ŞUMER- TÜRK SÖZLÜYÜ

işlədi ƏLİ VƏLİOĞLU

Avrora alimləri Şumerlərin Türk olduğunu təsdiq etdiyi halda gözgötürməyən

qəlbiqaralar hər vəhclə bunu inkar etməyə çalışırlar. Hansı müdrıkin sözüdür:

“BƏŞƏRİN TÜRKİ DƏRK ETMƏSİ BƏŞƏRƏ SƏRF ETMİR” …

İllah da ki özümüz.

Üzun illərin ağır və gərgin zəhməti hesabına Şumer mixi yazılarınin düzgün

qəlibləməsini ixtira edən Şumerşunas qardaşım Tariyel Azərtürkün yazdığı qiymətsiz

“ƏCDAD” kitabına 100% arxalandığımdan ona məktəbllərdə keçmək üçün Şumer

dili dərsliyinin əlifbasını işləməsini şifarış verdim. Çox sağolsun. Arzumu yerinə

yetirdi. Ancaq yazdığı bu dərslik öyrənilməsi çətin və mürəkkəb olan bir

üslubda ortaya çıxdı. Qardaşım hələ əli qələm tutmayan şagirdlər üçün əlifba

əvəzinə, sanki Şumerdən az-maz başıçxan aspirantlar üçün Şumer qrmatikası

yazmışdır. Onun bu kitabı məni razı salmadı.Odur ki Şumerşunas qardaşım

Tariyelin “ƏCDAD” kitabına əsaslanaraq ordakı bizə anlaşılan sözləri seçib

toplamağa başladım. Kitabdan elə sözlər seçdim ki, indinin özündə də o sözlər başa

düşülür, ya da muasir zamanda işlədirik.

“ƏGDAD” ABŞ. SEATTLE.1997. kitabımdan seçmələr.

Şumer Türk-Azərbaycanca şəkilçilər hansı şək.

___________________________________________________________________

Gil mətnlərdə ENLİL İSMƏT DAĞANIN şerlərində

Əvəzlənmiş səslər

a----a, u ö----o, ş, c

ə----e,a, k----q, ğ,

q----k c----ç, s

P.B.D.T--- Dolaşıq salınıb. Avropa dillərinə yad 8 səs: Ə.Ö.Ü.U.Ç.Ğ.G.H

1. ud ud çalğı aləti şəkillər hansı şək.

2. su su

3. lağ lağ (etmək)

4. ağaşa ağaca a Yönlük hal

5. meşə meşə

6. dum tum (toxum)

7. nam ad-san(namun yerdı qalsın)

8. duus dost

9. şum şum

10. qiş xış

11. an an+maq

12. dur dur

13. um um+maq

14. en en+mək

15. ul ol+maq

16. al al

17. qed get

18. suraq soraq(laş)

19. qedib gedib ib keçm.zaman

20. qurrayıb qurrayıb ıb

21. qılıb qılıb ıb

22. bi bi-(r) (say)

23. beş beş (say)

24. azuni ən azı (qey.müə.say)

25. u o (əvəzlik)

26. maa mənə ~~ ə Yön.hal

27. sa sən

28. kia kimə (sual əvəzliyi) ə

29. qanı hanı? ~~

30. an ki an ki (ki-ədat)

31. udçu udçu (ud çalan) çu Sözdüzəl. şəkilçi

32. şuluhçu şuluqçu çu

33. qışçı xışçı çı

34. alam alam am felin arzu form.

35. qalam qalam am

36. harabsa xarabsa sa fel.şərt forması

37. ulsa olsa sa

38. umdumu umdumu? mu sual ədatı

39. endumu endimi mi

40. maksanmu məskənmi mi

41. ana-bala ana-bala

42. adam adam

43. qış urması qış xurması sı 3-cü şəxsin təki

44. nam eyib (danışıqda işlənir: Sənə böyük namoldu hə?)

45. amma amma (bağlayıcı)

46. mur mür (ağacı içindən mür yeyib)

47. hyim, qıyım-qıyım (doğramaq)

48. qəm qəm

49. üzüb üzüb (dərmək)

50. qalsu gəlsə sə felin şərti

51. enmə enmə mə fel. Inkarı

52. diri diri

53. surağın sorağın ın mənsub.şəkil.

54. qanumzu nəslimizi umuz u Yerlik hal

55. kılıb qılıb ıb

56. abqur abqora

57. dağal dağal (tənbəl) (nüvədililər deyir: nə dağal adamsan).

58. qar qar

59. əgər əgər (ədat)

60. qalaça qala ça

61. sığanu sığan an felisifət şək.

62. abad abad

63. biçar yazıq, çarəsiz (Bİ-farsın deyil,5000 il əvvəl Türkin olub)

64. səkü səki

65. aca aça a

66. əkürəsə əkirsə ir – sə zaman və şərt

67. qələm qələm (zoğ, çubuq)

68. bəzi bəzi

69. harabsa xarabsa sa

70. nəmlüq nəmlik lik sifət düzə.şəkil.

