-
TYBAKADEMİ
Türkiye Yazarlar Birliği
-
TYBAKADEMİ • , , ••• • • , o ••• ·~ ., ••• • • , • •• • • • •• '
• • . -
Yıl:4 Sayı: 11 Mayıs 2014 ıoo. Yılında I. Dünya Savaşı
İmtiyaz Sahibi TYB Vakfı İktisadi İşletmesi adına
D. Mehmet Doğan
Genel Yayın Yönetmeni Celil Güngör
Yazı İşleri Müdürü Mustafa Ekici
Yayın Kurulu Murat Erol, İskender Gümüş, Kemal Kahraman, Cengiz
Karataş,
Mehmet Kurto~u, Atilla Mülayim, Osma.n Özbahçe
Yayma Hazırlık Dilara Çoşkun
Danışma Kurulu Hicabi Kırlangıç, İbrahim ffivi Yavuz,
Muhsin Mete, Nazif Öztürk
Yönetim Yeri Milli Müdafaa Cad. 10/13 Kızılay-Ankara
0.312 417 34 72- 417 45 70 - 232 os 71 www.tybakademi.com
[email protected]
Tasanm mtrmedya
B as lo. Özel Matbaası
ISSN: 2146-1759
Fiyatı
ıs TL
Abone Bedeli 40 TL
Kurumlar için 75 TL
Hesap No Vakıfbank Başkent Şb.
mAN: TR34 ooo1soo1 s8oo 7297 391004
Ziraat Bankası Başkent Şb. mAN: TR23 oooı ooı6 8350 1199
485001
71'B AKADEMi hakem/i bi~ dergidir. Dört ayda bir yayımlanır.
Dergide yayımlanan yazıların bilimsel sorumlulu~u yazariarına
aittir.
Yazılar yayıncının iziıi olmadan kısmen ueya tamamen, basılamaz,
çoğaltılamaz ve elektronik ortama taşınamaz. Yazıların yayımlan ıp,
yayımlanmamasmdan
yayın kurulu sonJmludur ..
-
Mehıned Akif: Ne İçinde Sufiliğin Ne De Büsbütün Dışında /A. V
ah qp Akbaş
Mehmet Ald(:- ·Ne İçinde Sufiliğin Ne De Büsbütün Dışında
· A. Vahap Akb~
"Modernist İslamcı" iddiası Bir göruşe ilitirasla bağlanmİş,
oniı hayatlarının merkezine oturtmuş in-sanlar, bu görüşlerini,
topitim un · değer ve(diği büyük insanlan dayanak yaparak
güçlendirmek, yaymak isterler. Bunun için çoğu zaman, tanık
gös-terdikleri kişinin hayatının ve eserinin kendi amaçlarına uygun
olan kısmını görür, alır; gerisini görmezlikten gelirler. Mehmed
Akife de özellikle tasavvufla ilgisi bakımından, böyle yaklaşıldığı
kanaatindeyim.
Mehmed.Akif, hiç şüphe yok ki istikametini Kur'an-ı Kerinl'e
göre belir- · I emiş, İslam'ın tevhid dini olduğunun bilincinde,
samimi bir Müslüman' dır. Bu bilinçle Müslümanların birliğini
savunmuştur.
Ne var ki birlik içinde olmalaruiı arzu ettiği Müslümanların
durumu, Müslümanlığın gerektirdiği özelliklerden çok uzaktır.
İslam, Akif'e göre, Kur'an'ın vaz'ettiği hükümlerden, Asr-ı
Saadet'teki saf şeklinden koparılmış, hurafelere
bula,ııdırılmıştır. Kader, tevekkül gibi kavrarnlara yanlış
aplamlar verilmiş; bunlar GaiıUliğin ve tembelliğin mazereti haline
kon-muştur .. Öyle ki "Azmin, sebatın, yerin, hayat!n dini" ol~
İslam'ı arar Akif; "Ah o din nerde?"ı diye satar. Safahat'ta Akifin
bu halden yakınışını ifade ed~n çok mısra vardır. Fatih Kürsüsünde
manzumesinden bir beyit:
Ba.kzn ne hô.le getirmiş ki cehlimiz dini, Hurafeler bürümüş en
temiz menabi'ini
· · Akifin, biraz da İslam aleminin içinde bulunduğu zor
zamanların te-siriyle şekillenen bu düşünceleri, Cemaleddin Efgam,
Muhammed Abduh gibi İslam dünyasının geri kalmasınının sebeplerini
dinin yanlış algılanmasına, toplumu tembellik ve meskenete
yönlendiren hurafelere bağlayan; taklidin reddedilmesi, dini
mevzularda aklın öncelenmesi fikirlerini savu-
ı Mehıned Akif Ersoy, Safahat, Altıncı Kitap: Asım.
