T.C.

ĐSTANBUL ÜNĐVERSĐTESĐ

DENĐZ BĐLĐMLERĐ VE ĐŞLETMECĐLĐĞĐ ENSTĐTÜSÜ

ULUSLARARASI STANDARTLARDA

TÜRK DENĐZCĐLĐK EĞĐTĐM MODELĐ

DOKTORA TEZĐ

M. Sc. M. Taner ALBAYRAK

Deniz Đşletmeciliği Ana Bilim Dalı

Danışman

Prof. Dr. Necmettin AKTEN

EYLÜL, 2009

T.C. ĐSTANBUL ÜNĐVERSĐTESĐ

DENĐZ BĐLĐMLERĐ VE ĐŞLETMECĐLĐĞĐ ENSTĐTÜSÜ

M.TANER ALBAYRAK tarafından hazırlanmış ve sunulmuş “ULUSLARARASI STANDARTLARDA TÜRK DENĐZCĐLĐK EĞĐTĐM MODELĐ” başlıklı tez Deniz Đşletmeciliği Anabilim Dalı, Deniz Politikası Bilim Dalında DOKTORA Tezi olarak kabul edilmiştir. Tez Danışmanı Prof. Dr. Necmettin AKTEN

Jüri Üyesi

Prof. Dr. Mahmut Celal BARLA Jüri Üyesi Prof. Dr. Selim ATAERGĐN

Jüri Üyesi Doç. Dr. Cem GAZĐOĞLU

Jüri Üyesi Doç. Dr. Erol ERÇAĞ

Tez Savunma Tarihi: 24.09.2009

i

ÖNSÖZ

Bu tez ile gelişen teknolojiler ve değişen hukuki düzenlemeler bağlamında denizcilik endüstrisinin karadaki ihtiyaçlarına da cevap verebilecek, daha ileri seviyelerdeki eğitimlere ve kariyer gelişimine imkân sağlayacak, uluslararası standartlarda bir Türk Denizcilik Eğitim Modelinin belirlenmesine çalışılmaktadır. Burada kast edilen model; IMO (International Maritime Organization – Uluslararası Denizcilik Örgütü) tarafından güverte ve makine vardiya zabitlerinin yetiştirilmesine yönelik olarak hazırlanmış olan IMO Model Kurslarına dayalı olarak üniversite ve yüksek okullarda uygulanan müfredat programlarının teknolojik gelişmeler kapsamında yeterliliklerinin değerlendirilmesi, yapılması gereken güncellemelerin saptanması ve bu kapsamda meslek liselerini de içeren bir perspektif kapsamında uygulanması gereken eğitim sistematiğinin belirlenmesi ile ilgili olup, modelleme ve simülasyon tekniklerinin kullanılmasını içermemektedir. Tez kapsamında; Atatürk’ün ‘’ Denizciliği Türk’ün Milli ülküsü haline getirmeli ve bunu az zamanda başarmalıyız’’ deyişinden hareketle, milli güç unsurlarımızın en önemlilerinden biri olan deniz gücümüzün geliştirilmesine yönelik denizcilik politikalarımızın oluşturulması, denizciliğin temel unsuru olan denizci iş gücünün öncelikle kendi yetki ve sorumluluklarını, müteakiben deniz alaka ve menfaatlerimizi bilen ve onları en üst seviyede koruyacak ve kollayacak bireyler olarak yetiştirilmesinde dünya ve AB denizcilik politikalarındaki gelişmeleri dikkate alan bir model öngörülmektedir. Son yıllarda özellikle AB denizcilik politikalarının birçok konuda köklü düzenlemeler getirdiği ve bu düzenlemelerin başında eğitim ve belgelendirme konularının ön plana çıktığı görülmektedir. Bu konulara ve bu sistematik dahilinde eğitilmiş bireylere sahip olamadığımız takdirde deniz politikalarımızın güncel gelişmelerin gerisinde kalması kaçınılmaz olacaktır. Bu bağlamda, deniz politikalarımızın en gerçekçi şekilde oluşturulabilmesi maksadıyla her bir alt sahaya yönelik eğitim ihtiyaçlarının bu sistematik dahilinde incelenmesi dikkate alınmıştır. Doktora çalışmalarım yanı sıra tez konumun seçiminde, araştırma ve tezimin geliştirilmesi sürecinde bana her türlü desteği sağlayan tez danışmanım sayın Prof. Dr. Kaptan Necmettin AKTEN hocama, tezimin hazırlanmasında beni en doğru şekilde yönlendiren ve teşvik eden tez izleme komitesi üyeleri sayın Prof. Dr. Selim Ataergin ve Doç Dr. Cem Gazioğlu’na, değerli birikim ve tecrübelerini benden esirgemeyerek bana yol gösteren Piri Reis Üniversitesi Rektörü sayın Prof. Dr. Osman Kamil Sağ’a, TÜDEV ve Piri Reis Üniversitesi Denizcilik Yüksek Okulu Müdürü Prof. Dr. Süleyman Özkaynak’a, GASM sınav sonuçlarının değerlendirilmesinde bana geniş imkanlar tanıyan GASM Kurul Başkanı Sayın Kaptan Boray Konuksever’e en içten saygı ve şükranlarımı sunarım.

ii

ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa

ÖNSÖZ.......................................................................................................................................... i ĐÇĐNDEKĐLER............................................................................................................................ii ÖZET...........................................................................................................................................iv ABSTRACT.................................................................................................................................v TABLO LĐSTESĐ........................................................................................................................vi ŞEKĐL LĐSTESĐ.........................................................................................................................vii KISALTMA LĐSTESĐ...............................................................................................................viii I. GĐRĐŞ.......................................................................................................................................1 1.1. Çalışmanın Amaç ve Kapsamı...........................................................................................1 1.2. Dünya Denizciliğindeki Gelişmeler……...........................................................................5 1.3. Türk Deniz Ticaret Filosu’nun durumu ............................................................................8 1.4. Dünyada ve Türkiye’de Denizcilik Eğitimi.....................................................................11 1.4.1. Dünyadaki denizcilik eğitimi uygulamaları...........................................................11 1.4.2. Türkiye’de denizcilik eğitimi ..............................................................................17 1.4.2.1. Ülkemizdeki denizcilik eğitiminin kısa tarihçesi ....................................18 1.4.2.2. Denizcilik eğitiminin bugünkü durumu ..................................................20

II. STCW ve IMO MODEL KURSLARININ TEKNOLOJĐDE MEYDANA GELEN GELĐŞMELER, ÇEVRE KORUNMASI VE YASAL DÜZENLEMELER AÇISINDAN YETERLĐLĐĞĐNĐN DEĞERLENDĐRĐLMESĐ............ 26 2.1. Teknolojik gelişmeler, çevre korunması ve yasal düzenlemeler...................................26 2.2. STCW ve IMO Model Kursları ve Kurslar Sonrasındaki Yeterlik Süreleri..................30

2.3. Vardiya Zabitlerinin Çifte Yeterliliği (Güverte ve Makine)..........................................35 2.4. Simülatör, Okul Gemisi ve Deniz Stajı Süreleri...........................................................38

2.5. Karadaki Görevlere Đntibak ve Kariyer Gelişimi..........................................................43 2.6. Sürekli Eğitim ve Uzaktan Eğitim ……………………………………………………46 2.7. Uluslararası Standartlarda Sertifikasyon ve Sınav/Değerlendirme Sistemi...................48

III. MATERYAL ve METOD ...................................................................................................51 3.1. Araştırma Yöntemi .......................................................................................................51 3.2. Anket Formu, sorular ve örneklem seçimi ...................................................................52 3.2.1. Gemi anket formu ..............................................................................................53

3.2.1.1. Örneklem seçimi ................................................................................... 54 3.2.1.2. Anket formu geçerlik ve güvenilirlik analizi ........................................ 56 3.2.2. Öğrenci anket formu ..........................................................................................64 3.3. Đstatistik Araştırması ....................................................................................................65 3.2.1. Araştırmanın konu ve kapsamı ...........................................................................66 3.2.2. Veri ve bilgilerin toplanması ..............................................................................66

IV. BULGULAR ......................................................................................................................68 4.1. Deniz Stajı Gemi Anketi Bulguları .............................................................................68 4.1.1. Đş performansının belirlenmesi ..........................................................................72 4.1.2. Eğitim durumunun belirlenmesi .........................................................................74

iii

4.1.3. Kişisel özellikler .................................................................................................79 4.2. Deniz Stajı Öğrenci Anketi Bulguları............................................................................85 4.2.1. Genel hususlara ilişkin bulgular .........................................................................86 4.2.2. Staj öncesi faaliyetler .........................................................................................89 4.2.3. Staj süresindeki faaliyetler .................................................................................89 4.2.4. Staj sonrası faaliyetler ........................................................................................91 4.2.5. Deniz stajına ilişkin genel değerlendirme ..........................................................91 4.3. GASM Veri Analizleri Bulguları .................................................................................93 4.3.1. Genel katılım düzeyi ..........................................................................................94 4.3.1.1. Yeterliklere göre katılım düzeyi ...........................................................95 4.3.1.2. Okullara göre katılım düzeyi ................................................................97 4.3.1.3. Düzeylere göre katılım sonuçları ..........................................................99 4.3.1.4. Derslere göre katılım sonuçları ...........................................................100 4.3.2. Genel başarı durumları .....................................................................................102 4.3.3. Yeterliklerle ilgili sonuçlar ...............................................................................104 4.3.4. Dersler ile ilgili istatistikler...............................................................................105

V. TARTIŞMA ve SONUÇ ....................................................................................................112 5.1. Çalışmadan Elde Edilen Sonuçlar ...............................................................................112 5.2. Öngörülen Eğitim Modeli ...........................................................................................119 5.3. Sonuç ve Teklifler .......................................................................................................123

KAYNAKLAR .......................................................................................................................130 ÖZGEÇMĐŞ ...........................................................................................................................134

iv

ÖZET

ULUSLARARASI STANDARTLARDA TÜRK DENĐZCĐLĐK EĞĐTĐM MODELĐ

Taner ALBAYRAK

Son yıllarda özellikle bilgisayar teknolojileri ve buna bağlı olarak gelişen otomasyon sistemleri bağlamında güverte ve makine vardiya zabitleri eğitimleri konusunda IMO tarafından öngörülen düzenlemeler kapsamında önemli yenilikler gerekmektedir. Denizcilik Eğitim ve Öğretimini düzenleyen STCW konvansiyonuna 1995 yılında getirilen değişme ve düzenlemeler denizcilik yönetimleri, gemi sahipleri ve denizcilik eğitim kurumlarında yeni standartların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu dönem içerisinde denizcilik eğitiminde meydana gelen gelişmeler kapsamında bilgiye dayalı eğitimden yeterliliğe dayanan eğitim sistemine geçilmiştir. Bunun yanı sıra, mesleki bilginin sürekli olarak idamesi ve sertifikasyonların periyodik olarak yenilenmesi gerekliliği, denizcilik eğitimi veren kuruluşların denizcilik idareleri ve sanayi kuruluşlarının gölgesinden çıkmasına, onların isteklerini karşılayan kurum olma özelliğinin değişerek karar alma sürecinde aktif olarak yer almalarına yol açmıştır. Günümüzde eğitim kurumları IMO tarafından öngörülen kursları uygulamak, kadro, tesis ve eğitim destek yardımcılarını buna uygun olarak geliştirmek yükümlülüğü altında bulunmaktadırlar. STCW Konvansiyonuna 1995 yılında yapılan değişmelerin ancak 2002 yılında uygulamaya girmesi söz konusu olabilmiş, yönetimlerin kendi ulusal sistemlerine ilişkin kalite standartlarını bildirme gerekliliği ise 2004 yılına uzanmıştır. Ancak buna rağmen, STCW’de yapılan değişimlerin asıl hedefi olan gemi adamları yeterliliğinin ülke kaynağına bakılmaksızın uluslararası anlamda tanınmasına ilişkin hedeflerin ne derecede gerçekleştirilebildiğinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Diğer taraftan 1995 yılından bu yana gemi dizaynı ve gemilerde kullanılan seyir ve tahrik sistemlerinde meydana gelen devrimsel değişimlere rağmen STCW ve/veya IMO Model Kurslarının yeniden düzenlenmesine ilişkin ciddi bir çalışma gündeme gelmemiştir. Yukarıda belirtilen hususlar bağlamında; denizcilik sektöründe artmakta olan talebin karşılanması maksadıyla denizcilik eğitimi ile ilgili konuların yeniden değerlendirilerek tüm sektörün gelişen ve değişen ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir denizcilik eğitimi modelinin belirlenmesinin faydalı ve gerekli olduğu değerlendirilmektedir.

