Uluslararası Sosyal Ara�tırmalar Dergisi

The Journal of International Social Research

Cilt: 5 Sayı: 22 Volume: 5 Issue: 22

Yaz 2012 Summer 2012

www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581

MAAR�F VEKÂLET�’N�N 1927 YILI “TÜRK�YE ARMASI” MÜSABAKASI

“‘TURKISH COAT OF ARMS’ CONTEST HELD BY THE BOARD OF EDUCATION IN 1927”

Ya�ar ÖZÜÇET�N*••••

Ahmet Ha�im ALTINI�IK**

Öz

Arma ve benzeri semboller de�i�ik soy ve devletlere, farklı dinlere ait olmakta ancak, ayrı sembol ve i�aretlerin ortaya çıktı�ı da görülmekte idi.

Osmanlılar, figürlü tasvirlere ra�bet etmedikleri ilk dönemlerde devlet arması olarak sultanın tu�rasını kullanmı�, geç devirlerde ortaya çıkan devlet armasını Batılı bir anlayı�la düzenleyerek çok unsurlu ve simetrik bir kompozisyon ortaya koymu�lardı. Bu kompozisyon II. Mahmud devrinde bozulmaya ba�lamı�, II. Abdülhamid devrinde ise orijinalli�ini kaybetmi�ti.

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulu�u ile birlikte Osmanlı Arması'nın hukuki de�eri de hükümsüz kalmı�tı. Yeni devlet, “Türkiye Cumhuriyeti arması” için Maarif Vekâleti'nin bünyesinde genel bir müsabaka açılmasını kararla�tırmı�, yapılan bu müsabakada Namık �smail’in hazırlamı� oldu�u arma ba�arılı bulunmu�, ancak bu arma modeli devletin resmî arması olarak kabul görmemi�tir.

Anahtar Kelimeler: Arma, Türkiye Cumhuriyeti, Türkiye Arması Müsabakası, Türkiye Arması, Maarif Vekâleti.

Abstract

Although coat of arms and other similar symbols pertained to different dynasties, states and religions, it is seen that distinct symbols and emblems have also appeared.

Ottomans used sultan’s signature as the official coat of arms in the first period when they did not indulge figurative portrayals. They arranged the official coat of arms with Western concept and introduced a multifactorial and symmetric composition in the late period. This composition started to be deformed in the time of Sultan Mahmud II and lost its originality in the time of Sultan Abdulhamid II.

As Turkish Repuplic was established, the Ottoman Coat of Arms fell into abeyance jurally. The new state decided to hold a contest for “Turkish Republic Coat of Arms” through the instrumentality of the Board of Education.

After the contest, the coat of arms designed by Namık �smail was found successful but this coat of arms pattern was not accepted as the official coat of arms.

Keywords: Arm, Turkish Coat of Arms, Turkish Republic, Turkish Arm, The Board of Education.

*• Doç. Dr., Ahi Evran Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. ** Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.

- 333 -

Giri�

Arma; bir otoriteyi veya bir sosyal statüyü ifade eden ve üzerinde yer aldı�ı nesneyi, ta�ıdı�ı fikir ve otoriteye ba�ımlı veya mensup kılan tanıtıcı �ekil1 olarak tarif edilmektedir.

Kısaca arma; bir devlet, bir �ehir, bir hükümdar veya bir aileye mahsus olan alametlerin tertibinden meydana gelen resim, kabartma, silah ve e�yayı içeren levha diye tanımlanabilir (Celal 1975: 103). Tarihin yardımcı bilimlerinden olan arma ise, armanın kendisinden, arma sanatı ve arma hukukundan bahseden bir bilimdir. Bu bilimin kaynakları mühürler, paralar, Ortaça� yazarlarının eserleri ve arma tomarları, mezar ta�ları, arma beratları olup, sistemli olarak i�lenmesine XIV. yüzyılda ba�lanmı�tır2.

Arma ve benzeri kavramlar tarih öncesi ça�larda mevcut olup, ileti�im görevini üstlenerek, de�i�ik soy ve devletlere, farklı dinlere ait olmu� ancak, ayrı sembol ve i�aretlere de rast gelinebilmi�tir. Arma ve semboller, do�adan kaynaklanıp, do�anın yaratıcı ve yok edici özelliklerinin adeta kendilerine yansımasına neden olmu�tu. Bu �ekilde sembol ve armalar dinî ve manevî dü�üncelerin bir ürünü olarak meydana gelmekte ve bilahare kendilerini Tanrı sayan krallarla geli�erek, yönetici sınıfın bir i�areti olmakta idi (Özdemir 1997: 9-11).

�nsano�lu, do�ayı anlama ve kendilerini anlatma çabalarının birer neticesi olarak ileti�imin alt grubu olan i�aretler dünyasını meydana getirmi�ti. Böylece çok eski zamanlardan beri kendilerine mahsus özel alametler ta�ımak e�ilimi göstermi�lerdir. �braniler, Çinliler, Avrupalıların istilasından önce Azteklerde ve hemen hemen bütün eski milletlerde bu e�ilim görülmekteydi (TA 1971: 352). Bu yüzden armaların ortaya çıkı�ı insanlık tarihine kadar uzanmaktadır. Mısır, Mezopotamya ve Ön Asya uygarlıklarında, Anadolu'da Hititler’de, Truva'da ve Galatlar’da arma ve benzeri sembollerin kullanıldı�ı günümüze gelen eserlerden anla�ılmaktadır. Eski ça�larda armanın en yaygın kullanıldı�ı yer sikkelerdir. �lk sikkeyi basan Lidyalılar, krallarının arması olarak arslan �ekli kullanmı�, di�er kent devletlerine Lidyalılardan geçen para basma i�lemi aracılı�ıyla bu kentlerde de armaların ortaya çıkması söz konusu olmu�tur. Bahsi geçen dönemde armalar, dinî, astronomik, ticarî ve kent armaları �eklinde Akdeniz uygarlıklarının tamamında yaygınla�tı�ı görülmektedir (Özdemir 1997 14).

