UNITED NATIONS INDUSTRIAL DEVELOPMENT ORGANIZATION · 2017-02-17 · «Օ զիՕ զոն» խաղ 19..... Տեղեկատվական նյութեր 23..... Մե թոդ ներ 27

UNITED NATIONS

INDUSTRIAL DEVELOPMENT ORGANIZATION

ՕԶՈՆԱՅԻՆ ՇԵՐՏԻ ՀԻՄՆԱԽՆԴՐԻՆ ՎԵՐԱԲԵՐՈՂ

ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՆԵՐ

ՈՒՍՈՒՄ ՆԱՄ ԵԹ ՈԴ ԱԿԱ Ն ՁԵՌ ՆԱ ՐԿ

ԵՐ ԵՎԱՆ • 2011

7

Բո վան դա կու թյուն

Դաս

7 ...........Օ զո նային շեր տի հիմ նախնդ րին վե րա բե րող

միջազգային գոր ծըն թաց ներ

16 ...........Հե տաքր քիր է ի մա նալ

Գործ նա կան աշ խա տանք

18 ...........«Օ զի Օ զոն» խաղ

19 ...........Տեղեկատվական նյութեր

23 ...........Մե թոդ ներ

27 ...........Տեր մի նա բա նա կան բա ռա ցանկ

27 ...........Օգ տա գործ ված գրա կա նու թյան ցանկ

28 ...........Ամ փո փիչ գործ նա կան աշ խա տանք օ զոնային

շեր տի պահ պա նու թյան հիմ նախնդ րի

վերաբերյալ (նա խա գիծ)

Հա վել ված

31 ...........Հար ցա թեր թիկ

9

ԴԱՍ

Օ զո նային շեր տի հիմ նախնդ րին վե րա բե րող մի ջազ գային գոր ծըն թաց ներ

Ն պա տա կը. Î· Ì· Ò·ղ â Òè ÂâÔ˘ ç

õÅ · ëÅ Å´ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï üïß Åô´á Òï´ Ìâ ÒÅ Éâ Ò·ղ ßï ÁÅã ÖÅյï´ Ö·Ò-

õè´ ëÅÛ â Òï´,

ùÅ Ò· ղÅ Å´ üÅÎ ùÅ Åó ï ÒÅ ÌÅ ùÅ´ ˜ÅÎ ÔÅëղ ëâ Òï ´շÅ Å ù·ı ëյ·ı è üâ-

ÔÅ ÖÅ ˘Åյ óâ Òï ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ üÅ ßÅÒ,

ÅÒì ‹· Òâ´ ßï Å ÛյÅó ÂÅյ Å Òï ÅÒ áյ·ı´ è։

Դա սի ըն թաց քը

� ëÅ´ ßÅ´ ˜·ıó. ßâ ë·á` «� ÔÅ õâó – ã·ıյÖ ùÅã ßâó – üÅ ղ·Ò áâó»։

ò´á Òâ˘ ã·ıյ Öâ Òï´ ßÔÅ õâó ‹ ÔÅó Å ÈÅ ÁÅÒ ù·ı ëյ·ı´ âÒ, ëâ ï fl´չ ùÅ Ò·ղ â´

Å âó â ÒùÒ âÒ´ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Åյ ßÅ´ ÌÔÅ´ Öè Ìâ ÒÅÛ â ó·ı · ıղ ղ·ı-

ëյÅßÉ։

ä·ıյ ÖâÒ´ ï Òâ´Û Å ÈÅ ÁÅÒ ù·ı ëյ·ı´ â Òè ´âÒ ùÅ յÅÛ ·ıß â´ áÅ ÎÅ ÒÅ ï´ ‹

˘´´ÅÒ ù·ıß։

� ßÅÎ Ôï è´ ùÅó ßÅ´ ˜·ıó

úÅÒ áÅ Ûâ˘ ´յ·ı ëè, á·ıÒÎ ÖÒâ˘ ´·Ò üÅÎ ùÅ Û·ı ëյ·ı´ â Òè ‹ ÔÌâ˘ ´ÒÅ´Û É´·-

Ò· շ·ıß â Òè (¯ÅÒÒ, 1985) (üïß Å ùÅ´ üÅÎ ùÅ Û·ı ëյ·ı´ â Òè á·ıÒÎ ÖÒâó üÅ ßÅ-

ձÅյ âÛ â ó·Ì Åշ ôÅ ÔÅ´ Åյï´ ôß Éï Å´ áÅß â Òï üâÔ)։

10 11

Թե մա` Օ զո նային շեր տի հիմ նախնդ րին վե րա բե րող

միջազգային գոր ծըն թաց ներ

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

ՈՒ ՍՈՒՄ ՆԱ ԿԱՆ ՆՅՈՒԹ

«Օ զո նային շեր տի պահ պա նու թյան մա սին» Վի են նայի

կոն վեն ցի ան և «Օ զո նային շեր տը քայ քայող նյու թե րի մա սին»

Մոն րե ա լի ար ձա նագ րու թյու նը

Ä´ ÛÅõ áÅ Òï 80-Å ùÅ´ ëÌÅ ùÅ´ â Òï´ ÖïÔ Å ùÅ´ â Òè üÅÎ ÔÅ Ôâ Ûï´ ˚ ã·-

´Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Å յ·ı ßè Ä´ ÔÅÒù Ôï áÅյï ÌÒÅ, · Ò´ Å´ ÌÅ â Ûï´ «˚ ã· Åյï´

ô· È·չ»։ ûâ ÔÅ ÖÅ ·ı Î·ıß Å Îï Ò·ı ëյ·ı´ â Òï ÅÒ áյ·ı´ ·ıß Å ÂÅ Û·ı Û ÌâÛ, ·Ò Åյá-

Âï Îï « ô· È·չ âÒ» Å ÈÅ ÁÅ ·ıß â´ Å ßâ ·ı Òâ˘։ Ä ù´ ùÅ óâ ó·Ì, ·Ò ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï

˘Åյ Åյ ßÅ´ ÂÅÔ ճÅ È·Ì Å ÈÅ ÁÅ ÛÅõ Å´ üÅ´ÖÎ Ô·ı ëյ·ı è ùÅ ճï, Մï Å Ì·Ò ÌÅõ

Äã Öâ Òï úÅã ßÅ ùâÒ Â·ı ëյÅ´ ¨Ò ÁÅ ùÅ ßï ÁÅ ÌÅյ Òï õÒÅÖ Òï´ (UNEP) Å ÈÅ ÁÅÒù-

ÌâÛ üÅ´ áâÎ ÖÅó ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Åյ ßÅ´ âÒ ‹·ıյ ëï ·ı Î·ıß Å Îï Ò·ı ëյÅ´

üÅ ßÅշ ôÅÒ üÅյï´ Ö·Ò õ· ղ·ı ëյ·ı´ â Òï õÒÅÖ Òï üÅ ßÅ ùÅÒ Ö· ղï áâ Ò·ıß։

àÒ ùÅ ÒÅÔ‹ ÉÅ Åù Û·ı ëյ·ı´ â ÒïÛ üâ Ô·, 1985 ë. �ï â´ Å յ·ıß è´ á·ı´ ÌâÛ

« ã· Åյï´ շâÒ Ôï ÂÅü ÂÅ ·ı ëյÅ´ ßÅ Îï´» ù·´ Ìâ´ Ûï Å´։ ú·´ Ìâ´ Ûï Å´ ÎÔ·-

ÒÅÖ ÒÅõ â ÒùÒ â Òè` ú·ղ ßâ Òè, ÂÅÒ ÔÅ Ì·Ò Ìâ Ûï´ ßÅÒá ùÅ´Û Å È·ղ Á·ı ëյÅ´ ‹ շÒ-

ÁÅ ùÅ ßï ÁÅ ÌÅյ Òï ÂÅü ÂÅ ·ı ëյ·ı´´ Å ÂÅ ü· Ìâó ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Åյ ßÅ´

üâÔ ‹Å´˘ â ÒïÛ, ï չ ÂâÎ ´Å‹ ßÅÎ Åù Ûâó üâ ÔÅ ã· Ô·ı ëյ·ı´ â Òï´ ‹ Ôâ ղâ ùÅ-

ÔÌ·ı ëյÅ´ ˜· ôÅ Åù ßÅ è։

12 13

ÄյÎ ÂÅյ ßÅ ÅÖ Òï è´ á·ı ·ı ßè ô´á Òï շ·ıÒÁ Å ÈÅ ÁÅÛ ÒâÛ ßï ÁÅã ÖÅյï´ Ö·Ò-

õ·ı â ·ı ëյÅ´ ´·Ò Å óï˘։ ûâ ÔÅ ÖÅ âÒ ù·ı ÔÅ Òï â Òï´ è´ ëÅ Û·ղ ï´ Ôâ´ ÎïÌ ßï-

ÁÅã ÖÅյï´ ÉÅ Åù Û·ı ëյ·ı´ â Òè üÅ´ ÖâÛ Òï´ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ÂÅü ÂÅ´ ßÅ´

Ö·Ò õ·ıß ßï շÅÔ ùÅÒ ‹·Ò ï ÒÅ áÅÒ ձ·ı ëյÅ´. 1987ë. ÎâÂ Ôâß Éâ Òï 16-ï´ ßï

ô·ıßÉ â ÒùÒ âÒ ÎÔ· ÒÅÖ Òâ Ûï´ ßï üÅ ßÅ ձÅյ Å ÖïÒ, · Òè üÅյÔ ï ç ·Ò ÂâÎ

« ã· Åյï´ շâÒ Ôè ˘Åյ Åյ·ղ ´յ·ı ëâ Òï ßÅ Îï´» �·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı´։

ÄյÎ üÅ ßâÎÔ ßâù ÅÒ ùïÛ âÒ ù·ı ÔÅÎ Å ßյÅù Å´ Û Î·ıյ´ üÅ ßÅ ձÅյ Å ÖïÒ´ ÅÒ-

áâ´ ÅÒ ßÅ ÔÅ Ì·Ò Ìâó, è á óÅյ´ Ìâó ‹ ï ÌâÒ Á· Ìâ ÒÅõ Ìâó ç ßï Åù Å ßâ Å üÅ Á·ղ ÌÅõ

ßï ÁÅã ÖÅյï´ É´Å ÂÅü ÂÅ Å ùÅ´ ÂÅյ ßÅ ÅÖ Òï` 2009 ë. ÎâÂ Ôâß Éâ Òï´ Åյ´

üÅ ÎÅÌ üÅ ßÅշ ôÅÒ üÅյï´ ÌÅ Ìâ ÒÅÛ ßÅ´։ ÍÅ ãÅÒ ÖÅ Û·ղ ‹ ãÅÒ ÖÅ ÛÅõ â ÒùÒ-

´â Òï ßïÁ‹ üÅ ßÅ Ö·Ò õÅù Û·ı ëյÅ´ ßï ÅÒ ÔÅ È·Û ˚ Òï Åù ç, üÎ ÔÅù ÌùÅ յ·ı ëյ·ı´´

Åյ´ ÉÅ ï, ·Ò üÅ ßÅշ ôÅÒ üÅյï´ É´Å ÂÅü ÂÅ Å ùÅ´ ô´ áïÒ â Òè ó·ı õ·ıß â´

ÎÔÅ ·ıß, â ÒÉ É· ó·Ò â ÒùÒ â Òè Ö·Ò õÅá Ò·ıß â´ ßï ÁÅã ÖÅյï´ ÉÅ Åձ ‹â Òï ï ÒÅ-

ùÅ ÅÛ ßÅ è ´ÂÅ ÔÅ ùÅ·ıղղ ÌÅõ ÁÅ´ âÒ։

«˙ ã· Åյï´ շâÒ Ôè ˘Åյ Åյ·ղ ´յ·ı ëâ Òï ßÅ Îï´» Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı-

´è ßշÅù ÌÅõ ç Ïï â´ Åյï ù·´ Ìâ´ Ûï Åյï շÒ ÁÅ Åù â Ò·ıß։ ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı´´

ï ÒÅ ÌÅ ùÅ´ ßï ÁÅã ÖÅյï´ ˜ÅÎ ÔÅ ë·ıղë ç ‹ ùÅÒ ÖÅ Ì· Ò·ıß ç ç ù· ó· Öï Å ùÅ´ Ôâ-

ÎÅ ùâ ÔïÛ Å ßâ ÅÌ ÔÅ´ ÖÅ Ì·Ò ˚ ã· Å Åյ Åյïչ ´յ·ı ëâ Òï ÅÒ ÔÅá Ò·ı ëյ·ı´´ ·ı

˚Ö ÔÅ Ö·Ò õ·ı ßè։ ÄյÎ ˜ÅÎ ÔÅëղ ëï áÒ·ıյë â Òè ´ÂÅ ÔÅ ùÅ·ıղղ ÌÅõ â´ ú·´ Ìâ´-

Ûï Åյï ´ÂÅ ÔÅù â Òï´ üÅÎ â ó·ı´. áÅ áÅ ÒâÛ â ó·Ì ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôè ˘Åյ Åյ·ղ

´յ·ı ëâ Òï ÅÒ ÔÅ â Ô·ıß â Òè` ÅÎ Ôï ճÅ Å ÉÅÒ Ìâ ÒÅ ùÅ´Ö âó ßë · ó·Ò Ôï ˚ ã·-

´Åյï´ շâÒ Ôè։

¯Å ï ·Ò ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï üïß Åô´ áïÒ´ ï Îùã ÉÅ â üïß´ ÌÅõ çÒ üã·Ò Öï-

Ô·ı ëյÅ´ ÌÒÅ, ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅßÉ ÎÅü ßÅ´ ÌÅõ çÒ, ·Ò Å È´ ÌÅã´ 4 ÔÅ Òï´ ßâù

ÂâÔ˘ ç üÒÅ ÂÅ ÒÅù Ìâ´ üÅÒ Ûï Ìâ ÒÅ Éâ ÒյÅó ´·Ò ·ı Î·ıß Å Îï Ò·ı ëյ·ı´ â Òï ÅÒ-

áյ·ı´˘ â Òè, ï չ ÂâÎ ´Å‹ Åյó ´·Ò ç ù· ó· Öï Å ùÅ´, Ôâô ï ùÅ ùÅ´ ‹ Ô´ Ôâ ÎÅ ùÅ´

Ôâ ղâ ùÅÔ Ì·ı ëյ·ı´, · Ò·´˘ çó üïß˘ ùüÅ´ áï ÎÅ Å´ ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ üâ ÔÅ ÖÅ

