30
એએએએ એએએ એએએએ

Units and Measurements - Unit - I

Embed Size (px)

DESCRIPTION

This is power point presentation for Unit-I - Units & Measurement in Physics

Citation preview

Page 1: Units and Measurements - Unit - I

એકમો� અને� મો�પને

Page 2: Units and Measurements - Unit - I

ભૌ�તિ ક રા�શી�

એવી� રા�શી�ઓ ક� જે�ને� મો�પ� શીક�ય અને� � ને�થી� તિવીતિવીધ ભૌ�તિ ક ઘટને�ને� વીર્ણ�વી� શીક�ય અને� તિનેયમો�ને� રૂપમો��

સમોજાવી� શીક�ય � ને� ભૌ�તિ ક રા�શી� કહે� છે� .લં�બા�ઈ, દળ, સમોય, બાળ, ઘને �, કદ, વી�ગ, પ્રવી�ગ, દબા�ર્ણ, ક્ષે�ત્રફળ, ઘનેફળ

� ને+� સ� ખ્ય�ત્મક તિનેરૂપર્ણ કરા� શીક�ય છે� એટલં� ક� ભૌ�તિ ક રા�શી�ને� � ને� મો+લ્ય અને� ય�ગ્ય એકમો� વીડે� દશી�� વી� શીક�ય છે� .

Page 3: Units and Measurements - Unit - I

એકમો�ને� લં�ક્ષેણિર્ણક �ઓ

એકમો� સ�રા� રા� � વ્ય�ખ્ય�યિય હે�વી� જા�ઈએ. એકમો�ને� મો�પમો�� ફ� રાફ�રા ને થીવી� જા�ઈએ એટલં� ક� � મો�� સમોય

સ�થી� ફ� રાફ�રા ને થીવી� જા�ઈએ. એકમો�ને� પ્રતિ ક4 તિ સહે� લં�ઈથી� થીઇ શીક� � વી� હે�વી� જા�ઈએ

અને� સહેજે રા� � પ્ર�પ્ત થીઇ શીક� � વી� હે�વી� જા�ઈએ.

Page 4: Units and Measurements - Unit - I

S.I. UNITS

MKS CGS FPS

M – MeterK – KilogramS – Second

C – cm G – gramS – Second

F – footP – PoundS – Second

1’ = 30 cm1 lb = 454 g

1 m = 100 cm1 Kg = 1000 g

Page 5: Units and Measurements - Unit - I

મો7ળભૌ7 સ�યિધ ભૌ�તિ ક રા�શી�ઓને� વ્ય�ખ્ય�યિય

કરાવી� મો�ટ� અન્ય રા�શી�ઓને� જેરૂરા પડે � નેથી�. �ઓ એકબા�જાથી� સ્વી � ત્ર હે�ય છે� .

અ� રા, દળ, સમોય, �પમો�ને

ભૌ�તિ ક રા�શી�ઓને� વ્ય�ખ્ય�યિય કરાવી� મો�ટ� અન્ય રા�શી�ઓને� જેરૂરા પડે� છે� . �ઓ એકબા�જા પરા આધ�રા રા�ખે� છે� .

વી�ગ, પ્રવી�ગ, બાળ, દબા�ર્ણ, ઘને �, ક્ષે�ત્રફળ, કદ.

ભૌ�તિ�ક રા�શી

Page 6: Units and Measurements - Unit - I

મૂ�ળભૌ� � ભૌ�તિ�ક રા�શીA

C

B

earth

equator

1 meter AB/107

લં�બા�ઈ મો�ટરા (m)

Page 7: Units and Measurements - Unit - I

મૂ�ળભૌ� � ભૌ�તિ�ક રા�શી

Mass

Kilogram

(kg)

Page 8: Units and Measurements - Unit - I

મૂ�ળભૌ� � ભૌ�તિ�ક રા�શી

Time

Second

(s)

Page 9: Units and Measurements - Unit - I

મૂ�ળભૌ� � ભૌ�તિ�ક રા�શી

Amount of Substance

mole

(mol)

Page 10: Units and Measurements - Unit - I

મૂ�ળભૌ� � ભૌ�તિ�ક રા�શી

Electric Current

Ampere

(A)

