UNIVERSITETI I TIRANËS · 2019-12-03 · GRUPET E INTERESIT DHE NDIKIMI I TYRE NË POLITIKAT ... Politikbërja gjendet përballë presionit të grupeve të interesit dhe aftësive

Adresa : Rr. “Milto Tutulani”

Tiranë

Tel: +355 4 2235838

Mail: [email protected]

[email protected]

Web: www.fdut.edu.al

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I DREJTËSISË

DEPARTAMENTI I TË DREJTËS PUBLIKE

PROGRAMI I STUDIMIT TË DOKTORATËS

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

GRUPET E INTERESIT DHE NDIKIMI I TYRE NË POLITIKAT

PUBLIKE NË BE DHE SHQIPËRI

KANDIDATI UDHËHEQËS SHKENCOR

EVARIST BEQIRI MND Prof. Asoc. Dr. ENKELEDA OLLDASHI

TIRANË, 2017

© E drejta e autorit: Evarist Beqiri, 2017

Ky punim shkencor është formatuar sipas kërkesave të Rregullores “Për Organizimin e

Programeve të Studimit të Doktoratave”, miratuar në Mbledhjen e Senatit

Akademik të Universitetit të Tiranës me vendimin nr.20, të datës 13.11.2008.

Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim,

përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim, transmetim, regjistrim, ruajtje, depozitim, përdorje dhe/

ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cenues me çfarëdo lloj mjeti apo

forme, pa lejen përkatëse me shkrim të autori

Evarist Beqiri 2017

I

PËRMBAJTJA

Lista e tabelave dhe diagrameve.................................................................................................................IV

Abstrakt..........................................................................................................................................................V

Abstract.........................................................................................................................................................VI

Parathënie..................................................................................................................... ...............................VII

HYRJE, OBJEKTI I KËRKIMIT SHKENCOR DHE METODOLOGJIA...........................................1

I. GRUPET E INTERESIT NË BE

1.1 Historik i shkurtër i krijimit të grupeve të interesit në BE...................................................................10

1.2 Grupet e interesit dhe grupet e presionit...............................................................................................11

1.3 Grupet e interesit dhe demokracia në BE.............................................................................................15

1.4 Teoritë mbi grupet e interesit...............................................................................................................18

1.5 Mënyrat kryesore të veprimit të grupeve të interesit në arenën e BE.................................................24

II. GRUPET E INTERESIT DHE VENDIMMARRJA NË BE

2.1 Institucionet e BE.............................................................................................. ...................................32

2.1.1 Parlamenti Evropian........................................................................................... ..................................48

2.1.2 Komisioni Evropian........................................................................................................... ...................51

2.1.3 Këshilli i Bashkimit Evropian..............................................................................................................54

2.1.4 Institucionet e tjera të BE-së................................................................................................................55

2.2 Vendimmarrja në BE...................................................................................................... .....................58

2.3 Reformimi i procesit të vendimmarrjes në BE ...................................................................................61

2.4 Vendosja e Regjistrit të Transparencës...............................................................................................63

2.4.1 Evoluimi i regjistrit të transparencës së BE (rregullat mbi rregjistrin e transparencës, pas vitit

2015)............................................................................................................................. .....................67

2.5 Teknikat e influencës që përdorin grupet e interesit (disa element thelbësor të lobimit dhe

Strategjitë e lobimit)...........................................................................................................................71

Evarist Beqiri 2017

II

III. KUADRI LIGJOR EVROPIAN PËR GRUPET E INTERESIT

3.1 Lobimi................................................................................................................................................79

3.2 Avantazhet dhe disavantazhet e sistemeve normuese të lobimit........................................................81

3.2.1 Sistemet ligjore më pak të rregulluara................................................................................................83

3.2.2 Sistemet ligjore mesatarisht të rregulluara..................................................................................... ... 83

3.2.3 Sistemet ligjore të mirërregulluara................................................................................................. .....84

3.3 Legjislacioni evropian për lobimin dhe ndikimi i grupeve të interesit në sistemin demokratik.........86

3.4 Lobimi, Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe Gjykata Evropiane e

të Drejtave të Njeriut...........................................................................................................................94

3.5 Mundësitë dhe rreziqet e lobimit për demokracinë............................................................................100

IV. INTERESAT DHE MENAXHIMI I ÇËSHTJEVE PUBLIKE NË BE

4.1 Zhvillimi i menaxhimit të çështjeve publike në BE............................................................................103

4.1.1 Menaxhimi i çështjeve publike dhe sistemi politik i BE ...................................................................108

4.2 Aplikimi i menaxhimit të çështjeve publike në Bruksel.....................................................................112

4.2.1 Rrugët për në BE...............................................................................................................................117

4.3 Veprimtaria e grupeve të interesit në BE............................................................................................119

4.3.1 Ndryshimi i mënyrës së veprimit ......................................................................................................123

4. 4 Profili i vendeve që lobojnë në BE.....................................................................................................125

4.4.1 Grupet e interesit, franceze, britanike, gjermane, italiane dhe spanjolle...........................................126

4.4.2 Grupet e interesit, holandeze, belge, nordike, irlandeze, portugeze, greke dhe austriake.................131

4.4.3 Grupet e interesit, qipriotë, malteze, polake, lituaneze, letoneze, estoneze, hungareze, sllovene,

çeke, sllovake, rumune, bullgare.......................................................................................................134

4.5 Mbi kë duhet lobuar në mjedisin e BE-së.........................................................................................137

V. GRUPET E INTERESIT NË SHQIPËRI

5.1 Historiku i zhvillimit të grupeve të interesit në Shqipëri...................................................................143

5.1.1 Periudha nga Rilindja Kombëtare Shqiptare deri në vitet 1930........................................................145

5.1.2 Grupet e interesit në vitet 1945-1990...............................................................................................147

5.1.3 Grupet e Interesit Pas Viteve 1990...................................................................................................148

Evarist Beqiri 2017

III

5.2 Sindikatat si grupe interesi.................................................................................. ..............................151

5.2.1 Organizimi dhe veprimtaria e sindikatave shqiptare.........................................................................153

5.2.2 Kuadri ligjor për rregullimin e veprimtarisë sindikale në Shqipëri...................................................167

5.3 Grupet e biznesit...............................................................................................................................171

5.3.1 Veprimtaria e grupeve të biznesit......................................................................................................173

5.3.2 Organizimi i grupeve të biznesit.......................................................................................................178

5.3.3 Zejtarët..................................................................................................................... .........................194

5.4 Organizatat joqeveritare....................................................................................................................197

5.4.1 Veprimtaria e organizatave joqeveritare...........................................................................................200

5.4.2 Format e pjesëmarrjes së qytetarëve në tryezat vendimmarrëse.......................................................203

5.4.3 Ndikimi i grupeve të interesit dhe qytetarëve në vendimmarrje.......................................................208

5.5 Modeli i grupeve të interesit në Shqipëri..........................................................................................213

VI. PËRFUNDIME DHE SUGJERIME...................................................................................................217

BIBLIOGRAFIA..........................................................................................................................................231

Evarist Beqiri 2017

IV

LISTA E TABELAVE

Tabela nr. 1.1 Këshilla mbi lobimin...............................................................................7

Tabela nr. 2.1 Procesi i politik-bërjes në BE................................................................61

Tabela nr. 2.2 Etapat e evoluimit të Regjistrit të Transparencës..................................67

Tabela nr. 2.3 Të dhëna nga Regjistri i Transparencës................................................71

Tabela nr. 3.1 Vendet evropiane dhe legjislacioni mbi lobimin..................................87

Tabela nr. 5.1 Federatat sindikale që janë pjesë e BSPSH.........................................154

Tabela nr. 5.2 Federatat anëtare të KSSH..................................................................162

Tabela nr. 5.3 Aktet ligjore dhe nënligjore të miratuara në konsulencë me grupet e

biznesit.................................................................................................173

Tabela nr.5.4 Anëtarët e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë, Tiranë (deri në vitin

2016).....................................................................................................179

Tabela nr. 5.5 Anëtarët e BiznesAlbania......................................................................192

LISTA E DIAGRAMEVE

Figura nr. 5.1 Procesi i Lobimit……………………………………………..……212

Evarist Beqiri 2017

V

Abstrakt

Studimi i ndikimit të grupeve të interesit në politikat publike dhe normimi i veprimtarisë së tyre në

funksion të këtyre politikave, është i rëndësishëm për një shoqëri demokratike. Veprimtaria e tyre ngërthen

të drejtat dhe liritë kushtetuese të shprehjes dhe organizimit kolektiv, me parimin e pluralizmit politik, që

gjenden në themelet e rendit kushtetues.

Bazuar në studimet dhe modelet analitike të veprimtarisë së grupeve të interesit, punimi trajton këto

çështje: Cila është origjina dhe roli i grupeve të interesit në BE dhe Shqipëri? Cilët janë aktorët dhe ndikimi

i tyre në vendimmarrjen dhe politikat publike? Cili sistem normativ i përshtatet vendit tonë? Cilat janë

qasjet teorike për grupet e interesit?

Politikbërja gjendet përballë presionit të grupeve të interesit dhe aftësive influencuese të lobistëve. Kjo i ka

shtyrë shumë vende të mundësojne transparencën dhe llogaridhënien, duke normuar veprimtarinë e grupeve

të interesit, në funksion të politikave publike.

Megjithëse nuk ekziston një model ideal lobimi dhe as një model ideal për normimin e lobimit, rregullimi i

veprimtarisë së grupeve të interesit rrit mundësitë e konsolidimit të demokracisë.

Ky studim, kategorizon arenën e BE dhe Shqipërisë, referuar qasjeve teorike pluraliste dhe korporatiste të

grupeve të interesit, duke identifikuar problematikat dhe prirjet pozitive në politikat publike.

Fjalët kyçe : Grup interesi, lobim, politika transparente, konsultim publik, menaxhim i çështjeve publike

Evarist Beqiri 2017

VI

Abstract

Studying interest groups in public policy and regulating their activities in the function of these policies is

very important for a democratic society; their activities combine the fundamental rights of freedom of

expression and association with the basic principle of pluralism, which are the cornerstone of the

constitutional order.

Based on studies and analytical models of stakeholder activities, this dissertation analyzes the following

issues: What is the origin and role of interest groups in the EU and Albania? Who are the main actors and

their influence on decision-making in public policy? Which regulatory system best suits our country? What

is the theoretical approaches to interest groups?

Policy making faces lobbying interests and lobbying ability to influence; many countries have adapted

regulatory systems in order to achieve transparency and accountability in the function of public policy.

Although there is no ideal lobbying model or an ideal regulatory system for lobbying activities, lobbying

has a positive impact on the consolidation of democracy.

This dissertation categorizes the EU and the Albanian arena, referring to pluralistic and corporative

theoretical approaches of interest groups, identifying the problems and positive trends in public policy.

Key words: Interest group, lobbying, transparency, public consultation, public affairs management.

Evarist Beqiri 2017

VII

PARATHËNIE

Kontakti im i parë me grupet e interesit, rëndësinë që paraqet studimi i tyre dhe me

teoritë që i studiojnë ato, ka qenë gjatë kohës që po kryeja studimet e Masterit të Nivelit

të Dytë (MND), pranë Fakultetit të Drejtësisë në Universitetin e Tiranës. Një nga lëndët

që unë zgjodha të studioj gjatë asaj periudhe ishte ajo e “Grupeve të Interesit”, të cilën

na e shpjegonte me aq shumë pasion pedagogia Enkeleda Olldashi. Gjithmonë kam qenë

kurioz, për mënyrën sesi politika funksionon, si dhe për mënyrën sesi vendimet e saj

ndikohen nga grupet e ndryshme të interesit. Në këtë mënyrë, sëbashku me pedagogen e

lëndës, vendosëm që të kryenim një punim mbi lobimin dhe rolin e grupeve të interesit në

Bashkimin Evropian. Ky punim ishte edhe teza e MND, me të cilën unë u diplomova në

vitin 2011.

Gjatë punës kërkimore për realizimin e studimeve të masterit, vura re, që ekzistojnë

shumë pak studime lidhur me rolin e grupeve të interesit në demokraci, në raport me

rolin e rëndësishëm që ato kanë në shoqërinë demokratike. Prandaj, kur vendosa të filloj

studimet e doktoratës, nuk e pata shumë të vështirë për të gjetur pyetjen kërkimore që do

të më shoqëronte në vitet në vazhdim. Influenca e grupeve të interesit në politikat publike

dhe rregullimi ligjor i veprimtarisë së tyre në vendet evropiane dhe në Shqipëri, u vendos

në fokusin e kërkimeve. Në këtë punim, një kapitull të veçantë dhe një vend të

rëndësishëm, ia kemi kushtuar rolit të grupeve të interesit në vendin tonë. Identifikimi i

aktorëve kryesor që përpiqen të ndikojnë politikbërësit shqiptar, nuk ka qenë një punë e

lehtë. Kjo për shkak të informalitetit të madh, i cili shoqëron realizimin e lobimit në

vendin tonë, por edhe për shkak të punimeve kërkimore, shumë të pakta, në këtë fushë.

Ky punim nuk do të kishte qenë i mundur pa ndihmesën, mbështetjen dhe frymëzimin e

miqve, kolegëve dhe familjes time. Falënderoj së pari, udhëheqësen time Prof. Asoc. Dr.

Enkeleda Olldashin. Orientimet, kritikat, këshillat dhe sugjerimet e saj, e kanë

përmirësuar punimin vazhdimisht në mënyrë cilësore. Falënderimi për të është i trefishtë,

sepse nën udhëheqjen e saj, unë kam kryer me sukses, edhe punimin për diplomimin si

“Jurist”, pranë Fakultetit të Drejtësisë, UT dhe gjithashtu, siç e përmenda më sipër, edhe

tezën e MND-së. Mirënjohja ime, për ndihmesën e saj, do të jetë e përjetshme.

Gjithashtu, dëshiroj të falënderoj përzemërsisht, ish-rektorin e Universitetit të Tiranës

Prof. Dr. Dhori Kulen, Prof. Dr. Altin Sheganin, Prof. Dr. Kudret Çelën, PhD. Erjon

Hitaj pedagog i Universitetit të Vlorës, si dhe z. Gianni Buquicchio, President i

Komisionit të Venecias, për mbështetjen, inkurajimin, këshillat dhe ndihmesën e dhënë në

realizimin me sukses të studimeve të doktoratës.

Në fund, një falënderim tepër i veçantë shkon për Prof. Dr. Aurela Anastasin, e cila me

këshillat, ndershmërinë dhe integritetin e saj shembullor, më ka dhënë një mbështetje të

pakufishme për realizimin e studimeve të doktoratës.

Evarist Beqiri

Tiranë, më 19.12.2016

Evarist Beqiri 2017

1

HYRJE, OBJEKTI I KËRKIMIT SHKENCOR DHE METODOLOGJIA

Në kohët moderne kuptimi politik i lobimit fitoi popullaritet falë Kongresit të Shteteve të

Bashkuara në fund të shekullit të 19-të.1 Duke pritur në hollin ose lobin e godinës së

Kongresit, përfaqësuesit e grupeve të interesit provonin të mblidhnin informacion nga

kongresmenët dhe ndihmësit e tyre me qëllim t’i nxisnin ata të votonin ‘pro’ ose

‘kundër’.2 Me kalimin e kohës, ky ‘lobim’ u transformua nga një sjellje korridoresh, në

një varg më të gjerë dhe më të sofistikuar aktivitetesh, që varion nga sigurimi i

informacioneve te organizmi i publicitetit në masë dhe në dhënien e mbështetjes politike

ose edhe financiare. Ky aktivitet i fundit, transformohet ndonjëherë në mitë dhe i ka

dhënë lobimit një emër të keq te njerëzit e zakonshëm, pavarësisht rregullimeve strikte,

që ka pasur lobimi në SHBA, që prej mesit të viteve 1920.3 Anasjellas, fjala e vjetër

franceze për të njëjtin vend dhe aktivitet ‘paradhoma’, ka mbajtur kuptimin e saj neutral.

Thënë shkurt, lobimi është ndoshta aq i vjetër sa edhe teknikat tradicionale të influencë

që përmenden më tej. Ai ndoshta është profesioni i dytë më i vjetër në histori, në mos i

pari (në varësi të dredhisë së Evës për ta bërë Adamin të hante).4

Fjala lobim në kuptimin e saj neutral ose teknik (duke kapërcyer shumë përkufizime dhe

etiketime të tjera), përkufizohet si “bërja e përpjekjeve joortodkse për të marr

informacione dhe mbështetje lidhur me një lojë interesash në mënyrë që eventualisht të

arrihet rezultati i dëshiruar nga një pushtet mbajtës”.5 Qartësisht, ajo ka të bëj me modelet

e sjelljes që nuk janë të institucionalizuara, të tilla si e drejta për të drejtuar një pyetje ose

një kërkesë gjatë një mbledhje zyrtare. Një sjellje e tillë konsiderohet shpesh e pasigurt

ose madje e rrezikshme sa i përket efekteve të saj. Duke përdorur mënyra dhe mjete

joinstitucionale, lobistët mund të përmirësojnë paraprakisht perspektivën e tyre, dhe të

rrisin mundësitë për suksesin final. Sidoqoftë, mënyrat dhe mjetet e joinstitucionale nuk

kanë një përmbajtje fikse, pasi ato (njësoj si ato institucionalet) variojnë me kohën dhe

vendin. Ajo çfarë është joinstitucionale në një vend ose kohë mund të mos jetë në një

tjetër. Secila anë ka pashmangshmërisht shumë zona gri.6 Disa shembuj nga BE mund ta

qartësojnë këtë. Komisioneri që i ofron raportuesit të Parlamentit një drekë të mirë në

mënyrë që “ta dëgjoj” ose që “të sigurohet që gjërat janë në rregull” është qartësisht duke

lobuar, por letra e tij zyrtare në përgjigje të një kërkese nga raportuesi nuk ka të bëjë fare

me lobimin. Ndjekja e një dëgjese nuk është një aktivitet lobues, por presioni për thirrjen

ose anullimin e saj mund të jetë. Përdorimi i një pauze gjatë dëgjesës për t’u marr vesh

informalisht me interes mbajtësit e tjerë është sigurisht një rast lobimi. Letra ose dreka e

përdorur për t’u socializuar nuk ka të bëj fare me lobimin, por çdo drekë ose letër që

1 Milbrath, 1963; US/GAO, 1999 cituar tek Van Schendelen, 2010. 2 Matthews dhe Stimson, 1975 cituar tek Van Schendelen, 2010. 3 Van Schendelen, 2010. 4 Fjala lob vjen nga fjala latine “lobium”, në mesjetë “lobia”, që i referohet një holli ose sheshpushimi në

një ndërtesë të madhe. Njerëzit që dëshironin të arrinin diçka prej rezidentit vinin dhe duhet të prisnin në

holl, ku zakonisht kishte njerëz të tjerë që prisnin me qëllim të ngjashëm. Duke folur me këta njerëz të

tjerë, që tani quhen interes-mbajtës, ata përpiqeshin të grumbullonin informacion përreth rregullave të

shtëpisë, vetë rezidentit, interes-mbajtësve të tjerë dhe për çështje të tjera potencialisht me interes. Nëse në

vijim ata do të lejoheshin të vizitonin dhe të flisnin me rezidentin, ata mund ta çonin përpara kërkesën e

tyre duke ia përshtatur tekave të tij/saj. 5 McGrath, 2005-A, kapitulli 2 cituar tek Van Schendelen, 2010. 6 Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

2

lidhet me lobimin, fillimisht hapet më mirë me një bisedë, në mënyrë që të krijohet një

atmosferë e këndshme për të bërë biznes.7

Sipas Miller, lobimi është çdo veprim i projektuar për të influencuar veprimet e

institucioneve qeveritare. Pra, ai mbulon të gjitha pjesët e qeverisjes qendrore dhe lokale,

si dhe të trupave të tjerë publik. Ai përfshin legjislacionin, politikat rregullatore dhe

vendimet politike, si dhe negociatat mbi kontratat në sektorin publik dhe grantet.

Megjithëse, marrja e kontakteve të paspecifikuar ose programet e informimit të fokusuara

te sistemi janë shpesh pjesë e marrëdhënieve publike të organizatës, shumë i përfshijnë

ato në suazën e lobimit. Megjithatë, siç do të shikojmë më pas, teknikat e lobimit janë

shpesh qartësisht të dallueshme nga ato të marrëdhënieve publike

Politik bërja evropiane mund të jetë e vështirë për t’u përvetësuar nga ata që janë mësuar

të veprojnë brenda shteteve kombëtare. Ata që punojnë direkt me Brukselin janë më të

avantazhuar në këtë pikë.8

Sipas Van Schendelen, logjika kryesore që qëndron pas mbledhjes së informacionit dhe

mbështetjes në mënyrë joinstitucionale vjen nga nevoja për të zvogëluar rreziqet e

aplikimit të teknikave të influencës kuturu ose arbitrarisht, duke rritur kështu mundësitë

për sukses. Lobimi synon të zbuloj rreziqet dhe mundësitë e një arene me anë të studimit

dhe maturisë, në mënyrë që të shmang gafat dhe bumerangët.

Sipas disa studiuesve lobimi ka katër karakteristika të përgjithshme:

• Së pari, informacioni përreth interesa mbajtësve dhe çështjeve të tyre preferohet të

mblidhet në mënyrë indirekte, për shembull përmes fqinjëve, miqve të tyre dhe

veprimeve të tyre të mëparshme.

• Së dyti, e gjitha kjo bëhet informalisht dhe mundësisht pa lënë ndonjë gjurmë, sepse

përndryshe mund të tejkalohen disa pika pa kthim pas.

• Së treti, lobimi bëhet në heshtje, sepse informacioni mblidhet përmes veshëve dhe

syve dhe kurrë përmes gojës, dhe gjithashtu zhurma ka tendencën të mobilizoj

kundërshtarët potencial.

• Së katërti, një ofertë joshëse vendoset përpara, për arsyen e thjeshtë që të tjerët janë

zakonisht më pak të interesuar për kërkesat e dikujt dhe më tepër të interesuar ‘tek

ajo se çfarë përfitojnë ata vetë’. Ndërsa në BE, janë veçanërisht të interesuar për

informacion specifik dhe mbështetje.

Këto karakteristika kërkojnë shumë punë përgatitore dhe ngjasojnë me diplomacinë

klasike.9 Është gjithashtu krejt e ngjashme me thelbin e ‘ars amandi’ të Ovidit, sipas të

cilit të rinjtë rreth të njëzetave janë zakonisht, prej instiktit, lobist perfekt. Kjo pasi

shumica e tyre i qasen ‘objektivit’ të tyre indirekt, informalisht, qetësisht dhe gjithmonë

me sharm; në një moshë të mëvonshme shumë prej tyre e humbin këtë instinkt. Ata bëjnë

ekzaktësisht të kundërtën dhe duhet ta rizbulojnë thelbin e lobimit te çështjet private. Një

7 Van Schendelen, 2010. 8 Charles Miller, “Practical Techniques for Effective Lobbying”, Thorogood Limited 12-18 Grosvenor

Gardens London SW1W 0DH, 1998, fq. 3. 9 De Callières cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

3

nga shembujt më të mirë të një lobisti të madh është Nikolo Makiaveli. I udhëhequr nga

një ambicie e fortë për të fituar dhe për të mos humbur asnjë ndeshje, ai gjithmonë

përpiqej të studionte ndeshjen me kujdes para se ajo të fillonte dhe vepronte me shumë

maturi gjatë ndeshjes.10

Tipari më dallues i sistemit të përfaqësimit të interesave në Bashkimin Evropian është

shkalla e lartë e institucionalizimit. Institucionet politike të BE kanë luajtur një rol të

madh në formimin dhe mbrojtjen e grupeve të interesit aty, duke shpresuar se ato do të

ishin në gjendje të kryenin një sërë rolesh, ndërkohë që në të njëjtën kohë do të gjenin

mënyrat për përfshirjen plotësisht të shoqërisë civile (i.e. përtej qeverisë) me BE. Këto

aspirata përqendrohen mbi grupet e interesit, në kuadrin e organizimit si shoqëri civile, që

luajnë një rol struktural si agjent kontribuues në legjitimitetin demokratik të një sistemi

unik përtej shtetëror, dhe si një mbështetës i kauzës për më tepër kompetenca për BE.11

Lobimi, që paraqet njërën prej formave normale, ku grupet e interesit ndikojnë në

procesin politik, vlen si një praktikë e afirmuar, që është më e praktikuar dhe e zhvilluar

në SHBA, prej atje përhapet edhe tek vendet tjera të themi post-komuniste. Duhet

theksuar se “lobi” paraqet njëfarë nocioni, që duhet dalluar prej grupeve të interesit, në

kuptimin e ngushtë. Lobi nënkupton “individin apo organizatën, që vepron në favor të

tjetrit me qëllim që të ndikon tek koncepti apo vendimet e pushtetit publik”, pavarësisht

se përdoret në një kuptim pak a shumë më të gjerë. Analizat më të reja, p.sh. sa u përket

SHBA, flasin qartë se numri i lobeve dhe sasia e lobimit gjatë dy dekadave të fundit është

trefishuar.12 Sidomos shumë aktiv janë lobet ekonomike, pastaj përfaqësuesit e lobeve të

korporatave. Gjithashtu, theksojmë rritjen tej masë të zyrave ligjore, që grupet e interesit i

angazhojnë për të zhvilluar influence tek organet shtetërore. Po ashtu, duhet theksuar se

numri i lobeve është rritur edhe tek sektori jofitimprurës, përfaqësuesit e interesave

ekonomike prej shteteve të huaja etj. Duke marr parasysh resurset, ndikim të veçantë tek

lobimi kanë interesat e organizuara të biznesit.13

Grupet e interesit janë një faktor i rëndësishëm i qeverisjes dhe demokracisë në shoqëritë

moderne në Perëndim. Grupet e interesit e rrisin hapësirën për pjesëmarrjen politike.