71. süt süd

72. kuku kuka (balaca dairəvi çörək. Nüvədi ləhcəsində var)

73. allikuriya əlquruya (iflic)

74. qaraval -- (Şumerdən yazılan rus məqaləsindən. Sözün dəqiqliyi

azca yadımdan çıxıb. Mənası rusca karnaval—bu sözə bir qədər

oxşayirdi.( Nüvədi ləhcəsində: Yenə nə qaravəlli başlamısız?)

75. pesələ pesələ (papaq) Nüvədi şivəsində-dimdikli papaq)

76. vadi vadi

77. əpin səpin in feldən isim düz.şəkil.

78. lami(p) şəfəq, işıq, parlaq, lampa

79. seysmik zəlzələ(77-84-də qərər olan sözlər Türkdən başqa dilə

keçıb)

80. lığ lığ (yağışdan lığ oldum)

81. tırrax tırrax (duru mal peyini)

82. zenith zenit

83. kak nəcis (ermənilər sözü bizdən götürüblər

84. ləb dodaq (ləb-farsın deyil.5000 il əvvət Türkin olub)

85. minus minus (işarəsi)

86. kometa kometa (kum sözündən.Gülləni sərçənink kumuna atdı)

Kramer Semuelin dedikləri. amerikan yəhudisi.

87. 1 ara ara

88. 2 saman saman

89. 3. qarıs qarış

90. 4. quş quş

91. 5. nənə nənə

92. 6. ansu dəniz an----su

93. 7. şərur

94. 8. ev ev

95. 9. eşşək eşşək

__________________________________________________

96. arik arıq (təmiz)

97. at at

98. ili ili i hal şək.

99. ana ana

100. ata ata

101. anım anım ım mənsubiy.şək.

102. innə yenə?

103. qəzadi qəzadı dı xəbər şək.

104. el el

105. sar sar (farslar da, ermənilər də türklərdən götürüblər)

106. zikir zikr (etmək)

107. əmr əmir ir xəb.şəkil.

108. dinc dinc

109. izmər durmaz ər

110. dəpini dəfini(elə vurdu ki, dəfini nağda vermədi.Nüvədi ləhc).

111. süphü səhər

112. nəş nəş, can

113. salumatu salamatdı

114. ut od

115. bükür bükür (yıxır)? ür

116. dəp daxma

117. ərişi ərişi

118. bal ki bal ki

119. əsarət zülm

120. fikri fikri

121. aşur aşır

122. nəki nəki ki

123. varı varı ı

124. xəmirim xəmirim im

125. lal-kar lal-kar

126. qəmi qəmi i

127. birisə, bürüməz bürüsə, brüməz sə, məz

128. üryan çılpaq (üryan)

129. şunu bunu nu

130. səmum səmum(yeli)

131. mərd mərd

132. çəkər çəkər ər

133. dərd-sar(dağ) dərd (bəlkə--dərdi-sər?)

134. zarı zari (inildə)

135. maş maş(balaca lobya)

136. gur gur

137. əkən, əktüm əkən, əkdim ən, dim

138. ittən itdən dən

139. ət ət

140. şüüş şüyüd

141. ləkini ləkini ini

142. igidliyim igidliyim li, yim

143. ara ara (axtar)

144. manas minus

145. məxrəc məxrəc (ərəbindir deyənlər səhvdir)

146. surət surət

147. kimə kimə ə sual əvəzliyi

148. uttayar otdayar ta yar

ŞUMER YAZIDAN BİR NÜMUNƏ (müqaisə edin)

Ine uc qatı libbi su ilisə kurədu (Şumercə)

Yenə uc qatı dodaq su ilidirsə kürə (Azərbaycanca) +7 söz

Tariyel Azərtürk. “Əcdad” kitabı. 100-lərlə missallar gətirmək olar .

149. baba baba

150. kazadı qəzadı dı

151. uşuma huşuma u ma

152. ner hər

153. qaliş gəliş iş

154. ann[b]aan anbaan

155. qaba[r]sa qabarsa sa

156. işbaşıma işbaşıma ı ma

157. na nə

158. aşşa[r]ak aşarak ar ak

159. taşa daşa a

160. sı[l]dı[r]ım sıldırım ir im

161. ikha yıxa a

162. appa(r)ar aparar ar

163. tima demə mə

164. bu(c)uk bucaq

165. qara®du qərardı? (bəlkə- qaradır?)

166. err a yer ə ?

167. s(i)abitti sabitdir ? söhbət planetdən gedir.

168. eli(p)su ellersi (deməli ellepsi Türk sözüdür)

169. it ib itib ib

170. ipuuşma ipucma son

171. paazu pazı(çiv) (quyruqlu ulduz, kometadan sötbət)

172. şemeşu günəş (şəmsi- ərəbindir deyənlər səhv edir)

173. quradu kürədi (ocaq) di

174. ruzimu ruzumu mu

175. diş diş

176. zikri zikri i

177. fqiqiim fikrim im

178. bu(d)u budu du

179. qapsun qapsın sın

180. içmə içmə mə

181. ema yemə mə

182. əma əmmə (yoxsa—amma?)

183. angi əngi i

184. 185.itib-elsa itib-eləsə sə

185. …………..

