin lisans ogrenimi yapabilmelerine olanak saglamak amaclyla hazlrlanan "MYO ve A9lk Ogretim Onlisans Program Ian Mezunlannm Lisans Ogrenimine Devamlan Hakkmda Yonetmelik," 19 Subat 2002 ve 24676 SayIlI ResmiGazete'de yaYlmlanarak yUrUr1Uge girmi~tir.

Bu yonetmelige gore, smaVSlZ olarak MYO ile a9lk ogretim onlisans programlanna devam ederek tamamlayan ogrencilere, mezun olan ogrencilerin %lO'undan az olmamak ilzere aynlacak kontenjanlarla OSYM tarafmdan yapllacak smavda ba~anh olmalan halinde 4 yIlhk fakiilte ve yUksekokullarda lisans ogrenimine devam edebilme olanagl saglanml~tlr.

89

MYO ve aylk ogretim onlisans mezunlarmdan, orgiin ogretim Iisans programlarma hangi mezunlann, nastl ba~vurabilecegi ve bu programlann kontenjanlan, iiniversitelerin gorii~ ve onerileri de dikkate ahnarak YOK tarafmdan belirlenmektedir. OSYM tarafmdan 3 Eyliil 2000 tarihinde iiniversite rektOrliiklerinin oldugu iIlerde ve Lefko~a'da yapIlan Dikey Ge9i~ SznaVi (DGS) 'na, Tiirkiye'deki mezunlann yanmda, Kuzey Klbns Tiirk Cumhuriyeti, Tiirk Cumhuriyetleri, Tiirk ve Akraba Topluluklan ile yurtdl~mdaki iiniversitelerin 2-3 ytlhk programlanna OSYM tarafmdan yerle~tirilmi~ bulunan meslek yiiksekokulu mezunlan da katt1ml~tlr. Yeni mezunlarla birlikte MYO ve aylkogretim onlisans programlanndan geymi~ ytllarda mezun olanlara da smav hakkl tanmml~tlr.

/ Smavda ba~anh olarak lisans ogrenimine devam hakkl elde eden ogrencilere Lisans Ggrenimine Hazlrhk Programl uygulanmaktadlr. Program 1 ba~anyla tamamlayan ogrencilerin iiniversite iiyiincii Slmflanna kaYltlan yapIlmaktadlr. )

Bu yeni uygulamalar ile birlikte, sekiz ytlhk kesintisiz egitimi bitiren ogrencilerin biiyiik yogunlukla meslek liselerini tercih edecegi ve oradau da iki ytlhk meslek yiiksekokullanna yonelecegi beklenmektedir. Bu durumun, iilkemizde yok dii~iik seviyede bulunan mesleki ve teknik egitimde okulla~ma oranmm artmasma onemli katkIda bulunacagl degerlendirilmektedir.

3 Eyliil 2000 tarihinde yapllan 2000 Ylh DOS'ye 101.000 ogrenci katt1ml~ ve 4.255 ogrenci ba~anh olarak iiniversitelerin ye~itli lisans programlanna yerle~tirilmi~tir. ikincisi 22 Temmuz 2001 'de yapllan DOS-2001 smavma ise 54.353 ogrenci katIlml~ ve 4.255 ogrenci ba~anh olarak iiniversitelerin ye~itli lisans programlanna yerle~tirilmi~tir. 2002 Ylh DOS'de top lam 6.354 kontenjan Ban edilmi~ olup, bu kontenjanlara 5.331 ogrenci yerle~tirilmi~tir.

6.2.7. Smavslz Gec;i~ Uygulamasl

Tiirk Egitim Sisteminin en onemli yarplkhklarmdan biri de, ortaogretimdeki maliyetlerdir. Mesleki ve teknik liselerdeki ogrenci maliyetleri genel liselerdeki ogrenci maliyetlerinin yok iistiindedir. 2001-2002 egitim-ogretim Ylh itibariyle ortaokuldan sonra smavla girilen mesleki ve teknik liselerin mezunlan, yUksekogretime giri~te ikinci bir smavla bamba~ka alanlara yonelmektedir. Su anda meslek yUksekokullarma giren ogrencilerin ancak yansl mesleki ve teknik lise mezunu olup, geri kalan bolUmii genel lise kokenli ogrencilerdir. Bu durum, bazl alanlarda genel lise egitimine nazaran be~-altl misli daha pahah olan mesleki ve teknik lise kaynakh ogrencilerin, bir anlamda sistem dl~ma ylkmasl gibi son derece olumsuz ve kabulii miimkUn olmayan gayri ekonomik bir tablo ortaya 91karmaktadlr.

Bu nedenle, mesleki ve teknik egitimde, ortaogretim ile yiiksekogretim arasmda bugUne kadar kurulamaml~ olan ili~kiyi kurmak, her iki dUzeydeki egitim kurumlarmda mevcut olan fiziki kapasite ile ogretmen ve ogretim elemam kapasitesini ortak kullanmak suretiyle ek kapasiteler yaratmak, mesleki ve teknik egitimi te~vik etmek i9in mesleki ve teknik liselerden meslek yiiksekokullarma smaVSlZ ge9i~leri saglamak ama91an ile, program bUtUnliigU i9inde irtibatlandlfllml~ lise ve meslek yiiksekokullarmdan olu~an, Mesleki ve Teknik Egitim Bolgeleri

90

(METEB) kurulmasml, bu bolgeler iyinde faaliyet gosteren smai, zirai ve ticari kurulu~lann imkanlanm da egitime aymalanm ongoren 4702 saYlh yasa 26 Haziran 2001 tarihinde ylirlirllige girmi~tir. Bu yasa a~agldaki yenilikleri kapsamaktadlr.

Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi: (METEB) Bir veya daha fazla meslek yUksekokulu ile ogretim program Ian blitlinlUgil ve devamhhg! iyinde ili~kilendirilmi~ mesleki ve teknik ortaogretim kurumlanndan olu~an egitim bolgesidir.

Mesleki ve teknik egitim bOlgesinde, yagda~ bilim ve teknolojideki degi~me ve geli~melere uygun olarak ekonominin gereksinim duydugu alanlarda yilksek nitelikli i~ gUcU yeti~tirmek ilzere, bir veya daha fazla meslek yilksekokulu ile mesleki ve teknik ortaogretim kurumlan, ogretim programlan biltlinlUgli ve devamhhgl iyinde ili~kilendirilmi~tir. Her ilde bir mesleki ve teknik egitim bolgesi kurulmu~tur.

Mesleki ve teknik egitim bolgelerinde bulunan meslek yliksekokulu veya okullan ile mesleki ve teknik orta ogretim kurumlan, ilgili kamu ve ozel kurum ve kurulu~lan arasmdaki i~birligi ve koordinasyonunun saglanmasma ve yilrlitiilmesine ili~kin esas ve usuller, Milli Egitim Bakanhg! ve Yliksekogretim Kurulu i~birligi ile ylkardlgl "Mesleki ve Teknik Egitim Yonetmeligi" ile bir esasa baglanml~tlr.

Mesleki ve teknik ortaogretim kurumlarmdan mezun olan ogrenciler istedikleri takdirde bitirdikleri programm devaml niteliginde veya buna en yakm programlarm uygulandlgl, oncelikle kendi mesleki ve teknik egitim bolgesi iyinde yer alan veya bolgesi d!~mdaki meslek yilksekokullarma smaVSlZ olarak yerlqtirilmeleri 2002-2003 egitim ogretim yllmdan itibaren uygulamaya konulmu~ ve smaVSlZ geyi~ kapsammda Devlet, Vaklf, ve KKTC Meslek Yilksekokullarma 196.599 kontenjan aynlml~, aynlan kontenjanlara 193.667 ogrenci yerle~tirilmi~tir. SmaVSlZ olarak meslek yUksekokullarma devam ederek mezun olan ogrencilerin yilzde onundan az olmamak Uzere aynlacak kontenjanlara gore alanlanndaki lisans programlarma dikey geyi~ yapma olanag! saglanml~trr.

VakIflar, kazany amacma yonelik olmamak ~artlyla mali ve idari hususlar dl~mda akademik yah~malar, ogretim elemanlarmm saglanmasl ve glivenlik yonlerinden Kanunda gosterilen esas ve usullere uymak kayd!yla, bir ilniversite veya yliksek teknoloji enstitlisline bagh olmaks!zm, ekonominin ihtiyay duydugu alanlarda yliksek nitelikli i~ gilcli yeti~tirmek amaclyla, meslek yilksekokulu kurabilecektir. VakIflar tarafmdan kurulacak meslek yilksekokullannm kurulu~, i~leyi~, gozetim ve denetimine ili~kin 'esaslan dilzenleyen "Vaklf Meslek Yliksekokullar Yonetmeligi" 22 MaYls 2002 tarih ve 24762 sayIlI Resmi Gazete'de yaYlmlanarak ylirlirlUge girmi~tir.

Tilrkiye Bilimsel ve Teknik Ara~trrma Kurumunca tespit edilen uluslararasl bilimsel yan~malarda odlil kazanan ogrenciler, odiil kazandlklan alanlarda Ogrenci Seyme ve Yerle~tirme Merkezi ile Tilrkiye Bilimsel ve Teknik Ara~tIrma Kurumunca mU~tereken belirlenecek yilksekogretim kurumlarmdan seytiklerine smaVSlZ girebileceklerdir.

Mesleki ve teknik egitim bolgeleri iyindeki mesleki ve teknik ortaogretim kurumlan ile diger kamu ve ozel kurum ve kurulu~larda gorevli olup da meslek yilksekokullarmdaki ders ve uygulamalarda gorevlendirilen ogretmenlere, uzman ki~ilere, emekli ogretim

91

elemanlanna ve emekli ogretmenlere 2914 saYlh YUksekogretim Personel Kanununda belirtilen miktarda saat ba~ma ders Ucreti odenecektir. Bu suretle MYO'lardaki ogretim elemam noksanhgl bir olyUde hafifletilmi~ olacakttr.

Mesleki ve teknik egitim bolgesi iyindeki meslek yUksekokulu ogrencilerinin i~

yerlerindeki egitim, uygulama ve stajlanna ili~kin esas ve usuller YUksekogretim Kurulunca ylkartdan "Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi iyindeki Meslek YUksekokulu Ogrencilerinin i~ Yerindeki Egitim, Uygulama ve Stajlanna iIi~kin Esas ve Usuller Hakkmdaki Yonetmelik" ile belirlenmi~tir.

Smavslz geyi~ esaslanm dUzenleyen kanun ve uygulamalarml tamtmak iyin bir tamtlm kllavuzu hazlrlanml~ ve 25.000 adet bastlarak ogrencilere, okullara, ailelere ve Universitelere daglttlml~tlr.

6.2.8 Okul-Sanayi Biitiinle~mesi

1997 Ylhnda YUksek Ogretim Kurulu (YOK) ile jstanbul Sanayi Odasl Valifz (iSOV) arasmda YOK-iSOv Okul Sanayi j§birligi Protokolii imzalanml~tlr. Bu protokole gore olu~turulan genel kuru 1 ve icra kurulu topiantiian muntazam olarak yapdmakta ve mesleki egitimle ilgili kararlar almmaktadlr. Protokole gore son 4 yllda geryekle~tirilen Okul-Sanayi i~birligi faaliyetlerinin bazllan ~unlardlr:

Yeni aytlan her MYO programl iSOV'a bildirilmektedir.

Mezun ogrencilerin bilgi ve becerilerinin bir sertifika ile belirlenmesi ve kalite kontrolUnUn yapIlmasl konusunda onemli mesafeler almml~tIr.

Okul-sanayi i~birligini peki~tirmek amaclyla 108 il ve ilyede il Dam§ma Kurulu olu~turulmu~tur. Digerlerinde kurma yah~malan devam etmektedir.

<;ankm MYO'nun organizasyonunda 30 Ulkeden gelen temsilcilerin kattllml ile Ankara'da Uluslararasl Mesleki ve Teknik Egitim Konferansl (IVET A) dUzenlenmi~tir .

istanbul'da Biyomedikal Atelye <;ah~masl dUzenlenmi~tir.

YOK-isov icra Kurulu toplantdan Bahkesir, Mersin ve Bursa meslek yUksekokullannda toplanml~, toplantIlara yorenin sanayi ve ticaret odalan ilgililerinin de aktif katIhmlyla Okul-Sanayi i~birliginin gUzel ornekleri verilmeye yah~Ilml~tlr.

18-19 Ekim 2001 tarihinde Marmara Dniversitesi Teknik Bilimler Meslek YUksekokulunun organizasyonu ile geni~ katlhmh " I. Ulusal Meslek YUksekokullan Sempozyumu" dUzenlenmi~ ve ba~anh sonuylara ula~tlml~tlr.

YOK-isov Bilgi Bankasl Kurulmu§tur. Aynca, YOK-jSOV Net admda bir web sitesi olu~turulmu~tur.

92

Ogretim elemanlannm sanayi deneyimini artlrma projesi <;en;evesinde 1999 ylimda 47, 2000 Yllmda 79, 2001 Yllmda da 53 ogretim elemam <;e~itli sanayi kurulu~larmda bir ay silreyle egitime almml~tlr. Uygulama, takip eden ytllarda artarak devam edecektir.

MYO'larmm a<;tlmasml, yeni programlarm a<;limasml/kapanmasml, a<;tlml~ programlara ogrenci almmasl gibi hususlan dilzene koyan Meslek Yiiksekokullan Kriterleri adh bir kitap<;lk yaymlanml~tlr.

6.2.9 Mezunlarmm istihdaml

MYO mezunu ogrencilerin kendi alanlarmda istihdam edilmelerindeki bilinen sorunlar devam etmektedir. 438 MYO'nun ancak % 50'sinin mezunlan i~gilcil piyasasmda yeterli istihdam olanaklan elde edebilmektedir.

Bugilnkil sistemde meslek okullannda kazandmlan yeterliliklerle, i~ hayatmm ihtiya<;lan arasmda ciddi farklar vardlr. Egitim programlanmn bir klsml dar uzmanhk alanlanna yonelmi~tir. Dar beceri alanlannda egitilen mezunlar kazamlan becerileri yan alanlara aktaramamakta ve bu da mezunlann istihdam hayatma girmelerini zorla~tlrmaktadlr.

6.2.10 Finansman

Son be~ yli i<;inde Dilnya Bankasma MYO'iann geli~tirilmesi i<;in fizibilite <;ah~masl yapliml~ 3 proje onerilmi~, ancak Devlet Planlama Te~kilatl'mn olumsuz goril~

bildirmesi nedeniyle uygulamaya konulamaml~tlr. Daha once kurulmu~ olan ancak kaynak sorunu nedeniyle egitim ve ogretime ba~layamaml~ 118 MYO'nun mevcudiyeti onemli bir sorun olarak kalmaya devam etmektedir.

6.2.11 Tamamlanan Projeler

Depremden zarar goren Bolu, Dilzce ve Sakarya meslek yilksekokullan alman tedbirlerle en klsa silrede egitim ve ogretime hazlr hale getirilmi~tir.

Meslek yilksekokullan ogrencilerinin ilrettigi ilrilnlerin tamtlidlgl sergiler dilzenlenmi~tir.

Oniversitelerde MYO yonetimini geli~tirmek amaclyla bir rekt6r yardlmclsl ba~kanhgmda Meslek Yilksek Okulu Komiteleri (MYOK) kurulmu~tur. MYOK'lar tiniversitelerde MYO'iaria ile ilgili her ttirlil kararlarm almmasl ve olu~turulmasl i<;in tiniversite senatosuna teklifte bulunabilmektedir.

MEB-YOK Program Geli~tirme Projesi kapsammda ele alman ve MTOO ile koordine edilerek geli~tirilen 15 MYO programl 1.000 adet bastmlarak kitap ve CD bi<;iminde MYO ve ili~kilendirilen MTOO okullarma gonderilmi~tir

Saydan hentiz istenen dlizeyde olmasa da bazl MYO'larda sertifika programlan uygulamasl ba~lattlml~tlr.

93

16. Milli Egitim ~urasl'nm MYO'lan ilgilendiren bolUmleri hayata geyirilmi~tir.

Geli~me potansiyeli yliksek 26 MYO'na 2002 yIlI iyin blityeden 8 trilyonluk bir kaynak aynlarak ozellikle atelye ve laboratuvarlan geli~tirilmi~tir.

Tum MYO'lann web siteleri olu~turulmu~tur.

6.2.12 MYO'larm Geli~tirilmesineYonelik Yeni Projeler

(ift Diplomah Mesleki Egitim Projesi (1 + 1) sistemi uygulamaya ge~irilecektir. Bu projenin amaCI ABD ve ingiltere'de bulunan MYO'lara e~deger yliksekokullarla Turkiye'deki MYO'lar arasmda kar~lhkh anla~ma yaparak Turkiye'deki MYO ogrencilerinin birinci Ylh kendi i.ilkelerinde, ikinci yill ise anla~mah i.ilke egitim kurumlannda ogrenimlerine devam etmek yoluyla yift diploma almalanm saglamaktlr. Bu proje ile MYO ogrencilerine ogrenimlerine yurt dl~mda devam edebilme olanagl saglayarak MYO'lan daha cazip hale getirilecektir. Bu proje ile MYO programlarmm hem AB'ye uyumu ve akreditasyonu, hem de programlar ve insangliclinlin uluslar araSI rekabet glicli artmlacaktlr.

Kalite gi.ivence sisteminin mesleki egitimin bir parc;asl haline getirilmesi istikametinde onemli geli~meler elde edilmi~tir.

MYO insanglicli altyaplsml geli~tirme projesi. Bu proje ogretim elemanlanm i~e ahrken ve hizmet iyinde yeti~tirilmesini amaylamaktadlr.

MYO'ianm her yonliyle tamtan ve blittin i~levlerini kapsayan "Turkiye'de Meslek Yliksekokullan" adh bir kitap yah~maSI ba~latIlml~ olup klsa zamanda tamamlanarak yaymlanmasl planlanmaktadlr.

MYO'lannm onlimuzdeki onbe~-yirmi yIlhk donemlerde alacagl ~ekil lizerine bir yah~ma ba~latllml~tJr.

En klsa zamanda modi.iler programlara gec;ilmesi iyin c;ah~malar ba~latIlml~tlr.

150 Meslek Yliksek Okulunun geli~tirilmesi planlanml~tlr.

6.2.12.1 150 Meslek Yiiksek Ok"l"n"n Geli~tirilmesi Projesi

1. ve II. Endlistriyel Egitim Projelerinin tamamlanmasmdan sonra, 150 Meslek Yliksekokulu'nun daha ogretim elemam, makine-tec;hizat, programlar, yonetim aylsmdan her yonliyle geli~tirilmesi iyin Dunya Bankasl'na fizibilitesi tamamlanml~ bir proje sunulmu~tur.

Proje ile amac;lanan hedefler a~agldaki gibi slralanabilir:

94

4702 saYlh yasayla getirilen smaVSlZ geyi~ sistemi sonucunda arttmlan ogrenci kontenjanmm oncelikle ogretim elemam ihtiyacml kar~Ilamak amaclyla gerek bu sistemde yer alan 150 MYO'daki ogretim elemanlanmn gerekse sozU edilen MYO'laria ili~kilendirilen bir klslm MTOO'deki ogretmenlerin yurtiyi ve yurt dl~mda egitilmelerini saglamak.

Mevcut ogretim elemanlanna ilave olarak yeni ogretim elemanlanm yeti~tirmek,

1. ve II. EndiistriyeI Egitim Projelerinde geli~tirilen 31 MYO'ya ilaveten belirli kriterler esas almarak Meslek Yiiksekokullanmn geli~mi~ iilkelerdeki benzerlerinin blitlin fonksiyonlanm icra edecek ~ekilde geli~tirmek,

Proje hedefleri arasmda yer alan ya~am boyu ogretim ve modiiler egitim konularmda daha once desteklenen 31 MYO'nu kullanmak,

MTE iyin orta ve yUksek kademede entegrasyon, koordinasyon ve i~birligini

saglamak, geyerli bir kalite gUvence sistemi kurmak,

YOK bUnyesinde MTE'nin program, personel, sistem, olyme-degerlendirme ile endiistriyel i~birligi yon Un den siirekli geli~tirilmesini saglamaya yonelik bir birim oIu~turmak,

Kaliteli tekniker miktanm artlrarak TUrk Sanayiinin rekabet gUcUnli geli~tirmek,

MesIeki ve teknik egitime kaliteli ve deneyimIi ogretim elemam temin etmek ve bun Ian sistem iyinde muhafaza etmek,

MYO ile mesleki teknik ve teknik orta ogretim programlanmn biitiinle~tirilmesinde zorluk yekilen Ankara METEB'de yagda~, modern, yeni teknoIojiIerie donatIlml~, zaman iyinde 5.000 ogrenci kapasitesine ula~arak, cazibe merkezi olacak yeni bir MYO kurmak,

Tiirk i~ hayatmm hangi alanIarda ne kadar ara insan gUcli ihtiyacI oldugunun beIirlenmesi ve gelecek 10 yIldaki ihtiyacm saptanabilmesi iyin "TUrk i~ Hayatl insanglicli PlanIamasl Projesi"ni ba~latmak.

Bu proje ile amaylanan en onemIi iki husus mesleki ve teknik egitimde kurumsalla~manm geli~tirilmesi ile insan kaynaklarmm ve egitim programlarmm geIi~en sanayi ili~kilerine paralel olarak giincelle~tirilmesidir. Proje iyinde geIi~tiriImesi ongoriilen diger alanlar genelde bu iki amacm desteklenmesine yonelik faaIiyetIerdir. Aynca, bu proje kapsammdaki MYO'lann geli~tirilmesi iyin a~agldaki MYO mezunIarml izleme ve MYO'lan topluma tamtma faaliyetleri yapllacaktlr:

MYO mezunu olarak i~ hayatma atIian ki~ilerin; hangi alanda yah~tlgl, i~ bulmada ya~anan giiylUkIer, okul bilgiIerinin yeterligi gibi konularda MYO'lan bilgilendirecek ve bu konuda onlara yon verecek bir geri besleme sistemi kurmak, mesIeki ve teknik egitim kurumIanm geni~ halk kitleIerine ve i~ dlinyasma yeterince tamtmak amaclyIa tam tIm faaliyetleri pIanlamak. Tamtlm yapdacak konular ~unIardlr: Ara insangUclinUn Tlirk sanayi i9in onemi, MYO'larm onemi ve mezunlanna sagladlgl faydalar, istihdam oIanaklan, dikey geyi~ sistemi

95

(DGS), METEB sistemi, teknikerlerin toplumdaki statiisii, AB'ye giri~te mesleki ve tek!lik egitimin onemi. Bu konular Radyo ve TV gibi basm-yaym organIarmda, ilan, logo, ~ilt, Sanayi i9in MYO kitabl, CD, Kaset, Web sayfasl, sanayicinin MYO'ianm ve MYO'Iann yonetici ve ogretim elemanlarmm ise sanayi tesislerini kar~Illkh ziyaret etmeleri gibi faaIiyetlerle tamtIlacaktlr.

Proje kapsammdaki MYO'Iann dokiimantasyon yonilnden geli~tirilmesi i9in a~agldaki faaliyetler icra edilecektir: Yeni ders kitaplan yazlml ve mevcut olanlann gilncellenmesi, I ve II. Endilstriyel Egitim Projesi kapsammdaki okullarm programlarmdan geli~tirilmeyenler geli~tirilecek, geli~tirme 9ah~masl yapIlanlarm ise teknolojik degi~me nedeniyle milfredat program Ian gozden ge9irilecek, yeni bilgisayar program Ian ve kitaplar saglanacak, MYO'larda uygulanan tiim program ve igerikleri aynntlh bir ~ekilde hazlrlanarak MYO'iara CD'lere kaydedilerek gonderilecek, MYO'larda okutulan her bir ders i9in bir ana ve 3-4 yardlmcl kitap hazlrlanacak, ileti~im konusunda bir kitap basllacak, daha once tercilme edilen kitaplar 90galtIlarak MYO'lara gonderilecek, 250 Meslek standard 1 dokilmanmdan birer set yararlamlmak ilzere MYO'lanna gonderilecek, satm ahnacak makine ve te9hizatm teknik kitap ve bro~ilrleri tercilme edilip 90galtIlarak dagltIlacaktlr.