Njëherësh ata reflektojnë interesat, që ndryshe do të mbeteshin të margjinalizuara. Grupet

publike të interesit e ndërgjegjësojnë opinionin publik për shumë probleme të

përbashkëta shoqërore. Nëse nga njëra anë ato janë mbartëse të politikës konfliktuale, nga

ana tjetër kjo ndikon tek integrimi i shoqërisë. Kultura politike konsultative është

parakusht për suksesin e grupeve të interesit.

Sa i përket Shqipërisë, nuk mund të themi se ekziston një industri e mirëfilltë e lobimit, e

tillë si ajo në Shtetet e Bashkuara të Amerikës apo në Bashkimin Evropian dhe vendet

anëtare të tij. Por, roli influencues i grupeve të interesit në vendimmarrje dhe në hartimin

e politikave publike është i pamohueshëm në Shqipëri. Ajo që vlen për t’u theksuar është

10 Van Schendelen, 2010. 11 Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, PALGRAVE MACMILLIAN UK,

2003, 2007, fq. 1. 12 Duhammel-Meny, 1992 dhe Salamon, 1994 dhe Bibiç, 2004 cituar tek Sadiku, 2014. 13 Petracca, red., 1992; Baumgartner, 1994 cituar tek Sadiku, 2014.

Evarist Beqiri 2017

4

fakti që, kufiri delikat, i cili ndan praktikat lobuese nga ato korruptive është shumë i

vështirë të shquhet në vendin tonë.

Akoma ka një mungesë të theksuar transparence sa i takon veprimtarisë lobuese në

vendin tonë, gjë e cila ndikon edhe në forcimin e demokracisë së brendshme.

Lobimi është një aktivitet që shumë shpesh keqkuptohet. I kritikuar vazhdimisht në

media, si një vegël në dispozicion të biznesit të madh për të joshur politikanët, ai është

një pjesë themelore e procesit politik demokratik. Parlamentarët presin delegacione të

zgjedhësve të tyre në lobin (hollin) kryesor të Dhomës së Komunëvë për t’u lobuar – prej

këtej rrjedh dhe origjina e fjalës në Mbretërinë e Bashkuar. Ndërsa në Uashington, që

mbahet si shtëpia e lobimit dhe lobistëve, pretendojnë se gjithçka filloi në lobin e Hotelit

Willard, ku në ditët e para të Shteteve të Bashkuara, presidentët dhe kongresmenët

prisnin ata që ishin në kërkim të favoreve. Lobimi është një pjesë e shëndetshme dhe e

nevojshme e shoqërisë së hapur dhe demokratike. Sa më i hapur të jetë procesi i

vendimmarrjes politike, aq më i madh do të jetë roli i lobimit dhe lobistëve.

Komisioni Evropian, Parlamenti Evropian, Komiteti Ekonomik dhe Social (ECOSOC)

dhe Komiteti i Rajoneve (COR) janë influencuesit kryesor në propozimet që bëhen nga

Komisioni Evropian për Direktiva, Rregullime, Vendime dhe Rekomandime. Prandaj tek

ata përqendrohet edhe vëmendja më e madhe. Këshilli i Ministrave, i cili përfaqëson

qeveritë e Vendeve Anëtare është vendi ky gjendet pushteti themelor. Komisioni mund të

propozoj projekte legjislative, Parlamenti Evropian ndan bashkë me Këshillin pushtetin

për të vendosur mbi shumicën e këtij legjislacioni, por as Komisioni as Parlamenti nuk

mund ta çojnë atë me forcë përpara pa pasur mbështetjen e Këshillit. Përfaqësuesit e

Vendeve Anëtare, kanë gjithashtu inputin e tyre në projektet fillestare të Komisionit. Nuk

do të kishte kuptim që Komisioni të punonte mbi propozime pa mbështetjen e Këshillit.

Në të vërtetë, shumica e iniciativave të Komisionit dalin nga kërkesa ose të kryetarëve të

qeverive të Vendeve Anëtare, që takohen në Këshillin Evropian ose nga mbledhjet e

ministrore. Përfaqësuesit e Vendeve Anëtare negociojnë detajet e projekteve legjislative,

ndërsa Parlamenti Evropian, ECOSOC dhe COR shqyrtojnë përgjigjen e tyre lidhur me

draftin që propozon Komisioni. Supozohet që Këshilli të marr parasysh amendamentet e

këtyre institucioneve, kur përgatit amendamentin, i cili i dërgohet mbrapsh Parlamentit

Evropian dhe njihet me termin ‘pozicion i përbashkët’ (as ECOSOC as COR nuk

konsultohen lidhur me pozicionin e përbashkët). Në tërësi, lobimi i Këshillit kryhet më

mirë në kryeqytetet kombëtare gjatë diskutimeve me nëpunësit civil, të cilët ndjekin

punën e madhe që kryhet, grupet e studimit dhe komitetet për përshtatjen me progresin

teknik, që janë pjesë e procesit përpara dhe mbasi direktiva të kaloj në procesin e plotë

legjislativ.14

Sipas Cassidy, lobimi është një proces informimi ndaj zyrtarëve dhe legjislatorëve në

mënyrë që masat të mendohen më mirë me shpresën që të reduktohen pasojat e

padëshirueshme të ligjit (ku një propozim i keq menduar mund të ketë efekte të dëmshme

dhe tërësisht të paqëllimshme).

Lobimi mund të jetë ‘proaktiv’ ose ‘reaktiv’. Lobimi proaktiv praktikohet nga shumë

grupe presioni për të inkurajuar Komisionin Evropian të prodhoj propozime. Programi i

14 Cassidy, 1999, fq. 8.

Evarist Beqiri 2017

5

tregut të përbashkët ishte rezultat i lobimit proaktiv nga biznesi. Shkalla e gjerë e

direktivave mjedisore është rezultat i lobimit nga grupeve mjedisore të presionit. Lobimi

reaktiv është i nevojshëm kur Komisioni Evropian prodhon një dokument jeshil, një

dokument diskutimesh ose mban një seancë dëgjimore publike. Këto i paraprijnë

zakonisht një direktive të ardhshme. Ato ofrojnë një mundësi për grupet e interesit dhe të

presionit që të përgjigjen me reagime, ide dhe sugjerime. Përdorimi në rritje i

dokumenteve jeshil dhe dokumenteve të diskutimeve nga Komisioni kërkon vigjilencë,

për të siguruar që komentet të paraqiten në kohë e duhur dhe zyrtarët ti marrin parasysh,

përpara se të kalojnë në fazën tjetër, e cila mund të jetë një projekt direktivë. Lobimi

reaktiv është rritur në mënyrë të vazhdueshme. Kjo si rezultat i zmadhimit të pushtetit të

Parlamentit Evropian mbi legjislacionin. Parlamenti dhe Këshilli (i Ministrave) vendosin

bashkërisht mbi legjislacionin me anë të ‘bashkë-vendosjes’.

Gjithashtu, edhe qeveritë e vendeve anëtare lobojnë me anë të ekipeve të tyre të lobistëve

të maskuar si ‘përfaqësues të përhershëm. Ata përgatisin terrenin për mbledhjet e

Këshillit në negociatat e tij me Parlamentin Evropian, në procesin e njohur si ‘pajtim’.

Ambasadat e vendeve të treta lobojnë gjithashtu. Partneri më i madh tregtar i BE-së,

Shtetet e Bashkuara, kanë përfaqësuesin e tyre që merret me negociatat me Komisionin

dhe lobimin në përgjithësi. Ambasadat e vendeve të tjera të treta mund ta kombinojnë

rolin e tyre vis-à-vis institucioneve evropiane, duke paraqitur ambasadat e tyre bilaterale

të akredituar në Belgjikë ose NATO. Veçanërisht aktive janë vendet Afrikane, Karaibike

dhe Pacifike të cilat janë të asociuara me Bashkimin Evropian me anë të Konventës

Lomé.15

Shumëllojshmëria e interesave që janë në diskutim në çështjet publike evropiane është e

gjerë. Ajo përfshin firma, profesione, punëdhënës dhe sindikata punëtorësh, konsumatorë,

kauza, komunitete/sociale, qytetarë dhe interesa mjedisore, në nivel evropian, kombëtar

dhe nën-kombëtar të organizimit, dhe vetë interesat territoriale, të tilla si ato rajonale dhe

të qeverisjes lokale. Këto veprojnë vetëm, ose kolektivisht, në çështjet publike të BE.

Pavarësisht faktit të rritjes së numrit të kompanive individuale të lobimit në dekadat e

kaluara dhe strukturave informale që i lidhin ato, janë akoma entitetet kolektive formale

që dominojnë përfaqësimin e interesave në BE. Shoqatat e interesave të ndërtuara

formalisht dhe të ingranuara drejt veprimit politik në nivelin e BE ekzistojnë për:16

• Firmat shumëkombëshe dhe interesat kombëtare të shoqatave të mbarë biznesit,

deri tek prodhuesit e sallamit natyral dhe shoqatat kombëtare të sipërmarrësve

social;

• Llogaritarët, doktorët, inxhinierët dhe avokatët, deri tek analistët e shkrimit të

dorës dhe patologët e peshkut, pastruesit e oxhaqeve dhe kozmetologët;

• Punëtorët e minierës dhe përgjegjësit e vendeve ku zhvillohen panaire te

ndryshme ose gara sportive;

• Kujdestarët e akuariumeve çiklistike, mbrojtësit e zogjve, deri tek specialistët e

zogjve; konsumatorët në përgjithësi deri tek entuziastët e pirjes së birrës;

15 Cassidy, 1999. 16 Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, PALGRAVE MACMILLIAN UK,

2003, 2007, fq. 9.

Evarist Beqiri 2017

6

• Krahina të pajisura me autoritet legjislativ, dhe bashkitë e qyteteve të mëdha, deri

tek rrjetet e krahinave që prodhojnë verë.

• Nxitësit e fushatave të mbrojtjes së mjedisit dhe mirëqenies së kafshëve, deri tek

ata që bëjnë fushata për rritjen e aktiviteteve fizike për përmirësimin e shëndetit;

• Organizatat ndërkombëtare të mbrojtjes së të drejtave të njeriut, deri tek një

grumbull i rrjeteve “alternative” të aktivistëve që kanë një website;

• Bamirësit katolik deri tek organizatat humanitare;

• Moshat e reja dhe gratë e vjetra;

• Organizatat e përgjithshme të qytetarëve deri tek agjencitë e specializuara të

ilaçeve.

Nuk ka një listë përfundimtare të numrit dhe të tipave të ndryshme të lojtarëve aktiv të

përfaqësimit të interesave në BE. Kjo vjen pjesërisht për shkak të kompleksitetit që

përfshin identifikimin dhe klasifikimin e lojtarëve. Një numër rrjetesh të strukturuara

informale i lidhin lojtarët së bashku, por nuk ka një mënyrë të numërimit të këtyre.17

Në këtë mënyrë, do ta përdorim këtu termin grupe interesi duke nënkuptuar me këtë

koncept përfshirjen e një numri të madh aktorësh.

Sipas Nownes, lobimi është një fenomen kompleks. Këto katër raste studimore të

shkurtra, të cilat bazohen mbi disa intervista, tregojnë se lobimi nuk është një fenomen i

thjeshtë dhe i hapur. Por le të shohim se çfarë ilustrojnë këto raste studimore.

1. Lobimi zhvillohet në të tre nivelet e qeverisjes – shtetëror, lokal dhe kombëtar. Anne

lobon ekskluzivisht vetëm zyrtarët lokal. Nga ana tjetër, Erica lobon vetëm zyrtarët

kombëtar të qeverisë. Kenneth lobon në radhë të parë zyrtarët shtetëror të qeverisë. John

lobon si zyrtarët shtetëror edhe ata lokal.

2. Lobimi zhvillohet në të tre degët e qeverisjes. Anne lobon kryesisht anëtarët e këshillit

bashkiak (i.e., legjislatorët), por gjithashtu edhe agjencitë ekzekutive. Në mënyrë të

ngjashme, John lobon si legjislatorët edhe burokratët. Nga ana tjetër, Erica e përqendron

përpjekjen e saj lobuese pothuajse ekskluzivisht tek legjislatura. Në fund, kur Kenneth

lobon zyrtarët e qeverisë shtetërore, ai e bën këtë përmes të tri degëve të qeverisë.

3. Lobimi merr një shumëllojshmëri formash. Lobistët përdorin një sërë teknikash. Anne

takohet personalisht dhe periodikisht me legjislatorët lokal, dëshmon tek seancat

dëgjimore të këshillit bashkiak, dhe përfshihet në lobim. Erica takohet personalisht me

legjislatorët dhe ndihmësit e tyre, dëshmon para komitetit legjislativ, ndihmon në

hartimin e legjislacionit dhe kontribuon financiarisht për kandidatët. John dëshmon në

seancat dëgjimore para agjencive ekzekutive, paraqet raporte të shkruara për zyrtarët e

agjencive, ndihmon në hartimin e normave dhe rregullimeve dhe takohet personalisht me

personelin e agjencive ekzekutive. Në fund, Kenneth takohet personalisht me legjislatorët

dhe personelin e agjencive ekzekutive, shoqërohet me legjislatorët kontribuon

financiarisht për fushatat e tyre, dëshmon para komisionit legjislativ dhe përfshihet në

lobim.

17 Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, PALGRAVE MACMILLIAN UK,

2003, 2007, fq. 10.

Evarist Beqiri 2017

7

4. Lobimi praktikohet nga një shumëllojshmëri organizatash. Anne punon më shumë për

llogari të firmave të biznesit, por nganjëherë përfaqëson edhe grupe jofitimprurëse të tilla

si entitetet bamirëse dhe qeveritare (p.sh., shtetet, qytetet, kontetë). Erica punon për një

grup qytetarësh me anëtarësi me bazë të gjerë (i.e., një grup që është i hapur për çdo

qytetar), John punon ekskluzivisht për firma biznesi dhe Kenneth për organizata tregtare

(grupe të organizuara firmash biznesi).

5. Lobimi praktikohet virtualisht në çdo fushë të imagjinueshme. Erica përqendrohet tek

Siguria Sociale dhe kujdesi shëndetësor, ndërsa Kenneth punon mbi një sërë çështjet,

përfshirë këtu taksimin e biznesit, kujdesin shëndetësor, reformimin e procesit gjyqësor

dhe kompensimin e punëtorëve. Nga ana e tyre, Anne dhe John nuk punojnë fare mbi

“çështjet”. Por, Anne kërkon leje për klientët e saj nga qeveritë lokale që zhvillojnë tokat,

ndërsa John përpiqet të bind zyrtarët qeveritar që të blejnë atë që kompanitë e klientëve të

tij shesin.

6. Lobimi ndonjëherë prodhon rezultate dhe ndonjëherë nuk e bën. Anne së fundmi mori

leje nga një qeveri lokale e cila e lejon një klient të saj të zhvilloj një sipërfaqe të madhe

toke jashtë një qyteti të madh. Nga ana tjetër, Erica u zhgënjye së fundmi kur Kongresi

refuzoj të rris ndihmën financiare për koston e jetesës për përfituesit e Sigurimeve

Sociale. John ka pasur më tepër fat së fundmi, pasi sapo fitoi një kontratë qeveritare për

një nga klientë e tij e cila e lejon atë të ofroj shërbime arkitekturore për ndërtimin e një

librarie të re në një qytet të madh. Në fund, Kenneth humbi një betejë kohët e fundit kur

asambleja shtetërore votoi për rritjen e pagës minimale shtetërore.

Përfundimisht, mund të thuhet që, lobimi është një fenomen kompleks dhe heterogjen.

Procesi i lobimit mund të kuptohet vetëm nëpërmjet të kuptuarit të sjelljes së lobistëve; të

cilët punojnë në nivele të ndryshme të qeverisjes, për disa lloje të ndryshme organizatash,

mbi një shumëllojshmëri çështjesh në dukje të pafundme; duke përdorur një sërë

teknikash; dhe që arrijnë shkallë të ndryshme suksesi. Kjo nuk është e lehtë.18 Është e

pamundur që të japim këtu recetën e lobimit të suksesshëm. Megjithatë me anë të tabelës

së mëposhtme Miller, jep disa këshilla sesi mund të lobohet me sukses një sistem i

caktuar.

Tabela nr. 1.1 Këshilla mbi lobimin.

Lobim nuk do të thotë automatikisht presion.

Suksesi pandryshueshmërish shkon për ata të cilët:

➢ Bëjnë kërkimet për tregun: kuptojnë nevojat e shënjestrës së tyre, shqetësimet dhe

ndjeshmëritë dhe i formulojnë argumentet e tyre në përputhje me to – njësoj si të

shesësh një produkt.

➢ Kuptojnë rrugën mbi të cilën ecën sistemi: si funksionon ai dhe kush i merr në të

vërtetë vendimet.

➢ Notojnë sipas rrymës: kudo që është e mundur

➢ Fillojnë punën herët: ndërkohë që politikat janë ende duke u formësuar. Betejat e

minutës së fundit kushtojnë më tepër dhe ju marrin më shumë kohë;

dhe

18 Anthony J. Nownes, “Total Lobbying” What Lobbyists Want (And How They Try to Get It), Cambridge

University Press, 2006.

Evarist Beqiri 2017

8

➢ Kuptojnë nevojën për afirmimin e interesave.

Lobimi rrallë varet nga:

➢ Të pasurit miq në pozicione të larta.

➢ Zhvillimi i mbështetjes në kohën “paqeje” (megjithëse në dukje dëshmohet e

kundërta)

➢ Ndihmësit e “komunikimit” (drekat, broshurat, videot etj.).

Nisur nga sa më sipër, pyetjet kërkimore që kanë orientuar punimin janë: Çfarë janë

grupet e interesit dhe cili është roli i tyre në shoqërinë demokratike? Cilat janë mënyrat

me anë të së cilave ato ndikojnë vendimmarrjen e institucioneve të BE-së? Cilat janë

teoritë kryesore mbi grupet e interesit? Çfarë është menaxhimi i çështjeve publike në BE?

Si ka evoluar roli i grupeve të interesit në Bashkimin Evropian? Cilat janë modelet

legjislative për rregullimin e veprimtarisë së grupeve të interesit? Cili është historiku i

grupeve të interesit në Shqipëri? Cilat janë grupet e interesit që veprojnë në Shqipëri? Cili

është roli i grupeve të interesit në vendimmarrjen e institucioneve shqiptare? A ka ardhur

koha që aktivitetet lobuese të kenë rregullim ligjor edhe në Shqipëri? Duke u përpjekur

t’ju jap përgjigje këtyre pyetjeve punimi evidenton problematikat e lobimit, efektet

pozitive dhe negative të tij në sistemin demokratik.

Ky studim ka kaluar disa faza gjatë hartimit të tij, si hartimi i strukturës, mbledhja e

materialeve studimore, analizimi i tyre dhe nxjerra e përfundimeve. Në studim janë

përdorur dhe ndërthurur disa metoda kërkimi shkencor, si ajo përshkruese, kualitative ose

cilësore, kuantitative ose sasiore, interpretuese, krahasuese dhe analitike. Gjatë hartimit të

këtij studimi kemi shqyrtuar një mori burimesh të ndryshme studimore, legjislacionin

evropian për lobimin, dokumente të Këshillit të Evropës, libra dhe artikuj të ndryshëm,

ligje të Parlamentit shqiptar dhe vendime të Këshillit të Ministrave. Për hartimin e këtij

studimi jemi referuar tek disa nga studiuesit më në zë në nivel evropian edhe më tej.

Metoda përshkruese e kërkimit, e vë theksin tek përshkrimi duke grumbulluar

informacione përreth kushteve aktuale. Kjo metodë kërkimi përdoret për të përshkruar

situatën, siç ajo ekziston në kohën e kryerjes së studimit dhe eksploron shkaqet e një

fenomeni të caktuar. Qëllimi i kërkimit përshkrues është që të përftoj një panoramë të

qartë të ngjarjeve dhe situatave. Ky lloj kërkimi i kushton më pak rëndësi interpretimit

dhe gjykimit. Ndërsa, kërkimi kualitativ përqendrohet vetëm tek kuptimi i fenomenit

gjatë zhvillimit të tij natyral dhe e paraqet fenomenin në mënyrë më të plotë. Kjo lloj

metode është fleksibël në mbledhjen e të dhënave, analizimin dhe interpretimin e tyre.

Metoda kuantitative ose sasiore, mbështet tek numrat dhe paraqitja e statistikave, të cilat

ndihmojnë në kuptimin e fenomenit.

Metoda krahasuese nënkupton krahasimin e objekteve të ndryshme të studimit. Kjo

metodë nxjerr në pah ngjashmëritë dhe ndryshimet e dukurive objekt shqyrtimi. Punimi

fokusohet tek mënyra e funksionimit të lobimi evropian dhe tek rregullimi i tij legjislativ.

Ne duke analizuar dhe krahasuar sistemet e ndryshme juridike kemi nxjerr në pah

veçoritë e tyre. Studimi është bazuar në kërkime historike dhe në analizën e problemeve

të sistemit demokratik. Gjithashtu, një vëmendje e veçantë i është kushtuar raportit të

grupeve të interesit me institucionet, duke evidentuar rëndësinë që ka arena në të cilën ata

veprojnë.

Evarist Beqiri 2017

9

Megjithëse, grupet e interesit kanë një rëndësi të madhe për shoqërinë demokratike,

shumë pak studime ka për to, si në Shqipëri ashtu edhe në Bashkimin Evropian. Duke

analizuar grupet e interesit, ne mund të kuptojmë edhe mënyrën sesi demokracia

funksionon. Studimi ynë paraqet dhe analizon, disa nga sistemet ligjore që përdoren sot

në botë për rregullimin e aktiviteteve lobuese, por vëmendjen më të madhe ia kemi

kushtuar legjislacionit evropian.

Punimi është strukturuar si vijon:

Kapitulli I, paraqet fillimisht një historik të grupeve të interesit në BE. Më pas vijon me,

sqarimin e konceptit të grupeve të interesit dhe grupeve të presionit dhe teorive që lidhem

me to. Ky kapitull analizon edhe ndikimin që grupet e interesit kanë tek demokracia dhe

mënyrën se si ato veprojnë në Bashkimin Evropian.

Kapitulli II, paraqet mënyrën se si funksionon vendimmarrja në Bashkimin Evropian dhe

reformimit të cilit ajo i është nënshtruar. Paraqet evoluimin e regjistrit të transparencës së

BE dhe analizon institucionet e BE, si Parlamenti Evropian, Komisioni Evropian, Këshilli

i Bashkimit Evropian dhe Institucionet e Tjera të saj. Në fund, jepen disa teknika të

influencës që përdorin grupet e interesit, disa element thelbësor të lobimit dhe strategjitë

e lobimit.

Kapitulli III, analizon kuadrin ligjor evropian lidhur me grupet e interesit. Na jep

avantazhet dhe disavantazhet e sistemeve normuese të lobimit. Shpjegon sistemet ligjore

më pak të rregulluara, sistemet ligjore mesatarisht të rregulluara, sistemet ligjore të mire

rregulluara. Vijon me rolin e aktorëve ekstra-institucional në sistemin demokratik.

Paraqet një analizë të lobimit në këndvështrimin e Konventës Evropiane të të Drejtave të

Njeriut. Në përfundim, analizohen mundësitë dhe rreziqet e lobimit për demokracinë.

Kapitulli IV, shpjegon konceptin e menaxhimit të çështjeve publike në BE dhe zhvillimin

e tij në sistemin politik të Bashkimit Evropian. Më pas, paraqet rrugët dhe mënyrat e

veprimit që ndjekin grupet e interesit për të influencuar Bashkimin Evropian. Ky kapitull

analizon profilin e vendeve që lobojnë në BE dhe i paraqet duke i grupuar sipas

ngjashmërive. Vijon më tej, duke na dhënë një tablo të detajuar lidhur me karakteristikat

e tyre si dhe mbi kë duhet lobuar në mjedisin e BE-së.

Kapitulli V, analizon grupet e interesit në Shqipëri. Fillimisht bëhet historiku i zhvillimit

te grupeve te interesit, duke e ndarë zhvillimin e tyre, në disa periudha historike. Më pas

paraqitet, zhvillimi i grupeve të interesit pas viteve 1990. Analizohet dhe përshkruhet

veprimtaria e sindikatave, grupeve të biznesit, organizatave joqeveritare. Vijon më tej me

format e pjesëmarrjes se qytetarëve në tryezat vendimmarrëse dhe ndikimin e tyre në

vendimmarrje. Përfundimisht, analizohet sistemi i grupeve te interesit në Shqipëri.

Kapitulli VI, paraqet gjetjet, përfundimet dhe sugjerimet që nxjerr ky studim.