186. su®ma sürmə

187. tuub tutub ub

188. işşıq işıq

189. sapti səpdi di

190. şüa şüa

191. batı qərb

192. abi qardaş

193. işmuzik içmişik miş ik

194. kar qar

195. milk mülk

196. mesunu mövsum

197. ak ağ

198. kan qan

199. şabat şənbə

200. imur ömür

201. su®ma sürmə (fel) mə

202. ilə ilə bağlayıcı

203. iru iri sifət

204. başşa (q) başşaq

205. utta(y) ar ki otlayar ki y ar ki(ədat)

206. üzze üçcə? (say) cə(kiçiltmə dərəcə.)

207. icu ucu u

208. üz(a)ma uzanma (bəlkə--üzmə?)

209. issima(z) isitməz məz

210. marşi marsı ı

211. qatı qatı (sifət)

212. dişşi®sa düşürsə ür sə

213. ittadi itələdi ə(birləşdirici sait) lə di

214. karşısa qarşısa sa

215. dal dal arxa

216. hat xətt

217. sarısa sarısa (dolanarsa)(planetdən söhb.gedir)

218. haamu hamı

219. əli əli i

220. sukal saqqal

221. quuddu(z) quduz (bəlkə-qorxdu?)

222. ud od

223. s ) şmal şimal

224. it itələmək (Nüvədi şivəsində işlənir)

225. taktu taxtı ı

226. illah (h) ki illah ki

227. umma umma ma (inkar şəkilçi)

228. şalisa şallısa (kometalardan gedən söhbət) sa

229. illik illik lik

230. lahmu lağım

231. xarım xarım (alaçığın ətrafına çəkilən arx)

232. av- eşik ev-eşik

233. alma alma

234. utta otda

235. kaaemata qiyamətə ə

236. adapa adapa

237. kaarr qəhər (bəlkə kar—daş?)

238. ala ala a

239. xalquma xalqıma im a

240. kulıl küfül ?

241. beli belə (əvəzlik)

242. ata at-a (bəlkə atmaq?) a

243. tak tək

244. alla əllə lə

245. ulu ulu

246. bala bala

247. taani tanı

248. andına andına

HUN qızı BİDADDAN

249. kaş ki kaş ki

250. sağala sağala al a

251. kuku ququ quşu

252. əşi əşi

253. aləmi aləmi

254. kiri kiri (Ernəzir ləhcəsində var)

255. kor-kora kor-kora a

256. tuşh(u)b düşüb ıb

257. minib minib ib

258. erimme ərinmə

259. acu acı (sifət)

260. kibi kimi (əvəzlik)

261. hem həm (əvəzlik)

262. edan edən ən

263. bəyəm bəyəm (sual ədatı)

264. sazu sazı ı

265. şama şama a

266. tutağın tutağın

267. çiçi çiçə (Nüvədi şivəsində işlənir)

268. ütü ütdü yandırdı bişirdi

269. naşır naşır ** == Bu sözləri ərəbə çıxanlar

270. nümuuneü nümunəvi **/ çox-çox səhv edirlər.Hər şeyi

271. cida cida **yada bağlamaq sağamaz

azarımızdır.

BİKƏDƏN MİSALLAR

272. əmər əmər ər

273. utu odu u

274. kam kam (almaq)

275. saa sənə

276. taru tar

277. çekir çəkir ir

278. ziri zırıldamaq (bəlkə də --zarımaq)

279. ameli əməli i

280. ustasu ustası sı

281. müsi musiqi

282. allah allah (Ərəbindir deyənlər yanılırlar)

283. paturu paltar (şalvar?)

284. tasarrak təzərək

285. pu bu

286. himeti xidməti

287. tukan tikən (bəlkə tikan?)

288. ahla ahla-(amanla) la

289. niqnaqqu neynək

290. burası burası

291. sikaru (çıharu) çıxarı (bəlkə də--şikarı? Çıraq?)

292. hush xoş

293. ina yenə

294. shamni şanu ?

295. kiri söndür (kirit)

296. 297. tanaddı dan atdı (dan yeri söküldü)

297. …………

298. itti itdi

299. saldı saldı dı

NƏRƏM SİNDƏN

300. urha arxa

301. illa(h) illah (ərəbin qulpuna bağlaman)

302. akma(z) axmaz maz

303. ill(m)atın illətim (ərəbə bağlaman) im

304. illacu illacı (ərəbə bağlaman) ı

305. ishti (işti) isti

306. hur içmək (Nüvədi şivəsində:Suyu çək başa hurr elə getsin)

307. iv ev

308. var var

309. karnın qarnın ın

Bir nümunə: DİQQƏT !