Akdeniz uygarlıklarının bir bölümünün �slâm �mparatorlu�u yönetimine girmesiyle birlikte, �slâmiyet’in �ekil ve resme mesafeli duru�una ra�men kar�ılıklı etkile�im neticesi özellikle astrolojik semboller �slâm medeniyetine girmi�, renk sembolizmi geli�mi�ti (Artin 1902: 79). Avrupa'da arma ve semboller XI. ve XII. yüzyıllarda Haçlı seferleri esnasında ortaya çıkmaktadır. Öncelikle Bizans'ın geli�mi� dinî sembolizminden etkilenen Avrupalılar, haçı Bizans'tan almı�lardı. Bu alametlerin bugünkü anlamda armalar haline gelmesi, XII. yüzyıl ortalarına rastlar. Harpte veya harp oyunlarında ta�ınan silah ve elbiseler üzerinde, Bizans ve Haçlılar vasıtasıyla do�u memleketlerinden gelen süslerin etkisi ile herkesin bir süs bulundurması ve bunların birbirinden farklı olması, armanın men�eini te�kil eder. Genel olarak kalkan veya mi�ferlere konan arma, yüzleri tamamıyla örtülü olan �övalyelerin kendi adamları tarafından tanınmasına yaramakta idi. Barı� zamanlarında bu alametler mühürlerde kullanılmı�tı. �lk armalı mühür, 1150 tarihinde görülmü�tü. Mühür kullanılması adetinin genelle�mesi ile gün geçtikçe asalet, zenginlik veya �ahsiyet sahiplerinin alameti haline gelen armalar da dört yana yayılmı�tır (TA 1971: 352).

Avrupa �övalyelerinin sava� sırasında tanınmak için, seçtikleri bazı �ekilleri özellikle kalkanlarına ve di�er silahlarına i�letmelerinden dolayı Latince'de kalkan ve silah, zırh, ordu

1 Türkiye Diyanet Vakfı �slâm Ansiklopedisi (TDV�A), C.3, �stanbul 1991, 382; Arma; Hüseyin Kâzım Bey tarafından Türk Lügatinde �u �ekilde ifade etmektedir; Arma; �talyanca, arma isim, yelken, direk ve seren gibi donanan �eyler; bir ni�an ve alamet-i mahsusayı havi levha ve bunların üzerlerinde mahkuk olan resimler ve nakı�lar, hükümetlerin, bazı �ehirlerin ve büyük ailelerin alamat-ı mahsusalarını, nuku� ve tesaviri ve cümel ve rumuzu havi levhalar, yeniçeride yirmi be�in topuzu misillu her hanedanın esliha; maadin ve hayvan resimlerinden ibaret ni�anı, Türkide ongun; Pakalın 1983: 80.

2 Komisyon (1971). Türk Ansiklopedisi, C.3, �stanbul: Milli E�itim Basımevi, s. 352.

- 334 -

anlamlarını ta�ıyan arma kelimesi, Ortaça�'dan itibaren bu tür alametlerin de adı haline gelmi�tir. Daha sonraları kalkanlardaki bu �ekiller �övalyelerin ahfadı tarafından asaletlerinin belirtisi olarak benimsenmi� ve ortaya çok çe�itli armalar çıkmı�tır. Arma, bazen tek �ekil bazen de birkaç �eklin kompoze edilmesiyle ortaya çıkmakta ve her figür veya motifin ayrı ayrı meydana getirdikleri bütünün de genel bir anlamı bulunmaktadır. Bütün dünyada görülebilen armaların kompozisyonlarında genellikle hayvan, hayali hayvan, silah, yıldız ve çiçek gibi motifler yer almaktadır3.

Avrupa’da henüz armaların kalkanlara i�lenmedi�i dönemde �slâm ordularında bunun görüldü�ü, �slâm ordularındaki kalkanlar yuvarlak ve badem �eklinde olup, kalkanların yanı sıra bayrakların da kare bir �ekil, bir kılıç ve hilal, vazoya benzer bir �ekil ve kufi tarzda yazılmı� Allah yazısı, kartal, aslan, zambak ve dikey bantların oldu�u görülmektedir. Bu i�aretlerin hemen hepsi Haçlı seferleri sonunda Avrupa'da yaygın olarak kullanılmaya ba�lanmı�tır. Avrupa'da kullanılan armalarda ortak özellikler bulunmaktadır. Hemen her armada, arma kalkanı yer almakta arma kalkanının üzerinde ba�lıca �u �ekiller yer almaktadır; Yatay ve dikey renkli çizgiler, haç, kartal, arslan, leopar, at, bitkiler, ay, yıldız, güne�, kale, manto, anahtar, gemi, çapa, kılıç, ok gibi yer alan �ekil ve nesneler bazen yalın olarak renk üzerinde, bazen de bir kaçı bir arada kullanılıyordu (Özdemir 1997: 16-19; Haucourt vd. 1992:40-41).

1.Armanın Türklerdeki Yansımaları

Orta Asya bozkır uygarlıklarının uzun yıllar totemizm ve �amanizm gibi ilkel dinî inançların etkisinde kaldıkları görülmektedir. �amanizm'in XIX. yüzyılın ilk yıllarına kadar bazı Türk boylarını kuvvetle etkilemeye devam etti�i ara�tırmalar ile ortaya çıkmakla birlikte eski Türkler daha çok tabiat kuvvetlerine, atalar kültüne ve gök tanrı inancına ba�lı bulunmakta idiler4. �klim ve tabiat �artlarına ba�lı olarak dinamik bir hayat süren bozkır uygarlı�ı insanları, kültürlerini at ve demir üzerine kurmu�lardı. Ate�, demir, toprak, su ve a�aç yalnız �amanistlerce de�il tüm ya�ayanlar için kutsal kabul edilmi�ti (Uraz 1992: 165). At, demir ve kurt, Türk mitolojisinden gelen bir kutsallı�a sahipti. Ergenekon ve Türeyi� destanlarında belirtildi�i gibi Türklerin türeyi�inde kurt kültünün önemli bir yeri vardı. Hunların ve Göktürklerin kurt ba�lı sancak ta�ımalarının kökeni bu kültten kaynaklanmaktaydı. Türkler bu kültürel özelliklerin do�urdu�u sembolizme ba�lı kalmı�lardı. Türkler mübarek ve kutlu saydıkları hayvanlara “ongun” adını vermi�lerdi (�nan 2000: s.42-43).

