Upload
truongminh
View
213
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Ua fa’amaonia i su’esu’ega lou maua i le gasegase
ogaoga o le Ate Fefete (Hepatitis B)
The Hepatitis Foundation of New Zealand www.hepatitisfoundation.org.nz I 0800 33 20 10 0800 33 20 10 0800 33 20
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
Fesoasoani e
tete’e siama
Aisea e taua tele ai lou ate?
The liver: O le ate • Na te galueaina ma fa’amamaina mea’ai, meainu, ea o lo o manavaina i
totonu, ma pipii i le pa’u
• Na te toe fofoina lava ia
• O le totoga pito i tele i totonu o le tino
• E tusa ma le 500 ana galuega po’o aoga
• Sili atu i le1kilokalama (1kg) lona mamafa
Fa’amamaina o
lapisi o le tino
Fa’aputuina le suka, aioni
(iron) ma vaitamini, ma
‘aumaia le malosi i lou tino
Fesoasoani i le
fa’amaluina o mea’ai
Fesoasoani mo le
polokaina mai o le
toto pe’a e manu’a
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
Sosolo o le gasegase
400 miliona tagata i le lalolagi ua maua i le gasegase tumau ua ta’ua o
le Ate Fefete vaega B (Hepatitis B) (CHB). Mai lenei fuainumera, e 1.2
miliona o le a maliliu mai le fa’ama’i ogaoga o le ate.
I totonu o Aotearoa, e tusa ma le 100,000 tagata ua maua i Ie
gasegase tumau o le Ate Fefete vaega B (Hepatitis B). Mai lenei
fuainumera, 15-20% pasene o tagata o le a a’afia i le faama’i ogaoga o le ate.
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
What is hepatitis B? = O le a le Ate Fefete (Hepatitis B)?
A mae’a le ono masina o iai lava le siama i totonu ole tino, o le a avea loa ma gasegase tumau*sit us
at:www.hepatitisfoundation.org.nz
Ua sao i le toto
ma a’afia ai le
ate
Salalau i le toto ma
fetaula’iga toto
E ono fa’atupuina ai le
fa’amai ogaoga o le ate
O le Ate Fefete vaega
B o le siama e mafua
ona fefete ai le ate.
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
The Hepatitis Foundation of New Zealand
E fa’apefea ona tausiaina lou ate?
Ia mautinoa le siakiina fa’alausoso’o o lou toto
‘Alo ‘ese mai le ‘ava malosi pe fa’aitiitia i
le tasi le meainu i le
aso
Fa’aitiitia pe
tu’u le taumafa tapa’a
Ia tausisi i le
mamafa ua
fa’atulagaina mo
lou soifua maloloina
O le taumafaina o le ‘ava Samoa e tatau fo’i ona ‘alo ‘ese mai ai ona e i ai ona so’otaga i mafua’aga e fa’aleagaina ai le ate.
‘Aua le
fa’aaogaina la’au faasaina (mariuana/Cannabis). E i ai ona so’otaga ma le tele o manu’aga
(Fibrosis) o le fa’amai o le
ate.
‘Aua le Ia
fa’atalanoaina ma lau foma’i po’o le fale
talavai e uiga i le fa’aaogaina
o vai fa’anatura po’o nisi
togafitiga, aua e ono a’afia ai
lou ate i nei togafitiga
‘Alo ese mai
mea taumafa lololo/ meainu
ma meataumafa
suamalie, aua e fa’atupulaia ai le ogaoga ole fa’amai o
le ate
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
A’afiaga o lou Ate mai le ‘ava malosi
• O le ‘ava malosi e fa’atupuina ai se tulaga e ono maua ai ni manua’ga i lou ate (cirrhosis)
Latou e le taumafa ‘ava
Ate Fefete (Hepatitis B) latou e le taumafa ‘ava
Latou e taumafa ‘ava e le’i maua i le ate fefete
(Hepatitis B)
Latou e taumafa ‘ava ua maua i le ate fefete
(Hepatitis B)
Visit us at:
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
O le tali mai (immune response)
• O le a le mea e tupu pe ‘a fai e ulufale le siama i totonu o lou tino?