SHUZ İNAN (U)NUN İTİ UC İLA İMİT TAMU SUVİLAM

~~~~ inan o nun iti ucu lə ümüd dəmi soyulan

KARNAM KARNAM ==( qırnan qırnam)

qiyma-qıyma==(tikə-tikə)

Diqqət! 10 sözdən bir shuz başa düşülmür. Bu cümlədə deyilir ki,

ŞHUZ ümid dəmi iti ucu ilə inan qıyma-qiyma soyullam

310. inan inan

311. iti iti

312. uc uc

313. ila ilə

314. imit ümid

315. tamu dəmi

316. karnam karmam(qırnam qırnam qiyma-qiyma (tikə-tikə

317. suvilam soyulam

318. dirrik dirrik

319. addum addım

320. kima kimə (əvəzlik)

321. tabaşşi(m) təbəssüm

322. baş baş

323. lakla(yan) laxla

324. tişhu dişi

325. ir(i) ni irini (söhbət atın xəstəliyindən və müalicəsindən gedir)

326. na(q)ishti naxoşdur (farsındır deyənlər yanılırlar)

327. kali qalı

328. shanini şanını

329. kam kam ləzzət

330. su akmazdı su axmazdı maz dı

331. 332. hur ail …urhum iç ayıl…. ruhum

ŞƏMSİ ƏDƏD ABİDƏN

332. şanu şan-şöhrət

333. tamaşum tamaşam m

334. əvəzini əvəzini ini

335. və ya və ya (bağlayıcılar)

336. ərudu əridi di

337. qibima cibimə ə

338. kaama qəmə kədərə ə

339. mar ilan (farsın sözüdür deyənlər yanılırlar).

340. şiiprisha sivrisə sə

341. umma umma ma (inkar şəkilçi)

342. evet əvət

343. ushunu huşunu u un

344. ki umurume ki ömrümə üm ə

345. imannetin əmanətin in

346. ushta üstə (bəlkə də--usda?)

347. aşh aç (bəlkə aş?)

348. ullanı olanı ı

349. umma umma ma

350. baam bəyəm

351. sheve ram sevirəm ir əm

352. mutusu müthüş yazıq.

353. ashu aşır ır

354. shaati saatı ı

355. 356. 357. ikkeem avasunu aqup==kinliyəm əvəzini açıb

358. endushe əndişə

359. çal çal

360 muziim musiqi

361. caam cam

362. tahil taxıl

363. una güvə (Nüvədi ləhcəsində ünə sözü var)

364. eerka yeyərkən kən

365. vıurtum vurdum du m

366. shim(a) simə ə

367. sapı sapı ı

368. itta ittə

369. rədd rədd

370. asba asma ma

371. atma atma

372. adam adam

373. kiaam qiyam

374. kimi kimi i

375. laillah laillah (ərəbin sözü deyil)

376. kunim günüm üm

NAMƏLUM MÜƏLLİFDƏN “ƏCDAD” səh.276.

377. kül kül

378. at at

379. gur gur

380. izi izi

381. üzüz (İZZİ SU İSSUR) üzür (yuyur olar,yəni (İZİ SU YUYUR??)

382. shaman saman (KRAMERdə də var)

383. ina yenə (BİKƏ də işlədib)

384. ma(H) risu mərəzi i

385. aat atmaq

386. ud tutu od tutub ub

387, uçur uçur ur

388. atum atım ım

389. usaxda uzaxda da

390. ar ar 1 ar—100 kv metr.

391. em( ) ru əmir ir

NAMƏLUM MÜƏLLİFDƏN “ƏCDAD” səh. 291.

(BAYTAR MƏSLƏHƏTİ)

392. saabsı səəlsi (At xəstəliyi)

393. sap səp

394. arimma ərinmə mə

395. an(D) a anda da

396. ak ağ (ENLİL İSMƏT DAĞAN da işlədib)

397. mamış mamış (atın cinsiyyət üzvü)

398. vadi vadi (ərəb sözüdür deyənlər səhv edirlər)

399. bi…(ovulub oxunmur) mətnidən bıçılqan (at bıçılqan olub anlamı verir)

400. na halasa nə haləsə

401. i (q) na iynə

402. maen maye

403. zuna cuna (tənzif)

404. çiir (K) ina çirkinə i nə

405. b (U) nun , bu bunun bu

406. vaaz vəz

407. bu bu

408. gin gün

409. qısa qısa

410. uzni ucu u

411. en en

412. sihir (ciir) ac cığır aç

413. iri iri

414. kanı katiia qanı qatıya

415. beli beli

416. annama annama ma

417. sahaati səhəti

418. içuçu uçucu

419. maesa mayesə sə (şərt şəkilçisi)

420. hala hala(T) hala halət

421. tar qala tər qala

422. dubpi dübbü (Nüvədi ləhcə. var—inadcıl)

423. e(D)urd utu edird otu ir-d u

424. qımıl qımıl (Nüvədi ləh.işlənir—yüyür, tez əkil)

425. annıtam anladam la—T am

426. 467. uklama beli yükləmə beli lə--mə i

428. liiq liğ (Nüvədi ləh. var.—boğazına lığ çıxsın)

429. sina sinə döş

430. itaar itər