Page 11: Units and Measurements - Unit - I

Temperature

Kelvin

(K)

મૂ�ળભૌ� � ભૌ�તિ�ક રા�શી

Page 12: Units and Measurements - Unit - I

મૂ�ળભૌ� � ભૌ�તિ�ક રા�શી

Luminous Intensity

candela

(cd)

Page 13: Units and Measurements - Unit - I

સા�ધિા� ભૌા��િાક રાા�શીા

• ક્ષે�ત્રફળ= લં�* પ (m2)• ઘનેફળ = લં�*પ* ઊં� (m3)• વી�ગ = અ� રા/ સમોય (m/s)• પ્રવી�ગ = વી�ગ/ સમોય (m/s2)• બાળ = દળ* પ્રવી�ગ (kg m/s2 )• દબા�ર્ણ = બાળ/ ક્ષે�ત્રફળ (N/m2)• ઘને � = દળ/ કદ (kg/m2)

Page 14: Units and Measurements - Unit - I

આ�કડે�ક�ય પ7વી�ગ (Numerical Prefixes)

10-18 atto- a 101 deka- da10-15 femto

-f 103 kilo- k

10-12 pico- p 106 mega-

M

10-9 nano- n 109 giga- G10-6 micro

-µ 1012 tera- T

10-3 milli- m 1015 peta- P10-2 centi- c 1018 exa- E10-1 deci- d

Page 15: Units and Measurements - Unit - I

મો�પને

1 mm

Page 16: Units and Measurements - Unit - I

લંઘ+ત્તમો મો�પશીક્તિ? (L.C) ક�ઈ પર્ણ સ�ધને વીડે� જે� ને�ને�મો�� ને�ને+� મો�પ ચો�કસ�ઈપ7 વી� ક મો�પ� શીક�ય � ને� આપ�લં સ�ધનેને� લંઘ+ ત્તમો મો�પશીક્તિ?

(Least Count) કહે� છે� .દ�. . સ�દ� ફA ટપટ્ટી� વીડે� 1 mm જે�ટલં+� મો�પ ચો�કસ�ઇપ7 વી� ક

મો�પ� શીક�ય છે� , �થી� � ને� લં.મો�.શી. 1 mm છે� .

Page 17: Units and Measurements - Unit - I

શી7 ન્ય ત્ર+ટિટ: જ્યા�રા� વીર્નિનેFયરા ક� લિલંપસ� ને� જેડેબા�ઓ A અને� B ભૌ�ગ� કરાવી�મો�� આવી� ત્યા�રા� વીર્નિનેFયરાને� શી7 ન્યમો� ક�પ�, મો+ ખ્ય

મો�પપટ્ટી�ને� શી7 ન્યમો� ક�પ� સ�થી� મો� ચો થી�ય � વીર્નિનેFયરા ક� લિલંપસ� ત્ર+ટિટ રાતિહે છે� એમો કહે� વી�ય. આ ક્તિIતિ ને� વીર્નિનેFયરા ક� લિલંપસ� ને� શી7 ન્ય ત્ર+ટિટ કહે� છે� .

આ ક્તિIતિ વીર્નિનેFયરા ક� લિલંપસ� ને� આદશી� ક્તિIતિ છે� . જા� વીર્નિનેFયરા ક� લિલંપસ�મો�� શી7 ન્ય ત્ર+ટિટ ને� હે�ય � અન્ય બા�

પ્રક�રાને� ત્ર+ટિટ ઉદભૌવી� છે� .

Page 18: Units and Measurements - Unit - I

ધને ત્ર+ટિટ: જ્યા�રા� વીર્નિનેFયરા ક� લિલંપસ� ને� જેડેબા�ઓ A અને� B ભૌ�ગ� કરાવી�મો�� આવી� ત્યા�રા� વીર્નિનેFયરાને� શી7 ન્યમો� ક�પ�, મો+ ખ્ય મો�પપટ્ટી�ને� શી7 ન્યમો� ક�પ�ને� જેમોર્ણ� બા�જે+ રાહે� � � ને� ધને ત્ર+ટિટ કહે� છે� .