Evarist Beqiri 2017

10

I. GRUPET E INTERESIT NË BE19

1.1 Historik i shkurtër i krijimit të grupeve të interesit në BE

Fjala “Evropë” është pothuajse sinonim i fjalës “varietet”.20 Evropa është akoma në

procesin e integrimit politik. Problemi i saj i parë menaxhues, është ti vendos pjesët e

ndryshme së bashku, si pjesë të një të tëre më të madhe; mbajtja e tyre së bashku është

problem i së ardhmes së saj. Janë pikërisht këto diferenca që shkaktojnë acarime të

ndërsjella, të cilat paraqesin problemet e integrimit. Ndër shembujt e shumtë janë

rregullat e ndryshme të taksimit, praktikat e subvencionimit ose standardet teknike midis

vendeve. Natyrisht që në disa raste varieteti nuk është aspak acarues. Shumica e

evropianëve kanë tendencën ti vlerësojnë shumëllojshmërinë e muzikës, kuzhinës ose

arkitekturës si një pasurim jo acarues. Problemi i integrimit shfaqet në diferencat që

shkaktojnë acarime.21

Është e pamundur që të kuptohen proceset politike në BE dhe veçanërisht veprimtaria e

grupeve të interesit, pa marrë parasysh më parë “shpërndarjen e pushteteve drejt

Brukselit”. Në fillim pushteti (autoriteti) ishte i qendërzuar në Këshillin e Ministrave, ku

secili vend anëtar i Komunitetit Evropian kishte të drejtën e vetos. Kjo bënte që, grupet e

interesit për të mbrojtur interesat e tyre, të mbështeteshin kryesisht në administratën

kombëtare. Ndërkaq, megjithëse vendet e KE ishin pro legjislacionit të përbashkët, i cili

duhet të ishte mbi legjislacionet kombëtare, hapësira e legjislacionit të KE ishte e

kufizuar. Kjo ishte arsyeja tjetër që grupet e interesit të kishin pak interes në procesin e

politikave të KE.22

Pika e kthesës e rëndësishme në vendin dhe rolin e grupeve të interesit u shënua me

miratimin e Aktit Unik Evropian (nënshkruar në shkurt të vitit 1986 dhe që hyri në fuqi

më 1 korrik të vitit 1987 “The Single European Act”) dhe Traktatit të Bashkimit

Evropian, “Treaty of European Unity” i vitit 1992, i njohur edhe si Traktati i Mastritit.

Të dyja dokumentet zgjeronin hapësirën e hartimit të politikave të BE-së edhe në sfera që

më parë ishin nën përgjegjësinë e qeverive kombëtare duke reformuar procesin e marrjes

së vendimeve. Traktatet synonin të dobësonin ndikimin e qeverive në shkallën evropiane.

Pas vitit 1986, në përputhje me ndryshimet e bëra u rritën përpjekjet e grupeve të interesit

për të ndihmuar në hartimin e politikave të KE, si dhe në krijimin e aleancave me grupet

e shteteve të tjera.23

Akti Unik Evropian për shtetet anëtare përmbante detyrimin, që në fund të vitit 1992 të

plotësonin tregun e përbashkët evropian (lëvizjen e lirë të mallrave, të kapitaleve, të

punës dhe shërbimeve brenda KE) dhe të përfshiheshin në formulimin e politikave

evropiane në një sërë sferash që nuk ishin të përfshira në traktatet e mëparshme, e

sidomos për bashkëpunimin ekonomik e politik në fushën e kërkimeve dhe të

19 Ky kapitull është hartuar duke u bazuar pjesërisht në idetë e zhvilluara tek “Lobimi në Bashkimin

Evropian”, (Punuar nga: Evarist Beqiri, udhëheqës shkencor Enkeleda Olldashi), Tiranë, 2011. Kjo tezë

masteri ndodhet në biblotekën e Fakultetit të Drejtësisë (UT). 20 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 23. 21 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 25. 22 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, fq. 119. 23 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, fq. 119.

Evarist Beqiri 2017

11

teknologjisë, për mbrojtjen e mjedisit dhe për politikat sociale. Gjithashtu u rritën

kompetencat e Parlamentit Evropian.

Ndërsa me Marrëveshjen për Politikat Sociale,“Agrement on Social Policy”, fitonin të

drejta të rëndësishme organizatat e sipërmarrësve dhe sindikatat e punëtorëve për

zhvillimin e “partneritetit social”. Veç të tjerave, Komisioni Evropian duhej të

konsultohej me grupet e interesit për politikën sociale dhe për arritjen e marrëveshjeve.

Studiuesit arrijnë në përfundimin se, si Akti Unik Evropian, ashtu edhe Traktati i

Bashkimit Evropian, me zhvendosjen e autoritetit nga qeveritë kombëtare në BE dhe me

ndryshimin e balancës së pushtetit brenda vetë institucioneve evropiane ndikuan në

zgjerimin e shumëllojshmërisë së interesave të përfaqësuara në shkallë evropiane.24

Fenomeni i lobimit në Evropë u intensifikua veçanërisht në periudhën midis vitit 1984-

1994, kur më tepër se 200 firma vendosën të zhvillojnë aktivitet lobues direkt, në

Bruksel, duke e spostuar fokusin e veprimtarisë së tyre politike nga niveli kombëtar në

atë të institucioneve evropiane. Në vazhdim ato u bënë të vetëdijshme për faktin që një

qasje e dyfishtë ndaj lobimit, që të përfshijë si qeveritë kombëtare dhe rajonale, si

institucionet evropiane, do ta bënte aktivitetin e përfaqësimit të interesave me efikas.

Duke filluar nga viti 2000 Bashkimi Evropian filloi një proces përpunimi të politikave të

veta, duke lejuar një pjesëmarrje më të madhe të qytetarëve të organizatave në

përcaktimin e këtyre politikave. Vitin pasardhës Komisioni paraqiti reformën mbi

qeverisjen evropiane me Librin e bardhë mbi qeverisjen, 25 që disiplinon rregullat sipas të

cilave institucionet evropiane ushtrojnë pushtetet e tyre.26

Ndërmjet viteve 1994 – 2005 flitet për një stil lobimi evropian. Megjithatë, natyra e

rezervuar e pjesës më të madhe të aktivitetit lobues e kufizon kuptimin e influencës së

lobimit evropian, në ndryshim nga dukshmëria që ai gëzon në kuadrin e Kongresit

amerikan.27

Dikur shikohej si një veçori e sistemit politik në SHBA dhe në Evropë, tani lobimi është

përhapur në gjithë botën.

1.2 Grupet e interesit dhe grupet e presionit

Përtej demokracisë “direkte”, shtrihen një numër i pafund formash me anë të së cilave

‘njerëzit mund të marrin pjesë në biznesin e qeverisjes, influencimit ose kontrollit të atyre

që faktikisht qeverisin.28 Demokracia pa organizim është e pakonceptueshme. Grupet e

presionit lindin nga një situatë, në të cilën njerëzit bashkëveprojnë me njëri -tjetrin p.sh.,

individi, duke u gjendur në mes të detit, së bashku me shumë qenie të tjera të ndryshme

njerëzore, e shikon të nevojshme të organizohet me të ngjashmit e tij, kështu që në

24 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 120. 25 Iniciativa Evropiane për Transparencë nisi zyrtarisht më 9 nëntor 2005. 26 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 6. 27 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 3. 28 Schumpeter, 1943: 247 cituar tek Jordan dhe Maloney, 2007.

Evarist Beqiri 2017

12

mënyrë të bashkërenduar ta përkulin shtetin sipas vullnetit të tyre (partitë politike janë

rezultat i këtij procesi).29

Duhet të ekzistojnë tre tipare për ta përkufizuar një aktor si “grup interesi”: organizimi,

interesi politik dhe statusi privat. Në mënyrë që të klasifikohen si grupe interesi, aktorët

politik duhet të kenë njëfarë organizimi. Organizimi lidhet me natyrën e grupit dhe

përjashton lëvizjet e gjera dhe të paorganizuara dhe rrymat e opinionit publik, p.sh.,

lëvizja e gjerë e femrave nuk klasifikohet si grup interesi, sepse ai nuk ka ndonjë

strukturë organizative. Nga ana tjetër, Lobi i Femrave Evropiane (the European Women’s

Lobby), e cila është federata evropiane e shoqatave të femrave në Bashkimin Evropian,

klasifikohet si grup interesi, sepse ka një strukturë organizative të qartë, me status zyrtar

anëtarësie dhe një sekretariat të përhershëm përgjegjës për administrimin e tij.

Tipari i dytë që duhet të ekzistoj në mënyrë që ta përcaktojmë një aktor si grup interesi

është interesi politik. Aktorët duhet të kenë objektivin për të influencuar vendimmarrjen

politike dhe të formësojnë përfundimet politike. Ky tipar i dallon grupet e interesit nga

shoqatat e kohës së lirë, p.sh., një klub sportiv apo një grup muzikor zakonisht nuk ka një

interes politik dhe prandaj nuk klasifikohet si grup interesi.

Tipari i tretë që duhet të ekzistoj që aktorët të klasifikohen si grupe interesi është statusi

privat. Statusi privat i referohet faktit që grupet e interesit nuk kërkojnë poste zyrtare dhe

ato nuk janë institucione publike të cilat financohen nga shteti edhe pse fondet publike

mund të mbështesin projekte apo iniciativa të ndryshme, të promovuara nga grupet e

interesit. Grupet e interesit nuk garojnë në zgjedhje, por kërkojnë të realizojnë interesat e

tyre nëpërmjet kontakteve zyrtare dhe jozyrtare me ligjvënësit ose duke përdorur

demonstratat ose protestat për t’ju bërë presion vendimmarrësve politik.30

Në këtë mënyrë statusi privat dallon grupet e interesit nga partitë politike. Për më tepër,

statusi privat dallon gjithashtu grupet e interesit nga institucionet publike të tilla si

spitalet ose universitetet. Institucionet publike kanë organizim dhe ato mund të kenë

interesa politike, por ato varen nga fondet publike dhe janë subjekte shtetërore.

Sidoqoftë, ekzistojnë lloje të ndryshme grupesh interesi. Një pjesë e madhe e aktorëve

kanë organizimin, interesat politike, dhe nuk luftojnë për poste publike. Ky përcaktim iu

shkon përshtat për shembull organizatave të punonjësve, dhomave të tregtisë, grupeve të

mjedisit, kompanive, ose shoqatave të profesionistëve.31 Për arsye analitike, Kluver, bën

një dallim tjetër ndërmjet dy tipave kryesore: shoqatave dhe kompanive. Dallimi

thelbësor ndërmjet këtyre tipave të grupeve të interesit është anëtarësia. Ndërsa shoqatat

janë organizata me anëtarësi të cilat kanë individë, kompani, ose institucione publike si

anëtarë, kompanitë janë aktorë korporate të cilët nuk kanë anëtarë.32

Van Schendelen, argumenton se, nëse një organizatë publike ose private merr vendimin

që interesa mbajtësit zyrtarë duhen influencuar mbi një çështje, ai shndërrohet nga një

grup interesi, në një të ashtuquajtur, “grup presioni”. Duke vepruar në hapësirën

evropiane, ai mund të zgjedh nga menuja e vektorëve, e cila është madje më e pasur nëse

29 Odegard, 1928: Preface cituar tek Jordan dhe Maloney, 2007. 30 Beyers, Eising dhe Maloney (2008, 1106–1109) cituar tek Kluver (2013, 5-6). 31 Dhomat klasifikohen gjithashtu si grupe interesi, pasi janë organizata me interesa politike që nuk

konkurrojnë për poste zyrtare. Megjithëse ato shpesh ushtrojnë funksione publike ose quasi-publike, ato

zakonisht financohen nga kontributi i anëtarëve, gjë që iu jep pavarësi të konsiderueshme nga shteti. 32 Heike Kluver, “Lobbying in The European Union”, Oxford University Press, UK, 2013, f. 5-6.

Evarist Beqiri 2017

13

konsideron vektorët që nuk i kalojnë kufijtë dhe/ose mund të lidhen. Si zakonisht në jetë,

cilësia e një zgjedhje është shumë e varur në cilësi të tilla si, ekspertiza dhe zgjuarsia që

në një shkallë të madhe mund të organizohen nëpërmjet detyrave të shtëpisë p.sh., nëse

do të ruaj një mundësi ose t’i shpëtoj një kërcënimi, një grup presioni i shkujdesur do të

shkoj te burimi i drejtpërdrejt, për të influencuar interes mbajtës-at ose zyrtarët që kanë

shkaktuar sfidën. Një grup presioni më i zgjuar, i informuar përreth vektorëve të shumtë,

do të konsideroj një ndryshim të vektorit duke e lidhur atë fillestarin me një nivel ose/dhe

sferë të ndryshme. Si reagim ndaj programit politik të BE në 1992, mbi Tregun e

Përbashkët Evropian, me gjithë rreziqet dhe mundësitë për konkurrencë, shumë kompani

shumëkombëshe reaguan jo duke lobuar BE-në, por duke shfrytëzuar me shpejtësi tregun

e tyre.33

Lobimi në Bruksel është një industri në rritje. Çdo sektor biznesi ka shoqatën e tij tregtare

evropiane. Dhomat e tregtisë dhe konsumatorët kanë trupat e tyre përfaqësues. Grupet

mjedisore të presionit të tilla si Greenpeace kanë të tyret gjithashtu. Pavarësisht dyshimit

dhe kritikave të medias mbi lobimin, vetë media po bëhet gjithnjë e më shumë aktive në

Bruksel. BBC, përveç ekipit të saj të shkëlqyer informativ, ka zyrën e vet të lobimit ndaj

institucioneve evropiane. Kështu vepron edhe ITV. Mediat e shkruar, duke qenë të paafta

të dakordësohen midis tyre, kanë një numër trupash përfaqësues.34

Megjithatë, dilema grup interesi apo grup presioni, vazhdon të jetë e pranishme në

politologji, por pa shkaktuar konflikte të ashpra. Termi “grupe interesi” apo “grupe

presioni” shpesh herë përdoren si sinonime. Brenda grupeve të interesit, dallojmë

kategorinë implicite të grupeve për presion (pressure groups). Grupet e interesit në

kuptimin politologjik janë ata grupe shoqërore, që tek afirmimi i interesave të tyre apo

interesave të gjëra mundohen të ndikojnë tek procesi politik. Grupet e presionit (kjo

paraqet njërën prej metodave të veprimit të grupeve të interesit) për afirmimin e

interesave të tyre përdorin njërin nga vektorët e influencës. Një kuptim i këtillë i grupeve

të interesit, që është dominant në politologjinë moderne, mundëson autonominë e

grupeve të interesit karshi shtetit dhe partive politike.

Tek tipologjizimi i grupeve të interesit midis shumë dukurive theksojmë sidomos

dukurinë e të ashtuquajturave grupeve publike të interesit. Ka grupe që mbrojnë

interesave të veçanta, të ashtuquajturat “special interests” dhe grupe të interesit publik

(public interest groups). 35 Kjo kategori e re e grupeve të interesit, që flet për

konsolidimin e shoqërisë civile, supozon afirmimin e interesave të përgjithshme,

mbrojtjen e të drejtave të njeriut, barazisë së gjinive, interesit të konsumatorëve,

shëndetit, interesave të kategorive të të moshuarve, reformimit të institucioneve politike,

sigurisë individuale dhe kolektive të njeriut dhe popullit, paqes etj.

33 Në fillim të viteve 1990, Federata Evropiane e Tekstilit dhe Kompanive të Veshjeve ndoqi rrugën e

kundërt. Duke vuajtur nga importet e lira prej vendeve joanëtare të BE-së, me paga të ulta (puna e

fëmijëve) dhe duke dashur mbrojtjen e çmimeve (të larta), ajo e shtyu këtë çështje të tregut me sukses

përmes axhendës së BE-së duke vepruar si njëlloj organizate joqeveritare kundër punës së fëmijëve. 34 Cassidy, 1999. 35 Berry (1977:7) cituar tek Sadiku, (2014).

Evarist Beqiri 2017

14

Dallimi në mes të “grupeve specifike të interesit” dhe “grupeve të interesit publik” është i

lidhur me probleme të shumta, sepse varet prej përcaktimit të konceptit të “interesit

publik”. Asnjë grup interesi nuk është aq i interesuar, që opinioni publik ta njoh si grup

vetjak, që mundohet të mbroj vetëm interesat e veta të veçanta, që mund t’i kundërvihen

interesat legjitime të të tjerëve. Përpos kësaj parashtrohet pyetja, në çfarë shkalle interesat

e grupeve të veçanta ekonomike dhe sociale nuk janë njëherësh në interesin e

përgjithshëm. Për politologjinë, kjo çështje mbetet akoma e hapur për studim konceptual

dhe hulumtim empirik duke e pranuar politikën si një udhëkryq dinamik i antagonizmave

në mes të individëve, interesave të veçanta dhe të përgjithshme.

Prej përcaktimit të mësipërm të grupeve të interesit kuptojmë se, në nivelin parimor

grupet e interesit nuk janë aq vështirë të përkufizohen dhe të ndahen prej partive politike:

detyra e këtyre të fundit qëndron tek ajo, se konkurrojnë për pushtet, ndërsa të parat

mundohen për të ndikuar tek ato (ndonjëherë për shkak të kësaj i quajnë edhe si “grupe të

influencës”). Nuk duhet kurrsesi të harrojmë se disa prej partive politike në përbërjen e

tyre apo pranë vetes, si anëtarë të veçantë kolektiv apo si formë veprimi kanë edhe disa

organizata të veçanta profesionale, të të moshuarëve, kulturore, sportive etj. Disa prej

përcaktimeve për grupet e interesit përcaktojnë se, grupet e interesit duhet të jenë të

pavarura jo vetëm karshi shtetit por edhe karshi partive politike. Pa marrë parasysh se si

janë të lidhura partitë politike dhe grupet e interesit funksionalisht dhe strukturalisht,

zhvillimi modern gjithmonë e më tepër kërkon diferencimin e tyre funksional, ku partitë

politike kanë një rol specifik, që është i lidhur me seleksionimin dhe kontrollin e elitës

politike (pozitë-opozitë) dhe ku grupet e interesit paraqesin kanalet e ndërmjetësimit të

interesave dhe nëpërmjet të tyre afirmohen interesat e masës së organizmave të shoqërisë

moderne.36

Deradikalizimi dhe shekullarizimi i partive politike e vërteton qasjen funksionale të

diferencimit. Vetë fakti se, dallimi analitik në mes të partive dhe grupeve të interesit

përfshinë edhe njohjen potenciale për lidhshmërinë në mes tyre dhe ndikimin reciprok,

sjell para politologjisë detyrën, që ndërmjetësimi në mes të grupeve të interesit dhe

partive ti kushtohet kujdes të veçantë. Studimi i grupeve të interesit është shumë shtresor,

sepse kjo përfshin probleme të përgjithshme konceptuale të përkufizimit të tyre,

diferencimit të brendshëm, tipologjizimit dhe kufizimit karshi partive politike, sistemit

shtetëror, deri tek pyetjet e organizimit të tyre dhe anëtarësisë, si dhe raporteve të tyre të

brendshme, fuqisë së tyre relative (materiale, organizative, komunikative, personale dhe

resurseve simbolike).37

Mirëpo grupet e interesit nuk veprojnë vetëm tek organet shtetërore, si objekt tejet me

rëndësi të veprimit të tyre paraqiten mediat 38 edhe partitë politike (p.sh. ndikimi i

sindikatave tek partitë politike) apo anasjellas.39 Ndërkombëtarizimi dhe globalizimi i

shoqërive bashkëkohore e vendos edhe më shumë theksin tek organizatat joqeveritare,

rajonale apo ndërkombëtare. Politologjia moderne presupozon ekzistencën e një hallke

ndërmjetëse në mes të shoqërisë dhe shtetit, të cilën e përbëjnë grupet e interesit (dhe

36 Sadiku, 2014. 37 Olson, 2003 cituar tek Sadiku, 2014. 38 Sadiku, 2004; Biberaj, 2004 cituar tek Sadiku, 2014. 39 Biberaj dhe Sadiku, 2004 cituar tek Sadiku, 2014.

Evarist Beqiri 2017

15

partitë politike). Për më tepër, ekzistenca e hallkës së ndërmjetme është përkufizuar si

kusht për demokracinë bashkëkohore dhe vazhdimin e procesit të demokratizimit. 40

1.3 Grupet e interesit dhe demokracia në BE

Sipas, Popper, një shoqëri e hapur, me qytetarë aktive dhe “qeverisje të kufizuar”, janë në

të vërtetë, parakushte demokratike të shkëlqyera për lulëzimin e grupeve të interesit.

Lobimi në arenën e BE-së është kritikuar shpesh dhe publikisht për të ashtuquajturin

efekt dëmtues të tij në funksionimin demokratik të BE-së. Veçanërisht masmedia, në

vendet që e kanë zbuluar së fundmi fenomenin e lobimit në BE, kanë lëshuar kritika të

forta dhe frikë, siç ka ndodhur në Britani gjatë viteve 1980, Skandinavi në vitet 1990 dhe

në Gjermani në fillim të viteve 2000, dhe ndoshta siç do të vijojë në vende të tjera jugore

ose lindore. Ky mund të konsiderohet si një zhvillim pozitiv sepse, deri tani, një

shpërthim i tillë në lidhje me normimin duket të jetë vetëm faza e parë e kujdesit empirik,

i cili do të ndiqet nga një pranim shumë i gjerë dhe nga një aplikim më i matur i lobimit

në BE.41

Një rast special për kritika ishte seanca dëgjimore e Parlamentit Evropian në vitin 1992

mbi lobimin, ku ana negative e forumit debatues kishte tre akuza kryesore. Së pari, që

grupet e interesit më dominuese në shoqëri, të tilla si, shumëkombëshet industriale,

lobojnë më shumë, duke krijuar një çekuilibër në vendimmarrje, në disavantazh të

grupeve më të dobëta të interesit të tillë si punëtorët, konsumatorët dhe sipërmarrjet e

vogla. Së dyti, që një pjesë e madhe e aktivitetit lobues kryhet mbrapa dyerve të

mbyllura, duke krijuar një mungesë transparence, e cila frustron konkurruesit, mass

median dhe zyrtarët e tjerë. Së treti, që shpesh lobimi përfshin shumë abuzime dhe

praktika imorale, të tilla si vjedhja e dokumenteve, shantazhi dhe mitë marrja, të cilat

duhen ndaluar të ndodhin.

Qoftë sikur këto akuza dhe konkluzione ishin të vlefshme ose qoftë sikur të mos ishin, ato

e çuan debatin publik mbi lobimin brenda kornizave të demokracisë. Kritikuesit e lobimit

besuan se dominimi i lobimit të errët dhe imoral po e vendoste demokracinë në BE në

rrezik.42

BE-ja është një organizatë ndërkombëtare sui generis, dominuar nga përfaqësuesit e

qeverive kombëtare (Këshilli) dhe burokracia (Komisioni), Parlamenti Evropian mbetet

më i dobët se parlamentet kombëtare. Demokracia është pra një sfidë për BE-në. Debati

mbi deficitin demokratik vazhdon prej një kohe të gjatë dhe ende nuk është zgjidhur. 43

Parë në këtë këndvështrim pyetjet që lindin janë: Çfarë roli mund të luajnë në këtë

kontekst grupet e interesit? Aktiviteti i tyre është për t'u parë në një aspekt pozitiv apo në

një negativ?

40 Nehat Sadiku, “Politika dhe grupet e interesit”, botuar tek:

www.bletashqiptare.com/veumlshtrime/politika-dhe-grupet-e-interesit. Më datë 20.10.2015 është

konsultuar faqja e internetit. 41 Rinus Van Schendelen, “Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2005, fq. 311, 312. 42 Rinus Van Schendelen, “Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2005, fq. 311. 43 Është për t'u theksuar, se disa autorë (p.sh. Moravcsik) argumentojnë se nuk ka deficit demokratik në BE.

(A. Moravcsik, 2002). "Në Mbrojtje të 'deficitit demokratik': Rivlerësim i Legjitimitetit në Bashkimin

Evropian" në: Gazeta e studimeve të tregut të përbashkët.

http://www.bletashqiptare.com/veumlshtrime/politika-dhe-grupet-e-interesit

Evarist Beqiri 2017

16

Sipas Fareed Zakari-së,44 në Evropë ka patur mjaft diskutime rreth natyrës jodemokratike

të Bashkimit Evropian dhe shpesh herë është kritikuar për një politikë-bërje

jodemokratike. Por, realiteti kokëfortë tregon se BE-ja ka qenë efektshme, pikërisht sepse

ka qëndruar larg presioneve të politikës. Në vitet ‘970, ekonomitë statiste të Europës

s’funksiononin më qeveritë e tyre ishin të paralizuara nga grupet e fuqishme të interesit,

pjesa më e madhe syresh proteksionistë, të gjithë kundër ndryshimit. Gjatë dekadës së

fundit Evropa arriti të kryente një numër reformash kuptimplote – fiskale, monetare dhe

ligjore – vetëm në saj të pushtetit të BE-së. Kur BE s’ka arritur të ndryshojë politikat e tij,

kjo ka ndodhur për shkak të qeverive demokratike, anëtare të tij”.45

Marrëdhëniet në mes grupeve të interesit dhe institucioneve evropiane ka qenë përshkruar

si ”clientele”. Pasi Komisioni "zgjedh disa grupe, me të cilët ai ndjehet rehat, si

përfaqësues të përshtatshëm të interesave sociale”.46 Aktivitetet lobuese të grupeve të

interesit janë parë si destruktive në funksionimin demokratik të BE-së në tërësi.

