Üsküdar’ın Kapı Tokmakları

Mima ri de Sim ge ler; Üs kü dar’›n Ka p› Tok mak la r›*

M U T L U Ö Z G E NT.C. Bafl ba kan l›k Va k›f lar Ge nel Mü dür lü ¤ü

“Üs kü dar’da ;Zen gi nin Ka p› Tok ma ¤› A¤›r d›r, Süs lü dür.

Ka p› ya Ya k› fl›r fie kil de Gör kem li dir. Fa ki rin Ka p› Tok ma ¤› ise ; Sa de dir, Mü te va z› d›r ve Boy nu Bü kük tür...”

Kent ya fla m›n da “yer” an›m sa tan d›r. Öy le çok es ki si ni de ¤il; her za man, flim dive bu ra da var olan ya fla m› an›m sa t›r. “Bi ri le ri uy ku ya yat mak ta d›r, al çak ses leko nu flu nuz” der. Yer öy le yö ne tir ki, bel le ¤e ge rek sin me kal maz. Sa çak sa ça ¤aben ze mez na s›l ki in san in sa na ben ze mez se...Yer du yu la r›n bel le ¤i dir, o yüz den zi hin ler de bir du yum ola rak ka l›r. Ka de hedö kü len su se si gi bi k› p›r k› p›r, bir ço cu ¤un ka p› ya do ku nu flu gi bi gü leç, oya -lan m›fl yafl mak lar gi bi emek yük lü...Ye rin gü cü ne bü yük lü ¤ün de, ne kü çük lü ¤ün de dir; ne de ora ya kaç yol, kaç ka -p› aç›l d› ¤›n da. Ye rin gü cü an› la r›n da giz li dir. Bel ki bi raz da bil ge li ¤in de ve kur -naz l› ¤›n da... Çün kü ger çek bir yer du rak sa t›r, din len di rir, e¤ len di rir, hak ça pay -lafl t› r›r bir fley le ri. T›p k› Üs kü dar gi bi...Es ki ler Üs kü dar için “Bir ulu rü ya y› gö ren ler fleh ri” di ye ya zar lar.Bu ulu rü yata bi ki ‹s tan bul’un fet hi ola y› d›r. Üs kü dar; iki aya yak la flan ku flat ma ya,ge mi le rinka ra dan yü rü tül me si ne,fleh rin al› n› fl› na ve Bi zans’n al› n› fl› na fla hit olur.Üs kü dar, Ana do lu’dan ge len le rin son du ra ¤› Ana do lu’ya gi den yol cu la r›n hanve ker van sa ray la r›n da a¤›r lan d› ¤› bir mer kez dir bir iki as›r ön ce si. Hac mev si -mi ne ya k›n, mu kad des top rak la ra, Mek ke’ye Me di ne’ye gi den Sur re Alay la r› bu -