Ìâ ÒÅ Åյ ßÅ´ ‹ óÒÅÛ ßÅ´ üÅ ßÅÒ։

Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı´´, è ÎÔ ç ·ı ëյÅ´, ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôè ˘Åյ Åյ·ղ

´յ·ı ëâ Òï ÅÒ ÔÅá Ò·ı ëյÅ´ ‹ Ö·Ò õÅõ ßÅ´ Ìâ ÒÅÛ ßÅ´ ìÅ ßÅ Å ùÅ Û·ıյÛ ç, · Òè

ÔÅ Òï â Òï è´ ëÅÛ ·ıß üÎ ÔÅ ùâÛ Ìâó ‹ óÒÅÛ Ìâó ç` üïß´ Ìâ ó·Ì ç ù· ó· Öï Å ùÅ´, Öï-

ÔÅ ùÅ´, Ôâô ï ùÅ ùÅ´ ‹ Ô´ Ôâ ÎÅ ùÅ´ Ôâ ղâ ùÅÔ Ì·ı ëյÅ´ ÌÒÅ։ �Ò ձÅ ÅÖ Ò·ı-

ëյ·ı´´ ·ı ï 4 · ıղ ղ·ıß ( ·´ á· յÅ´` 1990ë., �· Ââ´ üÅ Öâ յÅ´` 1992ë., �·´-

Òâ Å óյÅ´` 1997ë. ‹ �â ùï յÅ´` 1999ë.), · Ò·´˘ óÒÅÛ ·ıß â´ ùÅÒ ÖÅ Ì·Ò Ì·ղ

˚ ã· Å Åյ Åյïչ ´յ·ı ëâ Òï ÛÅ´ ùè ‹ üÎ ÔÅ ùâÛ ·ıß áÒÅ´Û ˜· ôÅ Òï´ ßÅ´ ìÅ ßÅ-

´Å ùÅ Û·ıյ Ûè։ ÜÒÅ´˘ ï ˘ ·ı Ò·ıյ´ ï ÒÅ ÌÅ ùÅ´ ˜ÅÎ ÔÅëղ ëâÒ â´ ‹ â´ ëÅ ùÅ â´

ÌÅ Ìâ ÒÅÛ ßÅ´ è ÎÔ üâÒ ëÅ ùÅ ·ı ëյÅ´ ( Òï Åù, Å ÈÅ´Û ù· Ââ´ üÅ Öâ յÅ´ · ıղղ-

ßÅ´ ÌÅ Ìâ ÒÅÛ ßÅ´, չï ùÅ Òâ óï ÌÅ Ìâ ÒÅÛ âó ß·´ Òâ Å óյÅ´ · ıղ ղ·ı ßè)։

Ի՞նչ ան դրա դարձ ու նե ցան այս մի ջազ գային

հա մա ձայ նագ րե րը մեր կյան քում։ Ի ՞նչ աշ խա տանք ներ են դեռ

սպաս վում մեզ

ÏÅ Ìâ ÒÅÛ â ó·Ì «˙ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ÂÅü ÂÅ ·ı ëյÅ´ ßÅ Îï´» Ïï â´ Åյï ù·´-

Ìâ´ Ûï Å´ ‹ «˙ ã· Åյï´ շâÒ Ôè ˘Åյ Åյ·ղ ´յ·ı ëâ Òï ßÅ Îï´» Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ-

´ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è` յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ıÒ âÒ ùïÒ ÂÅÒ ÔÅ Ì·Ò Ì·ıß ç ßշÅ ùâó ˚ ã· Åյï´ շâÒ-

Ôè ˘Åյ Åյ·ղ ´յ·ı ëâ Òï ˜· ôÅ Òï´ ßÅ´ Åã ÖÅյï´ õÒÅ ÖïÒ ‹ ձâÈ ÅÒ ùâó ˘Åյ óâÒ

´Å ôÅ ÔâÎ ÌÅõ ßï Á· ÛÅ È·ıß â Òï ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ · ıղ ղ·ı ëյÅßÉ։ äÅÒ ÖÅ Û·ղ ‹

Å´ Û·ı ßÅյï´ Ô´ Ôâ Î·ı ëյ·ı´ ·ı â Û·ղ â ÒùÒ â Òï´ (Åյá ëÌ·ıß ´Å‹ ûÅ յÅÎ ÔÅ ï´)

ÅյÎ õÒÅÖ Òâ Òï ßշÅù ßÅ´ ‹ ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ Ö·Ò õ·ıß Å ÁÅù Ûâ ó·ı üÅ ßÅÒ ÎÔâղõ-

ÌÅõ ç Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ շÒ ÁÅ Åù â Ò·ıß Ö·Ò õ·ղ ˝ï Å´ ÎÅ ùÅ´ ßâ-

ôÅ´ïãß։

ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ շÒ ÁÅ Åù â Ò·ıß Å´ Û â´ ùÅÛ Ì·ıß ÔÅÒ ÉâÒ ßÅ ùÅÒ áÅù â-

Òï ù·´ â ÒÅ´Î âÒ ‹ üÅ´ áï Â·ıß âÒ, ·Ò Ôâղ ˘´ ÅÒù Ì·ıß â´ ô´á Ò· Å ÈÅÒ ùÅյï

üâÔ ùÅÂ ÌÅõ ÉÅã ßÅ ëïÌ üÅÒ ÛâÒ ‹ ô´ áïÒ âÒ։ ¢â ùÅ ÌÅÒ ßÅ´ ÉÅÒձ ÒÅ Ö·ıյ´

ßÅÒ ßï è ú·´ Ìâ´ Ûï Åյï áâÂ ·ıß` ú·ղ ßâ Òï ù·´ â ÒÅ´Î´ ç, ï Îù ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı-

ëյÅ´ áâÂ ·ıß` ú·ղ ßâ Òï ô·ÒüÒ áÅù Û·ı ëյ·ı è, · Ò·´˘ è´ á·ı ·ıß â´ É· ó·Ò â ÒùÒ-

´â Òï üÅ ßÅÒ ÂÅÒ ÔÅ áïÒ · Ò· շ·ıß âÒ։ ‡ Ò· շ·ıß âÒ´ è´ á·ı´ Ì·ıß â´ ù·´ Îâ´ Î·ı-

Î·Ì (è á üÅ ·ıÒ üÅ ßÅ ձÅյ ·ı ëյÅßÉ)։

ÏâÒ Áï´ ˘ÎÅ´ ÔÅÒ ÌÅ è´ ëÅÛ ·ıß Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ ú·ղ ßâ Òï

ÁÅ´ â Òï շ´·Ò üïÌ Öï ÔÅ ùÅ´ üÅյÔ Å Ö·Ò õ·ı ëյ·ı´ â Òè Ìâ ÒÅõ Ìâ Ûï´ ˘Å ղÅ Å-

14 15

ùÅ´ · Ò· շ·ıß â Òï, · Ò·´˘ çó üÅ´ ÖâÛ Òï´ ù·´ù ÒâÔ Ö·Ò õ· ղ·ı ëյ·ı´ â Òï ï ÒÅ ùÅ-

´ÅÛ ßÅ è։

2010ë.-ïÛ Îù ÎÅõ Åß É·ղÁ Åշ ôÅÒ ü·ıß áÅ áÅ ÒâÛ Ìâó ç Å ÈÅ Áï´ ôß Éï´ ÂÅÔ-

ùÅ ·ղ ˚ ã· Å Åյ Åյïչ ´յ·ı ëâ Òï Ö·Ò õÅ õ·ı ßè, · Òè 1987ë. ùÅã ß·ıß çÒ 1.8 ßó´

Ô·´ Å։ ûïß´ Ìâó â´ ˚ ã· ï Åã ÖÅյï´ ùâ´Ô Ò·´ âÒ 140 â Òù Ò·ıß, ï ÒÅ ùÅ ÅÛ Ìâó

ç Å Ìâ óï ˘Å´ 2 ßóÒá. Ä ՄՆ á· óÅÒ ÅÒ ì· ղ·ı ëյÅßÉ 5000 ´Å ôÅ Öïõ։ ¯Å ï ·Ò É·-

ó·Ò ˚ ã· Å Åյ Åյïչ ´յ·ı ëâ Òè ´Å‹ ÁâÒ ß· ÛÅյï´ ÖÅ ãâÒ â´, ÅյÎ ùÒ ճÅ Ô·ıß â Òï

շ´·Ò üïÌ �·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è üÅ ßÅÒ Ì·ıß ç ´Å‹ Öó· ÉÅó ÔÅ ÅÛ ßÅ´

áâß ÂÅյ Å Òï Ö·Ò õ·ıß üïß Å ùÅ´ ´âÒá Ò·ղ â ÒïÛ ßâ ùè։

2030ë. ´Å ôÅ ÔâÎ ÌÅõ ç áÅ áÅ ÒâÛ âó Åյó ôß Éâ Òï´ ÂÅÔ ùÅ ·ղ ˚ ã· Å Åյ-

˘Åյïչ ´յ·ı ëâ Òï Ö·Ò õÅ õ·ı ßè։

˙ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ·ı Î·ıß Å Îï Ò·ı ëյ·ı´ â Ò´ Åß É·ղÁ Åշ ôÅÒ ü·ıß ÌùÅ յ·ıß

â´ Åյ´ ßÅ Îï´, ·Ò ˚ ã· Å Åյ Åյïչ ´յ·ı ëâ Òï ÂÅ Ò·ı Å ù·ı ëյ·ı è ÌâÒ · ó·Ò Ô·ıß

´ÌÅ ã·ıß ç, ‹ è´ á·ı´ Ì·ıß ç, ·Ò �·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ áÒ·ıյë â Òï ùÅ-

ÔÅÒ ßÅ´ áâÂ ·ıß 2065-2070ëë. ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôè ùÌâ ÒÅ ùÅ´Ö ï ßï´չ‹

1986ë. ·ı â ÛÅõ ïÒ ßÅ ùÅÒ áÅ ùè։

ñÅյ · Òâ´ ÔÅ ÒÅõ ÌÅõ ç Åյ´ ùÅÒ õï è, ·Ò â ëâ ÅյÎ ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è չè´-

á·ı´ ÌâÒ, Å ÂÅ 2050 ë. ˚ ã· ï ˘Åյ Å յ·ı ßè ûյ·ı Îï ÎÅյï´ ùï ÎÅÖ´ á·ıß üÅ ÎÅõ

ùóï âÒ ß·Ô 50%-ï, ï Îù ûÅ ÒÅ ÌÅյï´ ùï ÎÅÖ´ áï ßï Áï´ óÅյ ·ı ëյ·ı´ â Ò·ıß` 70%-

ï։ ÄÒ áյ·ı´ ·ıß â Òù Òï ßÅ ùâÒ ‹·ıյ ëï´ üÅÎ ·ղ · ıóÔ ÒÅ ßÅ ·ı շÅ ùÅ Ö·ıյ´ B- ճÅ ÈÅ-

ÖÅյ ë·ı ßè üյ·ı Îï ÎÅյï´ óÅյ ·ı ëյ·ı´ â Ò·ıß ùùÒù Å ÂÅÔù ÌâÒ, ï Îù üÅ ÒÅ ÌÅյï´

óÅյ ·ı ëյ·ı´ â Ò·ıß` ù˘Å ÈÅ ÂÅÔù ÌâÒ։ ÜÒÅ üâÔ ‹Å´˘ â Òè ùóï â ï´ ÎÅÒ ÎÅ â-

óï` ·չ-ßâ óÅ · ßÅյï´ ˘ÅղÛ ùâ ղï` 19 ßï óï · ·Ì, ßâ óÅ · ßÅյï´ ˘ÅղÛ ùâ ղï` 1.5 ßï óï-

· ·Ì ‹ Åչ ï ùÅ ÔÅ ÒÅù Ôï` 130 ßï óï · ·Ì Å Ìâ óï շÅÔ áâÂ âÒ։

‚ Å յÅõ Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı´´ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ÂÅշÔ ÂÅ ·ı ëյÅ´

üÅ ßÅշ ôÅÒ üÅյï´ ÅÒ շÅ Ì·ıß ç Å ùÅ´ Å ÈÅ Áè´ ëÅÛ ç ÖÒÅ´ Ûâó, Åյ · ıÅ ßâ Åյ-

´ïÌ, áâÈ‹Î շÅÔ Å â óï˘ âÒ ùÅ´, ·Ò ÂâÎ ãï ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôè Ìâ ÒÅ ùÅ´Ö´ Ìï ‹

ïÒ üâÒ ëï´ Å ÂÅ ü· Ìï Å ÂÅ ÖÅ Îâ Ò·ı´á â Òï ùյÅ´ è àÒ ùïÒ ß· ó· ÒÅ ùï ÌÒÅ։ ¯Å-

´ï ·Ò ï Îùã ÉÅ â ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï Ìâ ÒÅ ùÅ´Ö´ ßÅ´ É· ó·Ò Öï ÔÅ ùÅ´ Ôâ Î·ı-

ëյ·ı´ â Òè üïß´ Ìâó â´ ˚ ã· Å Åյ Åյïչ ´յ·ı ëâ Òï ˜· ôÅ Òï´ ßÅ´ üÅ ßè´á üÅ ·ıÒ

õÒÅÖ Òï óï Å ùÅ ÔÅÒ ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ Å ù´ ùÅ óï ï ÌÒÅ, ÂâÔ˘ ç ÂÅü ÂÅ´ Ìï

Åյá ´յ·ı ëâ Òï ÌâÒÁ Å ùÅ´ · չ´ չÅÛ ßÅ´ ï âÒ Ûï Å´։

Ä´ü ÒÅ ìâշÔ â´ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï շÅ Ò·ı Å ùÅ ùÅ´ áï ÔÅÒ ù·ıß âÒ, · Ò·´˘

ùüÅ ÌÅÎ Ôï ÅÛ â´, ·Ò Ìâ ÒÅ ùÅ´Ö´ ßÅ´ Ö·Ò õè´ ëÅ Ûè ùÅ ÈÅ ÌÅÒ Ì·ıß ç ։

�Å յÅÎ ÔÅ ï �Å´ ÒÅ Ââ Ô·ı ëյ·ı è « ã· Åյï´ շâÒ Ôï ÂÅü ÂÅ ·ı ëյÅ´ ßÅ-

Îï´» �ï â´ Åյï ù·´ Ìâ´ Ûï Å´ ‹ « ã· Åյï´ շâÒ Ôè ˘Åյ Åյ·ղ ´յ·ı ëâ Òï ßÅ Îï´»

�·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è ÌÅ Ìâ ÒÅÛ Òâó ç 1999ë.

