üsküdarsempozyumu birinci cilt. - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D136409/2004/2004_1_BIRICIKA.pdf · Bak›rköy-Haznedar civar›nda Üst Miosen’in Sarmasien Denizi ortas›nda

ÜSKÜDARSEMPOZYUMU

II

1 2 - 1 3 M a r t 2 0 0 4

B‹LD‹R‹LER

C‹LT 1

EditörlerProf. Dr. Zekeriya Kurflun

Doç. Dr. Ahmet Emre BilgiliDr. Kemal Kahraman

Celil Güngör

Seyfettin Ünlü

Tel. 0216 341 05 00Fax 0216 391 60 61

Üsküdar Belediye Baflkanl›¤›

Üsküdar Araflt›rmalar› Merkezi

Yay›n No: 16

ISBN Tak›m No: 975-92019-4-1

ISBN Cilt 1: 975-92019-5-X

Editörler

Prof. Dr. Zekeriya Kurflun

Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili

Dr. Kemal Kahraman

Celil Güngör

Seyfettin Ünlü

Mart 2005, ‹stanbul

TEKN‹K HAZIRLIK: KAKNÜS AJANS

KAPAK DÜZEN‹: KAKNÜS AJANS

‹Ç BASKI: ALEMDAR OFSET

KAPAK BASKI: M‹LSAN

C‹LT: D‹LEK MÜCELL‹T

Üsküdar Sempozyumu

Yer: Üsküdar Belediyesi Çaml›ca E¤itim Merkezi

Tarih: 12-13 Mart 2004

Düzenleyen: Üsküdar Belediyesi

ÜSKÜDAR’IN KURULUfi VEGEL‹fiMES‹NDE DO⁄AL ETKENLER

Ali Selçuk Biricik*

Girifl

Yeryüzünün her taraf› yerleflmeye uygun de¤ildir. Buralar bir bak›ma, insanlardan ar›n-m›fl ›ss›z yerlerdir. Bu ›ss›zl›k insan hayat›n› olumsuz yönde etkileyen faktörlerle ilgili-

dir. Buna mukabil baz› yerlerde köy, kasaba ve kentlerin kurulmufl oldu¤unu ve yo¤un nü-fuslu olanlar haline geldiklerini de görmekteyiz. Hiç flüphesiz bu durum söz konusu yerlerininsanlar›n yaflamas›na elveriflli flartlara sahip oldu¤unu gösterir.

Üsküdar’la bütünleflen ve böylece Dünya’n›n en büyük flehirlerinden birisi olan ‹stanbul,Avrupa ile Asya aras›nda do¤al bir su yolu olan Bo¤az’›n Marmara Denizi’ne aç›lan güneybat›kesiminde yer almaktad›r. Bu büyük flehrin bir parças› olan Üsküdar Anadolu yakas›ndad›r.

Üsküdar’›n kurulufl ve geliflmesine tarihî seyri içinde bir göz at›l›rsa bunda en büyük etke-nin Do¤al unsurlar oldu¤u ortaya ç›kar. Çünkü söz konusu yörenin do¤al zenginli¤i, insanla-r› kendine çeken bir cazibe noktas› haline getirmifltir. Bu sebepledir ki biz Üsküdar’›n kuruluflve geliflmesinde birinci derecede rol oynayan do¤al faktörler üzerinde durmak istiyoruz.

Yap› ve Rölyefin EtkileriYerleflmeye uygunlu¤u bak›m›ndan arazinin yap› ve rölyefi, iklimi, toprak ve bitki örtüsü,

hidrografik özellikleri ve di¤er do¤al zenginlikleri ön plânda yer al›r.

Her fleyden önce insan›n ayak basabilece¤i, gezip dolaflabilece¤i, evlerini ve di¤er beflerî te-sislerini infla edebilece¤i bir mekan›n, bir arazinin varl›¤› söz konusudur. Nitekim Dünya’n›nen yeni ve en son konu¤u olan insan ne atmosferde ve ne de Hidrosfer ortam›nda yaflayabilir.Ancak insan Atmosfer ve Hidrosfer’le sar›l› Litosfer’in kara sath› üzerinde görülmektedir. Bu-ras› topografya sath› ya da yeryüzüdür.