આ ત્ર+ટિટને� લં�ધ� લં�ધ�લં અવીલં�કને, સ�ચો� અવીલં�કને કરા �� થી�ડે+ � વીધ�રા� આવી� છે� . આથી� ધને ત્ર+ટિટને� લં�ધ�લં અવીલં�કનેમો�� થી� બા�દ કરાવી�મો�� આવી� છે� .

આક4 તિ મો�� દશી�� વ્ય� પ્રમો�ર્ણ� વીર્નિનેFયરા સ્કે�લંને� ત્ર�જા� ક�પ� મો�ચો થી�ય છે� . ધને ત્ર+ટિટ = મો�ચો થી � ક�પ� x લં.મો�.શી.

= 3 x 0.01 cm = 0.03 cm

આ મો�ળવી�લં ધને ત્ર+ટ�ને� લં�ધ�લં અવીલં�કનેમો�� થી� બા�દ કરાવી�મો�� આવી� છે� .

Page 19: Units and Measurements - Unit - I

ઋર્ણ ત્ર+ટિટ: જ્યા�રા� વીર્નિનેFયરા ક� લિલંપસ� ને� જેડેબા�ઓ A અને� B ભૌ�ગ� કરાવી�મો�� આવી� ત્યા�રા� વીર્નિનેFયરાને� શી7 ન્યમો� ક�પ�, મો+ ખ્ય મો�પપટ્ટી�ને� શી7 ન્યમો� ક�પ�ને� ડે�બા� બા�જે+ રાહે� � � ને� ઋર્ણ ત્ર+ટિટ કહે� છે� .

આ ત્ર+ટિટને� લં�ધ� લં�ધ�લં અવીલં�કને, સ�ચો� અવીલં�કને કરા �� થી�ડે+ � ઓછે+� આવી� છે� . આથી� ઋર્ણ ત્ર+ટિટને� લં�ધ�લં અવીલં�કનેમો�� ઉમો� રાવી�મો�� આવી� છે� .

આક4 તિ મો�� દશી�� વ્ય� પ્રમો�ર્ણ� વીર્નિનેFયરા સ્કે�લંને� ચો�થી� ક�પ� મો�ચો થી�ય છે� . ઋર્ણ ત્ર+ટિટ = મો�ચો થી � ક�પ� x લં.મો�.શી.

= 4 x 0.01 cm = 0.04 cm

આ મો�ળવી�લં ઋર્ણ ત્ર+ટ�ને� લં�ધ�લં અવીલં�કનેમો�� ઉમો� રાવી�મો�� આવી� છે� .

Page 20: Units and Measurements - Unit - I

મો�ઈક્રો�મો�ટરા સ્ક્રો7 ગ�જે આ સ�ધને વીડે� મો�ટરાને� દશી� લં�ખેમો� ભૌ�ગ એટલં� ક� યિમોલં�મો�ટરાને�

હેજારામો� ભૌ�ગ જે�ટલં+� ને�ને� લં�બા�ઇ મો�પ� શીક�ય� છે� .લિસધ્ધ�� : આ સ�ધને સ્ક્રો7ને� લિસધ્ધ�� પરા ક�ય� કરા� છે� .

મો�ઈક્રો�મો�ટરા સ્ક્રો7 ગ�જેને� રા�ચો� ટ વીડે� એક પ7ર્ણ� પટિરાભ્રમોર્ણઆપ �, સ્ક્રો7ને� બા� ક્રોયિમોક આ�ટ� વીચ્ચો� ને� અ� રા જે�ટલં+� અ� રા વી +� ળ�ક�રા સ્કે�લંને� ધ�રા

મો+ ખ્ય સ્કે�લં પરા ખેસ� છે� . સ�મો�ન્ય રા� � મો�ઈક્રો�મો�ટરા સ્ક્રો7 ગ�જેને� વી +� ળ�ક�રા સ્કે�લં પરા 50 અથીવી�

100 સરાખે� તિવીભૌ�ગ ધરા�વી� છે� .