125
-
126 TYB AKADEMi/ Mayıs 2oı4
nan bir anlayışın mensuplanyla büyük ölçüde örtüşmektedir.
Bu örtüşmeyle beraber, Akü'in bu hareket mensuplarından
çeviriler yapması, Safahat'ın Asım bölümünde Efgaru ve Abduh'un bir
diyaloguna yer vermesi ve bir y~sında0 uğradığı haksızlıklar
karşısında Efgam'yi sa-vunması onun büyük bir kesim tarafından
"modernist İslamcı" olarak algılanmasına yol açmıştır.
Bu görüş, tasavvufu "zühd,. cezbe" gibi kavramlardan hareketle
eleştirir. Onu din için bir tehlike olarak görür. Çünkü onlara
göre, sufiler dünyadaki görevlerini yerine getirmiyor, İslfunı "güç
ve hare~et" yerine "pasif bir ita-at" olarak öğreterekdineve ahlaka
zarar veriyorlar.
Tasavvufa Karşı mıydı?
Buradan hareketle birçok kimsede Akü'in tasawufa karşı olduğu
gibi bir kanaat oluşmuştur. Bu kanaat, Asım'da geçen "Sürdüler
Türk'e 'tasavuuf diye olgun şırayı; 1 Muttaszl şimdi 'hakikat'
kusuyor Sıdkı Dayzt» mısralan ile de desteklenmeye çalışılıyor.
Akü'in özünden uzaklaştınlmış, hurafelere bulanmış bir İslam'ı
eleştirdiğini söyledik. Aslında bu eleştiri, yozlaşmış, bozulmuş
bütün kurumlara yöneliktir. İçine edepsizlik girmiş edebiyatı da ve
tabii ki tasavvufu da kapsamaktadır. Nitekim yukarıdaki iki mısraın
de-vamı şöyledir:
Bu cihan boş, yalınız bir rakı hak, bir de şarab; Kıble: Tezgah
başı, meyhaneci oğlan: Mihrab.
Burada Akü'in anlatmak istediği apaçıktır aslında. Yıne de yakın
dost-lan bu hususa açıklık kazandırma gereği duymuşlardır. Mahir
İz, "Bir ba-kışta bu mısraların tasavvuf aleyhine yazılmış
olduklarını zannedenler, aldanırlar. Bundan maksat hiçbir zaman
olgun ve kfunil tarikat mürşitleri değildir" demektedir. 2
Eşref Edib de şunlan söyler:
"Tasavvufa verilen eşk.alin çok aleyhinde idi. İslam'a,
söylediği gibi gö-rünmemeyi, gördüğü gibi söylememeyi öğreten, en
fena telakki edilecek bir şeyin arasına burasına kulp takarak, iyi
bir şeymiş gibi gösteren, şuur yollarını bozan, irade
keskinliklerini körleten bu batıniler tasavvufuna h ü-cum ederdi.
Hakiki tasavvufu bunlardan ayırırdı. Mesela Gazali'nin kudre-ti
önünde eğilir, Mevlana'ya bıiyılırdı."s
Esasında Sebilürreşad çevresinin ve tabiatıyla Akü'in bu
konudaki gö-rüşlerine açıklık getiren bir yazı Şemseddin
Günaltay'ın Zulmetten Nura
2 Mahir İz, Üstadım Mehmet Akif, Haz.: Ertuğrul Düzdağ,
İstanbul2ou. 3 EşrefEdib, MehmedAkifHayatı-Eserleıi,
İstanbul1938.