Siama ua sao i totonu o le tino
A’afia ai sela o
le ate
Taumafai le immune
system e fa’aumatia
sela ua
a’afia o le ate
Mild, moderate, or
severe fibrosis. Cirrhosis=
Afaina, afaina feololo,
afaina tele
Fulafula ma ma’ila’ila
O le Ate Fefete (Hepatitis B) e fa’ateleina ai le a’afiaga o le sosolo o le kanesa o le ate
Faiga fou fa’atekonolosi e fa’ateleina ai lou silafia i le tulaga ua o’o i ai lou gasegase o le ate
(The FibroScan®
)
• E ta’u mai ai le tulaga ua o’o i ai le fa’ama’i o le ate
• Leai se tiga
• Le fa’aaogaina ni togafitiga fa’agase pe i ai ni
tulaga fa’a-faigata
• Togafitiga fa’afaigofie
• Mo le to’atele o tagata, o le a le mana’omia ai se faia o se su’esu’ega e ‘otoina mai ai sina vaega o le ate (liver biopsy)
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
Tulaga o le gasegase o le ate
Kanesa o le Ate
Manu’aga o le ate
Ga’o
Ate maloloina
O le Ate Fefete (Hepatitis B) e si’itia ai le maualuga o le tulaga e te ono a’afia ai i le kanesa
The Hepatitis Foundation of New Zealand
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
E i ai sona togafitiga?
• O le taimi nei e leai se togafitiga
• O lo’o maua fuala’au e fesoasoani e taofia ai le
sosolo o le siama e fa’aleagaina atili ai lou ate
• O fuala’au e mana’omia pe afai ua malosi tele le
siama. O le a lua fa’atalatalanoaina ma lau foma’i
fa’apitoa pe afai o le a e mana’omiaina se
togafitiga i se taimi.
• O nisi tagata e le mana’omiaina lava ni togafitiga
• O le siakiina fa’alausoso’o o le toto e mana’omia
ina ia iloa ai le malosi o le fa’ama’i
ua iai
o E tasi mai le selau o tagata ua mafai ona ave’eseina mai ai le siama. O nisi o tagata e mana’omia pea le siakiina o le toto fa’alausoso’o.
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
The Hepatitis Foundation of New Zealand
E fa’apefea ona puipuia le a’afia o isi tagata?
O ai ou te logoina?
• O fa’amaoniga o su’esu’ega o lou gasegase o le ate fefete (Hepatitis B) o au lava mea totino. E te le tau fa’ailoaina i se tasi, ‘ae e tatau
lava ona ‘e taumafai e uia ala uma e taofia ai le pipisi ma le sosolo o le fa’ama’i o le ate fefete (Hepatitis B) i isi tagata.
• O le ate fefete (Hepatitis B) e le mafai ona pipisi atu i le mafatua, tale, lulu lima, fusifusiga, po’o le fefa’asoaa’i o mea taumafa, taumafataga, atoa ma ipu inu.
• Afai e i ai se tasi o lou aiga ua fa’amaonia le mauainai i le ulua’i vaega o le kanesa o le ate (HCC), e mana’omia ona faia le fa’ata (Ultrasounds) i le ta’i ono
masina, ona e maualuga le masalomia o le ono maua o ‘oe i le kanesa o le ate.
Ia ufiufi ni manu’a po’o lavea o le
Fa’aaoga le fagu vaila’au (bleach) e fufulu eseina ai ni toto po’o ni pisipisia
‘Aua le fa’aaoga teleina ia ni tafi po’o pulumu fulunifo
‘Aua ne’i tuiina pe foa’i lou toto
‘Aua le fa’aaoga fa’alaua’iteleina ni nila po’o ni meafa’aaoga i le faia o fuala’au fa’asaina, taaga pe’a po’o le tuiina o vaega o le tino
Fa’aaoga auala o feusua’iga mama, se’ia vagana ua uma ona puipuia ma saogalemu lau pa’aga
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
E mafai ona maua sa’u fanau?
E leai se mafua’aga o le a le mafai ai ona maua sau fanau. E tele lava ni auala e mafai ona ‘e faia e fa’aitiitia ai le maua o lau
pepe i le ate fefete (Hepatitis B). Fa’amolemole ia fa’atalatalanoa ma lau fomai fa’atosaga ni auala mo le va’aia lelei o lau pepe
E mana’omia e lau pepe tui puipuiia o le ate fefete (Hepatitis B Vaccination and immunoglobulin) i le taimi faato’a
fanau mai, fa’apea fo’i ma le tui puipuia mo le 6 vaiaso, 3 ma le 5
masina. E mana’omia fo’i le siakiina o le toto o lau pepe pe’a mae’a le 9
masina ina ia toe fa’amautuina ai e le’i a’afia i le siama. Afai e le’i a’afia, e
fautuaina lava le toe fai o nisi tui puipuia se 2 i le lumana’i.