Page 21: Units and Measurements - Unit - I

વીર્ણ�ને: આ સ�ધને�મો�� એક U આક�રાને� ફ્રે�મો હે�ય છે� . ફ્રે�મો સ�થી� એક દૃઢ આધ�રા (Envil) હે�ય છે� , જે�ને� સ� પક� મો��

સ્ક્રો7ને� છે� ડે� લં�વી �, મો+ ખ્ય સ્કે�લંને� શી7 ન્ય અને� વી +�ળ�ક�રા સ્કે�લંને� શી7 ન્ય મો�ચો થી�ય છે� .

Envil ને� બા�જા છે� ડે� યિમોલિલંયિમોટરામો�� અ� તિક મો+ ખ્ય મો�પપટ્ટી� હે�ય છે� જે�ને� ઉપરા એક સ� દભૌ� રા�ખે� (Base Line) દ�રા�લં� હે�ય

છે� જે� અવીલં�કને લં� વી� મો�ટ� ઉપય�ગ� છે� . પ�લં� નેળ�ક�રા પરા વી +�ળ�ક�રા સ્કે�લં અ� તિક હે�ય છે� , જે�

મો+ ખ્યત્વી� 50 ક� 100 ક�પ� ધરા�વી� છે� . મો�ઈક્રો�મો�ટરાને� છે� ડે� રા� ચો� ટ(Rachet) અને� થી��બાલં (Thimble)

હે�ય છે� જે�ને� વીડે� સ્ક્રો7ને� પટિરાભ્રમોર્ણઆપ� શીક�ય છે� .

Page 22: Units and Measurements - Unit - I

લં.મો�.શી.: મો�ઈક્રો�મો�ટરા સ્ક્રો7 ગ�જેને� લંઘ+ ત્તમો મો�પશીક્તિ? ને�ચો� મો+જેબા લંખે� શીક�ય છે� .

Page 23: Units and Measurements - Unit - I

મો�ઈક્રો�મો�ટરા સ્ક્રો7 ગ�જેને� ત્ર+ટિટઓ: શી7 ન્ય ત્ર+ટિટ: આક4 તિ મો�� દશી�� વ્ય� પ્રમો�ર્ણ� મો�ઈક્રો�મો�ટરાને� બા� છે� ડે� C અને� D ને� જ્યા�રા�

એકબા�જાને� સ� પક� મો�� લં�વીવી�મો�� આવી� ત્યા�રા� વી +� ળ�ક�રા સ્કે�લંને� શી7 ન્ય આ�કને� ક�પ� મો+ ખ્ય સ્કે�લંને� સ� દભૌ� રા�ખે� સ�થી� એકરા�ખેI થી�ય ત્યા�રા� સ�ધને ત્ર+ટિટરાતિહે છે� અથીવી� શી7 ન્ય ત્ર+ટિટ છે� એમો કહે� વી�ય.

ધને ત્ર+ટિટ: આક4 તિ મો�� દશી�� વ્ય� પ્રમો�ર્ણ� મો�ઈક્રો�મો�ટરાને� બા� છે� ડે� C અને� D ને� જ્યા�રા� એકબા�જાને� સ� પક� મો�� લં�વીવી�મો�� આવી� ત્યા�રા� વી +� ળ�ક�રા સ્કે�લંને� શી7 ન્ય આ�કને� ક�પ�

મો+ ખ્ય સ્કે�લંને� સ� દભૌ� રા�ખે�ને� ને�ચો� આવી� � આ ત્ર+ટિટને� ધને ત્ર+ટિટ કહે� છે� . સ�ચો+� મો�પ મો�ળવીવી� મો�ટ� ત્ર+ટિટ જે�ટલં+� મો�પ લં�ધ�લં મો�પમો�� થી� બા�દ કરાવી+� જા�ઈએ.

આક4 તિ મો�� દશી�� વ્ય� પ્રમો�ર્ણ� વી +� ળ�ક�રા સ્કે�લંને� 2 જા� ક�પ� મો+ ખ્ય સ્કે�લંને� સ� દભૌ� રા�ખે� સ�થી� એકરા�ખેI થી�ય છે� .

