UNIVERSITETI I GJAKOVS FEHMI AGANI

FAKULTETI I MJEKSIS

DEPARTAMENTI INFERMIERIS

KUJDESI INFERMIEROR TEK PACIENTT ME

DISPNE

PUNIM DIPLOME

Kandidat-i/ja: Mentori:

Marigona Prenaj Prof.ass. Iliriane Raa - Bunjaku

Gjakov, Nntor 2017

2

Abstrakt

Dispnea sht nj simptom respiratore, q shpesh mund t jet alarm pr nj

qrregullim serioz respirator, ose smundje tjetr obstructive respiratore. Pasi q mund t

jet prezente te t gjitha grupmoshat, nj prgatitje e duhur ndaj kujdesit t ktyre

pacientve, do t ishte nj ndihm e madhe n prmirsimin e gjendjes dhe kujdesit ndaj

pacientve.

Qllimi i ktij punimi sht, shtjellimi i nj simptome respiratore q quhet Dispne,

dhe paraqitja e rreziqeve t mundshme q kjo simptom mund t na tregoj, siq jan

problemet kardiake apo pulmonare.

Studimi i dispnes dhe problemet shndetsore q mund t pasqyroj dispnea, kan

rndsi t madhe n parandalimin dhe intervenimin n koh te pacienti. sht br edhe nj

studim rasti, ku dispnea ishte symptom apo shenj e n inafkti akut t miokardit.

Studimi sht kryer n Shrbimin Urgjent t Prizrenit.

3

Abstract

Dyspnoea is a respiratory symptom, that often could be a warning for a very serious

respiratory disorder, or any other obstructive respiratory disease. As it may be present in all

ages, a right care to these patients, would be a big help on these patients' recovery.

The aim of this paper (work), is an elaboration of a respiratory symptom called

Dyspnoea and the risks it may cause, such as cardiac and pulmonary changes.

The study of Dyspnoea and the health problems it can express, have a huge

importance on prevention and intervention on time. One of the studies that has been done

about Dyspnoea has shown that it's a symptom or a sign of a miocardial acute infarct. The

study was done in Emergency Service of Prizren.

4

Deklarata

Nn prgjegjsin time deklaroj se ky punim sht shkruar nga un dhe

pergaditur prej meje, nuk sht paraqitur m hert, nuk sht prezantuar

asnjher perpara nje komisioni pr vlersim dhe nuk sht botuar asnjher as

edhe ndonj pjes e tij. Punimi nuk prmban material t shkruar nga dikush

tjetr perveq rasteve t cituara dhe referuara.

Marigona Prenaj

5

Falenderimet

Pas perfundimit me sukses t studimeve kam knaqsin q ti shpreh falenderimet e

mija t perzemerta ndaj t gjith profesoreve dhe asistenteve pr punen e palodhshme,

vlersimin dhe faktin q nuk kursyen t na ndihmojn dhe t ndajne me ne asgj nga njohurit

dhe ekperienact e tyre.

Falenderoj mentoren Prof.Ass Ilirijana-Raqa-Bunjaku per kshillimin, per sygjerimet,

dhe pr dhenjen e vrejtjeve gjat punimit t temes s diplomes.

Falenderim i veqant i takon familjes time per mbshtetjen, besimin, dhe kurajon

gjat tri viteve t studimit tim.

6

PRMBAJTJE

ABSTRAKT ............................................................................................................... 2

2. HYRJE ................................................................................................................... 8

2.1. Anatomia e Mushkrive ................................................................................... 8

2.2. Funksioni i mushkrive .................................................................................. 10

2.3. Metodat diagnostke n Pulmologji ................................................................ 11

2.4. Dispnea........................................................................................................... 12

2.5. Dispnea t t porsalindurit dhe fmijt .......................................................... 13

2.6. Diagnoza ........................................................................................................ 15

2.7. Rndsia Klinike ............................................................................................ 16

2.8. Kujdesi infermieror ........................................................................................ 18

2.9. Mbikqyrja dhe vlersimi i gjendjes s pacientit ............................................. 18

2.10. Kujdesi Psikologjik ...................................................................................... 19

2.11. Komunikimi me pacientin me dispne .......................................................... 20

2.12. Pozicionimi i pacientit me dispne ................................................................ 20

2.13. Trajtimi ......................................................................................................... 21

3. QLLIMET DHE OBJEKTIVAT ..................................................................... 23

STUDIM RASTI ..................................................................................................... 24

4.1. Kujdesi infermieror ................................................................................... 24

4.2. Vlersimi infermieror ................................................................................. 24

7

4.3. Planifikimi Infermieror ............................................................................. 26

4.4. Zbatimi Infermieror................................................................................... 26

4.5. Trajtimi n shrbimin urgjencs ................................................................ 26

5. REKOMANDIME .......................................................................................... 28

6. REFERENCAT ............................................................................................... 29

7. CV E SHKURTR E KANDITATIT ............................................................ 30

8

2. Hyrje

Me dispne nnkuptohet ndjenja subjective t frymmarrjes s vshtrsuar.

Dispnea sht termi mjeksor pr gulim, ndonjher i prshkruar si "uria e ajrit". sht nj

ndjenj e pakndshme. Dispnea mund t shkoj nga t but dhe t prkohshm n dispne

serioze dhe afatgjate. Nganjher sht e vshtir t diagnostikohet dhe trajtohet dispneja,

sepse mund t ket shum shkaqe t ndryshme. Mungesa e frymmarrjes sht nj problem

i zakonshm. Sipas Qendrs Klinike Cleveland pr Edukimin e Vazhdueshm, 1 n do 4

persona q vizitojn mjekun kan dispne.1

Ndjesia e dispense prshkruhet dobt ose pak nga pacienti, ndrsa fiziologjia e

dispense mbetet e paqart, por rrugt neurale multiple mund t prfshihen n t gjitha

proceset q t qojn drejt saj.2 Zvoglimi i oksigjenit n gjak ose ndrprerja e furnizimit

me gjak n zemr ose mushkri mund t shkaktoj dispnea. Shkaqe t tjera prfshijn

stresin, ankthin dhe smundjet si pneumonia. Dyspnea sht nj simptom q mund t

shoqrohet me simptoma t tjera, t tilla si ngushtsi n gjoks, ankthi dhe ndjenja e mbytjes.