v

ABSTRACT

INTERNATIONALLY RECOGNIZED TURKISH MARITIME EDUCATION AND TRAINING MODEL

Taner ALBAYRAK

Within the context of the education of engine and deck officers, maritime education and training systems in the wake of IMO requirements are subject to crucial updates especially in regards to developments in computer technology. Amendments to the International Convention on Standards of Training, Certification and Watch keeping for Seafarers (STCW 78), adopted by the STCW 1995 Conference, have created new requirements for, and placed new demands on, administrations, ship-owners and maritime academies. At the same time, new concepts in maritime training have seen a shift from a knowledge-based to competency-based orientation in the development of ship personnel. Innovative concepts of marine education, a shift from a knowledge-based to a competency-based training, and the need for constant professional updating and recertification have brought maritime training institutions out from under the shadows of the maritime administration and industry; now they must assume an equal partnership rather than simply reacting to the others’ demands. Maritime institutions must implement their course syllabi effectively according to IMO Model Courses; they must improve standards of teaching staff, facilities and equipment. The radical amendments to the STCW Convention agreed in 1995 only came into effect in 2002, and the provisions concerning the need for governments to submit quality standards reports to IMO, concerning their national training and certification systems, were only required to be met as recently as 2004. However, sufficient time has probably elapsed to assess the extent to which the amendments have been a success in fulfilling their underlying objective – restoring confidence in the validity of seafarers’ certificates of competence regardless of the country of issue. On the other hand, since 1995, there has been rapid revolution in design of ships and the equipment used in the navigation and propulsion systems on board these ships and yet there has been no serious attempt to revise the STCW and/or the International model courses. Under the above considerations, it is deemed necessary to define the most suitable Maritime Education and Training Model for Turkey in order to meet the demanding requirements of the whole maritime sector.

vi

TABLO LĐSTESĐ Sayfa

Tablo 1. Gemi stajı anket formu boyutları .............................................................................55 Tablo 2. Analize giren maddelerin X , ss ve N değerleri ......................................................56 Tablo 3. Madde-toplam madde kalan analizleri .................. ..................................................58 Tablo 4. Açıklanan toplam varyanslar ..................................................................................60 Tablo 5. Döndürülmüş bileşenler matrisi (Rotated Component Matrix)............................... 61 Tablo 6. Gemi stajı anket formu iç tutarlık katsayıları ..........................................................62 Tablo 7. Gemi stajı anket formu alt boyutları madde analizi sonuçları .............................. . 63 Tablo 8. Öğrencilerin ana sahalara göre başarı durumları .....................................................69 Tablo 9. Ana sahalardaki başarı düzeyleri .............................................................................71 Tablo 10. Alt sahalardaki başarı düzeyleri ........................................................................... 72 Tablo 11. Demirleme ve bağlama manevralarına katılım oranı .......................................... 90 Tablo 12. Yeterliklere göre katılım yüzdeleri.......... ...............................................................96 Tablo 13. Okullara göre katılım yüzdeleri............................................................................. 97 Tablo 14. Derslere göre katılım yüzdeleri ............................................................................100

vii

ŞEKĐL LĐSTESĐ Sayfa Şekil 1. Đş performansı genel başarı ortalaması........................................................................74 Şekil 2. Eğitim durumu genel başarı ortalaması.......................................................................78 Şekil 3. Kişisel özellikler genel başarı durumu ......................................................................84 Şekil 4. Staj yapılan gemi tipleri...............................................................................................86 Şekil 5. Süvarinin mezun olduğu okul......................................................................................87 Şekil 6. Staj süreleri .................................................................................................................87 Şekil 7. Staj yapılan gemi personeli tabiiyetleri .......................................................................88 Şekil 8. Yeterliklere göre katılım yüzdeleri .............................................................................97 Şekil 9. Okullara göre katılım yüzdeleri....................................................................................98 Şekil 10. Düzeylere göre katılım yüzdeleri ..............................................................................99 Şekil 11. Derslere göre katılım yüzdeleri ...............................................................................101

viii

KISALTMALAR LĐSTESĐ AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri BIMCO : Baltık ve Uluslararası Denizcilik Đşbirliği Organizasyonu BTEC : Đngiltere Đş ve Teknoloji Eğitim Konseyi DTO : Deniz Ticaret Odası DWT : Dead Weight Ton EDEXCEL : Đngiltere Yüksek Öğretim Denetleme Kurulu EMSA : Avrupa Deniz Güvenlik Ajansı GASM : Gemi Adamları Sınav Merkezi GMDSS : Küresel Deniz Tehlike Muhaberesi Sistemi GOSS : Gemiadamları Online Sınav Sistemi GRT : Gross Ton ILO : Uluslararası Çalışma Örgütü IMLC : Uluslararası Deniz Đşçileri Konferansı IMO : Uluslararası Denizcilik Örgütü ISF : Uluslararası Deniz Ticaret Odaları Federasyonu ISM : Uluslararası Güvenlik Yönetimi Kodu ISPS : Uluslararası Gemi ve Liman Tesisleri Güvenliği Kodu ITF : Uluslararası Taşıma Đşçileri Federasyonu MET : Denizcilik Eğitim ve Öğretimi MCA : Đngiltere Denizcilik ve Sahil Güvenlik Makamı MYK : Mesleki Yeterlik Kurulu OECD : Ekonomik Đşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı SOLAS : Denizde Can Güvenliği Kodu STCW : Eğitim, Sertifikasyon ve Vardiya Standartları Kodu WHO : Dünya Sağlık Örgütü

1

I. GĐRĐŞ

1.1. Çalışmanın Amaç ve Kapsamı

Bu tez ile gelişen teknolojiler ve değişen hukuki düzenlemeler bağlamında denizcilik

endüstrisinin deniz ve karadaki görev ihtiyaçlarına çözüm getirecek, daha ileri seviyelerdeki

eğitimlere ve kariyer gelişimine imkân verecek şekilde, uluslararası standartlarda tanınmayı

sağlayacak bir Türk Denizcilik Eğitim Modelinin belirlenmesine çalışılmaktadır.

Denizcilik, denizle iç-içe olma, denizden her bakımdan yararlanma sanatıdır. Yüklerinin

çoğunu yabancıya taşıtan, azını kendi taşıyabilen, denizini çöplük gibi kullanan, kirlettiren,

araştırma yaptırıyorum diye denizlerini ve deniz yataklarını yabancı(lar)a açan, kendi

yüklerini yabancı simsarlar marifetiyle bağlayabilen bir ulus “denizci” sayılamaz (Akten,

2009).

Denizci Ulus olabilmenin temelinde ise ülkenin dinamiklerine özgün ancak günümüzün

hızla değişen ihtiyaçlarına da cevap verebilecek uluslararası standartlarda bir eğitim modeli

oluşturulması yatmaktadır. Ülkemizin sahip olduğu stratejik konum ve avantajlarının en etkin

şekilde kullanımı yanı sıra günümüzde hakim olan küresel ekonomik dengeler içindeki

ağırlığımızın ortaya konması da güncel bir denizcilik eğitimi ile sağlanacak bilinçli bir deniz

gücü ile mümkün olabilecektir. Bunun için denizcilik konusundaki gelişmelerin takibi, eğitim

sistemimize anında yansıtılması, hatta bu konuda lider ülke konumunda bulunmak üzere

yaratıcı ve yenilikçi düşüncülerin her seviyede teşvik edilmesi gerekmektedir.

Geçtiğimiz son on yıl içerisinde küreselleşmenin rekabetçi ortamında uluslararası ilişkiler

büyük bir ivme kazanarak insan kaynaklarının önemini artırmıştır. Bu kapsamda mükemmel

bir eğitime sahip ve dünyanın her yerinde çalışabilecek bir işgücüne ihtiyaç vardır. Bu

nedenle eğitim kurumlarının tamamen uluslararası kalite ve standartlarda eğitim vermeleri

kaçınılmaz olmuştur (Sağ v.d., 2008).

2

Son yıllarda özellikle bilgisayar teknolojileri ve buna bağlı olarak gelişen otomasyon

sistemleri bağlamında; güverte ve makine vardiya zabitleri eğitimleri konusunda, IMO

tarafından öngörülen düzenlemeler kapsamında önemli yenilikler yapılması gerektiği tüm

denizcilik sektörü içinde giderek ağırlık kazanmaktadır.

Denizcilik Eğitim ve Öğretimini düzenleyen STCW∗ konvansiyonuna 1995 yılında

getirilen kapsamlı değişme ve düzenlemeler denizcilik yönetimleri, gemi sahipleri ve

denizcilik eğitim kurumlarında yeni standartların ortaya çıkmasına yol açmıştır. ISM Kodu ve

STCW sözleşmesine ilişkin değişiklikler birlikte değerlendirildiğinde, IMO’nun deniz

kazalarını önlemeye yönelik faaliyetlerinin gündemin ilk sırasını aldığı ve eğitim ve yönetim

konularını öncelikli olarak üstlendiği görülmektedir (Cerit, 1997). Bu dönem içerisinde

denizcilik eğitiminde meydana gelen gelişmeler kapsamında bilgiye dayalı eğitimden

yeterliğe dayalı eğitim sistemine geçiş olmuştur. Bu gelişmeler yanı sıra, mesleki bilginin

sürekli olarak idame edilmesi ve sertifikasyonların periyodik olarak yenilenmesi gerekliliği,

denizcilik eğitimi veren kuruluşların denizcilik idareleri ve sanayi kuruluşlarının gölgesinden

çıkmasına, onların isteklerini karşılayan kurum olma özelliğinin değişerek karar alma

sürecinde aktif olarak yer almalarına yol açmıştır. Günümüzde eğitim kurumları doğrudan

IMO tarafından öngörülmekte olan kursları uygulamak ve kadro, tesis ve eğitim destek

yardımcılarını buna uygun olarak geliştirmek yükümlülüğü altına girmiş bulunmaktadır.

Simülatörlerin kullanımı konusunda STCW Bölüm A-I/II∗∗ de belirtilen hususların eksiksiz

olarak uygulanması gerekmektedir (Brady, 2008).