Por, siç argumenton Van Schendelen, lobimi mund të shihet edhe nga një tjetër

perspektivë. Ai sugjeron kornizat alternative për qasje ndaj fenomenit të lobimit:

perspektiva e integrimit, perspektiva e një BE-je efikase në vendimmarrje dhe

perspektiva e mirëqenies së qytetarëve. 47

Sipas Greenwood, “Sistemet politike kanë nevojë për të legjitimuar subjektet e tyre në

mënyrë që të ndërmarrin një gamë të gjerë të funksioneve të qeverisjes. Legjitimiteti vjen

nga dy burime: inputs (Aftësia për të marrë pjesë në vendim-marrjen politike) 48, dhe

outputs (rezultatet).49 Natyra e kufizuar e BE-së si një regjim politik mund të shpjegohet

pjesërisht përmes mungesës së legjitimitetit të inputeve”.50 Sipas opinionit të tij, për

shkak të kësaj mungese, BE-ja është një vend ideal për grupet e interesit, të cilët kanë një

ndikim shumë pozitiv, që do të thotë: “Ata sjellin burime shumë të nevojshme për

hartimin e politikave, zbatimin dhe monitorimin e asaj sesi integrimi evropian zhvillohet.

Ata ndihmojnë BE për të marrë më shumë kompetenca politike duke sjellë kërkesa të

papërmbajtshme në dyert e shteteve anëtare, dhe ndihmojnë në identifikimin popullor me

Bashkimin Evropian".51 Pra, sipas, këtij autori, grupet e interesit jo vetëm ndihmojnë në

hartimin e politikave, por edhe e çojnë BE-në më afër qytetarit.

Ka autor si Sadbery që e lidhin perspektivën e inputeve dhe të outputeve dhe

argumentojnë se “legjitimiteti varet jo vetëm në arritjen e rezultateve (outputs), por

44 Fareed Zakaria, i përshkruar nga Esquire Magazine, si “këshilltari më me influencë i gjeneratës së tij për

politikat e jashtme”. Ai është drejtues i emisionit televiziv GPS në CNN, autor i disa librave të përkthyer në

shumë gjuhë të botës dhe i shumë artikujve në lidhje me marrëdhëniet ndërkombëtare. 45 Fareed Zakaria, “E ardhmja e lirisë. Demokracia joliberale brenda dhe jashtë vendit”, Instituti i Dialogut

dhe Komunikimit, Tiranë , 2008. 46 Peters (1999, 2004) cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische

Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 5. 47 Van Schendelen (2005, 2010). 48 Idea e përgjithshme e konceptit të inputs në demokraci është që sistemi i vendim-marrjes duhet të jetë i

hapur për të gjitha kategoritë e njerëzve dhe grupeve që kërkojnë të marrin një rezultat të dëshiruar. Hapja

nuk është diskriminuese apo selektive, por i jep një mundësi çdo dëshire që ka lidhje me rezultatin e një

vendimi (Rinus van Schendelen, 2005, f. 314). 49 Ideja e përgjithshme e konceptit të outputs është që një përfundim i qeverisjes duhet të jetë legjitim, që

do të thotë se ai duhet të konsiderohet gjerësisht si i pranueshëm (Rinus van Schendelen, 2005, f. 319). 50 Greenwood, 2004. 51 Greenwood, 2004.

Evarist Beqiri 2017

17

gjithashtu në përgatitjen e mundësive të përshtatshme për të ndihmuar qytetarët që të

farkëtojnë këto rezultate (inputs).52 Hipoteza e saj është që ”shoqëria civile mund të

sigurojë mjetet e duhura për uljen e barrierave strukturore dhe për përfshirjen e

qytetarëve në BE, duke nxitur debate, si dhe gjithashtu duke forcuar ndikimin në vendim-

marrje dhe, në fund të fundit, duke arritur të identifikohet me rezultatet e politikave”.53

Për një kohë të gjatë si debatet politike dhe ato akademike janë fokusuar në çështjet e

përfaqësimit territoriale, ndarjes së pushteteve, dhe në garantimin e të drejtave

individuale të qytetarëve. Kohët e fundit është argumentuar, përfshirja e organizatave të

shoqërisë civile në politik-bërjen evropiane, si një formë e demokracisë pjesëmarrëse

duke plotësuar kuadrin e demokracisë përfaqësuese.54 Letra e Bardhë mbi Qeverisjen e

BE-së ka ngritur disa pyetje në lidhje me transparencën, përgjegjshmërinë dhe karakterin

përfaqësues të grupeve të interesit të BE-së. Disa autorë argumentojnë në këtë kontekst se

interesat e organizuara mund të japin një kontribut thelbësor në reduktimin e deficitit

demokratik në BE.55

Si pengesë kryesore në rrugën e reformave demokratike BE-së janë identifikuar

“deficitet e legjitimitetit dhe të pjesëmarrjes“.56 Zgjedhja e drejtpërdrejtë nga populli e

anëtarëve të Parlamentit Evropian dhe zgjerimi i kompetencave të këtij trupi legjislativ,

në një farë mënyre e ka kompensuar këtë deficit. Përfaqësimi direkt pranë institucioneve

të BE-së nga palët e interesuara ngelet një garanci e rëndësishme e faktit që BE-ja

reflekton nevojat e brendshme të qytetarëve.57 Tani "përfaqësimi" është një nga temat

qendrore në debatin aktual mbi legjitimitetin e BE-së. Sipas Goehring, "është e qartë se

llojet e ndryshme të përfaqësimit dhe pjesëmarrjes duhet të jenë të kombinuara dhe të

përforcuara në mënyrë që të ndërtohet një Bashkim politik, legjitim, i fortë dhe më i

zgjeruar”. 58 Ajo vë në dukje, se Komisioni duhet të bëhet më i përgjegjshëm dhe

transparent dhe pozita institucionale e Parlamentit Evropian duhet të forcohet dhe një

tjetër argument i saj është që “kanale të reja të përfaqësimit dhe pjesëmarrjes duhet të

gjenden dhe të aktivizohen me efikasitet”.59 Goehring i referohet, njërit nga mjetet e BE-

së, për të kapërcyer deficitet e tij, domethënë, “dialogut civil", ajo pohon se "të gjitha

llojet e dialogjeve, të përgjithshme dhe për çështje specifike, kanë potencial për të forcuar

legjitimitetin e BE (në terma të inputeve dhe të outputeve dhe të përfshirjes sociale). Për

aq kohë sa ata janë të mirë organizuar ata mund ti shërbejnë BE-së me njohuritë e

nevojshme për të përmirësuar efikasitetin e saj. Si pasojë, kjo mund të ndihmoj për të

përforcuar dimensionin e prodhimit të legjitimitetit”.60

52 Sudbery, 2003 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-

Universität Münster, 2004, fq. 6. 53 Sudbery, 2003 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-

Universität Münster, 2004, fq. 6. 54 Smismans, 2003 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-

Universität Münster, 2004, fq. 6. 55 P.sh. Abromeit, 1998; Heinelt, 1998; Wendler, 2002 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European

Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 6. 56 Warleigh, 2003. 57 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas one decision making and lobbying in the European Union”, Liuc

Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 14. 58 Goehring, 2002. 59 Goehring, 2002. 60 Goehring, 2002 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-

Universität Münster, 2004, fq. 7.

Evarist Beqiri 2017

18

1.4 Teoritë mbi grupet e interesit

Disa autorë e shpjegojnë aktivitetin e lobimit në BE duke përdorur qasje teorike pluraliste

dhe korporatiste. Të dyja këto teori janë zhvilluar duke studiuar sjelljen e grupeve të

interesit në nivel kombëtar. 61 Teoritë korporatiste i japin shtetit një rol aktiv dhe

korporatizmi i sotëm është etiketuar si “korporatizëm demokratik” ose

“neokorporatizëm”. Kjo bëhet për të treguar dallimin me korporatizmin që u përdor nga

regjimi fashist i Musolinit në Itali, si dhe nga regjimi i Frankos në Spanjë. Arend

Lijphart shprehet se, korporatizmi ka dy kuptime konceptuale, të cilat e ndajnë nga

“sistemi pluralist i grupeve të interesit”.

Së pari, ai i referohet organizimit të grupeve të interesit në organizma ose “organizata

kulmore” që janë me karakter “mbarëkombëtar” e me struktura hierarkike të qendërzuara

e monopoliste” sipas profilit të grupeve të interesit (sindikata punëtore, shoqata të

biznesit, organizata të fermerëve, organizata të profesionistëve).

Së dyti, ai i referohet kooperimit (bashkëpunimit) ndërmjet grupeve të interesit në

procesin e formulimit dhe të zbatimit të politikave.62 Përkundrazi, teoritë pluraliste e

shikojnë shtetin në një rol pasiv. Tipari më karakteristik në sistemin pluralist të grupeve

të interesit është se veprimtaria e grupeve të interesit realizohet kryesisht nëpërmjet

trysnisë që secili prej tyre ushtron ndaj qeverisë, ashtu edhe ndërmjet njëri-tjetrit. Këtij

tipari të grupeve të interesit në sistemin pluralist i bashkëngjitet një tipar tjetër, ai i

konkurrencës ndërmjet tyre, ku secili prej grupeve synon që të sigurojë sa më shumë

përfitime. Tipare të tilla tregojnë se grupet e interesit pluraliste nuk kanë një rol

institucional formal në formulimin dhe jetësimin e politikave. Veprimtaria e tyre është

më tepër e vetëkrijimit të interesave, realizimi i të cilave synohet të arrihet nëpërmjet

trysnisë ndaj elitës politike dhe konkurrencës me njëri-tjetrin. Është e kuptueshme se

vendimmarrësit në këtë sistem janë nën trysni të vazhdueshme nga shumë drejtime. Po

kështu, ato grupe interesi që ushtrojnë presion më të madh (ndoshta nga që kanë më

shumë mbështetës në opinion e sidomos nga që kanë më shumë burime ose kërkesë më të

veçantë ndaj elitës politike), kanë pasur më shumë sukses në formulimin e politikave për

plotësimin e interesave të tyre. Në këtë kuptim pranohet se interesat e biznesit janë në

pozita më të privilegjuara (për arsye se zotërojnë burime më të mëdha kapitale) dhe se

shteti jo gjithmonë i përmbahet fort “pozitës neutrale”.63

Disa autorë e karakterizojnë marrëdhënien ndërmjet grupeve të interesit dhe

institucioneve të BE si pluraliste, por ata fokusohen më shumë në karakteristikat e

përgjithshme dhe vënë në dukje se shumë interesa konkurrojnë lirisht në arenën

evropiane. 64 Autorët me prirje korporatiste e vënë gishtin tek trajtimi preferencial i disa

grupeve të interesit nga ana e Komisionit. Ekzistojnë trupa konsultative, të cilat

përfshijnë edhe grupet e interesit.65 Schmitter dhe Streeck konkludojnë se në nivelin

evropian modelet pluraliste të ndërmjetësimit të interesave kanë më shumë mundësi që të

61 Czada, 1994. 62 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, f. 70. 63 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, f. 65. 64 P.sh. Mazey dhe Richardson 1993. 65 P.sh. Gorges, 1996.

Evarist Beqiri 2017

19

vendosin një model korporatist.66 Një autorë tjetër, Viven Schmidt e shikon këtë model të

ndërmjetësimit të interesave si të përzier dhe e quan “quasi-pluralist”.67

Ka autor, që nxjerrin në pah, vështirësinë e aplikimit të këtyre koncepteve, duke qenë se

BE ndryshon shumë nga shtetet kombëtare. 68 Argumenti kryesor që ato ngrenë, duke

kritikuar që të dyja qasjet teorike në kontekstin evropian është se, kushti themelor për të

dy teoritë, shteti, është joekzistent. Sugjerimi i tyre është, që puna kërkimore duhet të

përqendrohet në secilën fazë të vendimmarrjes dhe të analizohen modelet e

bashkëveprimit, të cilat mund të jenë në një fazë pluraliste, dhe në një fazë tjetër

korporatiste.

Duke marr si shembull një rast studimor empirik për vendosjen e një Direktive të

veçantë, ky autor nxjerr këto konkluzione:

a) struktura e marrëdhënieve ndërmjet institucioneve të BE dhe interesave të organizuara

janë, nga njëra anë, në përshtatje me strukturën e vetë institucioneve dhe nga ana tjetër,

shumë të varura nga përcaktimet legjislative të procedurave;

b) përgjithësisht, Komisioni priret drejt sjelljes korporatiste ndërsa Parlamenti priret të

jetë pluralist;

c) Këshilli mund të karakterizohet si i mbyllur ose më mirë le të themi si korporatist; ai

bashkëvepron me grupet e interesit për aq sa i intereson;

d) vendimmarrja e BE karakterizohet nga pluralizmi dhe korporatizmi.69

Qasjet më të fundit e përkufizojnë modelin e ndërmjetësimit si një rrjet politik. 70

Karakteristika kryesore e qasjes së rrjetit politik është vartësia e burimeve, duke

supozuar se burimet janë të shpërndara në disa aktorë publik dhe privat dhe këta aktorë

duhet të bashkëveprojnë nëse dëshirojnë të jenë efektiv në politik bërje.71 Sipas Eising

dhe Kohler- Koch, interesat e aktorëve duhet të shikohen në kontekstin e negocimit dhe

të zgjidhjeve funksionale të problemeve. E thënë më thjeshtë, modelet e lobimit janë të

ndryshme në çdo kontekst dhe ajo që ka rëndësi janë proceset dhe aktorët e përfshirë në

proces.72

Ka autorë që e trajtojnë lobimin si shkëmbim politik. Qasja ndaj lobimit si një nga llojet e

shkëmbimeve, na çon mbrapa në teoritë ekonomike të shkëmbimit, të cilat kanë të bëjnë

me ofertën, kërkesën dhe kostot e transaksionit. 73 Kur ne flasim për shkëmbimin politik,

ne flasim për gjëra, të cilat nuk mund të vlerësohen në kuptimin monetar të fjalës. Por

ende kjo lloj qasje mund të jetë një mënyrë për të përshkruar marrëdhëniet midis

institucioneve të BE-së dhe aktorëve privat. Një nga shembujt e një qasje të tillë është

"Teoria e Aksesit“ nga Bouwen. Teoria e Aksesit, e paraqitur nga Bouwen, lidh

66 Schmitter dhe Streeck 1991. 67 Schmidt, 1999 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-

Universität Münster, 2004, fq. 10. 68 Michalowitz, 2002. 69 Michalowitz, 2002 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-

Universität Münster, 2004, fq. 11. 70 Eising dhe Kohler-Koch, 1999 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”,

Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 11. 71 Börzel, 1998 cituar tek cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische

Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 11. 72 Eising dhe Kohler-Koch, 2005 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”,

Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 11. 73 Salisbury, 1969.

Evarist Beqiri 2017

20

karakteristikat organizative të përfaqësuesve të interesave private dhe kapacitetet e këtij

lloj përfaqësimi për të siguruar të mirat që vijnë dhe për të fituar akses në institucionet e

BE-së.74 Ky proces shkëmbimi, ka nga njëra anë palën që bën ofertën, që janë aktorët

privat, të cilët ofrojnë të mirat e tyre (ekspertizën dhe informacionin specifik) në mënyrë

që të influencojnë vendimmarrjen. Ndërsa nga ana tjetër ndodhen Institucionet e

Bashkimit Evropian, që kërkojnë ekspertizën të cilën ata nuk janë të aftë ta prodhojnë

vetë.75

Interesat dhe grupet e interesit kanë pasur dhe kanë një rol të rëndësishëm në jetën

politikë. Politika gjithmonë në thelb është e lidhur me lojën e interesave (legjitime dhe

jolegjitime). Mundet të themi se problemi qendror i politikës qëndron tek fakti sesa i

pranon dhe sesi i zgjidh konfliktet e interesit.76

Nga hulumtimi empirik i grupeve të interesit në SHBA prej viteve 1930, si dhe pranimi i

përgjithshëm i kategorisë së grupeve të interesit pas luftës së dytë botërore në Evropën

Perëndimore, si dhe më gjerë në shtetet post-komuniste (si vendi ynë) apo tek

demokracitë e reja. Me plotë të drejtë mundet të themi se grupet e interesit në një numër

të konsiderueshëm shtetesh flasin qartë për shenjat e lindjes së një disipline të re për

politologjinë. Sidomos gjatë tri dekadave të fundit, evidentojmë që grupet e interesit po

lulëzojnë si një nëndisiplinë e politologjisë.77

Gjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit (1989-2005), në mbarim të shekullit XX-të dhe

fillim të shekullit XXI, ku shoqëritë moderne janë shndërruar si “shoqëri organizatash”,

grupet e interesit apo “interesat e organizuara” për interpretimin dhe formimin e

proceseve politike bashkëkohore janë bërë aq të rëndësishme, saqë tematika e grupeve të

interesit me të drejtë fiton hegjemoni në politologjinë moderne (përpos opinionit publik,

analizës, partive politike, parlamentarizmit, demokracisë dhe ndërkombëtarizimit të

politikës).78

Grupet e interesit në fillim të shekullit XXI fitojnë terren prej këtyre shkaqeve: (a)

shoqëria moderne gjithmonë e më tepër bëhet për nga aspekti asociativ më e dendur dhe

për shkak të rritjes sasiore dhe diferencimit cilësor të shoqatave të interesit; (b) dukuria e

të ashtuquajturave “grupet të interesit publik”, dukshëm ka ndikuar lëvizjet e reja

sociale;79 (c) rritja e debateve për shoqërinë civile, që e theksuan rolin e shoqatave

vullnetare dhe mediave të pavarura për demokratizimin;80 (d) kategorizimi i grupeve të

interesit me nocionin “sektori i tretë”, “sektori jo përfitues”, “organizatat joqeveritare”;81

(e) ndërkombëtarizimi i politikës moderne. Rol të rëndësishëm fitojnë grupet e reja të

interesit, që veprojnë në nivelin ndërkombëtarë, sidomos në nivelin e BE-së; (f) vala e re

74 Bouwen, 2002; Bouwen, 2004. 75 Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004,

fq.7-8. 76 Schattschneider, 1964 cituar tek Sadiku, 2014. 77 Smith 1993 dhe 2005 cituar tek Sadiku, 2014. 78 Perrow, 1989 dhe 2005 cituar tek Sadiku, 2014. 79 Dalton, Russel, red., 1993 dhe ribotimi janar 2005 cituar tek Sadiku, 2014. 80 Cohen-Arato, Sadiku dhe Biberaj, 2004 cituar tek Sadiku, 2014. 81 Kuhnle-Selle, red., 2002 cituar tek Sadiku, 2014.

Evarist Beqiri 2017

21

e demokratizimit gjatë viteve ‘90 ndikoi dukshëm tek paraqitja dhe roli më i madh i

grupeve të interesit, i cili përshpejtoi dhe akoma ndikon tek formimi i kushteve të reja për

organizimin e interesave tek demokracitë post-komuniste.82

Nëse gjërat i vendosim në një raport skematik atëherë kemi të bëjmë me dy modele të

afirmimit të grupeve të interesit në procesin politik apo në shtet:

➢ Modelin e pluralizmit kompetitiv, që ishte karakteristik për fazën e mëhershme të

konceptit pluralist, procesi politik qe paramenduar si një ndeshje e grupeve të

interesit për afirmimin e interesave të tyre, ku këta grupe nga jashtë bëjnë presion

ndaj shtetit apo organeve të tij, që të realizojnë interesat e tyre për një afat kohor

sa më të gjatë.83

➢ Modelin e raportit në mes të shtetit dhe shoqërisë, grupet e interesit i njeh si

pjesëmarrës të institucionalizuar të sjelljes së vendimeve politike: organet

shtetërore jo vetëm që janë të hapura për ndikime dhe presione të grupeve të

interesit, që vijnë “nga jashtë”, por i përfshijnë, në një mënyrë pak a shumë

formale dhe detyruese, grupet e interesit (sidomos kategoritë e rëndësishme të

punës dhe kapitalit) tek përgatitja e vendimeve politike. Forma vijuese e

pluralizmit, që mori emrin “pluralizmi korporativ”, në praktikën e disa shteteve

evropiane fitoi një domethënie të tillë, saqë politologu norvegjez Stein Rokkan, 84

shkroi fjalët e njohura: “Votat numërohen, burimet vendosin”.

Këta dy modele risjellin pyetjen - në çfarë raporti gjenden grupet e interesit me shtetet

bashkëkohore? Përgjigjja mund të jepet vetëm në aspektin empirik – raporti dallon prej

shtetit në shtet dhe ndryshon prej kohës në kohë. Në politologjinë moderne: gjatë viteve

1950 dhe 1960, në qendër të vëmendjes ishte pluralizmi, ndërsa nga mesi i viteve të 1970

fillon dhe fiton përdorim, nën ndikimin e dy politologëve Ph. Schmitterit (1974) dhe G.

Lehmbruchit (1974), qasja e neokorporativizmit. 85 Pas kritikave të pluralistëve dhe

pjesërisht vetëkritikave të neokorporativistëve, u formua njëfarë baraspeshe në mes të dy

qasjeve apo shkollave politologjike. Ky baraspeshim i “pezmatuar dhe jo i qëndrueshëm”

është rezultat (siç theksohet nga analizat më të reja politologjike): a) i erozionit të

praktikës korporativiste (p.sh. në rastin e Austrisë), që e detyruar të lëshoj para

presioneve të logjikës së tregut të ekonomisë botërore, që forcon tregun dhe pluralizmin

në nivelin e BE; b) i praktikave neokorporativiste që në faza kalimtare kanë fituar më

shumë mundësi tek demokracitë post-komuniste. Në analizimin e literaturës

bashkëkohore gjatë 16 viteve të fundit politologët janë të një mendimi se “ka ndodhur

fragmentimi i paradigmës neokorporativiste si dhe ristrukturimi i paradigmës neoliberale

dhe globalizimit si dhe rikonceptimi i rolit të shtetit brenda këtyre proceseve në

politologji”.86

Sot ka politologë që i qasen studimit të grupeve të interesit me përdorimin e kategorisë së

82 Sadiku, 2014. 83 Latham, 1967 cituar tek Sadiku, 2014. 84 Stein Rokkan 1966 dhe 2001 cituar tek Sadiku, 2014. 85 Sadiku, 2014. 86 Sadiku, 2005, fq.4, cituar tek Sadiku, 2014.

Evarist Beqiri 2017

22

“rrjeteve politike” (policy networks). Kjo qasje trajtohet në rrethet shkencore si një

paradigmë alternative kundrejt pluralizmit dhe korporatizmit, e cila thekson strukturimin

dinamik të organizatave shoqërore-civile dhe atyre ndërmjetëse si dhe organeve

shtetërore, që në raportin mes tyre formojnë politikat tek segmentet e ndryshme (p.sh. në

shëndetësi) si dhe ndikojnë tek implementimi i tyre.87 Debati për grupet e interesit nuk

mundet t’iu shmanget disa problemeve konceptuale. Edhe pse “grupet e interesit” (dhe

“lobimi”) në politologji si dhe në jetën e përditshme janë terma shumë të përdorur, akoma

mbeten të hapura disa pyetje themelore të përkufizimit, interpretimit si dhe nocioneve

kryesore.88

Kennedy shprehet se, pluralizmi përfshin anëtarët e shoqërisë që veprojnë individualisht

dhe në harmoni me të tjerët, qoftë përmes kanaleve formale qoftë prej atyre autonome,

vullnetare, dhe organizatave formale jo hierarkike ku juridiksioni i tyre ndërthuret, për të

mbrojtur interesat e tyre në çështjet e politikave publike, vis-à-vis anëtarëve të tjerë të

shoqërisë dhe shtetit. Ky përkufizim i pluralizmit ndan bashkë me përkufizimin e

përdorur zakonisht në studimin e politikës perëndimore – nocionin se ka relativisht qasje

të hapur tek sistemi politik për anëtarët e shoqërisë që të artikulojnë interesat e tyre.

Sidoqoftë, duke pasur parasysh rritjen e lobimit direkt të korporatave në Shtetet e

Bashkuara dhe Evropën Perëndimore, koncepti i pluralizmit nuk duhet të privilegjoj

grupet formale (p.sh. shoqatat) mbi ato informale ose të bazuara tek bashkëveprimi

individual me shtetin.89 Për ta përmbledhur, pluralizmi përfshin si pluralitetin e rrugëve të

aksesit tek sistemi politik ashtu edhe pluralitetin e aktorëve shoqëror që konkurrojnë dhe

bashkëpunojnë në mbrojtje të interesave të tyre.90

Në kontrast, korporatizmi është një sistem i përfaqësimit të interesave në të cilin pjesët

përbërëse janë organizuar në një numër të kufizuar kategorish të veçanta, të detyrueshme,

jo konkurruese, hierarkike dhe funksionalisht të diferencuara, të njohura ose të licencuara

(në mos të krijuara) nga shteti dhe që iu garantohet paraprakisht një monopol përfaqësimi

brenda kategorive të tyre përkatëse në shkëmbim të ushtrimit të njëfarë kontrolli në

87 Sadiku, 2014. 88 Grant, 1994; Salisbury, 1984; Hartman, 1985; Alemann, 1987; Wilson, 2000; Richardson, 2004 cituar tek

Sadiku, 2014. 89

Duhet evidentuar se nuk ekziston një përkufizim klasik i pluralizmit që citohet nga të gjithë akademikët.

Për evoluimin e termit shiko, Susan Gross Solomon, ed., Pluralism in the Soviet Union (New York: St.

Martin’s Press, 1983), pp. 4–36. Për rritjen e lobimit direkt nga firmat shiko, Neil J. Mitchell, “The

Decentralization of Business in Britain,” Journal of Politics, vol. 52, no. 2 (May 1990), pp. 622–637; David

Vogel, “Government-Industry Relations in the United States: An Overview,” in Stephen Wilks and

Maurice Wright, eds., Comparative Government-Industry Relations (Oxford: Clarendon Press, 1987), pp.