Çatalca-Kocaeli Yar›madas›’n›n bir bölümünde yer alan ‹stanbul arazisi de Paleozoik’ten buyana Paleoco¤rafik flartlarda vuku bulan de¤iflmelerle ilgilidir. Bu de¤iflme Tetis Denizi’nin ev-rimi ile ba¤lant›l›d›r.

* Prof. Dr., Marmara Üniversitesi, ö¤retim üyesi.

‹stanbul ve civar› Tersier’in ikinci yar›s› sonlar›nda yani Üst Miosen’de Sartmatlar Deni-zi’nin bir iç körfezi iken, Pliosen’de deniz çekilmifl; kara sath› belirgin hale gelmifl; bu daflüvyal âmillerle afl›nd›r›l›p deniz seviyesine kadar tesviye edilmek suretiyle düzleflmifl;özellikle kuartzitlerden oluflan tepeler zirveler halinde kalm›fl; epirojenik hareketlerle yük-selerek bir plato karakterini alm›flt›r. Büyük ve Küçükçaml›ca tepeleri de söz konusu pla-tonun yüksek yerlerini oluflturmufltur. Gençleflmifl bir peneplen karakterindeki bu platoakarsularla yar›lm›fl; düz sat›hlar nispeten parçal› hale gelmifl; ancak yerleflmeyi olumsuzyönde etkileyecek bir flekle dönüflmemifltir.

Öte yandan Çatalca-Kocaeli kara kütlesini meydana getiren çeflitli litolojik birimler ve bun-lar üzerinde oluflan toprak orada oturanlar›n hayat›nda önemli yer iflgal etmektedir.

Bugün dahi her biri birer sanat harikas› olan, Üsküdar ve ‹stanbul’un di¤er yerlerindeki ta-rihî eserlerde kullan›lan yap› tafllar› yak›n çevreden getirilmifltir.

Bak›rköy-Haznedar civar›nda Üst Miosen’in Sarmasien Denizi ortas›nda oluflmufl mactrala-r› kalkerler, Küçükçekmece Gölü kuzeyindeki Eosen kalkerleri, ‹stanbul’un yaklafl›k 100 km.güneybat›s›ndaki Kap›da¤› Yar›madas›’ndaki Paleozoik’te oluflmufl granitler, Marmara Ada-s›’n›n kuzeyinden getirilen mermerler ve ayr›ca Üsküdar’’n 50-55 km. güneydo¤usunda Here-ke civar›ndan ç›kar›lm›fl pudingler önemli yap› tafllar›d›r.

Ordovisien-Silürien’de oluflan Çaml›ca Tepesi’nin kuartzitleri Karacaahmet’te mezar tafl› ola-rak kullan›lm›flt›r. Mermerlerin daha yayg›n bir flekilde kullan›m› daha sonra olmufltur.

Çaml›ca Tepesi’nin çevresindeki alt-orta Devoniyen ile karasal karbonifer flistleri üzerindeoluflan topraklarda Ba¤larbafl›’nda oldu¤u gibi ba¤c›l›k yap›lm›flt›r.

Üsküdar’da flist ve grelerin bulundu¤u baz› kesimlerde oluflan heyelânl› zeminler inflaat sa-has› olarak pek tercih edilmemifltir.

Üsküdar arazisi, zemin tabiat› ‹stanbul’un Ataköy, Bak›rköy, Avc›lar semtlerine göre depre-me daha mukavim yerlerdir.

1509 y›l›nda II. Beyaz›t zaman›nda vuku bulan fliddetli depremde Üsküdar fazla hasar gör-memifltir. Ancak ‹stanbul genelinde y›k›lan kâgir binalar yerine ahflap binalar›n yap›lmas› fer-man› ç›km›flt›r. Bu binalarda kullan›lan ahflap malzeme de civardaki ormanlardan getirilmifltir.

Çaml›ca Tepesi civar›nda flistlerle kuartzitlerin birbiriyle iliflkisi buralarda baz› su kaynaklar›-n›n oluflmas›na sebep olmufltur. Bunlar da Üsküdar’›n su ihtiyac›na bir ölçüde cevap vermifltir.

‹stanbul Bo¤az›’n›n ‹htiva Etti¤i Potansiyelin EtkileriÜsküdar aç›klar›nda yap›lan ve elde edilen sedimantolojik ve Paleontolojik bulgulara göre

Marmara Denizi’ni Karadeniz’e ba¤layan ‹stanbul Bo¤az›, Holosen’de geliflerek bugünkü ortam-sal durumuna kavuflmufltur. Bu dahi günümüzden yaklafl›k 7400 y›l öncesine dayanmaktad›r.‹nsanlar›n bu yöreye gelip yerleflmeleri de söz konusu tarihten sonras›na aittir.