Sözleşmenin yetersizliği ve toplumun deniz kazalarında insan faktörü kaynaklı hataların

farkında olması yalnız sözleşmenin değil aynı zamanda IMO’nun da eleştirilmesine neden

olmuştur. Buna yanıt olarak Mayıs 1993’de, üye ülke hükümetleri tarafından desteklenen

Deniz Emniyet Komitesi STCW Sözleşmesinin detaylı olarak gözden geçirilmesine öncelik

* STCW: Standarts of Training, Certification and Watchkeeping of Seafarers (Vardiya Zabitlerinin Eğitim, Sertifikasyon ve Vardiya Tutma Esasları) ** STCW Bölüm A-I/II: Vardiya Zabitlerinin Eğitimlerinin belirlenmiş olan standartlarda uygulanabilmesi için öngörülen eğitim tip ve kapsamları belirtilmektedir.

3

vermiş ve sonuç olarak 1995 yılında STCW Sözleşmesinin düzenlenmesi sağlanmıştır

(Fuazudeen, 2008).

STCW Konvansiyonuna 1995 yılında yapılan bu kapsamlı değişmelerin ancak 2002

yılında uygulamaya girmesi söz konusu olabilmiş, yönetimlerin kendi ulusal sistemlerine

ilişkin olarak kalite standartlarını bildirme gerekliliği ise 2004 yılına kadar uzanmıştır. Ancak

buna rağmen STCW’de yapılan köklü değişimlerin asıl hedefi olan gemi adamları

yeterliliğinin ülke kaynağına bakılmaksızın uluslararası anlamda tanınmasına ilişkin

hedeflerin ne derecede gerçekleştirilebildiğinin değerlendirilmesi zamanı gelmiş

bulunmaktadır. Diğer taraftan 1995 yılından bu yana gemi dizaynı ve gemilerde kullanılan

seyir ve tahrik sistemlerinde meydana gelen devrimsel değişimlere rağmen STCW ve/veya

IMO Model Kurslarının yeniden düzenlenmesine ilişkin ciddi bir çalışma gündeme

gelmemiştir (Brady, 2008).

Yüksek denizcilik eğitimi gören her zabit adayının gemide alacağı görevlere yönelik temel

denizcilik ve yönetim bilgileri yanı sıra karada yapacağı görevlere de hazırlanması büyük

önem taşımaktadır. Bu nedenle iyi bir denizcilik eğitim’inin teori ve pratik uygulamaları

dengeli bir şekilde içeren, aynı zamanda uluslararası geçerli bir sertifika eğitimi yanı sıra

mesleğin daha ileri aşamalarına ve kariyer gelişimi kapsamında ilgili sektörlere geçişe imkân

sağlayacak bir hedefe yönelik olarak verilmesi gerekmektedir. Bu nedenle eğitim

seviyelerinin uluslararası tanınmaya imkân sağlayacak şekilde çok yönlü olarak açıkça

belirlenmesi ve daha ileri akademik seviye eğitimlere ve/veya ilgili konularda sertifikasyona

imkan sağlayacak şekilde düzenlenmesi önem taşımaktadır.

Denizcilikle ilgili birçok kural ve yasal düzenleme meydana gelen önemli kazalar sonucu

ortaya çıkmıştır. Bu yeni düzenlemeler, ISPS∗ kodu ve ticari gereksinimlerle birlikte

gemilerdeki iş yükünü büyük ölçüde arttırmıştır. Bunun sonucu gemicilik yanı sıra denizcilik

sektörünün diğer alanlarında da ortaya çıkan nitelikli iş gücü talebinin artmakta olan deniz

ticaret hacmi ve yeni gemi inşa faaliyetleri dikkate alındığında önümüzdeki on yıl içerisinde

ciddi bir şekilde artması beklenmektedir.

* ISPS International Ship and Port Facility Security (Uluslararası Gemi ve Liman Tesisleri Emniyeti) Code

4

Yukarıda belirtilen hususlar bağlamında; denizcilik sektöründe giderek artmakta olan bu

talebin karşılanması maksadıyla aşağıda belirtilen konuların yeniden değerlendirilerek tüm

sektörün ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir denizcilik eğitim modelinin belirlenmesinin

faydalı ve gerekli olduğu değerlendirilmektedir:

- IMO Model kursları (7.01, 7.02, 7.03, 7.04) ve STCW kurslarının teknolojide

meydana gelen gelişmeler, çevre korunması ve yasal düzenlemeler açısından

yeterliliğinin değerlendirilmesi,

- Vardiya zabitlerinin çift yeterliliğe (güverte ve makine) sahip olacak bir patern içinde

yetiştirilmesinin fayda ve mahzurları,

- Đyi ve yeterli bir eğitim programı için simülatör, okul gemisi ve deniz stajı için

ayrılacak sürelerin değerlendirilmesi,

- Yukarıda belirtilen ihtiyaçlara da cevap verecek şekilde uluslararası geçerliliği olacak

bir sertifikasyon sisteminin ve buna imkân sağlayacak sınav/değerlendirme sisteminin

belirlenmesi,

- Karadaki belirli görevlere intibak ve kariyer gelişimi ile iş çeşitliliğine imkan

sağlayacak ilave ders ve/veya kısa süreli intibak kurslarının işverenlerin görev analiz

ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmesi,

- Sürekli eğitim ve uzaktan eğitim imkânlarının bir bütün içerisinde değerlendirilerek,

eğitimlerin mevcut görevlerde aksamaya yol açmadan internet ortamında verilmesi,

değerlendirilmesi ve sertifikasyonunun sağlanması

Yukarıda belirtilen ana konuların ulusal ve uluslararası boyutlarının kapsamlı olarak

incelenmesi paralelinde, sektörün önde gelen kuruluşlarında yapılacak inceleme ile görev

ihtiyaçlarının belirlenmesi, bu ihtiyaçların karşılanmasına yönelik eğitim programlarının

değerlendirilmesi ve bu eğitimlerin en etkin şekilde nasıl verilmesi gerektiği saptanmaya

çalışılacaktır. Bunun sonucunda ülkemiz koşullarına uygun olarak uluslararası standartlarda

bir eğitim modeli ve sınav sistemi ortaya konacaktır.

5

1.2 Dünya Denizciliğindeki Gelişmeler

Dünya taşımacılığı ve denizciliği, dünya ekonomik gelişiminin türevi bir taleptir. 1990’lı

yılların sonlarında yaşanan ılımlı büyümeden sonra, dünya ekonomisi 2003 yılından bu yana

günümüze kadar devam eden Çin piyasalarındaki canlılığa bağlı olarak ivme kazanmıştır.

2007 yılı içerisinde % 4,7 olarak ölçülen dünya ekonomik büyüme oranının azalan seviyede

düşüş yaşayacağı ancak bu rakamın 2008 ve daha sonraki yıllar boyunca oldukça yüksek bir

seviye olan % 4,3 ile sabitleneceği öngörülmektedir (Zachcial, 2008). Dünya ekonomisindeki

bu gelişme lojistik sektörünün de aniden büyüyerek gelişmesine yol açmıştır. Dünya ticari

mal ve yolcu hareketlerinin hızlanması, ulaştırma sektörünün önemini arttırmış, bu sektörde

güvenlik konusundaki önlemlerin ve insan faktörüne bağlı hataların giderilmesi amacıyla

eğitime özel önem verilmesi gerekliliği gündeme gelmiştir (Cerit, 1998).

Dünya üzerinde en önemli ulaştırma metodu deniz ulaştırmasıdır. Ekonomik gelişmeler

deniz yolu ile yapılan taşımanın da her geçen yıl artmasına yol açmıştır. Buna paralel olarak

dünya deniz ticaret filosu da düzenli olarak artış göstermektedir.∗ Büyüyen ve gelişen deniz

ticaret filosu, her ne kadar yeni yapılan gemiler daha az personele ihtiyaç duysa da,

beraberinde yüklü bir ilave personel ihtiyacını, özellikle de gemilerde fiilen çalışan

gemiadamı ihtiyacında bir artışı getirmektedir (BIMCO/ISF, 2005).

Dünyadaki gemiadamı insan gücünün yapısal değişimi incelendiğinde; Denizde çalışan batı ülkeleri vatandaşları sayısında ciddi bir azalma olduğu, Uzakdoğu,

Hindistan ve Afrika/Latin Amerikalı zabitan sayısında ise bir artış olduğu görülmektedir

(BIMCO/ISF,2005).

* 1985’te 400 milyon dwt (deadwight tone) olan Dünya Deniz Ticaret Filosu, 2001 de 755,6 milyon dwt ‘a , 2005 yılı sonlarında 883,9 milyon dwt’a ulaşmıştır. Dünya dökme yük filosu 2007 yılında, 361 mdwt’si tankerler, 9.2 mdwt’si kombine gemiler ve 390.5 mdwt’si ise kuru yük gemilerinden olmak üzere toplam 760.8 milyon dwt hacmindedir. Dünya dökme yük filosu 2007 yılında % 5.5 oranında büyümüştür. 2006 yılındaki % 6.6'lık veya 22.8 mdwt artış ile kıyaslandığında 2007 yılında mevcut kuru dökme yük filosu % 6.5 veya 23.7 mdwt artmıştır. 2006 yılındaki % 6.3 veya 20.5 mdwt ile kıyaslandığında tanker filosu 2007 yılında % 4.6 veya 15.9 mdwt artmıştır. Kombine taşıyıcı (OBO) filosu azalmaya devam etmiştir, Siparişte hiçbir gemi yoktur. 2007 yılı sonunda filo, 2006 yılı sonunda toplam 0.1 mdwt olan bir gemi sökülmüş olduğundan toplam 9.2 mdwt olan yalnızca 98 gemiden oluşmuştur. 231 milyon dwt luk yeni gemi siparişi de göz önüne alındığında 2010 yılında bu filonun 1 milyar 135 dwt’ na ulaşacağı öngörülmüş idi. Ancak 2008 yılı sonlarında başlayan küresel ekonomik kriz birçok gemi siparişinin iptaline ve diğer ekonomik sektörlerde olduğu gibi denizcilik sektöründe de bir belirsizliğe neden olmuştur (DTO, 2008).

6

Batı ülkeleri gemilerinde genellikle kendi ülkelerinden zabit istihdam etmeye çalışırken,

diğer personeli daha ucuz maliyetli olan Uzakdoğu ülkeleri ve Doğu Avrupa ülkelerinden

istihdam etmeyi tercih etmektedirler. Ancak bugün gerek ekonomik ve gerekse sosyal açıdan

oldukça gelişmiş olan OECD ülkeleri vatandaşlarının denizde zabit olarak çalışma konusunda

isteksiz olduğu da bir gerçektir. Batı Avrupa, Japonya, ABD ve Kanada gibi denizcilik

geleneğine sahip batı ülkelerinin gemilerinde istihdam ettiği kendi vatandaşı olan zabit sayısı

ciddi bir şekilde azalmaktadır∗.

Diğer taraftan OECD ülkelerinin aksine Güney Asya ve Uzak Doğulu zabitanların çok az

bir kısmının 50 yaşın üzerinde deniz görevlerine devam ettiği görülmektedir. Ancak son

yıllarda yapılan gözlemler ile bu trendin değişmekte olduğu ve yakın bir gelecekte bunların

emekli olacak OECD kökenli zabitanın yerine geçebileceği değerlendirilmektedir. Doğu

Avrupa ülkeleri kökenli zabitlerin mesleğe devam etme konusundaki niyetlerine ilişkin olarak

ise henüz kapsamlı bir değerlendirme yapılamamaktadır (BIMCO/ISF, 2005).