91–116; Wyn Grant and Jane Sargent, Business and Politics in Britain (London: Macmillan Education,

1987); and Amir Mahini and Louis T. Wells Jr., “Government Relations in the Global Firm,” in Michael E.

Porter, ed., Competition in Global Industries (Boston: Harvarad Business School Press, 1986), pp. 291–312

cituar tek Kennedy (2005). 90 Në studimin e politikës amerikane, pluralizmi zakonisht i kundërvihet elitizmit dhe analizës së klasave.

Debati vërtitet përreth faktit sesa shtrihet influenca politike. A është ajo e kufizuar vetëm për disa të

privilegjuar apo është përhapur më gjerësisht ndërmjet grupeve të ndryshme të interesit. Robert Dahl, Who

Governs? (New Haven, Conn.: Yale University Press, 1961); C. Wright Mills, The Power Elite (New York:

Oxford University Press, 1959) cituar tek Kennedy (2005).

Evarist Beqiri 2017

23

zgjedhjen e udhëheqësve të tyre dhe në artikulimin e kërkesave dhe mbështetjes.91 Ky

përkufizime e lë në ambiguitet mekanizmin me anë të së cilit formohet një marrëdhënie e

tillë midis shtetit dhe biznesit. Nga njëra anë, rregullimet korporatiste mund të jenë të

detyrueshme për shoqërinë nga një shtet i cili krijon, financon, dhe vendos stafin e

institucioneve që përdoren kryesisht nga shoqëria për të aderuar tek politikat

preferenciale qeveritare.

Nga ana tjetër, rregullimet korporatiste mund të bazohen në një kornizë për të cilën është

rënë dakord në mënyrë të dyanshme nga përbërësit e shoqërisë dhe shtetit. Sesa të

veprojnë si “rripa transmisioni”, shoqatat mund të veprojnë si forume për “koordinimin

vullnetar dhe joformal të objektivave konfliktual, përmes marrëveshjeve të vazhdueshme

midis grupeve të interesit, burokracive shtetërore, dhe partive politike.”92

Influenca nën korporatizmin shoqëror ushtrohet si nga lart-poshtë ashtu edhe nga poshtë-

lart. Kështu që, megjithëse korporatizmi shtetëror dhe shoqëror ndajnë ngjashmëri

strukturore, ato drejtohen nga marrëdhënie pushteti dhe dinamike shumë të ndryshme.

Shembuj të korporatizmit shoqëror mund të gjenden në vendet e vogla të industrializuara

të Evropës Perëndimore, Skandinavisë, dhe Azisë Lindore.93

Ndërsa dallimi midis korporatizmit dhe pluralizmit është i qartë, korporatizmi në vetvete

mund të përdoret në mënyrë të arsyeshme në një kontekst të gjerë ose të ngushtë. Ai

mund ti referohet një sistemi të tërë në të cilin përfaqësuesit kryesor të shtetit, biznesit,

dhe fuqisë punëtore përfshihen në negociata trepalëshe mbi politikat më të rëndësishme

për të cilat, pasi bihet dakord, secila palë është përgjegjëse për implementimin e tyre në

hierarkitë e tyre respektove (burokracinë shtetërore, sindikatat e punëtorëve dhe unionet

tregtare). Në mënyrë alternative, korporatizmi përdoret shpesh për të përshkruar një

grupazh të përkohshëm shoqërish në një sistem ose madje edhe vetëm një shoqëri që ka

një monopol juridiksional mbi një çështje funksionale, anëtarësia në të cilën është jo

vullnetare, dhe vendimet e së cilës janë të detyrueshme për të gjithë anëtarët e saj. Ky

konceptim i fundit, që zakonisht i referohen si “meso-korporatizëm”, aplikohet tipikisht

tek ato shoqëri që janë specifike për një krahinë ose sektor industrial.94

Klientelizmi mund të përkufizohet si një model i mbështetur të shkëmbimi reciprok

(zakonisht i paligjshëm) midis një patroni shtetëror dhe një klienti jo shtetëror i bazuar

tek lidhjet personale dhe që përcillet nëpërmjet kanaleve informale. Thelbësore për

klientelizmin janë marrëdhëniet asimetrike të pushtetit – ose patroni ose klienti kanë një

burim që i mungon tjetrit. Si i tillë, klientelizmi përfshin së brendshmi një shumatore

pozitive, një marrëdhënie të ndërvarur, e cila i jep në dukje klientelizmit një

91 Philippe C. Schmitter, “Still the Century of Corporatism?” The Review of Politics, vol. 36, no. 1 (January

1974), pp. 93–94, cituar tek Kennedy (2005). 92 Peter J. Katzenstein, Small States in World Markets: Industrial Policy in Europe (Ithaca, N.Y.: Cornell

University Press, 1985), p. 32. cituar tek Kennedy (2005). 93 Kennedy, 2005. 94 Alan Cawson, ed., Organized Interests and the State: Studies in Meso-Corporatism (London: Sage,

1985). For a criticism and defense of applying corporatism to the state’s relationship with specific sectors

or companies, see the exchange between Cox and Cawson. Andrew Cox, “The Old and New Testaments of

Corporatism: Is it a Political Form or a Method of Policy-making?” Political Studies, vol. 36, no. 2 (June

1988), pp. 294–308; Alan Cawson, “In Defense of the New Testament: A Reply to Andrew Cox, ‘The Old

and New Testaments of Corporatism,’”Political Studies, vol. 36, no. 2 (June 1988), pp. 309–315 cituar tek

Kennedy (2005).

Evarist Beqiri 2017

24

qëndrueshmëri. Në një sistem pluralist ekziston gjithashtu një kontakt direkt ndërmjet

drejtuesve të firmave dhe burokratëve qeveritar, por procesi dhe rezultati i

bashkëveprimit të tyre nuk niset nga premisa e një besnikërie të ngushtë personale por

është pasojë e interesave më të gjera të firmës ose të institucionit shtetëror. Në një sistem

klientelist, patronazhi mbizotëron deri në atë pikë sa ai bëhet më tepër i rëndësishëm sesa

institucionet zyrtare që supozohen se duhet të strukturojnë marrëdhëniet.

Në fund, monizmi, megjithëse ngjason me korporatizmin në disa aspekte, ai nënkupton

një sistem përfaqësimi në të cilin partia udhëheqëse shtetërore e organizon shoqërinë në

grupe me monopol juridiksional që urdhërohen hierarkish dhe që kërkojnë bindje

ideologjike nga anëtarët e tyre.95

Mund të themi se, megjithëse marrëdhëniet qeveri-biznes në shumë vende përafrohen me

këto sisteme, nuk do të thotë që nuk mund të ketë modele të tjera potenciale, dhe ka

shumë gjasa që të ekzistoj më shumë se një model në një sistem të vetëm politik. Për

pasojë këto sisteme duhen parë si tipet ideale. Tipet ideale janë pika nisje dhe jo pika

fundore.96 Duke lehtësuar krahasimin me kërkimet e mëparshme në vende të tjera, ato

janë guida që mund të orientojnë ose japin informacion, por nuk duhet të kufizojnë.97

1.5 Mënyrat kryesore të veprimit të grupeve të interesit në arenën e BE

Arena nuk është një vend fizik, por është grumbullimi virtual i të gjithë

interesmbajtësave, duke përfshirë zyrtarët e BE, bashkë me interesat e tyre për çështjet që

ka të bëjë me një dosje specifik në një moment specifik. 98

Pyetja kryesore që na lind tani është kë të lobojmë në një grumbull interes mbajtësish dhe

çështjesh dhe mbi çfarë?99 Grupet amatore të lobimit do ta shikojnë këtë pyetje si të

panevojshme. Ata e dinë se çfarë duan të marrin nga zyrtarët e BE dhe gjejnë emrat dhe

adresat në disa drejtori të BE. Pastaj u qasen atyre sa më drejtpërdrejtë që të jetë e

mundur dhe tentojnë t’i bindin ata që përgjigja e tyre më e mirë është të pajtohen me

kërkesat e tyre sa më shpejt. Nëse merr një refuzim, me shumë mundësi do të bëjnë

shumë zhurmë, në të dyja skenat si në atë kombëtare edhe në atë të BE-së, dhe ndërkohë

do të filloj një sulm të ri, tani së bashku me disa “miq” që janë grumbulluar me ta.

Gjithashtu, mund që të marrë disa këshilla nga grupe gjysmë amatore ose gjysmë

profesionale që tashmë kanë krijuar pak eksperiencë në fushën e lojës së BE-së. Pastaj

mund të ndjek disa rregulla, të tilla si aktorët më të mirë për tu qasur janë përfaqësuesit

zyrtarë kombëtar të përhershëm, bashkatdhetarët e tyre në PE dhe miqtë e tyre krahinor,

brenda drejtorive të përgjithshme të Komisionit. Mënyra më e mirë për ti qasur ata është

ftesa për një drekë ose diçka e ngjashme.

95 Schmitter, “Still the Century of Corporatism?” p. 97 cituar tek Kennedy (2005). 96 Solomon, Pluralism in the Soviet Union, pp. 4–36 cituar tek Kennedy (2005). 97 Kennedy, 2005. 98 Sipas përkufizimit të fjalorit Webster: Stakeholders –është një person ose grup që ka nje investim,

aksion, ose interes mbi diçka, në biznes ose industri. Përgjatë këtij punimi do të përdorim fjalën shqipe,

interes-mbajtës, e cila përkon me kuptimin e fjalës stakeholders, në gjuhën angleze. 99 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 157.

Evarist Beqiri 2017

25

Lobistët profesionistë, ndoshta duke e vëzhguar drekën, mund ta konsiderojnë atë si më

tërheqëse, informale, të qetë dhe si një qasje indirekte më të preferueshme se ajo

konfrontuese, por gjithashtu të projektuar keq për sa i përket përbërjes (vetëm miq të

shtëpisë) dhe rendit (të bësh rrëmujë më parë).

Gjithashtu, profesionistët e dinë se në arenën e hapur dhe konkurruese të BE, mënyra më

e mirë për të lobuar gjithmonë varet nga situata specifike. Mbi të gjitha, profesionistët

shqyrtojnë konceptin e gjerë të “situatës”, i cili merret si një sinonim i arenës, dhe e

copëtojnë atë në të paktën katër komponentë: 1) interesmbajtës; 2) çështjet; 3) dinamika

e kohës; 4) kufizimet e arenës. Duke mbledhur informacione për ta dhe duke e vendosur

trurin e vet në punë, mund të mbledhin informata të dobishme nëpërmjet të cilave mund

të identifikojnë miqtë dhe armiqtë e tyre (ose partnerët dhe kundërshtarët), çështjet në

diskutim, aspektet e kohës dhe diferencat midis atyre që konsiderohen si të brendshëm

(insiders) dhe të jashtmëve (outsiders).100 Gjithë kjo është një punë përgatitore ose, siç e

kemi quajtur këtu detyra shtëpie.

Pastaj mund të duhet të njihet se, mbi kë do të lobojmë në çfarë çështjesh dhe në mënyrë

sa më efektive dhe efikase. Më pas, aplikohen praktikat më të mira të menaxhimit të

arenës së BE-së dhe të katër komponentëve të saj. Pastaj edhe një qasje formale,

kërkuese, e zhurmshme dhe/ose direkte mund të jetë më e mira e mundshme në një

situatë specifike. Gjithë ky mister në lidhje me fushën e shahut të BE duhet të shikohet si

logjik, për të mos thënë i vetëkuptueshëm. Sidoqoftë, në jetën e përditshme shumë grupe

lobimi akoma sillen më tepër në mënyrë amatoreske sesa profesionale, dhe mesa duket e

konsiderojnë kërkimin për informacione të dobishme si jothelbësor.101

Ajo që është më e mira për tu bërë kur lobohet varet nga situata. Thënë kjo, studiuesit e

grupeve të interesit duhet të dinë se në çfarë lloj arene gjenden përpara se të fillojnë

çfarëdo lloj veprimi. Duke shkuar mendërisht dhe fizikisht në terren dhe duke i vënë në

punë radarët e tij, ai përpiqet të grumbulloj informacion të dobishëm për katër përbërësit

kryesor të çdo lloj arene: 1) interesmbajtësit e rëndësishëm, 2) çështjet e piketuara 3)

dinamikën e kohës dhe 4) kufizimet e arenës.102

Grupet serioze të lobimit që me të vërtetë dëshirojnë të fitojnë një ndeshje në BE duhet ta

fillojnë duke bërë një inventar të të gjithë interesmbajtësave, përfshirë këtu edhe zyrtarët

që kanë lidhje me çështjen dhe, natyrisht, vetveten. Ata janë të gjithë lojtarë ose aktorë të

cilët mund të ndikojnë ose mund të ndikohen nga performanca e saj dhe, për shkak të

kësaj, mund të ndërhyjnë. Inventari nuk duhet që të anoj vetëm nga miqtë ose nga

armiqtë, ose vetëm drejt entiteteve formale. Ai është si studimi ushtarak: të gjithë

luftëtarët në fushë merren seriozisht në lidhje me armët që kanë dhe për këtë respektohen,

sipas etimologjisë të foljes Latine re-sepectare, të shikosh me vëmendje njerëzit e

armatosur. Për një çështje specifik një grupe fermerësh grek ose një ministri lituaneze

mund të jenë aq të rëndësishme sa Presidenti i Francës ose një ekspert i Komisionit.

Madje edhe lojtarët jo-evropian duhet të llogariten, të tillë si eksportuesit tailandez në

çështjen e tapiokës, vendet e Amerikës Qendrore mbi bananet dhe Organizata Botërore e

100 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 158. 101 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 158. 102 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 163.

Evarist Beqiri 2017

26

Tregtisë (WTO) në lidhje me liberalizimin e tregtisë së jashtme. Për shembull, grupet e

lobimit nga Zvicra, e cila formalisht nuk është vend anëtar i Bashkimit por në praktikë

varet shumë nga vendimet e BE, është një nga interes mbajtësat më të rëndësishëm në

fushat si transporti, farmaceutika dhe bankat.103

E gjitha kjo mund të duke e parëndësishme, por në jetën e përditshme shume grupe

lobimi dështojnë në përmbushjen e këtij hapi të parë të monitorimit të arenës. Gabimet

më të zakonshme janë këto dy që vijojnë. Gabimi i parë është, të kesh paragjykime kur

bën inventarin. Ministritë kombëtare kanë tendencë që të neglizhojnë si qeverisjen lokale

ashtu dhe grupet private të interesit dhe e konsiderojnë arenën e BE si një fushë beteje

ndërqeveritare. Shuma grupe biznesi neglizhojnë rolin ndikues që kanë disa ministri

kombëtare ose agjenci të decentralizuara. Nga ana tjetër, OJQ-të janë relativisht më mirë

në analizimin e drejtë të një arene. Gabimi i dytë është se, shumë grupe lobimi i

hyjnizojnë interesmbajtësat, për shembull, duke i paraqitur si, “pozicioni Britanik”, nëse

mund të themi se ndonjë interes mbajtës i tillë ka ekzistuar ndonjëherë. Përkundrazi,

secili vend është pluralist dhe kështu që gjithmonë i ndarë në lidhje me çdo çështje.

Në rastin më të mirë, mund të ketë një deklaratë nga ana e Kabinetit Britanik ose nga

Kryeministri, i cili shpesh mbështetet vetëm sa për formë nga ministritë kombëtare dhe

akoma më pak nga grupet e tjera të shoqërisë. Në realitet, ato të gjitha mund të ndjekin

rrugën e tyre. E njëjta gjë është e vërtetë për pozicionin, për shembull, të Greenpeace,

Siemens ose të Komisonit. Analiza e saktë kërkon që interesmbajtësat të inventarizohen

deri në nivelet më të ulëta, edhe nëse bëhet fjalë për një person ose një njësi. Një inventar

i paanshëm dhe specifik zakonisht përfundon me një listë të gjatë interes mbajtësash,

veçanërisht në fazën e parë të ndeshjes. Në fazat e mëvonshme gjatësia e saj zakonisht

reduktohet në disa koalicione. Në çfarëdo rrethanash, asnjë informacion që mund të jetë

potencialisht i rëndësishëm në fazat e mëvonshme nuk duhet të humbet në fillim.

Më pas, interesmbajtësat e identifikuar duhet të vlerësohen për sa i takon rëndësisë. Një

interes-mbajtës i rëndësishëm është ai, nga i cili pritet si ndërhyrja aktive ashtu edhe

posedimi i influencës së duhur për të qenë efektiv. Interes-mbajtësit janë, nëse do ti

vendosnim ti klasifikonim të paktën ndërmjet dy madhësive të vazhduara: një që do ti

rendiste nga aktiv tek pasiv dhe tjetra nga të fortët tek të dobëtit.104 Së pari, për sa i përket

ndryshueshmërisë së pjesëmarrjes nuk është e mjaftueshme të përfshihen vetëm interes-

mbajtësat që duket qartë që po marrin pjesë. Shumë të tjerë mund të jenë aktiv në mënyrë

indirekte ose të fshehur, për shembull me anë të një kujdestari, ose ato mund të bëhen

aktive së shpejti. Së dyti, klasifikimi i dytë përfshin burimet e tyre për të influencuar, si

ekspertiza, aftësia, anëtarësia, personeli, reputacioni, rrjeti, buxheti dhe asete të tjera.105

Ato tregojnë potencialin e interes-mbajtësit për tu bërë një lojtarë me influencë. Sidoqoftë

103 Sciarini dhe të tjerë (2004) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,

Amsterdam University Press, 2010, fq. 164. 104 Mitchell dhe të tjerë (1997) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,

Amsterdam University Press, 2010, fq. 165. 105 Schlozman dhe Tierney, (1986) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,

Amsterdam University Press, 2010, fq. 165.

Evarist Beqiri 2017

27

influenca potenciale, kurrë nuk duhet barazuar me influencën reale. Ashtu si edhe një

ushtri me shumë burime nuk është medoemos fitimtare.

Si përfundim, duhet të bëhet një lloj renditje e interes-mbajtësave. Më të rëndësishmit

janë interes-mbajtësat primar, që identifikohen njëkohësisht si të prirur për veprim dhe

potencialisht me shumë influencë. Ata që vlerësohen si pasiv dhe/ose si që ju mungon

potenciali i mjaftueshëm mund të konsiderohen si interes-mbajtës dytësor. Këta nuk

duhet të fshihen por të vendosen në një liste memorie pasi, në një fazë tjetër të zhvillimit

të çështjes, ata mund të bashkohen me grupet primare, dhe e kundërta mund të ndodh

gjithashtu. Hartimi i një inventari të interes-mbajtësave qartësisht kërkon një monitorim

shumë inteligjent. Interes-mbajtësat më të zgjuar do të tentojnë ti luajnë të dyja

pasivitetin dhe pafuqishmërinë, si një mace që duket sikur po fle në çati por që në të

vërtete po ruan zogjtë. Interes-mbajtësat më të sigurt, që duken sikur e kanë shumë të

vështirë të tërhiqen nga veprimet e vendosura, mund të jenë si qentë që lehin por nuk të

kafshojnë. Madje dikush mund të nxjerrë edhe një tipologji të interes-mbajtësave, të tillë

si ata që vlerësohen si të parëndësishëm, të përgjumur, potencial, kërkues, dominues, të

rrezikshëm, të varur dhe definitiv. 106 Rezultati i gjithë këtyre detyrave paraprake të

shtëpisë është thjesht një vlerësim i arsyetuar, por është shumë herë më mirë se asgjë. Ai

të krijon mundësinë për të marrë masa të matura duke pasur parasysh çdo interes-mbajtës

të rëndësishëm.107

Çdo interes-mbajtës udhëhiqet nga interesat i tij vetjake, të cilat janë pozicione të

zgjedhura për një çështje të ngritur në mjedisin e tij, zakonisht të shkaktuara nga fakte të

reja, vlera që ndryshojnë dhe zgjidhje të propozuara për problemet. Pozicioni përfaqëson

ëndrra me sy hapur dhe ankthe në lidhje me arenën në fjalë, në rastin tonë këtu, fusha e

lojës në BE. Interes-mbajtësit kanë qejf të promovojnë dhe të mbrojnë ëndrrat dhe të

parandalojnë ankthet. Gjithmonë, një pozicion i zgjedhur përmban një përplasje ndërmjet

vlerave të ushqyera dhe fakteve të perceptuara.

Në shoqëritë pluraliste çdo fakt i perceptuar, çdo vlerë e ushqyer dhe çdo zgjidhje e

propozuar është gjithmonë e kontestuar dhe e kontestueshme nga të tjerët, pasi ato

përmbajnë element subjektiv. Për këtë arsye interesat, pozicionet dhe çështjet janë

praktikisht sinonime në fushën e lobimit.

Në praktikën e vendimmarrjes së BE me anë të negociatave dhe kompromiseve, një grup

lobimi profesional duhet ta dijë me saktësi se cilat janë pozicionet e ndryshme për një

çështje dhe cilat nga interesat që përplasen ata mbështesin. Me këtë informacion, ata

mund të marrin me siguri një pozicion në lidhje me kompromisin final.

Ky informacion i rëndësishëm është i nevojshëm por kurrë i mjaftueshëm për të marrë

rezultatin e dëshiruar. Por pa këtë, një grup lobimi ka shanse të ulëta për ta marrë këtë

rezultat dhe mbetet i varur tërësisht tek fati.

Përsëri, kjo mund të duket e parëndësishme dhe e vetëkuptueshme. Pastaj, aq më tepër e

çuditshme është që shumica e grupeve të lobimit dështojnë në sigurimin e kësaj lloj

njohurie. Introvert, ata jetojnë në botën e tyre, takojnë zyrtarët e BE si sundimtarët formal

106 Mitchell dhe të tjerë (1997) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,

Amsterdam University Press, 2010, fq. 165. 107 Hunger dhe Wheelen (1998) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”,

Amsterdam University Press, 2010, fq. 165.

Evarist Beqiri 2017

28

dhe bashkëveprojnë vetëm me disa interes-mbajtës me të cilët janë miqësuar. Si pasojë,

ata bëjnë në mënyrë frekuente dy gabime. I pari është ai i arrogancës: duke besuar se

vlerat që ata kanë zgjedhur dhe faktet që perceptojnë janë më të drejtat, ata presin që

herët a vonë interesmbajtësat e tjerë që kanë interesa të ndryshme do të bashkohen me

pozicionin e tyre të “shkëlqyer”. Ata mund të bëhen prozelit ose imponues me forcë, dy

variante të Luftës së Shenjtë për të cilat përfundimi është zakonisht i pasuksesshëm.108

Gabimi i dytë është është ai i naivitetit: duke besuar se ata kanë të drejtë, ata mund të

arrijnë në konkluzionin se ata që nuk ndajnë të njëjtin pozicion me ta duhet ta kenë

gabim. Ata janë si amatorët e teatrit të cilët mendojnë se pjesëtarët e tjerë të audiencës në

atë mbrëmje duhet ose të ndajnë të njëjtin opinion me ta në lidhje me shfaqjen ose do të

jenë budallenj. Sidoqoftë, shumë spektatorë e shikojnë të njëjtën shfaqje nga një

këndvështrim i ndryshëm, e interpretojnë atë ndryshe dhe shkojnë në shtëpi me një

mësim ndryshëm.109 Në të njëjtën mënyrë, interes-mbajtës të ndryshëm mund të kenë

shumë të drejtë, sepse ata ushqejnë vlera të ndryshme dhe perceptojnë fakte të ndryshme.

Grupet e lobistëve profesionist respektojnë të kaluarën relative ose subjektive të vlerave,

fakteve dhe zgjidhjeve në shoqërinë pluraliste dhe duan ti identifikojnë dhe kuptojnë ato

në mënyrë që të formojnë një ofertë interesante para negociatave. Grupet amatore, kanë

mungesë respekti për pozicionin e tjetrit. Ata me vështirësi mund të formojnë një ofertë

interesante që në fillim dhe kanë të nevojshme që

kërkesa e tyre të pranohet. Shembulli i mëposhtëm e ilustron më së miri këtë situatë:

Projekt-direktiva mbi Shtrimin e Pulave (COM 1998/135), e promovuar nga OJQ-të për

mirëqenien e kafshëve me qëllim që tu jepte më shume hapësirë dhe rehati pulave të

shtruara, shikohej nga industria e prodhimit të vezëve si një kosto shtesë, nga fermerët

tradicional si një avantazh krahasues, nga furnizuesit e kafazeve si një biznes i ri, nga

organizatat e tregtisë si përkeqësuese e kushteve të punës dhe nga qeveritë veriore si një

shpenzim për të mbështetur fermerët e tyre industrial, dhe këto janë vetëm pesë nga

shumë interes-mbajtës. Nëse ata do të ishin të gjithë lojtarë introvert, atëherë loja do të

përfundonte në një tragjedi klasike në të cilën të gjithë heronjtë ndjejnë se kanë të drejtë

dhe përfundojnë të vdekur.

Identifikimi i çështjeve aktuale nuk është aspak i lehtë. Veçanërisht është e vështirë të

identifikosh pozicionin real të interes-mbajtësve primar. Deklaratat e tyre zyrtare kurrë

nuk mund të merren si të mirëqena. 110 Lojtarët më të zgjuar mund t’i fshehin ndasitë e

tyre të brendshme, të rrinë në heshtje ose ti mbulojnë interesat e tyre të vërteta. Shumë

interes-mbajtës amator e kanë të vështirë për të pasur një pozicion solid. Mbrapa

interesave të tyre qëndrojnë vlera të arsyetuara keq dhe perceptime të dobëta faktesh.