6.2.12.2 Siirekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM)

Dilnya Bankasl Fonlanndan 150 MYO'nu geli~tirme projesi kapsammda 3 MYO'nun Silrekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM)'ne donil~tilriilmesi planlanmaktadlr.

SETEM'lerin amaCl, geli~en teknolojilere paralel olarak MYO'lannda gorev yap an veya gelecekte gorev yapacak ogretim elemanlanm belirli periyotlarla yeniliklere ve geli~melere uyum saglayacak ~ekilde egitmektir. MYO'larda halihazlrda gorev yapan ogretim elemanlannm bilyilk bolilmilniln formal bir ogretmenlik egitiminin olmadlgl dil~ilnilldilgunde, SETEM'lerin kurulmasmm ne kadar onemli oldugu kendiliginden ortaya 91kmaktadlr. Egitim fonksiyonuna ilave olarak SETEM'ler, endiistriye dam~manhk yapmak, uzaktan ogretim ile geni~ ogrenci kitlelerine mesleki ve teknik egitim vermek gibi gorevleri de ilstlenecek ve bolgelerinde birer egitim ve teknoloji cazibe merkezi haline geleceklerdir.

ilk a~amada SETEM'e donil~tiirulmesi planlanan MYO'Iar:

- Uludag Universitesi Uludag Teknik Bilimler MYO

- Ankara Universitesi <;ankm MYO

- Gaziantep Universitesi Gaziantep MYO

6.2.13 Darbogazlar

MYO'lann Turk Yuksekogretim sistemi i9indeki payl % 30'lara yukselmi~ olmakla birlikte hala dunya ortalamalarmm ve standartlarmm altmdadlr.

Ogretim elemam yetersizliginin en klsa sure de 90ziilmesi gerekmektedir.

96

Mesleki ve Teknik Egitimde okuyacak yok ogrenci olmasma kar~m fiziki kapasite yetersizligi nedeniyle kontenjanlar arttml amam aktadlr.

istanbul ve Ankara ba~ta olmak Uzere bUyUk ~ehirlerde ve sanayi bolgelerinde cazibe merkezi (center of excellence) olacak yapl ve karakterde MYO bulunmamaktadlr. istanbul ve Ankara gibi bUyUk ~ehirlerde MYO kurulmasl teFik edilecektir.

MYO ogrencilerinin sanayide staj yapabilmeleri amaclyla bir yonetmelik hazlrlanml~ ve bununla ilgili yasal dUzenlemeler yasa tasanSI halinde Milli Egitim Bakanhgl'na gonderilmi~, ancak yapIlmak istenen dUzenlemeler Maliye Bakanhgmm istegiyle tasandan ylkanlml~ ve yasala~amaml~tIr. Stajm yasal temellere oturtulmasl, ogrencilere sigorta yapllmasl, 1/3 dUzeyinde maa~ almalan, yemek Ucretlerinin odenmesi, i~ elbiseleri saglanmasl gibi konularda yasal dUzenleme bulunmamasl onemli bir eksiklik olarak devam etmektedir.

Daha once kurulmu~ bulunan MYO'larmm kaynak sorunu nedeniyle egitim­ogretime ba~layamamasl onemli bir sorun olarak devam etmektedir.

Sonuy olarak, yukandaki aylklamalardan da anla~Ilacagl gibi, alman ve ahnmakta olan tedbirlerle "TUrk YUksek Ogretim Sisteminin dogal geni~leme alam 2 yIlhk MYO'lardlr" ilkesi bUyUk olyUde hayata geyirilmi~tir.

6.3 Uzaktan Yiiksekogretim He ilgili Geli~meler ve <;ah~malar

YUksekogretim kitleselle~mesinin yanmda, geli~en teknolojinin yeti~kinlerin sUrekli egitimini gerekli kdmasl ve toplumun, genel kUltlir dUzeyinin yiikseltilmesi yolundaki taleplerin artmasl, TUrkiye'deki deyimi ile "aylkogretim", daha dogru olan teknik terimi ile ise "uzaktan egitim " (distance education) adl verilen, yeni bir yUksekogretim tUrUnU ortaya Ylkarml~tIr.

Uzaktan ogretim, ogrencinin egitim sUresinin bUyUk bir bolUmUnde ogretmeni ile yUz yilze temas halinde olmad:gl, egitim malzemesinin basIlml~ yazdI metinler ve diger medya araylan vasltasl ile iletildigi ve ogrencinin ogretmeni ile, postayla gonderilen bdevler, telefon, bilgisayar (computer conferencing), video (video conferencing) ve internet gibi araylarla ikili ileti~im kurabildigi, egitim teknolojilerinin yogun olarak kullanIldlgl bir ogretim tUrU olarak tammlanmaktadlr.

Universite bilnyesinde uzaktan egitim ilk kez 1897'de Chicago Universitesi'nde . ba~latIiml~tlr. 1930 yIima gelindiginde, 39 Amerikan Universitesinde mektupla bgretim programlan vardl. A vusturalya'da Queensland Universitesi, 1911 'de

97

mektupla ogretime ba~laml~, bu tilr programlar Rusya'da 1926, GUney Afrika'da ise 1946'da ba~latIlml~tlr.

Birle~ik Kralhk'ta uzaktan ogretim, yUksekogretimi kitleselle~tirmeyi, yani demokratikle~tirmeyi, hedef alan i~yi Partisi HUkUmetinin Ba~bakam Harold "Wilson'un 1960'h Ylllar ortalarmdaki giri~imleriyle ba~laml~tlr. Bu giri~imler sonucunda Aylk Oniversite (Open University), baglmslz ve derece verme yetkisine sahip bir yliksekogretim kurumu olarak 1969'da bu lilkenin liniversiteleri arasmda yer alml~tIr. Diger yliksekogretim kurumlarma devam etme imkam bulamayanlar iyin, kurulmu~ olan Aylk Oniversite , uzaktan ogretim Universite statilsline sahip ilk kurumsal ornegidir. Kurulu~undan bugline kadar geyen slire zarfmda, Aylk Oniversite'den yakla~lk 300.000 ki~i mezun olmu~tur. Bu Universitenin ogrenci saYlsl, yansl lisans dlizeyindeki programlara kaYlth ogrenciler olmak Uzere, hal en 100.000 civanndadlr. Bu kurumda tam zamanh olarak gorev yapan akademik personel saYlsl ise halen I.OOO'e yakmdlr.

Halen 90 Ulkede uzaktan ogretim program Ian uygulanmaktadlr.

GlinlimUzde, ileti~im ve bilgi teknolojilerine dayah uzaktan yUksekogretim, dUnya yapmda hlzla yaygmla~maktadlr. Bu alanda geli~tirilen dersler veya programlar, Internet, diger veri ileti~im aglan veya radyo-televizyon baglantlh olarak verilmektedir.

Bunlarm otesinde, Internet ve uydu araclhglyla ileti~im olanaklan, yeni bir egitim sanayinin ortaya ylkmasma yol ayml~tIr. c;e~itli bilgisayar, internet ve diger ileti~im alanlannda faaliyet gosteren ticari firmalar ise, yeni teknolojilerin kullamml sayesinde yer ve zaman baglmslzhgmm yam Slra, yok geni~ seyenekler sunarak, egitimde geleneksel liniversitelere ciddi bir rekabet olu~turmaktadlr.

internet lizerinden daha geni~ ve farkh ogrenci kitlelerine ula~ma imkam, yalmzca orglin egitimde degil, ozellikle yaygm egitimde kurslar, seminerler, sertifika programlan, kamu ve ozel kurulu~lara egitim programlarmm uzaktan sunulmasml glindeme getirmi~tir. internet lizerinden sunulan dersler, ozelIikle eri~kin egitiminde yer ve zaman baglmslzhgl aylsmdan bUyUk kolayhklar saglamaktadlr. Bunun yam Slra, internete dayah egitim, on lisans, lisans ve yliksek lisans programlarmm da artmasma imkan vermektedir.

Uzaktan egitim bazl Ulkelerde, baglmslz aylk Universiteler veya ye~itli yliksekogretim kurumlan iyindeki birimlerce ylirlitillen uzaktan egitim programlan yerine, konsorsiyumlar tarafmdan ortak uzaktan egitim program Ian ~eklinde yUrUtUlmektedir. Fransa'daki Federation lnteruniversitaire de I' Enseignement a Distance (FlED) kapsammda 22 liniversitenin katIllmlyla uzaktan egitimin yanmda, klsmen yliz ylize egitim de yapIlmaktadlr. italya'da benzer yapldaki Consorzio per l'Universita Distanza (CUD) 1984'de, irlanda Cumhuriyeti'ndeki Irish National Distance Education Center ise, 1987'de Dublin'deki konsorsiyumun odak noktasl olarak, fakat Dublin'deki National Institute for Higher Education'un bir fakliItesine e~deger statlide kurulmu~tur. Kanada'nm kuzey bolgelerine egitim hizmeti gotilrmek lizere 1986 kurulan Contact North adh konsorsiyuma bir yok liniversite ve kolej dahildir.

98

Avustralya'da ~ok yaygm bir uzaktan egitim agl vardlr. Adl Open Learning Austr~lia olan bu ag kapsammda 24 liniversite ve yliksekogretim kurumunda sosyal bilimler, i~letme , fen bilimleri, teknoloji ve saghk bilimleri alanlarmda lisansoncesi, lisans ve lisanslistli dersler verilmektedir. Bu derslerden alman kredileri mezuniyete saymak mlimkilndilr. Aynca sertifika program Ian da vardlr. Halen 400.000 civarmda ogrenci bu ~ekilde ogrenim gormektedir.

ingiitere'de Wolsey Hall ve National Extension College kar ama~h uzaktan egitim kurumlandlr. Norve~' teki 25 ozel uzaktan egitim kurumuna kaYlth ogrenci saylsl, bu illkedeki orglin yliksekogretim programlarma kaYlth ogrenci saYlsmm yakla~lk iki katldlr. Bu illkedeki ozel uzaktan egitim kurumlarma kaYlth ogrencilerin %70'i iki kuruma kaYlthdlr. Bu kurumlarda mlihendislik ve bilgisayar program Ian da vardlr.

ABD'nde yilksekogretim sistemi dl~mda, ~e~itli ozel kurumlar, ~irketler, silahh kuvvetler ve kamu kurumlarmca yliriltlilen uzaktan egitim programlarma kaylth ogrenci saYlsmm 5 milyon civarmda oldugu tahmin edilmektedir. Bu lilkede saYlsl 500'e ula~an ozel uzaktan egitim kurumu vardlr. Bu kurumlarm 110'u National Home Study Council'a akredite olup, ~e~itli mesleki ve teknik alanlarda programlar yilriltmektedir. Sirketlerin , silahh kuvvetlerin ve kamu kurumlanmn yilrilttilkleri programlar, bu kurulu~lann personelinin slirekli ve tekrar egitimine yoneliktir. Video konferans, ~irketlerin ~ok yaygm olarak kullandlgl bir uzaktan egitim yontemidir.

Televizyonla uzaktan egitim gerek community college'1er, gerekse liniversiteler tarafmdan orgiln egitime destek amaclyla yaygm bi~imde kullamlmaktadlr. Keza, bilgisayar konferansl da bu ama~la kullamlan bir yontemdir. Bu yontemde dersler disketlere yilklenerek ogrencilere gonderilmekte ve ogrenciler ogretim liyeleriyle elektronik posta gibi yontemlerle dogrudan ili~ki kurabilmektedir. Elektronik Universite Sebekesi adlyla konsorsiyum olu~turulmu~ 19 ilniversiteden bu yolla lisans derecesini almak mlimklin olmu~tur.

ABD'nde baglmslz a~lk liniversite yakm zamana kadar yoktu. Uzaktan egitim, bu illkedeki ilniversiteler, ~irketler ve askeri yilksekogretim kurumlannm blinyeleri i~indeki birimlerce yilrlitlilmekteydi. Universitelerin olu~turdugu en bliylik konsorsiyum, 1990'h yiliann ba~mda 70 yliksekogretim kurumunun liye oldug~ National University Continuing Education Association (NUCEA) idi. Bu konsorsiyum tarafmdan yilrlitillen program lara 250.000 ogrenci kaYlthydl. Telekominikasyon ve bilgisayar teknolojilerinin geli~mesi, ozellikle Internet/in yaygmla~masl ve World Wide Web/in kurulmasl, uzaktan egitim bi~im, i~erik ve illke yilksekogretim sistemleri i~indeki yer ve payml 90'h yillarm ortalanndan itibaren koklil bir bi~imde degi~tirmeye ba~laml~tlr. Bir ~ok Amerikan ilniversitesi internet uzerinden on-line egitime ba~laml~tlr. Halen Amerikan liniversitelerinin %75'i bu tlir egitim yapmakta olup, tamamen uzaktan egitim yontemi ile ylirlitlilen dereceye yonelik program lara kaYlth olan veya derslerin bir klsmml bu yontemle alan ogrencilerin saYlSlnm 6 milyon civarmda oldugu tahmin edilmektedir. ABD universitelerinde halen 90.000 ders bu tur yontemlerle verilmektedir.

New York University, State University of New York (SUNY), Penn State University of Winconsin, California State University, Duke University gibi bir c;:ok prestijli ABD ilnivesitesi, klsmen uzaktan, klsmen de orgiln egitimden olu~an programlar ba~latml~lardlr. Bunlar daha ziyade i~letme yliksek lisansl (MBA) programlandlr.

99

Dnlii Stanford University tam amen sanal ortamda yiiksek lisans pro gram Ian ba~latml~tlr; bu programlardaki ogrenci saYlsl 5.000'dir. Chicago ve Columbia iiniversiteleri Unext ile ortak olarak tamamen sanal bir kolej kurmak ir;in anla~ml~lardlr. University of Illinois Virtual Campus ve University of Illinois Online'de verilmekte olan 1.755 derse 32.000 ogrenci kaYlthdlr. University of California'ya bagh UC Berkeley Extension'da 6l.000 ogrenci uzaktan egitimle veri len 2.900 derse kaYlthdlr. State University of New York sisteminde 12.000 University of Maryland'da 12.000 ogrenci uzaktan verilen egitimle verilen derslere kaYlthdlr Halen ABD'nde belirtilen biiyiikltigiin listlinde olup uzaktan egitim programl olmayan liniversite yok denecek kadar aZdlf.

ileri teknolojileri kullanmak suretiyle tamamen uzaktan egitimle dereceye yonelik programlar ba~latan ilk sanal liniversite (virtual veya cyber university), 1989'da kurulan University of Phoenix Online'dlr. Bu liniversite, halen lisans ve lisanslistli dlizeyde derecelere yonelik 35 program ir;inde 800 ders vermektedir. Halen ogrenci saYlsl 9.500 olan bu sanal liniversitenin hedefi 200.000 ogrencidir. 1993'te kurulan Capella University yiiksek lisans ve doktora diizeyinde 500 ders vermektedir. 1995'te kurulan Jones International University i~letme yliksek lisansl (MBA) ve r;e~itli mesleki alanlarda 26 sertifikaya yonelik 80 ders vermekte olup, bolgesel kurulu~larca akredite edilen ilk sanal iiniversitedir. Halen ABD'nde faaliyette olan diger sanal liniversiteler ise ~unlardlr. Unext (1997, i~letme yliksek lisansma yonelik 100 ders) , Cenquest (1997, isletme alanmda 100 ders 2 yliksek lisans ve 3 sertifika programl), Pensare (1998, MBA derecesine yonelik 30 ders) ve Fathom (2000, lisans ve yiiksek lisans diizeyinde 7.000 ders). Yeni faaliyete gecen Western Governors University adh sanal iiniversitenin ogrenci saYlsl ise halen 900'diir.

Microstrategy adh yazlhm ~irketinin sahibi olan ABD vatanda~l Michael Saylor, herkese ar;lk ve licretsiz sanal bir liniversitenin kurulmasl ir;in 100 milyon dolar bagl~laml~tlr.

ingiltere Yliksekogretim Fonlan Konseyi (Higher Education Funding Council for England, HEFCE) , Oxford ve Cambridge dahil, ingiliz liniversitelerinden olu~an bir konsorsiyum vasltaslyla dlinyaya a91k bir sanal liniversite kurulacagml, bu liniversitenin 2005'te 75.000 yabancl uyruklu ogrenciyi kaydetmeyi ve bundan 700 milyon sterlin gelir bekledigini, 2000 YllInm ~ubat aymda duyurmu~tur. Open University, zaten internet ve World Wide Web lizerinden dlinyaya ar;Ilml~ olup, halen 24.000 yabancl ogrenci bu liniversiteye kaYlthdlf.

ileri telekominikasyon ve bilgisayar teknolojilerine dayah tamamen sanal uzaktan egitimin orgiin yiiksekogretimin yerini alacagml one siirmek ger~ek~i olmayan yakla~Hmdlr. Ancak, bu teknolojilerin orglin yliksekogretimle biiyiik olr;iide blitlinle~mekte oldugu, en prestijli liniversitelerde dahi derslerin bir kIsmmm bu yontemle verilmeye ba~landlgl ortada olup, bunu giderek yaygmla~acagl ar;lktlr. Diger yandan, yliksek lisans dlizeyinde, ozellikle i~letme alanmda tamamen sanal programlar giderek artmaktadlr. Ancak, sanal veya on­line uzaktan egitimin kullamlma potansiyelinin en yiiksek oldugu alan yeti~kinlerin tekrar ve slirekli egitimi (continuing and recurrent adult education) ve r;e~it1i mesleki ve teknik sertifika programlandlr. Bu alamn yIlhk mali hacminin halen ABD'nde GSMH'nm %6'Sl civarmda oldugu ve bu sektOrlin hlzla bliyliyecegi tahmin edilmektedir.

100

Sanal yontemlerle uzaktan egitimin sahip oldugu bUyUk ticari potansiyel, bu alam telekominikasyon, bilgisayar, yazlhm ve medya ~irketleri ile yaymevleri i9in 90k gekici bir yatmm alam haline getirmeye ba~laml~tlr. Halen hisseleri borsalarda ahmp satIlan 10 ABD ~irketi bu alanda onemli yatmmlar yapmaktadlr. On-line dersler halen, yIlhk cirosu 240 milyar dolar olan ABD yUksekogretim sisteminde, 350 milyon dolarhk bir paya sahiptir. Ne var ki, Yllhk cironun 2003 'te 2 milyar dolara ula~acagl tahmin edilmektedir.

Yukanda belirtilen geli~meleri dikkate alarak YOK tarafmdan hazlrlanan Oniversitelerarasl ileti~im ve Bilgi Teknolojilerine DayaZz Uzaktan Yilksek6gretim Y6netmeligi, Resmi Gazete'nin 14 Arahk 1999 tarihli saylsmda yaYlmlanarak yUrUrlUge girmi~tir.

Uzaktan Yilksek6gretim Y6netmeligi 'nin amaCI, Universitelerarasl ileti~im ve bilgi teknolojilerine dayah uzaktan yapllan on lisans, lisans ve yUksek lisans egitiminde:

• Oniversitelerin egitim-ogretim olanaklanmn payla~Ilmaslm saglayarak Universiteler arasmda akademik yardlmla~maYI kolayla~tIrmak,

• Bilgi ve ileti~im teknolojilerinin sagladlgl etkile~imli ortam, 90klu ortam olanaklan ve smlrSlZ bilgiye ula~abilme ozellikleri sayesinde egitimin etkinligini artlrmak,

• YUksekogretimi yeni ogrenci kitlelerine yaygmla~tIrmak ve verimini artlrmaktlr.

Belirtilen faaliyetlerin planlanmasl ve koordinasyonunu saglamak amaclyla ge~itli ilniversitelerde bu alanda 9ah~an ogretim Uyeleri ile TUrk Telekom ve TOBiTAK Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) temsilcilerinden olu~an bir Enformatik Milli Komitesi kurulmu~ ve 9ah~ma yonetmeligi I Mart 2000 tarihli Resmi Gazete'de yaylmlanml~tIr.

Bu tarihten itibaren 9alt~malanna ba~layan Enformatik Milli Komitesi ilk olarak Harran Oniversitesi ile istanbul Oniversitesi arasmda Universitelerarasl iletWm ve Bilgi Teknolojilerine Dayah Uzaktan YUksekogretim Projesi; istanbul Bilgi Oniversitesinin e-MBA Projesi; Orta Dogu Teknik Universitesinin Bi1i~im (Informatics Online) M. S. Programlanm degerlendirerek uygulamaya ge9irilmesini uygun bulmu~tur.

2000-2001 ogretim Ylh i9in uzaktan yilksekogretim kapsammda Orta Dogu Teknik Universitesi tarafmdan "e ile Bilgisayar Programclhgma Giri~", "Java ile Bilgisayar Programclltgma Giri~", "Veri Tabam Yonetim Sistemleri", "Image Processing Algorithms" ve "Artificial Intelligence" derslerinin; Firat Universitesi tarafmdan "Robotik" dersinin verilmesi uygun gori.ilmil~ ve amlan dersler kredilendirilmi~tir.

2001-2002 ogretim Yilt i9in ise Karadeniz Teknik Oniversitesi tarafmdan "Mimari Ele~tiri ve Proje Uygulamasl"; Sakarya Universitesi tarafmdan "Bilgisayar Destekli Teknik Resim" ile "Temel Bilgi Teknolojisi Kullamml"; Orta Dogu Teknik Oniversitesi tarafmdan da "Mekanizma Teknoloj isi" derslerinin uzaktan yilksekogretim kapsammda a9Ilmasi ve kredilendirilmesi uygun gori.ilmil~ti.ir.

internete dayah olarak Anadolu Universitesi bUnyesinde Bilgi Yonetimi, Sakarya Oniversitesi bUnyesinde ise Bilgi Yonetimi ile Bilgisayar Programclhgl onlisans

101

programlan 2001-2002 ogretim Ylh itibariyle 2002-2003 ogretim Ylhnda ise Sakarya Universitesi biinyesinde i~letme, Mersin Universitesi biinyesinde Endiistriyel Elektronik, Dogu Akdeniz Universitesi biinyesinde bilgi yonetimi onlisans programlan faaliyete ge9mi~ bulunmaktadlr.

Yirminci yiizyilm sonlarma damgasml vuran bilgi 9agl, toplumu farkh a91lardan derinden etkilemi~tir. Bilgi ve ileti~im teknolojileri, her sektOrde oldugu gibi yUksekogretimde de yeni bir 9Ig1r a9ml~tlr. Universitelerimizde klSlth ogretim iiyesi kaynagmm etkin ve verimli kullammmm yam slra, daha geni~ ve farkh ogrenci kitlelerine hitap edebilme ozelliginden dolaYl ileti~im ve bilgi teknolojilerine dayah uzaktan yliksekogretimin dUnyadaki geli~melere paralel ve e~ zamanh olarak Ulkemizde de hlzla yaygmla~acagl beklenmektedir.