ûÅ յÅÎ ÔÅ ï ûÅ´ ÒÅ Ââ Ô·ı ëյ·ı è ÂÅÒ ÔÅ Ì·Ò Ìâó ç`

1 ùÒ ճÅ Ôâó ˙ Ն Ö·Ò õÅ õ·ıß´ è ÎÔ ìÅ ßÅ Å ùÅ Û·ıյ Ûï ‹ áÒÅ Ìâ ÒÅ Éâ ÒյÅó ÔÅ-

Òâ ùÅ´ ùÔÒ ÌÅõ ·Ì ´âÒ ùÅ յÅÛ âó Ôâ ղâ ùÅÔ Ì·ı ëյ·ı´ ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´

˘ÅÒ Ô·ı ղÅ Ò·ı ëյÅ è

2 ùÅ´ ôÅÒ Öâ óâó Å Â˚ Òï ï Å È‹ Ô·ı Òè։

àÒù Ò·ıß ÅյÎ üïß Åô´á Ò·Ì ãÉÅղ Ì·ղ üïß Å ùÅ´ Öâ ÒÅ ÔâÎ չ·ı ëյ·ı è ûû ùÅ-

ÈÅ ÌÅ Ò·ı ëյÅ´ · Ò·շ ßÅßÉ �� É´Å ÂÅü ÂÅ ·ı ëյÅ´ ´Å ôÅ ÒÅ Ò·ı ëյ·ı´´ ç։ 2005ë.

´Å ôÅ ÒÅ Ò·ı ëյ·ı ·ıß Ö·Ò õ·ıß ç ã· ï Åã ÖÅյï´ ùâ´Ô Ò· è, · Òè üÅ ßÅ ùÅÒ-

Ö·ıß ç ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ÂÅü ÂÅ ·ı ëյÅ´´ · ıղղ ÌÅõ Ö·Ò õ· ղ·ı ëյ·ı´ â Òè (ï ÒÅ-

ùÅ ÅÛ Ì·ղ ´Å ôÅÖ õâ Òï ß· ï Ô· Òï´Ö, ÔÌյÅó â Òï üÅ ÌÅ ÅÖ Ò·ıß ‹ ´âÒ ùÅ յÅ-

Û·ıß, üÅ ßÅ ÂÅ ÔÅÎ ôÅ´ ï ÒÅ ÌÅ ùÅ´ áÅշ Ôï ÎÔâղ õ·ıß ‹ ùÅ ÔÅ Òâ óÅ Ö·Ò õ·ıß

‹ Åյó´) â Òù Ò·ıß։

16 17

�շ ÈÅ áÅÔ ßÅ´ ˜·ıó. ùÅã ßÅ ùâÒ Ââ˘ ˘´ ÅÒ ù·ıß

Քննարկման հարցեր

1. ‡flÒ´ ç Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ üÅ Á· ղ·ı ëյÅ´

ÖÅղÔ ï è։

2. éÎÔ ç ·ı ëյÅ´ ï Òâ ïÛ ï fl´չ ç ´âÒ ùÅ յÅÛ ·ıß Մ·´ Òâ Å óï

ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è։

3. îfl´չ ÂâÎ ÂÅü ÂÅ âó ‹ ãÅÒ ÖÅÛ âó ´ÌÅ ճÅõ ÅÒ áյ·ı´˘ â Òè։

ñ Îâ˘ ´âÒ ùÅ յÅÛ ÌÅõ ÂÅ ÔÅÎ ôÅ´ â Òè ‹ ˘´ ÅÒ ùâ˘։ Äյ ·ı üâÔ‹ ô´á Òâ˘

ôßÉâ Òï´ ÂÅ ÔÅÎ ôÅ âó « ò· ÒÅ ÅÒ áï» âã Òâ Òï´ ãâ Ôâղ ÌÅõ üÅÒ Ûâ Òï´։

��

��

��

��

��

��

� ùÅ ÒÅÖ Òï՛Ò` ï fl´չ ç ´շÅ Å ù·ıß ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Å յ·ı ßè։

�Å ßâ ßÅ Ôï՛Ò ùóï ßÅյï ˜· · ô·ı ëյÅ´ ‹ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Åյ ßÅ´ âÒ-

‹·ıյë â Òè։

�·ı Ö·Ò áï՛Ò, ëâ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Å յ·ıß´ ï´ չïfl ßÅ Îï´ ç ÎÔï Â·ıß ˘âã

ßÔÅ õâó։ ÜÒÅ üâÔ ùÅÂ ÌÅõ ï fl´չ ßÔ âÒ â´ õÅ Ö·ıß ։

�âÒ ó·ı õï՛Ò. ˜·Ò ձïÒ ï ˘á ßÔÅ õâó ‹ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï üïß Åô´á Òï Ìâ ÒÅ-

ÉâÒյÅó Å âó áÅ Ô· ղ·ı ëյ·ı´ âÒ, â´ ëÅá Ò·ı ëյ·ı´ âÒ։

�ï ÒÅ Èï՛Ò։ î չ Ââ flÎ ùÅ Òâ óï ç ˚Ö ÔÅ Ö·Ò õâó ·ı â ÛÅõá Ôâ ղâ ùÅÔ Ì·ı ëյ·ı è

˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Å յ·ı ßè ùÅ´ ôÅÒ Öâ óâ ó·ı, ï չ ÂâÎ ´Å‹ ‡ ÙՄ ÌÔÅ´ ÖÅ-

Ì·Ò ճÅ ÈÅ ÖÅյë â ÒïÛ ÂÅշÔ ÂÅ´ Ìâ ó·ı üÅ ßÅÒ։

�·ղß ‹ áâß ˜ÅÎ ÔÅÒù âÒ Éâ՛Ò. Å Òáյ· , ‡ ÙՄ ճÅ ÈÅ ÖÅյë â Òè ÌÔÅ´ ÖÅ Ì·flÒ

â´, ëâfl Å´ ÌÔÅ´Ö։ é Ô ÒïÒ ÛÅ´ ùÅ ÛÅõ Ôâ ÎÅ´ ùյ·ı´ ‹ ÔÅÒ ÉâÒ ˜ÅÎ ÔÅÒù-

´â Ò·Ì üïß Å Ì· ÒïÒ Ôâ ÎÅ ùâÔá։

18 19

ՀԵ ՏԱՔՐ ՔԻՐ Է Ի ՄԱ ՆԱԼ

1998ë. ßÅÒ Ôï´ ˘ó·Ò˝ Ô· ÒÅõ ôÅ õï´ âÒ (¯ Ä-´âÒ) ÅÒ ÔÅá Ò·ղ Åշ ôÅÒ üï

Å ßâ Å ô· շ·Ò è´ ùâ Ò·ı ëյ·ı è` Üյ·ı Â· è, · Òï´ ÉÅ ìï´ çÒ è ù ·ıß շ·ı ùÅյï 25%-è,

üÅ´ áâÎ â ùÅÌ ¯¸Ä-´â Òï ÅÒ ÔÅá Ò·ı ëյ·ı è áÅ áÅ ÒâÛ â ó·ı ïÒ ÅÂ շâ Û·ı Ûïչ üÅյ-

ÔÅ ÒÅ Ò·ı ëյÅßÉ։ ‚´Å յÅõ ÅյÎ ˘Åյ ó·Ì ´Å շÅÔ ˜·˘Ò ˝ï Å´ ÎÅ ùÅ´ ÈïÎ ùï áï-

ßâÛ, ˘Å ï ·Ò ¯¸Ä-´â Òï ÅÒ ÔÅá Ò·ı ëյ·ı ïÛ ÎÔÅÛ ÌÅõ շÅ ü·ıյ ëè ùÅã ß·ıß çÒ

´ÒÅ ÔÅ Òâ ùÅ´ · ղÁ շÅ ü·ıյ ëï 2%-ïÛ ·չ Å Ìâ óï´, ÎÅ ùÅյ´ ïÒ · Ò·շ ßÅßÉ ´շÅ Å-

ùÅ óïÛ Éâ ù·ıß ßÔÛ ÒâÛ ˘ï ßï Å ùÅ´ ‹, ßÅÎ Å Ì· ÒÅ ÂâÎ, ¯¸Ä-´â Òï ÅÒ áյ·ı Å Éâ-

Ò·ı ëյ·ı ·ıß։

Üյ·ı Â· è, · Òè âÒ ùÅÒ ìÅ ßÅ Åù ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Åյ ßÅ´ Ôâ Î·ı ëյÅ´

ùÅ ÔÅ ղï üÅ ùÅ ÈÅ ù·Òá´ çÒ, ßÔÅ ·ô Ìâó çÒ áâÈ âÒ ù·ı ÔÅ Òï Å ÈÅÁ` 1986 ë.,

â ÒÉ ´Å ‹ ¯¸Ä-´â Òï ˘Å ղÅ Å ùÅ ·ı ëյÅ´ üÅ ßÅÒ ÂÅ ÔÅÎ ôÅ Å Ô·ı áÅ շï´-

˘è` ßï ùÅÒ ‹·Ò ÅÒ áյ·ı Å Éâ ÒÅ ùÅ´ ô·ıßÉ, ÅÒ ÔÅ üÅյ Ôâ Ûï´ ï Òâ´Û üÅ ßÅ ձÅյ-

´·ı ëյ·ı è ¯¸Ä-´â Òï üÅ ßÅշ ôÅÒ üÅյï´ ÅÒ ÔÅá Ò·ı ëյÅ´ ÎÅü ßÅ Å Åù ßÅ´´

Å ÁÅù Ûâ ó·ı ßÅ Îï´։ ¯¸Ä-´â Òï ÅÒ ÔÅá Ò·ı ëյÅ è ÌâÒÁ á´â ó·ı ßÅ Îï´ Üյ·ı Â· ï

áÒÅ ßÅ Ôïù · Ò· շ·ı ßè ´շÅ Å Ì· ÒâÛ, ·Ò ÅյÎ · չ´ չÅÛ ßÅ´ ÎùïãÉ´ ï Ò·˘ áÒ Ìâó ç ։

Կա նաչ մաք սե րի նա խա ձեռ նու թյու նը

ՄÅ˘ ÎÅյï´ õÅ ÈÅյ·ղ â Òï ·ı Î·ıÛ ßÅ´ üÅ ßÅÒ շÅÔ ÁÅ´ âÒ â´ ëÅ˜ Ìâó։ Ä Â˚-

Òï ï ´âÒ ß·ıõ ßÅ´´ ·ı ղâù Û·ղ ÉÅÒ á·ı ëյ·ı´ â Òè, ï չ ÂâÎ ´Å‹ ˚ ã· Åյï´ շâÒ-

Ôè ˘Åյ Åյ·ղ ´յ·ı ëâ Òï ( Ն-ï) ÉÅղ ùÅ Û·ı Ûïչ ˘ï ßï Å ùÅ´ ´յ·ı ëâ Òï Öï ÔÅ ùÅ´

É´·ıյë´ Å Ìâ óï áյ·ı Òï´ â´ áÅÒձ ·ıß ÌÅÔ Ôâ ղâ ùÅÛ ÌÅõ ßÅ˘ ÎÅյï´ õÅ ÈÅյ·ղ â-

Òï´ ß· ó· Ò·ı ëյÅ´ ßâÁ ÖÛâ óè։ Íâ յÅ ùÅյï´ ÁâÒ ßÅÎ Ôï ճÅ ·ıß ˙ Ն-ï üïß Å ùÅ´

ßÅÎ´ Å´ Ö·ıյ´, ü·Ô չ·ı â Û·ղ ÖÅ ãâÒ â´, · ıÎ Ôï ·Ò ÂâÎ ãï ճշÖ ÒïÔ ùâÒ Â·Ì · Ò·շ-

Ìï, ëâ ï չ ´յ·ı ëâ Òï üâÔ Ö·Òõ ·ı â´ , Å´ üÒÅ ìâշÔ ç ˘ï ßï Å ùÅ´ Å Å óïã ùÅ-

ÔÅ Òâó։ ՄÅ˘ ÎÅ â´Ö âÒ´ ˚ ÖÔ Ì·ıß â´ ÅյÎ üÅ´ ÖÅ ßÅ´ ïÛ ‹ չÅ Å ãÅ´Û ÅÒ-

áյ·ı Å ÌâÔ Îôâ ßÅ âÒ â´ ÎÔâղ õâó, · Ò·´˘ ´â ÒÅ È·ıß â´ ÔÅ ÒÅ â Òï ÌÒÅ ùâղõ

Âï ÔÅù âÒ ˜ÅùÛ â óè, ˜ÅÎ ÔÅëղ ëâ Òï ÎôÅó üÅյ ÔÅ ÒÅ ÒÅÖ Ò·ı ßè, ˙ Ն-´ Åյó

â ÒùÒ âÒ · ıղ ղ·Ò áâ óè, Å Â˚ Òï ï ÔÅ ÒÅ â Òè ˚ Òï Å ùÅ´ ÔÅ ÒÅ â Òï üâÔ ‹·ıß

ëÅ˘Û â óè ùÅß չ˚Ö ÔÅ Ö·Òõ ÌÅõ ˙ Ն-´ â Òù Ò·Ò áÅյï´ ü·ıß ï Å´ ÌÅ´ ÔÅù ˘·-

ղÅÒ ùâ óè։

·Ò ձÅ È·ı ßÅ˘ ÎÅյï´ õÅ ÈÅյ·ղ â Òï Å´ üÒÅ ìâշ Ô·ı ëյ·ı´´ Å ù´ üÅյÔ ç áÅÒ-

ձâó ·չ ßï Åյ´ Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ Å È·ı ß·Ì, Åյó ´Å‹ Åյó ÉÅã ßÅ ù·ղ ßÅ-

´ï É´Å ÂÅü ÂÅ Å ùÅ´ ÂÅյ ßÅ ÅÖ Òâ Òï üÅ ßÅ Ôâ˘Î Ô·ıß, ï չ Âï Îï˘ â´ ÇÅ ãâ-

óï ù·´ Ìâ´ Ûï Å´ (Ì Å ÎÅ ùÅÒ ëÅ ·´ âÒ) ùÅß CITES-è (Å´ üâ ÔÅÛ ßÅ´ âã Òï´

ÖÔ´ Ì·ղ ÌÅյ Òï ùâ´ áÅ Å ùÅ´ ‹ É·ı ÎÅ ùÅ´ Åշ ôÅÒ üï ßï ÁÅã ÖÅյï´ Å È‹ Ô·ıÒ)։

Հա ջող ված բնա պահ պա նա կան դի վա նա գի տու թյուն

˙ã·´Åյï´ շâÒÔï ˘Åյ˘ÅյßÅ´ áâß ÌâÒ Áï´ 20 ÔÅÒ ÌÅ è´ ëÅÛ ·ıß ßղ Ì·ղ

ÂÅյ Å Òè ùÅÒ ‹·Ò Å ÈÅ Áè´ ëÅÛ ç ·չ ßï Åյ´ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Åյ ßÅ´ Ôâ-

ÎÅ´ ùյ·ı ïÛ, Åյó ´Å‹ ÁâÒ ß· ÛÅյï´ ÖÅ ãâ Òï ÅÒ ÔÅ â Ô·ıß â Òï Åյ´ Âï Îï ˘Å Å-

ùï ùÒ ճÅÔ ßÅ´ Ôâ ÎÅ´ ùյ·ı ïÛ, · Òè ùÅÒ ÔÅ âÔ ÌâÒ Նյ·ı Յ·Ò ïÛ ñ·Î Ä´ Áâ óâÎ

ßâ â Åյ·Ì ß·Ô üï´Ö ßï óï ÅÒá Å´ ÖÅß ճÅ Å ÂÅÒ ü·Ò áâ óïÎ։

20 21

ԳՈՐԾ ՆԱ ԿԱՆ ԱՇ ԽԱ ՏԱՆՔ

Օ ԶԻ Օ ԶՈՆ խաղ (տես կցված՝ ներդիրի տեսքով)

ÜÅÎ´ Åß · â , ˚Ö ÔÅ Ö·Ò õâ ó·Ì « Å ÈÅ ÉÅ ìÅ ï» ßâ ë· áè։

1. �Å ղÅ óïÎ ï fl´չ ç ï˘ ÔâÎ ·ıß, óÎ·ıß 2. �Å ղÅ óïÎ ï fl´չ ç ï˘ ãÖ·ıß

ã ÖÅ յ·ı ëյ·ı´ âÒ.