Bu zabitan açığının kapatılmasında Türk vatandaşlarının zabitan olarak istihdamının uygun

bir fırsat olduğu düşünülmektedir. Türkiye eğitim sistemi açısından Batı sistemine oldukça

yakındır ve AB süreci içerisinde tüm eğitim ve öğretim sistemini Batı Dünyası ile tam uyumlu

hale getirmektedir. Bologna ve Kopenhag Süreçleri ile AB (Avrupa Birliği) Hayat Boyu

Öğrenme Programları kapsamında Avrupa Yeterlilik Çevresine uyum sağlayacak şekilde

geliştirilecek programlar ile gelişmiş ülkelerin zabitan işgücü temininde ciddi bir kaynak

durumuna gelinecektir. Ancak eğitim sistemimizdeki bazı aksaklıklar yanı sıra denizciliğin

uluslararası dili olan Đngilizcenin yetersizliği nedeniyle gemiadamlarımızın büyük bir bölümü

henüz uluslararası standartlarda çalışmaya hazır bulunmamaktadır. EMSA (European

Maritime Safety Agency – Avrupa Deniz Güvenlik Ajansı) tarafından ülkemizdeki denizcilik

eğitimi veren kuruluşların yerinde incelenmesi sonucunda başta STCW’nin öngördüğü kalite

uygulamaları ve simülatör kullanımı konuları olmak üzere önemli eksiklikler tespit edilmiştir.

Bu nedenle içinde bulunduğumuz koşullarda Türk gemiadamı ehliyetlerinin Avrupa

ülkelerinde tanınması, denklik alınması ve bu ülke gemilerinde iş bulunması şu an için * BIMCO/ISF 2005 Raporuna göre OECD ülkelerindeki zabitanların % 25’i 50 yaşın, % 50’den fazlası ise 40 yaşın üzerinde olup kaptan ve baş mühendis yeterliğinde olan bu kişilerin emekli olmaları durumunda sıkıntı daha da artacaktır.

7

mümkün görülmemektedir. Ülkemizdeki işsizliğin azaltılması açısından da önemli olduğu

değerlendirilen bu konuda, uluslararası standartlarda geçerliği olacak bir sertifika eğitimine

yönelik bir model geliştirilmesinin gerekli olduğu düşünülmektedir.

Bu konuda dikkate alınması gereken bir diğer konu şu anda yaşamakta olduğumuz küresel

ekonomik krizde görüldüğü üzere denizcilik sektörünün de bu krizden etkilenerek bir

durgunluğa girmesi ve bunun sonucu iş imkânlarının azalmasıdır. Kriz tüm dünya ülkelerini

etkilemekle birlikte bu etkinin derecesi ülkelere veya sektörlere göre değişim

gösterebilmektedir. Bu durumda ülkemizde denizcilik sektörünün bir krizden etkilenerek iş

imkanlarının azalmasına rağmen bunu fırsata çevirebilen bazı ülkelerde tam tersine olarak iş

imkanları artabilmektedir. Bu nedenle bu durgunluk süresinin atlatılmasında da

gemiadamlarının sahip olacağı uluslararası nitelikler büyük önem taşıyacaktır.

Dünya deniz ticareti krizlerde yaşanabilecek kısa süreli durgunluklara rağmen artmaya

devam edecektir∗. Günümüzde ülkeler eskiye nazaran birbirlerine çok daha fazla bağımlı hale

gelmişlerdir. Uluslararası ticaretin ana unsuru olan deniz taşımacılığı bu nedenle uluslararası

niteliklere sahip işgücüne her zamankinden daha fazla ihtiyaç duymaktadır (Pourzanjani v.d.,

2002). Denizciliğin denizler dışındaki çalışmaları olan karadaki görevlerde ulusal sınırlar

içinde yapılsa dahi gerçekte tamamen uluslararası nitelikler taşımaktadır.

AB ile içinde bulunduğumuz uyum süreci kapsamında buna en yakın sektör denizcilik

sektörüdür. Denizcilik eğitiminde uluslararası standartları karşılayacak şekilde geliştirilecek

eğitim modelleri ileride aşamalı olarak diğer sektörler içinde örnek bir model olabilecektir.

* Uluslararası deniz ticaret hacmi 2005 yılındaki 6720 tondan 2006 yılında % 7.1 oranında artarak 7195 milyon tona ulaşmıştır. Ton-mil bazında 2005 yılında 29,598 milyar ton milden 2006 yılında 31,744 milyar ton mile ulaşmıştır. Bu bir önceki yıla kıyasla % 6.2’lik bir artışa eşittir. 2007 yılında deniz ticareti bir önceki yıla kıyasla % 4.7 oranında artarak 32,932 milyar ton-mile ulaşmıştır. Denizyolu petrol taşımacılığı hacmi (ham petrol + petrol ürünleri) 2005 yılındaki 2,279 milyon tondan artışla 2006 yılında 2,368 milyon tona ulaşmıştır. 2007 yılında Dünya petrol ticareti % 2.3 artarak 2,423 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Ton mil bazında ise ham petrol için artış % 2.0 oranla 2007 yılında 190 milyar ton mil, petrol ürünleri içinse %4.6 artış oranı ile 120 milyar ton-mil olarak gerçekleşmiştir (DTO, 2008).

8

1.3 Türk Deniz Ticaret Filosu, Gemi Đnşa Sanayi ve Limanların Durumu

1 Ocak 2007 tarihi itibariyle Türk Deniz Ticaret Filosu 1473 gemi ile dünya sıralamasında

25. sırada yer almaktadır. Filomuzun toplam tonajı 5.083.000 GRT (grosston) veya 7.244.000

DWT (dead weight ton) dur. 1996 yılında Türk Deniz Ticaret Filomuz 10,8 Milyon dwt ile

dünya filoları arasında 16. sıraya yükselmiş iken, 2000 Yılından itibaren filomuzdaki

gemilerin çeşitli nedenlerden dolayı yabancı bayrağa geçişe başlamalarından dolayı

sıralamada aşağıya düşmüştür. Filomuzun tonajı 1 Ocak 2008 tarihi itibariyle Türk

armatörlerinin yabancı bayraklı gemileri ile birlikte toplam 13,2 Milyon dwt’a çıkmıştır

(DTO, 2008).

Deniz Ticaret Filomuzdaki başlıca gemiler arasında, 420 kuru yük, 106 dökme yük, 228

genel kargo, 45 kimyasal tanker, 1 Yakıt/Cevher Dökme yük(OBO), 24 Konteyner, 6

Sıvılaştırılmış Gaz, 6 Büyük Yolcu gemisi, 45 Yük ve Yolcu, 130 Petrol Tankeri, 4 Ürün

Tankeri, 1 Özel kargo, 19 Ro-ro, 2 Konteyner/Ro-ro, 8 kuruyük/konteyner gemisi, 165

muhtelif boyutta balıkçı gemisi bulunmaktadır. 8 Türk Bayraklı gemi yabancıların (Güney

Kıbrıs Rum Kesimi, Danimarka, Yunanistan, Đtalya ve Đsviçre) mülkiyetinde bulunmaktadır.

Türk armatörlerine ait 231 gemi başka bayraklara kayıtlı olarak çalışmaktadır.∗

Türkiye’de Deniz Ticaret Sektörü Türkiye ekonomisi ile entegre durumdadır. Ekonominin

olumlu ve olumsuz yansımaları bu sektörü de doğrudan etkilemektedir. Türkiye Đstatistik

Kurumu verilerine istinaden, 2007 yılı içerisinde Türkiye’nin gerçekleştirmiş olduğu dış

ticaret hacminin % 87,4’ü Denizyolu ile % 10,0’u Karayolu ile % 1,1’i Demiryolu ile %

0,9’u diğer yollar ile ( postayla gönderme, sabit ulaşım tesisatı, kendinden hareketli araçlar)

ve % 0,6’sı ise Havayolu ile taşınmıştır (DTO, 2008).

* Toplam Deniz Ticaret filosunu oluşturan 1473 adet geminin adet bazındaki çoğunluğunu sırasıyla ; % 29,94 ’ünü Kuruyük, % 11,95’ini Balıkçı Gemileri, % 8.62’sini Petrol Tankerleri , % 8,01’ini Römorkörler ve % 6.59’unu Dökme yük gemileri oluşturmaktadır. Diğer tip gemiler ise, filonun sayısal olarak ancak % 34,89’udur. 7.2 Milyon Dwt olan Deniz Ticaret Filosunun dwt bazındaki çoğunluğunu sırasıyla ; % 46.92’sini Dökmeyük gemileri, % 20.30’unu Kuruyük gemileri ve % 15.51’ini Petrol Tankerleri oluşturmaktadır. Diğer tip gemilerin dwt yüzdesi ise, % 17.27’dir (DTO, 2008).

9

Diğer ulaşım araçlarına göre daha ekonomik olan deniz ulaşımında, ÖTV’si indirilmiş

yakıt uygulaması, 2004 yılından itibaren yolcu ve araç sayısında artışı da beraberinde

getirmiştir. Đstanbul Deniz Otobüsleri San.ve Tic.A.Ş., 2007 yılında Şehir Hatları Vapurları ve

Deniz Otobüsleri ile Đstanbul’da toplam 62,8 milyon yolcu taşıması gerçekleştirmiştir. 2007

Yılında, Avrasya Deniz Taş. Turizm Hiz. Đnş. San.ve Tic.A.Ş 17,8 Milyon, S/S Turizm ve

Yolcu Taşıyıcıları Kooperatifi ise 15,8 Milyon yolcu taşımıştır.

Türkiye’nin 2006 yılına nazaran 2007 yılında ihracat taşımaları 62,9 milyon tondan 67,5

milyon tona, ithalat taşımaları ise 139,8 milyon tondan 152,3 milyon tona yükselmiştir. 2007

yılında Denizyolu dış ticaret taşımacılığında Türk bayraklı gemilerimizin bu taşımalardan

(konteyner dahil) aldığı pay % 16,7dir. Türk Bayraklı gemiler 1998-2007 döneminde dış

ticaret yükleri taşımalarında ortalama % 25,5 oranında pay almışlardır.

Türk Gemi Đnşa Sanayi ise 2002 yılında başladığı atılım ile halen ülkemizin en hızlı

büyüyen sektörlerinden biridir. Bu yüksek tempo sektöre yatırımları da paralelinde

getirmektedir.

Tersane sayısı 2002 yılında 37 iken, yeni inşa alanlarının tespiti ve tesislerin

modernizasyonu çalışması ile bugün Akdeniz’den Karadeniz’e yayılarak 84 adet faal

Tersaneye ulaşmıştır. 2013 yılına kadar yapımı devam edenlerle birlikte tersane sayısı 140

adete ulaşacaktır. Karadeniz ve Marmara Bölgesi'nde Sürmene, Yeniçam, Ünye, Gülyalı,

Fatsa, Terme, Tekçeköy, Cide, Đnebolu, Ereğli, Karasu, Kocaeli Serbest Bölgesi, Yalova,

Gelibolu'da; Akdeniz'de ise Đskenderun, Ceyhan ve Manavgat'ta yeni gemi yapım yerleri inşa

çalışmaları sürmektedir. Akdeniz ve Ege kıyılarında doğal SĐT alanları ve kaplumbağa üreme

bölgeleri yoğunlukta olduğundan buralarda tersane kurma projeleri Karadeniz’e göre daha

azdır. Bütün tersaneler faaliyete geçtiğinde yaklaşık 200 bin kişiye istihdam sağlanacağı

tahmin edilmektedir. 2003 yılında Çalışan sayısı yaklaşık 14 bin iken, bugün 33 bini aşmıştır

(DTO, 2008).