-
Mehmed Akif: Ne İçinde Sufiliğin Ne De Büsbütün Dilimda /A. V
alı_ ap Akbaş
adlı eserinde yer almaktadır. Akifin övgü dolu bir takriz
yazdığı bu kitapta yer alan Tekkeler ve Milletin Ruhuna Olan
Tesirleri4 başlıklı yazıdır bu. Kitabın üçüncü haslosmda bazı
yazılar çıkanlmasına rağmen bu yazı küçük bir iki değişiklikle
muhafaza edilmiştir. Akifin "İşte benim Şemseddin'im o kahraman
yüreklerin biri"s dediği Günaltay'ın buradaki görüşlerinin Akifin
görüşleriyle örtüştüğü muhakkaktı.r.
Bu yazıda, Doğıı toplumlarında siyasi ve şahsi ihtira.Slara
.zemin bazırlayan Batıili tarikat ve tekkeler, "şeyhlikten şevket
tahtına yol bulan" sözde mürşitler eleştirilir. Söz ko~usu edilen
İsmail-i Sa:fevi 'dir; Hasan Sabbah, Muhammed Ali Bab, Börklüce
Mustafa gibi şeyh taslaklandır. Yoksa ger-çek sufilere söylenecek
söz yoktur. Şöyle der Günal tay:
"Yüksek sanilıaların mehbet-i ilhamı olan Cü.neyd-i Bağdadi'ler,
Rabia-yi Adeviyye'ler ümmetin ruhuna ne kadar necib yüksek
faziletler ililerneye çalışmışlardır. Huzur-ı irfanında büyük bir
dabiye: 'Ben alicenabı övmek için ne diyeyim: Peygamber değil,
lakin kitabı var' -Molla Cami- dedir-tecek kadar beşeriyetin yüksek
bir mertebesine yükselmiş olan Mevlana Celrueddin-i Rumi'nin bir
kısım insanların :fikri ve ruhi terbiyesine olan hayat bahşedici
tesiri beş on satırla ifade edilemeyecek kadar geniş ve
fe-yizlidir."
Tekkeler, zamanında "hassas ruhlar, fazıl beyinler, ateşin
kalpler, halUk ve necib simalar" yetiştirmiş, "millette içtimat bir
hayat" uyandırmış, top-lumun irşadına hizmet etmişlerdir. Ancak
Bektaşilik ve Yeniçerilik işi çığınndan çıkarmış, "çilebaneler
artık İsmail-iAnkaravi ve Şeyh Galib gibi ateşin ve labuti aydınlık
ruhlar" yetiştiremez olmuş. Eleştirilen de tasavvu-fun bu yozlaşmış
şeklidir.
Hakiki Tasavvufa Aşinabk ve Saygı Mehmed .Ak:ii'i tanıyan,
bilen, hakkında yazan herkes, onun herhangi bir tcirikata. mensup
olmadığı, sufice bir hayat yaşamadığı konusunda hem-fikirdir.
Vefatından lasa zaman önce kendisine sorular yöneiten Nevzat Ayas'a
bu konuda şunlan söyler:
"Annem çok abid ve zab.id bir hanımdı. Babam da öyle. Her
ikisisnin de dini salalıetleri vardı. İbadetin vecdini, zevkini,
heyecanını tatmışlardı. Pederim, Hacı Feyzullah Efendi'nin
müridlerindendi. Nakşi şeyhlerinden olan Hacı Feyzullah, o zaman
bayatta idi. Annemin tarikata intisabı yok. Babam bana
tasavvuftelkininde bulunmamıştır."6
Mitbat Cemal Kuntay da ".Akif tekke müslümanı değil, cami
müslüma-
4 Mustafa Kara, Metinlerle Günümüz Tasavvuf Hareketleri, 3.
Basla, İstanbul 2010. 5 Sebilürreşad, 9 Mayıs 1329, ı6
Cemaziyelahir 1331 (22 Mayıs 1913 ), C: ıo, adet: 245.
6 Nevzat Ayas, Mehmed Aleif-Zihniyeti ve Düşünce Hayab, Eşref
Edib, Mehmed Akif-Hayab eserleri ve Yetmiş Mubarririn Yazılan,
İstanbul2010.