546

ra dan u¤ur la n›r ve yi ne bu ra da kar fl› la n›r d›. Ev li ya Çe le bi’nin gö rü flü ne gö remu kad des top rak la ra gi den yol lar bu ra dan bafl la d› ¤› için Üs kü dar top ra ¤› n›n damu kad des ol du ¤u na ina n›l m›fl t›r. Üs kü dar Ca mi le ri, mes cit le ri çefl me le ri, ev le -ri, me zar l›k la r› ve ta ri hi do ku suy la geç mifl ten gü nü mü ze uza nan bir köp rü gi bi -dir ade ta... Üs kü dar de ni lin ce ilk ak la ge len ma hal le ve hofl gö rü dür. Ma hal le,kom flu lu ¤u; Kuz gun cuk ise hofl gö rü yü an›m sa t›r...Üs kü dar de ni lin ce, “ma hal le”1 an›m sa n›r. Bir ye re ait ol ma ora y› sa hip len me.Bir ma hal le ye sa hip ol ma fle hir den çok “kom flu lu ¤u” an›m sa t›r biz le re... Sa de cegeç mifl te de ¤il, flu an var olan ya fla m› ifla ret eder. Or tak bir me ka n› pay lafl ma -n›n bel le ¤i dir. Bu ne den le dir ki bü yük bir ev ola rak an›m sa n›r zi hin ler de... Top -lum sal ilifl ki kur ma n›n ye ga ne ad re si dir Üs kü dar’da ma hal le. ‹n san la r› bu lufl -tu ran, to par la y›p soh be te ola nak sa¤ la yan. (Fo to 1)Öy le si ne özel bir me kan d›r ki, bu ra da pay la fl› lan la r› in san bir ömür bo yu unut -maz. “Ma hal le ar ka da fl›m”, “Ma hal le nin de li kan l› s›” gi bi söz ler bir me ka na du -yu lan ömür lük ve fa y› sim ge ler. “Kom flu luk, Hofl gö rü” gi bi özel kav ram lar mi ma -ri ye de tay ola rak yan s› m›fl t›r Üs kü dar’da... (Fo to.2)Bu de tay lar dan il ki ka p› lar d›r. ‹l ginç bir ol gu dur ka p› lar, çok fle yi an la t›r as l›n -da biz le re... Kom flu lu ¤u, gü ve ni, sos yal sta tü yü... Ka pan d› ¤›n da ar ka s›n da ka lanin sa n› gü ven de tu tar, aç›l d› ¤›n da ise in sa na umut ve rir. Bel ki de bu yüz den özel -dir. Üs kü dar’da ka p› lar sa hi bi nin ve ar d›n da giz le di ¤i bofl lu ¤u sim ge ler. Ar d›

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

Üs kü dar’da in san-me kân ilifl ki si (Kuz gun cuk)

547

in sa n›n öze li dir. Ki mi si süs lü dür, ki mi si ise mü te va z›... (Fo to.3)Ki mi za man da ma ne vi bir z›rh olur...Üze rin de gü zel te men ni ler yer al›r.. “Ha y›rDi le ye rek Aç” ,”Ma li kü’l-Mülk”, “Ya Mu în” , “Bis mil la hir rah ma nir ra him” gi biev sa hi bi ni ve eve ge len mi sa fi ri kut sa yan te men ni ler yer al›r. (Fo to.4)Ar d› in sa n›n öze li dir. “Dün ya iki ka p› l› han d›r” der ken Ya fla m› sim ge ler; “Ümitka p› s›” ise, umu du sim ge ler. “Ka p› lar aç› l›r ve yep ye ni ufuk lar bi zi bek ler” der -ken, “Ge le ce ¤i sim ge ler”, “Elim de ka p› gi bi ta pu su var” der ken ise, “Ga ran ti yisim ge ler”. “Ka p› gi bi sa¤ lam” der ken “Gü ve ni sim ge ler”...(Fo to 5-6)Bir pa ra doks tur ka p›, üze rin de ba r›n d›r d› ¤› tok mak la, ay›rt eder ka d› n› er kek -ten. Er kek “tok tok “eder ken ka d›n “t›k t›k” eder. Ama an la y›fl l› ve se ve cen dir ço -cu ¤a...Zen gi nin ka p› tok ma ¤› a¤›r d›r, süs lü dür. Ka p› ya ya k› fl›r fle kil de gör kem li dir. Fa -ki rin ka p› tok ma ¤› ise; sa de dir, mü te va zi dir ve boy nu bü kük tür. (Fo to7-8)Geç mi flin za rif eda s› ve in ce zev ki Üs kü dar da ki ko nut ka p› la r› na ve ka p› tok -mak la r› na yan s› m›fl t›r. Bir bi rin den il ginç form la r›y la ka p› la r›n ger dan l› ¤› ve kü -pe si ni olufl tu ran tok mak lar, içer dik le ri me saj lar ka dar, ya p› l›fl ne den le ri ve sos -

M ‹ M A R ‹ D E S ‹ M G E L E R ; Ü S K Ü D A R ’ I N K A P I T O K M A K L A R I

Kuzguncuk Eski bir Üsküdar foto¤raf› (Foto 1)