“URARTU MİXİ YAZI DİLİ” Tariyel Azərtürkin kitabından.

431. diə deyə yə

432. əur əyir əşir it

433. iə iyƏ ə

434. ər ər igid

435. qejti gecdir dir (xəbər şəkilçisi)

436. seba sabah

437. durisə durarsa ar sa

438. üstüni üstünü nü

439. tataş dadaş

440. üte oda

441. aləcək alacaq

442. zadə zadə (Hər şeyi farsa, ərəbə bağlaman)

443. oninlə onunla

444. kəsib küsüb (bəlkə--kəsibdir?)

445. iri buni iri –tikinti, qala, bina (İribuni –erməni özünə çıxmasın)

446. cusa cuşa (gəlmək)

447. zupa(Z) zopa

448. pal pər (fırfıra) Q. Zakir: Sınar balı-pəri pozular işi.

449. nara dəvə balası

450. mama məmə (əmcək)

451. aga(yoxsa aqa?) ağa

452. suti südü ü

453. sag sağ (südü sağ)

454. izru ul ruzulu ol

TÜRK ALİMİ NƏDİM TUNADAN

455. qarım çay vafdisi (Nüvədi ləhç. Alaçığa xarım aç ki, su basmasın)

456. arık arıx

457. qaz əzmək, dağıtmaq, qazmaq

458. qid, it, id==uzaqlaşdırmaq,sıxışdırmaq.2. itələ, 3.döndərmə

459. qiş (yiş) ağac, meşə, dağ

460. 461. qışıq qapı eşik qapı

462. qur kəsmək ayırmaq

463. üz üzmək mək (məsdər şəkilçisi)

464. qar əl, bilək. Qədim Turk dilində. Biz qarış, qapaz,

qarama(boğma) şəklində işlədirik.

QAZAX şairi OLJAS SULEYMENOVUN “AZ--YA” əsərindən

“AZ- YA” dan Dyakanovdan misallar

465. uş üç

466. kir yer

467. dinqir tanrı

468. qeştuka eşidən (S.Ə. Şirvani “guş qıl” (qulaq) işlədib

469. ane o (işarə əvəzliyi???) qadın cinsində(ehtimal mənim Ə.V)

O, SULEYMENOVUN “AZ—YA”. Səh. 195.

470. ada ata ata

471. ama ana

472. amar bala (əmər sözündən)

473. tu. tud. tum doğ. doğmaq. nəsil vermək (əlavəm tin. toxum sözü)

474. dumu bala. törəmə. nəsil

475. tir, (til, ti) diri

476. tir (2) ox silah iti deşmək (əlavəm-- əyləncə TİR- ləri)

477. kir, sikil(sikil qız) bakirə qız

478. sikil təmiz

479. silik (suluk) təmiz

480. quq qara, tünd, his, qüssə, kədər

481. eren (ərən) əsgər, işçi, döyüşçü

482. ere (er) qul, döyüşçü, kişi, qəhrəman

483. şuba (sıpa) çoban (şupan)

484. ab qapı

485. eş (eşik, esik) ev, qapı

486. uqu (uq) uğuş, uğ nəsil, ailə (əlavəm,bəlkə uğuş—doğuş??)

487. uq—ken (ken-es) şura, gənəşmək, geniş, yığıncaq

488. ru (uru) qurmaq, tikmək

489. uruq qala,şəhər, tayfa

490. siq (sük) zərbə (sıx) , vur

491. taq tax, sanc

492. şu əl, ovuc

493. kar oğurlamaq, (qarış—1-2 qarış. əl qarışı)

494. sir (sur) toxumaq (seruk) (əlavəm-sırıxlı --paltar adı)

495. şab orta

496. şaq çap, bol, (şaqqala)

497. zaq tərəf, yan, böyür

498. tibira dəmir

499. zabar mis, tunc

500. ed get

501. qin gəl

502. zaq-qin yaxınlaşmaq (yaxın)

503. qu səs (qu deyirsən qulaq tutulur.Ə.V.)

504. qulşe sevinclə, (şən) (bəlkə kuliş—gülüş?)

505. quştuka dinləyən (eştuqan—qazaxca—eşidən)

506. qeştuk qulaq (eştuk—dinləyən)

507. bilqa əcdad, müdrik (bilqa—bilən)

508. me mən

509. ze sən

510. udu qoç—günəş tanrı

511. qud öküz

512. kunkak qoç

513. uzuq uzən quş (bəlkə də üzəndir uzən yazmışam?)

514. qaş quş

515. qış ağac

516. edən çöl (qazaxca)

517. eren sidr ağacı (uyğurca)

518. kur dağ (farslar kuh işlədir ki, bu da türkündür)

519. kir palçıq (əlavəm –kirpic, gil ?)

520. aş xətt, ədəd

521. işi kül, toz

522. dili xətt

523. deş nöqtə, bir

524. u on say

525. an göy, ulduz

526. en ali (ən)

527. kena həqiqi, həqiqət

528. uzuk uzun uca

529. tuş düş

530. ud günəş

531. ud od

532. udun ocaq

533. udu günəş tanrısı

534. nam tale

535. dub gil lövhə (tup—tupık daşlar)

536. uş-u üç on --30

537. aş bir

538 matu yer (Nüvədidə Matin adda yer var)

539. sadu dağ

TARİYEL AZƏRTÜRK.