Güneybat› kesiminde Üsküdar’›n bulundu¤u ‹stanbul Bo¤az›, Dünya’da efline rastlan›lma-yan bir Do¤a Harikas›’d›r. O’nu cazibeli hale getiren, insanlar› kendine hayran b›rakan te-mel unsurlar do¤al özelliklerinde gizlidir.

Henüz hiçbir beflerî tesisin olmad›¤›, her haliyle do¤al özelliklerin hakim oldu¤u Bo¤az›Seyre Dalmak ne kadar güzel! Bu temafla, y›l›n muhtelif mevsimlerinde, günün farkl› saat-

304 n ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU

lerinde Bo¤az’a hâkim yüksek tepe ve s›rtlardan, Bo¤az boyunca sahilin muhtelif yerlerin-den gerçeklefltirildi¤inde tefekküre dalarak Bo¤az’›n güzelliklerini farkl› yönleriyle görebil-mek bir ayr›cal›kt›r; bir baflka güzelliktir.

Çaml›ca Tepesi ( 262m. )’nden Günefl’in bat›fl›n› seyretmek de insana ayr› bir haz vermektedir.

Bo¤az› s›n›rlayan yamaçlar›n çeflitli a¤aç, çal›, ot ve rengârenk çiçeklerle bezenmifl olmas›,Bo¤az çukurlu¤unu dolduran su yüzeyine günefl ›fl›nlar›n›n gelmesiyle k›r›lma ve yans›madankaynaklanan renk manzumesi gözleri kamaflt›ran ayr› bir güzelliktir.

Marmara Denizi giriflinde Üsküdar aç›klar›ndan Karadeniz’e, Karadeniz giriflinde Rume-li Feneri aç›klar›ndan Marmara Denizi’ne do¤ru yap›lacak 62 km.lik bir tekne gezisindeBo¤az’›n sinesinde gizledi¤i zenginlikleri daha yak›ndan görme f›rsat› ortaya ç›kar. Bo¤az’asular›n› boflaltan akarsu vadilerinin girintileri, burunlar›, daralan ve geniflleyen yerleri veböylece ortaya ç›kan menderesli seyri, silik ve falezli k›y›lar› , nispeten s›¤ yerleri görülebil-mektedir. Ayr›ca görüldü¤ü gibi berrak sular›nda Karadeniz’den Marmara Denizi’ne, Mar-mara Denizi’nden Karadeniz’e hoplaya z›playa, süzüle süzüle keyifli bir yolculuk yapan iriyap›l› Yunus bal›klar› ile daha küçük cüsseli, sürüler halinde di¤er bal›klar› görmek, onlar-dan yararlanma arzusunu da beraberinde getirmektedir.

Hiç kuflkusuz, ihtiva etti¤i yüksek de¤erlerdeki A, B1, B2 ve C vitamini, proteince zengin

oluflu, ya¤ oran› ve ba¤ dokusunun az oluflu, düflük kalorili ve yumuflak etiyle bal›k insanla-r›n beslenmesinde ayr› ve önemli bir yere sahiptir.

Yukarda k›smen aç›kland›¤› üzere; ‹stanbul Bo¤az›, co¤rafi peyzaj› gösterdi¤i morfometriközellikleri dip rölyefi ve ak›nt› sistemleriyle befler hayat› için gerçeklefltirilecek olan baz› im-kânlar sunmaktad›r.

Bo¤az, Poyraz ve Lodos’un çok fliddetli esti¤i zamanlar hariç, büyük tonajl› gemilerin de ge-çifline elveriflli bir durum arz etmektedir.

Buharl› gemilerin yap›m›ndan önce de baz› istisnai haller d›fl›nda rüzgâr›n ve üst ak›nt›lar›netkisiyle yelkenli gemilerin seyr-ü seferleri de kolay olmufltur.

Yap›lmas› plânlanan köprülerin yer seçiminde bo¤az›n daralan yerleri tercih edilmifl ve böy-lece yap›m maliyeti nispeten düflmüfltür.

Sualt› dip rölyefinde efliklerin bulundu¤u s›¤ yerler sualt› yollar› ve tüp geçitlerinin inflas›n›kolaylaflt›racak s›rtlar halinde teflekkül etmifltir.