Gemi Đnşa Sanayi kurulduğu bölgelerde, kendi gelişimine paralel olarak;

10

- Bağlısı yan sanayi sektörlerinde hızlı bir gelişimin oluşmasına,

- 1’e 6 oranında (yerli katkı oranı kapsamında) yan sanayinde istihdam yaratma

kabiliyetine paralel olarak kurulduğu bölgede nüfus ve istihdamın artmasına,

- Uluslar arası kurallar ve müşteri taleplerine bağlı olarak çevresinde gelişen ve kullandığı

makine, teçhizat ve malzemeleri üreten yan sanayinin kalite ve standartlarının yükselmesine,

- Bölgesinde nitelikli iş gücü artışına,

- Bölgesel ticaretin gelişmesine, büyümesine ve güçlenmesine,

- Bölgede yaşayan insanların refah düzeyinin yükselmesine,

- Kültürel seviyenin yükselmesine, büyük katkı sağlamaktadır.

8483 kilometre kıyı şeridine sahip Ülkemizde 160 adet liman ve iskele bulunmakta olup,

bunlardan 6 tanesi Türkiye Denizcilik Đşletmeleri tarafından, 6 tanesi de Türkiye Devlet

Demir Yolları tarafından işletilmektedir. Limanlar ticarete konu olan malların ekonomiye

giriş çıkış yaptığı üsler olarak ifade edilebilir. Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de

uluslararası ticaretin büyük bir bölümü halen en ekonomik sistem olan denizyolu ile

gerçekleştirilmektedir. Taşıma zincirinin deniz ayağını oluşturan limanların da ülke

ekonomisinin gelişmesindeki önemli rolü göz önüne alınarak, hizmetlerin en iyi şekilde

yapılması, AB’ne entegrasyon sürecinde kısa ve uzun vadeli tüm önlemlerin alınması ve buna

uygun eğitim programlarının geliştirilmesi gerekmektedir (Cerit, 2001).

Buraya kadar kısaca bu çalışmanın ana amacı olan gemide çalışacak personelin görev

alanları ile bu personelin gemi görevleri sonrasında çalışabilecekleri bazı sektörel alanların

durumu incelenmeye çalışılmıştır. Burada belirtilen ana sahalar yanı sıra deniz turizmi, gemi

sökümü, balıkçılık, kumculuk, gemi yan sanayi ve deniz eğitimciliği gibi daha birçok

denizcilik alanında yüksek istihdam imkanları mevcut bulunmaktadır. Bu nedenle gerçekte

hepsi birbiri ile bağlantılı olan tüm bu iş kollarının bir bütün içinde ele alınması, yönetim

seviyesine yönelik eğitim modellerinin geliştirilmesinde tüm sektörün ihtiyaçlarını doğru

olarak algılayacak, değerlendirecek ve yenilikçi yaklaşımları yürütebilecek yöneticilerin

yetiştirilmesi denizcilik sektörümüzün geleceği açısından büyük önem taşıyacaktır.

11

1.4. Dünyada ve Türkiye’de Denizcilik Eğitimi

1.4.1. Dünyadaki Denizcilik Eğitimi Uygulamaları

Denizcilik eğitimi 21. yüz yılda tüm dünyada zorunlu olarak STCW 78/95’de öngörülen

standartları karşılamaya yönelik olarak üniversite, akademi, fakülte, enstitü, denizcilik

bölümleri ve değişik tipteki okullar tarafından verilmeye başlanmıştır (Sağ, 2006). Denizcilik

eğitiminin asgari koşulları IMO tarafından STCW 78/95 kuralları doğrultusunda belirlenmiş

olup bu kapsamda 160’dan fazla ülkenin 500’den fazla eğitim kurumunda değişik eğitim

seviyesindeki kişilere değişik sürelerde denizcilik eğitimi verilmektedir (Şevli, 2007).

Denizcilik eğitimi veren okullar genelde IMO üyesi olan devlet kurumları olup bunların

yanı sıra bazı özel eğitim kurumları da bulunmaktadır. Bunların arasında dünyaca tanınmış

üniversiteler olan Dalian, Shanghai, Mokpo, Gdynia, Odessa Üniversiteleri; tanınmış

akademiler olan Admiral Makarov, US Merchant Marine ve Marseilles Akademisi; fakülteler

arasında Kobe, Tokyo ve Rijeka Fakültesi; Denizcilik Kolejleri olarak SUNY ve Tianjin;

denizcilik bölümleri olarak ise Liverpool, Southampton, Wismar önde gelenler arasında

bulunmaktadır (Sağ, 2004).

Ayrıca Dünya Denizcilik Üniversitesi (World Maritime University - IMO bünyesinde

sadece lisansüstü eğitim), AAST-MT; Arap Birliği Akademisi (Academy of Arab League) ve

K Lines ve DNV şirketleri ile uluslararası anlamda işbirliği içerisinde bulunan Hindistan

Denizcilik Üniversitesi (Maritime University of India) gibi özel nitelikli kurumlarda

bulunmaktadır (Sağ, 2004).

Ancak buna rağmen eğitimli zabitan konusunda tüm dünyada önemli sıkıntılar

yaşanmakta, istenen seviyede ve sayıda zabit yetiştirilmesi maksadıyla yeni girişimlerde

bulunulmaktadır. Bu maksatla 2005’de Rusya, Singapur, Bulgaristan, Meksika ve Mısır gibi

ülkelerde devreye giren birçok eğitim kurumunun yanı sıra, 2006 yılının son üç ayında

Finlandiya da kurulan Wartsila Land and Sea Academy, Sri Lanka’da kurulan

CINEC/Colombo International Nautical and Engineering College, Hindistan’da eğitime

12

başlayacak olan Chennai Maritime University, Amerikan Suny Maritime University’nin

başlattığı uzaktan eğitim faaliyetleri, Hırvatistan Split Maritime University’nin Japonya’nın

NYK şirketi ile yaptığı protokol çerçevesinde bu şirkete zabitan yetiştirme taahhüdü,

Panamadaki Universidad Maritime Internacionel de Panam’ın kurulacak olması, Filipinlerde

NYK-TDG Maritime Academy’nin açılacak olması bu konudaki en önemli örneklerdir (Şevli,

2007).

Denizcilik eğitimini üniversite düzeyinde yapan dünyanın beş kıtasından 38 ülkenin

denizcilik üniversite ve fakülteleri 1999 yılında Japonya’nın Nippon vakfı maddi desteği ile

bir araya gelerek Dünya Denizcilik Üniversiteleri Birliği (IAMU)’ni kurmuşlardır. IAMU

üyesi olabilmek için en az dört yıllık lisans ve en az bir yıllık yüksek lisans eğitimini

denizcilik alanında verebilme koşulunu yerine getiren bir yüksek eğitim kuruluşu olabilme

şartı bulunmakta ise de; IAMU üyesi denizcilik üniversite ve fakültelerinin eğitim süre ve

şablonunda aşağıda belirtilen bazı farklar gözlenmektedir (Şevli, 2007).

- Doğu Avrupa ülkelerinde (Rusya, Ukrayna, Polonya, Hırvatistan, Romanya,

Bulgaristan) denizcilik eğitimi liseden sonra beş yıl olup doğrudan yüksek lisans (4E)

düzeyindedir.

- Uzakdoğu ve Amerika kıtasında ise (Çin, Japonya, Kore, Tayvan, ABD) denizcilik

eğitimi liseden sonra dört yıl olup lisans ( B.Eng., BSc) düzeyindedir.

- Bazı Batı Avrupa ülkelerinde (Đspanya) eğitim liseden sonra iki kademeli olup, ilk üç

yılsonunda ön lisans diploması, iki yıllık ek bir eğitim ile toplam beş yılsonunda ise

lisans diploması verilmektedir.

- Yine bazı Batı Avrupa ülkeleri (Đngiltere, Đskoçya) ile Avustralya ve Kanada gibi aynı

ekolün ülkelerinde ise denizcilik eğitimi liseden (A levels) sonra, 1, 2 veya 3 yıl olarak

değişmektedir. Genelde üniversitelerde 1 yıllık diploma/OND/CertHE Eğitimi ile

zabitan (açık deniz eğitimi hariç), 2 yıllık Advanced Diploma/HND/DiplHE eğitimi

ile Kaptan/Başmühendis (açık deniz eğitimi hariç) olunabilmektedir.

Bu eğitim modellerinin temel kaynağı olan STCW Sözleşmesi denizcilik endüstrisinde ve

teknolojide meydana gelen gelişmeler paralelinde, IMO bünyesindeki Alt Komitelerden biri

13

olan STW Alt Komitesi tarafından sürekli gözden geçirilmektedir. STW 39. Dönem

toplantısında, STW Alt Komitesinin mevcut çalışma programı revize edilerek, STCW

Sözleşmesinin kapsamlı olarak gözden geçirilmesi ve yenilenmesi gündeme alınmıştır. Bu

kapsamda 2010 yılında toplanacak olan konvansiyon ile yapılacak değişimlerin taraf ülkelerin

onayına sunulması beklenmektedir (Brady, 2008).

ISPS Kodu uygulamaları, en son kaza analizlerinde insan faktörünün oynadığı rol ve asgari

donatım prensipleri, tayfa sınıfı yeterliklerinin STCW Sözleşmesi altına alınması, gemilerde

görev yapan personel için zorunlu tazeleme eğitimleri, can kurtarma botları eğitimleri, Yolcu

gemileri güvenliği kapsamında gemiyi terk, kriz ve kalabalık yönetimleri konularında halen

yürütülmekte olan çalışmalara ilave olarak, LNG tankerlerini de içerecek şekilde tankerler

için yeterlik standartlarının oluşturulması, alternatif belgelendirme uygulamalarının gözden

geçirilmesi, yakın kıyısal sefere ilişkin prensipler, vardiya tutma düzenlemelerinde dinlenme

periyotları, eğitimde simülatör kullanımı ve uzaktan eğitim (e-learning) gibi yeni eğitim

metotlarının Sözleşme kapsamına dahil edilmesi konularında çalışmalar yürütülmektedir.

Dünyadaki denizcilik eğitimi (MET – Maritime Education and Training) genelde aşağıda

belirtilen kalıplar içinde yapılmaktadır (Şevli, 2007):

- Akademik veya Akademik Olmayan Eğitim (Degree MET ve Non-degree MET) :

Ehliyetin bir üniversite diploması eşliğinde verildiği veya herhangi bir okul eğitimine

ihtiyaç duyulmadan kurslar ile verilen ehliyet eğitimlerini kapsamaktadır.

- Güverte – Makine Eğitimleri (Monovalent, Bivalent ve Semi-bivalent MET):

Monovalent eğitimde güverte veya makine ehliyetleri ayrı programlar sonucu alınmaktadır.

Bivalent eğitim uygulamasında güverte ve makine ehliyetleri bilirlikte alınmaktadır.

Semi-bıvalent eğitimde ise güverte ve makine ehliyetleri birlikte zabitan eğitiminde

(Operational Level) alınırken, güverte veya makine ehliyetlerinden biri kaptan / başmühendis

eğitiminde (Management Level) tercih edilebilmektedir.