“MUĞAM ŞUMER- TÜRKÜNÜN MƏNƏVİ SƏRVƏTİDİR”

kitabından.

540. mahur mahur muğam

541. muzik musiqi

542. şur şur

543. çal çal

544. tar tar

545. rəqs rəqs

546. ud ud

547. zil zil (səs)

Quş, heyvan, yer adları:

548. kuku quqqu

549. qumru qumru

550. puh bayquş

551. at at

552. it it

553. şir şir

554. kudu qoduq

555. karsuk tülkü

556. İribunye İrəvan

557. Eer Əhər ?

558. alma götürmə

559. annitu andırır

560. üti ütmək

561. iç iç (bəzi sözləri təkrar vermişəm. Çünki ayı-ayrı müəlliflər işlədib)

562. acıma üzünü türşutma

563. umma gözləmə

564. suu soyuq

565. emcüyen əmzikləyən

566. tummuş idi donmuş idi

567. qaşani qaçanı

568. hinə alacaq himayəsinə alacaq.

569. ür ver

570. uta ərtü oda yaxdı

571. bürəsüb bürünüb

572. bitidi daşa yazdə, qazdı

573. anna anla

574. et etmək

575. şabat həftə

576. husul nəsil, zat, kök

577. mür(Ü) taxta qurd (Nüvədi ləhcəsində mür kimi işlənir)

578. saat saat

579. ikkə hikkə

580. tataş dadaş (adaş ?)

ma maye

utta otla

581. suy soymaq

582. səp səpmək

583. al al

584. digir deyir

585. timə demə

586. en enmək

587. tüş düş

588. gə(L) gəl

589. dappe ev, alaçıq (Nüvədi ləhçədə dəp işlənir)

590. mal ulaq, eyvan

591. şoşu şüa

592. gü gül (çiçək)

593. acu acı

594. eley eləyir

595. yaturd yatırt

596. tamikbəyəm qəzəbliyəm

kuka çörək

597. bel 1.kürək, arxa. 2. bəla, fəlakət

597. laş qaranlıq,tutqunluq (Gözümə laş gəlib.Nüvədi ləhcəsi)

598. bat bat

batı qərb

599. bürüməz bürüməz

600. arı arımaq, (ardınca getmək)

601. lüsim urur lüzum görür

Inan inanmaq

zikir fikir,

issü isti

602. azuni azı

603. diə deyə

604 əür əyir

605. gejti gecdi

606. sar vəhşi heyvan

607. əməli əməli

608. shərrimi şərin

609. mahna bəhanə

610. tuxum toxum

611. gibi kimi

612. biga(m) biğanə

613. kadramu yüksəlmə (qədərə sözü)

614. sağala sağala

615. əşi əşi

616. aləmi aləmi

617. salma salma

618. çiçi qəşəng (Nüvədi ləhçəsində çiçə kimi işlənir).

619. nasir nasir

amma amma

desin desin

620. nümuneü nümunə (ərəbin adına yazırlar.??)

621. kam kəm

622. hurrayam sıyığam, duruyam (Nüvədi ləhcəsndə işlədilir)

623. samma samma

624. çal çal(MAQ)

625. lal-kar lal-kar

626. əqləb ili əqrəb ili

627. inə yenə

628. saptıya düzəltmək (saplamaq sözündən)

629. təzə adda təzə adda

630. şamnı kirit şamı söndür

dan attı sübh açıldı

631. xuşu xoş

632. cismim cismim

633. aşağu aşağı

634. gəzigir gəzir

635. ərş ərş (ərəbindir deyənlər...?)

636. isə isə

637. bumi bumu

638. aradı aradı

639. ulu ulu əbədi

640. ərüdi əridi

641. əba libas (əba) (ərəbə bağlayanlar?)

642. dar, durah daraq

643. diim, dim,(ti-im) tam ___

644. ağ, (A-KA) ağ, tor |= =|

645. ək ək (əkin sahəsi) (mixi yazılış forması |= =|təxmini

(mixi yazısında kənar xətlər birləşilidir- kvadratdır)

646. bur,buru fırlanmaq

qala qala (istehkam)

647. qadum qadası

648. maşallah maşallah (deyirsiz ərəbindir ?)

649. əkrabam (ərəbin deyil)

650. Aydın olan sözlər:tikən, neynək, itib, kürə, bəlkə, saki, günüm, cühər,

lailla, əvət, inam, üstə, aç, sonra, iki-bir, azmandı, isti-halət, əşi,

aləmü, mərəz, lal-kar, səriyə, (cəmi 24 söz.

650+24=674)

İndi də ŞUMER deyilən MİXİ MƏTNİLƏRİNDƏN TARİYEL

AZƏRTÜRKÜN yeni kəşf etdiyi oxunuşlarından nümunələr.

“ƏCDAD” ABŞ. Siettle. 1997. və başqa kitablarından.

675. Orjinalda: it-ta-na-tal-ma a-bi ilanı DİNGİN DUR AN Kİ

Tariyelin qəlibləməsi: ittan ət alma abi ilanı dinqir(dinc) dur an ki

Budur, bax! Şumer deyilən Türk dili. Kor-kor, gör-gör.Daha hardan oldu

akkadın, yəhudinin ..???