Pavarsisht ndjenjs s mbytjes, dispnea nuk shkakton mbytje ose vdekje, dhe pacientt

mund t prjetojn dispnea edhe me nivele normale t oksigjenit. Megjithat, ata q

prjetojn dispnea duhet t krkojn kujdes mjeksor n mnyr q t vlersohen pr

pranin e smundjeve q prekin mushkrit, rrugt e frymmarrjes ose zemrn.3

2.1. Anatomia e Mushkrive

Jan organe voluminoze t vendosura ne kavitetin torakal anash zemrs dhe vazove t

mdha q hyjn dhe dalin prej saj. Kan formn e nj konusi t prer, ku dallojm bazn

basis pulmones t drejtuar posht dhe t vendosur mbi diafragmn dhe majen apex te

drejtuar sipr 2-3cm mbi brinjn e pare. N secilen mushkri dallojm tri faqe: facies

sternocostalis, medialis dhe inferior.(quhet dhe facies diaphragmatica). Facies sternocostalis

1 Alana Biggers, MD.MPH., Dispnea-shkaqet,simptomat dhe trajtimi, Medical News, January 2017 2 Traktat mjeksor i cecilit, Monica Kraft Md., 2013, paragrafi 2 faqe 591.

9

sht m e madhe. N t gjejm gjurmt e brinjeve (impresiones costales) si dhe gjurmat e

shkaktuar nga subclavia. Facies medialis ka vendosje sagitale dhe perbhet nga nj pjes e

pasme vertebrale dhe nj e prparme, n mushkri arteria pulmonare, bronku kryesore,

arteriet bronkiale, (q ushqejn me gjak indin pulmonar), nervat dhe dalin venat

pulmonanare (mushkrore). Kto formojn rrnjen e mushkris. Faqet, ndahen njra nga

tjetraa npermjet tri buzve: margo anterior, e mpreht, e cila n mushkrin e majt n

pjesen e poshtme paraqet nj grryrje incisura cardiaca, margo posterior, e rrumbullakosur

dhe konsiderohet shpesh si faqja e pasme e pulmonit dhe margo inferior. Nepermjet dy

fisurave obilike dhe horizontale, mushkria e djatht ndahet n tri lobe: lobi i siprm, i

mesit dhe i poshtm.

Ndrsa mushkria e majt prbhet nga lobi i siprm dhe i poshtm t ndara ndrmjet tyre

nga fisura obilike. Lobi i siprm nuk sht asgj tjeter veqse nj zgjatim i vogl, n formm

e gjuhs qe veqohet pr shkak t incizurs kardiake, n analogji me mushkrikrin e

djatht konsiderohet si lobi i tret i saj. Sot njihet dhe ndarja segmentare. Pulmoni i djatht

sht m i shkurtr dhe m i gjer, pr shkak t shtypjes q ushtron nn t mlqia e zez,

ndrsa i majti m i gjat dhe me i ngusht pr shkak t shtypjes q i bn zemra sot

(impression cardiaca).4 Bronket t cilat e bjn prcjelljen e ajrit prfundojn n degzime

m t vogla q quhen ndryshe alveoli, ose q ndryshe quhen edhe qeset e mushkrive ku

ktu bhet shkmbimi i gazrave. Sistemi i trsishm i frymmarrjes ndryshe mund t quhet

edhe sistemi bronkial. Kapaciteti i mushkrive sht shum i madh, ku volumi rezerv i

mushkrive pra i vetm njrs mushkri sht mjaftueshm i madh sa pr t jetuar vetm

me njrn mushkri. N mushkrin e djatht kemi tri lobe: lobi i siprm, lobi i mesit, dhe

lobi i poshtm. Ku n kt rast mushkria e majt prbhet nga lobi i siprm dhe nga lobi i

poshtm. Volumi i ajrit q gjendt n mushkri ndryshon gjat frymkmbimit, kto

ndryshime mund t ndahen me an t spirometrit. Mushkrit nuk prmbajn muskuj.

3 Rappaport E. Dyspnea: pathophysiology and differential diagnosis. Prog Cardiovasc. Dis. 1971;13:53245.

[PubMed] 4 Anatomia normale e njeriut, pjesa e par, Prof.Ass.Dr. Drita Totozani, Prof.Ass.Dr. Sofika Qamirani, Tiran

2001. faqe 188.

10

Fig.1. Mushkrit normale t njeriut dhe ndarja anatomike5

Ajri lviz prej muskujve ndrmjet brinjve dhe muskulit t diafragms. Mushkrit jan t

mbshtjellura me mbshtjells shum t holl e cila quhet pleura.4

2.2. Funksioni i mushkrive

Funksioni i mushkerise eshte frymeshkembimi i gazrave.Gjithashtu ajo ka si

funksion,pajisjen e indeve dhe te gjithe organeve tona me oksigjen dhe nxjerrjen jashte te

dioksik karbonit. Frymmarrja shrben pr t oksigjenuar gjakun dhe pr t larguar

produktin perfundimtar t avullueshm t metabolizmit, dioksidin e karbonit

(CO2).Insuficienca respiratore e nderpret kt process dhe prfaqson insuficiencen e

ventilimit t mushkrive, t perfuzionit t mushkrive, ose kombinimin e t dyjave

5 https:www.google.com/search.mushkerit.