548


Üsküdar’da hoflgörünün adresi Kuzguncuktur. (Foto.2)

Ard› insan›n özelidir. ‹lginç bir olgudur kap›lar...(Foto.3)

Üzerinde “Malikü’l-Mülk” yazan kap› - Kuzguncuk(Foto. 4)

549

yal ya flam da ki ifl lev le riy le, mi sa fir ile ev sa hi bi ara s›n da “ile ti fli me” da ya l› birba¤ kur mak ta d›r.Üs kü dar da ki ko nut ka p› la r› n› süs le yen tok mak la r›n ta ma m› si pa rifl yo luy la ya -p›l m›fl t›r. Tok mak la r›n bi çi min de ve mal ze me se çi min de ev sa hi bi nin mes le ¤i,sos yal sta tü sü ve eko no mik du ru mu et ki li ol mak ta d›r. Özel is tek üze ri ne ya p› lan tok mak la r›n çi zi mi ni ve in ce ifl çi li ¤i ni ku yum cu lar;dö kü mü nü ise de mir ci ler yap mak ta d›r. De mir ci ye ya da ku yum cu ya tok mak si -pa ri fli ni, o evin en yafl l› ki fli siver mek te dir.2 (Fo to 9-10)Eko no mik du ru mu iyi olan ai le le rin ka p› la r› n› dö küm den ya p›l m›fl –özel lik le dede mir ya da pi rinç ten– tok mak lar süs ler ken; or ta hal li ai le le rin ka p› la r› n› ise“flak flak” ad› ve ri len sac dan ya p›l m›fl ka p› hal ka la r› süs le mek te dir. (Fo to 11-12)Ko nut ka p› la r› n›n tok mak la r›n da kul la n› lan de mir, kut sal l› ¤›; pi rinç ise eko no -mik du ru mu ve sos yal sta tü yü ifa de et mek te dir.(Fo to.13-14)De mi rin kut sal l› ¤›, Al lah ta ra f›n dan ve ril mifl bir ma den ol ma s›n dan kay nak lan -mak ta d›r. Bu du rum Ha dîd Sû re si nin 25. âye tin de flu fle kil de ifa de edil mek te -dir:“...Ken di sin de bü yük bir kuv vet ve bir çok fay da lar bu lu nan de mi ri in dir dik, on dahem çe tin bir sert lik, hem de in san lar için bir çok men fa at ler var d›r.”3

O ne den le, de mir den ya p› lan tok mak lar sa de ce Üs kü dar’da de ¤il tüm Ana do lukent le rin de “kut sal” sa y›l mak ta d›r.4


Üsküdar’da kimi kap›lar süslüdür. Sahibinin sosyal statüsünü temsil eder – Kuzguncuk (Foto 5-6)