આમો લં�ધ�લં મો�પમો�� થી� 0.02 mm જે�ટલં+� મો�પ બા�દ કરાવી�થી� સ�ચો+� મો�પ મો�ળવી� શીક�યછે� .

Page 24: Units and Measurements - Unit - I

મો�ઈક્રો�મો�ટરા સ્ક્રો7 ગ�જેને� ત્ર+ટિટઓ:ઋર્ણ ત્ર+ટિટ: આક4 તિ મો�� દશી�� વ્ય� પ્રમો�ર્ણ� મો�ઈક્રો�મો�ટરાને� બા� છે� ડે� C અને� D ને� જ્યા�રા�

એકબા�જાને� સ� પક� મો�� લં�વીવી�મો�� આવી� ત્યા�રા� વી +� ળ�ક�રા સ્કે�લંને� શી7 ન્ય આ�કને� ક�પ� મો+ ખ્ય સ્કે�લંને� સ� દભૌ� રા�ખે�ને� ઉપરા આવી� � આ ત્ર+ટિટને� ઋર્ણ ત્ર+ટિટ કહે� છે� . સ�ચો+� મો�પ મો�ળવીવી� મો�ટ� ત્ર+ટિટ જે�ટલં+� મો�પ લં�ધ�લં મો�પમો�� ઉમો� રાવી+� જા�ઈએ.

આક4 તિ મો�� દશી�� વ્ય� પ્રમો�ર્ણ� વી +� ળ�ક�રા સ્કે�લંને� 2 જા� ક�પ� મો+ ખ્ય સ્કે�લંને� સ� દભૌ� રા�ખે� સ�થી� એકરા�ખેI થી�ય છે� .

આમો લં�ધ�લં મો�પમો�� થી� 0.02 mm જે�ટલં+� મો�પ ઉમો� રાવી�થી� સ�ચો+� મો�પ મો�ળવી� શીક�ય છે� .

Page 25: Units and Measurements - Unit - I

ચો�કસ�ઇ અને� સચો�ટ �ચો�કસ�ઇ: ક�ઈ ભૌ�તિ ક રા�લિશીને� મો�પનેને+� મો7લ્ય � રા�લિશીને� સ�ચો� મો7લ્યને� ક� ટલં�

નેજીક છે� � ને� ચો�કસ�ઇ કહે� છે� .સચો�ટ �: ભૌ�તિ ક સ�ધને દ્વા�રા� મો�પને ક� ટલં� તિવીભૌ� દને અથીવી� સ�મો� સ+ ધ�

કરાવી�મો�� આવ્ય+� છે� � ને� સચો�ટ � કહે� છે� . ધ�રા� ક� એક ધ� + ને� ટ+ કડે�ને� લં�બા�ઇને+� સ�ચો+� મો7લ્ય 2.525 cm છે� . જા� 0.01 cm

તિવીભૌ� દનેશીક્તિ? વી�ળ� ( લંઘ+ ત્તમો મો�પશીક્તિ? ) વીર્નિનેFયરા ક� લિલંપસ� વીડે� મો�પ � લં�બા�ઇ2.50 cm મોળ� છે� જ્યા�રા� 0.001 cm તિવીભૌ� દનેશીક્તિ? વી�ળ� મો�ઈક્રો�મો�ટરા વીડે�

મો�પ � લં�બા�ઈ 2.630 cm મોળ� છે� . વીર્નિનેFયરા ક� લિલંપસ� વીડે� મોળ +� મો7લ્ય 2.50cm એ સ�ચો� મો7લ્ય 2.525 cm ને� વીધ+ નેજીક છે� , આથી� કહે� શીક�ય ક� વીર્નિનેFયરા

ક� લિલંપસ� વીડે� મોપ� +� મો7લ્ય વીધ+ ચો�કસ�ઇવી�ળ+� છે� . મો�ઈક્રો�મો�ટરા વીડે� મોળ +� મો7લ્ય2.630 cm સ�ચો� મો7લ્ય 2.525 cm થી� વીધ+ દ7 રા છે� , પરા� + મો�ઈક્રો�મો�ટરાને�લં.મો�. શી વીધ+ ને�ને� હે�વી�થી� મોળ � મો7લ્યમો�� સચો�ટ � વીધ+ છે� .