Zbulimi i pozicionit të tyre real kërkon qartësisht shumë njohuri dhe mirëkuptim përreth

interes-mbajtësve.

Si në diplomaci, duhet të monitorohet arenat e tyre e brendshme, vlerat e tyre dominuese,

perceptimet e tyre për realitetin dhe forcat që mund t’i ndryshojnë ato. Nga ky

108 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 166. 109 Cherry (1966) cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University

Press, 2010, fq. 166. 110 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 167.

Evarist Beqiri 2017

29

informacion grupet inteligjente të lobimit mund të deduktojnë interesat e tyre reale ose

pozicionet.

Duke e ditur se për çdo çështje çdo interes-mbajtës gjithmonë ka më shumë se një interes

real, një ëndërr ose një ankth, ata mund të gjejnë madje më shumë hapësirë për të

manovruar. Duke i vlerësuar këto interesa të ndryshme të interes-mbajtësave të tjerë si

miqësore, armiqësore ose të pavendosur, ata mund të ndërtojnë një koalicion midis atyre

që janë miqësor, të nisin një betejë me ata që janë armiqësor dhe të marrë kohën e duhur

ose tu jap mbështetje të pakët atyre që janë të pavendosur. Ata mund të bëjnë edhe një

shkëmbim ndërmjet interesave miqësore dhe armiqësore dhe të arrijnë kështu në një

paketë propozimesh. Një përgatitje e tillë e detyrave të shtëpisë mund të përdoret për

çështje të tjera dhe të krijoj kështu një hapësirë më të madhe në paketën e propozimit.

Pesë interes-mbajtësat e përmendur në Çështjen e Pulave të Shtruara, të gjithë të

përfshirë gjithashtu në shumë çështje të tjera në BE, mund të përfshiheshin në një paketë

më të gjerë, në këtë mënyrë të vendosin pothuaj çdo çështje aktuale ndërmjet tyre.

Pikësëpari është e gjitha çështje njohurie.111

Çdo arenë e BE vazhdimisht ndryshon me kohën. Grupet e lobimit profesional janë të

ndërgjegjshme për rëndësinë e ”analizës së kohës”. Nga eksperienca e përgjithshme dihet

që në fazën e parë të zhvillimit të një çështje, shumë interes-mbajtës dhe problematika

janë në diskutim; gjatë ecurisë së mëtejshme të çështjes shumica e interes-mbajtësave

bëhen pjesë e koalicioneve dhe shumë problematika pjesë të paketës; dhe që në fazën e

fundit të procesit të vendimmarrjes në BE zakonisht ngelen vetëm dy grupe, ithtarët dhe

kundërshtarët e propozimit dhe vetëm pak çështje, të tilla si “zarfi” (kush e paguan

faturën), data e hyrjes në fuqi dhe ndonjë imunitet që është kërkuar. Grupi profesional e

di gjithashtu që, çdo çështje është rregulluar vetëm përkohësisht, që vendosen afate

proceduriale, për shembull, për konsultimin publik, bashkëvendosjen, inspektimin dhe

rishikimin. Zakonisht faza tjetër fillon pasi një pengesë është kaluar në mënyrë të

mjaftueshme. Nën ritmin e kohës së vetë, një ndryshim i perceptuar si irritues nga disa në

Evropë ngrihet në fushën e lojës së BE, i adaptohet një axhendë zyrtare, sfidohet nga

interes-mbajtësa të tjerë, ngatërrohet me çështje të tjera dhe ndoshta dosje të tjera,

përpunohet në “makinerinë e BE” 112 dhe, më në fund, vendoset nëse, do të

implementohet dhe inspektohet, ose ndoshta nuk do të ndodh asgjë. Gjatë ecurisë së një

çështje, disa interes-mbajtës veprojnë nën presion; disa kanë të gjithë kohën që ju

nevojitet. Ata që janë duke humbur duan të krijojnë vonesa, ata që po fitojnë duan të

shpejtojnë. Pra, koha përndan mundësi dhe detyrime.

Gjithë këtë zgjuarsi që tregojnë grupet profesionale, për çdo situatë të re, kur studiojnë

saktësisht dinamikën e kohës, e bëjnë në mënyrë që të gjejnë kohën e duhur për të kryer

aktivitetin e lobimit. Sidoqoftë shumë grupe lobimi janë mospërfillës përreth kohës në

arenë dhe kështu që bëjnë shumë gabime. Ata hyjnë në arenën e tyre në momentin kur

çështja merr më tepër vëmendje publike, atëherë kur shpesh çështja gjendet në gjysmën e

rrugëtimit të saj. Sidoqoftë shumica e çështjeve e marrin me vështirësi vëmendje

publike, pasi gjenden nën legjislacionin e deleguar dhe kështu humbasin së bashku.

111 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 167. 112 Me shprehjen “makineria e BE”, autori Van Schendelen përshkruan me pak fjalë mënyrën sesi

funksionon gjithë procesi i punës në BE. Karakteristikat kryesore të “makinerisë së BE” janë dinamizmi

dhe kompleksiteti.

Evarist Beqiri 2017

30

Grupet mospërfillëse janë shpesh të vonuar për të kapur një mundësi ose të parandalojnë

një rrezik që në lindje. Ata i vënë re lojtarët e ndryshëm dhe çështjet e ndryshme pasi ata

marrin pozicion ose formë. Nëse ata marrin vetëm një fotografi të arenës, ata e

ngatërrojnë atë me filmin. 113 Ata nuk janë shumë të ndërgjegjshëm në ndërtimin e

koalicioneve dhe në paketat e propozimeve që ndodhin. Nën presion ata shpresojnë të

kapin afatet formale dhe shpesh i tejkalojnë ato. Me shumë lehtësi ata ngatërrojnë

urgjencën e stadit të çështjes.

Si përfundim, ata me shumë vështirësi mund të veprojnë efektivisht. Vonimi ose

shpejtimi i procesit është përtej kapacitetit të tyre. Lobimi i tyre është si të luftosh me

fikjen e zjarreve të njëpasnjëshme. Përpjekjet janë drejtuar vetëm në parandalimin e

rreziqeve të tashme, jo në përhapjen e tij ose në shpërthimin. Në kundërshti më këtë,

grupet profesioniste të lobimit i kanë përditësuar protokollet në mënyrë që të kenë

mundësi të përgjigjën menjëherë dhe në mënyrë fleksible, tipave të ndryshme të

kërcënimeve serioze, si Unilever i aplikuar për krizën financiare të vitit 2008.

Është e qartë që llogaritja e kohës nuk është e vërtetë. Cikli i jetës së një çështje mbetet

një abstraksion i realitetit, që duhet përditësuar në çdo kohë.114

Fazat e implementimit dhe inspektimit, sigurisht që mund të jenë plotë me vendime

thelbësore shumë të detajuara. Shumica e interes-mbajtësva i konsiderojnë ato si më të

rëndësishmet pasi “të dy djalli dhe engjëlli janë tek detajet”. Pozicionimi më i mirë

kundrejt kohës është të jesh vigjilent dhe i matur. Grupet profesionale përditësojnë

rregullisht inventarët e tyre të interes-mbajtësave dhe të çështjeve, i lidhin ato me afatet

formale nëse ato ekzistojnë, rivlerësojnë një situatë të re që ju del përpara në kuadrin e

mundësive dhe detyrimeve, dhe përpiqet, nëse është e nevojshme që ta vonojë ose

shpejtojë procesin. Sidoqoftë, ajo mund të çorientoj madje edhe interes-mbajtësit më të

zgjuar të cilët, sugjerojnë që ka kohë të mjaftueshëm ose nuk ka. Në fakt, duke verifikuar

këtë, mund të shmanget çorientimi, nga pamjaftueshmëria e inteligjencës. Edhe nëse

gjithë këto njohuri mbi kohën bazohen në një vlerësim subjektiv, është shumë herë më

mirë se asgjë. Kjo lejon që ndërhyrja të jetë llogaritur më me kujdes dhe të jetë sa më pak

e rastësishme.

Duke qenë se arena po ndryshon vazhdimisht me kohën ajo është gjithashtu gjithmonë

duke ndryshuar përbërjen e saj. Prandaj, grupet studiuese të interesit i eksplorojnë

kufizimet e arenës. Rrallë ata janë të palëvizshëm ose të mbyllur. Zakonisht, çdo interes-

mbajtës mund të paraqes çështje të reja, dhe çdo çështje mund të tërheq interes-mbajtës të

rinj. Një dosje që tërheq vëmendje të gjerë publike zakonisht tërheq gjithashtu interes-

mbajtës dhe çështje të reja. Kjo ndodh shpesh gjatë fazës së vendimit formal të PE dhe

Këshillit, e cila vëzhgohet nga shumë gazetar. Çështja e lartpërmendur e Pulave të

Shtruara filloi si një mini-arenë mbi mirëqenien e kafshëve, duke tërhequr më pas

vëmendjen e prodhueseve të vezëve, importueseve të vezëve nga jashtë BE, unioneve të

tregtisë dhe interes-mbajtësave të tjerë. Duke ngritur secili interesat e veta, duke

kontestuar interesat e të tjerëve dhe duke tërhequr lojtarë dhe çështje të reja. Interes-

mbajtësi mundet që të largohen nga një arenë, sepse për shembull ata e shikojnë një

çështje ose një arenë tjetër si më premtuese, kështu që ata i marrin çështjet e tyre me vete.

113 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 168. 114 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 168.

Evarist Beqiri 2017

31

Një paqëndrueshmëri e tillë e kufijve të arenës është normale për çdo shoqëri të hapur,

dhe jo shumë e ndryshme nga një kopsht tërheqës ku kafshët që kërkojnë ushqim shkojnë

edhe vijnë.

Shumë grupe lobimi i neglizhojnë kufitë e arenës. Ata e konsiderojnë përmbajtjen e

arenës aq statike sa një fotografi, dhe me shumë vështirësi i kushtojnë vëmendje interes-

mbajtësave dhe çështjeve që zhduken nga arena, ose harrojnë ti vënë re ata që hyjnë në

arenë.115 Si pasojë, ata rrallë kujdesen për pasojat që kanë lëvizjet e kufirit të arenës, të

cilat gjithashtu mund të jenë shumë të rëndësishme për vetë pozicionin e tyre. Për shkak

të këtij moskuptimi, atë e kanë shumë të vështirë të parashikojnë çështjet e ardhshme të

cilat, do ti zënë ata në befasi. Veprimi pro-aktiv, me qëllim tërheqjen e interes-

mbajtësave të rinj dhe çështjeve të reja ose në mënjanimin e të vjetërve, është përtej

qëllimit të tyre mendor. Në rastin e Pulave të Shtruara, grupet për mirëqenien e kafshëve

duhet të kishin tentuar ti mbanin kufijtë të mbyllur dhe të parashikonin hyrjen potenciale

të fermerëve, importuesve dhe unioneve të tregtisë.

Grupet profesioniste të lobimit eksplorojnë paqëndrueshmërinë e kufijve të arenës duke

monitoruar ata që hyjnë ose largohen dhe bashkë më ta interesat e tyre. Nga ky “trafik

statistikash” ata përpiqen të deduktojnë informacion të dobishëm për të përmirësuar

koalicionet, negociatat dhe planifikimin e kohës. Në mënyrë proaktive ata mund të

tentojnë, nëse nevojitet, të tërheqin mbështetjen e interes-mbajtësëve dhe çështjeve të reja

dhe të heqin qafe ato që janë të vjetra dhe të mërzitshme.

Gjithashtu, ata mund të plotësojnë detyrat e tyre të shtëpisë duke përfshirë çështje ose

fusha të përafërta, çdo përqasje mund të përdoret si për të stimuluar kryqëzimet ose për të

ndërtuar bllokime. Përfundimisht, për të shtyrë ose bllokuar një kombinim tjetër çështjesh

ose interes-mbajtësash. Duke ditur se përqendrimi i madh i vëmendjes mbi një dosje

është faktori më përcaktues dhe i vetëm për të tërhequr interes-mbajtës dhe çështje të

reja, është urtësisht jetike të qenit i heshtur. Vetëm në një situatë emergjente imponuese

do të krijohet zhurmë në mënyrë që të parandalohen humbje të menjëhershme dhe të

shijohen efektet e menjëhershme të interes-mbajtësave dhe çështjeve të reja, të cilët

vonojnë procesin aktual të vendimmarrjes. Gjithë ky rregullim varet nga kualiteti i

analizës së kufijve. Edhe pse kjo varet vetëm nga vlerësimet subjektive, është shumë herë

më mirë se asgjë. Ajo mund të bëjë diferencën midis të humburit dhe të fituarit.116


Evarist Beqiri 2017

32

II . GRUPET E INTERESIT DHE VENDIMMARRJA NË BE117

2.1 Institucionet e BE

Lobistët pranë Bashkimit Evropian ndahen përgjithësisht në tre kategori: shoqatat

industriale, organizata joqeveritare (OJQ), grupe interesi dhe përfaqësi rajonale. Nuk

është e lehtë të ndërtosh hartën e prezencës efektive të lobeve në kryeqytetin Evropian.

Sot në fakt janë pesëmijë lobistë të akredituar që kanë akses të vazhdueshëm në

Parlament. Pesëmijë lobistë të akredituar për 732 anëtar të Parlamentit janë të

barasvlershëm me 7 lobistë për secilin prej tyre. Sipas CEO, një grup kërkimor jo

fitimprurës holandez, 70% e 15 mijë lobistëve të pranishëm përfaqësojnë interesat e

industrisë së madhe. Përveç kësaj duhet të konsiderojmë rolin e shoqatave të fuqishme

industriale si ERT (Tavolina e Rrumbullakët e Industrialistëve), Bashkimi i Industrive të

Vendeve të Komunitetit Evropian (UNICE) dhe Forumi Evropian i Shërbimeve (ESF).118

Sipas Kluver, për të kuptuar plotësisht arsyen se pse disa grupe interesi fitojnë ndërsa

disa të tjerë humbasin, është e nevojshme të pranohet se lobimi është një proces kolektiv,

në të cilin vendimmarrësit përballen me shume grupe interesi njëkohësisht. Prandaj,

informacioni total i siguruar, mbështetja qytetare, dhe fuqia ekonomike e koalicioneve të

tëra të grupeve të interesit, të cilat luftojnë për të njëjtin objektiv politik janë

vendimtare.119

Sipas Goldestin, në mënyrë që të kuptojmë rolin e grupeve të interesit në politikbërjen

evropiane, fillimisht do të konceptojmë natyrën dhe qëllimet e grupit të interesit. 120 Kjo

është e rëndësishme, duke qenë se modeli teorik i influencës së grupeve të interesit duhet

të filloj nga kuptimi i duhur teorik i qëllimit që grupet e interesit dëshirojnë të arrijnë. Siç

e diskutuam më sipër, grupet e interesit janë aktorë që kanë interesa politike, të cilët janë

të organizuar, dhe që nuk kërkojnë poste publike ose të jenë të nënshtruar ndaj shtetit.

Sipas Downs dhe Coleman, 121 duke e përvijuar sipas teorisë së zgjedhjes racionale,

presupozojmë se grupet e interesit janë aktor racional, të orientuar drejt rezultatit, dhe të

vendosur, që të ndjekin një drejtim të caktuar qëllimesh të paravendosura. Sipas Woll122

dallohen katër tipe objektivash: “interesat themelore”, “interesat e rolit specifik”,

“preferenca e mjeteve”, dhe “preferenca e politikave”. Interesat themelore janë interesat e

përgjithshme ose universale të organizatës. Interesat e rolit specifik e aplikojnë interesin

themelor te situata specifike e aktorit në fjalë. Preferencat e mjeteve janë strategji që

organizatat mund të përdorin në mënyrë që të arrijnë interesat e rolit specifik dhe në fund

të fundit interesat themelore. Më në fund, preferencat politike përbëjnë pozicionin politik

117 Ky kapitull është hartuar duke u bazuar pjesërisht në idetë e zhvilluara tek “Lobimi në Bashkimin

Evropian”, (Punuar nga: Evarist Beqiri, udhëheqës shkencor Enkeleda Olldashi), Tiranë, 2011. Kjo tezë

masteri ndodhet në biblotekën e Fakultetit të Drejtësisë (UT). 118 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 13. 119 Kluver (2013, 25) 120 Goldestin (1999, 128) cituar tek Kluver (2013, 25). 121 Downs (1957) dhe Coleman (1990), cituar tek Kluver (2013, 25). 122 Woll (2008, 33–35) cituar te Kluver (2013, 25).

Evarist Beqiri 2017

33

që grupi i interesit adapton lidhur me çështje konkrete politike që i përshtatet interesit të

rolit të tyre specifik.

Sipas Gray et al., dhe Lowery123 interesi themelor i grupeve të interesit është mbijetesa,

objektivi më kryesor i organizatës. Të gjitha qëllimet e tjera të grupit të interesit janë

dytësore, pasi mbijetesa është parakushti për arritjen e çfarëdo objektivi tjetër. Mbijetesa

është interesi themelor si i shoqatave, ashtu edhe i kompanive. Siç e kemi specifikuar më

sipër, dallimi kryesor ndërmjet shoqatave dhe kompanive është anëtarësia. Ndërsa

shoqatat janë organizata me anëtar, si individët, kompanitë, institucionet publike ose

shoqata të tjera, kompanitë janë aktor korporate që nuk kanë ndonjë anëtar. Kështu që,

shoqatat dhe kompanitë kanë strukturë të brendshme të ndryshme dhe funksione të

ndryshme, në këtë mënyrë edhe rruga e mbijetesës është e ndryshme. Berry124 shprehet

se, janë organizata anëtarësie, funksioni parësor i të cilave është përfaqësimi i anëtarëve

të tyre para qeverisë. Sipas McCarthy et al., dhe Schmitter et al.,125, nisur nga fakti që

anëtarët janë kontribuesit kryesor në burimet e tyre, shoqatat konkurrojnë për anëtar, në

mënyrë që të përfitojnë burimet e përshtatshme prej tyre, për të siguruar mbijetesën.

Grant dhe Maloney126 shprehen se, anëtarët mund të jenë qytetarët individualisht ose

organizata të tjera të tilla si kompanitë, autoritetet publike, ose shoqata të tjera. Anëtarët

kontrollojnë rrjedhën e burimeve te shoqatat dhe prandaj janë thelbësor për mbijetesën e

tyre. Lloji i anëtarëve nuk përbën ndonjë dallim për shoqatën. Ata përpiqen të rrisin

numrin e anëtarëve aktiv si dhe të kontribuuesve monetar. Edhe pse anëtarë qe janë

kontribuues monetar nuk marrin pjesë aktivisht në shoqatë, ata sigurojnë burimet

financiare, të cilat janë të rëndësishme për funksionimin dhe mbijetesën e organizatës.

Prandaj, interesi i rolit specifik të shoqatës është përvetësimi dhe mbajtja e anëtarëve.

Individët ose organizatat bëhen anëtar të shoqatave për dy arsye: E para, individët ose

anëtarët kolektiv e delegojnë përfaqësimin e interesave të tyre te shoqatat, të cilat do të

lobojnë institucionet politike në mënyrë që të realizojnë interesat e tyre politike.127

Për këtë shkak, sipas Olson128, anëtarët presin që shoqatat e tyre do të influencojnë

legjislatorët në mënyrë që rezultati politik të jetë sa më afër që të jetë e mundur,

preferencave të tyre politike. Për shembull, individët bëhen anëtar të një grupi mjedisor

duke qenë se mbrojtja e mjedisit është e rëndësishme për ta. Ata ofrojnë burime të tilla si

kontributi financiar ose mundin e tyre për grupin mjedisor dhe presin në këmbim që ai të

loboj legjislatorët në mënyrë që të përmirësoj mbrojtjen mjedisore. Së dyti, individët ose

aktorët kolektiv bashkohen me shoqatat për shkak të shërbimeve speciale që ato sigurojnë

për anëtarët e tyre. Për shembull, punëtorët mund të hyjnë në sindikata për shkak të

mbështetjes financiare që ato sigurojnë gjatë grevave ose për shkak të trajnimeve

profesionale që ofrojnë. Shoferët mund të bashkohen me një shoqatë të automobilave për

shkak të riparimit dhe shërbimeve të tjera që ato ofrojnë në rast defekti në makinë.

Plotësimi i këtyre nevojave është i rëndësishëm për mbajtjen e një baze të gjerë

anëtarësh, duke siguruar kështu vazhdimësinë e burimeve dhe mbijetesën e shoqatës. Në

123 Gray et al., (1996) dhe Lowery (2007) cituar tek Kluver (2013, 26). 124 Berry (1997, 6–7) cituar tek Kluver (2013, 26). 125 McCarthy et al., (1977) dhe Schmitter et al., (1999) cituar tek Kluver (2013, 26). 126 Grant (1997) dhe Maloney (1999) cituar tek Kluver (2013, 26). 127 Marsh 1976; Moe 1980, 30–35, cituar tek Kluver, 2013, 27. 128 Olson (1965) cituar tek Kluver (2013, 27).

Evarist Beqiri 2017

34

këtë mënyrë, preferenca e mjeteve të shoqatës e rrit influencën në procesin e vendim-

marrjes politike dhe në sigurimin e shërbimeve për anëtarët e tyre.

Lloji i katërt i objektivave janë preferencat politike të cilat gëzojnë vetitë ideale të

aktorëve që interesohen për rezultatin politik. Formësimi i preferencave politike të

shoqatave mund të konceptohet si një proces me dy faza: Në fazën e parë, preferencat

politike të shoqatës vendosen nga brenda nga anëtarësia; në këtë fazë preferencat politike

zhvillohen së brendshmi. Në fazën e dytë, shoqatat përfaqësojnë këto preferenca politike

të vendosura nga brenda drejt mjedisit të jashtëm; këtu preferencat politike përcaktohen

së jashtmi.129

Shoqatat dhe kompanitë ndajnë të njëjtin interes themelor: Ato duan të sigurojnë

mbijetesën e tyre. Për ta realizuar këtë, shoqatat duhet të tërheqin anëtar, të cilët

kontrollojnë rrjedhën e burimeve dhe kompanitë duhet të rrisin fitimin e tyre. Shoqatat

mund të mbështeten në dy strategji për të tërhequr dhe mbajtur anëtarët: Ato mund të

rrisin influencën e tyre politike dhe ato mund të sigurojnë shërbime për anëtarët.

Kompanitë mund të zgjedhin midis tre strategjive të ndryshme: Ato mund të sigurojnë

klient të rinj, mund të zvogëlojnë kostot të cilat janë brenda procesit të tyre të prodhimit,

ose mund të influencojnë politik-bërësit në mënyrë që të ketë një mjedis më të

favorshëm. Kështu që, rritja e influencës politike është një strategji e rëndësishme si për

shoqatat ashtu edhe për kompanitë. Prandaj grupet e interesit lobojnë institucionet

evropiane në mënyrë që të influencojnë procesin e politik-bërjes. Ky është një qëllim i

përbashkët i të dy llojeve të grupeve të interesit, shoqatave dhe kompanive. Pra,

konkluzioni është që grupet e interesit kanë nevojë të influencojnë institucionet

evropiane.130

Në mënyrë që të avancojnë objektivat e tyre individuale, Komisioni Evropian, Këshilli,

dhe Parlamenti Evropian jo vetëm që kanë nevojë për informacion, por kërkojnë

gjithashtu mbështetje qytetare. Mbështetja qytetare nevojitet për dy arsye: Së pari,

institucionet evropiane kërkojnë mbështetje elektorale dhe së dyti, mbështetja qytetare

rrit legjitimitetin e iniciativave politike evropiane.

Rëndësia e mbështetjes elektorale për të influencuar politikat publike është diskutuar

gjerësisht në literaturën e zgjedhjes publike.131 Qeveritë kombëtare si edhe anëtarët e

Parlamentit Evropian i nënshtrohen provës elektorale. Siç kemi diskutuar më parë,

supozohet se, ka aktor zyrë kërkues të cilët përpiqen të rizgjidhen dhe prandaj synojnë të

shumëfishojnë votat.132 Nëse mazhoranca e qytetarëve mbështet një propozim politik të

cilin vendim-marrësit nuk e aprovojnë, ata mund të paguajnë për të zgjedhjet e radhës.133

Nisur nga kjo vendim-marrësit përpiqen të miratojnë propozime të cilat mbështeten nga

shumica e elektoratit të tyre për të evituar ndëshkimin elektoral.134

Peltzman, Levine dhe Noll135, e shtrojnë në këtë mënyrë, qytetarët që preken nga vendimi

politik “do të lëvizin për të votuar pro ose kundër përfaqësuesit politik. Duke qenë se

129 Kluver, 2013, 27. 130 Kluver, 2013, 29. 131 P.sh. Stigler, 1971; Kau dhe Rubin, 1979; Plotnick, 1986; Grossman dhe Helpman, 2001, cituar tek

Kluver, 2013,45. 132 Downs, 1957; Riker, 1962; Mayhew, 1974, cituar tek Kluver, 2013, 45. 133 Mayhew, 1974, cituar tek Kluver, 2013, 45. 134 Lohmann, 1993, 320, cituar tek Kluver, 2013, 45. 135 Peltzman, Levine dhe Noll (1989, 6-7) cituar tek Kluver (2013,45).