E fautuaina le faia o togafitiga mo fa’ama’i pipisi (Anti-viral
treatment) i totonu o le vaega lona tolu o le ma’itaga mo tina ua maualuga le a’afiaga o le siama i totonu o latou toto.
E tatau foi i pa’aga a tamaloloa o lo’o maua i le ate fefete (hepatitis B) ona faia muamua le tui puipuia
a’o le’i taumafai e fia maua ni tamaiti. E tatau lava ona faia le tui puipuia lea pe afai e le’i faia. O tui puipui nei e fa’atupeina e le malo
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
O le ‘au’aunaga a le Fa’alapotopotoga o le Gasegase o le Ate Fefete i Niu Sila
(The Hepatitis Foundation NZ)
Fesoasoani mo i latou ua umi ona maua i le
gasegase o le ate fefete (Hepatitis B)
• E fesoasoani le fa’alapotopotoga e su’esu’e i latou ua fa’aono afaina i le siama, fa’atasi ai ma
tagata o aiga, ma pa’aga o i latou o lo’o maua i le ate fefete (Hepatitis B).
• O tui puipui o le ate fefete (Hepatitis B) e fa’atupeina e le malo.
• Ia taliaina fautuaga ma fesoasoani mo i latou o lo’o soifua ma le gasegase ogaoga o le Ate Fefete (Hepatitis B) • O le a lafo atu le pepa e tui ai lou toto mo le ta’i ono masina
• Tusi e fa’ailoa atu ai le i’uga ua maua mai i lou toto sa tuiina
• O le a logoina atu oe pe afai e te tuai mai e fai lau su’esu’ega
• O lau fa’atagana e mafai ai e le fa’alapotopotoga ona fa’ailoa atu i lau foma’i
• fa’ale’aiga ma nisi ofisa o le soifua maloloina i’uga na maua mai i le su’eina o lou toto.
• O le a ‘aveina oe i le falemai pe a mana’omia
O le polokalame malu puipuia lenei fa’alemalo
O isi fuafuaga o le a soso’o ai
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
Nisi fa’atalatalanoaga
O le to’atele o tagata o lo’o maua i le ate fefete (Hepatitis B) sa a’afia
mai i le siama mai nofoaga sa ta’a’alo ai ma isi tamaiti a’o laiti, a’o nisi
sa a’afia mai lava i manava o o latou tina sa maua i le gasegase
ogaoga o le ate fefete
(Hepatitis B) a’o le’i fananau mai
O isi a’afiaga e aofia ai tagata e pei o;
tagata Maori, tagata Pasefika, tagata Asia e i luga a’e o le 25 tausaga o latou soifua
latou na soifua mai i fafo atu o Niu Sila
latou o nonofo ma tagata o lo o maua i le ate fefete (Hepatitis B)
latou e le fa’aaogaina auala e puipui mai ai i feusua’iga le mama ma
tagata e maua i le fa’amai o le HBV
latou o fa’aaogaina tui o fuala’au fa’asaina
pe taina pe’a e fa’aaogaina ai nila e le fa’amamaina (unsterile equipment)
e mafai ona ola pea le siama i fafo o le tino e sili atu i le fitu aso
O le polokalame o le tui puipuia o le ate fefete (Hepatitis B) mo tamaiti
pepe sa amataina i le 1987. O Niu Sila o le atunuu muamua i le lalolagi
sa amataina ai lea polokalame.
Visit us at:
www.hepatitisfoundation.org.nz
Call us on:
0800 33 20 10
The Hepatitis Foundation of New Zealand
O su’esu’ega o galuega a le Ate (LFTs)
Su’esu’ega Fa’amatalaga Fua fa’atatau
Alanine aminotransferase (ALT)
O le ALT enzyme e maua i totonu o le ate ma e fesoasoani i le gaosiina o le polotini (protein). O le maualuga o le ALT o le a si’itia pe afai e afaina pe manu’a le ate. E sili atu le su’esu’ega ma iuga o le ALT i le
ate nai lo le AST.