676. en-zu-ı-din-nam ugula DAM. Gar DUMU se-rum –ba-nim

ensu ıdin nam uğul adam gəldimi sərüm bənim

677. neçün sal üzgidə uru qılıb bahara şən Maraab

neyçn sayə üzündə xal qoyub baharın(gəlişinə) Marab (quşu?)

678. na-ra-am-zuen dinqir a-qa-deki ma-ma hur-saq uqula sü-ti ir-zu

Naram zuen dinqir aqa deki mama hursaq uqula südi irzu

Səhv tərcümə: Naran Sin (Akkadın allahı, silahlı ordu zabiti Mama-Hursaq

sizin kölənizdir. (Qəhbə yalana bax.Burda heç elə şey var?)

Tariyelin tərcüməsi(daha doğrusu oxuması və ya çevirməsi):

Nara(dəvə) əmcüyən dinc ir.Ağa de ki, südü sağ uqula iç rüzüdür

679. höllə çalak qəm üzüb eş cütcüm uraş

höllə (itələ) cəld qəm üzüb eş cütcüm döyüş (əlləş)

680. öncü idin ----öncül idin.

681. işh alumdumu ki ağnın qirsu kalu galsnu şhu ölgin ita

iç əlimdimi ki ağlın qırışı qalı qalsın bu ölgün itə

682. Enlil İsmət Dağadan: işşıq-səpti sua dirrə(dirriyə) su-ut taşı

683. ana-bala təkin bir hara cut

684. ərişi bal ki xəmipim sü kuh (cah-cəlal)

685. iki şüüş (şüyüd) kimə umum, maşı(balaca lobya) gur əktum

uttaar ki ləbi (dodaq) ləkı (lək) üccə

686. yaradılmış bana qarşu duramaz

687. qahhar ala ev çata inə mətin(D)i ulu sino (xalqıma qurban

688. əkürsə ki bir kükü qələm ki adam nə ulu nüculam

689. fikrim-zikrim budu nə qapsun

690. u ki aləm içrə bi(R) kürrədü yer ki

691. nə bu dəpini bükür dərd bindi ki

692. a ah-qan nədi?

693. kimə şabat gününü işləmə şapha(tərs) düşər (Gecə sudan addama

şapa səni vurar Nüvədi danışığında)

694. ukkuş Enlil utı iş şabatına libbi işi .(Açılışı: Müdrik Enlil, otur, iş

həftəsinə bitir işi).

695. kimə ümü ummam ruzimu sümürə diş (Açılışı: Kimdən ümud umam

yeyəcəyim ruzumu).

696. isitməz Marsı işşıqı qate(qatı) dişirsa (düşürsə)

697. sən ginə appak(ağappaq) mürəbbəm ul mullabe qum ara abqur

698. mərd çəkər dərd sar ilə zarı məharətlə sunun

699. Şəmsi Ədəd Abidən: süd tək axar ol

700. umma ete elim ra(H)ım qəmə

701. maa at arab (maya—madyan at ərəb)

702. tamam mal ha talammadu ana səriyəsi taparam

703. lailla günüm ulu cühər qapanı

704. uyana bəlkə idam tərsi şəməş(?) utmuş du

705. nəəkərkə əkəriz ayə simmərüz

706. a nə ki varı cibimə

707. umma ete elim ahu-qəmə

708. ana qumru dili salma (ona qumru yalvarma)

709. minim karsura(tülküyə) şaxlanum

710. inə u murı taxtan axır amma qına az də ta arık(təmiz) eli

711. u matəm(İ) iç tənəə axıt u at da sıpa at (sıpa—söyüş mənadsında)

712. lığ ruzunu məyus yemə (Xörəyin linc oldu,ye. Nüvədi ləhcəsində)

713. və ara baku uça kaar hiss

714. iş mösümü kürrədi yer ha

715. atat(əvvət) işum iki bıçaq ini ulu şamnı elli(P)su itir

Müəllifi məlum olmayan baytar həkimin məsləhətləri

716. eşaqa ki minib a tuşub dar(A) dar (çətinliklə)

717. cuna ciir ir iri barı dumur e(D)üb bağla

718. ucuna cığır aç iri qabarı təcrid edib bağla

719. ana rəəs(İF) günü kül lima ana hələ üsul iddu

720. ana yaranın corulma günü külləmə ona hələ üsulluca yanaş

721. beli atta tutun(A) çirk gələ...

722. cə su atı uturi ip(Ə) tu(T)ma gəl bu atı bağlı saxlama

723. uttaaar ki ləbbi ləki üç günə

724. eş(Ş)ə(Y)ə ki minib ha tuşub dar(A)dar

725. ərimmə kaşkasın əllə semerün (TU) marra

726. ana məhər belliyə uza bin amma inə gəl dinc irra(H) ki sinə beli atta kim.

Açılışı: a (o) məhər belliyə uzağa binə(bilərsən), amma gəl yenə dinc irahla(rahatla)

ki, atda sinə ,bel daim hərəkətdədir

HUN qızı BİDADDAN:

727. inci (İL)də ütü(ütüb-yazıb) maşır(naşir) (B)iti su nümuneu25 (kam)

728. qəm üzüb aş cütcüm uraş

729. xəşə gəlsə cütdə biim