Ôâ Î· ղÅ ùÅ´

ó Î· ղÅ ùÅ´

ã ÖÅ Û· ղÅ ùÅ´

üÅ ßï ‹ ü· Ôï

Ìâ ÒÅ ÉâÒ ß·ı´˘.

ü·ıյ ãâÒ

ã ÖÅÛ ß·ı´˘ âÒ

3. �Å Âè ձâÒ ‹ ï ÒÅ ùÅ´ ùյÅ´ ï üâÔ 4. �·Ò ÌâÒ Å ÖïÒ

Å Î· Ûï Å Ûï Å âÒ

ÅÈ´ չ·ı ëյ·ı´ âÒ

˚ Òï Åù âÒ

è´á üÅ´ ÒÅ Û·ıß

Ìâ ÒÅï ßÅÎ ÔÅ Ì· Ò·ıß

Ö Å üÅ Ô·ıß

ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՆՅՈՒ ԹԵՐ

Մոն րե ա լի ար ձա նագ րու թյու նից քա ղած դա սե րը։

Հա ջո ղու թյան գաղտ նի քը

äÅÒ ÖÅ ÛÅõ ô· շ·Ò â ÒùÒ â Òè üÅ ßÅ ձÅյ´ Ìâ Ûï´, ·Ò ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Åյ-

ßÅ´ ô´ áïÒ´ Å´ üÒÅ ìâշÔ ç ó·ı õâó ÉÅã ßÅ ù·ղ ßÅ ï üÅ ßÅ Ö·Ò õÅù Û·ı ëյÅ´ շÒ-

ÁÅ Åù â Ò·ıß։ ÄÒ áյ·ı Å Éâ Ò·ղ â Òï´ ÌÎ ÔÅ üâÛ ÌâÛ, ·Ò Ìâ ÒÅ · ô·ıß ï ÒÅ ùÅ-

´ÅÛ â ó·ı üÅ ßÅÒ ÉÅ ÌÅ ÒÅÒ ìÅ ßÅ Åù ùÔÒ Ìï։ ‡չ ú·ղß â ÒùÒ â Òï üâÔ Å È‹Ô Òï

ÅÒ Öâó ßÅ´ ´Å ôÅ ÂÅյ ßÅ´ â Ò´ ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ üÅ ßÅÒ Å ÂÅ ü· Ìâ Ûï´ ÖÒâ ëâ

üÅ ßÅշ ôÅÒ üÅյï´ ï ÒÅ ùÅ Å Û·ıß։

Մï‹ ·ıյ´ ìÅ ßÅ Åù ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı´´ ·ı âÒ ճù·ı ·ı ëյÅ´ ùÅÒ ‹·Ò ÔÅÒ-

ÒâÒ. ú·ղ ßâ Òï ßïÁ‹ ÂÅ ÔÅÎ ôÅ ÅÔ Ì·ı ëյÅ´ ÔÅÒ Éâ ÒÅù ßÅ´ Îùã É·ı´˘´ ÄÒ-

ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ ´ÂÅ ÔÅù â Òï ï ÒÅ ùÅ Å Û·ıß´ Å Ìâ óï üÅ ÎÅ â óï áÅÒձ ÒâÛ։

‚´Å յÅõ â ÒùÒ â Òè üÅ ßÅ ձÅյ´ Ìâ Ûï´ ÎÅü ßÅ´ ÌÅõ ìÅ ßÅ Å ùÅ üÅÔ ÌÅõ â Ò·ıß

üÅÎ âó ùÒ ճÅÔ ßÅ´ · Ò· շÅ ùï ˘Å Å ùÅ ùÅ´ ´ÂÅ ÔÅ ùÅ ùâ ÔÅյï´ ßÅ ùÅÒ áÅ ùï,

Åյ · ıÅ ßâ Åյ ïÌ, ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è · չï´չ չçÒ Å Î·ıß Åյ´ ßÅ Îï´, ëâ ï չ ÂâÎ

ÂâÔ˘ ç ï ÒÅ ùÅ Å ÅÒ Åյá ùÒ ճÅ Ô·ı ßè։ ÍÅ ú·ղ ßâ ÒïÛ յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ı Òï´ ë·ıյó

ÔÌâÛ ´ÂÅ ÔÅ ùÅ ùâ Ôï´ üÅÎ âó ïÒ ùÅ Ò· ղ·ı ëյ·ı´ â Òï´ üÅ ßÅ ÂÅ ÔÅÎ ôÅ´

ß· Ôâ Û·ıß â Ò·Ì։ úÅÒ ÖÅ Ì·Ò ßÅ´ ´Å ôÅ ÂÅյ ßÅ è ú·ղ ßâ Òï´ üÅ ßÅ´ ßÅ´ ձ‹·Ì

ü´Å ÒÅ Ì· Ò·ı ëյ·ı´ ÔÌâÛ, չÎ ÂÅ Îâ ó·Ì Åã ÖÅյï´ ÌÅ Ìâ ÒÅÛ ßÅ´ âÒ ùÅ ÒÅÔ‹ è´-

ëÅ ÛÅ ùÅÒ Öï Å ÌÅÒ Ôï´, ճշÖÒ Ôâó ˚ ã· Å Åյ Åյïչ ´յ·ı ëâ Òï ´ùÅÔ ßÅßÉ ´Åô-

ùï ·ıß ÎÅü ßÅ´ ÌÅõ Ìâ ÒÅüÎ ù· ղ·ı ëյ·ı è` ùï ÒÅ Èâ ó·Ì ´· ÒÅ Ö·ıյ´ Öï ÔÅ ùÅ´

Å ÈÅ Áè´ ëÅÛ։

òÅô Ô·ıß â Òï áâÂ ·ıß ùï ÒÅÈ Ì·ıß çÒ ÔÅ ÒÅ õÅշÒ ÁÅ Åյï´ Å È·ı ß·Ì üÅ-

ÌÅ ÎÅ ÒÅùշÈ ÌÅõ, É· ó·Ò ú·ղ ßâ Òï ´ùÅÔ ßÅßÉ Å´ ù·ղß Å ùÅó ÌÅÒ Ìâ óÅ ùÅÒ Öï

չÅ Å ãÅ´Û ÅÒ áյ·ı Å ÌâÔ ßï üÅ ßÅ ùÅÒÖ։ äÅÒ ÖÅ Û·ղ â ÒùÒ â Òï üÅ ßÅÒ Å ßâ-

´Å ùÅÒ ‹·Ò´ Åյ´ ÖÅ ղÅ ÅÒ´ çÒ, ·Ò õÅô Îâ Òè üïß Å ùÅ ·ıß ÂâÔ˘ ç ùÅ ÔÅ Òâ´

ãÅÒ ÖÅ ÛÅõ â ÒùÒ â Òè, · Ò·´˘ çó üâ´Û ô´á Òï Å ÈÅ ÁÅáÒ ßÅ´ üâ ղï Åù´ ç ï´։ ÄյÎ

ÖÅ ղÅ Å Òï´ çÒ üâ´Û · ıղղ ÌÅõ ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ 1990 ë. ñ·´ á· յÅ´ · ıղ ղ·ı ßè,

· Òè ´â ÒÅ È·ıß çÒ ÇÅã ßÅ ù·ղ ßÅ ï üïß Åá ÒÅ ßï ÎÔâղõ ßÅ´ ÂÅյ ßÅ´ â Òè։ ú·ղ-

ßâ Òï´ ÔÒ ÌâÛ ûïß Åá ÒÅ ßï ˘Å ղÅ Å ùÅ ·ı ëյÅ´ ´ùÅÔ ßÅßÉ Å ÅÒ Öâó Ìâ ÒÅ-

üÎù· ղ·ı ëյÅ´ ï ÒÅ Ì·ı´˘։ Ç· ó·Ò · Ò· շ·ıß è´ á·ı ·ղ ßÅÒ ßï´ â Ò·ıß ëâ՛ ãÅÒ ÖÅ ÛÅõ,

‹ ëâ՛ ãÅÒ ÖÅ Û·ղ â ÒùÒ â Òï üÅ ÌÅ ÎÅ ÒÅùշÈ ÌÅõ Å´ áÅ ßÅù Û·ı ëյ·ı è ÌùÅյâÛ, ·Ò

Åյó‹Î չï Ö·Ò õ·ıß üïß Å áïÒ Å´ áÅß â Òï ù·ղ ßïÛ ùÅ ÈÅ ÌÅÒ ßÅ´ ÂÅÔ ßÅ ùÅ´

ß· áâ óè, ‹ ÎÅ çó Å Ìâ óï ´ÂÅÎ ÔâÛ ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ üÅ ÌÅ ÎÅ Ò·ı ëյÅ´ · Ö·ı´։

ÇÅã ßÅ ù·ղ ßÅ ï üïß Åá ÒÅ ßè áÅÒ ձÅÌ üÅ Á· ղ·ı ëյÅ´ üïß Å ùÅ´ ôëÅ è,

â ÒÉ ú·ղ ßâ Òè ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ ճշÖ ÒïÔ ï ÒÅ ùÅ Å Û·ıß´ Å ÂÅ ü· Ìâ ó·ı üÅ ßÅÒ

ô· շ·Ò Ö·ı ßÅÒ âÒ üÅ´ ÖÅ Å ùâ Ûï´։

22 23

é´ ëÅÛ ·ıß ´Å‹ ùÅÒ ‹·Ò áÅ ÎâÒ ˘Åղ Ìâ Ûï´։ ˙ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ÂÅü ÂÅ ·ı-

ëյÅ´ üÅ ßÅÒ Å´ üÒÅ ìâշÔ ùÒ ճÅ Ô·ıß â Òï ï Îùã ÉÅ â ÎÅü ßÅ´ ÌÅõ չÅ˜´ Å´-

ÉÅ ÌÅ ÒÅÒ çÒ, ‹ ÂÅ üÅ´Á Ìâ Ûï´ üâ ÔÅ ÖÅ üÅ ßÅ ÂÅ ÔÅÎ ôÅ´ ճշÖÒ Ô·ıß âÒ։

ՆÅ‹ ëâ ÒÅÖ Å üÅÔ ÌÅõ çÒ ˙ Ն Åյ óè´Ô ÒÅ´ Åյï´ ´յ·ı ëâ Òï ÅÒ ÔÅá Ò·ı ëյÅ´´

Å´ Û´â ó·ı üÅÒ Û·ıß ÅÒ áյ·ı Å Éâ Ò·ı ëյÅ´ ·ı Å ù·ı ëյ·ı è։ ûÅ ճÅô ùÅ´ ôÅ Ôâ-

Î·ıß âÒ´ Å Ìâ óï ü· Èâ Ôâ ÎÅ ùÅ´ ç ï´. ÅÒ áյ·ı Å Éâ Ò·ı ëյÅ´ õÅô Îâ Òè Ö´Å üÅÔ-

Ì·ıß ç ï´ Å Ìâ óï ÉÅÒձÒ, ˘Å´ â ղÅ´ ï ÒÅ ùÅ ·ıß։ ˙ Òï Åù, 1987ë. üÅ ó·´ â Òè

üÅ ßÅÒ Ì·ıß ç ï´ Åյ´ ÅÎ Ôï ճÅ´ Å´ · ôÅ Òï â óï, ·Ò ú·ղ ßâ Òè ÂÅյ ßÅ Å Ì·Ò Ìâ-

Ûï´ ßï Åյ´ ÂÅÔ ßÅ ùÅ´ ßÅ ùÅÒ áÅù â Ò·Ì ÎÅ ÈâÛ âó áÒÅ´Û ÅÒ ÔÅá Ò·ı ëյ·ı´´

·ı ÎÂÅ È·ı ßè։ Մï Åյ´ üï´Ö ÔÅ Òï üâ Ô·, â ÒÉ ÅÒ áյ·ı Å Éâ Ò·ı ëյ·ı´´ ï ˘´ è´-

áÅ ÈÅÁ Ö´ÅÛ üÅ ó·´ â Òï · չ´ չÅÛ ßÅ´ ßÅÒ ÔÅü ÒÅ ÌâÒ´ è´ á·ı â ó·ı´, ú·ղ ßâ Òè

üÅ ßÅ ձÅյ ·ı ëյÅ´ â ùÅ´ ßï´չ‹ 1994ë. ãÅÒ ÖÅ ÛÅõ â ÒùÒ â Ò·ıß áÒÅ´˘ óï · Ìï´

Ìâ ÒÅÛ âó։

Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ üÅ Á· ղ·ı ëյ·ı´ âÒ´ ·ı áÅ ÎâÒ´ ·ı ÎÅ â óï â´ Öó·-