550

Ai le le rin Mes lek le ri ni ‹fa de Eden Tok mak lar

Üs kü dar’da özel lik le de Kuz gun cuk’ta ki ko nut ka p› la r› n›n üze rin de bu lu nan “elbi çim li” tok mak lar, süs le me le ri ve ifl lev sel bo yut la r›y la ku yum cu luk mes le ¤i niic ra eden ai le le ri tem sil eder. Söz ko nu su tok mak lar, ku yum cu lu ¤un in ce bir ifl -çi li ¤e ve ze ra fe te da ya l› bir mes lek ol du ¤u nu gös ter mek ama c›y la “ka d›n eli” bi -çi min de ya p›l m›fl t›r.(Fo to. 15) Dan tel li ku mafl par ça s› flek lin de tok ma ¤›n bi lek k›s m› na ifl le nen mo tif ku yum -cu lu ¤un ze ra fe ti ni; bi lek üze ri ne ifl le nen sa at ile or ta par mak üze ri ne yer lefl ti ri -len yü zük ise, bu mes le ¤in in ce li ¤i ni vur gu la mak ta d›r.5S›h hi ye ci (dok tor) ola rak bi li nen ai le ler, hem mes lek le ri ni ifa de et mek hem detop lum sal sta tü le ri ni di le ge tir mek ama c›y la ko nut ka p› la r›n da ki tok mak la r› “y› -lan” bi çi min de yap t›r m›fl lar d›r.6 (Fo to.16) Bi lin di ¤i gi bi ça¤ lar bo yun ca tüm top -lum lar da sa¤ l› ¤›n ve kes kin ze ka n›n sim ge si olan y› lan, ay n› za man da es ki Yu -nan mi to lo ji sin de ki sa¤ l›k tan r› s› Ask le pi os’un7 da sim ge si dir.Ge rek ku yum cu luk ge rek se t›p gi bi mes lek le ri sim ge le yen un sur la r›n ka p› tok -ma la r› na ifl len me si sa de ce Üs kü dar’da de ¤il bafl ta Amas ya,To kat ol mak üze rebir çok Ana do lu ken tin de kar fl› m› za ç› kan bir du rum dur. Söz ko nu su kent le rin‹s tan bul’la olan ti ca ret ilifl ki le ri ve o fle hir ler de ya fla yan gayr-i müs lim te ba an›nbir k›s m› n›n ‹s tan bul’da ki Kuz gun cuk’a yer lefl me si kül tü rel ilifl ki yi aç›k la ma s›yö nün den kay da de ¤er dir.


Zenginin kap› tokma¤› a¤›rd›r

551

Hay van c› l›k la u¤ ra flan ai le ler ise, ge nifl sü rü le re sa hip ol duk la r› n› gös ter mekama c›y la “Koç Ba fl›” bi çi min de ya p›l m›fl tok mak la ra ko nut ka p› la r›n da yer ver -mifl tir. (Fo to 17)“Koç Ba fl›” Bi çim li Tok mak lar Hay van c› l›k la U¤ ra flan Ai le le ri Tem sil eder. (Fo -to 17)Üs kü dar’da do ku ma c› l›k la u¤ ra flan ai le le rin ka p› la r›n da ise “eli be lin de” ki limmo ti fin den esin le ne rek ya p›l m›fl tok mak lar yer al mak ta d›r. (Fo to 18)Tok mak la r›n, tu ta cak k› s›m la r›n da “bak la va” mo ti fi bu lu nan lar öte den be ri do -ku ma c› l›k ya pan ai le le ri tem sil eder ken; tu ta cak k› s›m la r›n da mo tif bu lun ma -yan tok mak lar ise do ku ma c› l›k mes le ¤iy le se fer ber lik za ma n›n da ta n› flan ai le le -ri tem sil et mek te dir. Söz ko nu su tok mak la r›n tu ta cak k› s›m la r›, bu ai le le rin do -ku ma c› l›k mes le ¤i ni son ra dan ö¤ ren dik le ri ni vur gu la mak ama c›y la bofl b› ra k›l -m›fl t›r.8

Ev Sa hi bi nin Me de ni Du ru mu nu ‹fa de Eden Tok mak lar

Üs kü dar’da ai le le rin mes lek le ri ni ifa de eden tok mak la r›n ya n›n da, ev sa hi bi ninözel ya fla m› ve me de ni du ru mu hak k›n da bil gi ve ren tok mak la ra da rast la makmüm kün dür. Bun lar için de bel ki de en il ginç ola n›, üze rin de “ya ra izi” bu lu nan “el bi çim li”tok mak lar d›r. Tok ma ¤›n üze ri ne ifl le nen ya ra izi, tok ma ¤›n bu lun du ¤u ko nut ta


Fakirin kap› tokma¤› ise mütevaz›d›r

552

“dul bir ka d› n›n” var l› ¤› n› sim ge le mek te dir. Üze rin de ya ra izi bu lu nan tok mak -lar, da ha çok Kuz gun cuk gi bi gayr-i müs lim ai le le ri nin s›k ça bu lun du ¤u yer le -flim bi rim le rin de kar fl› m› za ç›k mak ta d›r. (Fo to 19)