- Aşamalara Göre (One-Step and Two-Step MET):

14

One Step - Tek aşamalı olarak yapılan bu eğitimde; eğitim kuruluşunda zabitan eğitimi

(Operational Level) ve kaptan / başmühendis eğitimi (Management Level) birlikte ara

vermeden yapılmaktadır.

Two Step - iki aşamalı olarak yapılan eğitimde ise zabitan eğitiminden sonra açık deniz

eğitimine çıkılmakta, daha sonra kaptan / başmühendis eğitimi yapılmaktadır.

Bu kapsamda ülkemizde Denizcilik Müsteşarlığı ile koordineli olarak yapılan bir çalışma

sonucunda bahse konu eğitimlerden çift yeterliğe (bivalent, one step, dual degree) sahip

olunacak şekilde bir eğitim modeli uygulanması durumunda, tek aşamalı eğitim modelinde

güverte programı için gerekli 161,5 kredi/saat ve makine programı için gerekli 165 kredi/saat

olan derslerin birleştirilerek 191,5 kredi/saat olarak verilebileceği ve bu modelin daha etkin ve

başarılı olarak uygulanabileceği değerlendirilmiştir (Sağ v.d., 2007).

Diğer taraftan dünyada denizcilik eğitimi uluslararası literatürde "4E Denizcilik Eğitimi"

olarak adlandırılan aşağıda belirtilen diğer bir klasik şablon içinde de yürütülmektedir.

- 1 E – Essentials:

Asgari IMO-STCW 95 şartları (IMO Model Kurs 7.01-7.03/7.02-7.04) gerçekleştirilir.

- 2E – Extensions:

Asgari gemiye yönelik olarak anlatılan IMO - STCW 95 şartlarının daha ayrıntılı ve ek

bilgilerle işlenip uygulandığı eğitimdir.

- 3E – Enrichments:

Ehliyet ile birlikte bir üniversite / yüksek öğretim lisans diploması da verilirken gemi

adamının ilerde karaya çıkıp denizcilikle ilgili diğer iş sahaları için gerekli bilginin verildiği

eğitimdir. Bu eğitim karaya çıkıldıktan sonra yapılacak işe göre üç tipe ayrılır.

- Sosyal bilimler, güzel sanatlar

- Ekonomi, hukuk, işletme, ulaşım

15

- Gemi ve işletme bilimleri

- 4E – Yükseltme:

Ehliyet ile birlikte bir üniversite/yüksek öğretim yüksek lisans/doktora diplomasının da

verildiği eğitimdir.

Günümüzde gemi adamları eğitimi konusundaki en iyi uygulamalar IMO ‘nun STCW’de

yer alan standartları kapsamında ABD ve Đngiltere tarafından geliştirilen modellerdir. Diğer

ülkeler kendi sistemlerini bu modeller üzerine inşa etmektedirler. Doğu Bloğu ülkeleri ise

modellerini SSCB modeline göre dizayn etmişlerdir. Ancak SSCB’nin çöküşünden sonra,

gerçekte IMO standartları ile pek uyumlu olmayan bu modeller değiştirilmeğe başlanmıştır.

Bugün Avrupa Birliğine üye olan ülkeler Đngiliz normlarına göre yeni eğitim modellerini

geliştirmeğe çalışmaktadırlar. Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Beyaz Rusya ise mevcut

modellerini büyük ölçüde IMO standartlarına uygun hale getirmiş bulunmaktadırlar.

Ülkemizin AB (Avrupa Birliği) üyeliği hedefleri ve bu kapsamda yürütülmekte olan uyum

süreci faaliyetleri açısından tüm AB ülkelerinde de geçerli olan Đngiliz eğitim modelinin

kısaca incelenmesinin faydalı olacağı değerlendirilmektedir.

Đngiltere’de sivil denizcilik sektörü özel armatörlerin filolarına dayanmaktadır. Gemilerin

donatımından armatörler sorumludur ancak bu sistemin içerisinde işçi sendikaları da yer

almaktadır. Gemiadamlarının istihdamına ilişkin esaslar, dünya çapında standartlar ve

Đngiltere’nin özel ihtiyaçları göz önüne alınarak devlet tarafından belirlenmektedir.

Gemi adamlarının istihdam ve eğitimi ile ilgili olarak Ulaştırma Bakanlığı (Ministry of

Transportation)’na bağlı olan Denizcilik ve Sahil Güvenlik Makamı (MCA- Maritime and

Coast Guard Authority) düzenleyici ve denetleyici organ olarak yeterlik belgesi (ehliyet)

verme ve bununla ilgili dokümantasyondan sorumlu birim olarak görev yapmaktadır.

Bütün okullar BTEC (Đş ve Teknoloji Eğitim Kurulu) tarafından yayınlanan eğitim

programlarını uygulamak, EDEXCEL (Yüksek Öğretim Denetleme Kurulu) tarafından

denetlenmek zorundadırlar. Ayrıca deniz öğrencileri MNTB (Deniz Ticaret Bahriyesi Eğitim

16

Kurulu) tarafından belirlenen şartlarda deniz stajlarını tamamlamak, NVQ/SVQ (Milli

Mesleki Yeterlik Kurumu) tarafından denetlenmek zorundadır. Bu esaslara göre yapılan

eğitim sonunda mesleki yeterlik sertifikaları (CoC) MCA tarafından yapılan yazılı ve sözlü

sınav sonrasında alınmaktadır. Bu sınavlar denizcilik eğitimi veren kolejlerde yapılmaktadır.

Tüm gemiadamları sertifikalarının yayınlandığı tarihten itibaren 5 yıllık süre sonunda

yenilenmesi gerekmektedir. TÜDEV’de geliştirilmiş olan AB Projeleri ile HND (Higher

National Diploma - ön lisans diploması) alan mezunların MCA sözlü sınavlarına girmesi ve

başarılı oldukları takdirde Đngiliz gemi adamı yeterlilik belgesi alma imkânı sağlanmıştır.

(Albayrak, 2007).

Đngiltere örneğinde olduğu gibi yeterliğe dayalı modüler kurslar şeklindeki bir eğitim

sistemi ile aynı zamanda Bologna Süreci paralelinde karşılıklı olarak tanınacak modüler

sistemlerin geliştirilmesi ile kredi transferine imkân sağlayacak bir sistemin kurulması söz

konusu olabilecektir. Bunun yanı sıra Kopenhag süreci kapsamında mesleki eğitim alanında

hayat boyu öğrenme programları ile Avrupa çapında hareketliliğe imkân sağlayacak projelerin

geliştirilmesi halinde, denizcilik eğitimlerinde tüm AB ülkelerinde ortak standartların

oluşturulması ile bu eğitimler sonucu kazanılacak yeterlik ve sertifikasyonların uluslararası

geçerliliği ve tanınması açısından da önemli ilerlemeler sağlanabilecektir (Albayrak, 2007).

Uluslararası işbirliği konusundaki son örnek ise Đngiltere Napier Üniversitesi önderliğinde

başlatılmış olan Kuzey Avrupa Üniversitesi – NMU (Northern Maritime University)

Projesi’dir. Đngiltere yanı sıra Almanya, Đsveç, Norveç ve Danimarka’dan değişik

üniversitelerin yer aldığı projede fiziki bir birliktelik yerine, daha çok sanal ortamda internet

üzerinden yapılacak çalışmalarla ortak müfredat programları geliştirilerek standart ders notları

ile birlikte ortak ülkelerin kullanımına sunulması, her üniversitenin sahip olduğu değişik

uzmanlık alanındaki bilgi ve tecrübe birikimini diğer ülkelere aktarması, kredi transfer sistemi

vasıtasıyla uzaktan eğitim imkanları da kullanılarak derslerin o konuda en fazla deneyime

sahip üniversiteden alınması ve denizcilik eğitiminde en büyük sıkıntıya neden olan uzman

deniz eğitimcilerindeki yetersizliklerin aşılması maksadıyla eğitimcilerden sanal ortamda bir

havuz oluşturulması planlanmaktadır. Bu modelin gelişimi ile önce Baltık ülkelerine, daha

sonra tüm Avrupaya aşamalar halinde yayılması da projede öngörülmektedir.

17

Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi özü itibarıyla uluslararası bir meslek olan

denizcilik için verilecek eğitimler, günümüzde küreselleşmenin de getirdiği ivme ile çok daha

fazla uluslararası bir nitelik kazanmış ve bu kapsamda ülkeler arasında işbirliği ile ortak

modeller geliştirilmesi kaçınılmaz olmuştur. Ancak EMSA tarafından yapılan denetlemelerde

AB üyesi ülkeler arasında dahi uygulama farklılıkları olduğu görülmektedir (EMSA, 2005).

TÜDEV eğitim programlarının oluşturulmasında da Đngiltere ve Đskoçya’da uygulanan

programlara göre konu ve kapsam bakımından önemli farklılıklar olduğu tespit edilmiştir

(Albayrak, 2007).

Bu maksatla müteakip kısımda uluslararası işbirliği için öncelikle kendi gemi adamı

yetiştirme sistemimizin bir incelemesi yapılarak aksayan hususların tespitine çalışılacaktır.

1.4.2. Türkiye’de Denizcilik Eğitimi

Ülkemizde denizcilik eğitiminin önemi çok öncelerde tespit edilmiş ve diğer eğitim

kurumlarına kıyasla denizcilik eğitimi veren kurumlarımız denizciliğin uluslararası

karakteristiğinden de istifade ederek birçok yenilikçi yaklaşımda öncü olmuştur. Bu yenilikçi

yaklaşımlar sadece denizcilik eğitimi konusu ile sınırlı kalmamış, diğer birçok sosyal ve

teknolojik alandaki yenilikleri de beraberinde getirmiştir.

Osmanlı Devleti'nde kaptanlar ve gemi inşa mühendislerinin tümü Bahriye'den

yetişmişlerdir. 18. yüzyılın son çeyreğine dek kaptanların Yeniçeri Ocağı'nda usta çırak

ilişkileri içinde eğitilerek yetiştirildikleri bilinmektedir. Çağına göre denizcilik eğitimi yapan

bir okul, ancak 18. yüzyılın sonuna doğru açılmıştır. Başta denizcilik insan kaynağımızın

yakın zamana kadar önde gelen ana unsurları olan Deniz Harp Okulu ve Đstanbul Teknik

Üniversitesi Denizcilik Fakültesi olmak üzere bugünkü eğitim sistemimizin temellerinin

atılmasını sağlayan bu tarihsel sürecin incelenmesinin müteakip değerlendirmeler açısından

faydalı olacağı değerlendirilmektedir.

18

1.4.2.1. Ülkemizdeki denizcilik eğitiminin tarihçesi

Osmanlı döneminde Deniz Kuvvetlerinin de, devletin içinde bulunduğu koşullardan payını

alması kadar tabii bir şey olamazdı. Gerçekte Osmanlı Đmparatorluğu, büyük bir Deniz

Devleti olması için her türlü imkâna sahipti (Çoker, 2006).

Bunu, coğrafyası da zorluyordu. Çünkü yurdun üç tarafı denizle çevrili idi. Geniş

ormanlarında gemi yapımına elverişli kereste ve direk boldu. Bütün sahillerinde güzel

limanları vardı. Ayrıca on binlerce Osmanlı vatandaşı geçimini, denizden sağlamakta idi.