K›y›ya yak›n yerlerde yüzeye yak›n sualt› tepelerinin varl›¤› K›z Kulesi gibi, baz› yap›lara ze-min teflkil etmektedir.

Falezlerden aç›klara do¤ru k›y›da oluflmufl s›¤ yerlerin zamanla doldurulmas› düflünülecek,buralar bugün gördü¤ümüz gibi liman tesisleri, yollar park ve bahçelere tahsis edilmifl olacakt›r.

Suyunun fizik ve kimyasal özellikleri yan›nda dip rölyefinin sundu¤u baz› avantajlar zen-gin bir faunan›n bar›nmas›na da yard›mc› olmufltur.

Oluflturulacak meskûn alanlar›n ( Üsküdar vd.) kanalizasyon sular› bo¤az›n dip rölyefi veak›nt› sistemi dikkate al›narak denize deflarz› gerçeklefltirilmifl olacakt›r.

‹nsanlara çok yönlü imkân haz›rlayan ‹stanbul Bo¤az› 31 km. uzunluktad›r. En dar yeriRumeli ve Anadolu Hisar› kuzeyinde olup 0,8 km. , en genifl yeri ise Büyükdere güneyin-de 3,5 km. dir. Bo¤az boyunca derinlikte farkl› de¤erler söz konusudur. Ortalama 65 m.

305ÜSKÜDAR’IN KURULUfi VE GEL‹fiMES‹NDE DO⁄AL ETKENLER n

derinli¤i olan bo¤azda maksimum derinlik 100m. civar›ndad›r. Buralar bo¤az›n en çukuryerlerine rastlamaktad›r. Bo¤az›n güney giriflinde derinli¤in 30 m. ye düfltü¤ü bir eflik sa-has› görülür. K›y›larda derinlik daha da azd›r.

Di¤er önemli bir husus da Bo¤az’daki ak›nt› sisteminin dikkat çekici olmas›d›r. Bo¤azdaKaradeniz’den Marmara Denizi’ne do¤ru sürekli ve düzenli bir üst ak›nt›, Marmara Deni-zi’nden Karadeniz’e do¤ru da bir dip ak›nt›s› vard›r. Ancak alt veya dip ak›nt›s›n›n ‹lkba-har’da (özellikle Nisan ay›nda) Karadeniz’e kadar ulaflamad›¤› bilinmektedir.

Karadeniz’den Marmara Denizi’ne do¤ru sürekli bir ak›nt›n›n gerçekleflmesi; Karade-niz’de su seviyesinin Marmara Denizi su seviyesine göre 25-50 cm. daha yüksekte oluflu,Karadeniz’in yüzey sular›n›n yo¤unlu¤unun ( ‰ 017) Marmara Denizi yüzey sular›n›n yo-¤unlu¤undan (‰ 28) da az oluflu ve Poyraz’›n sürekli ve etkili bir flekilde Bo¤azda kanali-ze olarak güneybat›ya do¤ru esmesinin rolü vard›r.

Klimatik fiartlar›n EtkileriMontesquieu’nun ifadesiyle “‹klim imparatorlu¤u bütün imparatorluklar›n birincisidir.”

Buna göre iklimin insanlar üzerinde do¤rudan ve dolayl› etkilerinin ne denli büyük oldu-¤u ortaya ç›kmaktad›r.

‹çinde Üsküdar’›nda bulundu¤u ‹stanbul’un, Bo¤az’›n Karadeniz’e aç›lan a¤z› ve çevresinde ku-rulmay›p Marmara Denizi’ne aç›lan kesiminde yer alm›fl olmas› tesadüfi de¤ildir. Bunda iklimin et-kili oldu¤unu söylemek yerinde olur. Bo¤az’›n Marmara Denizi’ne bakan kesimim çok fliddetli f›r-t›na ve kas›rgalardan korunmufl ve daha çok günefllenen bir yer olma özelli¤i göstermifltir.

Çatalca–Kocaeli Yar›madas›’n›n ‹stanbul Yöresine hakim olan klimatik flartlarda Holosenbafllang›c›ndan bu yana fevkalâde önemli de¤ifliklikler olmam›flt›r.