127
-
128 TYB AKADEMi/ Mayıs 2014
m dır; onda cezbeden ziyade secde var" der.7 Bütün bunlardan
şuraya varıyoruz: Akif, tarikata mensub bir babanın
eviadı olmakla beraber bir tarikata intisab etmemiş, sufice bir
hayattan uzak durmuş; ancak ."Hakiki tasavvuf'un da aleyhinde
bulunma.n:uş, ger-çek sufilere hürmetkar davranmıştır.
O zaman şu sorular sorulabilir: Peki, tasavvufa tamamen kayıtsız
mıydı? Dostlukları, okumaları, şür ve yazıları bu konuda bize neler
söylüyor?
Akif, ailesinden. ve okuldaki hocalarından aldığı eğitimle
yetinmeıniş, dönemin birçok tanınmış şahsiyetinden de dersler
alarak kendini yetiştirineye çalışmıştır. Bu amaçla Şeyh Hüsam
Efendi'den tefsir, hadis ve Mesnevi dersleri alması, Mesnevihan
Esad Dede'den Mesnevi ve Gülistan, Şeyhillislam Musa Kazım
Efendi'den Varidat'ı okuması8, onun tasavvufa duyduğu ilgiyi
gösterir. Akifin. sevdiği, çok değer verdiği dostlarının bü-yük bir
lasmının da tasavvufla çok yakından alakalı olduğunu görüyoruz.
"Sahabeden sonra en sevdiğim insandır" dediği ve bu muhabbetinden
dola-yı yanı başına defnedildiği Babanzade Ahmet Naim, Halveti ve
Melami'dir. "Yar-ı canım", "üstad-ı hakiınim" dediği, en kederli
zamanlarında bile ya-nında neşelendiği Ferit Kam da Mevlana muhibbi
bir val,ıdet-i vücutçu-dur. Onu yazmaya ve yazdıklarım yayımlamaya
zorlayan .Akiftir. Kam'ın Dini-Felsefi Sohbetler ve Vahdet-i Vücud
adlı eserlerinin Sırat-ı Müstakim ·· ve Sebilürreşad dergilerinde
yayımlanması da Akifin ısrarları sayesinde olmuştur.
Dostlarından Mahir İz, Akifin mebusluk yıllarında Ankara'da her
sa-bah kendisine geldiğini ve beraber Şeyh Sad.i'nin Bostan'ını,
tasavvufi bir eser olan Şems-i Mağribi Divanı'nı ve Harahat'tan
Farsça müntehabatı okuduklarım; Akif'in Hafız Divanı'nı Taceddin
Dergahı'nda bir haneiyeci-ye on sekizinci defa okuttuğunu
söylemektedir.9
Çok ilginç bir husus: Çok sevdiklerinden Asım Şakir, Akif'le bir
dergahta tanışmış. Öğrencilik yıllarırmzda, Beyazıt Çınaraltı'nda,
Laleli'deki Koska Kıraathanesi'nde ve Karagümrük'teki Cerrahi
dergahında genellikle rah-metli M uzaffer Özak'ın sohbetlerinde
Asım Bey' i de dinleme şansı bulmuştum. Bu sohbetlerde ona sık sık
Akifle ilgili sorular sorulurdu. Böyle bir sohbette ondan
tanışmalarının hikayesini dinlemiştim. Bu hatırayı, daha sonra
Beşir Ayvazoğlu'nun onunla yaptığı bir mülakatta da anlatır Asım
Şakir.10 Ayvazoğlu'nun mülakatından aktarıyorum:
"Efendim, Üsküdar'da bir Rüfai tekkesi vardı. Şeylıi Hüsnü
Efendi, sarışın olduğu için 'Sarı' lakabıyla anılırdı. Okumuş
adamdı, şair adamdı.
7 Mithat Cemal Kuntay, Mehmed Akif, 4. B asla, İstanbul2oos. 8
Selami Şimşek, Mehmed Akifve Vahdet·i Vücud, Ay Vakti, Aralık 20u,
sayı 1.35
9 Mahir İz, a. g. e. ıo Beşir Ayvazoğlu, Hafız Asım Şakir Akiri
Anlatıyor, Gel Söyleşeliın Cümle Geçen Demleri, İs·
tanbul 2012.
-
. . Mehmed.Akif: Ne İçinde Sufiliğin Ne De Büsbütün Dışında /A.