Genel olarak her Türk boyunun kendine has olarak kutsal kabul etti�i, at, geyik, da� keçisi, bo�a ve yırtıcı ku�lar gibi bir takım ongunları bulunmaktaydı. Bunlar, genelde damga halinde kullanılırdı. Avrupa milletlerine en büyük tesirde bulunan hiç �üphe yok ki Selçuklu Türkleri olmu�tu. O�uz Türklerinin bütün boylarının arma ve sembolleri de büyük veya küçük

3 Komisyon (1991) TDV�A, C.3: 382; 1180'den sonra bayrakların üzerindeki armaların �övalyelerin kalkanlarında görülmeye ba�landı�ı gözlenmi�tir. Turnuvalara katılan �övalyelerin kalkan ve mi�ferlerinde yaygın olarak kullanılan armalar, �övalyelerin derebeylerine dönü�mesi ile derebeyi ve asiller sınıfının ayırıcı bir i�areti olmaya ba�ladı. Ba�langıçta tamamen askerî bir nitelik ta�ıyan bu i�aretler sonraları aristokrasinin sembolleri haline gelmi�ti. Krallar, asilzadeler, piskoposların armalarının yanı sıra kentler ve gemilerde arma kullanılmaya ba�landı. Armaların hızla yaygınla�ması ile arma kullanımı ve �eklinin belli kurallara ba�lanması dü�ünülerek, her asilzadenin armasının bilinmesi için Arma Sicilleri meydana getirildi. �lk dönemlerden beri kullanılan ve üretilen yeri tanımlayan sembol ve i�aretler, XII. yüzyıldan ba�layarak Ortaça� Avrupa'sının üreticileri, tüccarları ve tüccar birlikleri tarafından satı�a sunulan malların üzerine marka olarak konmaya ba�lanmı�tır. XIV. yüzyılda lonca sisteminin yaygınla�ması ile malların üzerine konan üretici i�aretleri, kalitesiz mallara kar�ı bir garanti ve güven belgesi oldu. Bu tanıtıcı i�aretleri armanın ürünlere uygulanı�ı �eklinde meydana gelmi�ti; Haucourt vd. 1992: 13-14; Arma Sicilleri kralın yanında harbe katılan ya da bir turnuvada sava� oyunlarına i�tirak eden asilzadelerin armalarının bir araya getirilmesi ile olu�turulmu�tur (Özdemir, 1997: 16).

4 Geni� bilgi için bakınız, Komisyon (1992). Türk Dünyası El Kitabı, C. I, Ankara: Co�rafya-Tarih, Türk Kültürünü Ara�tırma Enstitüsü Yayınları.

- 335 -

av kartallarından meydana gelmekteydi5. Göktanrı inancının getirdi�i kültün bir sonucu olarak yükseklerde uçan ve Göktanrı’ya yakın olan ku�lar ongun olarak kabul edilirdi.

Bozkır kültürü ve Türklerin dinî inançlarının birer yansıması �eklinde olan ongunlar kutsallı�ın yanı sıra i�levsel açıdan aidiyet ve sahipli�i ön planda tutmakta idiler. Göktanrı inancının do�urdu�u güne�, ay ve da�ların da kutsallı�ının Türk sembolizminde önemli bir yer aldı�ı, ünlü Hun Hükümdarı Attila’nın bayra�ında bir ku� resminin bulundu�u, Göktürk bayra�ında ise kurt ba�ının yer aldı�ı bilinmektedir (TDV�A, C.3, 1991: 382). Türklerin �slâmiyet’i kabulüyle birlikte �slâm kültürü de bu i�aretler dünyasına yön vermeye ba�lamı�tı. Ancak Türkler ata geleneklerini Selçuklu ve Selçuklunun ardılı devletlerde, özellikle Anadolu'da kurulan devletler aracılı�ıyla sürdürmü�lerdir. Türklerin Orta Asya'dan ta�ıdıkları gelenekler, �slâmiyet, antik kültür ve Bizans’la kayna�arak, yepyeni bir Anadolu kültürü meydana getirmekte idi. Bu kültürün sembolizmi dünyanın en ilginç sentezini ve zenginli�ini yaratmı�tır. Türk �slâm devletlerinde armalara en yakın konu hâkimiyet timsali olarak kullanılan sembollerdi. Bu sembol ya da armalara, bastırılması hükümdarlara has olan sikkelerin üzerlerinde, hükümdarların yaptırdıkları binalarda, kullandıkları madenî e�ya ve elbiselerde rastlanmaktadır. Bu sembol ve armalar da güne�, hilal, yıldız gibi kutsal sayılmı� gökyüzü cisimleri ile on iki burca ait i�aretler, ok, yay, kılıç, tu� gibi askerî araçlar, arslan, kurt, tu�rul, kartal gibi yırtıcı hayvanlar ve avcı ku�lar, dragon, sfenks çift ba�lı tu�ru gibi mitolojik hayali yaratıklar, ya da boy damgaları oldu�u gözlenmektedir (Köprülü 1939: 33-34).

Türklerde yırtıcı hayvanlar eskiden beri boyların sembolü olarak saygı görmü�tür. Anadolu Selçukluları sikkeler, seramik ve çini eserlerle ta� ve madenî süslemeler üzerinde arma olarak çift ba�lı kartal motifini kullanmı�lardır. Bazen de es-sultan ibaresiyle birlikte kullanılan, kanatları ve pençeleri iki yana açılmı� çift ba�lı kartalın bir hâkimiyet sembolü oldu�u anla�ılmaktaydı (TDV�A, C.3, 1991: 382).

�lk ve ortaça�larda do�up geli�en kent armalarının �slâm kentlerinde mevcut olmadı�ı görülmekle birlikte bazı kent, sur ve kale duvarlarında ve kapılarında rastlanan armaların kenti fetheden hükümdarın i�aretleri oldu�u kabul edilmektedir. Memlukluların “rang” adı verilen armalar üzerinde hayvanî, bitkisel, geometrik motifler, kadeh, kılıç gibi çe�itli e�ya resimleri bulunmaktadır. Ancak bunların devleti temsil eden sembol olmadıkları, sadece Memluk sultanlarının ki�isel armaları oldu�u bilinmektedir. Eyyubiler ve Memluklarda arma ta�ımak sultanlar ile emirlerin imtiyazları arasında bulundu�u, armalardaki yazılarda yalnız sultanlar ile emirler ifade edilmesinden anla�ılmaktadır. Orta zamanlarda Türk kadınları hür ya�amakla birlikte resmî memuriyetlere tayin edilmediklerinden dolayı babalarının veyahut e�lerinin armalarını ta�ırlardı (Sami 1933: 10-12).

Orta Asya, Maveraünnehir ve �ran'da kurulan Türk devletlerinde, Selçuklularda, Anadolu Selçuklularında çetr, tu�, damga, tu�ranın bir arma olarak kullanıldı�ı kabul edilmektedir. Türk �slâm devletlerinde hükümdarın imzası, mührü, damgası ve tu�rası da devlet sembolü olarak kabul edilmi�tir. �slâmiyet’in etkisiyle birlikte �slâm devletlerinde hayvan sembolleri kullanılmamaya ba�lanmakla birlikte Anadolu Selçukluları’nın eski geleneklerine ba�lı kalarak arma kullanmaya devam ettikleri görülür. Özellikle Anadolu Selçuklu kabartmalarında sık sık görülen ve ola�anüstü gücü oldu�una inanılan arslan kabartmasına kervansaray, saray, kale gibi askeri sivil yapılarda rastlanmaktadır. Mutlak gücü ve kuvveti temsil etti�inden, Selçuklu sultanlarından Kılıçarslan'nın adı da buradan gelmektedir. Arslan, her devirde ve kültürde kuvvet ve kudret sembolü olarak kabul edilmi�tir. Bu nedenle üzerine konuldu�u yapıyı kötülük ve dü�mandan korudu�una inanılan bir semboldür (Öney 1998: 37-40).