Aktüel veriler de dikkate al›nd›¤›nda y›l içersinde iklimde görülen de¤iflmeler (s›cakl›k-ta, bas›nç ve rüzgarda, nem ve ya¤›fltaki sal›n›mlar) uzun süreli olarak birbirini takip edeny›llarda benzeri özellikler tafl›d›¤›ndan istikrarl› bir seyir takip etmifltir. Bu yeknesakl›k za-man içersinde, befler hayat› üzerinde olumlu geliflmelere zemin haz›rlam›fl olacakt›r. Nite-kim, ‹stanbul Bo¤az›’n›n güneybat›s›nda yo¤unlaflan iskân bunun belirgin bir örne¤idir.Üsküdar’da bu kesimde yer almaktad›r.

Söz konusu yörede, her ne kadar zaman zaman bunalt›c› s›caklar, çok fliddetli sa¤anakhalinde ya¤mur ve dolu ya¤›fllar›, sürekli ve yo¤un kar ya¤›fllar›, fliddetli esen so¤uk rüz-garlar ve f›rt›nalar, ayr›ca yo¤un sisler vukua gelse de bunlar›n y›l içersinde muayyen mev-simlerde çok s›n›rl› bir zaman dilimi içinde görülmeleri yad›rganacak, rahats›z edecek vehayat› bütünüyle olumsuz etkileyecek durumda de¤ildir. Hiç kuflkusuz klimatik flartlaraba¤l› olarak vukua gelen küçük baz› olumsuzluklar da yaflan›lmaktad›r;

- Lodos’un etkisiyle s›cakl›¤›n ve nem oran›n›n azamî düzeye eriflti¤i yaz mevsiminin Temmuzve A¤ustos aylar› ile Haziran’›n ikinci yar›s› ve Eylül’ün ilk yar›s›nda baz› gün ve saatlerde Üskü-dar civar›nda bunalt›c› s›caklar oluflur. Bu da ast›ml› hastalar için rahats›z edici olmaktad›r.

- Atmosfer’den birim zamanda düflen ve daha çok geçifl mevsimlerinde sa¤anak halindevuku bulan ya¤mur ve dolu ya¤›fllar› miktar olarak normal de¤erlerin çok üstüne eriflti¤in-de do¤al zeminde ve beflerî tesislerde tahribata sebep olmaktad›r. Su bask›nlar› ile ortayaç›kan kay›plar bu bak›mdan önem arz eder.


- K›fl mevsiminde kar ya¤›fllar›n›n sürekli ve yo¤un bir flekilde devam etmesi, kar örtü-sünün yerde kalmas›na ba¤l› olarak meskûn alanda cadde ve sokaklar›n kapanmas›yla ula-fl›mda aksamalar olacakt›r.

- K›fl ve geçifl mevsimlerinin baz› ay ve günlerinde ve günün muhtelif saatlerinde mey-dana gelen yo¤un sis süreklilik gösterdi¤i sürece görüfl mesafesi ve aç›s›n› daraltt›¤›ndangöz gözü görmez olur. Bu da deniz ve kara ulafl›m›n› olumsuz yönde etkilemifl olur.

- ‹stanbul Bo¤az›’n›n Karadeniz giriflinde zaman zaman vukua gelen fliddetli f›rt›na veoluflan dev dalgalar çok say›da gemilerin batmas›na sebep olmaktad›r. Di¤er yandan kar ya-¤›fl›n›n yo¤un ve sürekli oluflu, h›z› saatte 90-120 km.yi bulan so¤uk ve fliddetli esen Poy-raz’›n Y›ld›z’la birleflmesiyle s›cakl›¤›n 0 ºC ‘nin alt›na düflmesi ve kar ya¤›fl›n›n tipi fleklinedönüflmesiyle hayat›n olumsuz yönde etkilenece¤i söylenebilir. Bu durum özellikle k›flmevsiminde baflta Bo¤az’›n Karadeniz giriflinde daha fliddetli olmak üzere Marmara Denizigiriflinde (Üsküdar ve civar›) de görülür.

‹klimin insan ve eserleri üzerindeki bu olumsuz etkileri, insanlar›n do¤an›n kurallar›nagere¤ince uymad›klar›, gerekli ve yeterli tedbirleri zaman›nda almad›klar› takdirde söz ko-nusu olmaktad›r.