730. enmə gəl zü(L)mə a diri qanu namsu qul ulu

731. diri qazuan gəl surağın şuti qanumzu

732. nə edəsən ki muun kin...

733. Əridə udsuz Kür deyə Arazu deyə

734. gəl edə sa(V)ab hunca deyə bar(I) hunca deyə

735. la(kədərim) Barıya(Allaha) çatarmı ki heca edim u quşun hekayəsini

736. kaş ki Bida sağala Həmmədan kuku

737. kaş ki Bida öz taleyini naxşın hörə bilə Həmədan kuku

Bir müqaisəli tərcümə

Orjinal daş yazı: d(ingi)r-mu en-tukum –bi –she –he-em-mi-gur-ru

ABŞ alimi P.Mikalovskinin tərcüməsi: Oh mənim allahım,nə vaxt dönərsiniz

mənə.

Həmin orjinal: d(ing i)r-mu en-tukum--bi-she-he-em-mi-gur-ru

TARİYELİN qəlibləməsi: d(ing) irmen tukum bişə hem migürü

dinc irməyən (toxum) kədər günündə

İRİBUNİ MİXİ YAZISI. L.A.Dyakonovun tərcüməsi.

1. < Ta-ta-a-she ERE GANAN(?)-i MİN. TUR: ir-bu-ni: U-i

Ute(?) –er-tu-she: a-ri-a-ni hi-ne a-la-je z// sa-de-e >

REÇATI: < Rush-a-i Ru-sa-he KİSHB A. NİN –LI

Rusca tərcüməsi: < Tata,rab, u qospoji devuşki poxitie dobrovolno ?? ne

xoçeş otdat. Teper xozyainu sdelay,-otpra vsya(?) naydı, ot (day (?) )>

<-Rusu Rusina sun>. <suna çariçu>

İndi də Tariyel Azərtürkün qəlibləməsi və açması:

1. Ta-ta-a-she ERE GANAN i MİN. TUR: ir-bu-ni: U-i Ute

Qəlibləmə: Tataaş əərə qaşanı Min tur İrbunyui uta

Er-tu-she: a-ri-a-ni hi-ne a-la je z/sa-de-e. Rushai Rusahe kishib aninlə

ətru şeari ani hinə alace zadei küsüb

aninlə

Açması: Dadaş İrbunyuı qaçan Mintur İrbunyuı oda yaxıb şearı. Onu

himayəsinə alınca əsil (zadə) Ruşaiı Ruşahe onunla küsüb

Ədəbiyyatlar: Tariyel Azərtürk.

“ƏCDAD” ABŞ. Siettli. 1997.

“Şumer-Azəri türk lüğəti”

“Muğam Şumer-Türkün mənəvi sərvətidir”

“Urartu mixi yazı dili”

“Mixi yazılı Azəri-Türk dılinin qrammatikası” səh.226—237. cədvəl.

Oljans Suleymenov (qazax şairi və alimi): “AZ-YA”

Nədim Tuna (Türk alimi) (əsərinin adını qeyd etməmişəm

Əziz, millətsevərlər, budur Türkün əzəli, qüdrəti, ulu mədəniyyəti, ulu intibahı.

Əlbətdə belə qüdrətə malik olan Ulu Türkü dünya xalqlarının gözü götürməz.

Hər vəchlə adımızı,sanımızı yox etməyə,məhv tməyə, danmağa çalışacaqlar.

Türkün adına qulp bağlayanlar, əlbəttə Şumer deyəcəklər və az imiş kimi qərəzlə,

paxıllıqla, yana-yana Türkün belə bir qüdrətini, ulu intibahını, ulu

mədəniyyətini danıb, uydurma akkadların, yəhudilərin adına bağlayacaqlar.

Dünya bu mədəniyyəti Türkün adından silib bütün millətlərin adına

yazmaq eşqinylə yanır. Təki Türkün olmasın.

Ey ulu millət, ayıl, keçmişinə sahib dur! Başqalarına bax, bəhəsə gəl. Özünü

öyrən, oyrən,öyrən,öyrən! Özünü sev, sev, sev,sev! İldə 1-2 dəfə ekrana çıxıb 30-

40 dəqiqəlik “Turan”, “Tariximiz”, “Hərbi vətənpərvərlik və s. vətənlə bağlı tele

verilişlərində tələm-tələsik, yarlı-yarımçıq özümüz deyib, özümüz eşitməyək.

Dünyaya özümüzü tanıtdıraq, özümüzü təbliq edək—böyük həvəslə, böyük səylə,

dərin intellektual savadla, inadla, fasilə verilmədən, ardıcıl, hamılıqla. Yadlara baxıb

ağzımız sulanmasın.Özümüzün-millətinizin hər yaxşı, vacib işinə ağzımızı

buzməyək. “ƏŞİ MƏNƏ NƏ”, “Dərdi mənə qalmayıb” deyib özümüzü

aşalğılamayaq, sonumuza çıxmayaq,yadlara, düşmənlərimizə fürsət verməyək.

Azərbaycanın istehsalı olan “Fransali” filminin mənfi qəhrəmanı milliliyindən uzaq

düşmüş, millətindən qaçıb Eyfel qulləsində özünə sığınacaq tapmış bu “qəhrəman”

filmin lap sonunda qullədən üzünü millətə tutub yanıqlı tərzdə xitabən deyir: “ NƏ

OLAR, SİZ DƏ BİR MİLLƏT OLUN DA!”

Özümüzü belə görəndə mənim də bağırmağım gəlir: Qurban olun sizə millət, nə

olar biz də bir MİLLƏT olaq dəy!!!