*0-40 U/L
<40 -su’esu’ega
masani
* 40-100 – e toe faia
ile 6 masina)
* 100-400 – toe faia ile 3 masina * Toe faia i masina ta’itasi ma le tausi soifua INR,
Fa’aitiitia/taofi le inu ‘ava
malosi ma le tusi a le Foma’i
Asparate amino transferase (AST
O le AST o le sua (enzyme) e maua i totonu o
le ate. O le sili atu o le maualuga
fa’atulagaina o le AST Enzyme e ta’uina mai
ai ua afaina pe ua manu’a le ate. ‘A le o lea,
o le maualuga fo’i o le AST e mafai fo’i ona
fa’ailoaina mai ua afaina pe manu’a ni maso i
totonu o le tino. E masani ona maualuga nai
lo le ALT i le fa’ama’i o le ‘ava malosi.
0 – 50 U/L
Alkaline phosphatase (ALP)
O lenei sua (enzyme) e maua tonu lava i le
‘au o le ate (bile duct). E masani fo’i ona
maualuga atu le fua o le ALP enzyme e
maua i isi fa’ama’i e a’afia ai le ate ma
ponaivi. O le maualuga atu o le fua e mafai
foi ona fa’ailoaina maia ni fa’afitauli i le
fa’agasologa o sua mai le ate (bile flow).
30 – 126 U/L adult
Albumin Albumin o le polotini taua lea e gaosi mai e le ate. O le gaosiina o lenei sua (enzyme) e mafai ona tupu ai ma ni fa’aletonu i le ate, ma mafua ai ona maualalo le fuafa’atatau o le albumin i totonu o le toto. O lenei tulaga e tupu i tagata o lo’o maua ile a’afiaga ogaoga o le ate fefete, ma e ta’atele i tagata ma’i suka o lo’o maua i le gasegase o le fatugao.
35 – 52 g/L
Su’esu’ega Fa’amatalaga Fua fa’atatau
Bilirubin O lapisi nei e maua mai pe’a mae’a ona faia
galuega a sela mumu (red blood cells). O le fua
maualuga o le toto ‘conjugated’ bilirubin
(bilirubin with attached sugar molecules), e
mauaina lea fa’atasi ma auga ‘ese’ese o le ate
ma le au o le ate (bile duct). E masani lava ona
maualuga le fua pe ‘afai e poloka le tafe o le
fa’aga’au (bile). O le maualuga o le fua o le
bilirubin e mafai ona samasama ai lou tino
(jaundice)
1 – 24 umol/L
Gamma-glutamyl
transferase (GGT
or gamma GT)
O lenei sua (enzyme) e mana’omia e fufuluina
ese mai ai le ‘ava malosi mai totonu o le tino. O
le maualuga o le fua o lea sua (enzyme) e mafai
o na ta’uina mai ai ua iai le fa’afitauli i le
fa’agasologa mai o le sua mai le ate (bile flow).
O le maualuga atu nai le fua fa’atatau o lenei
sua (enzyme), e mafai ona fa’ailoaina mai ai le
tele o le ‘ava malosi sa taumafaina, ma’i suka,
atoa ai ma le vaila’au e tau’a o le anti-
convulsant medication. ‘Alo ese mai pe a
fa’aesea. E tusi mai le foma’i fa’ale aiga pe a
maualuga le ALT e te maua ai
0-80 U/L
INR/RT E iai le galuega a le ate i le fa’apotopotoiina o
le toto. E fa’ailo mai e le INR le leaga tele o le
gasegase o le ate, pe afai ua umi atu le mafai e
poloka ai le toto a’o leaga le ate. Su’esu’ega
taua mo auga faigata nei, atoa ai ma le
maualuga tele o le ALT
0.8 – 1.2 ratio
Platelets O Platelets o vaega ia o le toto e fesoasoani
tele i le polokaina o le toto. O le fua o le
Platelets e maualalo pe fa’aitiitia i tagata ua sili
atu ona a’afia i le gasegase o le ate, ma e iai foi
isi mafua’aga
150 – 400 x10E9/L
The Hepatitis Foundation of New Zealand
Fa’aliliuna o i’uga o su’esu’ega o le Ate Fefete (Hepatitis B)
HBsAg Anti-HBc Anti-HBs IgM anti-HBc I’uga o suesuega Galuega e mana’omia
Negative Negative Negative N/A A’afia gofie Tui puipuia pe afai e ova atu i le 40 tausaga le matua pe ua