11

Funksioni respirator i mushkrive n veti prfshin tri komponente:

1. Ventilimin

2. Difuzionin

3. Perfuzionin.6

2.3. Metodat diagnostke n Pulmologji

Krahas t dhnave t prgjithshme anamnestike sht e nevojshme t shtrohen pyetje t

caktuara t cilat kan t bjn me sistemin respirator.

Simptomat dominante t sistemit respirator jan:

1. Kolla

2. Dispnea

3. Hemoptoe

4. Dhembja n krahror6

6 Pulmologjia, Qrregullimet e sistemit respirator pjesa 10, seksioni 1 Prqasja ndaj

pacientve me smundje t sistemit Respirator, David A. Lipson, Steven E. Weinberg, faqe

1538.

12

2.4. Dispnea

Dispnea sht ndjenja e nj frymmarjeje t vshtir, t rnd dhe jot kndshme.

Fjala e pakndshme, sht me rndsi n kt prcaktim; frymmarrja e rnd apo e

vshtir, ndeshur te individt e shndetshm gjat ushtrimit, nuk kualifikohet, si dyspnea,

sepse sht n nivelin e pritshm pr shkalln e prpjekjeve. Ndjesia e dispense prshkruhet

dobt ose pak nga pacienti, ndrsa fiziologjia e dispensmbetet e paqart, por rrugt neurale

multiple mund t prfshihen n t gjitha proceset q t qojn drejt saj.

Zakonisht prjetohet nga njerz me faza t avancuara t kancerit t mushkrive, astms

ose kushteve t tjera q prekin mushkrit ose zemrn. Dispnea mund t shkaktohet nga

faktor fizik, si sht pengimi i rrugve t frymmarrjes ose faktor biologjik, si sht

ulja e sasis s qelizave t kuqe t gjakut n trup. Individt mund t ken bllokuar rrugt e

frymmarrjes, rrugt e ngushta ajrore ose lngun n mushkri ose zemr. Inflamacioni i

indeve t mushkrive pas ekspozimit t rrezatimit mund t shkaktoj dhe fryrje. Zvoglimi i

oksigjenit n gjak ose ndrprerja e furnizimit me gjak n zemr ose mushkri mund t

shkaktoj dispnea. Shkaqe t tjera prfshijn stresin, ankthin dhe smundjet si pneumonia.

Dyspnea sht nj simptom q mund t shoqrohet me simptoma t tjera, t tilla si

ngushtsi n gjoks, ankth dhe ndjenja e mbytjes. Pavarsisht ndjenjs s mbytjes, dispnea

nuk shkakton mbytje ose vdekje, dhe pacientt mund t prjetojn dispnea edhe me nivele

normale t oksigjenit. Megjithat, ata q prjetojn dispnea duhet t krkojn kujdes

mjeksor n mnyr q t vlersohen pr pranin e smundjeve q prekin mushkrit,

rrugt e frymmarrjes ose zemrn.7

7 Rappaport E. Dyspnea: pathophysiology and differential diagnosis. Prog Cardiovasc Dis. 1971;13:532

45.[PubMed]

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4933005

13

2.5. Dispnea t t porsalindurit dhe fmijt

Me dispne nnkuptohet ndjenja subjective t frymmarrjes s vshtrsuar. Te latantt dhe

fmijt e periudhes parashkollore dispneja percaktohet ne baz t shenjave objective, per t

cilat sot prdoret me shum nocioni distresi respirator.

Keto shenja jan:

1. Takipneja sht frymmarrje me frekuenc t shpjetuar mbi kufijet normal pr

mosh. Paraqitet tek infeksionet e parenkims s mushkrive, por mund t paraqitet edhe ne

gjendje t ankthit, temperature te ulta t ambientit, temperatures s lart trupore,

intoksikimit me barna, hipertiroidizmi etj.

2. Retraksioni (terheqja) inspirator. Perdorimi I muskulaturs ndihse t frymmarrjes

paraqitet te qdo fmij me dispne. Te latanti disponik n fund te inspiriumit paraqitet

trheqja e hapsirave ndrbrinjore, t procesit ksifoid, foss jugulare dhe venave

supraklavikulare. T fmijt nn 6 muaj vrehet edhe terheqje e harqeve ndrehet edhe

terheqje e harqeve brinjore. Duhet diferencuar retraksionin subcostal q karakterizohet me

sheshim t diafrgms dhe paraqitet tek obstruksioni i rnd i rrugve t frymmarrjes. Tek

obstruksioni shum i rnd paraqitet fenomeni i kolovajzs (gjat inspiriumit kraharori n

vend q t zgjerohet kolabon dhe si pasoj e lshimit te diafragms barku zgjerohet dhe

ngrihet, ndersa gjat eksperiumit barku lshohet dhe kraharori kthehet n pozit t mesme).

3. Rnkimi sht zhurm ekspiratore q shkaktohet nga mbyllja e pjesshme e glotisit

para fillimit t eksperiumit, mandej pason hapja e shpejt eksplozive. Paraqitet shpesh te t

porsalindurit me munges t surfakanitit n mushkri (hipo-surfakantoza e mushkrive)

dhe te dhembjet pleu-rale.

4. Tundjet e koks. Jan lvizje (fleksion) t koks prpara si pasoj e fleksionit t

qafs. sht shenj eaktivizimit t muskulaturs ndihmse te frymmarrjes.

5. Dridhja e flegrave dhe zgjerimi i zgavrave t hunds gjat inspiriumit. Jan shenj e

dispense s rnd dhe paraqitet pr shkak t aktivizimit e muskulatures ndihmse t

frymmarrjes s sforcuar ose e shkurtimit t inspiriumit te smundjet e ndryshme.