TUm bu geli~meler goz online ahnarak, A.B.D.'nin en biiyiik iiniversite sistemi olan New York Eyalet Universitesi (State University of New York, SUNY) ile Universitelerimiz arasmda ortak lisans programlan yiiriitiilmesi konusunda bir i~birligi gergekle~tirilmi~tir. Bu i~birligi kapsammda, soz konusu A.B.D. iiniversiteleri ile Universitelerimizin ortakla~a hazlrladlklan lisans programlannm bir boliimii A.B.D.ndeki iiniversitelerde, bir boliimii proje kapsammda yer alan Universitelerimizde bir boliimii ise uzaktan egitim teknolojileri kullamlarak yUrUtiilecektir. 2003-2004 egitim-ogretim Ylhndan itibaren yliriitiilecek olan ortak lisans programlan, Kliresel ve Uluslararasl ili~kiler, Bili~im Sitemleri Miihendisligi, i~letme ve iktisat olarak belirlenmi~tir. Soz konusu pro gram Ian ba~an ile tamamlayan 6grenciler, A.B.D. ve Tlirkiye'de bu program Ian ortakla~a yiirliten liniversitelerin diplomalanm almaya hak kazanacaklardlr.

102

6.4 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) ile ilgili <;ah!1malar

21. yUzyil hie; ku~ku yok ki, bilgi yogun UrUnlerin Uretildigi Ulkelerin liderliginde gec;ecektir. Bilgi Uretiminin on ko~ulu ise bilgiye eri~imdir. Bilimsel ve teknolojik bilgiler ba~ta olmak Uzere, her tilr bilginin kurulu~lar arasmda hlzla aktanlabilmesi ic;in bilgi otoyollanna ihtiyac; vardlr. Bilgi ve ileti~im sistemlerinin kullalllimasl, bizlere daha saghkh, daha iyi egitilmi~ ve daha Uretken bireylerin olu~turdugu bilgi toplumu olma yolunu ac;maktadlr.

B ilgi ileti~iminde yogun olarak kullalllian internet/in TUrkiye'ye giri~inin ilk adlml, 1991 ytlmda TUBiTAK-ODTU ortakhglyla hazlrlanan TUBiTAK-DPT projesinin kabulUyle attlml~tIr. 1991 ydmm sonlannda uluslararasl uc; ic;in NSF (ABD) ve CERN'e (isvie;re) ba~vurulmu~tur. Her iki kurulu~tan da 1992 Mart aymda olumlu cevap almmasl Uzerine, Temmuz aymda PTT'ye 64 Kbit'lik hat ba~vurusu yapilml~, EylUI aymda ise ROUTER kurulmu~tur. TUrkiye'nin fiziksel olarak ilk internet baglantlsl, TUBiTAK-ODTU'nUn ortak e;ah~malan sonucunda 23 Ekim 1992'de Hollanda'llln NIKHEF Ara~tlrma Merkezi ile ODTU arasmda X.25 kullallllarak yapllml~tlr. 5 Nisan 1993 tarihinde 64 Kbit'lik ODTU­NSF hattmm hazlr olmasmm hemen ardmdan Internet, 21 Nisan 1993'te TUrkiye'nin genel kullammma sunulmu~tur.

Ttirkiye, internet'i kullanmaya ba~layan 51. illke olmasma kar~m, c;ok klsa bir sUre sonra bilgi trafigi aC;lsmdan 30. slraya yerle~mi~tir. Universiteler, ara~tlrma kurumlan, ozel sektOr ve ilk ki~isel internet baglantIlanm saglayan TUBiTAK-ODTU i~birligi (TRNET) grubu, Ttirkiye'nin Internet kullammmi etkilemi~tir.

Uluslararasl ve ulusal geli~ime paralel olarak, bilgiye en~lm ve bilgi teknolojilerinin yonetiminde tekrar organize olma gereksinimi duyulmasl Uzerine, 1996 yllmda TOBiT AK Ba~kanhgma bagh Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) kurulmu~tur. Bu yeni olu~um ic;inde TRNET grubunun teknik i~leri, TUVEKA, YOK ve TOBiT AK dokUmantasyon birimleri birle~tirilmi~tir. ULAKBiM, kurulu~undan itibaren amacma uygun olarak ulusal bilgi sisteminin gereksinimi olan teknoloji ve bilgiyi, kullamcmm hizmetine sunma dogrultusunda onemli adlmlar atml~tlr. ULAKBiM illkemizin en bUyUk internet agml i~letirken, Cahit Aif Bilgi Merkezi, illkemizin en bilyilk bilgi ve beIge saglama odagl olarak e;ok onemli bir misyon yUklenmi~ durumdadlr.

Bilgi eri~im ve kullammmdaki hlZh geli~ime paralel olarak yeni yapIlanmalara gereksinim duyulmasl sonucunda, ozel sektOr ve kamu sektOrilndeki kurulu~lann TUBiT AK'm ac;tlgl bu yolda hlzla ilerledikleri gorillmektedir. ilk kurumsal ve ki~isel internet baglantIlannm yaptldIgl TUBiTAK'da kullamCI saYISI once binlerle sonra onbinlerle olc;illilrken, sayISl hlzla artan kamu ve ozel sektOr servis saglaYlct!an ile gilnilmilzde bu saymm yakla~lk I milyon oldugu tahmin edilmektedir. Dilnya genelinde ise 1999 yill sonu itibanyla IP (internet ProtokolU) adresli bilgisayar sayISl 60 milyona, internet agml kullanan illke saYlsl I80'e, Web sayfasI ise 9 milyona ula~mI~tIr.

103

6.4.1 ULAKNET Kurulumu

ULAKBiM, Universitelerin ve ara~tmna geli~tirme kurumlarmm bilgi kaynaklanna elektronik ortamda ve hlZh eri~melerini saglamak ve bir yandan ogretimle ara~tlrmanm bUtUnle~mesini ve ortak ara~tlrmayl desteklemek, bir yandan da saghk ve egitim alanlarmda Universitelerin uzaktan hizmet vermelerini mUmkUn kIlmak ivin YOK'nun da te~vik ve destegiyle 1996 Ylhnda TOBiTAK tarafmdan kurulmu~tur.

ULAKBiM tarafmdan, Ocak 1997'de hizmete avIlan Ulusal Akademik AJ (UlakNet), Universiteler, ara~tlrma merkezleri ve Universitelerle ortak faaliyet gosteren diger ara~tIrma kurumlan (iverik saglaYlcl kamu kurumlan) arasmda bir bilgisayar agl kurmu~ ve bu agl kUresel bilgisayar aglanna (internet) baglaml~ olup, i~letimini kesintisiz bir ~eki1de sUrdUrmektedir.

UlakNet halen 47'si devlet 17'si vaklf olmak Uzere toplam 64 Universite, TOBiT AK birimleri, Askeri Okullar ve Harp Akademisi, Polis Akademileri, DPT, TUrk Tarih Kurumu, Milli KUtilphane, YOK, OSYM, TUrk Atom Enerjisi Kurumu ve TUrk Silahh Kuvvetleri Ar-Ge birimlerine bahsedilen hizmeti Ucretsiz olarak saglamaktadlr.

Yakla~lk 600.000 bilgisayann bagh oldugu UlakNet, ogretim Uyeleri, ara~tlrmacIlar ve ogrencilerden olu~an yediyUzbini a~km bir kitlenin bilgiye eri~im ivin can damandlr. UlakNet Ulkemiz bilim insanlan ve ara~tIrmaCllannm evrensel bilgiye hlZh ve kolay eri~im hizmetini ve Uretilen bilginin sunumu (bireysel ve kurumsal web siteleri) ivin gereken teknolojik kolayhgl saglamaktadlr. Bu ag sayesinde ara~tIrmacIlar dUnyanm herhangi bir yerindeki bilgiye saniyeler mertebesinde, vok hlZh eri~ebilmekte ve diger ileti~im bivimlerine klyasla daha gUvenli yoldan kolayca haberle~ebilmekte, elektronik kUtilphanelerden ve veri tabanlanndan istedikleri bilgiyi vekebilmektedirler. UlakNet sadece internet eri~imi saglamamakta, bagh Universite ve kurumlar arasmda da yUksek hlZh ileti~im olanagl sunabilmektedir. UlakNet Uzerinden yUksekogretimde uzaktan egitimin yerlzamandan baglmslz ve aym zamanda etkile~imli olmaSI mUmkUn kIlmmaktadlr. Boltim 6.3'te sozU edilen Oniversitelerarasl jfeti~im ve Bilgi Teknolojilerine Daya/z Uzaktan Yiiksekdgretim Ydnetmeligi 'nin ongorUlen ogretimi oiaSI klhcI teknolojik temelde bu ag yer almaktadlr.

ULAKBiM'in 1997'de kurarak tiniversitelerin hizmetine sundugu akademik agm (UlakNet) kapasitesi bUtve imkanlarmm elverdigi olvUde tedrici bir ~ekilde artmlarak bugiine kadar hizmet verilmeye devam edilmi~ ise de, bu tedrici iyile~tirmelerle evrensel normlan yakalamasl olanakslz hale gelmi~ ve bir sIVrama yapma zorunlulugu dogmu~tur.

Bu yonde hazlrlanan projenin desteklenmesine ve uygulamaya konmasma Bilim ve Teknoloji Yiiksek Kurulunun 13 Arahk 2000 tarihli toplantlsmda karar verilmi~, bu amavla; saglanan yeni altyapi donamml Eyliil 2002 sonu itibariyle teslim almml~, sistemin hizmete almmaya ba~lamasl da Kaslm 2002 ortalarmda gervekle~mi~tir. Mart 2003 tarihi itiban ile yeni aityapi hemen hem en tamamen hizmete ahnml~ bulunmaktadlr.

Bu yeni proje ile;

104

• DUnya akademik aglan ile bUtlinle~mek iyin A vrupa akademik agl GEANT'a ba~langly olarak 155 Mbps simetrik kapasite ile baglantI yapIlml~ (Avrupa, Kuzey Amerika, Kore yUksek egitim ve ara~tlrma kurulu~lan dahil),

• KUresel Internet geyi~i TTNet Uzerinden 310 Mbps ba~langly kapasitesi ile saglanml~ (teknik ve idari hazlrhklarm tamamlanmasmdan sonra 465 Mbps kapasitesine yUkseltilecektir),

• Omurga kapasitesi 34 Mbps bant geni~liginden 155 Mbps bant geni~ligine geli~tirilmi~,

• Universitelerin UlakNet'e olan baglantIlan ise 4 ila 75 kat arasmda arttmlml~tlr.

UlakNet Kaslm 2001 tarihinden bu yana,

• Sagladlgl yurtdl~l kapasite olarak 10 kat (64 Mbps'den 620 Mbps) bUyUmU~, • Uy noktalarmda bUtUn Universitelere eri~mi~, • 3 00.000 'in lizerinde bir kullamci grub una ula~ml~, • Mevcut yurtiyi kapasite artmlarak 70 Mbps'lik bir bant geni~liginden 2000

Mbps bant geni~ligine ula~Ilml~tIr.

GorUldUgU gibi. UlakNet'in kurulmasmdan sonra gerek hizmet kalitesindeki artl~ta, gerekse yaygmla~mada bUyUk ilerlemeler kaydedilmi~tir. Bu dUzenlemelerle yeni donemde UlakNet'in oncelikle egitim, bilimsel ara~tlrma, teknik geli~me, teknoloji transferi, bilimsel, teknik ve kUltUrel bilginin yayllmasl gibi akademik ara~tlrma amaylanna yonelik hizmet vermesi temin edilecektir. Bu ag Uzerinden ihtiyaci kar~dayacak kadar Internet servisi de verilmekle birlikte yurtdl~mdd:i akademik aglarda da oldugu gibi, bir Universiteye tahsis edilmi~ olan hattIn kapasitesinin en ~ok yUzde 50'sinin kUresel Internet'e geyi~ iyin kullamlmasl kurah . bundan sonra UlakNet'te de uygulanacaktlr.

BUtUn akademik aglarda oldugu gibi UlakNet'e baglanmanm da ko~ullan vardlr. Oniversitelerin ve ara~tIrma kurulu~larmm UlakNet'in yeni omurgasma baglamrken "Kabul Edilebilir Kullamm Politikasl Sozle~mesi" dokUmanml imzalamalan gerekmektedir. incelendiginde gorUlecegi Uzere UlakNet'e bagh kurulu~lar bu sozle~me ile UlakNet agmm yalmzca akademik ve ara~tlrma faaliyetlerine yonelik oldugunu, yani egitim, bilimsel ara~tlrma, teknik geli~me, teknoloji transferi, bilimsel, teknik ve kUltUrel bilginin yayIimasl i~in kullamlacagml, sozle~me kurallarma uymaYI kabul ettiklerini teyid etmekle kalmamakta, bu kurallara uyulmasml kendi kurumlannda saglayacaklanm da taahhUt etmektedirler. TOBiT AK da aym sorumlulugu GEANT'a baglanmak iyin, Avrupa akademik agml i~leten DANTE'nin benzer dokUmamm imzalayarak yUklenecektir.

I'

UlakNet'in sagladlgl hizmet, TUrk bilim insanlan, ara~tlrmacIlar ve her seviyedeki ogrenciler iyin bir olmazsa olmazdlr. ABD ve A vrupa'daki meslekda~lan bilgi otoyollannda hlzla ilerlerken, TUrk bilim insanlanmn bilgi patikalarmda kalmamasl gerekmektedir.

105

6.5 Stratejik Ara~tIrma ve Etiidler Milli Komitesi

2547 Saylh Kanunun 2880 saYlh Kanunla degi~ik 7/m maddesi uyannca Yliksekogretim Kurulu blinyesinde 7 Kaslm 1997 tarihinde kurulan Stratejik Ara$tlrma ve Etildler Milli Komitesi ba~ta Tlirk-Yunan ili~kileri olmak lizere, Tlirkiye'nin ikili ve yok tarafll uluslararasl ili~kilerini ve bolgeyle ilgili konulanm kapsayan tarihi, ktiltlirel, siyasi, ekonomik, hukuki, sosyolojik, jeopolitik ve jeostratejik yaplyl bilimsel yontemlerle ara~ttrmak amaclyla ye~itli bilimsel projeler hazlrlatmak, bu konularda yaptlacak akademik yah~malan yonlendirmek ve te~vik etmek fonksiyonlanm listlenmi~tir.

Milli Komitemiz, 12 Arahk 2001 tarihli toplantlsmda, yah~ma alanmm Yunanistan, Balkanlar, Orta Dogu, Orta Asya - Kafkasya ve Dogu Akdeniz, Ege, Karadeniz deniz alanlanm kapsayacak ~ekilde geni~letilmesine karar vermi~tir.

Stratejik Ara~ttrma ve Etlidler Milli Komitesi; • Yliksekogretim Ylirlitme Kurulu Uyeleri arasmdan, Genel Kurul'ca belirlenen 2

liye, • Universitelerde ve liniversite dl~mdaki stratejik ara~ttrmalarla ilgili bilim adamlan

arasmdan Yliksekogretim Genel Kurulu'nca belirlenen 7 liye, • Genelkurmay Ba~kanhgl'nca belirlenen 2 liye, • Milli istihbarat Te~kilatl'nca belirlenen list dlizeyde yetkili I liye, • DI~i~leri Bakanhgl'nca belirlenen, konu ile ilgili list dlizeyde yetkili 2 liye, olmak lizere toplam 14 liyeden olu~maktadlr.

7 Kaslm 1997 tarih ve 23163 saYlh Resmi Gazete'de yaymlanan "Stratejik Ara~ttrma ve Etlidler Milli Komitesi Yonetmeligi"nin (e) maddesinin 3. paragrafma uygun olarak alman ayn bir kararla kurulan Yunanistan Ylirlitme Komisyonu (YYK), 9 Nisan 2002 tarihinde Ylirlitme Komisyonu (YK) adml alml~tlr Bu Komisyon'un amaCI esas olarak Yunanistan, Balkanlar, Orta Dogu, Orta Asya-Kafkasya ili~kileri ve Dogu Akdeniz, Ege, Karadeniz deniz alanlan konusunda Tlirkiye'nin ihtiyay duydugu akademik yah~malan yonlendirmek ve te~vik etmektir.

YK tarafmdan degerlendirmeye almacak projelerin a~aglda belirtilen temel hedeflere uygun olmasl gerekmektedir: 1. Mevcut strateji ve politikalara, baglmslz bilimsel kaynaklarca irdelenmi~

alternatifler liretmek,

2. Akademik derinligi olan bilgi destegi saglamak, almml~ veya almacak kararlarla ilgili olarak iy ve dl~ kamuoyunu akademik zeminde hazlrlamak,

3. Diger devletlerin uygulamalanyla ilgili mukayeseler yapllmasma imkan saglamak,

4. Ulusal politikalarm uygulanmaslyla ilgili gozlem ve degerlendirme yapmak,

5. Askeri-politik alanlan da kapsayan aglrhkh uluslararasl konulan akademik ayldan mevcut ve alternatif stratejiler boyutunda ele almak,

6. Kar~l tezlere bilimsel zeminde cevap verebilmek.

106

SAEMK'e Agustos 1998 - Subat 2003 tarihleri arasmda sunulan top lam 71 adet proje onerisinden 29 adeti desteklenmeye deger bulunmu~, 26 tanesi uzun vadeli hedefler dogrultusunda daha sonra desteklenmek Uzere proje bilgi bankasma almml~, 16 adeti ise proje degerlendirme kriterlerine uymadlgmdan, kabul edi1memi~tir .

Desteklenmeye deger bulunan 29 adet projeden, 25 adeti tamamlanml~tlr. Bu projeler arasmda yer alan iki yah~ma 1999 Ylhnda kitap haline getirilmi~ ve ilgili ki~i ve kurumlara dagltlmI yapIlmI~ttr. 2001 yilmda ise, 7 adet yalI~ma kitap haline getirilerek her birinden 1000'er adet bastmlml~ ve ilgili ki~i ve kurumlara dagltlmI yapIlml~tIr.

2002 yilmda 5 yalI~ma ingilizce'ye yevirtilerek kitap haline getirilmi~ ve 2000'er adet basIlml~tlr. 2002 ve 2003 yillarmda iki yalI~ma daha kitap halinde basilarak ilgili kurum ve ki~ilere dagltIlml~ olup halen 8 yah~manm baslm i~leri devam etmektedir.Milli Komite aynca 2 uluslararasl ve I ulusal sempozyuma katklda bulunmu~tur.

Sanal ortamda, ozellikle Yunanistan'm TUrkiye kar~ItI propaganda faaliyetlerinin etkisiz kilmmasl, geriletilmesi amayll yurt iyi ve yurt dl~mda yUrUtUlen projenin iki a~amaSI tamamlanml~, UyUncU asama hazlrhk safuasmdadlr.

Milli Komitemize ait web sayfasl hazlrlatIlmI~ olup, adresi "www.saemk.org"dur. ilgili ki~i ve kurumlar TUrkye/ingilizce tUm yaymlanmlza soz konusu web sayfasl araclhgl ile ula~abilmektedir.

6.6.Tiirk-Ermeni ili~kileri Milli Komitesi

2547 Sayill Kanunun 7.maddesinin (b) ve (m) bentleri uyaflnca, YUksekogretim Kurulu bUnyesinde 06.09.2002 tarihinde kuru Ian TUrk Ermeni ili~kileri Milli Komitesi(TEiMK), TUrk-Ermeni iIi~kilerini, Ermeni kUltUrUnU, siyasetini, toplum yapIsmI, ve tarihini bilimsel yontemlerle ara~ttrmak ve degerlendirmeler yapmak, konu ile ilgili yeni yah~malarm

yapdabilmesi lyIll gerekli ortaml yaratmak, TUrkiye'de Ermeni ara~tIrmalanllIn geli~ebilmesi iyin ba~ta Ermenice , Rusya, ingilizce, ve Arapya olmak Uzere diger dillerde tarafslz ve bilimsel Ermeni ara~tlrmalarmm yapdmasml saglamak, ara~tlrma yapanlara destek olmak, Ermeni ara~tlrmalan konusunda uzmanla~ml~ TUrk ve yabanci bilim adamlafl arasillda ileti~im kurulmasml ve ara~ttrmacilara ihtiyay duyduklafl bilgi ve kaynaklann sagiamasllll amay edinmi~tir.

TUrk Ermeni ili~kileri Milli Komitesi;

a) YUksek Ogretim YUrUtme Kurulu Oyeleri arasmdan, Genel Kurul'ca belirlenen 2 uye,

b) Oniversitelerde ve Universiteler dI~Illda kalan Ermeni ve Kafkasya ara~tlrmalan ile ilgili bilim adamlan ve uzmanlar arasmdan YUksekogretim Genel Kurulu'nca belirlenen 7 uye,

c) Resmi ve ozel kurum ve kurulu~lardan belirlenen konu ile ilgili Ust duzeyde yetkili 5 uye,olmak Uzere 14 Uyeden olu~maktadlr.

107

Tlirk-Enneni ili~kileri Milli Komitesi Yonetmeligi goru~ almmak lizere SaYI~tay ve Maliye Bakanitgl'na bildirilmi~ olup, sonu~ beklenmektedir.

6.7 Atatiirk ilkeleri ve inkdap Tarihi Dersi

1- Cumhuriyetimizin laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olma niteliklerinin korunabilmesi, Atatlirk ilke ve inkllaplanm dogru kavraml~ gen~ler yeti~tirilmesine bagitdlr. Bu nedenle, liniversitelerimizde okutulan Atatiirk ilkeleri ve inkllap Tarihi dersinin amacma uygun olarak i~lenmesi, tilke rejimi ve gelecegi i~in bliylik onem ta~lmaktadlr.

Bu ama~la, 17 Haziran 1997 tarihli YOK Ylirlitme Kurulu toplantlsmda bir komisyon olu~turulmasma karar verilmi~tir. Ankara, AtatUrk, Bogazi~i, Dokuz Eyltil, Hacettepe ve istanbul Universiteleri blinyelerinde yer alan Atatiirk ilkeleri ve inkzlap Tarihi Enstitiisii Mlidlirleri; AtatUrk Ktiltilr, Dil ve Tarih Yilksek Kurumu; AtatUrk Ara~tlnna Merkezi ve Tilrk Tarih Kurumu Ba~kanlan ile I Temmuz 1997 glinil Ankara'da yapIlan toplantlda, dersin daha yararh olabilmesi i~in neler yapIlabilecegi geni~ bir ~ekilde tartl~Ilml~tIr.

YOK Yilrlitme Kurulu, 9 Temmuz 1997 tarihli toplantlsmda ise Atatiirk ilkeleri ve inkzlap Tarihi dersinin liniversitelerimizde verili~i ve i~leni~ine ili~kin sorunlan saptamak, yontem geli~tirmek ve dersi veren tUm ogretim elemanlarma hizmet i~i egitim vennek amaclyla Atatiirk ilkeleri ve inlalap Tarihi Enstitiileri'nin bulundugu ilniversitelerimizde bolgesel seminerler dlizenlemeye karar venni~tir. Aynca, • Atatiirk ilkeleri ve inlalap Tarihi dersinin smavlannm ilniversitelerin kendi i~inde

merkezi sistemle yapllmasl,

• Yilksek lisansl olmayan ogretim elemanlanmn onlimlizdeki 5 yll i~erisinde tezsiz yliksek lisans yapmalan ve doktoraslz elemanlann da doktora ~ah~malanna ba~lamasl

kararlan ahnarak liniversite rektorlliklerine bildirilmi~tir.

Bu kararlar dogrultusunda Ekim 1997-Nisan 1999 tarihleri arasmda liniversite ogretim elemanlannm geni~ katlhmlyla ilniversitelerimizde AtatUrk ilkeleri ve inkIlap Tarihi dersini veren tUm ogretim elemanlanna yapllmasl planlanan bOlgesel seminerler tamamlanml~tlr.

Amlan bu seminerlerden sonra Atatlirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi EnstitUleri Mlidlirleri ile yapdan degerlendirmelerde; seminerlerin ~ok yararh oldugu ve diger liniversitelerde de il bazmda, ancak daha geni~ katthmh (liniversitedeki tUm ogretim elemanlan ve ogrenciler, ogretmenler vb.) olarak seminerlerin devam ettirilmesinin yararh olacagl sonucuna vanlml~tlr.