Geçen yüz yıllarda Barbaros Hayrettin ve sonra Turgut Reis bu imkânlardan gereği gibi

faydalanarak Akdeniz’de egemenlik kurmuş, ancak Lepanto Savaşı’ndan sonraki dönemde

bütün devlet kurumlarında olduğu gibi Deniz Kuvvetlerinde de bir çöküntü başlamıştı.

Akdeniz’de egemenlik sürdürülmesi sadece, geleneksel düşman Venedik Cumhuriyeti’nin

çöküş halinde bulunması nedenine bağlanabilirdi (Çoker, 2006).

Bu konuda, özellikle 1718’den sonra yarım yüzyıl barış içinde geçirilen dönemin, Deniz

Kuvvetlerinde tam bir tembelliğe neden olduğunu söylemek mümkündür. Buna Kaptanı

Deryalığın artık denizlerde savaşla hak edilen bir memuriyet olmaktan çıkıp; adeta para ile

alınıp satılan bir çıkar yeri olması, Tersane ilişlerinin de aynı paralelde yürütülmesi neden

olmuştur.

Cezayirli Gazi Hasan Paşa, 1770’de Kaptan-ı Derya olduğu zaman Deniz Kuvvetlerini bu

halde bulmuş, önce Bahriyede askeri bir disiplin kurmaya gayret etmiştir. Kasımpaşa’da

bugün kendi adı ile anılmakta olan Kışla deniz erlerini disiplin altına almak için

gerçekleştirdiği ilk eseridir. Cezayirli, ondan sonra Tersanenin düzeltilmesi işine girmiştir. Bu

arada karşılaştığı en büyük sorun da şüphesiz yetenekli personel yetiştirme konusudur.

Abdülaziz’in tahta çıkışından itibaren Deniz Kuvvetlerine verdiği önem ve Osmanlı

Donanmasını büyük Devletler Donanmaları seviyesine çıkarma çabası, bilgili personel

ihtiyacı ile Bahriye Mektebi’nin gelişmesine de etkili olmuş, okula alınan öğrenci miktarı

artırıldığı gibi, öğretim ve eğitimde büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Gemi endüstrisindeki

19

çağdaş aşamalar öğretimin daha teknik bir düzeyle programlanmasını gerektirmiş, harp sınıfı

denilen güverte ve inşaiye sınıfları yanında gemi makineleri işletme mühendisi yetiştirmek

üzere (Buhar) sınıfı kurulmuştur.

Cebelitarık Boğazı'ndan Akdeniz'e geçen Rus Baltık Filosu'nun, Osmanlı Filosu'nu Çeşme

Koyu'nda sıkıştırarak, 6/7 Temmuz 1770 gecesi tamamen yakmasından sonra Kaptan-ı

Derya'lığa getirilen Cezayirli Hasan Paşa'nın çabaları sonucu Padişah III. Mustafa buyruğu ile

1773 yılında açılan Mühendishane-i Bahrî-i Hümâyûn tarihsel süreç içinde, günümüzün

Đstanbul Teknik Üniversitesi’nin doğmasına da yol açmıştır. Mühendishane-i Bahrî-i

Hümâyûn; Tersane Mimarı yetiştiren Gemi Đnşaatı Bölümü ile Kaptan yetiştiren Seyr-i Sefain

(Navigasyon) Bölümü'nden oluşturulmuştur.

18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti'nin deniz ticareti ve deniz taşımacılığı hemen

hemen bütünüyle Levantenlerin elinde idi. Bu gelenekselleşmiş yapıyı değiştirmek amacıyla,

Deniz Ticareti Taşımacılığı üst düzey insan gücü gereksinimini karşılamaya yönelik ilk

eğitim-öğretim kurumu olan bugünkü ĐTÜ Denizcilik Fakültesi, 5 Aralık 1884 günlü Padişah

II. Abdülhamit'in buyruğu ile Đstanbul-Heybeliada'da bulunan Mekteb-i Bahriye-i Şahane'nin

(Deniz Harp Okulu) özel bir bölümü biçiminde yatılı olarak "Leyli Tüccar Kaptan Mektebi"

adıyla açılmıştı. Yüzyılı aşkın bir süredir kendi alanında faaliyetlerini sürdüren bu eğitim

kurumumuz, tarihsel süreç içinde değişik adlar altında birçok yapısal değişime uğrayarak

bugünkü durumuna ulaşmış bulunmaktadır.

Daha sonraki yıllardan itibaren muhtelif üniversiteler bünyesinde açılan fakülte, yüksek

okul, meslek yüksek okulları ile meslek liseleri / Anadolu meslek liseleri ve özel kurslar

tarafından muhtelif seviyelerde eğitimler verilmeye başlanarak denizcilik eğitimimiz bugünkü

seviyesine ulaşmıştır. Takip eden kısımda denizcilik eğitimimizin ulaşmış olduğu bugünkü

durumunun bir değerlendirmesi yapılacaktır.

20

1.4.2.2. Denizcilik eğitiminin bugünkü durumu

Türkiye’de Denizcilik öğretimi, eğitimi ve yeterlik belgeleri verilmesinden sorumlu

kuruluş 491 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye göre Denizcilik Müsteşarlığıdır.

Denizcilik Müsteşarlığı Türkiye’nin Denizcilik Politikalarını tespit etmek, denizcilik

öğretimi, eğitimi ve yeterlik belgeleri düzenlemek, eğitim ve öğretim ile ilgili programları

belirlemek, eğitim ve öğretim yapacak kuruluşları belirlemek ve denetlemek yetkisine

sahiptir.

Müsteşarlık merkez teşkilatı, kendisine doğrudan bağlı 7 Bölge Müdürlüğü ve bölge

müdürlüklerine bağlı 70 Liman Başkanlığı ile bu yetki ve sorumluluklarını yerine

getirmektedir. STCW kurslarının diplomalarının onaylanması ve yeterlilik belgelerinin

verilmesi işlemleri Liman ve Bölge Başkanlıklarınca yürütülmektedir. Bölge Başkanlıkları

gemiadamlarına ait sertifikaların ve bölgeleri dahilinde eğitim ve öğretim faaliyetlerinin

denetlemesine ait işlemleri de yürütmektedirler.

Denizcilik Müsteşarlığı Türkiye’de STCW’nin II, III ve IV üncü bölümlerinde yer alan

yeterlik sertifikalarının verilmesi için ‘yetkili idare’ tarafından yapılacak sınavların

hazırlanması ve icrasını kendi bünyesinde yer alan Gemiadamları Sınav Merkezi (GASM) ile

yürütmektedir. GASM faaliyetleri Gemiadamları Sınav Merkezi Kurulu adı verilen ve

bünyesinde Milli Eğitim Bakanlığı, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, denizcilikle ilgili eğitim

kuruluşları, Üniversitelerin Denizcilik Fakülte ve Bölümlerinin de temsil edildiği bir organ

tarafından düzenlenmektedir. 5310 sayılı Kanun ile 491 sayılı Kanun Hükmünde

Kararname’ye eklenen ‘’ Eğitim Đlkeleri ve Öğretim Programlarına Đlişkin Esaslar ve

Belgelendirme’’ başlıklı Ek madde 10’da yer alan diğer bir hüküm olan ; ‘’ GASM’nin

oluşturulması, görevleri ve merkezle ilgili her türlü faaliyet, sınavda görev alacak kişiler ile

alınacak ücretler ve diğer mali konulara ilişkin usul ve esaslar, Maliye Bakanlığı’nın görüşü

21

alınarak Denizcilik Müsteşarlığı tarafından hazırlanacak yönetmelikle belirlenir’’ ifadesi

Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir (Poyraz, 2007)∗.

Bu tür bir yasal düzenlemenin yürürlüğe girmesinden sonra Gemiadamları

Yönetmeliği’nin GASM’nin oluşumu ve faaliyetlerine ilişkin maddeleri bu yasal düzenleme

hükümlerine göre revize edilmelidir. Yeni bir yasal düzenleme yürürlüğe girinceye kadar

gemiadamları sınavları yürürlükteki Gemiadamları Yönetmeliği kapsamında Đdare’ce

yapılmaya devam edilecektir (Poyraz, 2007).

Eğitim sistemimizi doğrudan etkilemekte olan bu uygulamaya ilişkin değerlendirmelere

müteakip bölümlerde daha kapsamlı olarak yer verilecektir.

Denizcilik Müsteşarlığı yanı sıra Türk Deniz Ticaret Odası (DTO), kurmuş olduğu Türk

Deniz Eğitim Vakfı (TÜDEV) vasıtasıyla Türkiye’deki tüm denizcilik eğitimi veren

kurumları desteklemekte ve bu kapsamda ilgili eğitim kurumlarına bilgi, tesis, donanım ve

burs desteği vermektedir. 1993 – 2006 yılları arasında bu maksatla 10 milyon dolar tutarında

bir bütçe kullanılmıştır (Sağ v.d., 2008).

Ülkemizde vardiya zabiti yetiştirilmesine yönelik olarak denizcilik eğitim ve öğretimi;

- Üniversitelere bağlı Denizcilik Fakülteleri ve Yüksek Okulları

- Üniversitelere bağlı Denizcilik Meslek Yüksek Okulları

- MEB’ na bağlı Denizcilik Meslek Liseleri

- STCW Kursları vermekle yetkilendirilmiş Özel Eğitim Kuruluşları (kurslar)

- Bazı kısa süreli STCW kurslarını vermekle yetkilendirilmiş kurumlar

tarafından yürütülmektedir.

* Anayasa Mahkemesinin kabul gerekçesinde Anayasanın 7. Maddesindeki ‘’Yasama Yetkisi Türk Milleti adına TBMM/Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez’’ hükmüne işaret edilerek, yasa koyucunun temel ilkeleri koymadan, çerçeveyi çizmeden yürütmeye yetki vermemesi, sınırsız, belirsiz bir alanı yönetimin düzenlemesine bırakmaması gerektiği ve yasa ile yetkili kılınsa bile çerçevesi ve sınırları yasada belirtilmeden yürütme organına düzeltme yetkisi verilemeyeceği belirtilmektedir (Poyraz, 2007).

22

Ayrıca Deniz Kuvvetleri Komutanlığına bağlı Deniz Harp Okulu (Fakülte düzeyinde) ve

Astsubay Meslek Yüksek Okulunda da denizcilik eğitimi yapılmaktadır.