Varsisht nga shkaktari, dispneja mund te jet e tipit obstruktiv apo restriktiv.

a) Dispnea obstruktive. Paraqitet pr shkak t rrymimit t vshtirusuar t ajrit npr

rrugt e frymmarrjes. Varsisht se ku paraqitet pengesa pr rrymimin e ajrit,

dispeneja obstruktive mund t jet inspiratore, nse pengesa sht prej hunds

14

deri te hyrja e traks n kraharor. N kt rast inspiriumi sht i vshtirsuar dhe

paraqitet stridori inspiarator. Stridori inspirator mund t dgjohet edhe pa

stetoskop dhe paraqitet nj zhurm t fort t ashper me tonalitet t lart t gjat

gjat inspiriumit. Pr dallim nga stridori, grhitja mund t degjohet edhe te

fmijet normal, dgjohet n inspirium dhe ekspirium dhe paraqitet pr shkak t

dridhjes s indeve t buta n orofaring. Po ashtu grhitja mund t dgjohet edhe

te fmijt normal, dgjohet n inspirium dhe eksperium dhe paraqitet pr shkak

t dridhjes s indeve t buta n orofaring. Po ashtu grhitja t rrugeve t siprme

t frymmarrjes, riniti alergjik, hipertrofi t adenoideve dhe tonsilive.

Nse ekziston pengesa n rrugt e poshtme t frymmarrjes dispeneja obstruktive sht

ekspiratore dhe paraqitet n form t fishkllims (wheezing) q paraqitet nj tingull t

zgjatur muzikal me intensitet t ndryshem. N disa raste mund t dgjohet edhe pa

stetoskop.

b) Dispnea restrictive apo joobstruktive. Paraqitet pr shkak t zvoglimit t

elasticitetit (komplijanss) s mushkrive apo kraharorit. Ekzistojn shkaktar t

shumt patoligjik q ndikojn n zvoglimin e elasticitetit t mushkrive. Me

zvoglimin e elasticitetit t mushkrive dhe kraharorit krkohet presion negative

m i lart pr inspirimin e vllimit t caktuar t ajrit, prandaj harxhohet m

shum energji pr punen e frymmarrjes. Pr pasoj ka zvoglimin e amplitudes

e frymmarrjes dhe shpeshtimin e frekuencs s frymmarrjes. Prandaj,

frekuenca e rritur e frymmarrjes me retraksion inspiarator, pa shenja t

obstruksionit t rrugve t siprme (stridor), apo t poshtme t frymmarrjes

(fishkllim) paraqet karakteristiken klinike t dispense restrictive.8

8 Frymarrja e veshtiresuar(dispnea), Prof.assoc.dr.Mehmedali Azemi dhe Drita Telaku - Mr.Sc.Qosja, Pediatria,

2010 FAQE 550-551.

15

2.6. Diagnoza

Dispnea mund t prqaset n mnyr sistematike. N dispnen akute, apo n

mosngopjen me frym, me vendosje t papritur, anamneza, ekzamnimi fizik dhe testimi

laboratorik, duhet t prqendrohen spari n kushtet potenciale me rrezik pr jetn, duke

prfshir ktu embolizimin pulmonar, edemn pulmonare, obstruksionin akut t rrugve t

frymmamrrjes nga anafilaksia e trupave t huaj, pneumotoraksit si dhe pneumonin.

Trajtimi i secilit prcaktohet nga natyra dhe ashprsia e shkakut kryesor. Pr dispnen

kronike, kushtet specifike q duhen marr parasysh prfshin: smundjen pulmonare t

obstruksionit kronik, astmn, smundjen intersticiale t mushkrive, insuficiencn kardiake,

kardiomyopatin, smundjen e refleksit gastroezofageal, smundje t tjera respiratore,

prfshir dhe sindromn e hiperventilimit. Nj radiografi krahrori, nj elektrokardiogram,

testet e funksionimit pulmonar, si dhe nj test ushtrimi me monitorim, prfshir ktu dhe

oksimetrin e pulsit gjat pushimit dhe ushtrimit, jan me rndsi t dores s pare pr

vlersimin e pacientit me dispnea t pashpjegueshme. Dobia e nj testimi m t detajuar

pulmonar, me presion maksimal inspirator dhe ekspirator, kurbat e vllimit qarkullues, apo

sfida me metakolin e depistimit tomografik t krahrorit, si dhe ekokardiografia, varen

gjrsisht anamneza dhe ekzaminimi fizik, prfshir ktu dhe rezultatet e ktyre testeve.

Kur smundja e refleksit gastroezofageal, sht shkaku i dyshuar pr dispnea, ather duhet

tmerret n konsiderat nj ezofagogram e modifikuar e bariumit, apo nj monitorim 24

orsh i pH t ezofagut. Testet e tjera m invasive si kateterizim kardiak, si dhe biopsia e

mushkrive, mund t rekomandohen kur rezultatet e testeve, m pak invasive, nuk kan qen

bindse. Kur mund paraqitet mundsia, prcaktimi prfundimtar i shkakut t dispense

mund t kryhet dhe me an t observimit, secila terapi specifike e eliminon at. Meqense

dispnea mund t shkaktohet njkohsisht nga m shum se nj kondcion, gjat trajtimit

sht mse e rndsishme t merret parasysh ky fakt9. Anamneza e dispnes ne kollen me

ushtrim dhe at productive t duhanpirsit; me qen se kolla productive nuk sht specifike

ajo mund ti atribohet COPD vetm kur sindroma t tjera me flegm kolle, jan prjashtuar,

koha e ekspiarcionit t sforcuar pr t boshatisur m shum se 80% te kapicitetit vital >4

9 Traktat mjeksor i cecil-it, Monica Kraft Md., 2013, paragrafi 3-4, faqe 591.

16

sekonda dhe ka reduktim t intensitetit t zhurms s frymmarrjes, wheezing pa sfrocim

gjat auskultimit, si dhe obstruksion t pakthyeshm t rrjedhjes ajrore ekspiratore ne

spirometri10.