5 (Ögel, 1972: 1129) 24 O�uz boyuna ait olan ongunlar �u �ekilde idi; Kayı Boyu, �ahin; Bayat Boyu-Alka Evli Boyu, Kara Evli, �ahin; Yazır Boyu-Dodurga Boyu-Döger Boyu, kartal; Av�ar Boyu-Kızık Boyu-Begdili Boyu-Karkın Boyu, tav�ancıl; Bayındır-Beçene Boyu-Çavuldur Boyu- -Çepni Boyu, sunkur; Salur Boyu-Eymir Boyu-Alayundlu Boyu-Üre�ir Boyu, uc ku�u, ��dir Boyu-Bügdüz Boyu-Yıva Boyu-Kınık Boyu, çakır (Sümer, 1999: 230-231).

- 336 -

Selçuklu ta� eserlerinde sıklıkla yer alan hayat a�acı sembolü ise Orta Asya �amanist kalıntıların getirdi�i bir inançtı. �aman gökyüzü katlarına yaptı�ı temsili yolculu�u hayat a�acı yardımı ile yapar ve Tanrı Ülgen'le konu�urdu. Bu a�acın üzerinde gök katlarını i�aret eden dokuz kertik bulunur. Sonsuzluk, ebedilik, ölümsüz ya�amı temsil ederdi (Eliade 1992: 26).

Orta Asya Türklerine bakıldı�ında avcı ku� tu�ru ya da kartal bir totem olarak kabul edildi�i görülmektedir. �amanların kartalla bir kadının birle�mesinden do�du�u kabul edilirdi. Kartalın do�u ve batı yönüne bakı�ı gökyüzü hâkimiyetinden ileri gelmektedir. Orhun kitabelerinde de ölen ki�inin ku� �eklinde uçup gitti�i ifade edilmi�ti (Çoruhlu 1995: 72-73). Türklerde kartal, hükümdarlı�ın bir alameti idi. Eski Türklerde her yi�it yani Alp’in ba�lıca üç dilek ve sembolü vardı. Bunlar; at, av do�anı veya kartal, av köpe�i, kendini bilen her Türk genci gözünü açar açmaz bu üç �eye sahip olmak isterdi. Türklerde kartala saygı eski bir din gelene�iydi. Selçuklu ça�ında bir sembol veya arma olarak görülen kartalların Müslüman abidelerin üzerine vurulmasında hiçbir engel görülmemi�ti. Selçuklularda kartal veya çift ba�lı kartallar devletin resmî bir arması de�ildi. Paralar ve yazılı kaynaklarda kullanılan ok ve yay Selçuklu Devletinde iki önemli semboldü. Yılan nasıl Çinliler tarafından bir ejder haline getirilmi�se, kartallarda burada �ekil de�i�tirerek mitolojik bir hale getirilir. Türk dininde kartal çok önemli bir motifti. Onlara göre Tanrının habercisi de kartallardı. Bunun yanında gö�e çıkmak isteyen �amanlar da kartal tüylerini takıyor ve kartal �ekline girdiklerine inanıyorlardı (Ögel 1972: 1131-1145).

Osmanlılar, figürlü tasvirlere ra�bet etmedikleri ilk dönemlerde devlet arması olarak sultan tu�rasını kullanmakta idiler. Ancak orduda, özellikle Yeniçeri ortalarında armalı flamaların yer aldı�ı ve her biri ba�ka bir ortayı ifade etmek üzere kılıç, hilal, fil ve ejder gibi figürlerin kullanıldı�ı bilinmektedir. Daha geç devirlerde ortaya çıkan devlet arması ise Batılı bir anlayı�la düzenlenmi� çok unsurlu ve simetrik bir kompozisyondur. Detaydaki bazı farklılıklarla uzun süre kullanılan bu armanın ana hatlarını, üstte bir daire içinde padi�ahın tu�rası ve onu alttan kavrayan içi kitabeli bir hilal, ortada bir rozet motifini çeviren on altı yıldızlı bir madalyon ve bunun iki yanında merkezden yanlara do�ru açılan ay yıldızlı iki sancak ile arkalarından çıkarak yine yanlara do�ru yayılan silah, terazi ve kitap gibi sembolik de�ere sahip çe�itli e�ya figürü olu�turmaktadır. Resmî devlet arması ve bir süs unsuru olarak bol miktarda kullanılan bu kompozisyon II. Mahmut devrinde bozulmaya ba�lamı� ve II. Abdülhamit devrinde de orijinalli�ini kaybetmi�tir (TDV�A, C.3, 1991: 382-383). II. Abdülhamit döneminden önce yapılan çalı�maların tamamının ortak özelli�i incelenecek olursa sadece askeri sembollere a�ırlık verildi�i görülmektedir. Bu armalarda yalnızca tu�ra6, yani sultan ve ordu yer alabilmi�tir. Osmanlı arması göz önüne getirildi�inde bu armanın sadece devlete ait resmî belgeler ve binaların üzerinde de�il, saatten foto�raf kartına, hisse senetlerinden sigara kâ�ıtlarına, fincan zarflarından tütün tabakalarına, termosifondan mobilya oymalarına, kartpostallardan kitap cilt kapaklarına, at ko�um takımlarından cam kâ�ıt a�ırlıklarına kadar geni� bir alanda kullanıma eri�mi�tir. En güzelleri kadınların göz nuru döktükleri kadife panolara i�lenerek evlerin, konakların duvarlarına asılmı�tır. Osmanlı armasının eski de�erini kaybetme sürecinde ise ilk dönemlerde üzerinde �stanbul adı ve halifenin armasını ta�ıyan her mal, Müslüman ülkelerde kolaylıkla satılmı� ve tercih edilmi�ti. Ancak, Osmanlı Arması'nın kıymetlendirdi�i malların adeta enflasyonunun ya�anması, ekonominin kurallarını harekete geçirmi� ve de�erinin dü�mesine neden olmu�tur. Yine para, madalya, diploma, pul, askerî bina, okullar, hükümet daireleri gibi devletin gücünün, ki�ili�i ve saygınlı�ının yansıdı�ı yerlerin Osmanlı Arması ile taçlanan görünümleri artık ola�an kar�ılanır bir hal almı�tı. Beyo�lu ya da Sirkeci'nin herhangi bir ma�azasının, eczanesinin, terzisinin kapısı üzerinde yer alan armanın, Merkez Komutanlı�ı üzerinde de bulunması devlet binasının saygınlı�ını