Bu oneri Yliksekogretim Yilriltme Kurulu'nun 11 Subat 2000 tarihinde yapml~ oldugu toplantlda tartl~maya a~Ilml~, sunulan oneri kabul gormil~ ve bu seminerlerin Dicle Oniversitesi/Diyarbaklr ve YUzlincil YII Oniversitesi/Van'da ba~latdmasma karar verilmi~tir.

108

9-10 MaYls 2000 tarihinde "2000'li Y Illarda Kalkmma ve KUreselle~me AylSlndan Tilrkiye'de Ulus Devlet Olmanm Onemi" konulu ilk seminer Dicle Universitesinde yapIlml~, konu~ma metinleri kitap haline getiriImi~ ve ilgililere dagltIlml~tJr. Aynca, AtatUrkyil DU~Unce Sisteminin daha etkin ve yararh bir biyimde ogretilmesini saglamak amaclyla AtatUrk ilkeleri ve inkllap Tarihi dersinin en uygun ko~ullarda yUksekogretim ogrencilerine nasil verilebilecegi ilgili Kurum ve Kurulu~larla yapilan topiantilarda degerlendirilmektedir.

2- Tilrk toplumunu ogrencilik yillannda ba~layacak ~ekilde asIlslz soykmm iddialan konusunda bilgilendirmek ve bilinylendirmek amaclyla 2002-2003 egitim­ogretim Yllmdan itibaren tUm Universitelerimizde ortak ve zorunlu ders olarak veri len AtatUrk ilkeleri ve inkilap Tarihi dersi kapsammda okutulacak konulann verili~i ve i~leni~i ile ilgili yontem geIi~tirmek Uzere dersi veren ogretim Uyesi ve elemanIanmn katIldlgl bolgesel seminerler AtatUrk ilkeleri ve inkilap Tarihi EnstitUsU bulunan altl ilniversitemizde dUzenlenmi~tir. Ekim 2002-Arahk 2002 tarihleri arasmda dUzenlenen seminerlere tUm Universitelerimiz ilgili ogretim elemanlan katI1ml~tlr.

Seminere, "Tarih Boyunca Ermeni Sorunu" ba~hgl ile TUrk-Ermeni iIi~kileri ve Ermeni sorununun gUnUmUze kadar geymi~i hakkmda bilgi verilmesiyIe ba~lanml~, daha sonra Ermeni soykmml iddialannm incelenmesinin oncelikie hukuksal ayldan yapilmasl ve bu hususta da, TUrkiye ve Ermenistan dahil yUzden fazla i1lkenin taraf oidugu Birle~mi~ Milletlerin 1948 tarihli Soykmm SozIe~mesinin esas ahnmasl gerektigi ve bunun onemine kar~m i1lkemizde pek i~Ienmemi~ olan "Ermeni Sorununun Hukuksal Boyutlan : Ulusal ve Uluslar Arasl" ba~hglyla incelenmi~tir. Daha sonra Ermeni terorU tUm boyutlanyla "Ermeni iddialan ve Teror" ba~hgl altmda incelenmi~ ve "Ermeni Sorununun Uluslar AraSI Boyutlan" ba~lIgl ile de TUrkiye-Ermenistan ili~kileri, Karabag sorunu ve sorunu yozUm yabalan, Ermeni diasporasmm rolil ve Ermeni sorunu hakkmda bazl sivil toplum orgUtlerinin dialog araYl~lan hakkmda bilgiler sunulmu~tur.

AtatUrk ilkeleri ve inkIiap Tarihi Dersini veren ogretim elemanlarmm katlldlgl bu seminerlerde Yilksekogretim Kurulu Ba~kanhgl tarafmdan bastmlan 1500 adet "Ermeni Sorunu El Kitabl" dagltllml~, aynca tUm Universitelerimizin RektOrlilk KiltUphanelerine iki~er adet gonderilmi~tir.

109

Bol(.im7

Ara~tlrma ve YaYln Faaliyetleri

Oniversitelerin temel i§levlerinden biri, ara§tlrma faaliyetleri ile yeni bilgi lireterek bilime uluslararasl dlizeyde katkl yapmaktlr. Bu nedenle, lisanslistU ogrenci ve mezun sayilan ile uluslararasl dlizeydeki bilimsel dergilerde yaYlmlanan makale sayilan liniversitelerdeki ara§tlrma faaliyetlerinin degerlendirilmesinde goz online ahnmasl gereken onemli temel 9lktrlardlr.

Oniversitelerimizdeki lisanslistli ogrenci ve mezun saYllarmm Bollim 4.2'de verilmi§ olmasl nedeniyle, bu bollimde sadece bilimsel dergilerde yaYlmlanan makale sayrlan ile iIgili bilgiler verilecektir.

Olkelerin bilimsel ve teknolojik geli§mi§ligini ol9mek i9in kullamlan ge§itli gostergelerden biri, Science Citation Index (SCI), Social Science Citation Index (SSCI) ve Arts and Humanities Citation Index (AHCI) gibi uluslararasl atlf endekslerinde yaYlmlanan makale sayilandlr. Uluslararasl dlizeyde itibar goren hakemli bilimsel dergileri kapsayan bu endekslerde yaYlmlanan Tlirkiye kaynakh makale sayilan ile lilkemizin bu yaymlar itibanyla dlinya slralamasmdaki yerinin Ylllara gore degi§imi Tablo 7. l'de veriImi§tir.

Tablo 7.1 Degi~ik abf endekslerinde yaYlmlanan Tiirkiye kaynakh makale saydarI.

AtIf 1985 1999 2000

Endeksi SaYI Sira SaYI Sira SaYI Sua SaYI

SCI 493 44 3.901 26 6.074 25 7.592

SSCI 31 43 189 32 ** ** 276 AHCI 8 45 29 36 ** ** 21 TOPLAM 532 4.119 6.074 7.889

Kaynak: lSI CD-ROM (1985- I 999) * SCI geni~letiImi~ liste rakamlandlr.

lSI Web of Science ( 2000-2002, 26 Ocak 2003 tarihi itibari ile) ** Heniiz veri elde edilememi~tir.

2001 2002

Sua SaYI Sira

25 9.303 22 ** 326 ** ** 35 **

9.664

Buradan. gorUldligli gibi, fen bilimleri (temel bilimler, mlihendislik bilimleri, saghk bilimleri, tanm-orman-hayvanclhk alanlan) alanmdaki yaym saYlsl (SCI) ile sosyal bilimler (sosyal bilimler, be§eri bilimler, sanat alanlan) alanmdaki yaym sayilan (SSCI ve AHCI) arasmda onemli bir fark bulunmaktadlr. Ancak sayilardaki bu farkhhk, yalmzca Ulkemize ozgU bir durum olmaYlp, anadili ingilizce olmayan tUm Ulkelerde de gorUlmektedir. Bunun ba§hca nedenleri §unlardlr:

111

• Endeksler tarafmdan taranan dergilerin c;ogunlugunun ingilizce dilinde yaymlanmasl,

• Anadili ingilizce olmayan lilkelerdeki sosyal bilimcilerin ingilizce dilinde yaym yapmalannm yanmda Almanca, Franslzca gibi ba§ka dillerde de yaym yapmaYI tercih etmeleri.

Sosyal bilimler alanmdaki yaymlann top lam yaym saYlsma oram lilkemizde % 5 'i altmda, dlinya ortalamasl % 12, anadili ingilizce olmayan lilkeler arasmda % 8, ingilizce konu§ulan lilkelerde ise % 1 8 dolaymdadlr.

Science Citation Index (SCI) tarafmdan taranan dergilerde yaYlmlanan Tlirkiye adresli yaymlarm Ylllara gore degi§imi Tablo 7.2'de gosterilmi§tir.

Tablo 7.2 SCI tarafmdan taranan dergilerde yapIlan Tiirkiye adresli yaymlar.

. YII Diinya Yaym % Diinyadaki Diinya

Toplaml SaYlsl ArtI~ % Payl Slralamasl 1974 425.020 222 - 0052 -1975 427.n25 ?.oo - 0.047 -1976 449.458 235 - 0052 -1977 51??.OR 1m - 0.057 -197R 51n.550 117 - 0.On1 -1979 555.541 11n - () ()'i7 19RO 5R4.5n4 19() - 0.On7 19R1 509.n47 144 -llR 0.On7 42 19R2 531.R4R 150 l.R O.Onn 44 1983 557.659 395 12.9 0.071 LiS 1984 504.304 380 -3 8 0075 44 1985 609.R93 491 29.7 0.OR1 41 1986 611.428 520 5.5 0.OR5 44 19R7 n10.150 591 B.7 0.094 44 19RR n2R.On5 nn() 11.7 0.105 42 1989 579.404 R15 ?15 () 141 -,41 199() 658.404 925 11.5 0.140 4() 1991 n19015 1.0RO 1 n.R 0174 19 1992 n75.n20 l1'i4 )'i 4 0.200 1R 1993 694.654 1.492 102 0215 37 1994 72n.R77 1.7R9 19.9 0.24n 14 1995 75n.090 )111 30.4 0.309 14 1996 780.101 2.917 250 0374 32 1997 R04191 3.3B B.n 0.412 )R 199R R21.415 1 901 17.R 0.475 ?n 1999 Rn1.400 4491 15.1 0.521 25 2000 1.064.493 n074 15) () 'i71 25 2001 1.183.476 7592 ?SO ()n4) 2S 2002 1.080.990 9303 225 0861 22

Kaynak: lSI CD-ROM (1980-2000) lSI Web of Science ( 2000-2002, 26 Ocak 2003 tarihi itibari iIe)

Tablo 7.2'den gorlildligli gibi, Tlirkiye adresli yaymlar baklmmdan lilkemiz, 1980 yIimda 390 yaym ile 41. slradaydl. Bu Slra, 1980-1990 arasmdaki on yIiilk donemde bazl oynamaiaria yakla§lk olarak korunmu§tur. ~oyle ki, 1989 yIimda 815 yaymla y~ne 41. slrada yer almaktaydlk. Bu durgun donemden sonra, dlinyadaki slralamamlz aC;lsmdan glinlimlize kadar sliren bliylik bir atlilm donemi dikkati c;ekmektedir.

112

BaZl lilkelerin uluslar araSI atIf endekslerince (Science Citation Index, Social Science Citation Index ve Arts and Humanities Citation Index) taranan dergilerde 1981 ve 1995 yillarmda yaYlmlanml~ olan bilimsel makale sayilan ve aym yillarda bu makalelere yapIlml~ olan atlf sayllan Tablo 7.3'de gosterilmi~tir. Bu tabloda gorlildligli gibi, ABD, gerek makale, gerekse atlf sayilan baklmmdan bliylik farklarla ondedir. Bu lilkenin bilim insanlarmca yaYlmlanml~ olan bilimsel makalelerin saYlSlnm aym Yll dlinyada yaYlmlanml~ top lam bilimsel makale saYlsma oram 1981'de %38, 1995'de %32 idi. AtlfsayIlarmdaki oranlar ise 1981'de %49, 1995'de %43 idi. Ba~ka bir ifadeyle, ABD tek ba~ma dlinyadaki yaymlann yakla~lk liyte birinin, atIflann ise neredeyse yansmm kaynagldlr.

Bu tablodan aylkya gorlildligli gibi, 1981-1995 doneminde bilimsel yaym saYlsmda bliylik Slyrama geryeklqtiren lilkelerden biri de Tlirkiye'dir. Bu donemde lilkemizin yaym saylSl yakla~lk 7 kathk bir artl~la 378'den 2.471'e ylikselmi~tir. Aym don em de atlf saYlsmda meydana gelen artl~ 7 kattan biraz fazladlr.

1995-1999 yilian arasmdaki be~ yIlhk done me bakIldlgmda, yaym saYlsmdaki artl~m % 92, ylizde katkl paymdaki artl~m ise % 69 oldugu gorlilmektedir. Aym donemde dlinya yaym saYlsmdaki ylizde degi~iminin % 14 oldugu goz online ahndlgmda, Tiirkiye'deki artl~m diinya genelindeki artl~ egiliminin yakla~lk 7 misli oldugu ortaya flkmaktadlr.

3 Subat 1993 tarihinde toplanan Bilim ve Teknoloji Yiiksek Kurulu'nun, lilkemizi bilim ve teknolojide ileri lilkeler dlizeyine getirmek amaclyla, 1993-2003 donemi iyin ongordligli Bilim ve Teknoloji PolitikaSl hedefleri arasmda, iilkemizin evrensel bilime katkl apsmdan diinya slralamasmdaki yerini otuzunculuga pkartlmasl hedefi de yer almaktadlr. 1993 yilmda 37. slrada bulundugumuz goz online almdlgmda, on yIlhk bir donemde yedi basamak ylikselmeyi hedeflemek, 0 glin aylsmdan oldukya bliylik bir atIhm olarak ongorlilmli~ olmahydl. Ancak, bu tarihten yalmzca dokuz yil sonra on yIlhk hedefin de yok listline ylkarak 22. SIraya ylikselmek, bilim insanlanmlZln yok listlin bir ba~ansl olarak algllanmasl gereken bir durumdur.

Makale saylSlnda 1999 yilmdaki artJ~, bir onceki ylla gore % 15 dolaymdadlr. Bu oran, bilimsel ayldan geli~mi~ ilk otuz lilke arasmdaki en yliksek dordlincli derecedir.

2002 yilmda SCrda yaYlmlanan 9303 makalenin sekWrel dagIllml ~oyledir:

• Devlet tiniversiteleri = % 91 • Vaklf liniversiteleri =% 6, 2 • Kamu kurulu~lan+ Ozel sektOr = %2,8

Buradan gorlilecegi gibi, liniversite kaynakh makalelerin oram % 97,2'dir.

113

TABLO 7.3 BaZI iilkelerin fen ve sosyal bilimler alanlarmdaki bilimsel yaym ve at If sayIlan

ULKE YA YIN SA YISI ATIFSAYISI

1981 1995 1981-1985 1993-1997

ABD 174.123 249.386 3.496.945 6.475.200

BiRL. KRALLIK 38.580 61.734 684.437 1.334.782

JAPONYA 27.177 58.910 378.092 930.981

ALMANYA 23.101 41.039 319.296 782.069

FRANSA 33.602 53.160 467.933 1.068.338

KANADA 19.560 33.426 299.529 669.313

RUSYA VY 24.958 VY 159.065 iTALYA 9.618 24.695 133.715 422.636 AVUSTRALYA 10.519 18.088 147.733 301.320 HOLLANDA 7.270 16.702 143.320 384.977 iSPANYA 3.462 15.367 31.272 227.637 HiNDisTAN 13.623 14.883 56.464 90.162 iSVEC 6.891 12.825 145.644 289.268 isviCRE 6.160 11.510 146.664 341.129

eiN 1.293 11.435 8.517 77.841 iSRAiL 4.934 8.279 73.973 148.182 BEL(:iKA 4.273 8.167 67.888 166.223 POLONYA 4.563 7.097 30.960 71.003 OANiMARKA 3.855 6.414 93.093 147.212 FiNLANOiYA 2.615 5.732 41.094 119.304 BREZiLYA 1.913 5.440 14.446 55.170 KORE 234 5.393 2.656 43.561 AVUSTURYA 2.735 5.287 28.921 94.144 NORVEC 2.306 4.264 34.601 70.109 YENi ZELANDA 2.200 3.539 23.181 53.775 YUNANiSTAN 968 3.150 8.981 21.106 CEK CUMHURiYETi 2.598 3.047 21.591 39.407 MACARi STAN 968 3.259 8.981 34.790 MEKSiKA 907 2.901 8.779 28.589 ARJANTiN 1.051 2.589 10.015 28.240 TURKiYE 378 2.471 2.139 15.404 HONG KONG 375 2.382 3.770 27.406 MISIR 1.304 2.091 5.133 9.730 SiNGAPUR 192 1.914 1.302 16.257 iRLANDA 881 1.891 9.047 27.772 $iLi 673 1.376 6.521 15.940 VENEZUELA 348 660 3.962 7.847 TAYLANO 373 648 2.419 8.398 PAKisTAN 189 618 935 2.803 MALEZYA 229 587 1.332 3.450 ENOONEZYA 135 294 1.015 4.138 KOLOMBiYA 89 310 694 3.364 FiLipiNLER 243 294 1.379 2.893 DRDUN 56 278 263 1.018 PERU 72 143 620 1.614 VOKSEK GELiR GRUBU ULKELER 386.586 663.107 6.772.401 14.285.843

niCER ULKELER 72.871 108.929 365.818 830.881 nUNYA TOPLAMI 459.457 772.036 7.138.219 15.116.724

Kaynaklar: The Task Force on Higher Education and Society; "Higher Education in Developing Countries, Perils and Promise", The World Bank, Washington, D.C.,(2000) ve Gtirtiz,K., "Dtinyada ve Ttirkiye'de Ytiksekogretim", 6SYM Yay.No:2001-4)

114

Tablo 7-3'ten goriildiigii gibi Ulkemiz bilimsel yaym sayIiarmda 1990'h YIIlardan giiniimlize yok biiyiik bir ivme yakalaml~tlr. Gelecege yonelik ongoriilerde bulunabilmek iyin, slralama listesinde Tlirkiye'nin yakmlarmda bulunan Ulkeleri incelemek gerekmektedir. Yaym saYlsl aylsmdan bu ii1kelerie yapllan kar$Iia$tlrma Tablo 7 .4'te verilmi~tir.

Makale saYlsl aylsmdan ii1kemizin Avrupa Birligi (AB) iilkeleri ve AB liyeligine aday lilkelerle kar~da~tmlmasl Tablo 7.5'te verilmi~tir. Buradan goriilecegi gibi, aday lilkeler iyerisinde yaym saYlsl en fazla olan ii1ke Polonya'dan sonra Tlirkiye'dir. Aynca lilkemizin yaym saYlsl, AB 'ye iiye olan Danimarka, A vusturya, Finlandiya, Yunanistan, Portekiz, irIanda ve Lliksemburg' tan daha fazladlr. Aynca ~ekil 7.1 de 1999, 2000, 2001 ve 2002 YIIlan itibari ile Tiirkiye'nin yaym saYlsmm artl~ hlzmm kendisinden list slralarda olan israil, Belyika, Tayvan, Polonya'nm yaym saYlsl artl~ hlzmdan daha fazla oldugu goriilmektedir.

Tablo 7.4 Tiirkiye He bazl iilkelerin bilimsel yaym sayllan itibanyla kar~I1a~tIrIlmaSI

YII Diinya

IOlke lYaym

Slralarnasl ~aYlsl 1 30 PUney Afrika 3.098

9 31 Meksika 2.977

9 32 TURKiYE 2.917

6 33 Macaristan 2.860

34 Hong Kong 2.610

1 26 Yunanistan 3.564

~ 27 Yeni Zelanda 3.433

~ 28 TURKiYE 3.313

~ 29 Meksika 3.282

30 Macaristan 3.229

1 24 lNorvec 4.369

~ 25 Yunanistan 4.015

~ 26 irURKiYE 3.901

~ 27 Yeni Zelanda 3.809

28 ~rjantin 3.746

1 23 ~vusturya 6.989 9 24 lFinlandiya 6.933 9 25 TURKiYE 4.491 9 26 Norvel( 4.347

27 Meksika 4.146

2* 23 Danimarka 8.039 0 24 Avusturya 8.039 0 25 TURKiYE 6.074 0 26 Hong Kong 5.610

27 Yunanistan 5.517

12* 23 Avusturya 9415

~ 24 lFinlandiya 8826

~ 25 irURKiYE 7592 1 26 Hong Kong 7214

27 ~unanistan 6524

12* 20 ~ell(ika 11688

~ 21 srail 10431

~ 22 rrURKiYE 9303

~ 23 Danimarka 8998

24 Avusturya 8597

* 2000,2001,2002 yilmdaki makale sayilan geni~letilmi~ SCI' den almml~tIr. Kaynak: lSI CD-ROM, lSI Web of Science (2000-2002,26 Ocak 2003 tarihi itibari ile)

115

Gelecekte benzer onemli artl§larm ve ara§tlrmalardan beklenen diger iiriinlerin onemli olt;iilerde gerr;ekle§mesi, y iiksekogretim kurumlanmlzm ara§tlrma jaaliyetlerine yapllacak yatmm ve te§viklerde, rutin dl§mda Slr;rama sayllabilecek artl§ ve diizenleme yapllmaslyla miimkiin olabilecektir.

2001 biltyesinden yilksekogretim kurumlanmlza tahsis edilen top lam net ara~tlrma Odenegi 39 trilyon 894 milyar TL olup, yli ortasl doviz kuru (1 $ = 1.260.703 TL) ilzerinden yakla~lk 31,6 milyon ABD dolandlr. Ara~tlrma odenegi, onceki ylia gore ABD dolan bazmda % 29 azalml~tlr.

ABD'de 1990' II Yillan ba~l itibanyla kamu kaynaklanndan akademik ara~tlrmalara tahsis edilen odenegin top lam 13,9 milyar dolar oldugunu ve bu miktann % 83 'ilniln bu illkedeki yakla~lk 3.600 yliksekogretim kurumundan sadece 125'ine (Carnegie smIf1andirmasma gore Research University I ve Research University II kategorisine giren ilniversite saYIsI) tahsis edildigini aynca belirtmekte yarar vardlr.

16000

14000

12000

~ 10000 C'CI en CI) 8000 iii ~

6000 C'CI :!iii

4000

2000

0 TOrkiye

Kaynak: lSI Web of Science

israil Bel~ika Tayvan Polonya

E11999

l1li2000

02001

02002

~ekil 7.1 2002 yilmda Diinya Siralamasmda 22.Slrada olan Tiirkiye'nin Ustiinde Yeralan ( 18,19,20 ve 21.Slrada ) Ulkelerin 1999,2000,2001 ve 2002 Yillarmdaki Yaym Sayllan

116

Tablo 7.5 Tiirkiye ile Avrupa Birligi Ve Aday Ulkelerin Bilimsel Yaym Sayllan itibanyla Kar~Ila~tlrIlmasl

Yaym SaylSl Yaym SaYlsl

AB Ulkeleri 2000 2001 AB'ye Aday Ulkeler 1998 1999

Almanya 79.0001 74.566 Polonya 11.617 12.072

ingiltere 88.911 83.718 TURKiYE 7.889 9.664

Fransa 55.340 52.146 <;ek Cumhuriyeti 5.005 4.966

italya 39.185 38.066 Macaristan 4.832 4.594

ispanya 26.683 26.940 Romanya 2.147 2.159

Hollanda 22.389 21.462 Slovakya 2.050 1.941

isver; 17.443 16.772 Sloven~a 1.658 1.672

Bell;ika 11.994 11.688 Bulgaristan 1.500 1.584

Danimarka 9.315 8.998 Esto~a 592 627

Finlandiya 9.103 8.597 Litvanya 334 583

Avusturya 8.330 8.004 Latvia 334 346

Yunanistan 6.440 6.193 Klbns Rum Kes. 196 240

Portekiz 4.034 4.170 Malta 51 51 irlanda 4.987 3.345

Liiksemburg 131 141

Kaynak: lSI Web of Science (26 Ocak 2003 tarihi itibari ile)

Universitelerimizde, ileri i.ilkelere gore kti~tik, ancak asIa kti~timsenmemesi gereken bir bilimsel ara~tlrma potansiyeli olu~mu~tur. Bu potansiyelin daha da geli~tirilerek, ge~itli mekanizmalarla ozel sektOrle, i~birligi ve etkile~im saglanarak toplum hizmetlerine donti~ttiri.ilebilmesi ve bu suretle ileri i.ilkelerde oldugu gibi katma deger yaratllabilmesi i9in, sadece kaynaklarm artmlmasl yeterli degildir.