Diagnoza e shkakut t dyspnea mund t bhet relativisht e leht n prani t shenjave t

tjera klinike t smundjes s zemrs ose t mushkrive. Vshtirsia nganjher sht hasur

n prcaktimin e shkaktarit precipitues t frymmarrjes n nj pacient me kushte kardiake

dhe pulmonare. Nj problem shtes diagnostik mund t jet prania e ankthit ose

rregullimeve t tjera emocionale. Nj histori e kujdesshme dhe ekzaminim fizik jan

gjithnj t dobishme, dhe ndonjher mund t jen t domosdoshme kateterizimet e zemrs,

studimet e funksioneve t mushkrive ose teste t tjera.11

2.7. Rndsia Klinike

Dyspnea mund t nxitet n katr mjedise t ndryshme:

1. Krkesa e rritur ventilatore, si sht ngacmimi, smundja febrile, gjendja hipoksi,

anemia e rnd ose acidoz metabolike;

2. Kapacitet ventilator t zvogluar, si jan prftimi pleural, pneumotorax, masa

intratakale, dmtimi i brinjve ose dobsia e muskujve;

3. Rezistenc n rritje t rrugve t frymmarrjes si me astma ose smundje

pulmonare obstruktive kronike; dhe

4. Rn pajtueshmria pulmonare si sht fibroz intersticiale ose edem pulmonare.

N dshtimin e hershm t ventricularit t majt, prodhimi kardiak nuk rritet mjaftueshm

n prgjigje t strvitjes s moderuar; indeve dhe acidozs cerebrale ndodh, dhe pacienti

prjeton dispnea n strvitje. Gripi i fryms mund t shoqrohet me lodhje ose ndjesi t

shtypjes s dhmbve ose t dhmbve. N fazat e mvonshme t dshtimit t ventricularit

10 Traktat mjeksor i ceci-it, Monica Kraft Md., 2013 faqe 593.

17

t majt, qarkullimi pulmonar mbetet i ngopur dhe dispneja ndodh me tendosje t but. Pr

m tepr, pacienti mund t zhvilloj ortopne ose dyspnea paroksizmale gjat nats. Edem

pulmonare akute sht manifestimi m dramatik i mbingarkess s venave pulmonare dhe

mund t ndodh n vendosjen e nj infarkti t vonshm t miokardit ose n fazn e fundit t

dshtimit kronik ventrikular t majt. Shkaqet kardiovaskulare t dispnes prfshijn

smundjet valvulare (veanrisht stenozn mitrale dhe pamjaftueshmrin e aorts),

aritmin paroksizmale (si fibrilacioni atrial), rrjedhjen perikardike me tamponad,

hipertensionin sistemik ose pulmonar, kardiomiopatin dhe miokarditin. Futja e pakufizuar

e lngjeve ose administrimi n nj pacient me dshtim oligurik t veshkave sht gjithashtu

i mundshm q t precipitoj kongjestion pulmonar dhe dispnen. Smundjet pulmonare

prbjn nj tjetr kategori t madhe t kushteve q prodhojn dispne. Shkaqet e

rndsishme pulmonare prfshijn:

astma bronkiale,

smundja pulmonare obstruktive kronike,

embolia pulmonare,

pneumonia,

rrjedhja pleurale,

pneumotorax,

pneumoniti alergjik dhe

fibroz intersticionale.

Prve ksaj, dispnea mund t ndodh n shtetet febrile dhe hypoxic dhe n shoqrim me

disa kushte psikiatrike t tilla si ankthi dhe rregullimi panik. Ketoacidoza diabetike rrall

shkakton dypsnea, por zakonisht shkakton frymmarrje t ngadalta dhe t thella t quajtur

frymmarrje Kussmaul. Lezionet cerebrale ose hemorragjia intrakranjale mund t

shoqrohen me hiperventilim intensiv dhe ndonjher frymmarrje periodike t parregullt

q quhet frymmarrje e Biot. Hipoperfuzioni cerebral nga do shkak mund t rezultoj n

11 Burki NK. Dyspnea. Clin Chest Med. 1980;1:4755. [PubMed]

18

alternimin e periudhave t hiperventilimit dhe apnea t quajtur fryrje Cheyne-Stokes, edhe

pse pacienti nuk mund t perceptohet nga ndonj vshtirsi frymmarrjeje.12

2.8. Kujdesi infermieror

Infermierja prfshin kujdesin dhe mbshtetjen e pacientve, dhe lejon mundsi pr t

krijuar besim tek pacientt dhe infermierja. Kto ndrveprime t pacient-infermiere jan nj

aspekt i rndsishm i menaxhimit t pacientve me dispne. Nj vlersim i plot i

infermieris dhe matja e vzhgimeve sistematike i lejon infermieres t fitoj nj kuptim se

si pacientt po e menaxhojn frymmarrjen e tyre.

Nj vlersim tipik do t prfshij pyetjen e pacientve pr pyetjet n vijim:

far i bn ata pa frym;

far e bn frymmarrjen t leht / m keq;

Historia e mparshme e tyre mjeksore;

Medikamente aktuale dhe t kaluara;

Historia e tyre e duhanit.