T›l s›m l› Sem bol ler ‹fl le nen Tok mak lar

Üs kü dar’da hem es ki Türk tö re le ri ni ya flat mak hem de ka p› la ra sa nat sal bir gö -rü nüm ka zan d›r mak ama c›y la, tok mak la ra es ki Türk tö re le ri ne ait t›l s›m l› sem -bol ler de ifl len mifl tir. Bu dav ra n›fl la, “eve ge len ki fli nin tok mak lar da ki to te mik-fla -ma nik sim ge le re do kun ma s› sa¤ la na rak, gel di ¤i eve kö tü lük et me me si” amaç lan -m›fl t›r. Tok mak la ra ifl le nen t›l s›m l› sem bol le rin ba fl›n da “el” ve “Mühr-i Sü ley -man” gel mek te dir.Bun lar dan “el” bi çim li tok mak la r›n Türk-‹s lâm kül tü rün de ki “da ha let” inan c›y -la do¤ ru dan ilifl ki si bu lun mak ta d›r. Da ha let inan c›n da “Eli ne do kun du ¤un ki flise nin kan düfl ma n›n da ol sa sa na kö tü lük ede mez” ina n› fl›, ev sa hi bi nin eli ni


Foto 11

Orta halli ailelerinkap›lar›n› ise

“flak flak” ad› verilenkap› halkalar›

süslemektedir.(Foto 11-12)

(Foto 12 sa¤ sayfa)

Foto 10

Tokmaklar›n çiziminikuyumcular yaparken;

dökümünü ise demircileryapmaktad›r. (Foto 9-10)

554

tem sil eden el bi çim li tok mak la ra “Eve ge len ki fli ev sa hi bi nin eli ni tut mufl tur. Ar -t›k on dan ne bu eve ne de bu ev hal k› na kö tü lük ge lir” flek lin de yan s› m›fl t›r.9

Ana do lu’da ta bi at üs tü güç le re sa hip ol ma ar zu suy la gü cü nü Al lah’tan al d› ¤› naina n› lan ve bu ne den le her dö nem fler güç ler den ko run ma n›n ye ga ne sem bo lüolan Mühr-i Sü ley man’a da “ev sa hi bi ni ev ya fla m›n da hik met li k›l mak” ama c›y -la tok mak lar da yer ve ril mifl tir.10 (Fo to 20-21-22)


Pirinç “sosyal statüyü”, demir ise “kutsall›¤›” ifade eder kap› tokmaklar›nda (Foto.13-14)

Kuyumculu¤un zarafetini ve ince iflçili¤ini temsil eden “el biçimli” tokmak (Foto.15)

“Koç Bafl›” biçimli tok-maklar hayvanc›l›kla

u¤raflan aileleri temsileder. (Foto 17 sa¤ sayfa)

556

Mühr-i Sü ley man Hz.Sü ley man’›n do kuz çe flit mu ci ze sin den bi ri dir.“ Sü ley man aley his se lâ m›n bir müh rü var d›. Üze rin de is mi-i a’zam du as› ya z› l›idi.O dua ile her is te ¤i ko lay olur du.Ken di si ne ka bul olu nan is mi a’zam du âs›,ona bü tün mah lu ka t›n di li ni ve ilim le rin s›r la r› n› ö¤ ret ti.Cin le rin,rüz ga r›n vehay van la r›n t›p k› in san lar gi bi Sü ley man aley his se la ma ita at et me le ri em re dil -di.”11