6 Türk geleneklerine göre Tu�ra, O�uz Han’ın tahriri alametiydi. Bir kısım Türk bilginlerine göre bu kelime efsanevî bir ku� olan tu�radan gelmekte ve bu ku� ise O�uzların büyük hakanının arması sayılmaktaydı. Tu�ra, Büyük Selçuklularda ve Anadolu Selçuklularında görülmektedir. Osmanlı tu�raları ise sonradan arma �eklini alarak paralarda, resmî binalarda ve resmî kâ�ıtlar üzerinde hüviyet varaklarında da kullanılmak suretiyle yazılmı�tır. Bu konuda bkz. (Sava�, 1994).

- 337 -

hafifletmi�tir. Devletin gelir elde etmesi ve onur da�ıtması armanın sa�ladı�ı hizmetlerden biri olurken, a�ırlı�ına da istemeden zarar vermi�ti. Bu geli�im devletin ve insanların zenginlik, asalet ve aydınlı�ın rengiyle boyanmı� altın yaldızlı tu�ralara tekrar yönelmesine neden olmu�tur (Özdemir 1997: 141-151).

2.Yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin Hissetti�i Bir Eksiklik: Arma

Millî Mücadele, bir askeri nihai zaferden sonra onu tamamlayan ve bir siyasi nihai zafer olan Lozan Antla�masının 24 Temmuz 1923’te imzalanmasıyla tamamlanmı�tı. Türk toplumunu dünyaca kabul edilmi� olan sosyal ve kültürel de�erlere kavu�turmak arzusu içerisinde; 13 Ekim 1923’te Ankara’nın Türkiye Devleti’ne “idare makarrı” olarak kabul edilmesi, Cumhuriyetin ilan edilmesi; “Türkiye devletinin �ekli hükümeti Cumhuriyettir” cümlesinin 20 Ocak 1921 tarihli anayasanın birinci maddesinin sonuna eklenmesi ve Halifeli�in kaldırılması gibi önemli merhaleler geçirilmi�ti.

Türkiye Cumhuriyeti Osmanlı Devletinden ayrı yeni bir devlet idi. Bu yeni devletin kurulması ile Osmanlının arması ve sembolleri hükümsüz kalmı�tı. Maarif Vekâleti (Milli E�itim Bakanlı�ı), bünyesindeki Mekatib-i �btidaiye’nin kapılarındaki hanedana ait olan tu�ra ve armaların [B. C. A., 180. 900. 7. 42. 1 (25. 10. 1924)], yine 02.11.1924 tarihinde Hükümet binalarındaki tu�ra ve saltanat resimlerinin [B. C. A., 180. 900. 7. 42. 2 (02. 11. 1924)], 31.05.1925 tarihinde ise Hükümet binaları ve mekteplerden arma ve saltanat tu�ralarının kaldırılması il ilgili önemli kararlar alınmı�tı [B. C. A., 180. 900. 7. 42. 3 (31. 05. 1925)]. Ancak, Millî saraylarda bulunan sanat ve tarihî eser de�eri ta�ıyan e�yalardaki tu�ra ve saltanat armalarının kaldırılmasına gerek olmadı�ı (B. C. A., 080. 18.01. 15. 59. 12) yönünde de farklı bir e�ilim ve karar da söz konusuydu. Bu kararlar sanata ve tarihe verilen de�eri göstermesi açısından önem arz etmekteydi.

3. Türkiye Arması ile �lgili Te�ebbüs ve Faaliyetler

Her devletin bir millî bayra�ı ve bir de armasının oldu�u bilinmektedir. Türklerde bu iki mukaddes e�yanın simgesi bir olup, ay ve yıldızla ifade edilmektedir. Ay da yıldız da gökyüzü cisimleri örnek alınarak ve insanların onlara ba�ladı�ı itikat üzerine bayra�a ve armaya layık görülmü�lerdir (Mollova 1999: 129). Türk’ün arması onun tarihini ve mefkürelerini temsil edecek bir mahiyette olmalıydı (Zübeyir 1339/1923: 119) . Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, �anına yara�ır bir �ekilde çalı�ma yapmaya karar vermi� ve bu konuda Maarif Vekâleti bünyesinde Türkiye Arması ile ilgili müsabaka açmı�tır.

Halk tarafından sevilen Osmanlı Arması'nın kullanılmasına, tu�ra yerine ay yıldız konularak devam edilmekle birlikte armanın daha çok bir süsleme elemanı oldu�u görülmekte olup, çapraz bayraklar ve ortaya konan ay yıldızla adeta yeni bir arma yaratılmı�tır. Osmanlı Devrinin bu muhte�em görünümlü i�aretinin etkilerinin sürdü�ünü fark eden Cumhuriyet hükümeti, yeni bir arma meydana getirmek için faaliyete geçmi�. 9 Eylül 1925 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti arması için Maarif Vekâleti'nin genel bir yarı�ma açmasını kararla�tırmı�tır.

Maarif Vekâleti, armanın �ekil ve �artlarını, "Millî Arma �artnamesi" adlı bir kitapçıkta toplayarak bu kitabı Nisan 1926'da kamuoyuna sunmu�tu7.

On maddelik yarı�ma �artnamesinin en önemli esası ise �u �ekilde izah edilmekte idi; "Cumhuriyet armasının �eklini olu�turacak semboller tercihen Türk tarihinden alınacak ve bu semboller

7 Arma için açılan yarı�manın �artları; müsabakaya iki resimle katılınaca�ı, resimlerden birinin siyah çini mürekkeple tarama ve gölgeli di�erinin de aynı resmin gölgesiz çizgileri üzerine gölgesiz düz renklerle boyanmı� olunaca�ı, muhteviyatını meydana getiren rumuzların tercihen Türk tarihinden alınması, seçici heyeti olu�turan üyenin be�inin Sanayi Nefise Encümeni tarafından be�inin de arma ile ilgili ilmi �ubelerden Maarif Vekaleti tarafından seçilece�i, oyların tasnifi neticesinde birinciye 1000, ikinciye 500, üçüncüye 300 lira ödül verilece�i, ay- yıldız kalmak �artıyla arz edilen rumuzların seçimi ve tertibi konusunda özgür olundu�u belirtilmekte idi; ……(1926) Milli Arma Müsabaka �artnamesi, Ankaras. 3-4.