Informacioni i marr nga vlersimi do t informoj rreth planit t kujdesit t pacientit.13

2.9. Mbikqyrja dhe vlersimi i gjendjes s pacientit

Mbikqyrja dhe vlersimi i pacientve jep informacion rreth frymmarrjes s tyre. Kjo

do t prfshij:

Regjistrimi dhe vzhgimi i frymmarrjes

12 Carrieri V, Janson-Bjerklie S. The sensation of dyspnea: a review. Heart and Lung. 1984;13:436447.

[PubMed] 13 Samantha Prigmore, MSc, RGN, is respiratory nurse consultant, St Georges Healthcare NHS Trust,

London, Assessment and nursing care of the patient with dyspnea - VOL: 101, ISSUE: 14, PAGE NO: 50

19

Vzhgimi i ngjyrs s pacientit - cianoza sht nj zbardhje blu e lkurs

dhe mukozave dhe sht m e dukshme rreth buzve, veshve, gojs dhe

gishtrinjve. Kjo mund t tregoj nj munges t rnd t oksigjenit. N

pacientt me ngjyr t errt, shenjat e perfuzionit t dobt ose cianoz

mund t zbulohen nse zona rreth buzve ose shtresave t thonjve duket

e errt n ngjyr;

Vzhgimi i pozicionit t pacientit: duke u ulur n kmb, me supet e

ngritura lart, sugjeron q pacienti sht duke punuar shum pr t marr

frym. Nj shkall analoge vizuale mund t jet nj mjet i dobishm pr

t vlersuar prvojn e pacientve n disponimin e tyre dhe kur ndonj

ndrhyrje ka qen e dobishme.

Vzhgimet duhet t regjistrohen n mnyr t sakt dhe t qart n

skemat e vzhgimeve t pacientve dhe n shnimet e tyre infermierore.

do anomali duhet t raportohet tek personeli mjeksor.

Vzhgime t tjera t prdorura zakonisht n nj vlersim t frymmarrjes prfshijn

oksimetri t pulsit (matjen e prqindjes s oksihemoglobins t pranishme n kapilar) dhe

normn e rrjedhs s ekspansionit t pikut. Kjo mat normn maksimale t rrjedhjes q

mund t prjashtohet nga mushkrit, t cilat mund t tregojn pengim t rrugve t

frymmarrjes.14

2.10. Kujdesi Psikologjik

Dispnea mund t jet shum e frikshme pr pacientt dhe mund t rezultoj n nj

ankth t shtuar, duke i br ata t bhen m pa frym. Ndrhyrja infermierore mund ta

thyej kt cikl. Menagjimi i kohs me pacient pa frym, duke folur me qetsi ndaj tyre

14 Samantha Prigmore, MSc, RGN, is respiratory nurse consultant, St Georges Healthcare NHS Trust,

London, Assessment and nursing care of the patient with dyspnea - VOL: 101, ISSUE: 14, PAGE NO: 50

20

dhe duke i udhzuar ata t marrin frym ngadal dhe duke marr frym s bashku me

pacientt, mund t jen shum efektive.

Pr disa pacient, nj qasje m e prekshme, me frkim t but t shpins, ndonjher, mund

t ndihmoj pr t relaksuar pacientt, duke zvogluar prpjekjet e frymmarrjes.

Megjithat, disa njerz nuk e gjejn kt qasje t dobishme, prandaj sht e rndsishme q

t diskutohen me ta qasjet e prekura.

Sigurimi i dhoms q t jet e ajrosur mire, mund t jet i dobishm te shumica e

pacientve.

Shprqendrimi i vmendjes s tyre duke biseduar rreth diqkaje tjetr jasht smundjes

mund t ndihmoj disa pacient t heqin mendjen nga dispneja e tyre, dhe shum prej tyre

do t raportojn se jan m pak t vetdijshm pr simptomat e tyre kur ata jan t zn me

dika tjetr.

2.11. Komunikimi me pacientin me dispne

Pacientt me dispne mund t jen shum pa frym pr t folur m shum se nj ose dy fjal.

Prdorimi i pyetjeve t mbyllura, t cilat mund t marrin prgjigje me nj dremitje ose nj

tronditje t koks, mund t'u lejojn atyre t komunikojn. Kjo krkon koh dhe durim dhe

sht thelbsore q infermierja t mos bj supozime n emr t pacientit. Nga ana tjetr,

mundsimi i pacientve pr t shkruar n letr ose pr t prdorur kartat flash mund t'u

ndihmoj atyre t komunikojn n mnyr efektive.

Disa pacient do t krkojn terapin e oksigjenit me nj mask oksigjeni, e cila sht nj

penges tjetr pr komunikim. Kanalet e hunds jan nj alternativ e dobishme, pasi ato

lejojn infermieren t vzhgojn lvizjet e buzve dhe t lexojn lvizjet e tyre.

2.12. Pozicionimi i pacientit me dispne

Qllimi i pozicionimit t nj pacienti me dispne sht t maksimizoj funksionin e

frymmarrjes duke reduktuar prpjekjet fizike, prandaj individi duhet t jet i rehatshm

dhe i mbshtetur mir. Sigurohuni q jastkt jan duke mbshtetur pjesn e vogl t krahut

21

t pacientit. Shum jastk mund t shkaktojn q nj pacient t "zhytet" n to, duke

kufizuar lvizjet e gjoksit t tyre. Ngritja e leht e kmbs s krevatit mund t pengoj q

pacienti t rrshqet.

Shum pacient e gjejn veten t rehatshm ulur n buz t krevatit ose n nj kolltuk,

prkulur prpara me kraht e tyre duke qndruar n nj jastk. Pikat e prekshme t presionit

prfshijn kmb, pjesn sakrale dhe brrylat dhe kto duhet t vlersohen me kujdes dhe t

monitorohen. Hipoksia sht nj faktor rreziku i lidhur me ndryshimet n lkur. Pacientt

duhet t inkurajohen ose ndihmohen pr t lehtsuar pikat e presionit rregullisht dhe pajisjet

lehtsuese t presionit mund t jen t dobishme pr t parandaluar prishjen e lkurs.