Page 26: Units and Measurements - Unit - I
Page 27: Units and Measurements - Unit - I
Page 28: Units and Measurements - Unit - I
Page 29: Units and Measurements - Unit - I

સ�થી� ક અ� ક� (Significant Numbers): ક�ઈ પર્ણ મો�પને ત્ર+ટિટરાતિહે હે� +� નેથી�. ત્ર+ટિટ ઉદભૌવીવી�ને� મો+ ખ્ય ક�રાર્ણ�

(1) મો�પનેને� સ�ધને�ને� મોય�� દ� (2) અવીલં�કનેક �� ને� અપ7ર્ણ� � ને�ચો� ને� તિનેયમો� સ�થી� ક અ� ક�ને� ગર્ણ રા� મો�ટ� તિવીકસ�વીવી�મો�� આવ્ય� છે� :

ક�ઈપર્ણ શી+ ન્ય� રા સ� ખ્ય� સ�થી� ક અ� ક છે� . શી+ ન્ય� રા અ� ક�ને� વીચ્ચો� ને� ક�ઇપર્ણ શી+ ન્ય�� ક� સ�થી� ક અ� ક� છે� . સ�ખ્ય� 2005 મો�� ચો�રા અથી� પ+ર્ણ� આ� કડે� છે� .

પ્રથીમો શી+ ન્ય� રા અ� ક�ને� I�ને પ7 વીW રાહે� લં� શી+ ન્ય�� ક� સ�થી� ક અ� ક� નેથી�. 0.005278 મો�� underline કરા�લં� શી+ ન્ય�� ક� સ�થી� ક અ� ક� નેથી�. આથી� �મો�� ચો�રા સ�થી� ક અ� ક� છે� . પરા +� 0.0050 મો�� બા� સ�થી� ક અ� ક� છે� ક�રાર્ણ ક� underline કરા�લં� છે� લ્લં� બા� અ� ક� સ� ખ્ય� 50 ને� અને+લંક્ષે�ને� છે� . અહે� શી7 ન્ય એક I�નેદશી� ક અ� ક નેથી�. 5.0 મો�� બા� સ�થી� ક અ� ક�

છે� . ક�રાર્ણ ક� અહે� શી7 ન્ય એ I�નેદશી� ક નેથી�, પરા� + 5.0 સ�ખ્ય� સ7ચોવીવી� મો�ટ� છે� . દશી��શીયિચોહેનેવી�ળ� સ� ખ્ય�મો�� અ� તિ મો શી7નેય� રા અ� કને� જેમોર્ણ� રાફને� બાધ� જે અ� ક� સ�થી� ક અ� ક� છે� . દ�. .

2.5200 મો�� પ�� ચો સ�થી� ક અ� ક� છે� . એકમો� બાદલંવી�થી� સ�થી� ક અ� ક�ને� સ� ખ્ય� બાદલં� � નેથી�.

દરા� કમો�� સ�થી� ક અ� ક�ને� સ� ખ્ય� બા� છે� . જ્યા�રા� ક�ઈ સ� ખ્ય�ને� વીYજ્ઞા�તિનેક સ�જ્ઞા�મો�� દશી�� વીવી�મો�� આવી� ત્યા�રા� સ�થી� ક અ� ક�ને� સ� ખ્ય� બાદલં� � નેથી�. દ�. . આ

બા�ને� સ� ખ્ય�ઓમો�� સ�થી� ક અ� ક�ને� સ� ખ્ય� બા� છે� . જ્યા�રા� સ� ખ્ય� ક�ઈ એકમો ધરા�વી � હે�ય ત્યા�રા� શી+ ન્ય� રા અ� ક�ને� જેમોર્ણ� બા�જે+ ને� મો�મો અ� ક� સ�થી� ક અ� ક� છે� . દ�. .

12.0 kg. મો�� ત્રર્ણ સ�થી� ક અ� ક� છે� , જ્યા�રા� 2.5200 mm મો�� સ�થી� ક અને�ક�ને� સ� ખ્ય� પ�� ચો છે� .

Page 30: Units and Measurements - Unit - I