Mah re mi yet Duy gu su nun ‹fa de Edil di ¤i Tok mak lar

Kül tü rel özel lik ler, ya fla y›fl tarz la r›, inanç lar, al›fl kan l›k lar ve ik lim flart la r› top -lum la r›n yer lefl me do ku la r› n› et ki le yen un sur la r›n ba fl›n da yer al mak ta d›r. Bune den le dir ki, ge le nek sel Türk kent do ku su için de ya fla yan in san la r›n kül tü relve eko no mik ya p› la r› n› yan s› tan, ken di ne has özel lik le ri ni d› fla vu ran ay r›n t› lar -la giz li dir. Bu ay r›n t› la r›n ba fl›n da ise, “mah re mi yet” duy gu su gel mek te dir. ‹s la mi yet’le bir -lik te top lum sal ya flan t› m› z›n he men her ala n›n da ken di ni his set ti ren “mah re mi -yet” duy gu su, “içe dö nük, d› fla ka pa l›” bir ya flam bi çi mi nin do¤ ma s› na ne den ol -mufl tur. Bun lar için de ka p› tok mak la r› bi rer mah re mi yet sim ge si ola rak ge le nek sel Türkmi ma ri sin de ye ri ni al m›fl t›r.Üs kü dar’da ki ka p› la ra “cin si yet, mah re mi yet ve sos yal hi ye rar fli” esa s› na gö remon te edi len üç lü tok mak lar dan sa¤ ka nat üze rin de yer alan “er ke ¤e”, sol ka nat


Foto 18

557

üze rin de yer alan “ka d› na” ve sa¤ ka na d›n alt k›s m›n da bu lu nan tok mak ise “elula ¤›” ad› ve ri len “ev den eve me saj gö tü rüp ge ti ren” ço cuk la ra ait tir. (Fo to 23-24)Bu tok mak la r› önem li k› lan as›l nok ta ise ç› kar d›k la r› ses ler dir. Dö küm us ta la r› -n›n hü ner li el le rin de de ¤i flik ton lar da ses ç› kar ta cak bi çim de imal edi len tok -mak lar, bi çim ola rak ay n› ol sa lar da ç› kar d›k la r› “ses” ba k› m›n dan fark l› d›r lar.Bun lar dan ka p› n›n sa¤ ka na d› n›n üze rin de yer alan tok mak, bi çim ola rak “bü -yük” ve ses ola rak “tok”; sol ka nat üze rin de yer alan tok mak, bi çim ola rak “da -ha kü çük” ve ses ola rak “da ha in ce”; sa¤ ka na d›n alt k›s m›n da yer alan tok makise bi çim ola rak “en kü çük” ve ses ola rak “en tiz” se se sa hip tir.

Sos yal Hi ye rar fli yi ‹fa de Eden Tok mak lar

Üç lü tok mak la r›n ka p› la ra mon te edi lifl bi çim le ri ni “sos yal hi ye rar fli” ba k› m›n -dan in ce le di ¤i miz de, “ka d› n›n er kek kar fl› s›n da ki sta tü sü nü” vur gu la yan bir di -


Sa¤l›¤›n simgesi y›lan Üsküdar’dakikap› tokmaklar›nda doktorlukmesle¤ini temsil eder.(Foto16)

Üzerinde yara izi bulunan “elbiçimli” kap› tokma¤› örne¤i(Foto 19)

Kap›lar ve kap› tokmaklar› üzerinde yer alan “Mühr-i Süleyman” manevi bir z›rh› temsil eder.(Foto 20-21-22)

“Mahremiyet” duygusunun anlam buldu¤uüçlü kap› tokmaklar› (Foto.23-24)

558

zayn an la y› fl› da kar fl› m› za ç› k› yor. Üze rin de üç tok mak bu lu nan ka p› la r›n sa¤ka na d› üze rin de er ke ¤e ait tok mak bu lu nur ken; sol ka nat üze rin de yer alan veka d› na ait olan tok mak ise bi raz afla ¤› da ve ilk tok ma ¤›n so lun da yer al mak ta d›r.Ka p› lar da kar fl› m› za ç› kan bu dü zen, ge le nek sel Türk ai le ya p› s› n›n bir yan s› ma -s› ola rak de ¤er len di ri le bi lir.Ge le nek sel Türk ai le ya p› s› n›n ‹s lâ mî ö¤e ler le fle kil len me si so nu cu or ta ya ç› kanata er kil ai le dü ze ni, To kat’ta ki üç lü tok mak la r›n ka p› la ra mon te edi lifl bi çim le -rin de de et ki li ol mufl tur. Öy le ki üç lü tok mak dü ze nin de yer alan ka d› na ait tok -ma ¤›n er ke ¤e ait ola na gö re da ha afla ¤› da bi raz da sa ¤›n da yer al ma s›, so kak ta er -ke ¤i nin sa ¤›n dan bi raz da ar ka s›n dan yü rü yen Ana do lu ka d› n› n›n du ru mu nuan›m sat mak ta d›r.