Eksik unsurlan belirlemek i9in oncelikle makro gostergelerin ele ahnmasl gereklidir. Ttirkiye'de, 2002 ytlmda GSMH' dan ARGE' ye aynlan pay % 0,64'dtir. Bu paym degi~ik i.ilkelerdeki degerleri Sekil 7.2'de gosterilmi~tir. Bin 9ah~an ki~i ba~ma dti~en bilim adaml saYlsl Ttirkiye'de 1,1, Avrupa Birligi Ulkelerinde 5,8, ABD'de 8,6, Yunanistan'da ise 3,8 dir. (Sekil 7.3) Ulkemizde sanayiinin ARGE faaliyetlerindeki payl % 23,3, kamu sektorilniln payl % 14,5, ilniversitelerin payl ise % 62,2'dir. ileri i.ilkelerde sanayiinin payl % 50'nin ilzerindedir. C;::e~itli tilkelerdeki toplam ARGE harcamalarmda sanayiinin payl ~ekil 7.4'te gosterilmektedir.

Sekil 7.5'te bazl illkelerin ki~i ba~ma ARGE harcamalan gosterilmi~tir. Buna gore Ttirkiye'nin ki~i ba~ma ARGE harcamasl 39,2$, AB illkelerinin 460,9$ ABD'nin 962,8$, Yunanistan'm 106,6'$ dlr.

Universitelerimizdeki bilimsel potansiyelden etkili bir bi~imde yararlanabilmek ve bu suretle katma deger yaratabilmek i9in:

• GSYiH'dan ARGE'ye aynlan pay % I' e,

Bir milyon nilfus ba~ma dli~en ARGE personeli saYlsl 600'e,

Ozel sektOrlin, bu ~ekilde bliylitUien ARGE faaliyetieri i9indeki payl % 50'ye 91kanlmah ve ARGE'ye aynlan kamu kaynaklannm dagltlmmda, kaynaklan ince bir Tabaka halinde dagltmak yerine, potansiyeli yilksek olan yerlere oncelik verilmelidir.

117

Halen sekiz devlet universitemizde bulunan teknoloji geli~tirme, teknopark v.b. birimlerin in~aatlan hlzla tamamlanmah ve universitelerimizin bu tur birimlerde ozel sektOr kurulu~lan ile birlikte ticari amayh ARGE faaliyetlerine giri~ebilmeleri iyin, burokratik engeller kaldmlmah ve ozel te~vikler getirilmelidir.

ARGE HARCAMALARI GSMH ORANI

ABD -'._. ________ ••• 2,72

KORE • __ -_--_."-•• 2,65

OECD Olkelen _._._ •• _. __ .2,24

w AB ~ ...J '::J

ISPANYA ,94

YUNANISTAN 0,70

POlONYA 0,70

TORKIYE 0,64 I __ L

ORAN

Kaynak: OEeD istatistikleri 2002 Sekil7.2 ARGE Harcamalan GSMH Oram

1000 C;;AU~AN KI~I BA~INA BluM ADAM SAYISI

JAPONYA ,7

ABO ._.-_._ .. _1Bt1l8,6

OECOUkeleri

_______ 6,4

w AB

'" ,8

...J ,::J

KORE -' _____ 5,2

ISPANYA ____ •• 4,9

YUNANISTAN ,8

POLONYA ,7

TORKlvE 1,1

BiuMADAM SAYISI

Kaynak : OEeD istatistikieri 2002 Sekil 7.3 Bin <;::ah~an Ki~i Ba~ma Adam SaYlsl

118

Kore 80,9 -r

isvi9re 74,0

Bel9ika 72,9

Almanya 72,9

Japonya 68,8

ABD 68,8

isve9 65,0

B.Krallik 65,0

is rail 64,9

Finlandiya 62,1

Fransa 61,0

irlanda 60,0

Singapur 57,9

Hollanda 57,9

ispanya '. 55,9

~alya 55,9

Danimarka 54,0

Avusturya 53,8

Macaristan 52,9

Norve9 52,9

Tayvan 51,3

Kanada 50,7

G.Afrika 40,9

Avustralya 40,9

Yeni Zelanda 30,0

Portekiz 22,9

Yunanistan 20,9

TOrkiye 20,0

Brezilya 18,8

Tayland 16,5

Hindistan . 11,4

Kaynak: GOriiz, K. ve digerleri.TOSiAD Yaym No. T/94, 6-167, (1994). $ekil7.4 Toplam AR-GE harcamalarl icinde ozel sektor AR-GE birimlerinin paylarl %(1990)

119

Ki$i BA$INAARGE HARCAMALARI

ABD

JAPONYA

OECD Olkeleri

AB

KORE

iSPANYA

YUNANiSTAN

POLONYA

TORKIYE

Kaynak: OEeD istatistikleri 2002 Sekil7.5 Ki~i Ba~ma ARGE Harcamalafl

PPP$

120

,8

8olum8

Yuksekogretimin Finansmanl

S.l Biit~e Odenekleri Tilrkiye'de okul oncesi, ilk ve ortaogretim i~in Milli E~itim Bakanitgl'na (MEB) yilksekogretim i~in ise, YUksekogretim Kurumlarma (YOK) aynlan top lam bUt~e odeneklerinin yIllara gore degi~imi Tablo 8.l'de gosterilmi~tir. 2003 Mali Y lit MEB bilt~esi 10.179,9 trilyon TL, YOK bilt~esi 3.408,6 trilyon TL, top lam egitim bUt~esi ise 13.588,6 tri1yon TL'dlr.

Tablo S.l Egitim i~in aynlan biit~e odeneklerinin yillara gore degi~imi.

(M·I TL) liXar

YII Biit~e Odenekleri (Cari Fiyatlarla) Toplam Egitim Butcesinin

MEB YOK Toplam Butce P!!)'I (%) GSMH PaYI (%)

1981 147,3 46,5 193,8 12,9 2,42 1982 187,2 54,8 242,0 13,8 2,28 1983 287,7 95,5 383,2 15,2 2,75 1984 341,6 118,2 459,8 14,2 2,07 1985 466,0 151,7 617,7 12,3 1,74 1986 618,5 222,5 841,0 11,6 1,64 1987 928,6 320,6 1.249,2 11,3 1,67 1988 1.794,4 619,9 2.414,3 11,6 1,87 1989 2.967,1 1.050,7 4.017,8 12,2 1,74 1990 8.506,5 2.505,4 11.011,9 17,1 2,77 1991 13.850,2 4.696,0 18.546,2 17,9 2,90 1992 30.357,2 9.122,9 39.480,1 18,9 3,57 1993 57.546,4 16.695,5 74.205,9 22,0 3,72 1994 93.580,5 31.182,8 124.763,3 15,1 3,21 1995 135.572,4 45.232,8 180.805,2 13,5 2,30 1996 257.601,1 92.172,8 349.773,9 9,8 2,37 1997 510.063,6 202.352,4 712.416,0 11,2 2,81 1998 1.243.108,0 422.656,9 1.665.764,9 11,3 3,39 1999 2.130.308,5 676.899,8 2.807.208,3 11,7 3,50 2000 3.350.330.0 1.054.610,7 4.404.940.7 9,3 3,52 2001 4.046.305,6 1.364.901,5 5.411.216,1 11,2 3,53 2002 7.460.991,0 2.495.967,7 9.956.959,7 10,1 3,54 2003 10.179.997,0 3.408.608,0 13.588.605,0 9,3 3,83

Yilksekogretime aynlan paym, top lam egitim bUt~esi, toplam bUt~e ve Gayri Safi Milli Haslla (GSMH) i~indeki oranlarmm yIllara gore degi~imi ise Tablo 8.2'de gosterilmi~tir.

2002 yilmdan 2003 yllma olan degi~melere bakIldlgmda, toplam egitim bUt~esinin konsolide bilt~e i~indeki payl % 10,l'den % 9,3'e dil~mil~, GSMH i~indeki payl ise % 3,54'den % 3,83'e ~lkml~tlr. YUksekogretim bilt~esinin konsolide bUt~e i~indeki paymm % 2,3'e dU~tUgil, GSMH i~indeki paymm ise % 0,96'ya ~lktlgl gorlilmektedir.

121

Tablo 8.2 Yiiksekogretime ayrdan biit~e odeneklerinin ydlara gore degi~imi.

Yiiksekogretim Biit~esinin YII Toplam Egitim Biit~esi Toplam Biit~e i .. indeki GSMH i~indeki Payl

icindeki PaVI (%) PaYI (%) (%)

1981 24,0 3,1 0,58 1982 22,6 3,1 0,52 1983 24,9 3,8 0,69 1984 25,7 3,7 0,53 1985 24,4 3,0 0,42 1986 26,3 3,0 0,42 1987 25,7 2,9 0,42 1988 25,5 2,9 0,47 1989 26,2 3,2 0,45 1990 22,8 3,9 0,56 1991 23,7 4,2 0,69 1992 22,9 4,3 0,84 1993 22,5 4,1 0,90 1994 25,0 3,8 1,10 1995 25,1 3,2 0,90 1996 26,4 2,6 0,80 1997 28,4 3,1 0,80 1998 25,4 2,9 0,86 1999 22,9 2,8 0,84 2000 23,9 2.2 0.84 2001 25,2 2,8 0,89 2002 25,0 2,5 0,89 2003 25,1 2,3 0,96

Egitime yapIlan harcamalar, ekonomik bUyUmeyi hlzlandlrmanm yam slra, Uretimi artJrmakta, ki~isel ve sosyal geli~meye katkl yaparak sosyal smIflar arasmdaki derin uyurumlan ortadan kaldlrmaktadlr. Toplam mali kaynaklar iyinde egitime ne kadar pay aynlacagl, her Ulkede hUkUmetierin almasl gereken onemli bir karardlr. Buraya yapdan yatmmm gerek sosyal gerekse ki~isel getirisi oldukya fazla oldugundan, egitim harcamalarmm artmlmasl, te~vik edilmesi gereken bir unsurdur.

Ekonomik i~birIigi ve Kalkmma Te~kilatl (OEeD) Ulkelerinde, milli kaynaklann onemli bir bolUmU egitime aynlmaktadlr. Kamu ve ozel kaynaklarm tUmU goz onUne almdlgmda, OEeD Ulkeleri, ortalama olarak Gayri Safi Yurt iyi HasIla'nm (GSYiH) % 5,9'unu egitim kurumlanna harcamaktadlr. Bu konuyla ilgili olarak veri saglayan 17 OEeD Ulkesi iyerisindeki sadece aItI Ulkede (italya, Japonya, TUrkiye, Arjantin, Hindistan, Yunanistan) bu oran % 5'in altmdadlr. YUksekogretime yapIian harcamalann GSYiH iyerisindeki paYI ise, OEeD Ulkeleri iyin ortalama % 1,6'dlr. 1995 ydl iyin degi~ik Ulkelerde, egitime yapilan toplam harcamalann ve yUksekogretime yapIlan harcamalarm GSYiH'ya oranlan Tablo 8.3'de gosterilmi~tir.

TUm dUnyada, egitime yapdan yatUlmlann bUyUk bir yogunlugu kamu kaynaklanndan kar~Iianmaktadlr. OEeD Ulkelerinde, egitime yapilan kamu harcamalannm GSYiH'ya oram, ortalama olarak % 4,7'dir. Bu oranm degi~ik Ulkelerdeki degi~imi Tablo 8.4'te gosterilmi~tir.

122

Tablo 8.3 Toplam egitime ve yiiksekogretime yapdan kamu ve ozel sektor harcamalarmm GSyiH'ye oranlarl (1995).

Dike Toplam Egitim/GSyiH Yiiksekogretim/GSyiH

(%) (%)

Almanya 5,8 1,2 ABD 6,7 2,4 Ariantin 4,1 1,0 A vusturalya 5,6 1,8 <;ek Cumhuriyeti 5,7 1,0 Danimarka 7,1 1,3 Finlandiya 6,6 1,7 Fransa 6,3 1,1 Hindistan 2,6 0,7 israil 8,3 1,8 isvec 6,7 1,7 italya 4,7 0,8 Japonya 4,7 1,0 Kore 6,2 1,9 ~ili 5,6 1,8 TURKiYE 2,4 0,9 Yunanistan 3,7 0,8

Kaynak: OECD Indicators - 1998

Tablo 8.4 Toplam egitime ve yiiksekogretime yapdan kamu harcamalarmm GSyiH'ye oranlan (1995).

Dike Toplam Egitim/GSYiH Y iiksekogretim/GSYiH (%) (%)

Almanya 4,5 1,0 ABD 5,0 1,1 Arjantin 3,4 0,7 A vusturalya 4,5 1,2 Cek Cumhuriyeti 4,8 0,7 Danimarka 6,5 1,3 Finlandiya 6,6 1,7 Fransa 5,8 1,0 Hindistan 2,4 0,6 israil 7,0 1,2 isve9 6,6 1,6 italya 4,5 0,7 Japonya 3,6 0,4 Kore 3,6 0,3 ~li 3,0 0,4 TURKiYE 2,2 0,8 Yunanistan 3,7 0,8

Kaynak: OEeD Indicators - 1998

123

Egitime yapIlan harcamalarm 1990-1995 yIilan arasmdaki 5 yIihk donemde nasIl degi~tigi incelendiginde, OECD illke1eri igerisinde gene Ide bir artl~ egi1iminin oldugu, i9inde Tilrkiye'nin de bulundugu az saYldaki Ulkede ise gerileme oldugu. gozlenmektedir. Bunun1a ilgili veriler Tab10 8.5'te gosterilmi~tir

Tablo 8.5 1990 ve 1995 yIllan arasmda egitime ve yiiksekogretime yapiian kamu harcamalarllllll degi~im endeksi (1990 = 100 olarak allllml~tIr).

Utke Tum Egitim Kurumlan Yuksekogretim Kurumlan

Avustralya 114 126

Kanada 111 102' Finlandiya 96 123 Fransa 118 130 italya 80 72 Japonya 105 123 ispanya 119 130 TORKiYE 76 91 ingiitere 113 III Meksika 163 125

Kaynak: OEeD Indicators-1998

8.2 Ogrenci Ba~llla Biit~e Odenekleri

Yilksekogretimde ogrenci ba~ma biltge odeneklerinin yIllara gore degi~imi Tablo 8.6'da gosterilmi~tir. Bu tabloda gorUldilgil gibi, 1981'de orgiln ogretimdeki ogrenci ba~ma 2.014 $ olan biltge odenegi, 1993'de Cumhuriyet tarihinin en yilksek degeri olan 2.658 $'a ula~ml~tlr. 2001 Yllmda ya~anan ekonomik krizle birlikte 1.190 $ seviyesine dil~en ogrenci ba~ma odenek 2002 yIimda 1.463 $ seviyesine 9Ikml~tlr.

Tablo 8.6 Ogrenci ba~llla biit~e odeneginin ydlara gore degi~imi.

Ogrenci Ba~lDa Toplam Butce Odenegi Ogrenci Ba~lDa Cari YII 2003 Fiyatlarn la (Milyon TL) Cari Fiyatlarla (ABD $) Harcama (ABD $)

Orgon Toplam Or2on Toplam· Or2on Tonlam 1981 3.616,50 3.616,50 2.014 1.932 1.551 1.487 1982 2.745,47 2.745,47 1.885 1.778 1.376 1.297 1983 4.252,46 3.189,35 2.287 2.048 1.738 1.556 1984 2.989,51 2.989,51 1.701 1.494 1.343 1.180 1985 2.095,22 2.095,22 1.270 1.070 965 813 1986 2.252,17 1.876,81 1.270 1.002 990 781 1987 2.103,57 1.577,68 1.263 952 947 714 1988 2.279,04 1.709,28 1.369 1.020 985 734 1989 2.545,63 1.762,36 1.433 1.002 945 661 1990 3.746,03 2.431,63 2.114 1.389 1.522 1.000 1991 3.891,36 2.515,63 2.055 1.319 1.520 976 1992 4.004,15 2.636,88 2.288 1.503 1.761 1.157 1993 4.576,11 2.812,56 2.658 1.632 2.046 1.256 1994 3.102,24 1.815,63 2.025 1.185 1.519 889 1995 2.509,54 1.231,96 1.538 755 1.230 604 1996 2.841,86 1.705,11 1.509 943 1.042 651 1997 3.204,90 2.096,24 2.195 1.435 1.432 937 1998 3.606,73 2.229,30 2.002 1.238 1.328 821 1999 3.616,81 2.293,89 1.924 1.221 1.403 890 2000 3.844,01 2.479,00 1.934 1.247 1.389 896 2001 2.747,04 1.678,83 1.190 727 783 506 2002 3.305,10 2.048,98 1.463 989 1.049 709

124

OECD tilkeleri, ogrenci ba~ma ortalama olarak ytlda 10.444 ABD dolan harcama yapmaktadlr. Ancak bu ortalama, ABD'deki harcamanm yok yUksek olmasmdan etkilenmektedir. Bu nedenle, tUm Ulkelerin ortalamasml goz online almak daha aktlci bir yakla~lm olacaktlr. Bu rakam, 8.130 ABD dolandlr ve Tlirkiye'de ogrenci ba~ma yaptlan harcamalann yakla~lk 4 katldlr. Degi~ik tilkelerde, 1997 ytlmda orglin ogretimdeki ogrenci ba~ma yapllan harcamalar Tablo 8.7'de verilmi~tir.

Tablo 8.7 Yiiksekogretim kurumlarmda ogrenci ba~ma yapIlan harcama (1997) (Satmalma Giicii Paritesi kullamlarak ABD Dolarma ~evrilmi~tir)

Ogrenci Ba~ma Yapdan DIke Harcama ABD ($)

ABD 17.466 isvey 12.981 Avustralya 11.240 Japonya 10.157 israil 10.132 Almanya 9.466 Sili 8.775 B irlesik Kralhk 8.169 Malezya 7.793 Fransa 7.177 Finlandiya 7.145 Kore 6.844 Portekiz 6.073 italya 5.972 <;ek Curnhuriyeti 5.351 ispanya 5.166 Meksika 4.519 Yunanistan 3.990 Uruguay 2.394 Filipinler 2.170

Kaynak: "Education at a Glance DEeD Indicators Education and Skills", Paris, 2000 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", OSYM Yay. No.2001-4

Tablo 8.7'de verilmi~ olan rakamlar, yliksekogretimde tam zamanh ogrenci e~degeri ba~ma, kamu kaynaklan ile ozel kaynaklardan yaptlan top lam harcamaYl gostermektedir. Ogrencilerin geyimi iyin kamu kaynaklanndan yap dan sUbvansiyonlar bu rakamlara dahil edilmemi~ ve harcamalann satm alma glicU paritesine gore normalize edilmesiyle daha anlamh bir uluslararasl kar~tla~tlrma yapllabilecegi dU~UnUlmU~tUr.

Tablo 8.6'da tilkemiz i<;in verilen rakamlar ise, 0 ytlki yUksekogretim blit<;esi odeneginin, 0 ytlki toplam ogrenci saYlsma bolUnmesi ve yine 0 ytlki ortalama doviz kuru Uzerinden ABD dolanna yevrilmesi ile bulunmu~tur. Tablo 8.6'daki degerlerin

125

Tablo 1.3'deki degerlerle kar~Ila~tmlmasmdan goriildUgU gibi, 1995 de iilkemizde aylkogretim dahil toplam ogrenci ba~ma kamu kaynaklarmdan yapIlan 755 dolarhk harcama, 0 yIlki dUnya ortalamasmm dortte birinden az, sadece orgUn ogretimde ogrenci ba~ma yapIlan 1.538 dolarhk harcama ise, 0 yilki dUnya ortalamasmm yansmdan azdIr.

8.3 Yatlnm Odenekleri

Yilksekogretim yatmm odeneklerinin alt sektorlere gore dagilimi Tablo 8.8'd gosterilmi~tir. GoriildUgU gibi, yatmmlarm yakla~lk % 30 ile % 40 arasmda degi~en bir kismi saghk sekt6rilnde, yani Universite hastanelerindedir. Buna kar~lhk, orgiln ogretimdeki ogrencilerin yakla~lk % 4'U tIP fakiiltelerindedir. Ba~ka bir deyi~le, tip fakiilteleri hariy tutuldugunda, orgUn ogretimdeki ogrenci ba~ma yapIlan ortalama harcama dilzeyinde az da olsa bir dU~me gorillmektedir. Yatmm odeneklerinin artmimasmi gerektiren ba~hca nedenler a~agida verilmi~tir.

Tablo 8.8 Yiiksekogretim yatlnm odeneklerinin son on yilda aU sektorlere dagilimi.

Toplam YatInm Odenegi Sektorlere Gore Dagilim (Mihon TL) (%)

YII Cari 2003 Egitim Saghk Diger Fiyatlarla Fivatlanvla

1991 1.198.0-14 462.985.205 60,8 35,1 4,1 1992 2.052.441 491.596.393 56,0 41,7 2,3 1993 3.759.940 559.407.816 60,7 37,6 1,7 1994 7.842.265 509.826.402 65,2 31,3 3,5 1995 8.923.450 338.530.258 59,9 34,7 5,4 1996 25.455.754 542.883.817 66,2 29,3 4,5 1997 63.248.573 742.692.809 59,8 35,9 4,3 1998 128.812.700 876.323.861 54,3 40,3 5,4 1999 157.602.300 715.800.392 61,5 32,9 5,6 2000 249.508.000 801.236.643 60,1 33,9 6,0 2001 354.220.850 633.322.225 62,0 30,0 8,0 2002 624.490.000 797.102.460 61,0 28,0 11,0 2003 847.879.000 847.879.000 48,3 35,6 16,1

8.3.1 Yeni Yiiksekogretim Kurumlarmm Kurulmasl

Yilksekogretim kurumlan saYIsmda son on yilda bUyUk artl~ olmu~tur. Yeni ayllan bu yilksekogretim kurumlanllln fiziki aityapisl ile makine-teyhizat aylgl buiunmaktadir. Aynca, ogrenci kontenjanlanndaki yIlhk artl~lar nedeniyle yilksekogretim kurumlanmIzda hizmet geni~lemesi oimaktadir.

8.3.2 VIllar itibariyle Proje Sayllan

Yilksekogretim kurumlarmm yilrUttilkleri yatmm projesi saYllarmm yillar itibariyle dagilimi Tablo 8.9'da gosterilmi~tir.

126

VII

Tablo 8.9 Yiiksekogretim kurumlarmm son be~ ydda yiiriittiikleri yatIrlm projesi saydan

Egitim Saghk Spor Teknolojik Genel Toplam

DE Y T nR V IT DE Y T DE v T DR Y T

1998 536 147 683 97 100 197 59 - 59 548 17 565 1240 264 1504 1,170 1409 1qqq SClR 1147 fiRS Rh 100 11 Rh 59 - Sq 4fi2 17 114'i ?M 11Rh M?Q 7000 Slfi 11fi1 fi77 10d. 101 170s 61 - fi1 ClSS 1 10hh ?hCl

lCl6fi ?001 S04 12m 707 110 RR 1707 62 - fi? Cl90 100 107'i ?01 2002 428 168 596 92 93 185 63 - 63 3441 - 344 927 261 1188

DE = Devam Eden; Y = Ydhk; T = Toplam (*) Ktiltlir, TarIm ve KIrSal Alan Planlamasl SektOr projeleri Egitim SektOrii proje toplamma dahiI

edilmi~tir.

8.3.3 Odenek Tahsislerinin Yetersizligi

Yatmm projesi saYllarma gore odenek tahsislerinin tekliflerin 'Yok altmda olmasl nedeniyle projeler planlanan zamanda bitirilememektedir. Bu nedenle, ilniversitelerimizdeki egitim-ogretim ve bilimsel ara~tlrma 'Yah~malan olumsuz yonde ciddi olarak etkilenmektedir. Bu durumun bir uzantIsl da, kontenjanlarm yeterince artmlamamasma neden olmaktadlr.