V ahapAkbaş
Akifle birbirlerini çok severlerdi. Bir gün tekkeye gittim.
Meğerse yalan dostlanndan Muallim Vahyi ·Efendi de Akifi alıp
getirmiş. Mısır'.dan gel-miş o sırada. Sık sık gidip geliyor. Ben.
onun geldiğini görÜnce, tanıyorum tabü, hemen topadarup ayağa
kalktım. (. .. ) Zikir esnasında, be~ zikir hal-kasına girınem ama,
biraz da.Akife gösteriş olsun diye Fuzffii'den bir gazel
okudum."
Akifin sevdiği, düşüncelerinden yararlandığı sufiler arasında
Muhyiddin İbn-i Arabi, Feridüddin Attar, Yunus Emre, Gazali, İbnü'l
Fanz, Osman Şems, Muhammed İkbal gibi isimler de var.
Akif, Prenses Emine Abbas'a yazdığı bir mektupta artık sözlü
musiklden hazzetmediğini söyler, ancak Yunus ilahilerini istisna
sayar. Son demlerine kadar Yunus ilahilerini hayranlıkla dinler.
Yıne şiirlerini büyük bir zevkle okuduğu Osman Şems, bir Kadiri
şeyhidir. Bir mektubundaMahir İz'den onun "Gözji dünya mı görür
aşık-ı didar olanın, döne döne ... " diye başlayan şiirini ister.
"Bu şiirin hatırımda ancak iki üç bendi kalmış. Lütfen tekmilini
bana yazın gönderin" der. İbnillemin Mahmud Kemal' den .Akifin bu
şüri ayakta okuduğunu ve okurken adeta mest olduğunu öğreniyoruz. u
Muhammed İk"Qal için de Asım Şakir'e yazdığı bir mektupta şöyle
der: "Şarkta yetişen urefa-Yı sufiyenin bütün eş'arını okuduktan
başka Almanya'ya giderek garp felsefesini adam akıllı hazıneden
İkbal hakikat yaman şair."12
Mektuplarmdan, Akifin Mısır'da Mevlana'nın Mesnevi'siyle epey
za-man geçirdiğini öğreniyoruz. Asım Şakir'e göre, Akif Mesnevi'yi
çevirme-yi çok arzu etmekteydi. Biraz yukanda bahsettiğimiz
mülakatta kendisine şöyle dediğini söylüyor:
"Kur' an-ı Azimü'ş-şan tercüme edilmez oğlum. Keşke vaktiin
olsaydı da Mesnevi'yi tercüme etseydim."
Safahat'ta Tasavvuf .Akifin tasavvufla ilişkisine dair görüş
bildirenlerin, büyük çoğunlukla, onun yazı ve şiirlerini bu
bağlamda ciddi bir incelemeye tabi tutmadıklarım görüyoruz.
Taptancı bir hükümle, yazılannda tasavvufa hiç değinmediği,
şiirlerinde ise "sufiyane neşve serpinillerinin pek seyrek" olduğu
ifade edilmiştir. Bu "seyrek serpintiler"e örnek olarak da Tevhid
yahud Feryad ve Safahat'ın son kitabı Gölgel er' de yer alan Se cd
e ve Gece şiirleri örnek gösterilmiştir. Bu hükümler verilirken,
Safahat'ın bütünündeki tasavvufi düşünüş ve duyuşlar, su:fice mecaz
ve terimler, Akifin hayatındaki devre-ler, dost ilişkileri vs. göz
önünde tutulınamış; daha çok Akifin tasavvufla bağdaştırılmayan
dışadönük, aksiyoner göriişlerinden, onun aklı ve bilimi
11 İbnillemin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri,
İstanbul1970. 12 Eşref Edib, a. g. e.
129
-
130 TYB AKADEMi/ Mayıs 2014
önemseyişinden, öncelikle cemiyetçi bir mücadele adamı olarak
algllan-masından hareket edilmiştir.