ÉÅó ùóï ßÅյï ˜· · ô·ı ëյÅ´ ˘´ ÅÒ ù·ıß â Ò·ıß։ Ä ù´ üÅյÔ áÅÎ ç Åյ´, ·Ò ùÅÒ ‹·Ò ç

·ı â Åó Öï ÔÅ ùÅ · Òâ´ üïß Å Ì·Ò ÌÅõ ‹ ï ÒÅ ÌÅ ÉÅ · Òâ´ ÂÅÒ ÔÅ áïÒ ÎÅü ßÅ-

´·ıß â Ò·Ì ÉÅã ßÅ ù·ղ ßÅ ï üÅ ßÅ ձÅյ ·ı ëյ·ı´։ ‡ı â Å ó·Ì üÎ ÔÅù ´ÂÅ ÔÅù-

´âÒ, ùÅÈÅÌÅÒ·ıëյ·ı´´âÒ´ ·ı ÅÒ áյ·ı Å Éâ Ò·ı ëյ·ı è ùÅ Ò·ղ â´ üÅÒ ßÅÒ Ìâó, ‹

ï չ ÂâÎ ÂÅÔ ß·ı ëյ·ı´´ ç Û·ıյÛ ÔÅ óïÎ, շÅÔ Å Ìâ óï ÂÅÔ ÒÅÎ ÔÅ ùÅ ß· Òâ´, ˘Å´

â´ ëÅáÒ Ì·ıß çÒ ï Îùã ÉÅ â։ Ն·ıյ´ Å´ ùÅÒ ‹·Ò â´ ´Å‹ Åյ´ ´Å ôÅ ÂÅյ ßÅ´ â Òè,

· Ò·´˘ ÎÔâղ õ·ıß â´ â´ ëÅÒù Ìâ ó·ı ôëÅ´ âÒ, ˚ Òï Åù, ´ÌÅ ãÅ Ö·ıյ´ չÅ ·Ì ãÅÒ-

ÖÅ ÛÅõ â ÒùÒ â Òï ˝ï Å´ ÎÅ Ì· Ò·ı ßè ùÅß ÂÅÔ ÒÅÎ ÔÅ ùÅ ß·ı ëյÅ´ ·ı üÅ ÌÅ-

ÎÅ Ò·ı ëյÅ´ üÅ ßè´á üÅ ·ıÒ ãÖÅ Û·ı ßè։

ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è ùÅ Òâ óï ç É´· Ò· շâó յ·ë üïß Å ùÅ´ üÅÔ ùÅ ïշ â Ò·Ì.

1 ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è ‹ ´ÒÅ ˜· · ô·ı ëյ·ı´ â Òè ÌÅ Ìâ ÒÅÛ ÒÅõ 196 â ÒùÒ â-

Òï´ ‹ àÌ ÒÅ ßï ·ı ëյÅ è (ú·ղ ßâ Òï´) ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è ÂÅÒ ÔÅ Ì· ÒâÛ ·ıß ç

ÎÅü ßÅ´ ÌÅõ ìÅ ßÅ Å ùÅ üÅÔ ÌÅõ â Ò·ıß ÖÒâ ëâ óï · Ìï´ Ìâ ÒÅÛ âó ˚ ã· Å-

˘Åյ ÅյßÅ´ Â· Ôâ´ Ûï Åó ·ı â Û·ղ ß·Ô 100 ˘ï ßï Å ùÅ´ ´յ·ı ëâ Òï ÅÒ ÔÅá Ò·ı-

ëյ·ı´´ ·ı ÎÂÅ È·ı ßè։

2 ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è ú·ղ ßâ ÒïÛ ÂÅ üÅ´ Á·ıß ç ï Òâ´Û ù·ղ ßïÛ ÅÒ ÔÅáÒ Ì·ղ,

´âÒ ß·ıõ Ì·ղ ‹ ÅÒ ÔÅ üÅ´ Ì·ղ Ìâ ÒÅÛ ßÅ´ â´ ëÅ ùÅ ˘ï ßï Å ùÅ´ ´յ·ı ëâ ÒïÛ յ·ı-

ÒÅ Å´ չյ·ı Òï ßÅ Îï´ ´âÒ ùÅ յÅÛ âó ÔÅ Òâ ùÅ´ üÅշ ÌâÔ Ì·ı ëյ·ı´։

3 ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ Ñ·Ò õÅ áïÒ ù· ßï Ôâ´, · Òè ÉÅղ ùÅ ÛÅõ ç

Åշ ôÅÒ üÅÖ ÒÅ ùÅ´ ÔÅÒ ÉâÒ ÔÅ ÒÅ õÅշÒ ÁÅ´ âÒ ´âÒ ùÅ յÅÛ ·ղ 10 ú·ղ ßâ-

ÒïÛ, ·ı Î·ıß Å Îï Ò·ıß ç ú·ղ ßâ Òï ´âÒ ùÅ յÅÛ ÒÅõ üÅշ ÌâÔ Ì·ı ëյ·ı´ â Òè, Ö´Å-

üÅ Ô·ıß áÒÅ´Û ÅÒ ìÅ Å üÅ ÌÅ Ô·ı ëյ·ı è ‹ üÅ´ áï Â·ıß â Òï ìÅ ßÅ Åù

ôÅô Ô·ıß âÒ ë·ıյó ÔÌ·ղ ú·ղ ßâ Òï´ ô·Ò ü·ıÒá âÒ ÔÅ óïÎ։

4 ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è ´â ÒÅ È·ıß ç Åյ´ Âï Îï Å È‹Ô ÒÅյï´ ´Å ôÅ ÂÅյ ßÅ´ âÒ,

· Ò·´˘ ú·ղ ßâ Òï´ ÅÒ Öâ ó·ıß â´ ·չ ú·ղß â ÒùÒ â Òï üâÔ ï ÒÅ ùÅ ÅÛ âó ˙ Ն-ï

ùÅß ˙ Ն ÂÅ Ò·ı Å ù·ղ · Ò·շ ÅÂ ÒÅ´˘ â Òï Å È‹ Ô·ıÒ։ Äյ´ è á ÖÒ ù·ıß ç ´Å‹

ú·ղ ßâ Òï ßïÁ‹ ï ÒÅ ùÅ ÅÛ Ì·ղ Å È‹Ô Òï´ Ìâ ÒÅ Éâ Ò·ղ ´Å ôÅ ÂÅյ ßÅ´ âÒ։

5 ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è ´â ÒÅ È·ıß ç ùÅÒ ÖÅ Ì·Ò ßÅ´ ´Å ôÅ ÂÅյ ßÅ´, · Òè ú·ղ ßâ-

Òï´ ë·ıյó ç ÔÅ óïÎ ùï ÒÅ Èâó ô´á Òï շ·ıÒÁ ÅÈ ùÅ Öï ÔÅ ùÅ´ Å ÈÅ Áè´ ëÅ Ûè ‹

Å ÒÅ ÖÅÛ âó ÔÌյÅó ˙ Ն-ï ˜· ôÅ Òï ·ı ßè` Å ÈÅ´Û ÎÂÅ Îâ ó·ı Ôâ ղÅ ùÅ´ ùÅ-

ÈÅ ÌÅ Ò·ı ëյ·ı â Òï ù·ղ ßïÛ üÅÎ ÔÅÔ ßÅ´ âÒ ùÅ ÒÅÔ‹ è´ ëÅ ÛÅ ùÅÒ Öï ï ÒÅ-

ùÅ ÅÛ ßÅ è։ ˆ· ôÅ Òï´ ßÅ´ ìÅ ßÅ Å ùÅ Û·ıյÛ´ Å ÒÅ ÖÅÛ â ó·ı ´ÂÅ ÔÅ ù·Ì

ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è 5 Å´ ÖÅß Ìâ ÒÅ Åյ Ìâó ç, ï չ´ ï ˘ ï´ ÅÒ ìÅ Å üï շÅ ÔÅù

ձâÈ˘ Éâ Ò·ıß ç։

6 ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ ÂÅ üÅ´Á â Òï ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ üÅ ßÅÒ ãÅÒ ÖÅ Û·ղ â Ò-

ùÒ´â Òï´ ÔÒ Ì·ıß ç ãÅÒ ÖÅ ÛÅõ ÅÒ áյ·ı Å Éâ ÒÅ ùÅ´ â ÒùÒ â Òï üÅ ßÅÒ ÎÅü-

ßÅ´ ÌÅõ ìÅß ùâÔ â ÒïÛ 10-16 ÔÅ Ò·Ì Å Ìâóï Ô‹· ղ·ı ëյÅßÉ «ÅÒ Ô· յÅó ìÅ-

ßÅ Å ùÅ üÅÔ ÌÅõ»։

7 1990ë. ú·ղ ßâ Òè üïß Åá Òâ Ûï´ Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´ ï ÒÅ ùÅ ÅÛ-

ßÅ´ ÇÅã ßÅ ù·ղ ßÅ ï üïß Åá ÒÅ ßè, ·Ò ÂâÎ ãï ãÅÒ ÖÅ Û·ղ â ÒùÒ â Òï´ ˚ ìÅ´-

áÅ ùâ´ üÅ ßÅ ձÅյ ÅÖ Ò·Ì ÎÅü ßÅ´ ÌÅõ ï Òâ´Û ÂÅÒ ÔÅ Ì· Ò·ı ëյ·ı´ â Òè ùÅ-

ÔÅ Òâ ó·ı Ö·Ò õ·ıß։

Ար ձա նագ րու թյան նվա ճում նե րը

Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյÅ´´ Å´ áÅ ßÅù Û·ıß â´ Åշ ôÅÒ üï 196 â ÒùÒ â Òè,

ï չ´` ïÒ ´Å ôÅ áâ Âè չ·ı â Û·ղ ´ÌÅ ճ·ıß ç։

ûÅշ ÌÅÒù â Òè Û·ıյÛ â´ ÔÅ óïÎ, ·Ò â ëâ չóï âÒ ÅյÎ ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı´´, Å ÂÅ

˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Å յ·ı ßè ûյ·ı Îï ÎÅյï´ ùï ÎÅÖ´ áï ßï Áï´ óÅյ ·ı ëյ·ı´ â Ò·ıß

2050ë. üÅ ÎÅõ ùóï âÒ Å È´ ÌÅã´ 50%-ï, ï Îù ûÅ ÒÅ ÌÅյï´ ùï ÎÅÖ´ áï ßï Áï´ óÅյ-

´·ı ëյ·ı´ â Ò·ıß` շ·ıÒÁ 70%-ï, ï´ չè ß·Ô 10 Å´ ÖÅß ùÖâ ÒÅ ãÅ´ ÛâÒ ´âÒ ùÅյïÎ

ßÅ ùÅÒ áÅ ùè։

Ïâ ÒÅüÎù Ì·ղ É· ó·Ò (շ·ıÒÁ 100 Å ·ı´) ˚ ã· Å Åյ Åյïչ ´յ·ı ëâ Òï 97%-è ˜·-

ôÅ Òï´ Ì·ıß ç üÅ ßÅ Ôâղ ÁÅ´ â Ò·Ì։ ÄյÎ Ö·Ò õè´ ëÅ Ûï è´ ëÅÛ ·ıß շÅÔ â ÒùÒ âÒ

ï Òâ´Û ´շÅ Å ùâ Ôâ Òï´ üÅ ÎÅ´ ÎÅü ßÅ´ ÌÅõ ìÅß ùâÔ â ÒïÛ շ·ıÔ։

ûÅ ßÅշ ôÅÒ üÅյï´ ·ı Î·ıß Å Îï Ò·ı ëյ·ı´ â Òè ÌùÅ յ·ıß â´, ·Ò ˚ ã· Å Åյ Åյïչ

üïß Å ùÅ´ ´յ·ı ëâ Òï ˘Å Å ùè ÌâÒ · ó·Ò Ô·ıß ùÒ ճÅÔ Ì·ıß ç, ‹ ·Ò ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı-

ëյÅ´ ÂÅյ ßÅ´ â Òï ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ üâÔ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôè 2050-2075ëë. ùÌâ-

ÒÅ áÅÈ Å ïÒ 1980ë. ßÅ ùÅÒ áÅ ùï´։

2010ë. ü·ı´ ÌÅ Òï 1-ïÛ áÅ áÅ ÒâÛ Ìâó ç ¯¸Ä-´â Òï ‹ üÅ ó·´ â Òï Ö·Ò õÅ õ·ı ßè

Åß É·ղÁ Åշ ôÅÒ ü·ıß։

ÄÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı è ÔÌâó ç ´Å‹ ùóï ßÅ յÅ ùÅ´ ˚ Ö·ıÔ âÒ։ ¯Å ï ·Ò ˚ ã· Å-

˘Åյ Åյïչ ´յ·ı ëâ Òè ÁâÒ ß· ÛÅյï´ üã·Ò Â· Ôâ´ Ûï Åó ·ı â Û·ղ ÖÅ ãâÒ â´, Å ÂÅ

áÒÅ´Û ÂÅ Ò·ı Å ù·ı ëյÅ´ ´ÌÅ ãâ Û·ı ßè ßë · ó·Ò Ô·ıß üÅ´ ÖâÛ Òâó ç Å Ìâ óï ˘Å´

24 25

20 ßï óï ÅÒá Ô·´ Å Åõ ôÅë ë·ı ÖÅ ãï´ üÅ ßÅÒ ìâ˘ ÁâÒ ß· ÛÅյï´ ÖÅ ãâ Òï è á-

üÅ ·ıÒ ùÒ ճÅÔ ßÅ è։ ÄյÎ ùÒ ճÅ Ô·ıß â Òï շ´·Ò üïÌ Մ·´ Òâ Å óï ÅÒ ձÅ ÅÖ Ò·ı ëյ·ı-

´è üÅ ßÅÒ Ì·ıß ç Öó· ÉÅó ÔÅ ÅÛ ßÅ´ áâß ÂÅյ Å Òï Ö·Ò õ·ıß üïß Å ùÅ´ ´âÒá-

Ò·ղ â ÒïÛ ßâ ùè։

ՄԵ ԹՈԴ ՆԵՐ

Մ տա ծել – զույգ կազ մել – հա ղոր դել(Think/Pair/Share)

ÄյÎ ÈÅã ßÅ ÌÅ Ò·ıë յ·ı è áÅ áÅÒ ÔÅ ó·ı ÈÅã ßÅ ÌÅ Ò·ıë յÅ´ è á óÅյ´ ÌÅõ ÔÅÒ-

Éâ ÒÅù´ ç։ ÍÒÅ ùï ÒÅ È·ı ßè ´â ÒÅÈ ·ıß ç üâÔ ‹յÅó ˘Åյ óâ Òè.