Tablo 8.10'dan gorlildilgti gibi, son be~ yIida ytiksekogretim kurumlanmlza yatmm i'Yin tahsis edilen kaynaklar, tekliflerin 'Yok altmda kalmaktadlr. Ba~ka bir deyi~le, son be~ Yllda 8.155 trilyon kaynak aynlmasl teklif edilmi~, bun a kar~Iilk 3.795 trilyon kaynak aynlml~tIr. Oniversitelerimizin ihtiyacI olan 4.360 trilyon odenek ihtiyacI kar~I1anamaml~tIr. Bu nedenle ilniversitelerimiz, aityapi yatmmlan baklmmdan geri kalml~tlr.

Tablo 8.10 2003 ylh fiyatlan He yatlnm teklif ve tahsislerinin kar~Ila~tlrIlmasl (Milvar TV

YII 2003 Ylh Fiyatlanyla Tahsis/Teklif

Teklif Tahsis (%)

1999 2.013.376 715.800 35,55 2000 2.007.438 801.236 39,91 2001 1.663.941 6Reel ogrenim 38,06 2002 1.367.824 797.354 58,29

2003* 1.103.401 847.879 76,84 TOPLAM 8.155.980 3.795.590 46,53

...... . *:2003 MalI yilmda YPK teklIftavanml belIrIedlgllym oran yiiksek gOriilmektedlr .

Oniversitelerin son be~ yJidaki 2003 ylh fiyatian ile yatmm teklifleri Tablo 8.11'de, ve buna kar~Jilk yapdan odenek tahsisleri Tablo 8.12'de gosterilmi~tir.

127

...... tv 00

Tablo 8.11 Son be~ yllda 2003 yIlI fiyatlan ile teklif edilen yatmm odeneklerinin sektorlere dagIllml (Milyar TL)

VII Talep Edilen Odenek Miktan Sektorlerdeki PaYI (%) Egitim Saghk Diger Toplam Egitim Saghk Diger

1999 1.094.233 632.324 286.819 2.013.376 54,3 31,4 14,3 2000 1.117.212 553.321 336.905 2.007.438 56,2 26,8 17,0 2001 1.087.314 512.230 64.397 1.663.941 65,1 30,9 4,0 2002 834.273 494.434 39.117 1.367.824 61,0 36,1 2,9 2003 599.575 356.339 147.487 1.103.401 54,3 32,3 13,4

Tablo 8.12 Son be~ yllda 2003 yIlI fiyatlan ile tahsis edilen yatmm Odeneklerinin sektorlere dagIllml.

(MilyarTL)

Tahsis Edilen Odenek Miktan Sektorlerdeki Pay. (%) VII Egitim Saghk Diger Toplam Egitim Saghk Diger

1999 463.198 212.440 40.162 715.800 64,7 29,6 5,7 2000 494.055 258.078 49.103 801.236 61,6 32,2 6,2 2001 397.183 185.585. 50.553 633.321 62,7 29,3 8,0 2002 486.492 223.859 87.003 797.354 61,3 28,0 10,7 2003 409.500 302.150 136.229 847.879 48,3 35,7 16,0

--- ----

8.3.4 Universitelerin Gayri Menkullerinden Kaynaklanan Odenek ihtiyaci (Onarlm Giderleri)

Oniversitelerin kapah fiziki alanlan 15.054.430 m2'dir. Universitelerin fiziki alanlarmm bir kismI Osmanh doneminden kalma tarihi yapllar olup, bu yapdarm tarihi ozelligi bozulmamasI ic;in yapdan restorasyonlara normal onanmm ilC;-dort katI daha fazla harcama yapIimaktadIr. Bunlar ic;in en azmdan % 15 idame ve yenileme giderleri aynldlgmda ilniversitelerde ydda yakla~Ik 238 trilyon lirahk onanm giderlerine ihtiyac; duyulmaktadlr.

Oysa ki 2003 mali ydI ic;in bilyilk onanm odenegi ihtiyacI illkemizin ic;inde bulundugu ekonomik ~artlar sebebiyle 115.280 milyar lira olarak talep edilmi~tir.

8.3.5 ilerlemeye <;agda~la~ma PaYI

Universitelerin ilerlemesi ve c;agda~la~abilmesi, diger bir anlatlmla eskiyen ve eksik olan arac;­gerec;lerin yenilenerek tamamlanabilmesi ic;in, ilniversitelere aynlan kaynaklarm en az ortalama iktisadi bilyilme hIzma e~it bir hlzla arttmlmasl soz konusu olmahdIr. VIII. Be~ Ydhk Kalkmma Plam doneminde yilksekogretimde okulla~ma orammn orgiln ogretimde % 28.3 olmak ilzere, aC;lkogretimle birlikte % 37.3'e C;lkartIimasl dil~ilnilldilgilnde buna paralel olarak yilksekogretime aynlan kaynaklarm da arttmlmasl gerekmektedir.

8.3.6 Biit~e Uygulamasmdan Dogan Finansman A~lgl

Biltc;e uygulamalan slrasmda Biltc;e Kanunundaki kesinti, Maliye Bakanhgmca dilzenlenen harcama programl, Hazinece nakit saglamadaki gilC;lilk ile taahhilt i~leri, malzeme ve hizmet ahmlarmda uygulanan KDV, gilmrilk vergisi gibi nedenlerle her yd yatmm odeneklerinin asgari % 25'i kullamlamaz hale gelmektedir.

8.3.7 Yiiksekogretimde Fiziki Alan Yetersizligi

Yilksekogretim kurumlanmlzda ya~anan fiziki alan darbogazmm c;ozilme ula~tmlmasl, egitim kalitesinin arttmlmasI ve olc;ek ekonomilerinden en ilst dilzeyde yararlamlmasl gibi hedeflerin tam olarak gerc;ekle~tirilebilmesi aC;lsmdan onem ta~lmaktadIr. Ogrenci ba~ma dil~en kapah alan miktan, ilniversiteden ilniversiteye bilyilk farkhhkli:tr gostermektedir. Her ilniversitenin kurumsal yaplsI ve komposizyonu farkh oldugundan, bu rakamlar c;erc;evesinde anlamh sonuc;lara ula~mak milmkiln gorillmemektedir.

Olkemizde 01 Temmuz 2002 tarihi itibariyle Devlet ilniversitesi saylSl 53, Fakillte saYIsl 621, Yilksekokul saYIsl 235, Meslek yilksekokulu saYIsI 452, Saghk Hizmetleri Meslek yilksekokulu saYlsl 132, Enstitil saYlsl 289 olup, Yeni birimlerin ac;rlmasI ile fiziki mekan, ihtiyaci kendini daha fazla hissettirmi~tir. 2001-2002 ydI orgiln ogrenci saYlsl 1.087.985, aC;lk ogretim ogrenci saYIsI,522.250 olmak ilzere toplam 1.610.235'dir.

Oniversitelerimizde, 2002 Ylh itibariyle ogrenci ba~ma dil~en kapah alan, Tablo 8.l3'te gorilldilgil gibi, 13,84 m2 dir. Bu rakamm Avrupa ortalamasl yakla~lk 25 m2'dir.

129

Tablo 8.13 Tiirkiye'de ogrenci ba~ma dii~en kapah alan (m2)

Kapah Alan (m~)

Orgiin ve Orgiin Alan A~lkogretim Ogretim

Toplam Ogrenci Ogrenci Ba~ma Dii~en Ba~ma Dii~en

Alan Alan idari 3.313.553 2,06 3,05 Egitim 8.962.662 5.57 8,24 Sosyal 1.829.819 1,14 1,68 Spor 948.396 0,59 0,87

TOPLAM 15.054.430 9,36 13,84

* 2001-2002 ogrenci saYIsma gore hesaplanmI~tIr.

8.3.8 Y iiksekogretimde Ara~-Gere~ Yetersizligi

Yirmibirinci ylizyIlm ba~mda, Tlirkiye gibi ekonomik potansiyeli yliksek olan bir tilkede, yliksekogretim kurumlarmm makine-teyhizat ihtiyaylarma bir sImrlama getirmek mlimklin degildir. Bu nedenle, egitim kalitesinin arttmlmasI ve ara~tIrma-geli~tirme faaliyetlerinin geli~tirilebilmesi gibi yok ye~itli amaylar ayISIndan aray-gerey ihtiyacI bliylik onem ta~ ImaktadIr.

8.3.9 Halen Devam Etmekte Olan ve 2003 Ylh YatlrIm Programmda Yer Alacak Projelerin Odenek ihtiyaci

Tablo 8.14'den gorlilecegi lizere, liniversitelerimizin 2003 YIh yatmm programmda yer alacak projelerin tamamlanabilmesi iyin Egitim SektOrlinde 531.5 trilyon TL, Saghk Sektorlinde 1.190,3 trilyon TL, olmak lizere toplam 1.721,9 trilyon TL odenege ihtiyay duyulmaktadIr.

Tablo 8.14 Universitelerin 2003 yIlI yatInm programmda yer alacak projelerinin tamamlanmasl i~in gerekli odenek ihtiyaci

LMHyar TLl Sektorler ihtiya~ (2003 Cari Fiyatlan He )

Egitim 531.567 Saghk 1.190.370 TOPLAM 1.721.937

Sonuy olarak, liniversitelerimizin gerek egitim-ogretim, gerekse ara~tIrma-geli~tirme faaliyetleri bakImmdan yagm gerektirdigi evrensel kalite dUzeyine ula~abilmeleri, bilimsel, teknolojik ve sosyo-ekonomik geli~melere gore kendilerini slirekli olarak yenileyebilmeleri ic;;in, gec;;mi~ten gelen yatmm aC;;Iklannm hlZh bir ~ekilde kapatIlmasI, bundan sonra aynlacak kaynaklarm ise reel olarak arttmlmasI gerekmektedir.

130

8.4 Cari Odenekler

Yliksekogretim Kurumlan 2002 ve 2003 mali odenek teklifleri, kar~lla~tlrmah olarak Tablo 8.15'te verilmi~tir.

Tablo 8.15 YiiksekogretIm K urum armm 20022003 - rna I YI) 0 ene e I en l' I "d k t kl'fl . 2002 Mali Y III Odenek 2003 Mali YIlt Odenek ArtJ~ Oram

Teklifi Teklifi (%)

Persanel 1.362.635.003 1.980.854.414 45 Diger Cariler* 460.242.018 443.253.010 -4 Transferler** 260.082.272 204.168.396 -21 TOPLAM 2.082.959.293 2.628.275.820 26

* 2002-2003 mali yIilan arasmda goriilen oransal eksili~ YPK tarafmdan 2003 mali Ylh iyin tavan teklif Odeneklerinin belirlenmesinden kaynaklanml~tlr.

"Kamula~tIrma odenekleri transfere dahil edilmi~tir.

8.4.1 Yeni Yiiksekogretim Kurumlarmm Kurulmasl

Yeni kuru Ian yliksekogretim kurumlan icyin gerekli yeni idari ve akademik kadrolarm tahsisi ve bu kadrolara yapIlan atamalar sonucunda personel odeneklerinde onemli artl~lar ortaya CYlkml~tlr. Buna paralel olarak, hizmet ahmlan ile tliketim mallan ve malzeme ahmlannda da bliylik artl~lar olmaktadlr. Ozellikle soz konusu kurumlarm demirba~ ihtiyacylarmm, hizmetin ylirlitlilmesi baklmmdan bliylik on em ta~ldlgl dikkate almdlgmda, bu kalemlere daha fazla kaynak aynlmasl gerekmektedir.

8.4.2 Yiiksekogretim Kurumlarma Ogretim Uyesi Yeti~tirmek ic;in Yap dan Egitim Harcamalan

Yliksekogretim kurumlarmdaki hlZh geni~leme, ogretim elemam ve ozellikle nitelikli ogretim liyesi yeti~tirilmesini acil bir ihtiyacy haline getirmi~, bu cyercyevede yurt icyinde ve yurt dl~mda geni~ cyaph egitim programlan ba~latllml~tIr. Diger taraftan, onceki Yillarda yurtdl~ma gonderiImi~ ve gonderilecek ogrenciler icyin daha fazla kaynak aynlmasl gerekmektedir.

8.5 Devlet Universitelerinin Gelir Kaynaklan

Devlet liniversitelerinin gelir kaynaklarmm yillara gore degi~imi Tablo 8.l6'da gosterilmi~tir. 2002 Ylh icy in liniversitelerin toplam geliri cari fiyatlarla 4.275,5 trilyon TL oIup, bunun % 58'i blitcyeden, % 37'si ise liniversiteler tarafmdan doner sermaye ve diger kaynaklardan saglanml~tlr. Ogrencilerin odedigi katkI paylarmm toplam gelirlere oram ise sadece % 5'dir.

8.6 Ogrenci Ba~ma Cari Maliyetler ve Ogrenci Katkl Paylarl

Se9ilmi~ bazI liniversite egitim programlanna gore, ogrenci cari maliyetleri ve katkl paylan Tablo 8.17'de veriImi~tir. KatkI paylarmm harcama kalemlerine gore dagillmI ise Tablo 8.18'de gosterilmi~tir.

131

VJ N

Tablo 8.16 Devlet Universitelerinin gelir kaynaklanmn yJllara gore degi~imi.

YII Katma Biit~e Odenekieri Universitenin Gelirleri*

1. 2 Doner 3

Biit~e Sermaye Diger"

Personel D. Car; YatlRlD Transferler TOPLAM

1983 53.054 14.876 23.385 4.206 95.521 77.650 VY 2.079

1984 61.780 21.875 27.130 7.402 118.187 112.305 VY 1.093

1985 75.000 24.500 37.712 14.502 151.714 148.711 VY 3.461

1986 110.000 37.000 50.486 25.000 222.486 225.268 VY 7.850

1987 156.027 55.172 79.261 30.164 320.624 357.171 VY 16.040

1988 320.000 90.000 171.038 32.743 614.944 599.893 159.992 20.521

1989 500.800 147.678 356.686 45.549 1.050.683 1.349.902 351.186 46.850

1990 1.704.400 302.862 709.206 87.166 1.505.362 2.780.753 618.036 69.862

1991 2.704.400 515.000 1.198.014 278.580 4.695.994 5.149.624 1.077.563 182.203

1992 5.600.000 835.000 2.165.231 522.671 9.122.902 8.617.127 1.786.108 182.879

1993 10.000.000 1.529.100 3.198.940 967.474 16.659.514 14.725.568 3.213.737 381.079

1994 18.808.000 3.218.500 7.842.265 1.314.055 31.182.820 28.834.345 7.189.873 493.778

1995 30.000.000 5.000.000 8.923.450 1.309.320 45.232.770 43.268.165 15.926.889 1.310,330

1996 55.002.000 8.631.257 25.441.754 3.097.739 92.172.750 87.564.113 35.486.478 3.014.829

1997 114.000.000 18.016.000 63.142.830 7.193.550 202.352.380 192.234.761 119.196.099 7.792.874

1998 246.900.000 33.433.000 128.812.700 13.366.199 422.656.899 422.656.899 216.364.661 15.123.476

1999 439.927.300 53.444.550 157.602.300 25.925.665 676.899.815 676.899.815 370.935.014 25.342.819

2000 675.015.500 82.258.500 256.083.500 41.253.200 1.054.610.700 1.054.610.700 716.839.495 52.933.104

2001 850.851.600 104.800.000 347.600.000 61.658.950 1.364.910.550 1.364.910.550 1.104.871.188 65.256.011

2002 1.547.043.000 242.695.000 624.490.000 81.739.700 2.495.967.700 2.495.967.700 1.491.749.181 94.028.772

2003 2.203.537.000 271 10'''' 000 817879.000 85.285.000 3.408.608.000 3.408.608.000 VY VY

* 2002 ytll doner sermaye rakamlan tekliftir. ** Kanlin, kafeterya, yurl,kira vb. gelirleri

(Milyon TL., Cari Fiyatlarla)

Ogrenci Gelirler Gelir Kaynaklannm Genel

Katlu PaYI Toplaml Paylan (%)

(2+3) TOPLAM

BUt,e Oniversite Ogrenc;

VY - VY VY VY VY

VY 978 VY VY VY VY

VY 9.432 VY VY VY VY

VY 13.190 VY VY VY VY !

VY 15.051 VY VY VY VY

180.513 22.321 802.727 75 22 3

398.036 24.349 1.772.287 76 22 t

687.898 60.412 3.529.063 79 19 -)

1.259.766 65.718 6.475.108 80 19 I

1.968.987 137.655 10.723.769 80 18 ">

3.594.816 425.157 18.745.541 79 19 ->

7.683.651 1. IOS.889 37.626.885 77 20 3

17.237.219 2.214.730 62.720.1 14 69 27 4

38.501.307 9.419.610 135.485.030 65 28 7

126.988.973 17.019.333 336.243.067 57 38 5

231.488.137 33.338.073 687.483.109 61 34 5

396.277.833 51.198.604 1.124.376.252 60 35 5

769.772.599 91.017.072 1.915.400.371 57 38 5

1.170.127.199 113.783.097 3.162.909.996 52 44 4

1.585.777.953 193.764.894 4.275.510.547 58 37 5

VY VY V VY VY -- .

Tablo 8.17 Programlara gore ogrenci ba~ma cari maliyetler ve ogrenciler tarafmdan odenen katkl paylan (Milyon TL)

2001-2002 2002-2003

Katkl Pl!YI Katkt PaYI I. Ogretim II. Ogretim I.Ogretim II.Ogretim

TIp 6.100 230 8.235 310 -

Yabanci Diller YO 4.690 155 2.345 6.331 210 3,170

Sivil Havaclhk YO 3.350 185 1.675 4.522 250 2.265 Konservatu var 3.350 230 1675 4.522 310 2.265 Diger SaglIk Bilimleri 2.200 190 2.970 2.970 260 -

Giizel Sanatlar 1.510 120 755 2.038 165 1.020 Miihendislik-Mimarhk 1.200 150 600 1.620 205 810 Ziraat -Onnan 1.200 150 600 1.620 205 810 Fen-Edebiyat 1.005 110 505 1.357 150 680 Hukuk -iktisat -t~letme 906 120 455 1.223 165 615 Diger4 YllhkYO 906 75 455 1.223 100 615 Egitim 804 110 405 1.085 150 545 iletisim 755 110 380 1.019 150 510 2 YlllIkMYO 604 75 305 815 100 410 Lisansiistii Programlar 602 100 - 813 135 -

At;:lk Ogretim 177 25 1104 35 -

Tablo 8.18 Son dort yIlda ogrencilerden alman katkl paymm harcama kalemlerine oransal dagIllml

Harcama Kalemi 1999 (%) 2000 (%) 2001 (%) 2002 (%)

Beslenme 37 35 35 34

Sagllk 12 11 11 11

Spor 7 7 7 7 Barmma 3 3 4 4

Kliltiir 3 3 4 4

Diger Sosyal Hizmetler 7 7 8 8 Genel Yonetim 2- 3 2 2

Transferler 4 5 4 4

Univ. Cari ve Yat. Hiz. 25 26 25 26 TOPLAM 100 100 100 100

Tablo S.lS'den gori1ldligli gibi, ogrencilerin Odedigi katkI paylarmdan liniversitelerin ve yatmm harcamalannm payl, yasal dlizenlemeler ile 1999 YIh ile 2002 Yillan arasmda % 25 civanndadir.

133

Solum 9

Turk ve Akraba Topluluklan ile ili§kiler ve Yurt DI§lnda Ogrenciler

Okuyan T.e. Vatanda§1

9.1 TUrk Cumhuriyetleri He Asya ve Balkanlarda Ya~ayan TUrk ve Akraba Topluluklarmdan Gelen Ogrenciler

1992-1993 egitim-ogretim yIillldan itibaren TUrk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya~ayan TUrk ve Akraba Topiuluklarllldan; on lisans, lisans ve lisansUstU egitimlerini Ulkemiz Universitelerinde yapmak Uzere gelen ogrenci sayIian Tablo 9.1 ve 9.2'de gosterilmi~tir.

TUrkiye'de Ogrenim Goren Yabanci Uyruklu ogrencilere ili~kin 2922 saYlh Kanun ve 85/9380 saylh yonetmeligin 4. maddesi geregince yapIlan Degerlendirme Kurulu toplantlslllda, 2003-2004 egitim-ogretim Ylh iyin TUrk Cumhuriyetlerine 600 (l50x4), Balkanlara 350, Asya Ulkeleri, TUrk Topluluklan ve Rusya'ya 450, ve ek 100 kontenjan olmak Uzere toplam 1500 kontenjan aynlml~tlr. DI~i~leri Bakanhgl'nda 4 Subat 2003 tarihinde yapIlan Koordinasyon Kurulu toplantlslllda kararla~tmlan ogrenci kontenjanlarmlll Ulke ve topluluklara gore dagIllml Tablo 9.3'te verilmi~tir.

Aynlan kontenjanlara program dagIilml, Ulkelerin ihtiyaylan dogrultusunda yapIimaktadlr. ihtiyay duyulan programlar, DI~i~leri Bakanhgl kanah ile ilgili Ulkelerden istenmekte, bilgiler Kurulumuza ula~tlgmda, Universitelerimizin fiziki imkanlan ve Ulkelerin istekleri dikkate allllarak, ogrencilerin ogrenim gorecekleri programlar ve yUksekogretim kurumlan belirlenmektedir.

2003 yIlmda, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Kmm, Klrglzistan, Kazakistan, Kosova, Makedonya, Moldova, Tacikistan, Tataristan ve TUrkmenistan seyme ve yerle~tirme smavlan yapIlacaktlr.

Smavda, TUrkye bilen ogrenciler iyin TUrkye seviye tespit SlllaVI da uygulanmaktadlr. Slllav sonucunda (A) ve (B) seviyesinde TUrkye bilen ogrenciler yerle~tirildikleri yUksekogretim kurumlannda ogrenime ba~lamakta, (C) seviyesindeki TUrkye bilen ogrenciler ise I yIl TUrkiye TUrkyesi egitimi gorerek bir sonraki yd uniyersitelerde kazanml~ olduklan programlarda egitimlerini sUrdUreceklerdir.

TUrkiye'de yapdan Park Cumhuriyetleri ile Akraba Topluluklan SlllaVI'nlll (TCS) TUrkye Seviye Tespit BolUmUnde baraj sistemi uygulanmaktadlr. Baraj, ogrencinin Universitedeki egitim-ogretimini sUrdUrebilecek derecede TUrkiye TUrkyesi bildiginin kamtlanmasl amacma yoneliktir.