Nevzad Ayas, Akif'i, uzun açıklamalar sonucunda "İslami
rasyonalizme bağlı" modernİstler arasmda gösterdikten sonra,
tasavvu.fla ilişkisi haklan-da lasaca şöyle der:
"Üstad'm yazılannın, şiirlerinin mevzuu -çokluk- iş, hareket,
faaliyettir. Şiirlerinde mutassavifane eda, sufiyane neşve
serpintileri pek seyrektir . . Tasavvufun ruhu olan 'vahdet-i
vücud' akidesine temas eden şiirleri de çok değildir."13
Ayas, Tevhid yahud Feryad ve İnsan şiirlerinden birkaç mısra ile
Secde ve Gece şiirlerini örnek olarak gösterir ve "Bu nümuneler
Üstad'm sadece mutasavvıfbir şair olduğuna hükmettiremez. Yalnız
onun eski, yeni birçok şairlerimiz gibi sufiyane neşveye büsbütün
kayıtsız kalmadığım gösterir" der. Buradaki "sadece" kelimesi
şüphesiz Ayas'm bu konuda temkinli dav-randığımn işaretidir. O da
Eşref Edib'den naklen "Mısır'da iken son sene-lerde kendisini
ibadete vermiş, Mesnevi ile meşgul olmuş" sözleriyle bahsi kapatma
gereği duyar.
Safahat, tasavvufi bir bakış açısıyla mercek altına alındığında,
Akü'in bu alandaki derinliğinin küçümsenmeyecek derecede olduğu ve
bu derin-liğin yalnızca üç dört şiire değil, şiirlerinin büyük bir
çoğunluğuna nasıl içirildiği görülür. Akife tasavvuf
perspektifinden bakan Nurettin Topçu, Mehmet Demirci14, Mustafa
Tatçı gibi konunun uzmam düşünür ve araştınnacıların tespit ve
görüşleri de bizi bu noktaya getirmektedir.
Nurettin Topçu, Akit'in, "Gölgeler'deki son şiirlerinde vahdet-i
vücu-dun değilse de vahdet-i şühudun mertebesine" ulaştığı
görüşündedir. Ona göre Akü'te "mutlak varlığın temaşasma işık olma"
hasreti kendini çok daha önceleri hissettirmiştir. Hakklın
Sesleri'ndeki 'Tecelli etmedin bir kerreAllah'ım cemalinle"mısraı
bu hasretin terennümüdür.ıs
Mustafa Tatçı, Safahat'taki tasavvufi unsurlara daha teknik ve
detay-lı bir şekilde yaklaşıyor. Vahdet, vahdet-i vücud, kalb,
vecd, istiğrak, le-dün, insani hakikat, zati hakikat, nokta-i
kübra, nüsha-i kübra, meyhane, şarap, saki, rind, Leyla, Mecnun
gibi tasavvufla ilgili terim ve kelimelerin Akü'in şiirindeki
kullammlarına örnekler veriyor, bu hususU! açıklamalar
yapıyor.t6
Bütün bu tamklıklara, tespitiere bakarak, önce, başta da ifade
ettiğimiz gibi, rahatlıkla Akü'in tasavvufa karşı olmadığını
belirtmek gerekir. Tam tersine, o, araştırmadan, bilmeden karşı
çıkanları eleştirmektedir. Sırat-ı
13 Nevzad Ayas, a. g. e.
14 Mehmet Dem.irci, Yahya Kemal ve Meh.med Akifte Tasavvuf,
İzmir 1993.
ıs Nurettin Topçu, Meh.metAkif, 3· Baslo, İstanbul2oo6.
16 Mustafa Tatçı, Edebiyattan İçeri, Ankara 1997.
-
Mehmed Akü: Ne İçinde Sufili!in Ne De Büsbütün Dışında /A. V
ahapAkbaş
Müstakim'deki Hasbihal b~lıklı yazılanndan birinde, hakkında
fikir sa-hibi olmadan tasavvufu panteizmle bir tutan, vahdet-i
vücud diye küçüm-seyerek geçiştirmeye çalışaniann halini ironik bir
şekilde ·ortaya koyar. Muhatabına, "Binlerce düşünen beyni
ömürlerce uğraştıran anlaşılması zor meseleler böyle "vahdet-i
vücut" tamlamasıyla özetienince işin içinden çıkılmış mı oluyor?
Rica ederim siz tasavvufa dair bir eser okudunuz mu?" diye sorar.'7
Onun karşı çıktığı hurafelere bulanmış, özünden uzaklaşmış
İslamdır. Yozlaştınlmış tasavvuf da bunun içindedir.