1 ò·ÒüÒ áÅ õâ ó·ı üÅ ßÅÒ Î· Ì· Ò·ղ â Òï´ Å ÈÅ ÁÅá Òâ˘ · Ò· շÅ ùï üÅÒÛ ùÅß üïß-

´Åô´ áïÒ` ï ˘ ·ı Ò·ıյ´ ßÔÅ õâ ó·ı ìÅ ßÅ Åù ÔÅ ó·Ì։

2 Ä ÈÅ ÁÅÒ ùâ˘ ëâ ßÅ´ ˘´ ÅÒ ùâó ã·ıյ Öâ Ò·Ì։

3 Ä ÈÅ ÁÅÒ ùâ , ·Ò áÅ ÎÅ ÒÅ Å յï´ ˘´ ÅÒù ßÅ´ ìÅ ßÅ Åù ã·ıյ ÖâÒ´ ï Òâ´Û

˘´´ÅÒù ßÅ´ Å Òá յ·ı´˘ â Òè ´âÒ ùÅ յÅÛ â´ Åß É·ղÁ áÅ ÎÅ ÒÅ ï´։ ûï շâÛ Òâ ,

ëâ â ÒÉ ç Å´ üÒÅ ìâշÔ Å ÈÅ ÁÅá ÒÅ´ ï ßï ˜·ı óïÛ ßյ·ı Îï´ Å´ Û´âó։ î üÅ Ìâ-

ó·ıß´ ˘´ ÅÒù ßÅ´՝ Î· Ì· Ò·ղ â Òï´ Å ÈÅ ÁÅÒ ùâ˘ ã·ıյ Öâ Ò·Ì Åշ ôÅ Ôâ ó·ı ˜·ı-

ó·ıß ùï ÒÅ Èâó ´Å‹ ßÔÅ õ· ղ·ıë յÅ´ Åյó Ôâ ÎÅù âÒ` üïß Åô´á Òï Ìâ ÒÅ Éâ ÒյÅó

˜·ô üÅ ßÅ ձÅյ ·ıë յ·ı´, ô´á Òï ó·ı õ·ıß ùÅß üÅ ùÅ áïÒ Ôâ ÎÅ ùâÔ â Òï շ·ıÒÁ

ÉÅ Å Ìâճ։

4 ‡Ò ÂâÎ «ß ÔÅ õâó– ã·ıյÖ ÖÔ âó– üÅ ղ·Ò áâ ó·ı» ßâù Åյó ÔÅÒ Éâ ÒÅù ã·ıյ Öâ ÒïÛ

ßâ ùï´ Å ÈÅ ÁÅÒ ùâ˘ ÎÔÅ´ձ âó « ·Ò ձÅ Öâ Ôï» áâ Òè։ ÏâÒ Áï´Î « · Òâ ùï´» ÉÅ-

ÛÅÔ Ò·ıß ç ´·Ò ´յ·ı ëï É· ÌÅ´ áÅ ù·ıë յ·ı è։ « ·Ò ձÅ Öâ Ôè» ÂâÔ˘ ç Åյ´ ÂâÎ

üÅÎ ùÅ Å óï ձ‹·Ì ´âÒ ùÅ յÅÛ ï ´·Ò ´յ·ı ëè, ·Ò ëâ ßÅ յï´ Å´ Ôâղ յÅù ùÅß Å´-

õÅ ·ë ßÅÒ áè ùÅ Ò· ղÅ Å è ßÉÈ âó Åյ´. « · Òâ ùï´» ÉÅ ÛÅÔÒ â óïÎ ëÅÒÖ ßÅ-

´·ıß ç Å´ õÅ ·ë ÖÅ ղÅ ÅÒ â Òè ùÅß ÉÅ Èâ Òè, ßïÔ è ÂÅÒ ãâ ó·ı üÅ ßÅÒ

« · Òâ ùè» « ·Ò ձÅ Öâ Ôï´» üÅÒ ÛâÒ ç ÔÅ óïÎ ‹ ùÒù ·ıß ç Åյ´, ï չ üÅÎ ùÅ Ûâó

ç Ôâ˘Î Ôï É· ÌÅ´ áÅ ù·ıë յ·ı ïÛ։ « ·Ò ձÅ Öâ Ô´» çó ÎÔ·ı Ö·ıß ç, ëâ Å Òá յ· ,

« · Òâ ùè» ճïflշÔ ç üÅÎ ùÅ Ûâó ‹ ճշÖÒ Ô·ıß ç ÛÅ´ ùÅ ÛÅõ ëâÒ èßÉÈ ·ıß։

àÒÉ Î· Ì· Ò·ղ â Òè Îù Î·ıß â´ Å Ìâ óï ï ˘ ·ı Ò·ıյ´ Åշ ôÅ Ôâó, ˜·Òձ ձâÈ˘ Éâ-

Òâ ó·ı ´ÂÅ ÔÅ ù·Ì ´ÒÅ´Û üÅ´ձ Å ÒÅ Òâ˘ áÅ ÎÅ ÒÅ ïÛ á·ıÒÎ ÎÔÅ´ձ âó

« ·Ò ձÅ Öâ Ôï» áâ Òè։

26 27

Խո րա նար դում

ò· ÒÅ ÅÒ á·ı ßè ßâ ë· áÅ ùÅ´ ü´ÅÒ ç, · Ò´ ˚Ö ·ıß ç üÅÒ Ûè áï ÔÅÒ ùâó ÔÅÒ-

ÉâÒ Ôâ ÎÅ´ ùյ·ı´ â ÒïÛ։ ÄյÎ ßâ ë· áè ùï ÒÅ Èâ ó·ı üÅ ßÅÒ Å´ üÒÅ ìâշÔ ç ·ı â Åó

ÂÅÔ ÒÅÎÔ ÌÅõ ô· ÒÅ ÅÒá, · Òï ´ïÎ Ôâ ÒïÛ յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ı Òï ÌÒÅ ÖÒ ÌÅõ â´

Å ÈÅ ÁÅá ÒÅ´ ï ùÅ ÔÅÒ ßÅ´ üâÔ ‹յÅó ù·ղß · Ò· շïչ â Òè. �ùÅ ÒÅÖ Òï՛Ò։ �Å ßâ-

ßÅ Ôï՛Ò։ �·ı Ö·Ò áï՛Ò։ �âÒ ó·ı õï՛Ò։ �ï ÒÅ Èï՛Ò։ �·ղß ‹ áâß ˜ÅÎ ÔÅÒù âÒ Éâ՛Ò։

ՆÅô ÂâÔ˘ ç ´âÒ ùÅ յÅÛ âó ·ı Î·ıß Å ÎïÒ Ìâ óï˘ Å ÈÅÒ ùÅ´, üÅÎ ùÅ Û·ı ëյ·ı è

ùÅß ձ‹Å ùâÒ Ââó Å ÈÅ ÁÅá ÒÅ´ è։ ‡ı Î·ı Ûïչ´ Åյ´ ùÅ Ò·ղ ç ÖÒâó ÖÒÅ ÔÅô ÔÅ-

ùï´։ Ä ÈÅ ÁÅá ÒÅ´ ï É´·ıյ ëïÛ ùÅô ÌÅõ` Åշ ôÅ ÔÅ´ è ùÅ Ò·ղ ç ùÅ ÔÅÒ Ìâó ÉÅ-

´Å Ì·Ò ùÅß ÖÒÅ Ì·Ò։ ÓÒ ÌÅõ Å ÈÅ ÁÅá ÒÅ´˘´ è á üÅ ·ıÒ Öõâ Ò·Ì ˘´ ÅÒ ùâ ó·ı

üÅ ßÅÒ ÔÒÅ ßÅáÒ Ì·ıß ç 2-4 Ò· Ââ ìÅ ßÅ Åù։ Ä ÂÅ Å շÅ ùâÒÔ â Òï´ Û·ı Û·ıß ç

ÔÒ Ì·ıß, ·Ò Å ÈÅÒ ùÅյï ùÅß üÅÎ ùÅ Û·ı ëյÅ´ ßÅ Îï´ ßÔÅ õâ´ è ÎÔ ô· ÒÅ ÅÒ áï

´ïÎ Ôâ Òï´ ÅÒ ÌÅõ ´շ·ıß â Òï։ ˙ Òï Åù, â ÒÉ ô· ÒÅ ÅÒ áè ´â Ôâ ó·Ì ÔâÎ ·ıß â ˘

«Ն ùÅ ÒÅÖ Òï'Ò Åյ´» ÖÒ·ı ëյ·ı è, ´շÅ Å ù·ıß ç՝ Å´ üÒÅ ìâշÔ ç ·ı շÅ áïÒ ·ı Î·ıß-

´Å Îï Òâó ‹ ´ùÅ ÒÅÖ Òâó üÅÎ ùÅ Û·ı ëյ·ı è, ô´ áï Òè, â ëâ Å ÈÅÒ ùÅ ç՝ Ö·ıյ è, ձ‹è,

´շÅ´ â Òè ‹ Åյó´։ Մâ ùÅ ùÅ´ ô· ÒÅ ÅÒá âÒ ùÅ Ò·ղ â´ ·ı â Åó ï չ ÂâÎ Å ÈÅ´-

ձï´ ôß Éâ Òè, Åյ´ ÂâÎ çó յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ıÒ Å շÅ ùâÒÔ՝ è ÎÔ ü´Å Òè ùï ÒÅ Èâ ó·ı è ÔÒ-

ÌÅõ ձ‹ï (Åß É·ղÁ áÅ ÎÅ ÒÅ ·Ì, ˜·˘Ò ôß Éâ Ò·Ì, Å´ üÅ ÔÅ ùÅ´)։ ¯´ ÅÒ ù·ı ßè

ùÅß Åշ ôÅ ÔÅ´ è ùÒù´ Ì·ıß ç ô· ÒÅ ÅÒ áï É· ó·Ò ÌâÛ ´ïÎ Ôâ Òï Ìâ Òè ´շ ÌÅõ

´շ·ıß â Òï üÅ ßÅÒ։

� ùÅ ÒÅÖ Òï՛Ò üÅÎ ùÅ Û·ı ëյ·ı è ùÅß ã´ ïÒ Å ÈÅÒ ùÅ´ ‹ ´ùÅ ÒÅÖ ÒïÒ, ï չ

ÔâÎ ·ıß â Î՝ Ö·ıյ è, ձ‹è, չÅ â Òè ‹ Åյó üÅÔ ùÅ ïշ âÒ։

�Å ßâ ßÅ Ôï՛Ò, ëâ ï´ չïfl ç ´ßÅ´, ï´ չïflÛ ‹ ï չ fl·Ì ç ÔÅÒ ÉâÒ Ì·ıß։

�·ı Ö·Ò áï՛Ò, ëâ ï´ չïfl ßÅ Îï´ ç Åյ´ ÎÔï Â·ıß ˘âã ßÔÅ õâó։ ÜÒÅ üâÔ ùÅÂ ÌÅõ

ï fl´չ ßÔ âÒ â´ õÅ Ö·ıß։ î չ Âï Îïfl ´ßÅ´ ùÅß ÔÅÒ ÉâÒ Å ÈÅÒ ùÅ âÒ, âÒ ‹·ıյë-

´âÒ ùÅ Ò·ղ â´ óï âó։ Ä ãÅÔ ô·Ò üïÒ ‹ ÔâÎ, ëâ ÔÌյÅó Å ÈÅÒ ùÅյï ùÅß üÅÎ-

ùÅ Û·ı ëյÅ´ üâÔ ï չ ã·ı Ö·Ò á·ıß âÒ ùÖÔ âÎ։

�âÒ ó·ı õï՛Ò ‹ ÂÅÔ ßï՛Ò, ëâ ï չ ÂâflÎ ‹ ï´ չïflÛ ç Åյ´ ÂÅÔ ÒÅÎÔ ÌÅõ, ï fl´չ ùÅ-

È·ıÛ ÌÅõ˘ ·ı ï։ ‰ÅÒ ÔÅ áïÒ չç, ·Ò ´Å ô· Ò·˘ ï ßÅ ÅÎ Åյá, ˜·Ò ձïÒ ï ˘á

ùÈÅ üâó, ßÔÅ õâó, áÅ Ô· ղ·ı ëյ·ı´ âÒ, â´ ëÅá Ò·ı ëյ·ı´ âÒ Å âó։

�ï ÒÅ Èï՛Ò` ï չ ÂâflÎ ùÅ Òâ óï ç ˚Ö ÔÅ Ö·Ò õâó Åյ´։

�â՛Ò ù·ղß ‹ áâß ˜ÅÎ ÔÅÒù âÒ` è Ô ÒïÒ ÛÅ´ ùÅ ÛÅõ Ôâ ÎÅ´ ùյ·ı´ ‹ ÔÅÒ ÉâÒ

˜ÅÎ ÔÅÒù â Ò·Ì üïß Å Ì· ÒïÒ Ôâ ÎÅ ùâÔá։

ò· ÒÅ ÅÒ á·ı ßè ùÅ Òâ óï ç ùï ÒÅ Èâó ôß ÉÅյï´, ëï ßÅյï´ ˘´ ÅÒ ù·ıß â Òï ìÅ-

ßÅ Åù, ï չ ÂâÎ ´Å‹ Î· Ì· Ò· ղ´â Òï´ Å´ üÅ ÔÅ ùÅ´ Åշ ôÅ ÔÅ´˘ Å ÈÅ ÁÅÒ ùâ ó·ı

áâÂ ·ıß։

Äշ ôÅ ÔÅ´˘´ Å ÌÅÒ Ôâ ó·ıÛ üâ Ô· Å շÅ ùâÒÔ âÒ´ ï ÒÅÒ â´ ´âÒ ùÅ յÅÛ ·ıß

ô· ÒÅ ÅÒ áï ´ïÎ Ôâ ÒïÛ յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ı Òï üÅ ßÅÒ ï Òâ´Û ßշÅ ùÅõ ÔÅÒ Éâ ÒÅ ùè։