135

....... w 0\

Tablo 9.1 Tiirk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya!jayan Tiirk ve Akraba Topluluklarmdan Olkemizde Egitim Gormeye Gelen Ogrencilerin Olkelere ve Yillara Gore Daglllmi

VILLAR 1992-1993 1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 I 1998-1999 I 1999-2000 I 2000-2001 I 2001-2002 2002-2003 I GENEL

~ Z

~ ~ z

~ ~ ~ ~ z

~ z z Z "'-l Z Z Z ~ Z Z Z Z Z "'-l Z Z ~ OLKELER -< -< ~ -< :s -< :s -< -< -< -< ~ -< -<

-l 0 -l 0 -l 0 0 -l 0 0 -l 0 -l 0 -l 0 -l 0 -l 0 d 0

ffi z 0 z Z 0 ffi z 0 z Z 0 ffi z 0 z Z 0 z Z 0 ffi z 0 ffi z 0 ffi z 0 z Z 0 z z 0 -< ~ "'-l -< ~ -< ~ "'-l -< ~ -< o~ "'-l -< ~ "'-l -< ~ -< ~ -< ~ -< ~ "'-l -< ~ "'-l -< ~ -l -l -l -l -l -l -l -l -l -l -l -l

°52 -l :6 °52 -l Of:: 0C2 -l Of:: 52 -l Of:: °52 -l

01:: 52 -l Of:: °52 -l :E °52 :l Of:: °52

-l :E °52 -l Of:: °52 -l :E °52 -l Of:: -l -l -l -l -l -l -l -l -l -l -l

'" ::> >0 "'-l ::> ;6 "'-l ::> ;6 "'-l ::> ;6 "'-l ::> >0 "'-l ::> ;6 "'-l sa >0 "'-l ::> ;6 '" ::> >0 '" ::> ;0 "'-l ::> >0 "'-l sa ;0

> ~ "'-l > ~ "'-l > ~ "'-l > ~ "'-l > ~ "'-l > ~ "'-l > "'-l > ~ "'-l > ~ "'-l > ~ "'-l > ~ "'-l > "'-l

AZERBAYCAN 1400 1291 0 600 314 0 240 79 0 202 202 13 237 220 30 190 195 42 151 149 45 150 133 90 170 149 127 150 126 123 lSO lSO lSO 3648 3008 620

KAZAKiSTAN 1400 1007 0 600 290 0 240 84 0 202 108 22 200 200 36 :182 160 52 lSO 143 76 152 142 86 154 135 120 157 157 132 lSO lSO lSO 3617 2576 674

KIRGIZiSTAN 1400 267 0 000 272 1 240 183 0 235 97 3 102 172 19 186 171 51 200 190 97 186 159 112 173 173 151 182 165 145 180 180 100 3744 2029 759

OZBEKiSTAN 1400 1383 0 600 240 3 240' 2 1 200 147 2 lSO 127 8 175 4 1 5 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2770 1907 13

TACiKisTAN 0 0 0 40 1 "1 40 40 2 30 27 2 60 60 22 60 59 29 84 84 30 70 62 53 40 30 38 40 40 40 40 30 36 490 433 251

TURKMENiSTAN 1400 1040 0 614 581 1 240 214 1 200 178 17 441 415 90 479 353 136 215 211 112 197 197 140 152 145 120 lSO 138 127 lSO 110 110 4238 3568 862

BALKANLAR 809 440 0 789 331 0 320 206 0 315 209 23 352 254 65 343 327 129 298 248 172 405 365 2SO 386 141 307 357 317 205 395 356 356 4827 3394 1587

ASYA ULKELERi 52 49 a 758 541 19 221 159 9 301 242 71 278 188 B2 216 134 90 209 178 127 242 192 154 181 175 160 162 151 139 232 214 214 2052 2283 1065

TURK TOPLULUKLARI 117 09 0 75 32 0 09 04 0 90 79 9 90 80 24 125 115 65 lOS 85 70 143 136 95 153 139 117 121 111 93 161 153 153 1275 1089 620

RUSYAFEDERASYONU 159 123 0 S44 497 1 295 176 0 205 187 20 259 183 23 212 173 63 184 165 60 216 162 76 155 94 74 120 81 71 146 04 84 2581 1931 472

GENEL TOPLAM 8197 5095 0 5220 3079 20 2165 1207 13 2OGO 1474 102 2201 1911 397 217C 1751 ftS8 1579 1437 703 1741 1540 1056 1594 1309 1212 1445 1206 1151. 1604 1441 1441 30042 22210 6929 - --- '-----

Tablo 9.2 TUrk Cumhuriyetleri ile Asya ve 8alkanlarda Ya,ayan TUrk ve Akraba Topluluklanndan Ulkemizde Egitim Gtjrmeye Gelen 6grencilerin Olkelere ve Yillara Gtjre Daglilml

YILLAR 1992-1993 1993-1994 1994-1995 1195-1996 1996-1997 1197-1998

ULKELER rii ~ i ~ rii <: <:

~ <: <: <:

~ ~ 0: ili ~ ili ili ~ ~ ~ ~ ~ ~ 0 0

" ~ " ~ " ~ " " ~ :s ~ :s ~ :s ~ :s ~ i2 :s § ~ :s

~ !!! 5 !!! ~ !!! 5 !!! 5 ~ <5 '" <5 <5 '" iB '" UJ UJ UJ

AZERBAYCAN 1400 1291 0 600 314 0 240 79 0 202 202 13 237 220 30 198 195

KAZAKSTAN 1400 1007 0 600 290 0 240 84 0 202 108 22 200 200 36 182 160

KIRGIZISTAN 1400 267 0 600 272 1 240 183 0 235 97 3 182 172 19 186 171

OZBEKISTAN 1400 1383 0 600 240 3 240 2 1 200 147 2 150 127 6 175 4

TACIKISTAN 0 0 0 40 1 1 40 40 2 30 27 2 66 66 22 60 59

TURKMENISTAN 1400 1040 0 614 561 1 240 214 1 200 176 17 441 415 90 479 353

CUMHUR YETLER 7000 4988 0 3054 1678 6 1240 602 4 1069 757 59 1276 1200 203 1280 942

ARNAVUTLUK 0 0 0 0 0 0 20 17 0 20 19 1 20 20 4 25 25

BATITRAKYA 0 0 0 33 1 0 20 1 0 10 10 0 10 9 3 11 11

BOSNA HERSEK 0 0 0 400 47 0 60 32 0 60 19 3 60 28 6 49 49

. BULGAR STAN 0 0 0 100 84 0 80 73 0 100 86 7 122 95 33 120 120

GAGAVUZ 82 80 0 100 90 0 20 13 0 20 11 1 22 22 3 35 22

HIRVATSTAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 5

KARADA(3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2

KOSOVA 12 12 0 50 31 0 40 10 0 31 15 1 34 13 2 30 29

POLONYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

MAKEDONYA 1 1 0 86 60 0 30 29 0 41 33 9 45 38 9 30 29

ROMANYA 0 0 0 10 8 0 30 20 0 13 7 0 13 10 1 11 11

SANCAK 774 347 0 10 10 0 20 11 0 20 9 1 26 19 4 24 24

YUGOSLAVYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

BALKANLAR 869 440 0 789 331 0 320 206 0 315 209 23 352 254 65 343 327

AFGANISTAN 1 0 0 602 452 19 35 6 1 75 55 25 38 33 15 25 7

IRAK TURKMEN 8 8 0 4 1 0 73 52 5 80 68 17 90 49 15 50 47

IRAN 2 2 0 5 0 0 17 8 0 5 0 0 5 3 1 10 10

LUBNAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1

SURIYE 4 2 0 50 0 0 40 37 3 41 37 8 45 8 4 14 14

URDUN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

AHISKA 37 37 0 97 88 0 56 56 0 100 82 21 100 95 47 115 115

ASYA ULKELERI 52 49 0 758 541 19 221 159 9 301 242 71 278 188 82 216 194

GURCISTAN 0 0 0 0 0 0 20 1 0 10 3 1 8 7 0 10 7

KAZAKTURKU 0 0 0 10 8 0 0 0 0 5 5 1 2 2 1 3 0

KIRIM 47 41 0 23 0 0 36 36 0 50 49 6 60 54 18 65 62

MOGOLISTAN 26 23 0 22 22 0 15 14 0 10 10 1 8 8 3 20 20

UKRAYNA 0 0 0 0 0 0 3 2 0 5 3 0 5 2 2 5 4

UYGUR 44 25 0 20 2 0 15 11 0 10 9 0 13 13 0 22 22

TURK TOPLULUKLARI 117 89 0 75 32 0 89 64 0 90 79 9 96 86 24 125 115

ADIGE 0 0 0 15 13 0 3 0 0 5 1 0 2 0 0 2 0 ALTAY 0 0 0 10 8 0 10 9 0 10 9 0 5 0 0 5 5

BA$KORDISTAN 21 7 0 62 52 0 31 31 0 30 29 3 34 24 3 34 34 BELARUSYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2 1

BURYAT 0 0 0 0 0 0 25 10 0 10 0 0 2 2 1 5 3

~E~ENISTAN 0 0 0 100 91 0 23 23 0 13 1 0 22 20 0 10 5 ~UVA$ISTAN 0 0 0 13 13 0 22 22 0 40 26 2 20 17 6 15 9

DAGISTAN 5 5 0 10 10 0 27 23 0 25 24 4 15 13 2 15 15 HAKAS 7 7 0 10 10 0 10 6 0 10 0 0 5 0 0 3 3

INGU$ETYA 0 0 0 36 35 0 21 21 0 6 1 0 5 5 0 5 2 KABARTAY-BALKAR 25 14 0 59 56 0 20 0 0 20 20 0 10 10 1 20 15 KAFKAS TOPLULUK. 15 15 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

KALMUKLAR 0 0 0 5 0 0 3 0 0 5 0 0 2 0 0 2 0 KARA~AY ~ERKEZ 60 57 0 54 54 0 20 2 0 34 27 5 20 16 1 11 11

KARAKALPAK 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 KUMUK 2 1 0 12 12 0 0 0 0 5 5 1 10 2 1 0 0

LlTVANYA VE BALTIK 0 0 0 3 3 0 3 0 0 0 0 0 4 1 0 5 3 MARl 0 0 0 0 0 0 1 1 0 2 0 0 0 0 0 0 0

MORDVIN FED.CUM. 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2 1 1 0 0 0 0 0 NOGAY 3 3 0 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

OSETYA 0 0 0 6 5 0 2 0 0 3 0 0 2 0 0 0 0 PERM OBLASTI 0 0 0 0 0 0 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0

RUSYA FEDERASYONU 0 0 0 13 13 0 5 3 0 10 1 0 10 1 1 5 0 SAHA (Y AKUT) 0 0 0 20 20 0 15 12 0 15 15 1 5 5 0 5 4

SAMARA 0 0 0 0 0 0 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 $OR TURKLERI 0 0 0 7 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

TATARISTAN 16 16 0 86 84 0 35 5 0 30 17 3 80 62 7 63 63 TUVA 3 3 0 11 11 1 10 0 0 10 10 0 5 5 0 5 0

RUSYA FEDERASYONU 159 129 0 544 497 1 295 176 0 285 187 20 259 183 23 212 173

GENELTOPLAM 8197 5695 0 5220 3079 26 2165 1207 13 2060 1474 182 2261 1911 397 2176 1751

137

~ 0

" ~ UJ

42 52 51 1

29 136

311

12 1 18

59 10 2

0 9 0

8 3 7 0

129

3 7 1 0

8 0

71

90

1 0 38 15

4 7

65

0 3

9 0 2 3

3 9 1 0

11

0 0

5 0 0 1 0 0

0 0 0 0 3

0 0

13

0

63

658

Tabla 9.2 (Devam) Tiirk Curriluriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Y~an Tiirk ve Akraba Topiuluklanndan Ukerrizcle Egitim GOrmeye Gelen Ogrencilerin Ulkelere ve Yillara GOre Daglhm

YILLAR 1998·1999 1999·2000 2000·2001 2001·2002 2002·2003 GENEL

ULKELER

~ ai ~ I ~ ai ~ ai ~ ai ~

~ ~ ~ ~ ~ « ~ ~ ~ 0:: ~ ~ ~ ~

«

'" 0 ~ <:! ~ (!) .~ (!) <:! ~ (!) .~ ~ (!) <:! ~ (!) .:::!

~ «

~ ~ ~ 3 ~ 3 ~ ~ 3 § ~ 3 .... ~ ~ ~ ~ s ~

.... ~ ~ >(!) li: ~ >(!) ~

lU \U

AZERBAYCAN 151 149 45 150 133 90 170 149 127 150 126 123 150 150 150 3648 3008 KAZAKISTAN 150 143 76 152 142 86 184 135 120 157 157 132 150 150 150 3617 2576 KIRGIZISTAN 200 190 97 166 159 112 173 173 151 182 165 145 180 180 180 3744 2029

ZBEKISTAN 5 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2770 1907 TACKSTAN 64 64 30 70 62 53 40 38 36 40 40 40 40 36 36 490 433

TURKMENISTAN 215 211 112 197 197 140 152 145 120 150 138 127 150 118 118 4238 3568

CUMHURIYETLER 785 761 360 735 693 481 719 640 554 679 626 567 670 634 634 18507 13521

ARNAVUTLUK 25 22 20 28 24 20 15 14 14 16 14 13 15 14 14 184 169 BATITRAKYA 10 9 3 20 20 15 22 22 14 33 22 20 30 28 28 199 133

BOSNA HERSEK 40 25 18 36 24 18 26 22 20 30 27 22 32 22 22 793 295 BULGARSTAN 80 66 62 78 70 56 130 111 105 85 80 80 94 93 93 989 878

GAGAVUZ 26 26 15 32 32 19 30 30 26 42 41 32 40 40 40 449 407 HIRVATSTAN 7 4 4 5 5 5 6 4 4 5 5 5 5 5 5 33 28

KARADA 2 2 1 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 2 2 13 6 KOSOVA 36 36 18 126 116 75 91 91 86 67 66 63 78 75 75 595 494

POLONYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 1 1 1 3 1 MAKEDONYA 36 32 15 48 48 31 36 34 27 47 47 35 53 49 49 453 400

ROMANYA 15 11 10 10 6 3 8 2 2 8 6 6 20 19 19 138 100 SANCAK 19 15 6 20 20 8 20 11 9 20 9 9 20 3 3 973 478

YUGOSLAVYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 5 5 5 5 BALKANLAR 296 248 172 405 365 250 386 341 307 357 317 285 395 356 356 4827 3394

AFGANiSTAN 22 22 15 40 23 15 11 11 10 15 15 12 39 39 39 903 663 IRAK TURKMEN 50 48 25 50 42 32 40 40 33 40 40 34 43 43 43 528 438

IRAN 20 2 2 30 18 17 35 34 33 28 26 26 24 24 24 181 127 LUBNAN 2 2 2 2 0 0 3 3 3 5 4 4 4 4 4 18 14 SUR lYE 20 20 19 20 9 6 11 11 10 12 9 9 23 18 18 280 165 URDUN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2 0 6 1 1 8 3 AHISKA 95 84 64 100 100 84 81 76 71 60 55 .54 93 85 85 934 873

ASYA ULKELERI 209 178 127 242 192 154 181 175 160 162 151 139 232 214 214 2852 2283

GORCISTAN 10 0 0 2 2 2 7 7 0 10 7 7 12 12 12 89 46 KAZAKTURKU 5 0 0 5 1 1 0 0 0 0 0 0 10 10 10 40 26

KIRIM 50 46 41 68 68 48 79 72 64 45 45 29 61 57 57 584 530 MQGOLiSTAN 20 20 19 31 29 24 40 36 32 41 40 40 50 50 50 283 272

UKRAYNA 5 4 2 5 4 3 7 6 3 4 4 4 7 7 7 46 36 UYGUR 15 15 8 32 32 17 20 18 18 21 15 13 21 17 17 233 179

TURK TOPLULUKLARI 105 85 70 143 136 95 153 139 117 121 111 93 161 153 153 1275 1089

ADIGE 2 0 0 2 0 0 3 2 2 3 3 3 3 3 3 40 22 ALTAY 5 5 1 3 1 1 3 3 2 3 1 1 3 3 3 57 44

BA~KORD STAN 25 24 7 25 23 13 23 18 17 11 4 4 10 8 8 306 254 BELARUSYA 2 1 1 6 6 2 2 1 1 2 0 0 2 0 0 17 9

BURYAT 2 2 0 4 4 3 4 1 0 4 4 4 4 3 3 60 29 ~ENISTAN 8 8 5 5 5 3 13 10 7 10 0 0 19 7 7 223 170

UVASlsTAN 10 8 2 18 10 9 6 6 6 6 4 4 5 3 3 155 118 DA ISTAN 15 15 9 27 19 8 10 9 8 9 1 1 8 0 0 166 134

HAKAS 5 5 2 4 4 2 3 3 3 3 3 3 4 3 3 64 44 INGU$ETYA 5 5 0 2 1 1 2 2 2 2 2 1 2 2 2 86 76

KABARTAY·BALKAR 10 9 5 12 10 5 10 6 6 7 7 5 8 2 2 201 149 KAFKAS TOPLULUK. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 15 15

KALMUKLAR 2 0 0 1 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 26 0 KARA AY ERKEZ 10 10 3 20 9 7 8 3 2 6 6 5 5 0 0 248 195

KARAKALPAK 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 KUMUK 0 0 0 8 8 1 4 2 1 0 0 0 0 0 0 41 30

LlTVANYA VE BALTIK 5 5 3 6 4 2 5 1 1 5 4 3 8 3 3 44 24 MARl 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1

MORDVIN FED.CUM. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 NOGAY 5 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 24 3

OSETYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 . 0 0 0 0 14 5 PERM OBLASTI 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4

RUSYA FEDERASYONU 0 0 0 15 0 0 10 0 0 0 0 0 0 0 0 68 18 SAHA YAKU 5 2 2 2 2 2 3 3 3 6 4 4 3 2 2 79 69

SAMARA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4 $OR TURKLERI 5 3 0 0 0 0 2 0 0 2 0 0 2 1 1 18 11

TATARlsTAN 58 58 19 49 49 12 30 16 10 36 31 28 50 40 40 533 441 TUVA 5 5 1 7 7 5 8 8 3 8 7 5 8 4 4 80 60

RUSYA FEDERASYONU 184 165 60 216 162 76 155 94 74 126 81 71 146 84 84 2581 1931

GENELTOPLAM 1579 1437 789 1741 1548 1056 1594 1389 1212 1445 1286 1155 1604 1441 1441 30042 22218

138

ai 0:: 0 (!)

~ ~ lU

620 674 759 13

251 862 3179

98 84 127 495 146 25 3

329 1

183 44 47 5

1587

154 211 104 13 85 1

497 1065

23 13

301 184 25 80 626

8 11 64 4 13 25 35 41 14 6

35 0 0

28 0 4

13 0 1 0 0 0 1

17 0 1

132 19 472

6929

Tablo 9.3 2003-2004 Ogretim Ydmda TUrk Cumhuriyetleri He TUrk ve Akraba Topluluklarma Ayrdan Kontenjanlar

KONTENJAN

ULKELER ULKE TOPLAM

iAZERBAYCAN ISC IS

KAZAKiSTAN ISC 150

KIRGIZISTAN 15C 15

~URKMENISTAN ISC 15

CUMHURivETLER 600 600

iARNAVUTLUK 20 2

BATITRAKYA 2C 2

BOSNA HERSEK 3C 30

BULGARiSTAN 83 83

HIRVATISTAN 5 5

KARADAG KOSOVA 75 75

Kosovll 50

Arnavu!,Bosnak ve diee 25

MAKEDONYA 45 45

Makedonya Tiirkleri 40

Torbes-Bosna~ S

MOLDOVA 4C 4C

Gagam 35 Moldova~ S

YUGOSLAVYA 5 5

ROMANYA 2C ~ SANCAK 5 5

BALKANLAR 350 350

IAFGANiST AN 2C 2C

IRAK TURKMENLERi 5C 5C

IRAN(Azeri, Tiirkmen, Ka~gay) IC J<: LUBNAN 5 5

~uRivE TURKMENLERI 2C 2C

iURDUN 4

IASV A ULKELERi 109 109

iN HALK CUMHURivETi 20 20

GURCiSTAN (Abhazya, G: Osetya, Acaristan) 10 ]()

MOGOLiST AN ~ 60

Moeol 50 Kazak 10

~KRAYNA 45 45

Kmm Tatarlar 4C Ukrayna 5

IAHISKA TURKLERI 70 70 Azerbaycan 15 Kazakistan 15 Klrl!lzistan IS

Rusya Federasyonu 20 Ukrayna 5

TACiKisTAN 40 40 TURK TOPLULUKLARI 245 245 BELARUS BALTIK ULKELERI 4 4 RUSYA 9C 9C

Adlgey 3 Altay 3

Ba~kortostan 10 Burya 3

(e(:enistan 7 c:; uva~istan 3

Daelstan (Kumuk+Nog!lY) 5 Hakasya 3

ingusetya 3 Kabartay BaIkal 5

Kalmukya I

Kara~ay t;erk~ S Saha 3

sor Tiirkleri I Tataristan 30

Tuva 5

RUSYA FEDERASYONU 96 96

GENEL TOPLAM 1400 140C

139

Devlet burslusu ogrencilerin dl~mda, Turkiye Diyanet Vakfi tarafmdan ilahiyat Faktiltelerinde egitim gormesi istenen ogrenciler de bulunmaktadlr. 2002-2003 egitim-ogretim Ylhnda Klrglzistan'dan 64, Azerbaycan'dan 14, Daglstan'dan 5, Rusya Federasyonu'ndan 14, Arnavutluk'tan 15, Bulgaristan'dan 15, Mogolistan'dan 4, Kosova'dan 9, Afganistan'dan 5, Ukrayna'dan (Kmm) 16, Gtircistan'dan 8 Nijerya'dan I, <;in'den (Dogu Ttirkistan) 2, Ttirkmenistan'dan 3 ve Makedonya'da 10 olmak tizere toplam 185 ogrenci Ulkemizde bulunmaktadlr. 1998-1999 ytlmdan itibaren Turkiye Diyanet Vakfi tarafmdan toplam 1129 ogrenciye burs verilmi~tir.

jslam Kalkmma Bankasl burslusu olarak 244; Ktilttir Anla~malan, Ktilttirel Degi~im Programlan ve benzeri anla~malar <;er<;evesinde htiktimetler emrine verilen ytiksekogretim burslanndan yararlanan 336; Dogu Turkistan Vakfi tarafmdan getirilen ve burs verilen 74 ogrenci ytiksekogretim kurumlanmlzm lisans ve lisanstistti programlarmda ogrenim gormektedirler.

Ttirk Cumhuriyetleri ile Ttirk ve Akraba Topluluklan Liselerinden mezun ogrencilerden isteyenlerin kendi imkanlan ile tilkemizde egitimlerini stirdtirmelerini saglamak amaclyla; Ttirkiye'de Ankara'da, Ttirkiye dl~mda Tiran (Arnavutluk), Baku (Azerbaycan), Dakka (Banglade~), Almatl (Kazakistan), Bi~kek (Klrglzistan), Beyrut (Ltibnan), Usktip (Makedonya), Kuala Lumpur (Malezya), Kahire (Mlslr), Ulanbator (Mogolistan), Ta~kent (Ozbekistan), islamabad (Pakistan), Kazan (Rusya Federasyonu), ~am (Suriye) ve Amman (UrdUn)'de Yabancl Uyruklu Ogrenci Smavl (YOS) yaptlmaktadlr.

Yabancl uyruklu ogrencilerden kendi mali imkanlan ile TUrkiye'de yUksekogrel1im gormek isteyenlerin Yabancl Uyruklu-Ogrenci SmaVl'm (YOS) kazanmalan zorunludur. 1998-1999 egitim-ogretim Yllmdan itibaren YOS'de ba~anh olan ogrenci saYlSl 8.515'tir.

9.1.1 Tiirk~e ogretimi

Ogrencilere bir ytl TUrkiye TUrk<;esi ogretilmesi ile ilgili gorev Kurulumuza verilmi~tir. Bu hizmetin yaptlmasl i<;in Ankara Universitesi Turkge Ogretim Merkezi (TOMER), 8 ilde ogrencilere TUrkiye TUrk<;esi egitimi vermenin yanmda <;e~itli uyum sorunlannm <;oztilmesinde de yardlmcl olmu~tur. Ankara Universitesi'nin yUktinti hafifletmek amaclyla, 1995-1996 egitim-ogretim ytlmdan-itibaren Gazi ve Abant izzet Baysal Universiteleri, 1996-1997 egitim-ogretim Ylhndan itibaren de Ege Universitesi TUrk Dtinyasl Ara~tlrma EnstitUsti tarafmdan Ttirkiye Ttirk<;esi egitimi verilmeye ba~lanml~tlr .