Soı;ı.ra, aslında ·derin bir tasavvuf kültürüne de sahip
olduğıınu, hayatı boyunca sufi .dost çevresi içinde yaşadığını ve
eserlerinde tasavvufun izleri-nin oldukça fazla olduğıınu da kabul
etmek gerekir. Tevhid yahud Feryad, İnsan, İstiğrak, Secde, Gece
şürlerinin vahdet-i vücud inancıyla örüldüğü su götürmez bir
gerçektir. Özellikle Mısır'daki inziva yıllannda sufi duyuş ve
düşünüşe daha fazla meylettiği anlaşılmaktadır. Bir mektubunda,
Secde şüri bağlaınında Fuad Şemsi'ye söyledikleri de buna
işarettir: "Hilkat cezbe-i ilabiyyeye tutulmuş, haykırır, nara atar
dururken, ben mabedinde mutekif Hacı Akif Hazretleri huzur-ı ha tır
ve ferağ-ı bal ile ibadet edemi-yorum demektir. Bütün dünyayı
cezben istila etmiş sözünden niçin mana çıkaramadınız, bilmem?
Cezbe mahhikata, cazibe H8lik'e aid olduğıı için mi? İyi ya,
hilkatte hükümran olan cezbe Allah'tan geldiği için onu Allah'a
izafe etmek görülmemiş, binaenaleyh anlaşılınayacak bir şey
mi?"'8
Bütün bunlara rağmen onun bir tarikata mensubiyetinin
olmadığını, bilindiği anlamda bir sufi hayatı yaşamadiğını da
söylemek gerekir. Akif, Tanpınar'ın şiirinden ilhamla söyleyelim:
Ne içindedir sufiliğin ne de büs-bütün dışında.
17 Sırat-ı Müstakiın, ı6 Haziran 1327, 3 Receb 1329 (29 Haziran
1911), C:6, adet: 147·
ıS İsmail Haklo Şengül er, Mehmed Aıôf Külliyatı, C. 9,
İstanbulı992.
131
-
132 TYB AKADEMi/ Mayıs 2014
Kaynaldar
Ayvaıoğlu, B~ir, Hafız Asım Şakir Akiri Anlatıyor, Gel Söyl~elim
Cümle Geçen D emleri, İstanbul 2012.
Ayas, Ne~t, MehmedAkij-Zih~iyeti ve Düşünce Hayatı, . Demirci,
Mehmet, Yahya Kemal ve MehmedAkifte Tasavvuj, iZmir 1993. Edib,
Eşref, Mehmed.AkifHayatı-Eserleıi, İstanbul1938.
Edib, Eşref, Mehmed Akij-Hayatı eserleri ve Yetmiş Muharririn
Yazılan, İstanbul2010.
Ersoy, Mehmed Akif, Safahdt, Albncı Kitap: Asım. İz; Malıir,
Üstadım Mehmet Akif, Haz.: Ertuğrul Düzdağ, İstanbıi12oıı. Kara,
Mustafa, Metinler/e Günümüz Tasavvuf Hareketleri, 3. Basla,
İstanbul 2010.
Kuntay, Mithat Cemal, Mehmed AkiJ, 4· Basla, İstanbul 2005.
İbnillemin Mahmud; Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri, İstanbul
- 1970. Sebilürr~ad, 9 Mayıs 1329, ı6 Cemaziyeliihir 1331 (22 Mayıs
1913 ), C: 10,
adet: 245·
Sırat-ı Müstakim, 16 Haziran 1327, 3 Receb 1329 (29 Haziran
19ıı), C:6, adet: 147· .
Sırat-ı Müstakim, 13 Mayıs 1326, 17 Cemaziyelevvel1328 (26 Mayıs
1910), C: 4, adet 90.
Şengül er, İsmail HakJo, Mehmed Akif Külliyatı, C. 9,
İstanbul1992.
Şimşek, Selaıni, Mehmed.Akif ve Vahdet-i Vücud, Ay Vakti, Aralık
2011, sayı 135
Tatçı, M~. Edebiyattan İçeri, Ankara 1997. Topçu, Nurettin,
Mehmet Akif, 3. Basla, İstanbul 2~06