masalomia foi le maua o oe i a’afiaga o le ate fefete
Negative Positive Positive N/A Puipuia ona ua maua i le siama Leai se galuega e mana’omiaina
Negative Negative Positive N/A Puipuia mai le ate fefete
(Hepatitis B)
Leai se galuega e mana’omiaina
Positive Positive Negative Positive Aafiaga ogaoga mai le siama Toe faia su’esu’ega i totonu o le ono masina
Positive Positive Negative Negative Aafiaga tumau mai le siama Feso’ota’i le Fa’alapotopotoga o le Ate Fefete i NZ
(The Hepatitis Foundation of New Zealand)
Negative Positive Negative N/A Le manino le fa’aliliuina
Tulaga e ono aliali e a’afia ai;
1. Fo’ia o siama (ta’atele)
2. Sese le faai’uga (anti-HBc) ua fa’aono
a’afia
3. ’Tulaga maualalo’ aafiaga umi i le
siama
4. Fo’iaina po o le togafitiaina o le
siama faatoa tau amata
Toe faia su’esu’ega i totonu o le ono masina
Negative Positive Negative Negative Puipuia mai siama fa’anatura (e ui ina e le o
iai ni antibodies i totonu
Leai se galuega e mana’omiaina
Positive Positive Positive Negative a’afiaga tumau (e ui o lo o i ai
antibodies i totonu
Fa’afeso’ota’i le Fa’alapotopotoga o le Ate Fefete i
Niu Sila
The Hepatitis Foundation of New Zealand
Fa’ailoilo mai su’esu’ega o le toto (Serological markers) o le gasegase o le Ate Fefete (Hepatitis B)
E tatau ona silafia e le ‘au faigaluega le tala tala’aga o le gasegase
The Hepatitis Foundation of New Zealand
Fa’ailoilo mai su’esu’ega o le toto (serological markers) o le gasegase o le Ate Fefete (Hepatitis B)
• HBsAg – a’afiaga i le siama i le taimi nei fa’aauau le tulimata’iina
• afai o se ma’i fou galuega a le ate + HBeAg
• A o’o ina tulaga le lelei, mulimuli i le 12 masina, ae afai e leai se suiga-< 35 tausaga te’a i tua
• o i latou e sili atu ma le 35 tausaga e mafai ona te’a i tua pe afai e maua mai su’esu’ega o le Fibroscan ua o’o i le tulaga o le 0-2 fibrosis
• HBeAg +: O le fua fa’atatau ua o’o i ai le malosi o le siama ua a’afia ai sela o le tino – e seasea aoga lea sa’ili’iliga o le HBVDNA, se’ia vagana ua tetele le sosolo pe a o fai ni togafitiga
• Anti-HBc – A’afiaga i le siama i le taimi nei ma le taimi ua te’a
• Anti-HBs – A’afiaga muamua mai le siama po’o le tui puipuia - e mafai ona to lualuagia ma le tulaga masani, ae afai e itiiti lava (negative) le i’uga
o le HBsAg, e fa’aailoa mai ai o lo o malu puipuia
• O le mae’a o le tui puipuia, ua ave’eseina ai le antiHbs ae le’i maua se faai’uga mo le malu puipuia – ae afai o le tagata ua gasegase ua uma ona fai ni ona tui puipui atoatoa se tolu ao laititi, e fa’amata mautinoa ai ua malu puipuia o ia. Ae afai e talafeagai ona fa’amautuina, (fa’ata’ita’iga) mo tagata faigaluega, na o le tasi lava le tui puipuia malosi e fa’agalueaina ai le tali ole suesu’ega (antiHbs) i totonu o le 7-10 aso. Ia manatua o le tui puipuia mo tagata matutua e itiiti lava lona a’afiaga, ma o le malu puipuia o le tagata e mafai ona mautinoa pe afai ua maea ona faia uma tui puipuia. Afai o lo’o fa’aopopo pea (positive) le i’uga o le antiHbs po ua mae’a foi ona fuaina lona tali mai o le tui puipuia – o le tui puipuia malosi fo’i la o le a su’eina ai po’o tumau pea le malu puipuia. Afai fo’i e mana’omia, o fa’atonuga e avatu i le tusi mo le tagata gasegase.