- 338 -

heraldik bir biçimde bütün armalarda bulunan çizim esaslarına uygun olarak ve basit tarzda stilize edilecektir."

Türk Tarih Kurumu ise bu konudaki görü�lerini �u �ekilde dile getiriyordu; "Genç Cumhuriyetimizi temsil edecek sembollerin anlatacakları anlam itibariyle kapsamlı olmaları sa�lanmalıdır. Aynı zamanda arma gerçek sembollerle meydana getirilmelidir. Bu nedenle her türlü belgelenememi� söylenceler bir kenara bırakılıp tarih yazarlarının mutabık kaldıkları sembollerin bir bölümüyle arma �ekli olu�turulmalıdır.

Aydınlık ve kültürü temsil eden Türk sembollerinden ay ve yıldız, kuvvet, sebat ve vatan savunmasını anlatan kalkan, memleketin çiftli�ini sembolle�tirmek üzere bu�day ba�a�ı, amblemde kuvvet ve dayanıklılı�ı göstermek üzere bir me�e dalı, millî amaç olan istiklalimizi teyid etmek için �stiklal Madalyası'nın yer alaca�ı bir Cumhuriyet Arması olu�turulması uygun olacaktır" (Özdemir 1997: 160).

�stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ise "Türkiye Cumhuriyeti Arması'nın Osmanlı �mparatorlu�u armasından büsbütün farklı bir nitelikte olması için en eski millî geleneklerimizin göz önüne alınması gerekti�ini" önemle belirtmi�tir. "Anadolu Türklerinin �slâmiyet’ten önceki geleneklerinde mevcut olan kurt sembolü ile ay-yıldızın yeni armanın olu�umunda göz önüne alınabilecek ba�lıca semboller oldu�u kaydedildikten sonra Türkiyat Enstitüsü'nün "elinde me�ale tutan bir kurdu kendisine sembol kabul etti�ini" hatırlatılmı�tır. Bu görü�leri ileri süren tarihçiler Zeki Velidi Togan, Ali Haydar Emir, Hüseyin Namık Orkun, Abdülkadir �nan, Ahmet Cevdet ile Fuat Köprülü'dür (Özdemir 1997: 161).

4 Türkiye Arması �le �lgili Maarif Vekâleti Bünyesinde Açılan Müsabaka

Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti “Türkiye Arması” yapılmasını istemi� ve bu konuda Maarif Vekâleti bünyesinde 1927 senesinde bir müsabaka açılmı�tı (Pakalın,1983: 83). Ancak, açılan bu müsabakaya katılan eserler ile ilgili bilgi eldeki mevcut belgeler ile sınırlı kalmı�tır. Müsabakaya katılan �ahıslar �unlardı;

Yzb. Tevfik Bey, (Bir arma ve armanın üzerindeki i�aretlerin anlamını açıklayan bir belgeyle) [B. C. A., 180. 900. 7. 42. 10 (20. 01. 1927)],

Büyük Millet Meclisi Muhafız Kıtaatından Yzb. Fahri (Bir arma numunesiyle) [ B. C. A., 180. 900. 7. 42. 16 ( 21. 03. 1927)],

Kars’ta binba�ı olarak görev yapan Hüsamettin Bey (Ba�bakana da gönderilen armanın �nkılâp ve Cumhuriyet arması olarak kabul edilmesi iste�i [B. C. A., 30. 1000. 199. 357. 10] yönünde bir talebiyle),

Askeriyeden emekli Hüsnü o�lu Mehmet Galip (arma modelleriyle) [ B. C. A., 180. 900. 7. 42. 15 (22. 02. 1927)],

Kd. Yzb. Selanikli Hasan Ha�met (arma numunesiyle) [ B. C. A., 180. 900. 7. 42. 11 (3. 02. 1927)],

Bir ilkokul ö�retmeni (arma modeliyle) [B. C. A., 180. 900. 7. 42. 14 (09. 12. 1927)],

12. 09. 1926 tarihinde Meclis Ba�kanı Kâzım Özalp ile birlikte Hariciye ve Dâhiliye vekilleri ile Köprülüzade Fuat Beylerin de heyete katılmaları ve bu konudaki düzenlenecek olan arma müsabakası heyetine seçilecek ki�ilerin belirlenmesi söz konusu olmu�tur [B. C. A., 180. 900. 7. 42. 5 (12.09.1926)]. Millî Armanın seçilmesi için ise 16.11.1926 tarihinde Sanayi-i Nefise’den müderris �smail Hakkı, �brahim Çallı ve heykeltıra� �hsan Beylerin Ankara’ya gönderilmeleri konusunda bir bildiri yayınlanmı�tır [B. C. A., 180. 900. 86. 416. 11 (16.11.1926)]. Bunu takiben 29.11.1926 tarihinde Millî Armanın tespiti için kurulacak heyetin [B. C. A., 180. 900. 7. 42. 7. (29.11.1926)] Ankara’da bulunmaları konusunda ayrı bir bildiri yayınlanmı�tır. Bu geli�melere ek olarak, 08.12.1926 tarihinde ise Millî Armanın seçilmesi için görevlendirilen heyet belirtilmi�tir. Bu heyet; Mimar Kemal, heykeltıra� �hsan Yontan, ressam Kamil �smail

- 339 -

Ye�en, �brahim Çallı ve �smail Hakkı Baltacıo�lu, Kâzım Özalp, Recep Peker, Cemil Uybadın, Tevfik Rü�tü Aras ve Mustafa Necati'den olu�mu�tur [B. C. A., 180. 900. 86. 417. 3 (08.12.1926)].

Numuneleri ayıracak olan hakem heyeti yaptıkları de�erlendirme sonucunda gönderilen eserlerden üçünü seçmekle birlikte seçilen bu üç eserin sahibine, numunelerinde bazı tadilatlar yapmalarını teklif etmi� ve bunun [B. C. A., 180. 900. 7. 42. 12 (3.02.1927)] için üç �ahsa bir ay mühlet vermi�tir (Pakalın 1983: 83).