ûÅ ճÅô ÅյÎ ´âÒ ùÅ յÅ Û·ıß´ ÅÒ Ì·ıß ç ßï Åյ´ Ö·Ò õè´ ùâ Ò·Á üÅ ßÅÒ, ßâù Åյó áâÂ-

˘·ıß, յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ıÒ´ è Ô Ò·ıß ç ô· ÒÅ ÅÒ áï ´ïÎ Ôâ ÒïÛ â Òâ è ‹ ÖÒÅ õè ùÅÒ-

á·ıß ã·ıյ Öï üÅ ßÅÒ։

Ñ ÒÅ õè ´âÒ ùÅ յÅÛ â ó·ıÛ üâ Ô· ´âÒ ùÅ յÅÛ · ղè ÂÅ ÔÅÎ ôÅ ·ıß ç è´ ùâÒ â-

Òï üÅÒ Ûâ Òï´։ î ÌâÒ Á·, Åß É·ղÁ ô·ıß Éè üÅ Á·Ò áÅ ÉÅÒ Å´ áÒÅ áÅÈ ·ıß ç ô·-

ÒÅ ÅÒ áï É· ó·Ò ´ïÎ Ôâ Òï´։ Í· Ì· ÒÅ ÉÅÒ յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ıÒ ã·ıյ ÖïÛ (ôß ÉïÛ) ßâ ùè,

´âÒ ùÅ յÅÛ ·ıß ç ïÒ ÔÅÒ Éâ ÒÅ ùè։

ò· ÒÅ ÅÒ á·ı ßè ùï ÒÅ Èâ óïÎ Öâ ÒÅ áÅ Îâ óï ç ÂÅÒã ßÔÅ õ· ղ·ı ëյ·ı ïÛ Ö´Åó

áâ Âï ÉÅÒá ßÔÅ õ· ղ·ı ëյ·ı´։ ÍÅ ùÅյ´ âÒ Éâß´, â ëâ ãÖ·ıß â , ·Ò ´ïÎ Ôâ Òï üâÒ-

ëÅ ùÅ ·ı ëյ·ı´´ ç Å ùÅ´ չç, ùÅ Òâ óï ç, è ÎÔ ùÅÒ ‹· Ò·ı ëյÅ´, ô´á Òï ÅÎ ÂâùÔ â-

Òè ˘´ ÅÒ ùâó ùÅß áï ÔÅÒ ùâó ßï Åյ´ ßâù Ôâ ÎÅ´ ùյ·ı ïÛ։ Äß ·˜ ßÅ´ ìÅ ßÅ Åù

´ïÎ Ôâ Òï üâÒ ëÅ ùÅ ·ı ëյ·ı è ùÅ Òâ óï ç è Ô Òâó âó â ó·Ì Åյ´ ÉÅ ïÛ, ëâ, üÅÔ ùÅ-

ÂâÎ, ï´ չïfl ßÅ Îï´ â˘ ·ı ã·ıß, ·Ò Å շÅ ùâÒÔ âÒ´ Å Ìâ óï üÅ´ ÖÅ ßÅ · Òâ´ ô· Îâ´։

��

��

��

��

��

��

28 29

Քա ռա բա ժան

Å ÈÅ ÉÅ ìÅ è üâ ÔÅ˘Ò ïÒ ßâ ë· áÅ ùÅ´ ü´ÅÒ ç։ Մâ ë· áÅ ùÅ´ ÉÅã ßÅ ëïÌ Åյó

ü´ÅÒ â Òï ÂâÎ ùÅ Òâ óï ç ùï ÒÅ Èâó ßâõ ùÅß ˜·˘Ò ôß Éâ Ò·Ì ùÅß Å´ üÅ ÔÅ ùÅ´

Åշ ôÅ ÔÅ´˘ ùÅ ÔÅ Òâ óïÎ։ Äշ ôÅ ÔÅ´ è Îù Îâ ó·ı üÅ ßÅÒ Å´ üÒÅ ìâշÔ ç ßÅ ·ıÒ

ë·ıղë (ùÅß ÖÒÅ ÔÅô ÔÅù), · Òè ÂâÔ˘ ç ÉÅ ìÅ âó չ·ÒÎ ßÅ Îï։ ¯Å ÈÅ ÉÅ ìÅ è

üïß Å ùÅ ·ıß ÖÒÅ Ì·Ò Åշ ôÅ ÔÅ´ ï ձ‹ ç, ˘Å ï ·Ò Å´ üÒÅ ìâշÔ ç ßÔ â Òè üÅ-

ßÅ ÂÅ ÔÅÎ ôÅ Å ÉÅÒ ÖÒÅ Èâó չ·ÒÎ ÉÅ ìï´ â ÒïÛ յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ı Ò·ıß։ ÇÅ ìï´ â-

Òï üÅ´ձ Å ÒÅ Ò·ı ëյ·ı´ â Òè ÂÅ ÔÅ üÅ ùÅ´ չâ´ è ÔÒ ÌÅõ։ ÜÒÅ´˘ üÅ ßÅ ÂÅ-

ÔÅÎ ôÅ ·ıß â´ ´յ·ı ëï è´ ùÅó ßÅ´ ‹ ßÔ ï ãÅÒ ÖÅÛ ßÅ´ è´ ëÅÛ ï´, üâÔ ‹Å ÉÅÒ,

´ÂÅ ÔÅ ùÅ üÅÒ ßÅÒ չç áÒÅ´˘ ˜· · ôâó։ úÅ Òâ óï ç, ï üÅÒ ùâ, áÒÅ´˘ ãÅÒ ÖÅÛ-

´âó՝ ´ùÅ Ôï ·ı â Å ó·Ì è´ ùÅó ßÅ´ ‹ ßÔÅ õ· ղ·ı ëյÅ´ ßÅ ùÅÒ áÅù â Òè ( Òï Åù՝

è ÎÔ Çó·ı ßï áÅ ÎÅ ùÅÒÖ ßÅ´)։

1. �Å ղÅ óïÎ ï fl´չ ç ï˘ ÔâÎ ·ıß, óÎ·ıß 2. �Å ղÅ óïÎ ï fl´չ ç ï˘ ãÖ·ıß

ã ÖÅ յ·ı ëյ·ı´ âÒ.

Ôâ Î· ղÅ ùÅ´

ó Î· ղÅ ùÅ´

ã ÖÅ Û· ղÅ ùÅ´

üÅ ßï ‹ ü· Ôï

Ìâ ÒÅ ÉâÒ ß·ı´˘.

ü·ıյ ãâÒ

ã ÖÅÛ ß·ı´˘ âÒ

3. �Å Âè ձâÒ ‹ ï ÒÅ ùÅ´ ùյÅ´ ï üâÔ 4. �·Ò ÌâÒ Å ÖïÒ

Å Î· Ûï Å Ûï Å âÒ

ÅÈ´ չ·ı ëյ·ı´ âÒ

˚ Òï Åù âÒ

è´á üÅ´ ÒÅ Û·ıß

Ìâ ÒÅï ßÅÎ ÔÅ Ì· Ò·ıß

Ö Å üÅ Ô·ıß

Ä´ üÅ ÔÅ ùÅ´ Åշ ôÅ ÔÅ´ ï áâÂ ·ıß ã·ıյ ÖâÒ´ ï Òâ´Û ÖÒÅ È·ıß â Òè ´Åô

´âÒ ùÅ յÅÛ ·ıß â´ ßï ßյÅ´Û, Å ÂÅ` · ղÁ ëï ßï´։ ä·ıյ Öï ùÅß ëï ßï è Ô Ò·ı ëյÅßÉ

Åշ ôÅ ÔÅ´ è ´âÒ ùÅ յÅÛ Ì·ıß ç ´Å‹ Åß É·ղÁ áÅ ÎÅ ÒÅ ï´։ û´Å ÒÅ Ì·Ò ç, ·Ò, è ÎÔ

·ı Î·ıß Å ÎïÒ Ì·ղ ´յ·ı ëï, ùÅÒ ‹·Ò Ìï Ôâ˘Î Ôï, ôÅ ղï áï ÔÅÒ ù·ı ßè · Ò· շÅ ùï Ôâ-

ÎÅ´ ùյ·ı ·Ì, ï´ չè ù´ ÂÅÎ Ôï, ·Ò, üÅÔ ùÅ ÂâÎ, ·ı շÅá Ò·ı ëյ·ı´ áÅÒձ Ìï ˘Å ÈÅ-

ÉÅì Å´ï ÅյÎ ùÅß Åյ´ üÅÔ ÌÅ õï ÖÒÅ È·ıß â Òï ÌÒÅ, · Ò·´˘ ÂâÔ˘ ç üÅ Ô·ıù

ձ‹·Ì Å ÈÅ´ձ ÅÛ âó, ´âÒ ùÅ յÅÛ âó ‹ ˘´ ÅÒ ùâó։

ûÅÒù ç ´շâó, ·Ò ˘Å ÈÅ ÉÅ ìÅ è ´ÂÅ ÔÅ ùÅ üÅÒ ßÅÒ ç ˚Ö ÔÅ Ö·Ò õâó áÅ Îï

ùշÈÅ áÅÔ ßÅ´ ˜·ı ó·ıß։

Տ երմինաբ ան ական բառացան կ

Բա զե լի կոն վեն ցի ա – «Ï ÔÅ´ ÖÅ Ì·Ò ‹ Åյó ëÅ ·´-

´â Òï Å´ áÒ ÎÅü ßÅ Åյï´ Ôâ ղÅ ·ô ßÅ´ ‹ üâ ÈÅÛ ßÅ´

´ùÅÔ ßÅßÉ üÎ ù· ղ·ı ëյ·ı´ ÎÅü ßÅ â ó·ı ßÅ Îï´» ù·´-

Ìâ´ Ûï Å, ÇÅ ãâó, 1989ë.։ ûÅ յÅÎ ÔÅ ï ûÅ´ ÒÅ Ââ Ô·ı-

ëյ·ı è ÌÅ Ìâ ÒÅÛ Òâó ç Åյ´ 1999ë.։

CITES (ՍԻ ԹԵՍ) – «Ä´ üâ ÔÅÛ ßÅ´ âã Òï´ ÖÔ´ Ì·ղ ÌÅյ Òï

ùâ´ áÅ Å ùÅ´ ‹ É·ı ÎÅ ùÅ´ Åշ ôÅÒ üï Ôâ ÎÅù â Òï ßï-

ÁÅã ÖÅյï´ Å È‹Ô Òï ßÅ Îï´» ù·´ Ìâ´ Ûï Å, ÏÅ շï´Ö Ô·´,

1973ë.։ ûÅ յÅÎ ÔÅ è ÌÅ Ìâ ÒÅÛ Òâó ç Åյ´ 2008ë.։

Օգ տագործված գրականության ցան կ

20 üÅÒÛ ·ı ÂÅ ÔÅÎ ôÅ´ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ßÅ Îï´։ ˙ ã· ï ˘Åյ Åյ ßÅ´

Öï ÔÅ ùÅ´ Ö´Å üÅ ÔÅ ùÅ´` 2002ë.- àÒ ‹Å´, 2007.- 60 çÁ

�â´ ÎÅ ùÅ´ ˚ ã· ï ÖÒÅ ïù âÒ 2.0։ �Å Âè ùóï ßÅյï üâÔ։ Óâ ղâ ùÅ-

ÔÌÅ ùÅ´ ˜Å ëâë óÒÅÖ Ò·ղ â Òï üÅ ßÅÒ.– àÒ ‹Å´։ ՄÄú-ï ¨Մö-ï ÓÄÓÇ-ï

˚ ã· â˘շ´ õÒÅ ÖïÒ, 2009, 45 çÁ

« ãï ã·´» ôÅղ.– ՄÄ¨Մö, ˙ ã· ï Åã ÖÅյï´ ùâ´Ô Ò·´

ÄÈ Å·ıÔ յÅ´ Ä., Ñյ·ıóÉ ·ıáÅղյÅ´ Ä., òÅչÅÔÒյÅ´ Í ., òÒïßյÅ´ Í. ,

‰âÔ Ò·ÎյÅ´ Մ ./� ÅÎ ÅÖïÔ ÅùÅ´ ãÅ ÒÖÅ ÛßÅ ձâÈ´Å Òù ·ıÎ·ı Ûïչ â-

Òï üÅ ßÅÒ.– àÒ‹Å´։ úÒë ·ı ëյÅ´ ÅãÖÅյï´ ï´Î ÔïÔ ·ı Ô, 2004

Êï ï ñ. Íëïó, ¯·ıÒ ëïÎ Í. Մâ Òâ áïë, ‚ÅÒóã êâß˜ó/�´ Å áÅ ÔÅ ùÅ´

ßÔÅ õ· ղ·ı ëյÅ è ´ÂÅÎ Ô·ղ óÒÅ Û·ı Ûïչ ßâ ë·á âÒ.– àÒ‹Å´։ ¯ՄäúÑՄ

õÒÅ ÖïÒ, 1988

û·Ì üÅ´ ï ÎյÅ´ Ä., ûÅ Ò·ı ëյ·ı յÅ´ ú., òÒï ßյÅ´ Í., òÅ չÅÔ ÒյÅ´ Í., ÇÅ-

յÅ ëյÅ´ Ն., Ä óâ˘ ÎÅ յÅ´ ñ., ‰·ı Ò·ı ù·ı Ò·ı Ï./�Å ßÅ Ö·Ò õÅù ÛÅյï´ ·ı Î·ı-

Û·ıß.– àÒ ‹Å´։ Ä´ ÔÅ ÒâÎ, 2006

The Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer.

Achievements in Stratospheric Ozone Protection, Progress report

1987-2007.– UN Ozone Secretariat, UNEP, 23p.

The Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer.

2007։ A Success in the Making.– UN Ozone Secretariat, UNEP, 12p.

Румен Д., Божков/Изменяющийся озоновый слой.- ВМО, ЮНЕП,

1995, 33 с.

30 31

Ամ փո փիչ գործ նա կան աշ խա տանք օ զո նային

շեր տի պահ պա նու թյան հիմ նախնդ րի

վե րա բե րյալ

(նա խա գիծ)

ՆÅ ôÅ Öï õè ùÒ ëÅ ùÅ´ Ôâô · ó· Öï Å ç, · Òè, üïß´ Ìâ ó·Ì Ö·Òõ Å ùÅ´ Åշ ôÅ-

ÔÅ´˘ â Òï ÌÒÅ, ´ÂÅÎ Ô·ıß ç Î· Ì· Ò·ղ â Òï ù·ղ ßïÛ ´·Ò Öï Ôâ óï˘ â Òï ձâÈ˘-

ÉâÒ ßÅ è ‹ ´âÒ ùÅ յÅÛ ßÅ è։ Í· Ì· Ò·ղ â Òï ß·Ô ձ‹Å Ì·Ò Ì·ıß â´ ÂÒ·É óâ ßÅյï´

ù·ղß · Ò·շ ßÅ´ ‹ üâ ÔÅ ã· ÔÅ ùÅ´ Åշ ôÅ ÔÅ´˘ â Òï ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ ùÅ Ò· ղ·ı-

ëյ·ı´ âÒ ‹ üß Ô·ı ëյ·ı´ âÒ։

Ն պա տա կը.