Evarist Beqiri 2017

35

synimi i tij përfundimtar është që të siguroj dhe rris pushtetin e tij, politikani preferon

vendime që nxisin drejtpërdrejt një votë pro tij.”.

Prandaj, në mënyrë që të fitojnë rizgjedhjen, qeveritë kombëtare në Këshill, si edhe

anëtarët e Parlamentit Evropian përpiqen të miratojnë propozime politike që përkrahen

nga elektorati i tyre. Në përputhje me këtë, Moravcsik, 136 argumenton se, qeveritë

kombëtare janë të ndikueshme nga kërkesat e votuesve dhe grupeve të interesit që

përfaqësojnë votuesit e tyre në mënyrë që të fitojnë mbështetjen e tyre për të ruajtur

pozicionin. Sipas Hix dhe Hoyland, 137 qeveritë kombëtare shqyrtojnë me kujdes pasojat e

iniciativave legjislative te zgjedhësit e tyre dhe synojnë të miratojnë propozime që kanë

një impakt negativ të vogël te votuesit e tyre. Në mënyrë të ngjashme, anëtarët e

Parlamentit Evropian duhet të konkurrojnë në zgjedhje çdo pesë vite për të siguruar

vendin në Parlament. Në mënyrë që të fitojnë mjaftueshëm mbështetje elektorale nga

qytetarët, deputetët ndikohen nga shqetësimet e votuesve kombëtar kur vlerësojnë një

propozim legjislativ. Prandaj, deputetët dhe qeveritë kombëtare marrin veçanërisht në

konsideratë kërkesat e ngritura nga grupet e interesit me një anëtarësi të zgjeruar, duke

qenë se ata përfaqësojnë një numër të madh votuesish.138 Për shembull, mundësia që

qeveritë kombëtare dhe deputetët të marrin në konsideratë preferencat e një dhome tregtie

rritet në varësi të numrit të anëtarëve të saj. Sa më i madh numri i anëtarëve të një grupi

interesi, aq më i rëndësishëm është grupi për zyrtarët e zgjedhur duke qenë se mund të

mobilizoj një numër më të madh votash. Në këtë mënyrë, qeveritë kombëtare dhe

anëtarët e Parlamentit Evropian janë veçanërisht të kujdesshëm për kërkesat e ngritura

nga shoqatat e mëdha, të cilat reflektohen në votimin e tyre mbi propozimet politike të

paraqitura nga Komisioni Evropian.

Komisioni Evropian mund ta shfrytëzoj varësinë elektorale të deputetëve dhe qeverive

kombëtare. Në mënyrë që të siguroj aprovimin e Këshillit dhe Parlamentit Evropian për

një iniciativë të re legjislative, ai mund të fitoj në mënyrë strategjike mbështetjen e

grupeve të interesit me një bazë të gjerë anëtarësh. Nëse grupet e interesit përfaqësojnë

një pjesë të madhe të elektoratit të tyre, qeveritë kombëtare dhe deputetët janë të etur për

të rregullojnë interesat e tyre duke qenë se këto grupe janë në gjendje të mobilizojnë një

numër të madh votuesish.

Në mënyrë që të shmangin ndëshkimin elektoral të shkaktuar nga grupet e interesit

kërkesa e të cilave u injoruan, Këshilli dhe Parlamenti Evropian miratojnë ato propozime

të Komisionit të cilat gëzojnë mbështetjen e grupeve të interesit dhe që flasin për një

numër të madh qytetarësh.

Mbështetja qytetare është gjithashtu e rëndësishme për ti dhënë legjitimitet iniciativave

politike evropiane. Nga institucionet evropiane pritet që të angazhohen në “veprim

retorik” duke përdorur në mënyrë strategjike mbështetjen qytetare si një burim

legjitimiteti dhe duke përdorur instrumentalisht argumentet e bazuara te legjitimiteti për

të promovuar propozimet e favorizuara. Komisioni Evropian, anëtarët e Parlamentit

Evropian, dhe qeveritë e vendeve anëtare janë aktorë racional të cilët ndjekin interesin e

tyre personal, por që i përkasin një komuniteti politik vlerat dhe normat themelore së të

cilit i ndajnë.139 Ata kanë institucionalizuar një standard legjitimiteti politik i cili është i

136 Moravcsik, 1993, 483; 1997, 531, cituar tek Kluver, 2013, 46. 137 Hix dhe Hoyland, 2011, 61–62 cituar tek Kluver, 2013, 46. 138 Kohler-Koch, 1997, 11, cituar tek Kluver, 2013, 46. 139 Schimmelfennig, 2001, 62 cituar tek Kluver, 2013, 46.

Evarist Beqiri 2017

36

bazuar në normat dhe vlerat e komunitetit.140 Ky standard legjitimiteti përcakton se cilat

veprime politike janë të dëshirueshme dhe të lejueshme. Sidoqoftë, këto norma

komuniteti nuk përcaktojnë preferencat e institucioneve evropiane, por ato përbëjnë një

ndrydhje institucionale, të cilën institucionet duhet ta marrin në konsideratë kur ndjekin

interesat e tyre.141 Ata duhet të justifikojnë veprimet e tyre në planin e normave dhe

vlerave të përbashkëta. Vlera më themelore e komunitetit politik që strukturon veprimin

politik është qeverisja demokratike. Duke qenë se të gjitha vendet anëtare të BE janë

demokraci liberale, institucionet evropiane janë të zotuara ndaj institucioneve të

organizuara demokratikisht që janë përgjegjëse ndaj qytetarëve.142 Sidoqoftë, delegimi i

kompetencave te institucionet evropiane rezultoi në një asimetri midis legjitimitetit

“konsekuent” dhe “procedural”, që përfaqëson deficitin e legjitimitetit. 143 Ndërsa

legjitimiteti konsekuent bazohet në efikasitetin e institucioneve për të prodhuar rezultate

politike, legjitimiteti procedural bazohet në pranimin e rregullave dhe procedurave

përmes të cilave merren vendimet politike. Institucionet evropiane janë të ndërgjegjshme

për këtë deficit: Që kur u firmos Traktati i Mastriktit, mediat dhe akademikët i kanë

përkushtuar një vëmendje të konsiderueshme mungesës së legjitimitetit së politikës

evropiane. 144 Prandaj deficiti demokratik i Bashkimit Evropian është një problem i

spikatur që tërheq vëmendjen e gjerë dhe lehtëson kështu përdorimin e veprimit

retorik. 145 Meqë debati kumbues mbi deficitin demokratik të Bashkimit Evropian

kërcënon pozicionin e institucioneve evropiane, ato përdorin strategjikisht përfshirjen e

grupeve të interesit si një mjet për zmadhuar legjitimitetin e tyre procedural, duke forcuar

në këtë mënyrë pozicionin e tyre në dritën e perceptimit të deficitit demokratik.

Bouwen146, arsyeton po në këtë mënyrë se, “nëpërmjet konsultimit të gjerë të interesave

private me një theks të veçantë në konsultimin e përfaqësuesve të interesave me ndikim

më të madhe në zonat elektorale, Komisioni synon të rris legjitimitetin e tij dhe të siguroj

mbështetje për propozimet e tij gjatë fazave të mëpasshme të procesit legjislativ.”.

Pse duhet që konsultimi dhe përfshirja e grupeve të interesit të ketë efekt në sjelljen e

institucioneve evropiane? Schimmelfennig,147argumenton se, turpi luan një rol thelbësor

për t’i lidhur aktorët politik me normat dhe vlerat e komunitetit politik. Shtetet anëtare,

deputetët dhe Komisioni Evropian janë zotuar ndaj principeve të qeverisjes demokratike,

sipas së cilave institucionet politike përfaqësojnë interesat e qytetarëve ndaj së cilëve ato

përgjigjen. Nëse ato zgjedhin të devijojnë nga këto vlera, aktor të tjerë nga komuniteti

mund ti fajësojnë publikisht për mosplotësimin e zotimeve të tyre. Kështu, në qoftë se,

deputetët dhe qeveritë kombëtare kundërshtojnë miratimin e një propozimi politik që

mbështetet nga një numër i madh qytetarësh, Komisioni Evropian mund ti fajësoj ata

publikisht për mospërputhje me principet e qeverisjes demokratike.

Meqë diskutimet në Parlamentin Evropian janë të hapura ndaj publikut dhe gjithmonë e

më shumë regjistrimet e votimeve të deputetëve dhe ministrave kombëtar në Këshill janë

140 Schimmelfennig 2001, 62 cituar tek Kluver, 2013, 46. 141 Schimmelfennig 2001, 63, cituar tek Kluver, 2013, 47. 142 Rittberger, 2005, 62–63, cituar tek Kluver, 2013, 47. 143 Rittberger, 2003, 2005 cituar tek Kluver, 2013, 47. 144 Rittberger, 2005, 28–34 cituar tek Kluver, 2013, 47. 145 Rittberger dhe Schimmelfennig, 2006; Schimmelfennig et al. 2006 cituar tek Kluver, 2013, 47. 146 Bouwen (2009, 22–23) cituar tek Kluver (2013, 47). 147 Schimmelfennig (2001, 2003), cituar tek Kluver (2013, 47).

Evarist Beqiri 2017

37

publikisht të arritshëm, publiciteti i procesit legjislativ në BE lehtëson përdorimin e

veprimit retorik.148 Për shembull, një website publik i quajtur “Votewatch.eu” monitoron

deputetët dhe ministrat kombëtar dhe e bën informacionin përreth sjelljes së tyre

legjislative më të arritshëm për publikun.149

Kështu që, duke mos u sjell në përputhje me normat dhe vlerat e përbashkëta, aktorët

politik rrezikojnë pozicionin e tyre, reputacionin dhe besueshmërinë në komunitetin

politik. Siç e nxjerr në pah Schimmelfennig,150 vlerat komunitare, i shtrëngojnë madje

anëtarët që i përdorin standardet e legjitimiteti vetëm strategjikisht, për të ndjekur

interesin e tyre personal, pasi “ata mund të ngecin në argumentet e tyre dhe të detyrohen

të sillen sikur i kanë marr ato seriozisht.”. Prandaj në mënyrë që të shmangin fajësimin

publik për mosrespektimin e kërkesave të qytetarëve dhe të moszgjidhjen për shkak të

devijimit nga standardet e legjitimitetit, qeveritë kombëtare dhe anëtarët e Parlamentit

Evropian i japin miratimin e tyre iniciativave që mbështeten nga një numër i madh

qytetarësh.

Sipas Kluver,151 pavarësisht nga rritja e transparencës së vendimmarrjes në BE, turpërimi

funksionon vetëm për ato çështje politike që janë shumë të spikatura të tilla si Direktiva e

Shërbimit, e cila ka marr një vëmendje të konsiderueshme publike. Ndërsa vëmendja

qytetare për politikat që shqyrtohen në nivelin evropian është zakonisht mjaft e ulët.

Aktorët e tjerë politik të tillë si, grupet e interesit ose Komisioni Evropian mund të rrisin

strategjikisht spikatjen e një çështje për të mobilizuar opinionin publik rreth çështjes së

tyre. Prandaj një grup interesi i cili mbështetet nga një numër i madh qytetarësh mundet

që strategjikisht t’i mobilizoj ata për të bërë presion ndaj institucioneve evropiane. Duke

qenë se Komisioni Evropian përpiqet të paraqes propozime politike që e kalojnë me

sukses procesin legjislativ dhe meqë Këshilli dhe Parlamenti Evropian janë zotuar të

përfaqësojnë interesat e qytetarëve të tyre, Komisioni Evropian përpiqet të prezantoj

propozime politikash që gëzojnë mbështetje të gjerë në publik. Prandaj Komisioni

Evropian është më i ndikueshëm përballë kërkesave të ngritura nga grupet e interesit që

përfaqësojnë një numër të madh qytetarësh. 152 Me mbështetjen e këtyre grupeve

Komisioni Evropian mund të sinjalizoj mbështetjen e gjerë qytetare për iniciativat e tij

politike dhe në këtë mënyrë t’ju bëj thirrje principeve të demokracisë dhe llogaridhënies,

të cilat kushtëzojnë sjelljen e Këshillit dhe të Parlamentit Evropian.

Në përfundim, Komisioni Evropian, Këshilli dhe Parlamenti Evropian kanë nevojë për

mbështetjen qytetare për të ndjekur objektivat e tyre individual. Në mënyrë që të garantoj

suksesin e propozimeve të tij politike, Komisioni Evropian përdor strategjikisht

mbështetjen qytetare në mënyrë që sinjalizoj mbështetjen elektorale te anëtarët e

Parlamentit Evropian dhe qeveritë kombëtare. Nga ana tjetër këta synojnë të miratojnë

ato propozime politike që mbështeten nga shumica e votuesve të tyre, për të siguruar

rizgjedhjen. Mbështetja qytetare është gjithashtu një mjet për institucionet evropiane, për

ti shtuar legjitimitet iniciativave politike, të detyruar edhe nga principet e qeverisjes

demokratike dhe dëshira për të shmangur fajësimin publik për miratimin e politikave që

148 Rittberger and Schimmelfennig, 2006; Schimmelfennig et al. 2006 cituar tek Kluver, 2013, 48. 149 Ky website mund të gjendet në këtë adresë: http://www.votewatch.eu. 150 Schimmelfennig (2001, 65) cituar tek Kluver (2013, 48). 151 Heike Kluver (2013, 48). 152 shiko edhe Bouwen, 2002.

Evarist Beqiri 2017

38

nuk gëzojnë mbështetjen e qytetarëve evropian. Pra, institucionet evropiane kërkojnë

mbështetjen qytetare nga grupet e interesit.

Qëllimi primar i qeverive kombëtare dhe anëtarëve të Parlamentit Evropian është

rizgjedhja. Për të realizuar këtë qëllim, ata keni nevojë për informacion të rëndësishëm

politik dhe mbështetje qytetare për të miratuar legjislacionin që është teknikisht i

përshtatshëm dhe që mbështetet nga shumica e elektoratit të tyre. Për të fituar

mbështetjen e votuesve, qeveritë kombëtare dhe deputetët duhet të përshtatin interesat e

tyre. Duke përvijuar modelet e votimit ekonomik, zgjedhja e qytetarëve në votime nxiten

kryesisht nga motive ekonomike. Për pasojë, qeveritë kombëtare dhe deputetët duhet të

sigurojnë mbështetjen e aktorëve të fuqishëm ekonomik, duke qenë se sjellja e tyre

ndikon vendimtarisht performancën ekonomike. Prandaj institucionet evropiane kërkojnë

pushtet ekonomik nga grupet e interesit. Në kuptimin që ata janë më të ndjeshëm ndaj

shqetësimeve të ngritura nga grupet e interesit, që kontrollojnë një sektor ekonomik të

rëndësishëm sesa ndaj grupeve të interesit, që nuk kanë ndikim në investimet në biznes

ose punësim.153

Pushteti ekonomik përkufizohet si aftësia e një aktori për të kontrolluar investimet e

biznesit dhe krijimin e vendeve të punës. Ajo përshkruan peshën ekonomike të një aktori

në termat e nxitjes së rritjes dhe kontrollit të vendeve të punës. Duke ndjekur argumentin

e pushtetit strukturor të hedhur nga Lindblom, Przeworski dhe Wallerste,154 argumentohet

se, aktorët ekonomik gëzojnë një pozicion strukturor të fortë, që i lejon ata të arrijnë

rezultate politike favorizuese pa pasur madje nevojë që të lobojnë për çështjen e tyre.

Pushteti strukturor i biznesit bazohet në rolin e tij kryesor për funksionimin e ekonomisë.

Sjellja dhe performanca e firmave ka një ndikim të madh mbi politikën dhe shoqërinë.

Ajo prek rritjen ekonomike, numrin e vendeve të punës, dhe sigurinë ekonomike të

punonjësve. Prandaj, politikat që kanë efekt negativ mbi fitimet e kompanive mund të

shkaktojnë uljen e investimeve, ngadalësimin e rritjes ekonomike, rritjen e papunësisë,

dhe uljen e të ardhurave nga taksat.155

Humbja e vendeve të punës, inflacioni ose shqetësime të tjera ekonomike mund të çojnë

në kundërshtime të mëdha nga qytetarët, të cilët mund ti ndëshkojnë vendim-marrësit në

zgjedhjet e radhës. Sipas Przeworskit dhe Wallerstein, 156 politikanët që kërkojnë

rizgjedhjen duhet ti paraprijnë ndikimit të politikave të tyre në vendimet e biznesit pasi

këto ndikojnë inflacionin, punësimin dhe të ardhurat personale të votuesve. Vërehet

gjithashtu se lufta ndaj papunësisë dhe shmangia e inflacionit janë çështje të rëndësishme

në fushatat elektorale. Rëndësia e performancës ekonomike për popullaritetin dhe

suksesin elektoral të politikanëve është njohur proverbialisht nga këshilltari strategjik i

Bill Clinton-it, James Carville, i cili vendosi në shtabin e përgjithshëm të fushatës

presidenciale të vitit 1992 në Little Rock, një shenjë ku shfaqej fraza e famshme:157

“Është ekonomia, budalla!” Në mënyrë të ngjashme Duch dhe Stevenson, 158 e

përshkruajnë rëndësinë e ekonomisë për rezultatin e zgjedhjeve si vijon: Është virtualisht

153 Heike Kluver (2013, 49). 154 Lindblom (1977), Przeworski dhe Wallerstein (1988) cituar tek Kluver (2013, 49). 155 Przeworski dhe Wallerstein, 1988, 12, cituar tek Kluver, 2013, 50. 156 Przeworskit dhe Wallerstein (1988, 12) cituar tek Kluver (2013, 50). 157 Safire, 1993, 376 cituar tek Kluver, 2013, 50. 158 Duch dhe Stevenson (2005b, 1) cituar tek Kluver, 2013.

Evarist Beqiri 2017

39

një besim universal mes politikanëve, komentatorëve politik, madje edhe mes votuesve,

që zgjedhjet janë një referendum mbi ekonominë. Politikanët i mbushin fjalimet e tyre me

retorikën ekonomike; komentuesit politik prodhojnë analiza ekonomike pafund, po aty i

bazojnë parashikimet e tyre statistikore edhe konsulentët e shumë-paguar. Në këtë linjë,

një pjesë e mirë e literaturës mbi sjelljen e votuesve e shpjegon zgjedhjen e votuesve me

“votimin ekonomik”.159 Modelet e votimit ekonomik i konsiderojnë votuesit si të nxitur

kryesisht nga motivet ekonomike. Votuesit konceptohen si aktorët kryesor të cilët e

delegojnë kompetencën e tyre të politik-bërësit (agjentët) për të siguruar përfitime të

ardhshme ekonomike. Në mënyrë që të parandalojnë dredhitë e politikanëve, ata i

frenojnë me anë të ndëshkimit elektoral. 160 Meqë votuesit nuk mund të vëzhgojnë

drejtpërdrejt sjelljen e agjentëve të tyre, ata e kushtëzojnë votën e tyre me performancën e

përgjithshme makroekonomike.161 Kërkimet empirike në spektrin e gjerë të demokracive

të konsoliduara kanë konfirmuar pritjet e modelit ekonomik të votimit: Treguesve

ekonomik si papunësia, të ardhurat, inflacioni, dhe produkti i brendshëm bruto mund t’ju

faturohet shumica e luhatjeve lidhur me mbështetjen ndaj qeverisë. 162 Rëndësia e

ekonomisë për rizgjedhjen e politikanëve përmblidhet nga Lewis-Beck dhe Stegmaier,163

si vijon:

“Marrëdhënia e fortë ndërmjet ekonomisë dhe elektoratit në demokraci në mbarë botën

vjen nga ndjeshmëria ekonomike e zgjedhësve, votuesve individual. Midis çështjeve në

axhendën tipike të votuesve, asnjëra nuk është kaq vazhdueshmërisht prezente, as të ketë

ndikim të përgjithshëm kaq të fortë sesa ekonomia. Pakënaqësia qytetare me

performancën ekonomike në thelb e rrit mundësinë e një vote kundër atyre që janë në

detyrë.”

Në mënyrë të ngjashme, Bernhagen,164 arsyeton se, “votimi ekonomik është mekanizmi

nëpërmjet së cilit shfaqet pushteti strukturor i biznesit.” Kështu që, qeveritë kombëtare

dhe deputetët sistemojnë interesat e aktorëve të rëndësishëm ekonomik, meqë ata kanë

një ndikim të madh te ekonomia dhe prandaj në fund mund të ndikojnë votën e

qytetarëve. Prandaj, grupet e interesit që përfaqësojnë aktor të rëndësishëm ekonomik

mund të ushtrojnë influencë mbi vendim-marrësit, thjesht për shkak të ndikimit që mund

të kenë vendimet e biznesit për të investuar ose jo në një zonë specifike.165

Për shembull, gjasat që qeveritë kombëtare dhe deputetët të japin miratimin e tyre për një

propozim politik i cili mbështetet nga Shoqata Evropiane e Prodhimit të Automobilave

janë ekstremisht të larta duke qenë se ajo përfaqëson një nga industritë më të

rëndësishme, në mos atë më të rëndësishme në Evropë. Një shembull i spikatur i efekteve

të pushtetit ekonomik në vendimmarrjen qeveritare është kriza e fundit e General Motors,

në të cilën qeveritë kombëtare të prekura po përpiqeshin të rregullonin kërkesat e General

Motors, për të mbajtur sa më shumë vende pune që të ishte e mundur në vendin e tyre.

Kështu që, kur çështjet politike janë shumë të diskutueshme dhe shumë grupe interesi

përpiqen të influencojnë procesin e vendim-marrjes, ka gjasa që ato grupe interesi që

kanë në dispozicion pushtetin më të madh ekonomik do të triumfojnë. Po ashtu

159 P.sh. Lewis-Beck dhe Stegmaier, 2000; Duch dhe Stevenson (2005 a, b) cituar tek Kluver (2013, 50). 160 Duch dhe Stevenson, 2005a, 389, cituar tek Kluver, 2013, 50. 161 Duch dhe Stevenson, 2005a, 389 cituar tek Kluver, 2013, 50. 162 Lewis-Beck and Stegmaier, 2000 cituar tek Kluver, 2013, 50. 163 Lewis-Beck and Stegmaier (2000, 211) cituar tek Kluver (2013, 50). 164 Bernhagen (2007, 44) cituar tek Kluver (2013, 51). 165 Bernhagen dhe Brauninger 2005; Bernhagen, 2007 cituar tek Kluver, 2013, 51.

Evarist Beqiri 2017

40

Moravcsik,166 shprehet se, “integrimi evropian mund të shpjegohet më së miri si një seri

zgjedhjesh racionale të bëra nga liderët kombëtar. Këto zgjedhje i përgjigjen detyrimeve

dhe mundësive, që e kanë burimin te interesat e zgjedhësve të fuqishëm në vendin e

tyre.”

Komisioni Evropian është gjithashtu i ndërgjegjshëm për vartësinë e qeverive kombëtare

dhe deputetëve te aktorët e fuqishëm ekonomik. Nëse propozimi i Komisionit ka

mbështetjen e kompanive të mëdha dhe gjithë industrive si në rastin e Programit të Tregut

të Përbashkët, qeveritë kombëtare dhe anëtarët e Parlamentit Evropian me shumë gjasa

do ta aprovojnë iniciativën e Komisionit. Në mënyrë që t’i jap shtysën propozimit të tij

politik dhe të garantoj pëlqimin e Këshillit dhe Parlamentit Evropian, Komisioni

Evropian strategjikisht formon aleanca me aktor privat të biznesit të cilët lobojnë qeveritë

e vendeve anëtare dhe deputetët që të pranojnë iniciativën e tij.167

Disa studime kanë dokumentuar ndikimin e grupeve industriale në politikat evropiane:

Sandholtz,168 ka treguar në një analizë të programit ESPRIT, që çelësi për të fituar

miratimin e qeverive kombëtare ishte aleanca që Komisioni Evropian formoi me

industrinë. Në mënyrë të ngjashme, Peterson, 169 analizoi lindjen e politikave teknologjike

në nivelin evropian dhe arriti në konkluzionin se mbështetja e grupeve të rëndësishme

industriale ishte thelbësore për suksesin e iniciativave të Komisionit në këtë fushë.

Përfundimisht, Sandholtz dhe Zysman si dhe Cowles,170 hetuan krijimin e Programit të

Tregut të Përbashkët në 1992, dhe argumentuan se, Komisioni Evropian formoi një

aleancë me grupet e fuqishme industriale në mënyrë që ti jepte shtysë iniciativës.

President i sapo vendosur i Komisionit, Jacques Delors, deklaroi në janar 1985, qëllimin

e Komisionit për të krijuar një treg unik, të bashkuar plotësisht duke filluar nga 1992.