‹stanbul Bo¤az›’n›n Marmara Denizi’ne aç›lan güney-güneybat› kesimlerinde yerleflme venüfustaki yo¤unlu¤un Bo¤az’›n Karadeniz’e aç›lan giriflindeki yerlerinden çok daha fazla ol-mas› rölyeften ziyade klimatik flartlara ba¤l› bulunmaktad›r. Bu disimetri bugün söz konu-su Bo¤az’›n kuzeydo¤u ucu ile güneybat› ucu aras›nda oldukça belirgindir.

Kaynakça

Çeçen, K. – 1991: ‹stanbul’un Vak›f Sular›ndan Üsküdar Sular›. Turgut Ofset , ‹stanbul.

Dursun, A. H. – 2002: ‹stanbul’da Yaflama Sanat›. Ötüken Yay›nlar›, ‹stanbul.

Eyice, S. – 1976: Bizans Devrinde Bo¤aziçi. ‹st. Üniv. Ed. Fak. Yay. no: 2236, Edebiyat Fakültesi Bas›mevi, ‹stanbul.

Konyal›, ‹. H. – 1976, 1977: Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi. Cilt I-II . Ahmet Sait Matbaas›, ‹stanbul.

Meriç, E. – 1990: ‹stanbul Bo¤az› Güneyi ve Haliç’in Geç Kuvaterner (Holosen) Dip Tortullar›. ‹stanbul TeknikÜniversitesi Vakf› Yay›n›. Matbaa Teknisyenleri Bas›mevi, ‹stanbul.

Selçuk Biricik, A. – 1998-1999: ‹stanbul fiehri ve Su. T.C. Marmara Üniversitesi Marmara Co¤r. Derg. Say›: 2,sayfa: 11-32, ‹stanbul.

fiahin, C. – 1990: ‹stanbul Bo¤az› Efli¤i Kuzey K›sm›nda Jeomorfolojik Birimlerin Ay›rt Edilmesi ve Haritalanmas›.‹st. Üniv. Sos. Bil. Enst. Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul.

Yalç›nlar, ‹. – 1967: Türkiye’deki Baz› fiehirlerin Kurulufl ve Geliflmelerinde Jeomorfolojik Temeller. ‹st. Üniv. Co¤r.Enst. Derg. Cilt: 8, say›:16, s. : 53-66, ‹stanbul.

Yüngül, N. – 1955: Üsküdar Üçüncü Ahmet Çeflmesi. T.C. ‹stanbul Belediyesi Sular ‹daresi Yay›n›, ‹stanbul.



Selimiye K›fllas› ve Falezleri

Harem-Üsküdar sahil fleridi boyunca yeralan falezler


Harem-Üsküdarsahil fleridi

boyunca uzananfalezlerdendo¤al birgörünüm

(Salacak falezi)

Salacak falezi ve Pembe Köflk


Salacak bal›kç› bar›na¤›

Salacak mevkiinden K›zkulesine bak›fl


Büyük Selimiye Camii

Büyük Selimiye Camii d›fl cephesinden baflka bir görünüm


Beylerbeyi s›rtlar›nda heyelânl› zeminler

Beylerbeyi s›rtlar›nda heyelânl› zeminlerden baflka bir görünüm


Altunizade’den Büyük Çaml›ca tepesine bak›fl

Büyük Çaml›ca Tepesi’nde zirve düzlükleri


Büyük Çaml›caTepesi zirve kesimlerindehafriyatlarlayüzeylenen

kuartzitler vealterazon

Büyük Çaml›caTepesi’ninzirvesindekuartzitler

üzerinde inflaedilmifl

radyo-link istasyonlar›


BeylerbeyiSaray›’ndan bir

görünüm

BeylerbeyiSaray› bahçe

duvarlar›


ÜsküdarDuvardibi

semtinde bir suterazisi

(yap›m›ndakullan›lan tafl

ve iflçili¤idikkat

çekicidir)

Ba¤larbafl›’nda gayrimüslim mezarl›¤›


Üsküdar Meydan›nda Sultan III. Ahmet Çeflmesi ve civar›n›n gravürü

Karacaahmet Mezarl›¤› ihata duvar›n›n bir bölümünün yap›m›nda kullan›lan kuartzitler

Sultan III. Ahmet Çeflmesi

Documents

üsküdarsempozyumu birinci cilt. - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D136409/2004/2004_1_BIRICIKA.pdf · Bak›rköy-Haznedar civar›nda Üst Miosen’in Sarmasien Denizi ortas›nda