9.1.2 Ogrencilerin ba~arI durumu

1992-1993 egitim-ogretim ytlmdan itibaren gelen ogrencilerin ba~an durumlan Kurulumuz . tarafmdan takip edilmektedir. Universitelerimizden alman basan durumlarma ili~kin bilgiler incelendiginde, iyi bir se<;im yaptlarak getirilen tilkelerin ogrencilerinin daha ba~anh olduklan gortilmektedir. Bu nedenle, se<;me ve yerle~tirme smaVl yaptlan Ulkelerde ba~vurulann <;ok olmasmm saglanmasl, diger tilke ve topluluklarda ise ogrenci se<;imlerine daha fazla ozen gosterilmesi gerektigi kamsma varziml:jtlr.

140

......

.j:::.. ......

Tablo 9.4 Turk Cumhuriyetleri ile Turk Akraba Topluluklanndan gelen ogrencilerden bursu kesilenlerin ytllara ve nedenlere gore dagIlIIDI

VERi LEN KULLANILA OGRENiM MEZUN BURSU KESILEN

YILLAR ULKE N ULKE GOREN OGRENCi DEVAMSIZ DISIPLIN KAYIT BA$ARISIZ DIGER TOPLAM

KONT. KONT. OGRENCi YAPTIRMAYAN 1992-93 8197 5695 0 2109 495 17 434 222 2418 3586

1993-94 5220 3079 26 1006 339 8 462 279 959 2047

1994-95 2165 1207 13 457 92 2 120 170 353 737

1995-96 2060 1474 182 459 84 6 89 309 345 833

1996-97 2261 1911 397 448 64 8 268 233 493 1066

1997-98 2176 1751 658 331 70 4 148 213 327 762

1998-99 1579 1437 789 169 36 2 74 142 225 479

1999-00 1741 1548 1056 69 20 2 107 140 154 423!

2000-01 1594 1389 1212 6 9 0 19 47 96 171

2001-02 1445 1286 1155 0 13 0 17 23 78 131

2002-03 1604 1441 1441 . 0 0 0 0 0 0 0

TOPLAM 30042 22218 6929 5054 1222 49 1730 1770 5448 10235

Tablo 9.4'ten gorilldilgil gibi, ilniversitelerimize yerlqtirilen ogrencilerden 1 0.235'inin ye~itli nedenlerle burslan kesilmi~tir. Bursu kesilen ogrencilerin durumlan incelendiginde, devamslz ogrencilerin saYIsmm yok oldugu gorlilmektedir. On lisans, lisans ve lisansustu ogrencilerine verilen burs miktarmm yetersizligi, ogrencilerin egitimleri dl~mda i~lerle ilgilenmelerine neden olmaktadlr. Aynca, Tilrkiye Tilrkyesi egitimine gey gelmeleri, ogrenimlerine yeterli Tilrkye ogrenmeden ba~lamalan, ortaogretimlerindeki egitim-ogretimin farkhhgl, bazl ders kitaplarm pahah oimasl ve kitap bedellerinin yeterli bulunmamasl veya gey verilmesi, diger ba~anslzhk nedenleri arasmda saYllabilir.

1992-1993 egitim-ogretim ytlmdan itibaren ogrenim goren ogrencilerden 5054'il mezun olmu~tur. On lisans diplomasl alan ogrencilerden ba~anh olanlarm lisans programlarma dikey geyi~leri te~vik edilmektedir. Aynca, lisans egitimlerini Ulkemizde tamamlayan ogrencilerden lilkelerince talep edilenler, lisansilstU egitimlerine devam etmektedir.

9.2 Yurt DI~lllda Okuyan T.e. Vatanda~1 Ogrenciler ve Yurtdl~1 Yiiksekogretim Diplomalan Denklik i~lemleri

Milli Egitim Bakanhgl'ndan alman bilgilere gore Ulkemizden bu illkelere ogrenim gormek Uzere giden ogrencilerimizin sayIian, Azerbaycan'da 2.074, Bulgaristan'da 370, GUrcistan'da 367, Kazakistan'da 1.181, Klrglzistan'da 946, Moldova'da 135, Litvanya'da 15, Romanya'da 20 ve Ukrayna'da 208 olmak ilzere toplam 5.316'dir.

Tilrkiye Cumhuriyeti vatanda~l ogrencilerinin yilksekogretim amaclyla TUrk Cumhuriyetlerine gidi~lerinin ve kar~tla~tlacak diploma denkligi sorunlarmm disiplin altma almmaSI gerekliligi dU~UnUldUgUnden, 2001 yIlmdan itibaren bu programlann Ogrenci Seyme ve Yerlqtirme Merkezi Ba~kanhgmm hazlrladlgl OSYS YUksekogretim Programlan ve Kontenjanlan Ktlavuzu'nda yer almasl uygun gorUlmU~tilr.

Yurtdl~mdaki yUksekogreti/11 kurumlanndan alman on lisans, lisans ve yilksek lisans diplomalannm denklik i~lemleri 2547 say til Kanun ile bu kanun uyannca ylkanlan ve 14 Temmuz 1996 tarih ve 22696 say til Resmi Gazete'de yaYlmlanarak yilrilrlilge giren "Yurtdl~l Yuksekogretim Diplomalarz Denklik Yonetmeligi" hilkUmleri uyannca yaptlmaktadlr.

Diploma denkligini yaptlrmak isteyenler bir dilekye e~liginde, amlan yonetmelikte belirtilen; bir onceki egitim-ogretime ili~kin diploma ash veya onayh sureti, denkligi istenilen diploma veya mezuniyet beige ash, ogrenim silresi iyinde almml~ ders, not ve ders saatlerini gosterir Universitesinden onayh beige (transkript) ash, yabanci dildeki belgelerin noter tasdikli TGrkye tercGmeleri ve Pasaportlanm ibraz ederek ba~vurmaktadlrlar .

Diplomalann on incelemesi Diploma Denklik Komisyonunca yapilmakta, komisyonca olu~turulan oneriler YGksekogretim YGrUtme Kurulu Karan ile kesinle~mektedir. Diploma Denklik Komisyonu, YGksekogretim Kurulu Ba~kam tarafmdan gorevlendirilen YGksekogretim YGrUtme Kurulu Uyelerinden birinin ba~kanhgmda; Milli Komiteler Ust Kurulu tarafmdan onerilen ki~iler arasmd.lO,

142

Yilksekogretim Genel Kurulu tarafmdan seyilen en az 2 ogretim ilyesinden olu~makta, soz konusu komisyon gerektigi kadar alt komisyonlar kurabilmektedir.

Diploma denklik komisyonunca; belgelerin orijinal olup olmadlgl, ilzerlerinde kazmtl, silinti ve benzeri tahrifatm bulunup bulunmadlgl, belgelerin ba~vuran ki~iye ait olup

. olmadlgl, diplomaYI veren ilniversite veya yilksekogretim kurumunun ve egitimin yapddlgl programm tanmml~ ve itibarh bir kurum ve program olup olmadlgl, diplomanm almdlgl egitim programmm Tilrkiye'deki ilniversitelerde verilmekte olan hangi dilzeydeki egitim program Ian ile e~ deger oldugu ara~tmlmakta, diplomanm uluslararasl dilzeyde veya ikili anla~malarla tan man bir ilniversiteden ahnml~ olmasma ragmen, egitim programmm tilril, niteligi, dilzeyi konusunda tereddilde dil~illdilgil durumlarda, ki~iden ilniversitenin resmi katalogu ve ek belgelerle birlikte egitimin yapIidlgl illkede hangi tarihlerde bulunmu~ oldugunu pasaport veya diger belgelerle kamtiamasl istenmekte, gerekirse 0 illkedeki Tilrk Egitim Mil~avirliginin veya Egitim Ata~eliginin goril~lerine ba~vurulmakta ve ihtiyay halinde belgeler bir yilksekogretim kurumuna incelettirilerek goril~ almmaktadlr.

Akademik belgelerin orijinal olmadlgl, ilzerinde tahrifat yapIidlgl veya belgelerin ki~iye ait olmadlgl tespit edildiginde denklik i~lemi yapIlmamakta ve bu ki~iler hakkmda yasal i~lem yapIimak ilzere Cumhuriyet Ba~savclhklanna sUy duyurusunda bulunulmaktadlr.

Yap dan incelemeler sonucunda;

a) Onlisans diplomalannm denklik i~lemleri kabul veya ret ~eklinde bir karara baglanmakta, kabul edilenlere denklik belgesi verilmekte,

b) Lisans diplomalannm denklik i~lemlerinde, diplomanm almdlgl kurumun uluslararasl veya ikili anla~malarla tanmml~ bir kurum oldugu, egitimin yapIidlgl programm Tilrkiye'deki benzeri egitim programma denk oldugu, egitim dilzeyi ve ogrenim alam aylkya tespit edilenlere "denklik belgesi" verilmekte,

c) Lisans egitimi dilzeyi ve iyerigi konusunda bir tereddilt hasii oldugunda ogrenci, usul ve esaslan Yilksekogretim Kurulunca belirlenen ve bir smlf geyme, ders geyme smavi niteliginde olmayan, ancak ogrencinin alml~ oldugu derslerin kapsammm ve ogrencinin kazanmasl gereken en az bilgi dilzeyinin tespitine yonelik ozel bir seviye tespit smavma tabi tutulmakta, seviye tespit smavlan yIida bir kez iki a~amah olarak 45 ayn alanda geryekle~tirilmekte, bunlardan 21 tanesi Kurulumuzca, 4 tanesi Oniversitelerce, 20 tanesi OSYM tarafmdan yapIimakta, bu smav ve belgelerin birlikte degerlendirilmesi sonucunda a~agldaki hususlardan birine karar verilmektedir:

1. Lisans diplomasmm dcnkligi kabul edilenlere denklik belgesi verilmekte,

2. Egitim dilzeyi onlisans dilzeyinde oldugu tespit edilenlere Onlisans diplomas 1

denklik belgesi verilmekte, bu ki~ilerden dileyenler Tilrkiye'de lisans denklik tamamlama programma devam edebilmekte,

3. Egitim dilzeyi ilniversiteler bir egitime denk gorillmeyenlerin talepleri reddedilmekte ve herhangi bir denklik belgesi verilmemektedir.

143

d) Hazlrhk slmfl hariy en az 4 yJihk bir ytiksekogretim programmdan mezun olmalarma ragmen diploma denklikleri onlisans dtizeyi olarak tespit edilmi~ olan veya seviye tespit smavlarmm birinci a~amasmda ba~anh olup ikinci a~amasmda ba~anslz olan ki~iler diledikleri takdirde, Ttirkiye'deki bir tiniversitede lisans denklik tamamlama egitimine ba~vurabilmektedirler. Lisans denklik tamamlama egitimine katJimak isteyen ogrencilerin alanlar itibariyle hangi tiniversitelerde ve hangi fakliltelerde egitim-ogretim gorebilecekleri Yliksekogretim Ytirtitme Kurulunca belirlenmekte, bu ogrencilerin ogrenim licretleri hakkmda, 3843 say "Yliksekogretim Kanunlannda ikili agretim Yapilmasl, 2547 sayill Yliksekogretim. Kanunu'nun BaZl Maddelerinin Degi~tirilmesi ve Bu Kanuna Bir Ek Madde Eklenmesi Hakkmda Kanun"un 7. maddesi htiklimleri uygulanmaktadlr. S oz konusu tamamlama egitiminin stiresi ve ogrencinin almak zorunda oldugu dersler hakkmda karar verme yetkisi liniversitelere ait olup, intibakl yapJian aday, 0 liniversitenin normal ogrencisi gibi 2547 saylh Kanun'un 44. maddesine ve liniversitenin egitim­ogretim ve smav yonetmeligine gore egitim-ogretimine devam etmekte, tamamlama egitimini ba~an ile bitiren ogrencilere Ytiksekogretim Kurulu'nca lisans diplomasl denklik belgesi verilmektedir.

e)Yliksek -lisans denklik i~lemleri kabul veya ret ~eklinde karara baglanmakta, kabul edilenlere denklik belgesi verilmektedir.

f) Ki~ilerin, her ne ad altmda olursa olsun yurt dl~mdan aylk, ekstern, glyabi egitim gibi devam zorunlulugu bulunmayan bir egitim-ogretim sonunda aldlklan sertifika veya diplomalara denklik verilmemekte, modern egitim teknolojileri kullamlarak egitim veren "uzaktan egitim" programlannm tanmml~hgl Ytiksekogretim Kurulu'nca "aynca incelenerek karara baglanmaktadlr.

Yliksekogretim Ylirlitme Kurulu tarafmdan alman kararlar yeryevesinde mevcut uygulamada;

1- Yurtdl~mdan Tip, Di~ Hekimligi ve Eczaclhk alanlarmda alman diplomalaria yapllan denklik ba~vurulan amlan yonetmelik htiktimlerine gore incelenmekte, eksikligi bulunmadlgl tespit edilen ilgililerin denklik ba~vurulan, lilke aynml gozetilmeksizin, yapllacak olan Seviye Tespit Smavl sonucuna gore degerlendirilmektedir.

2- <;:e~itli lilkelerin yurtdl~mda bulunan yliksekogretim kurumlan 1997 yilmdan itibaren ass kllavuzlannda yer alml~ olup, ass kilavuzunda yer alan KKTC haricindeki lilkelerde ogrenim goren ogrencilerden, kilavuzda yer alan program lara ass sonucuna gore aSYM tarafmdan yerie~tirilen ogrencilerin alacaklan diplomalara, yapilacak inceleme sonucunda ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgl takdirde, denklik belgesi dlizenlenmekte, aSYM tarafmdan yerle~tirilmeyen ogrencilerin denklik ba~vurulan reddedilmektedir. Yine ass kilavuzunda yer alan "ozel yetenek" smaVl Be ogrenci kabul eden programlarda ogrenime ba~ladlklan yil itibanyla geyerli olan OSS'dan 105 (Ozel yetenek ogretmenlik program Ian iyin 120) ve lizeri puan alan ve ass kilavuzunda belirtilen kontenjan yeryevesinde yeriqen ogrencilerin alacaklan diplomalara, yapJian inceleme sonucunda ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgl takdirde,

144

denklik belgesi dUzenlenmekte, aksi takdirde denklik ba~vurulan reddedilmektedir.

3- KKTC dl~mda ass ktlavuzunda yer alan Ulkelerin ana dili haricinde ktlavuzda yer alan dil programlanna aSYM tarafmdan yerle~tirilen ogrencilerin alacaklan diplomalarm denklik degerlendirmesi, yapIlan inceleme sonucunda, ilgili mevzuata uygunlugu saptandigi takdirde, KPDS ya da yalmzca ingiliz dili iyin TOEFL smaVl sonucuna gore yaptlmakta, ilgili dil iyin KPDS'dan 70 ve Uzeri TOEFL'dan 550 ve Uzerinde puan alan ba~vuru sahipleri adma denklik belgesi dUzenlenmektedir.

4- KKTC haricinde, ass ktlavuzunda yer alan Ulkeler dl~mda, yurtdl~mda bulunan yliksekogretim kurumlannda ogrenim gorecek olan ogrencilerin, yUksekogrenime ba~ladIklan ytl itibanyla geyerli olan aSS'dan, ilgili alan tlirlinde, onlisans program Ian iyin 105 ve Uzeri, lisans programlan iyin 120 ve Uzeri puan almalan gerekmekte olup, bu ko~ulu saglamayan adaylarm denklik ba~vurulan reddedilmektedir.

5- Sovyetler Birligi'nin dagtlmasmdan sonra olu~an Rusya Federasyonu, TUrk Cumhuriyetleri ve diger Bagimsiz Devletler ile Balkan Ulkelerinde bulunan ve Kurulumuzca tan man yliksekogretim kurumlarmda, ass kilavuzunda yer almaya ba~lamadan onceki bir tarihte ogrenime ba~layanlann denklik ba~vurulan Uzerinde yaptlan incelemeler neticesinde, Temel Fen Bilimleri, Tarih, Sanat Tarihi, Cografya, Sosyoloji ogrenimi gorUlen Ulkelerin ana dilleri Uzerine verilen egitim, Klasik Arkeoloji ve GUzel Sanatlar daIIarmda alman diplomalan ile yapilan ba~vurularm incelenmesi sonucunda ilgili mevzuata uygunlugu saptand@ takdirde denklik belgesi dlizenlenmekte, ogrenim gorUlen Ulkelerin ana diIIerinden farkh dil programlannm denklik degerlendirmesi KPDS ya da yalmzca ingilizce iyin TOEFL smaVI sonucuna gore yaptlmakta, ilgili dil iyin KPDS'dan 70 ve Uzeri TOEFL'dan 550 ve lizerinde puan alan ba~vuru sahipleri adma denklik belgesi dlizenlenmekte, TIp, EczacIhk, Di~ Hekimligi MUhendislik, Hukuk, agretmenlik alanlannda alman diplomalann denklik ba~vurulan yapilacak olan Seviye Tespit SmaVI sonucuna gore degerlendirilmekte, diger alanlarda alman diplomalann denklik ba~vurulan ise olu~turulan alt komisyonlardan veya Universitelerimizden alman gorli~ dogrultusunda degerlendirilerek kabul edilmekte, reddedilmekte ya da yapilacak olan seviye tespit smaVI sonucuna gore degerlendirilmektedir.

6- KKTC'de bulunan Universitelerde ogrenim gorerek diploma alan ilgililerin denklik ba~vurulan incelenerek, ogrenime ba~ladiktan ytl itibanyla geyerli olan aSS'dan ilgili alan tlirlinde on lisans programlan iyin 105 ve Uzeri Iisans programlan iyin 120 ve Uzeri puan almalan ve 26 MaYls 1998 tarihinde imzalanan "T.C Yliksekogretim Kurulu ile KKTC MiIIi Egitim, KUltlir, Genylik ve Spor Bakanhgi Arasmda YUksekogretimde i~birligi ProtokolU" hUkUmleri uyannca tespit ve tesis edilen usuI ve esaslar yeryevesinde ogrenim gorerek diploma almalan ve ba~vurulannm ilgili mevzuata uygunlugunun saptanmasl halinde denklik verilmekte, aksi takdirde ba~vurular reddedilmekte ya da yaptlacak olan Seviye Tespit Smavi sonucuna gore degerlendirilmektedir.

145

9.3 Ogretim Uyeleri

1991 yilmdan bu yana Ulkemiz ile TUrk Cumhuriyetleri arasmda yogun bir ogretim Uyesi degi~imi sUrmektedir. Bu degi~im ilk yillarda sadece TUrkiye'ye dogru gorUlUyorsa da, son Yillarda Ulkemizden de gittikye artan saylda ogretim elemalll bu Ulkelerde gorev almaktadlr. Halen Baglmslz TUrk Cumhuriyetlerinde T.C uyruklu 879 bilim adaml gorevlendirilmi~ bulunmaktadlr.

2547 SaYlh YUksekogretim Kanunu'nun 34. maddesine gore, Ulkemiz devlet ve vaklf liniversitelerinde sozle~meli olarak 2074 Tlirk Cumhuriyetleri uyruklu ogretim elemalllyah~maktadir.

9.4 Yurt DI~mda Kurulan Ortak Universiteler

9.4.1 Uluslararasl Hoca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Universitesi

Ahmet Yesevi Oniversitesi, Kazakistan Cumhurba~kalll Saym Nursultan Nazarbayev'in buyrugu ile 06.06.1991 tarihinde Kazakistan'm Tlirkistan ~ehrinde kurulmu~tur. TUrkiye Cumhuriyeti HUkUmeti ile Kazakistan Cumhuriyeti HlikUmeti arasmda Tlirkistan ~ehrinde Hoca Ahmet Yesevi Uluslararasl Tiirk-Kazak Universitesi kurulmasma dair anla~ma, 31 Ekim 1992 tarihinde Ankara'da imzalanml~tlr. Bu anla~manm onaylanmasmm uygun bulundugu hakkmdaki 3904 saydl Kanun'un 4 MaYls 1993 tarih ve 21571 sayill Resmi Gazete'de yaYlmlanmasl ile Oniversite bugUnkli ortak uluslararasl liniversite statlisline kavu~turulmu~tur. Oniversitenin klsaltIiml~ adl Ahmet Yesevi Universitesi'dir. Akademik, idari ve mali ozerklige sahip olan Universitenin Mlitevelli Heyet Ba~kanhgl Ankara'da, egitim-ogretim ise Kazakistan'dadlr.

iki Ulke arasmda van Ian sozlqme ve mutabakat geregi Mlitevelli Heyet Ba~kalll ile Rektor I. Yardlmcisl Tlirkiye Cumhuriyeti tarafmdan; MUtevelli Heyet Ba~kan Yardlmcisl ile Oniversitenin Rektorli Kazakistan Cumhuriyeti tarafmdan atanmaktadlr.

Ylirlitme Kurulu'nun 28.04.2000 tarih ve 26. Oturumunda Ahmet Yesevi Uluslararasl TUrk Kazak Oniversitesi'nin talebi dogrultusunda, liniversitenin programlarmm 2000 YIiI YUksekogretim Programlan ve Kontenjanlan Kllavuzundan ylkartIimasl karan almml~tIr.

Univeresitenin web adresi: http://www.yesevi.edutr

9.4.2 Klrglzistan-Tiirkiye Manas U niversitesi

TUrkiye Cumhuriyeti HUkUmeti ile Klrglz Cumhuriyeti Hliklimeti arasmda Klrglzistan'm Ba§kenti Bi~kek ~ehrinde Klrglzistan-Tiirkiye Manas Universitesi kurulmasma ili~kin anla~ma 30.09.1995 tarihinde izmir'de imzalanml~tlr. Anla~manm onaylanmasmm uygun bulundugu hakkmdaki 4144 say til Kanun 23.06.1996 tarih ve 22675 saYlh Resmi Gazete'de yaYlmlanml~ ve adl geyen anla§ma 09.07.1996 tarih ve 96/8350 saylh Bakanlar Kurulu Karan ile onaylanml~tIr.

146

17.12.1995 tarihinde Bi~kek'te imzalamp DI~i~leri Bakanhgl'nca 13.08.1996 tarihinde Bakanlar Kurulu'na sevkedilen ve 21.08.1996 tarihinde Bakanlar Kurulu'nda kabul edilen Kzrgzz;stan-Tiirkiye Manas Vniversitesi Tiiziigii"niin onaylanmasl, 22.09.1996 tarih ve 22765 saYlh Resmi Gazete'de, Mutabakat Zaptl'nm onaylanmasl ise 23.09.1995 tarih ve 22766 saylh Resmi Gazete'de yaYlmlanml~tlr.

Oniversite 20.11.1997 tarihinde Fen-Edebiyat FakUltesi, Teknik Egitim FakUltesi ve iktisadi ve idari Bilimler FakUltesi'nde toplam 100 ogrenci ile egitim-ogretim ba~laml~tlr. TIp fakUltesi ve hastanesinin kurulmasl ise 24.10.1997 tarihinde imzalanan ek protokolle kararla~tlfllml~tlr.

Oniversitede Klrglzistan'dan 1153, TUrkiye'den 447 ve diger Ulke ve topluluklardan 122 (Kazakistan, Azerbaycan, Ozbekistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan olmak Uzere top lam 1722 ogrenci ogrenim gormektedir. Mezun vermeye ba~layan

ilniversiteden 87 ogrenci mezun olmu~tur. Oniversitede halen Ulkemizden 82 akademik ve 37 idari personel, Klrglzistan'dan 93 akademik ve 148 idari personel hizmet vermektedir.

Universitenin e-mail adresi: www.manas.kg

9.S i~birligi Anla~malan

Ara~tlrma-geli~tirme faaliyetleri yen;evesinde, ilniversitelerarasl ve enstitiilerarasl i~birligine gidilmesi, ortak projeler hazlrlanmasl amaclyla TUrk ilniversiteleri ile Diger TUrk Cumhuriyetleri Universiteleri arasmda 1998 Yllmdan itibaren 84 i~birligi protokolU yaptlml~tlr.

147