Gemi Adamları Yönetmeliği esaslarına göre bu okullarda STCW kapsamında verilmesi

gereken eğitimler ile GASM sınavında başarılı olunması durumunda kazanılacak yeterlilik

seviyeleri şu şekildedir:

Güverte vardiya zabiti yeterlilikleri:

- Sınırlı Vardiya Zabiti (500 GRT’ dan küçük gemiler) : Denizcilik meslek lisesi mezunu

veya Anadolu denizcilik meslek lisesi gemi elektroniği ve haberleşme bölümü mezunu olup,

Sözleşmenin öngördüğü A-II/3 müfredat programlarına uygun ve idarenin onayladığı eğitimi

tamamlamak ve en çok dört ayı liman seferi olmak üzere toplam oniki ay deniz eğitimini

onaylanmış bir staj defterine uygun olarak gemide tamamlamak,

- Vardiya Zabiti (500 – 3000 GRT arasındaki gemiler) : Sözleşmenin öngördüğü A-II/1

müfredat programlarını uygulayan ve Đdare tarafından uygunluğu onaylanan dört yıllık

Anadolu denizcilik meslek lisesi güverte bölümü mezunları ile iki yıllık meslek yüksek okulu

mezunu olmak ve liman seferi dışında çalışan 500 GT'den büyük gemilerde, altı ayı köprü

üstünde eğitim olmak üzere toplam oniki ay deniz eğitimini onaylanmış bir staj defterine

uygun olarak başarı ile tamamlamak veya en az lise mezunu olmak şartıyla Sözleşmenin

öngördüğü A-II/1 müfredat programlarını uygulayan ve Đdare tarafından uygunluğu

onaylanan iki yıllık kurslardan mezun olup, liman seferi dışında çalışan 500 GT'den büyük

gemilerde altı ayı köprü üstünde eğitim olmak üzere toplam oniki ay deniz eğitimini

onaylanmış bir staj defterine uygun olarak başarı ile tamamlamak,

- Uzakyol vardiya zabiti (3000 GRT ve daha büyük gemiler): Bir yıllık Đngilizce hazırlık

eğitiminden sonra, Sözleşmenin öngördüğü ve Đdarenin onayladığı A-II/1 müfredat

programını uygulayan dört yıllık fakülte ve yüksekokul mezunu olmak ve liman seferi dışında

çalışan 500 GT'den büyük gemilerde altı ayı köprü üstünde eğitim olmak üzere toplam oniki

ay deniz eğitimini onaylanmış bir staj defterine uygun olarak başarı ile tamamlamak veya bir

yıllık Đngilizce hazırlık eğitiminden sonra, Sözleşmenin öngördüğü A-II/1 ile A-II/2 müfredat

23

programlarını müşterek uygulayan dört yıllık fakülte veya yüksekokul öğrencisi olarak altıncı

sömestr sonunda A-II/1 müfredatını başarı ile tamamlamak ve yukarıda belirtilen oniki aylık

deniz eğitimini bitirmek,

Makine vardiya zabiti yeterlilikleri

- Sınırlı Makine Zabiti (750 kW'den daha küçük ana makine ile yürütülen gemiler):

Denizcilik meslek lisesi, denizcilik ve su ürünleri meslek liselerinin makine veya gemi

makineleri, motor meslek veya endüstri meslek liselerinin gemi makineleri, gemi yapı meslek

liselerinin motor, gemi makineleri veya makine montaj bölümünü, teknik liselerin motor veya

makine, meslek yüksekokulları veya yüksekokullar veya fakültelerin motor, makine, gemi

makineleri veya otomotiv bölümlerini bitirmek ve Đdarenin onayladığı eğitimi görmek ve

Sözleşmenin öngördüğü altı ay deniz eğitimini onaylanmış bir staj defterine uygun olarak

gemide tamamlamak veya Đdarenin onayladığı eğitimi veren, dört yıllık Anadolu denizcilik

meslek lisesi gemi makineleri bölümü, meslek yüksek okulu, yüksek okul veya fakülte

mezunu olmak ve Sözleşmenin öngördüğü altı ay deniz eğitimini onaylanmış bir staj defterine

uygun olarak gemide tamamlamak,

- Makine Zabiti (750-3000 kW arası ana makine ile yürütülen gemiler): Sözleşmenin

öngördüğü A-III/1 müfredat programlarını uygulayan ve Đdare tarafından uygunluğu

onaylanan dört yıllık Anadolu denizcilik meslek liselerinin gemi makineleri bölümü

mezunları ile iki yıllık meslek yüksek okulu mezunu olmak ve liman seferi dışında çalışan

750 kW'den büyük ana makine ile yürütülen gemilerde altı ay deniz eğitimini onaylanmış bir

staj defterine uygun olarak başarı ile tamamlamak veya en az lise mezunu olmak şartıyla,

sözleşmenin öngördüğü A-III/1 müfredat programlarını uygulayan ve Đdare tarafından

uygunluğu onaylanan iki yıllık kurslardan mezun olmak ve yukarıda belirtilen altı aylık deniz

eğitimini bitirmek,

- Uzakyol Vardiya Mühendisi/Makinisti (3000 kW'den büyük ana makine ile yürütülen

gemiler) : Bir yıllık Đngilizce hazırlık eğitiminden sonra, Sözleşmenin öngördüğü A-III/1

müfredat programlarını uygulayan dört yıllık fakülte veya yüksekokul mezunu olmak ve

liman seferi dışında çalışan 750 kW'den büyük ana makine ile yürütülen gemilerde altı ay

24

deniz eğitimini onaylanmış bir staj defterine uygun olarak başarı ile tamamlamak veya bir

yıllık Đngilizce hazırlık eğitiminden sonra, Sözleşmenin öngördüğü A-III/1 ile A-III/2

müfredat programlarını müşterek uygulayan dört yıllık fakülte veya yüksekokul öğrencisi

olarak altıncı sömestr sonunda A-III/1 müfredatını başarı ile tamamlamak ve yukarıda

belirtilen altı aylık deniz eğitimini bitirmek.

Okul ve/veya kurslarda alınan eğitimler sonucu kazanılan yukarıdaki yetenekler dikkate

alındığında eğitim seviyeleri ile kazanılan yeterlilikler arasında önemli çelişki ve farklar

olduğu görülmektedir. Örneğin güverte vardiya zabitliği için yetki verilmiş olan Anadolu

Denizcilik Meslek Liselerinde diğer Anadolu Meslek Liselerinden farklı olarak A-II/3

eğitimine benzer konuları içeren A-II/1 müfredatı uygulanmak suretiyle bir üst yeterliliğe

ulaşılabilmektedir. Bu öğrencilerin denizcilik eğitimi veren meslek yüksek okullarına devamı

halinde eğitim seviyeleri ve yeterliklerinde bir değişiklik olmamakta yada düz liselerden

meslek yüksek okullarına veya özel kurslara gelen öğrenciler sadece iki yıl içerisinde aynı

yeterliğe ulaşabilmektedirler. Ayrıca bulundukları yeterlik belgesi ile iki yıl deniz hizmeti

ibraz etmek ve KPDS'den en az altmış puan almak veya TOEFL sınavından en az yüz yetmiş

puan (eski sistemde dörtyüzseksenbeş puan) almak veya IELTS sınavından en az 5,5 veya

ÜDS sınavından en az altmış puan almak şartıyla vardiya zabiti yeterliği olanlar uzakyol

vardiya zabiti yeterliği alabilmektedirler. Bu durumda iki yıllık deniz hizmeti ile daha ileri

yaşlarda alınacak 5 yıllık üniversite eğitimine eş bir statü elde edilebilmektedir. Diğer taraftan

meslek liseleri üniversitelere girişte gerek katsayı engeli gerek meslek dersleri nedeniyle zayıf

kalan fen dersleri açısından başarı gösterememekte, direkt geçiş hakkına sahip oldukları

meslek yüksek okullarından ise askerlik hizmetini ertelemek dışında başka bir fayda

sağlayamamaktadırlar. Bunun sonucunda sınırlı vardiya zabitleri ve vardiya zabitleri mevcut

gemi adetleri itibarıyla çok sınırlı iş imkanlarına sahip bulunmaktadırlar.

Diğer taraftan fakülte ve yüksek okulların durumuna bakıldığında uzakyol vardiya

zabitlerinin sadece bu okullardan doğrudan yetişebildiği görülmektedir. Ancak bu okullarda

A-II/1 ve A-II/2 eğitimleri birlikte verilebildiği gibi sadece A-II/1 eğitiminin verilmesi de

uzakyol vardiya zabitliği için yeterli görülmekte hatta üçüncü sınıf (altıncı yarıyıl) sonunda

GASM sınavına girilerek uzakyol vardiya zabiti yeterliği alınabilmektedir. Bu durumda

alınan mesleki eğitim açısından üniversitelerin dört yıllık Anadolu Denizcilik Meslek Liseleri,

25

Meslek Yüksek Okulları ve iki yıllık kurslardan bir farkı kalmamakta, aynı seviyedeki bir

eğitimle uzakyol vardiya zabiti yeterliği alınabilmektedir.

Okullar arasındaki nitelik ve eğitimler sonucu tanınan yeterlikler arasındaki farklılıklar

yansıra bu okullardan her yıl mezun olarak sektöre katılabilecek nitelikteki gemi adamı

sayısında da sıkıntılar yaşanmaktadır.

2007/2008 Akademik Yılında üç büyük üniversiteye bağlı fakültelere 247 güverte, 108

makine uzakyol vardiya zabit adayı alınırken, bu dönemde uzakyol vardiya zabitliği eğitimi

veren TUDEV tarafından 147 güverte ve 119 makine uzakyol vardiya zabiti adayı alınmıştır.

Vardiya zabitliği eğitimi veren meslek yüksek okullarına ise aynı dönemde 215 güverte ve

165 makine vardiya zabiti adayı alınmıştır (Sağ v.d., 2008).

Bu okullardan mezun olanların sayısı ise alınan öğrenci sayısına göre belirli bir oranda

gerçekleşmektedir. Örneğin her yıl 113 güverte ve 57 makine uzakyol vardiya zabiti adayı

alan Đstanbul Teknik Üniversitesi Denizcilik Fakültesinden 2008 yılında sadece 55 güverte ve

20 makine uzakyol vardiya zabiti mezun olabilmiştir (Sağ v.d., 2008).

Ülkemizde halen eğitim vermekte olan fakülte ve yüksek okullara 2009 – 2010 eğitim

yılından itibaren Piri Reis Üniversitesi’de katılacaktır. Denizcilik Sektörünün çeşitli, cazip

burs imkanları ve ulusal/uluslararası denizcilik sektöründe iş garantisi ile yola çıkarak bir ilki

gerçekleştirmekte olan T.C. Piri Reis Üniversitesi; 8 Şubat 2008 tarihinde Resmi Gazetede

yayınlanarak Tüzel Kişilik kazanmıştır.

26

II. STCW ve IMO MODEL KURSLARININ TEKNOLOJĐDE MEYDANA GELEN

GELĐŞMELER, ÇEVRE KORUNMASI VE YASAL DÜZENLEMELER

AÇISINDAN YETERLĐLĐĞĐNĐN DEĞERLENDĐRĐLMESĐ

2.1. Teknolojik Gelişmeler, Çevre Korunması ve Yasal Düzenlemeler

Denizcilik endüstrisi dünyadaki en eski iş kollarından birisi olup denizci bir ulus için bu

endüstri ülkenin gelişiminde en önemli rolü oynamaktadır. Günümüzde süratle gelişmekte

olan teknolojiler denizcilik endüstrisinin ana unsuru olan gemilerde hızla büyük değişimlere

neden olmakta, bunun sonucunda gelişen otomasyon sistemleri ile birlikte gemilerin daha az

personel ile donatımı söz konusu olurken bu personelden beklenen nitelikler ise aynı oranda

artmaktadır.

Bu gün için gemiadamları son yıllara kıyasla giderek artan şekilde endüstri içindeki

yüksek teknoloji kesimini oluşturmaya başlamış bulunmaktadırlar. Deniz ulaştırmasında

yelkenden içten yanmalı makinelere geçiş dönemi bu makinelere sahip büyük gemileri

kullanabilecek yüksek nitelikli bir işgücü ihtiyacı doğurmuştu. Günümüzde ise deniz

ulaştırmacılığı artık bir sanat olmaktan çıkarak tamamen bir bilim haline gelmekte ve bir

anlamda bunu emniyetle ve etkin bir şekilde yürütecek bilim adaml