Pacientt q prjetojn dispne kur ata ecin duhet t inkurajohen t marrin nj pozicion q

lejon zgjerimin e mushkrive; pr shembull, duke u mbshtetur n nj mur, duke e

mbshtetur kokn n krah t ngritur ose duke u prkulur mbi nj dysheme.15

2.13. Trajtimi

Terapia e oksigjenit - Kjo prdoret pr t trajtuar hipoksi (nj nivel i ult i oksigjenit

arterial). Dshmit anekdotike sugjerojn q disa pacient t prfitojn psikologjikisht nga

prdorimi i oksigjenit. Oksigjeni sht nj ila dhe duhet t prshkruhet. Zakonisht

shprndahet me mask fytyre, me rrjedhje fikse ose t ndryshueshme t oksigjenit, ose me

nj kanul hundore. Infermieret duhet t sigurojn se ata jan t njohur me mnyrn e

prcaktimit t norms s rrjedhjes s oksigjenit pr t siguruar q prqindja korrekte e

oksigjenit t jepet.

Mund t krkohet humidifikimi pr t parandaluar tharjen e mukozave t gojs, dhe pr t

parandaluar mbajtjen e pshtyms dhe mbajtjes s sputumit. Bateman dhe Leach (1998)

rekomandojn q humidifikimi t'u jepet pacientve q marrin m shum se katr litra /

minut oksigjen nprmjet nj mask fytyre ose nse shprndahet direkt n trake (nprmjet

nj trakeostomi).

15 Samantha Prigmore, MSc, RGN, is respiratory nurse consultant, St Georges Healthcare NHS Trust,

London, Assessment and nursing care of the patient with dyspnea - VOL: 101, ISSUE: 14, PAGE NO: 50

22

Bronkodilatatort e thithur - Kto zakonisht prshkruhen pr t trajtuar disponimin,

sidomos kur shkaku i frymmarrjes sht pr shkak t obstruksionit t rrugve t

frymmarrjes, pr shembull, astma dhe smundja pulmonare obstruktive kronike. Kto

barna ndihmojn pr t hapur rrugt e frymmarrjes duke lehtsuar muskujt e lmuar

bronkial dhe kan m shum gjasa t dorzohen nprmjet nj inhalatori ose nj

nebulizuesi. Infermieret duhet t sigurojn q pacientt jan n gjendje t prdorin

korrektsisht inhalatorin e tyre n mnyr q t sigurojn depozitimin adekuat t barit n

mushkri. 16

16 Samantha Prigmore, MSc, RGN, is respiratory nurse consultant, St Georges Healthcare NHS Trust,

London, Assessment and nursing care of the patient with dyspnea - VOL: 101, ISSUE: 14, PAGE NO: 50

23

3. Qllimet dhe Objektivat

Qdo hulumtim apo punim q bhet n kuadr t shndetsis, ka pr qllim

prmirsimin e jets s qdo pacienti, trajtimin sa m t mir t secils smundjeje,

identifikimin e shkaktarve dhe burimin e qrregullimeve shndetsore, edukimin dhe

informimin rreth secils problematik shndetsore qoft profesionistt shndetsor apo

popullatn. Prandaj me kt punim synoj q t arrij kto qllime apo objektiva:

1. Shtjellimin e nj simptome respiratore q quhet Dispne

2. Shkaqet q mund t sjellin pacientin n nj gjendje t till

3. Rreziku q paraqet dispneja tek nj pacient dhe n qka duhet t dyshojm

4. Informimin mbi kujdesin q duhet kushtuar ktyre pacientve si dhe edukimin e

vet pacientve pr prmirsimin e jets s tyre

Roli i infermier-it/es n prmirsimin e gjendjes s pacientve me dispne

24

STUDIM RASTI

4.1. Kujdesi infermieror

Infermiert jan puntort shndetsor t cilt e kan kontaktin e pare me pacientin. Kujdesi

infermieror ndaj pacientit zbatohet prej kontaktit t pare me pacientin, e deri n lshimin e

tij nga institucioni shndetsor. Shrbimi urgjent, si pjesa m e ndjeshme e zingjirit t

kujdesit shndetsor, krkon vigjilenc dhe shkathtsi m t mira n zbatimin e kujdesit

infermieror.

Nj infermier/e i/e kujdesshm/e duhet t vrej shenjat e hershme t komplikimeve dhe ti

raportoj me qllim t marrjes s masave parandaluese.

4.2. Vlersimi infermieror

Infermieri/a duhet t merr nj informacion t sakt dhe t shpejt pr natyrn e smundjes

dhe anamnezn familjare, ambientin n t ciln jeton dhe punon. Merret informacion nse

pacient ka ndonj smundje kronike kardiake, ose ndonj tjetr.

Vlersohet lkura: nse lkura sht e zbeht, e ftoht dhe e djersitur,

Vlersohet sistemi respirator: observohet pr vshtirsi n frymmarrje,

Vlersohet sistemi kardiak: takikardi dhe T.A, cianoz

Vlersohet pozicioni q preferon pacienti, pozicioni q lehtson frymmarrjen

25

PACIENTI:

Emri dhe mbiemri: M. A.

Data e lindjes: 11/07/1968

Vendi i Lindjes: Prizren

Gjinia: Mashkull

Statusi: I martuar

Vendbanimi: Fshati Zhur

Profesioni: X

Pesha: X

Gjatsia: X

Diagnoza: Dispne akute

T dhnat objective:

N momentin e paraqitjes s pacientit n shrbimin urgjent, tek pacienti verehet vshtirsi n

frymmarrje, djersitje dhe zbehje.