5.Karar Kılınan Türkiye Arması

Hakem heyetinin verdi�i bir aylık süre sonunda finale kalan üç eserin sahibi istenilen de�i�iklikleri yaparak armaları teslim etmi�ti. Seçici kurul 23.11.1926 tarihinde Kâzım Özalp'in ba�kanlı�ında toplanmı� ve yaptıkları de�erlendirmede Namık �smail, Muhsin Rıfat ve Lütfi Bey’in projeleri en çok oy alan eserler olarak seçilmi�, ressam Namık �smail'in hazırladı�ı eser birinci, di�er iki eserden Muhsin Rıfat'ınkini ikinci, Lütfi Bey'in arması ise üçüncü ilan edilmi�tir (Unat 1982: 43-44). Daha sonra alınan bir karar ile 5.12.1926 tarihinde Cumhuriyet Arması müsabakasından �stanbul Erkek Lisesi ö�retmenlerinden Lütfi Bey’in para ile ödüllendirilmesine [B. C. A., 180. 900. 7. 42. 9 (5. 12. 1926)] karar verilmi�tir.

Hakem heyetinin karar kıldı�ı armaya bakıldı�ında; armanın bütün di�er armalar gibi bir kalkan içinde oldu�u görülmektedir. Namık �smail’in, kalkana hususi bir �ekil vermesiyle Türk armasını te�kil eden kalkan hususi bir �ekil almı�tır. Kalkanın zemini kırmızı olup, merkezinde Türk bayra�ını te�kil eden ay yıldız vardır. Bu ise millî ayırt edici i�arettir. Ay yıldızın altındaki kurt O�uz menkıbesine i�aret etmekte ve menkıbenin kurt yardımıyla ifade etti�i millî iradeyi temsil etmektedir. Kurdun ayakları altında kısa mızrak vardır. Kısa mızrak eski Türk silahı olmak üzere konulmu�tur. Kalkanın altında ise �stiklâl Madalyası olup, bunun ise �stiklâl Harbini ve bunun neticesini muhafaza etmenin vazife olaca�ını ifade etmektedir. Madalyanın içindeki (T.C.) harfleri Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk harfleridir. Türkiye Cumhuriyeti �stiklâl Zaferinin yeni do�mu� oldu�unu göstermek amacıyla (T.C.) harfleri madalyanın içine konmu�tur. Kalkanın etrafı feyiz ve kudreti göstermek üzere ba�ak ve me�e yapra�ıyla sarılmı�tır. Türkiye armasında Türk milletinin istikbale ait mefkûresini armanın üzerindeki me�ale göstermektedir. Cumhuriyet ilim ve irfanın yayılmasını mefkûre kabul etmi�tir. Me�ale ile Cumhuriyetin bu idealini de tespit etti�i görülmektedir (Pakalın 1983: 83-84). Ancak, basit ve ahenkli olan arma, sebebi belli olmaksızın resmî �ekle sokulmamı� bu güzel dü�ünce de fiiliyata geçirilememi�tir.

Sonuç

Armanın do�up, geli�mesinde insan topluluklarının önemli katkıları oldu�u görülmektedir. �nsan topluluklarının bir arada ya�amasıyla birlikte bu birlikteli�i sa�lamada önemli bir faktör olan totem Türklerdeki kar�ılı�ı ise ongun olan, hayvan, rüzgar, ay, güne�, su gibi varlıklar arma simgesinin do�up, geli�mesine neden olmu�tur. Tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar varlı�ını sürdüren ve ileti�im görevi gören arma ve benzeri semboller de�i�ik soy ve devletlere, farklı dinlere ait olmakta, ancak ayrı sembol ve i�aretlerin ortaya çıktı�ı da görülmekte idi.

En eski devirlerden itibaren Türklerde belirli grupların belirli i�aretleri oldu�u görülmektedir. Bundaki önemli faktörlerden birisi ya�anılan co�rafyanın iklim ve tabiat �artlarına ba�lı olarak ortaya çıkan ya�am tarzı ve dinî inançtı. Malûm oldu�u üzere Türklerdeki daha çok tabiat kuvvetlerine, atalar kültürüyle birlikte Gök Tanrı inancına ba�lı bir yapı söz konusuydu.

Türkler mübarek ve kutlu saydıkları hayvanlara ongun adını vermi�. Ergenekon ve Türeyi� destanlarında belirtildi�i gibi Türklerin türeyi�inde kurt kültünün önemli bir yeri oldu�u, özellikle Hunların ve Göktürklerin kurt ba�lı sancak ta�ımalarının kökeni bu kültten kaynaklanmaktaydı. Türkler bu kültürel özelliklerin do�urdu�u sembolizme ba�lı kalmı�lardı. Bozkır kültürü ve Türklerin dinî inançlarının birer yansıması �eklinde olan ongunlar kutsallı�ın yanı sıra i�levsel açıdan aidiyet ve sahipli�i ön planda oldu�u tutmakta idiler. Gök Tanrı

- 340 -

inancının do�urdu�u güne�, ay ve da�ların da kutsallı�ının Türk sembolizminde önemli bir yer aldı�ı görülmektedir.

Türkler’de yırtıcı hayvanlar eskiden beri boyların sembolü olarak saygı görmü�tür. Anadolu Selçukluları sikkeler, seramik ve çini eserlerle ta� ve madenî süslemeler üzerinde arma olarak çift ba�lı kartal motifini kullandıkları gibi, Türklerde kartala saygı eski bir din gelene�iydi. Selçuklu ça�ında bir sembol veya arma olarak görülen kartalların Müslüman abidelerin üzerine vurulmasında hiçbir engel görülmedi�i açık bir �ekilde görülmü�tür.

Osmanlıların figürlü tasvirlere ra�bet etmedikleri ilk dönemlerde devlet arması olarak sultanın tu�rası kullandıkları görülmekle birlikte, geç devirlerde ortaya çıkan devlet armasının ise Batılı bir anlayı�la düzenlenmi� çok unsurlu ve simetrik bir kompozisyondu. Bu ise II. Mahmut devrinde bozulmaya ba�lamı� ve II. Abdülhamit devrinde de orijinalli�ini kaybetmi�tir.

Her devletin bir millî bayra�ı ve bir de armasının oldu�u görülmektedir. Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti ise Osmanlı Devletinden ayrı yeni Cumhuriyetin �anına yara�ır bir �ekilde çalı�ma yapmaya karar vermi�tir. Çünkü Cumhuriyet'in kurulması ile birlikte Osmanlı Arması'nın hukuksal de�eri ortadan kalkmı�tı. Türkiye Cumhuriyeti arması için Maarif Vekâleti'nin genel bir yarı�ma açması kararla�tırılmı�. Yapılan müsabakayı Namık �smail’in hazırlamı� oldu�u arma kazanmı�tır. Malûm olunan armada bir kalkan yüzüne çizilen ve Türklü�ün esas remizleri sayılan me�ale, harbe, kurt, ba�ak, T.C. kısaltmalarını ta�ıyan �stiklâl Madalyası bulunmaktadır. Kalkanın ortasında en büyük saha ay ve yıldızla hasredilmi�tir. �imdilik Türkiye Arması bir kalkan içinde bu ay ve yıldızla temsil edilmektedir. Bugün itibarıyla resmî arması olmayan bir devlet olan Türkiye’nin ba�ımsızlık sembolü olan Türk Bayra�ı, 1937'de çıkan bir nizamname ile bugünkü �ekline kavu�mu�tur. Arma olarak ise ay yıldız, her yerde Türk Devleti'ni ve Türkleri temsil etmektedir.