Ka p› Tok mak la r› na ‹fl le nen Me de ni yet ‹puç la r›

Bü tün bu an lat t›k la r› m›z dan flöy le bir so nu ca va ra bi li riz: Bir mi mar l›k ya p› s›,sa de ce üs tü ör tül müfl du var la r›n hap set ti ¤i me kan dan iba ret de ¤il dir. Bofl lu ¤u na va r›n ca ya ka dar, hap se dil mifl me kan bir ta k›m yol la ra bafl vu ru la rakda ha ha re ket li, da ha zen gin, da ha ya fla m› gü zel lefl ti re cek bi çim le re ulafl t› r› la bi -lir. Bu nun en kay da de ¤er ör nek le rin den bi ri de –Üs kü dar ör ne ¤in de gö rül dü -¤ü gi bi– ka p› tok mak la r› ol mufl tur. Ka p› y› ça l›p ev de ki le re ha ber ver me ye, tu tup çe ke rek ka pat ma ya ya ra yan tok -mak lar, fonk si yon la r› ba k› m›n dan da ev sa hi bi nin eko no mik du ru mu nu, mes le -¤i ni, zev ki ni, me de ni du ru mu nu ve sos yal sta tü sü nü yan s› tan ay r›n t› lar la do lu -dur. Es te tik de ¤er le ri ba k› m›n dan da ka p› la r›n ger dan l› ¤› ve kü pe si ola rak, birdev rin sa nat gö rü flü nü ve ya flam tar z› n› di le ge ti ren en der eser ler den bi ri dir.

D‹P NOT LAR

* Bu ça l›fl ma da ye ra lan bil gi le rin ta ma m› na ya k› n› “Söz lü Kay nak la ra” da yan mak ta d›r. “Et no¤ ra fik Mü la katYön te mi nin” Kul la n›l d› ¤› Bu ça l›fl ma, Kay nak ki fli ler den el de edi len bil gi ler ›fl› ¤›n da ha z›r lan m›fl t›r.1 Mut lu Öz gen, ”Os man l› Ken tin de Ma hal le”, Top lum sal Ta rih Der gi si, ‹s tan bul 2006, s. 62-64.2 Ay sel Yo ¤urt çu o¤ lu ile ya p› lan mü la kat not la r›,‹s tan bul 2004.3 El ma l› l› Ham di Ya zar, Kur’ân-› Ke rîm ve Me âl-i fie rî fi, ‹s tan bul 2002, s.540.4 Mut lu Öz gen, “To kat’›n Ka p› Tok mak la r›”, Po pü ler Ta rih Der gi si, ‹s tan bul 2005, s.16-20.5 Er dem De mir ci yan (ku yum cu) ile ya p› lan mü la kat not la r›, ‹s tan bul 2004.6 ‹s hak Mir za hi ile ya p› lan mü la kat not la r›, ‹s tan bul 2004.7 Sec da Sal tuk, Ar ke olo ji Söz lü ¤ü, An ka ra 1993, s.121.8 Ay sel Yo gurt çu o¤ lu ile ya p› lan mü la kat not la r›, ‹s tan bul 2004.9 Mut lu Öz gen, a.g.m., s.18.10 a.g.m., s.19.11 “Hz.Sü ley man”, Reh ber An sik lo pe di si, XV, 367-368.


Documents

Üsküdar’ın Kapı Tokmakları