T dhnat subjektive:

Pasi q pacienti n momentin e paraqitjes n shrbimin urgjrgjent ishte n gjendje t

komunikoj, ather anamneza sht marr nga vet pacienti. Ai tregoj se nuk kishte pasur m

hert nj gjendje t till, shenjat ishin lajmruar pa pritur dhe menjher si: ndjenja e

frymznies, dhimbje n krahror, djersitje.

T dhnat momentale:

Vrehet dispne, zbehje, djersitje, dhimbje t krahrorit, TA:-170-90, P.:-105, SPO2:-88.

Parametrat e EKG evalvim te ST- segmentit, D1 AVL, V4, V5, V6 lateral.

Pas informimit t mjekut dhe leximin e EKG, mjeku konstatoi se kemi t bjm me

I.M.(infarkt t miokardit).

26

4.3. Planifikimi Infermieror

Te secila smundje planifikimi infermieror ka procedurat e veta q duhet t zbatohen.

Ndrsa kur kemi t bjm me I.M. planifikimi infermieror duhet br n kt mnyr:

1. Vendosim pacientin n pozit t shtrir n shpin,

2. Vendosim oksigjenin,

3. Sigurojm vijn venoze,

4. Monitorojm shenjat vitale,

5. Prgatisim defibrilatorin.

4.4. Zbatimi Infermieror

Te pacientt me I.M. zbatimi infermieror duhet t jet i shpejt, i sakt dhe adekuat, i cili

prfshin:

1. Kontrollim i shpesht i shenjave vitale,

2. Aplikimi i preparateve t caktuara nga mjeku,

3. Pyesim pacientin nse dhimbjet vazhdojn, nse mund t flas,

4. Shikojm nse ka shtim djerse, rritje t dispnes,

5. I bjm t ditur pacientit, nse mund t na informoj, nse ka lehtsim t gjendjes

apo prkeqsim,

6. Prgatitja pr transport n emergjenc.

4.5. Trajtimi n shrbimin urgjencs

Pas vnies s diagnozs nga ana e mjekut, ather jan ndrmarr kto hapa me

urdhr t mjekut, duke aplikuar te pacienti:

1. Nitroglicerin,

2. Morfin i.v.,

3. Aspirin 300 mg.,

27

4. Furosemid 80 mg, 40+40

5. Transport n repartin e emergjencs.

28

5. Rekomandime

Si infermier profesionist sidomos n qendrn e shrbimit urgjent por edhe n at

ambulantor, duhet t njohim mir shenjat e rrezikut, t cilat jan jet krcnuese pr

pacientin. Dispnea si nj simptom respiratore sht e lidhur ngusht me problemet kardiake

dhe pulmonare. Qdo pacient q paraqitet n qendrn shndetsore me kt simptom, duhet

t merret me seriozitet, dhe t vihet kujdes i shtuar ndaj tyre deri n momentin q

konstatohet se nuk kemi t bjm me problem serioze shndetsore. Ne kemi kto

rekomandime pr secilin nfermier q ballafaqohet me t till pacient:

1. T merren menjher masat e shtuara t kujdesit shndetsor,

2. T bhet EKG menjher,

3. Matja e TA, pulsit, SPO2,

4. Informimi i mjekut rreth ktyre parametrave menjher,

5. T jen sa m vigjilent q raste t tilla t mos prfundojn jo mir,

6. T mos neglizhohen kta pacient me kt simptom respiratore.

29

6. Referencat

I. Alana Biggers, MD.MPH., Dispnea-shkaqet,simptomat dhe trajtimi, Medical News,

January 2017

II. Traktat mjeksor i cecilit, Monica Kraft Md., 2013, paragrafi 2 faqe 591.

III. Rappaport E. Dyspnea: pathophysiology and differential diagnosis. Prog

Cardiovasc. Dis. 1971;13:53245. [PubMed]

IV. Pulmologjia, Qrregullimet e sistemit respirator pjesa 10, seksioni 1 Prqasja ndaj

pacientve me smundje t sistemit Respirator, David A. Lipson, Steven E.

Weinberg, faqe 1538.

V. Anatomia normale e njeriut, pjesa e par, Prof.Ass.Dr. Drita Totozani, Prof.Ass.Dr.

Sofika Qamirani, Tiran 2001. faqe 188.

VI. Samantha Prigmore, MSc, RGN, is respiratory nurse consultant, St Georges

Healthcare NHS Trust, London, Assessment and nursing care of the patient with

dyspnea - VOL: 101, ISSUE: 14, PAGE NO: 50

VII. Carrieri V, Janson-Bjerklie S. The sensation of dyspnea: a review. Heart and Lung.

1984;13:436447. [PubMed]

VIII. Frymarrja e veshtiresuar(dispnea), Prof.assoc.dr.Mehmedali Azemi dhe Drita

Telaku - Mr.Sc.Qosja, Pediatria, 2010 FAQE 550-551.

IX. Traktat mjeksor i cecil-it, Monica Kraft Md., 2013, paragrafi 3-4, faqe 591.

X. Traktat mjeksor i cecil-it, Monica Kraft Md., 2013 faqe 593.

XI. Burki NK. Dyspnea. Clin Chest Med. 1980;1:4755. [PubMed]

30

7. CV e shkurtr e kanditat it/es

Informatat personale

Emri dhe Mbiemri

Marigona Prenaj

Datlindja

21/06/1995

Gjinia

Femr

Nr. Personal

1240257773

T dhnat kontaktuese

Nr. Tel:

(+377) 045/606-226

Adresa

Fshati Dujak

Emaili

marigonaprenaj@gmail.com

T dhnat e kualifikimit

Shkolla e mesme e lart

Ass. Infermier i prgjithshm Hysni

Zajmi Gjakov

Universiteti

Universiteti i Gjakovs Fehmi Agani

Fakulteti

Fakulteti i Mjeksis

Programi

Infermieri

Statusi

E rregullt

Nr. ID

140306064