KAYNAKÇA

Ar�iv Belgeleri Ba�bakanlık Cumhuriyet Ar�ivi (B. C. A.) 30. 1000. 199. 357. 10. 080. 18.01. 15. 59. 12. 180.900. 7. 42. 1 (25.10.1924). 180. 900. 7. 42. 2 (02. 11. 1924). 180. 900. 7. 42. 3 (31. 05. 1925). 180. 900. 7. 42. 5 (12. 09. 1926). 180. 900. 7. 42. 7. (29. 11. 1926). 180. 900. 7. 42. 9 (5. 12. 1926). 180. 900. 7. 42. 10 (20. 01. 1927). 180. 900. 7. 42. 11 (3. 02. 1927). 180. 900. 7. 42. 14 (09. 12. 1927). 180. 900. 7. 42. 15 (22. 02. 1927). 180. 900. 7. 42. 16 ( 21. 03. 1927). 180. 900. 86. 416. 11 (16. 11. 1926). 180. 900. 86. 417. 3 (08. 12. 1926).

Ara�tırma ve �nceleme Eserler ARSEVEN, C. E. (1975), Sanat Ansiklopedisi, C. I, �stanbul, Milli E�itim Basımevi. ART�N, Y. (1902). Contribution a � l'e �tude du blason en Orient, Bernard Quaritch: Londres; Le Caire. BERKES, N. (2002). Türkiye’de Ça�da�la�ma, �stanbul: Yapı Kredi Yayınları. ÇORUHLU, Y. (1995). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, �stanbul: Seyran Yayınevi. EL�ADE, M. (1992). �mgeler, Simgeler, Ankara: Gece Yayınları. HAUCOURT, G. & DURIVAULT, G. (1992). Le blason, Que sais-je? Presses Universitaires de France, Paris. �LHAN, S. (2008). Evrimle�en Türk Devrimi, Ankara: Atatürk Ara�tırma Merkezi Yayınları. �NAN, A. (2000). Tarihte ve Bugün �amanizm (Materyaller ve Ara�tırmalar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. KOCA, S. (2003). Türk Kültürünün Temelleri, Ankara: Ba�kent Matbaacılık. Komisyon (1971). Türk Ansiklopedisi, C. 3, �stanbul: Milli E�itim Basımevi. Komisyon (1991). Türkiye Diyanet Vakfı �slâm Ansiklopedisi, C. 3, �stanbul: TDVY. Komisyon (1992). Türk Dünyası El Kitabı C. 1, Ankara: Co�rafya-Tarih, Türk Kültürünü Ara�tırma Enstitüsü Yayınları.

- 341 -

KÖPRÜLÜ, F. (1939). “Ortazaman Türk Devletlerinde Hukuki Sembollerdeki Motifler”, Türk Hukuk ve �ktisat Tarihi Mecmuası, Cilt 2. (1926) Milli Arma Müsabaka �artnamesi, Ankara. MOLLAVA, M. (1999). “Kün-AY Kültü ve Türk Bayra�ı ve Armasında Ay �le Yıldız”, Türk Kültürü, S. 431, Yıl: XXXVII. MUMCU, A. (2005). “Atatürk ve Ça�da�la�ma Üzerine Genel Bir De�erlendirme”, Atatürk ve Ça�da�la�ma (Belgeler ve Görü�ler), Ankara: Atatürk Ara�tırma Merkezi Yayınları. ÖGEL, B. (1972). “Türklerde Kartal ve Kartal Arması”, Türk Kültürü, C. 10, Sayı: 118. ÖNEY, G. (1998). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara: Türkiye �� Bankası Kültür Yayınları. ÖZDEM�R, K. (1997). Osmanlı Arması, �stanbul: Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri. PAKALIN, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlü�ü I, �stanbul. SAM�, S. (1933). “ Orta Zamanlarda Türk Armaları”, Resimli �ark, Sayı: 27. SAVA�, M. (1994). “Bayrak, Tu�ra, Sancak”, Aksu Gazetesi, Yıl: 9, S. 344-350. SÜMER, F. (1999). O�uzlar(Türkmenler), �stanbul: Türk Dünyasını Ara�tırma Vakfı. UNAT, F. R. (1982). “Türkiye, Armasız Bir Devlettir”, Yıllarboyu Tarih, C. 5, �stanbul. URAZ, M. (1992). Türk Mitolojisi, �stanbul: Mitologya Yayınları. UZUN, H. (2005). Atatürk’ün Nutuk’unun �çerik Analizi, Yayınlanmamı� Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk �lkeleri ve �nkılâp Tarihi Enstitüsü. ZÜBEY�R, H. (1339/1923). “Türk Cumhuriyet Arması ve Darb Olunacak Sikkelerdeki Milli Alametler”, Milli Mecmua, 1. Sene, Sayı 8.

EKLER

- 342 -

Ek-1: Maarif Vekaleti (Milli E�itim Bakanlı�ı) Milli Armanın Tespiti için Kurulacak Heyet 180. 900. 7. 42. 7. (29.11.1926)

- 343 -

Ek-2: Maarif Vekaleti (Milli E�itim Bakanlı�ı) Hükümet Binaları ve Mekteplerden Arma ve Saltanat Tu�ralarının

Kaldırılması 180. 900. 7. 42. 3 (31. 05.1925)

Ek-3: Maarif Vekaleti (Milli E�itim Bakanlı�ı)Milli Armanın Seçilmesi için Görevlendirilen Heyet (08. 12. 1926)

- 344 -

- 345 -

Ek-4: Maarif Vekaleti (Milli E�itim Bakanlı�ı) Cumhuriyet Arması Müsabakasından �stanbul Erkek Lisesi

Ö�retmenlerinden Lütfi Bey’e Para Ödülü Verilmesi 180. 900. 7. 42. 9 (05. 12. 1926)

Ek-5: Maarif Vekaleti’nin 1927 Yılında Düzenledi�i Arma Yarı�ması sonucunda Birinci Seçilen Namık �smail’in Arması