ÌâÒ üï շâó ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ÂÅü ÂÅ ·ı ëյÅ´ üïß Åô´á Òï Ìâ ÒÅ Éâ ÒյÅó ´Å-

ô·Òá ëâ ßÅ â Òï ÖÅ ղÅ ÅÒ âÒ´ ·ı Ö·Òõ Å ùÅ´ Åշ ôÅ ÔÅ´˘ â Òï ÅÒ-

áյ·ı´˘ â Òè,

üïß´ Ìâ ó·Ì üÅ´ Ò·ı ëյÅ´ ï ÒÅ ãâù ÌÅ õ·ı ëյÅ´ ÅÎ Ôï ճÅ ï Ìâ ÒÅ Éâ ÒյÅó Ôâ ղâ-

ùÅÔ Ì·ı ëյÅ´ (üÅÒÛ ßÅ´ ÅÒ áյ·ı´˘ â Òï) ÌÒÅ, ùÅã ßâó ï ÒÅ ãâù ßÅ´ Ö·Ò õ·-

ղ·ı ëյ·ı´ â Òï õÒÅ ÖïÒ ,

è´Ô Òâó ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ ձ‹ ‹ ï ÒÅ ùÅ ÅÛ âó Åյ´։

�Å ôÅÖ õÅյï´ Ö·Ò õ·ı â ·ı ëյ·ı´ ùÅã ßÅ ùâÒ Ââ óïÎ Å´ üÒÅ ìâշÔ ç üÅշ Ìï ÅÈ âó

üâÔ ‹յÅ óè.

Å ôÅ Öï õè ´ÂÅ ÔÅ ùÅյï´ Åշ ôÅ ÔÅ´˘ ç, · Òè Ö´Å üÅÔ Ì·ıß ç ïÒ ÌâÒÁ Å-

ùÅ´ ÅÒ áյ·ı´ ·Ì,

Å ôÅÖ õï ÉÅ ղÅá Òïչ âÒ´ â´.

– ´âÒ ùÅ Ìï ճÅ ùï Ö´Å üÅ Ô·ı ßè (Ôâ ղâ ùÅÔ Ì·ı ëյÅ´ üÅ ÌÅ ·ıß, ÌâÒ ó·ı õ·ı-

ëյ·ı´ ‹ Åß · ·ıß),

– Î ÔÅÛ ÌÅõ ´յ·ı ëâ Òï ˘´ ÅÒ ù·ıß,

– Å ÈÅ ÁÅÒù â Òï ձ‹Å Ì· Ò·ıß,

– Ö·Ò õ· ղ·ı ëյ·ı´ â Òï õÒÅÖ Òï ùÅã ß·ıß։

Նա խա պատ րաս տում

öÅ · ëÅÛ Òâ˘ Î· Ì· Ò·ղ â Òï´.

– üÅÒ ÛÅ ëâÒ ëï ùï´ (ÔâÎ ûÅ Ìâó ÌÅõ-· ıß),

– üÅÒ Û·ıß â Òï ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´, áÒÅ´Û ÅÒ áյ·ı´˘ â Òï ÌâÒ ó·ı õ·ı ëյÅ´ ‹ Åß-

˜·˜ ßÅ´ ßâ ë·á â Òï´,

– üâ ÔÅ ÖÅ ˘Åյ óâ Òï´։

Í Ôâղ õâ˘ üÅ ÌÅ ÎÅÒ ëÌ·Ì Å շÅ ùâÒÔ â ÒïÛ ÉÅղ ùÅ ÛÅõ ôß ÉâÒ։

Յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ıÒ ôß Éï´ üÅÔ ùÅÛ Òâ˘ üÅ ÌÅ ÎÅÒ ëÌ·Ì üÅÒ ÛÅ ëâÒ ëïù âÒ։

òß Éï üâ ÔÅ ÖÅ Åյ óâ Òè (üÅÒÛ ßÅ´ ÅÒ áյ·ı´˘ â Òï ÌâÒ ó·ı õ·ı ëյ·ı´ ‹ ÅÒ áյ·ı´˘-

´â Òï Åß · ·ıß, Ö·Ò õ· ղ·ı ëյÅ´ ձ‹ï è Ô Ò·ı ëյ·ı´) üÅ ßÅ ùÅÒ Öâ ó·ı üÅ ßÅÒ

ô·ıßÉ´ ïÒ üÅ ßÅÒ ùè´Ô Òï ôß Éï ղâ ùÅ ÌÅÒ։

�շ ôÅ ÔÅ´ ï ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ üÅ ßÅÒ è ÔÒ Ì·ıß ç · Ò· շÅ ùï ìÅ ßÅ Å ùÅ-

üÅÔ ÌÅõ։

Քայլ 1. �Å ÎÅ ÒÅ ù·ı ëյÅ´ üÅÒ Û·ıß

úÅ ÔÅ Òâ˘ üÅÒ Û·ıß âÒ (áÂ Ò· Û·ıß, ÔÅ è, ˜· ղ· Û·ıß, Ôâ ղÅ ùÅ´ ùÅ ÈÅ-

ÌÅÒ ßÅ´ ßÅÒ ßï´ â Ò·ıß)։

Քայլ 2. �ÅÒÛ ßÅ´ ÅÒ áյ·ı´˘ â Òï ·ı Î·ıß Å Îï Ò·ı ëյ·ı´ ‹ ÌâÒ ó·ı õ·ı ëյ·ı´, Ö·Ò-

õ· ղ·ı ëյÅ´ ձ‹ï è Ô Ò·ı ëյ·ı´

Äß · â˘ ձâÒ üÅÒ Û·ıß â Òï ÅÒ áյ·ı´˘ â Òè ôß Éâ Ò·Ì, ·Ò ÂâÎ ãï ï ßÅ Å , ëâ

ï չ Âï Îïfl´ ç üÅ ÎÅ ÒÅ ù·ı ëյÅ´ ï ÒÅ ãâ ù·ı ëյÅ´ ÅÎ Ôï ճÅ è ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï

üïß Åô´á Òï ßÅ Îï´։

ÜÅ ÎÅ ùÅÒ Öâ˘ ÅÒ áյ·ı´˘ âÒ´ è ÎÔ ÔÅ Òï Åյï´ ôß Éâ Òï ‹ ùÒ ëÅ ùÅ´ ßÅ ùÅÒ-

áÅù â Òï։

äâ ù·ı Ûâ˘ (ôß Éï ղâ ùÅ ÌÅÒ â Òè) ôß Éï üÅÒ Û·ıß â Òï ÅÒ áյ·ı´˘ â Òè։

Äß · â˘ üÅÒ Û·ıß â Òï è á üÅ ·ıÒ ÅÒ áյ·ı´˘ â Òè É· ó·Ò ôß Éâ Ò·Ì։

é´Ô Òâ˘ (յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ıÒ ô·ıßÉ´ ïÒ üÅ ßÅÒ) üÅ ÎÅ ÒÅ ù·ı ëյÅ´ ï ÒÅ ãâ ù·ı ëյÅ´

ÉÅÒձ ÒÅÛ ßÅ´´ · ıղղ ÌÅõ Ö·Ò õ· ղ·ı ëյÅ´ ձ‹è։

Գոր ծո ղու թյան ձևե րը

ÏâÉ-ùÅյ˘

Çïã âÎ ÂóÅ´

Óâ ÎÅ ïóß

å óâùÔ Ò· Åյï´ ëâÒë

å óâùÔ Ò· Åյï´ Åß ÎÅ ÖïÒ

ÅÒ Ôâã

ò·ÒüÒ áÅÔ ÌÅ ùÅ´ ˜Å ëâë

ՆÅ ßÅù/ ÉÅÛ ´Å ßÅù

‡ı ղâ Û·ıյÛ

Ñ· ÌÅã áÅյï´ ´Å ôÅ Öïõ

‰ÅÔ ùâ ÒÅ ãÅÒá ´յ·ı ëâÒ

Óâ ղâ ùÅ Ô·ı

Äù ÅÒù

Í Ûâ ÅÒ

ÏïÒ Ô· ıÅó ç Î ù·ıÒ Îï Å

ՃÅ Å ÂÅÒ ü·Ò áÅ ùÅ´ ˚ ÒÅ ÖïÒ

ÜÅ ÎÅÖÒ ï ´·Ò ´յ·ıë

úÅ´ ôÅ Ôâ Î·ıß

Քայլ 3. :·Ò õ· ղ·ı ëյÅ´ ձ‹â Òï ï ÒÅ ùÅ ÅÛ ßÅ´ ìÅß ùâÔ â Òï üÎ ÔÅ ùâ Û·ıß

é´ÔÒ ÌÅõ Ö·Ò õ· ղ·ı ëյÅ´ üÅ ßÅÒ ÎÅü ßÅ´ Ì·ıß ç · Ò· շÅ ùï ìÅ ßÅ Å ùÅ üÅÔ-

32 33

ÌÅõ։ ‡ Ò·շ ÌÅõ ìÅß ùâ Ôï Å ÌÅÒ Ôï´ յ·ı ÒÅ Å´ չյ·ıÒ ô·ıßÉ ´âÒ ùÅ յÅÛ ·ıß ç Åշ-

ôÅ ÔÅ´ ï ÅÒ áյ·ı´˘ â Òè։

Քայլ 4. �Ò áյ·ı´˘ â Òï ´âÒ ùÅ յÅ Û·ıß ‹ Ö´Å üÅ Ô·ıß

ò·ıß Éè (ղâ ùÅ ÌÅ Òè ùÅß ôß Éï ·Ò ‹ç ´âÒ ùÅ յÅ Û·ı Ûïչ) ´âÒ ùÅ յÅÛ ·ıß ç ïÒ Åշ-

ôÅ ÔÅ´ ï ÅÒ áյ·ı´˘ â Òè։

Äշ ôÅ ÔÅ´˘ â Òè Ö´Å üÅ Ô·ıß ç üÅ ßÅյ´ ï, áÂ Ò· Ûï Ô´˚ Òï ·ı ëյÅ´, ·ı Î·ıÛ-

չÅ ùÅ´ ùÅã ßï ´âÒ ùÅ յÅ Û·ı Ûïչ â ÒïÛ ùÅãß ÌÅõ üÅ´ձ Å ì· ղ· Ìè։

ՀԱ ՎԵԼ ՎԱԾ

Հարցաթերթիկ

1 Ñï Ôâfl , ëâ ïfl´չ ç ï Òâ ïÛ ´âÒ ùÅ յÅÛ ·ıß ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôè։

Äյ· ‡չ

2 îfl´չ Åղ Éյ·ıÒ â ÒïÛ â˘ Ôâ ղâ ùÅ Ûâó ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ßÅ Îï´։

ÑÒ âÒïÛ (áÅ ÎÅÖÒ âÒïÛ), Åß ÎÅÖ ÒâÒïÛ

ûâ È·ıÎ ÔÅ Ôâ Î·ı ëյ·ı´ïÛ Óâ ղâ ùÅÛ ÌÅõ չâß

3 ‡flÒ ´յ·ı ëâ Òï ÅÒ ÔÅ â Ô·ıß âÒ´ â´ ˘Åյ Åյ ·ıß ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôè։

Äõ ôÅë ë·ı ÖÅ ãï

¸Òâ ·´ â Òï (¯ Ä-´âÒ, û¯ Ä-´âÒ)

‚Öï Ôâß

4 ‡ıóÔ ÒÅ ßÅ ·ı շÅ ùÅ Ö·ıյ´ ճÅ ÈÅ ÖÅյë ßÅ´ Å Ìâ óÅ Û·ıß´, Å Òáյ·˘

˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï ˘Åյ Åյ ßÅ´ üâÔ ‹Å´˘ â ÒïflÛ ç։

Äյ· ‡ չ ‚Öï Ôâß

5 ‡Ò Åfl´ ìÅ ßÅ Åù ç ÂâÔ˘ ˚ ã· Åյï´ շâÒ Ôï Ìâ ÒÅ ùÅ´Ö´ ßÅ´

üÅßÅÒ։

1-5 ÔÅ Òï 10 ÔÅ Òï ‹ Å Ìâ óï ‚Öï Ôâß

7 îfl´չ ÔâÎ ·Ì ùÛÅ´ ùÅ Åյï˘ ÎÔÅ Åó Ôâ ղâ ùÅÔ Ì·ı ëյ·ı´

˚ ã·´Åյï´ շâÒ Ôï ßÅ Îï´։

Մ·ıóÔ ïó ßï Ç·ıù óâ Ôï

ËÅ áï · üÅ ղ·Òá ßÅ´ ûâ È·ıÎ ÔÅ üÅ ղ·Òá ßÅ´

êâÒ ëâ Ò·ıß ü·á ÌÅ õï, Åß ÎÅÖ Òâ Òï

8 ՁâÒ ÔÅ Òï è`

ßï´չ‹ 17 ÔÅ Òâ ùÅ´ 18-25 ÔÅ Òâ ùÅ´

26 ÔÅ Òâ ùÅ´ ‹ Å Ìâ óï

9 ՁâÒ ùÒ ë·ı ëյ·ı è`

ßïÁ Å ùÅÒÖ ëâ Òï ÉÅÒձ ÒÅ Ö·ıյ´

ÉÅÒձ ÒÅ Ö·ıյ´

ԵՐ ԵՎԱՆ • 2011

ՕԶՈՆԱՅԻՆ ՇԵՐՏԻ ՀԻՄՆԱԽՆԴՐԻՆ ՎԵՐԱԲԵՐՈՂ

ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՆԵՐ

ԵՐԵՎԱՆ • 2011

Documents

UNITED NATIONS INDUSTRIAL DEVELOPMENT ORGANIZATION · 2017-02-17 · «Օ զիՕ զոն» խաղ 19..... Տեղեկատվական նյութեր 23..... Մե թոդ ներ 27