Drejtorët e përgjithshëm të firmave kryesore shumëkombëshe deklaruan në faqen e parë

të Financial Times se, ata do t’i lëvizin kompanitë e tyre jashtë vendit nëse qeveritë

kombëtare anëtare nuk do të ndiqnin propozimin e Komisionit për një Evropë të

bashkuar.171 Për më tepër drejtori i përgjithshëm i Philips-it kërcënoi qeverinë kombëtare,

në një fjalim publik, duke thënë se, “nëse Evropa nuk është as e aftë dhe as e vullnetshme

për të zhvilluar strukturën e saj ekonomike, atëherë duhet të pres pasojat e kësaj”.172

Përveç kësaj, në mënyrë që t’ju bënin presion qeverive kombëtare për të realizuar shpejt

tregun e përbashkët, Tavolina e Rrumbullakët e Industrialistëve Evropian publikoi

deklaratën e mëposhtme për shtyp në janar 1986:

“Nëse progresi për zbatimin e tregut evropian do jetë kaq i ngadaltë sa aktualisht, është e

pashmangshme që industritë evropiane duhet të rikonsiderojnë strategjitë e tyre afatgjata

në mënyrë që të vazhdojnë të qëndrojnë konkurruese, me mundësinë për t’i ridrejtuar

investimet jashtë Evropës, në pjesë të tjera të botës. Kjo mund të çoj në një frenim serioz

të zhvillimit industrial në Evropë me pasoja të rënda për aktivitetin ekonomik, punësimin

dhe mirëqënien e përgjithshme në Evropë.173

166 Moravcsik (1998, 18) cituar tek Kluver (2013, 51). 167 Coen, 1997, fq. 96; 1998, fq. 79 cituar tek Kluver, 2013, fq. 51. 168 Sandholtz (1992,16) cituar tek Kluver (2013, 51). 169 Peterson (1991) cituar tek Kluver (2013, 52). 170 Sandholtz dhe Zysman (1989) si dhe Cowles (1995) cituar tek Kluver (2013, 52). 171 Cowles 1995, fq. 515–516 cituar tek Kluver 2013, fq. 52. 172 Cowles 1995, fq. 516 cituar tek Kluver, 2013, fq. 52. 173 European Round Table of Industrialists 1987, cituar tek Cowles 1995, 519, cituar tek Kluver 2013, 52.

Evarist Beqiri 2017

41

Për ta përmbledhur, shqetësimi parësor i qeverive kombëtare në Këshill dhe anëtarëve të

Parlamentit Evropian është rizgjedhja. Në mënyrë që të fitojnë miratimin e votuesve të

tyre, qeveritë kombëtare dhe deputetët duhet të llogarisin preferencat e tyre. Bazuar në

modelet e votimit ekonomik, kemi argumentuar se, votuesit nxiten së pari nga

konsideratat ekonomike kur bëjnë zgjedhjen e tyre me votë. Në mënyrë që të sigurojnë

një funksionim të qetë të ekonomisë, qeveritë kombëtare dhe deputetët duhet të

sistemojnë interesat e aktorëve të fuqishëm ekonomik, pasi sjellja e tyre përcakton

vendimtarisht performancën ekonomike. Prandaj qeveritë kombëtare dhe deputetët

dëgjojnë kërkesat e ngritura nga grupet e interesit me pushtet të madh ekonomik për të

shmangur kundërshtimet nga lojtarët e mëdhenj. Komisioni Evropian e përdor

strategjikisht këtë vartësi. Në mënyrë që të siguroj miratimin e Këshillit dhe Parlamentit

Evropian për propozimet e tij politike, Komisioni Evropian përpiqet të ndërtoj aleanca

me aktorët e fuqishëm ekonomik. Pra, institucionet evropiane kërkojnë fuqinë ekonomike

nga grupet e interesit.174

Mendojmë se, informacioni lidhur me çështjet në diskutim, mbështetja qytetare për to dhe

pushteti ekonomik i grupeve të interesit janë përcaktuese për miratimin ose jo të një

politike të caktuar. Po kështu, kur përpiqemi të kuptojmë arsyen se pse disa grupe interesi

e formësojnë me sukses politik-bërjen në Bashkimin Evropian ndërsa disa të tjerë nuk

munden, sytë duhen drejtuar te tërësia e informacioni të ofruar, mbështetja qytetare dhe

pushteti ekonomik i koalicionit lobues për çështjen specifike. Sidoqoftë ajo që ka rëndësi

nuk janë vlerat karakteristike reale të koalicionit, por informacioni i ofruar, mbështetja

qytetare dhe pushteti ekonomik i një koalicioni lobues në raport me koalicionin

opozitar.175 Sipas Kluver, çështjet politike dallojnë gjerësisht nga njëra-tjetra në terma

ndërlikueshmërie. Disa çështje janë shumë teknike ndërsa kompleksiteti i të tjerave është

më i ulët. Prandaj karakteristikat e çështjes politike në fjalë ndikojnë shumë aftësinë e

grupeve të interesit për të patur sukses në tentativat e tyre të lobimit. Nëse një çështje

politike është shumë komplekse, institucionet evropiane kanë nevojë për më tepër

informacion nga grupet e interesit. Kështu që, grupet e interesit të cilat mund të ofrojnë

informacionin e nevojshëm për Komisionin, Këshillin dhe Parlamentin Evropian janë në

një pozicion të mirë për të influencuar procesin e politik-bërjes. Sidoqoftë, nëse një

çështje politike nuk është shumë e ndërlikuar, institucionet evropiane nuk para kërkojnë

informacion. Si rrjedhim, grupet e interesit të cilat mbështeten kryesisht në ofrimin e

informacionit për vendimmarrësit evropian do ta kenë shumë të vështirë të kenë ndonjë

ndikim në debatin legjislativ.

Duke u bazuar në argumentet e Kluver mund të thuhet se: a) efekti pozitiv që ka sigurimi

i informacionit tek influenca e grupeve të interesit, moderohet nga kompleksiteti i

çështjes politike;176 dhe b) lobimi, si një marrëdhënie shkëmbimi ndërmjet grupeve të

interesit dhe institucioneve evropiane, shkëmben të mira. Në mënyrë që të kuptohet

variacioni i influencës së grupeve të interesit në politik-bërjen e Bashkimit Evropian,

është e nevojshme të kuptohet çfarë të mirash kërkojnë institucionet evropiane nga grupet

e interesit. Prandaj, për të kuptuar pse institucionet evropiane angazhohen në një

marrëdhënie shkëmbimi me grupet e interesit, është vendimtare të analizojmë plotësisht

174 Kluver, 2013, 53. 175 Kluver, 2013, 56. 176 Kluver, 2013, 19.

Evarist Beqiri 2017

42

rolin institucional, objektivat, dhe kërkesat e Komisionit Evropian, Parlamentit Evropian

dhe Këshillit.177

Brukseli është tani plotë me rrjete informale dhe formale lobimi. Në mënyrë informale,

specialistë të punëve publike me shtetësi ose gjuhë të njëjtë mblidhen në disa bare të

caktuara, në të ashtuquajturën lagje evropiane (quartier européen). Rrjetet e tjera

informale janë të bazuara në edukimin, p.sh., rrjeti me alumni të shkollës ENA (École

nationale d'administration), që përfshin zyrtarë, politikanë dhe lobistë francez, ose në

lidhjet profesionale, siç është rasti i grupit Ravenstein, i cili përfshin drejtorët e

kompanive për punët e mëdha publike.

Shumë shoqata të formalizuara kanë dalë në skenë: Shoqata e Profesionistëve të

Çështjeve Evropiane (SEAP), Profesionistët e Çështjeve Publike (PAP), Federata

Evropiane e Lobimit dhe e Çështjeve Publike (FELPA) ose Qendra Evropiane për

Çështjet Publike Bruksel (ECPAB). Kurset e ofruara së fundmi dhe programet intensive

janë të kushtueshme, por të njohura gjerësisht nga lobistët për kualitetin e tyre. Fakultetet

përfshijnë jo vetëm akademik dhe lobues profesionist por gjithashtu edhe zyrtarë

Evropian dhe anëtarë ose ish-anëtarë të Parlamentit Evropian.178

Një nga objektivat madhor është që të përmirësohet komunikimi ndërshtetëror dhe të

reduktohen ndasitë kombëtare, të cilat ekzistojnë akoma. Gjithashtu ka programe të plota

diplomimi, psh., Master në Administrim Biznesi, specializime të tilla si “Lobim dhe

Përfaqësues Biznesi”.

Firmat britanike, holandeze dhe amerikane ishin të parat që njohën rëndësinë e potencialit

që ka përfaqësimi direkt në Bruksel. Lëvizjet e amerikanëve mund të shihen edhe si një

pranim i rëndësisë së BE-së. Autorë si Koen i shikojnë fillimet e lobimit si të fokusuara

në shtetet mëmë dhe në Këshillin e Ministrave.179 Me zgjerimin e fushës së politikave të

cilat do ti nënshtroheshin bashkë vendosjes dhe votimit me shumice të cilësuar në

Këshill. Konglomeratet britanike dhe holandeze si Shell, BP, ICI dhe Philips, ndoqën

rrugën e amerikanëve duke u ndërkombëtarizuar me shpejtësi. Dalja në skenë e këtyre

konglomerateve, në pjesën dërrmuese Anglo-Saksone, inkurajoi firma të tjera gjigande

evropiane si Fiat, Olivetti ose Daimler-Benz, që të marrin pjesë aktivisht në debatin

evropian. Këto firma ushtruan një influencë të fortë në firmat franceze dhe gjermane, të

cilat ishin akoma të fokusuara në shoqatat kombëtare. Gjithsesi, Koen thekson se, në

fillim objektivat e firmave të tilla si Philips, Olivetti ose Fiat ishte që të krijonin një treg

të mbrojtur Evropian. Me traditën e tyre të gjatë të lobimit direkt, firmat britanike tentuan

të ndërtonin një strategji lobimi të dyfishtë në nivel kombëtar dhe në nivel evropian.

Ndryshe nga homologët e tyre holandez dhe gjerman - të cilët i shikonin qeveritë dhe

shoqatat e tyre kombëtare si një opsion komplementar dhe të sigurt për të influencuar BE

- strategjia e dyfishtë e firmave britanike u drejtua shpesh drejt evropianizimit të një

qeverie shpesh konservative për sa i takon perspektivës evropiane. Sot biznesi francez

është po aq aktiv sa ai britanik, duke përfaqësuar rreth 9% të zyrave që mbulojnë çështjet

evropiane në Bruksel. Në përgjithësi, firmat britanike dhe amerikane e mirëpritën ardhjen

177 Heike Kluver (2013, 29). 178 Wilhelm Lehmann dhe Lars Bosche, ”Lobbying in the Europian Union: Current Rules and Practices”,

European Parliament, Directorate-General for Research, Working Paper, Luxembourg, European

Parliament, 2003, f. 31. 179 Coen, D., "The impact of the EU on the trade union movement" in: Balme, R. et al., 2002, f. 269-272.

Evarist Beqiri 2017

43

e firmave të mëdha franceze në Bruksel pasi ajo u dha një shkallë më të lartë legjitimiteti

aleancave të tyre.

Në Gjermani, tradicionalisht biznesi ka pasur një shkallë të lartë besimi tek qeveria dhe

kanalet kombëtare që përdoreshin për të influencuar procesin e politikave të BE-së.

Biznesi gjerman karakterizohet nga një konsensus i gjerë për sa i përket drejtimit të

përgjithshëm të integrimit Evropian. Ndërsa lobimi direkt në BE nga firmat gjermane

është rritur, shoqatat kombëtare kanë filluar ti drejtojnë burimet e tyre në lobimin e BE,

dhe shumë të tilla si psh., Verband der Chemischen Industrie, kanë përfaqësues në

Bruksel. Në të njëjtën kohë, firmat gjermane kanë qenë disi ngurruese për të dalë nga

sistemi i tyre korporatist, i cili ofron mjete të besueshme për të influencuar qeverinë

federale dhe federatën evropiane. Megjithatë, firmat gjermane kanë mësuar të lobojnë

brenda forumeve industriale të Brukselit - me firma të tilla si BMW, Hoechst,

Bertelsmann, BASF, Bayer, Bosch, Daimler Benz dhe Siemens.

Si përfundim, shkalla e evropianizimit të interesave të biznesit varion akoma sipas

çështjeve specifike dhe traditave të lobimit në shtetet anëtare. Deri tani, ka pasur një

prirje drejt strategjisë së lobimit direkt, i cili përmblidhet në një specifikë të caktuar sipas

sektorëve dhe aleancave ad-hoc të bazuara tek çështjet e caktuara. Firmat të cilat e gjejnë

të kërcënuar pozitën e tyre në nivel kombëtar, e ndjejnë të nevojshme të bëhen anëtare të

një Eurogrupi.180 Nga ana tjetër, aty ku shtetet anëtare mbajnë autoritetin kryesor dhe

përgjegjësinë, interesat kanë më pak arsye të organizohen në nivelin evropian. Arritjet e

projektit të Tregut të Përbashkët, roli i rëndësishëm që shtetet anëtare luajnë në

implementimin dhe forcimin e rregullave evropiane, dhe parimi i subsidaritetit të gjitha të

çojnë në vazhdimësinë e ruajtjes së autoritetit të shteteve anëtare.181

Sipas Greenwood, gjatë influencimit duhet pasur parasysh se, “në nivelin bazë, duhet

konsideruar niveli kombëtare, i cili i referohet shfrytëzimit të kontakteve kombëtare dhe

politikave kombëtare për të influencuar legjislatorët evropian”. Bouwen ka formuluar një

analizë krahasuese të lobimit, që i takon trekëndëshit të institucioneve evropiane, duke

aplikuar “teorinë e aksesit” për këtë temë.182 Sipas kësaj teorie, është vital “aksesi në

burimet dhe, në Bruksel, mundësia për të pasur akses tek institucionet përfaqëson kushtin

e nevojshëm për të ushtruar influencë.183

Bowen, ka zhvilluar intervista të shumta me përfaqësues të Parlamentit Evropian, të

Komisionit dhe të Këshillit dhe ka analizuar aksesin e katër formave të ndryshme të

përfaqësimit të interesave private: shoqatat evropiane, shoqatat kombëtare, firmat private

dhe konsulentët.

Për sa i përket Parlamentit Evropian, ky autor identifikon seancën plenare, komisionet e

përhershëm, etj., si momente të rëndësishme për aktivitetin e lobimit. Duke pasur

parasysh që pjesa më e madhe e zgjidhjeve legjislative nga ana e Parlamentit ndodh

brenda komisioneve të tij të specializuar, analiza e Bowen është përqendruar më shumë

180 Coen, D., "The impact of the EU on the trade union movement" in: Balme, R. et al. 2002, f. 23-24. 181Wilhelm Lehmann dhe Lars Bosche, ”Lobbying in the Europian Union: Current Rules and Practices”,

European Parliament, Directorate-General for Research, Working Paper, Luxembourg, European

Parliament, 2003, f. 33. 182 Jesse C. Ribot and Nancy Lee Peluso, “A Theory of Access”, Rural Sociology Volume 68, Number 2,

f.153-181. 183 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 20.

Evarist Beqiri 2017

44

mbi aksesin tek Komisioni i Çështjeve Politike dhe Monetare. Përfundimi është, që në

veçanti shoqatat Evropiane, përgjithësisht gëzojnë një akses preferencial, të ndjekura nga

shoqatat kombëtare dhe firmat private, ndërsa anëtarët e parlamentit preferojnë të flasin

me organizatat përfaqësuese pavarësisht nga niveli i tyre i përbërjes (kombëtar apo

evropian).184

Si një hap i parë për të kuptuar dinamikën e sistemit të BE-së, duhet pasur në konsideratë

se:

➢ Pushteti dhe detyrat e institucioneve burojnë nga traktatet e tyre themeluese – së pari,

Traktati i Romës. Gjithçka ato bëjnë duhet të bazohet tek traktatet, domethënë që

sistemi është së tepërmi normativ.

➢ Pushteti është shpërndarë në mënyrë të barabartë. Ndërsa shumica e legjislacionit dhe

vendimeve politike e kanë zanafillën tek Komisioni, Parlamenti Evropian luan një rol

aktiv në ndryshimin e propozimeve ligjore dhe Këshilli i Ministrave mund ta refuzoj

pikëpamjen e Komisionit. Megjithatë, pavarësisht nëse ju kërkoni të mbikëqyrni ose

të loboni, Komisoni zakonisht është pika nga duhet t'ia filloni.

➢ Subsidariteti shpesh keqkuptohet. Shkurtimisht, do të thotë që vendimet duhet t'ju

lihen qeverive kombëtare sa herë që është e mundur dhe nuk duhet t'ju imponohen

nga institucionet e BE-së. Lobistët mund të kenë nevojë ta theksojnë këtë sentencë

kur ata dëshirojnë ta ndalojnë makinerinë e Brukselit. Ai gjithashtu dikton nevojën,

edhe kur politikat vendosen në mënyrë të centralizuar, që të lobohet brenda

(zakonisht disa) vendeve anëtare – legjislacioni i BE-së nuk mund të kalohet pa votën

e shumicës (ose, në disa raste, të gjithëve) anëtareve të Këshillit.

➢ Nuk ka një kulturë të konsoliduar të lobimit të organizuar në shumicën e vendeve

anëtare. Mënyra normale e përfaqësimit është nëpërmjet organizatave të mëdha të

tregtisë, më tepër sesa nëpërmjet organizatave individuale, dhe kjo do të thotë se

veçanërisht Komisioni i jep më tepër rëndësi këndvështrimit të organizmave kolektiv

pan-evropian. Kjo nuk duhet të pengojë kompanitë individuale për t'u përballur me

Brukselin ku mund të gjejnë detaje ose qartësi që mund t'ju mungoj kur rreshtohen

me organizatat tregtare, me të cilat mund të mos kenë një emërues të përbashkët: në të

vërtetë, në rastet e konkurrencës një qasje e njëanshme mund të jetë e vetmja

mënyrë.185

Aktorët, që kërkojnë të marrin pjesë në procesin e politikave Evropiane duhet të marrin

në konsideratë karakterin e shumëfishtë të këtij procesi. Duke dashur të influencojnë këtë

proces ata duhet të zgjedhin ndërmjet rrugëve të influencës: Në mënyrë më të thjeshtë,

“rruga kombëtare” (the national route) i referohet përdorimit të kontakteve kombëtare

dhe qeverive kombëtare për të influencuar vendim-marrjen në BE. Ndërsa “rruga

evropiane” (European route ose Brussels route) përfshin përpjekjet për të ushtruar

influencë nëpërmjet përfaqësive direkte në Institucionet Evropiane.186

Në qoftë se ata zgjedhin rrugën evropiane ata duhen të llogarisin që marrëdhënia

thelbësore ndërmjet atyre dhe institucioneve Evropiane, është një marrëdhënie

184 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 21. 185 Miller (1998, 24). 186 Greenwood, 2007.

Evarist Beqiri 2017

45

shkëmbimi: Institucionet e BE kërkojnë informacion, grupet e interesit kërkojnë

influencë. Nëse ata dëshirojnë të kenë influencë, ata duhet të ofrojnë informacion.187

Disa autorë nënvizojnë aspekte të tjera të “rrugës evropiane” si kompleksiteti dhe

informaliteti i vendimmarrjes në BE188 dhe i përshkruajnë aktivitetet e aktorëve si “të

pandershme,”189 në të cilën secili aktor duhet të kërkojë të ndërtojë koalicione me të tjerët

në mënyrë që të sigurojë objektivin e tij ose të saj.

Sipas Greenwood, “Interesat kontribuojnë në rrethet ku kanë akses, në mjedisin e ideve të

politik-bërjes në BE. Gjithashtu këto interesa janë shumë të influencueshme nga ky

mjedis. Brukseli mund të jetë një “insider’s town”,190 ku të punuarit me efektivitet varet

në një rrjet të dendur lidhjesh ndërpersonale dhe ndërorganizative, dhe ku është shumë e

vështirë për të huajt (outsiders) që të vijnë, të fitojnë nëpërmjet bindjes, dhe të kthehen në

shtëpi përsëri”.191

Lobimi është një punë e vështirë dhe kërkon jo vetëm burime financiare dhe personale

por gjithashtu njohuri të thella rreth institucioneve të BE. Çdo institucion ka mënyra të

ndryshme sjellje me inputet e jashtme, lobisti duhet të përshtatet me strukturën që ka

përballë.192

Shumica e interesave, duke njohur faktin që ato janë të ndikuara në mënyrë domethënëse

nga politikat e BE, zhvillojnë kanale të komunikimit politik si në nivelin kombëtar edhe

në atë Evropian. Koncepti i “rrugës” komplikohet nga ideja që shtetet anëtare dhe

institucionet mbi-shtetërore janë si objekt ashtu edhe subjekt i përfaqësimit të interesave;

pra, ata janë pjesëmarrës gjithashtu edhe kanale. Duket se ka ndryshime domethënëse në

ndërrimin e kanaleve të influencës që përdoren. Kjo varet nga një sërë rrethanash, ku

përfshihen natyra e çështjes që bëhet fjalë, lloji i interesit që preket dhe konteksti që

mbizotëron, duke përfshirë prerogativat e institucioneve politike.193

Interesi themelor i Komisionit Evropian, anëtarëve të Parlamentit Evropian, dhe qeverive

në Këshill është mbijetesa. Objektivi i përbashkët i mbijetesës përkthehet në interesa të

ndryshme të rolit specifik, në varësi të rolit institucional të institucionit evropian. Në

mënyrë që të siguroj mbijetesën e tij, Komisioni Evropian synon të paraqes propozime

politike që do ta kalojnë me sukses procesin legjislativ duke fituar aprovimin e Këshillit

dhe Parlamentit Evropian. Në mënyrë që të sigurojnë mbijetesën e tyre në Parlamentin

Evropian, anëtarët e tij luftojnë për t’u rizgjedhur. Në mënyrë të ngjashme, interesi i

mbijetesës së qeverive kombëtare përkthehet në interesin e rolit specifik për të fituar

rizgjedhjen në shtëpinë e tyre. Në mënyrë që të realizojnë interesat e rolit të tyre specifik

dhe përfundimisht interesin e tyre themelor, Komisioni Evropian, deputetët, dhe qeveritë

kombëtare në Këshill kanë nevojë për këto të mira: informacion të rëndësishëm politik,

mbështetje qytetare dhe fuqi ekonomike. Aftësia e grupeve të interesit për të influencuar

187 Pappi dhe Henning, 1999; Bouwen, 2002; Michalowitz, 2002. 188 Peterson, 1995. 189 Warleigh, 2000. 190 Brukseli quhet ndryshe edhe “insider‘s town” me të cilin kuptohet që eurogrupet kanë realizuar

avantazhe më të mëdha ndaj atyre grupeve që nuk janë të pranishëm në Bruksel. 191 Greenwood, 2007. 192 Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004,

fq. 14. 193 Mahoney, 2005 cituar tek Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, Palgrave

Macmillian UK, 2003, 2007; f. 26.

Evarist Beqiri 2017

46

politik-bërjen në Bashkimin Evropian varet nga kapaciteti i tyre për të siguruar këto të

mira për institucionet evropiane.194

Institucionet evropiane kërkojnë dy lloje të ndryshme informacionesh: 195 Së pari,

institucionet evropiane kërkojnë ekspertizë politike dhe së dyti, ata kanë nevojë për

informacione lidhur me preferenca e interes-mbajtësve të mëdhenj.196

Së pari, çdo iniciativë politikash fillon me një problem politik, i përcaktuar si nevoja për

legjislacion. Në mënyrë që të jetë në gjendje të zhvilloj një propozim politik që adreson

problemin, Komisioni kërkon ekspertizë për të siguruar zgjidhjen e duhur për problemin

politik në fjalë. 197 Në mënyrë të ngjashme, për të bërë të mundur vlerësimin e një

propozimi legjislativ të paraqitur nga Komisioni, deputetët dhe qeveria kombëtare

kërkojnë informacion përreth detajeve teknike të iniciativës legjislative. Për shembull,

kur institucionet evropiane merren me një iniciativë legjislative mbi shërbimet financiare,

ato kanë nevojë për informacion për mënyrën sesi tregu është duke funksionuar, cilët janë

lojtarët, cili është zhvillimi i fundit teknologjik, dhe kështu me radhë. Kështu që, në

mënyrë që të prodhojnë legjislacion, institucionet evropiane kërkojnë ekspertizën e ofruar

nga aktorët e jashtëm.198

Sipas Hall dhe Deardorff,199 grupet e interesit nga ana tjetër janë specialistë, të cilët janë

të shqetësuar vetëm për çështjen specifike dhe janë në kontakt të afërt me tregun ose

anëtarët e tyre, të cilët preken drejtpërdrejt nga politikat. Prandaj ata kanë në dispozicion

ekspertizë të specializuar lidhur me çështjen dhe gëzojnë avantazhe informacionale

përballë politik-bërësve. Për shembull, Federata e Kompanive Evropiane të Llambave

është e shqetësuar vetëm me çështjet e politikave që kanë të bëjnë me prodhimin e

llambave dhe është shumë mirë e informuar përreth funksionimit dhe zhvillimeve në

tregun e llambave. Nga ana tjetër, Koalicioni Balltiku i Pastër, punon vetëm mbi politikat

që cekin Detin Baltik dhe prandaj është e specializuar për kushtet e tij mjedisore dhe

burimet natyrore. Sidoqoftë institucionet evropiane përballen njëkohësisht me një

shumëllojshmëri çështjesh dhe iu mungojnë burimet e ekspertizës për të mbledhur

njohuri të mjaftueshme. Nisur nga kjo, Komisioni Evropian deklaroi në një dokument

diskutimesh mbi partneritetin me organizatat e shoqërisë civile se grupet e interesit mund

të ofrojnë ekspertizë të rëndësishme për politik-bërësit e BE, nëpërmjet lidhjeve të tyre në

nivel lokal, rajonal, kombëtar dhe evropian...Veçanërisht, ato mund të ofrojnë feedback

mbi suksesin ose jo të politikave specifike, duke kontribuar në këtë mënyrë në qëllimin e

Komisionit për të përcaktuar dhe zbatuar politikat duke marr plotësisht në konsideratë

përgjegjësinë e përgjithshme publike (Komisioni Evropian, 2000, 5).

Në këtë linjë, Sandholtz,200 tregoi në një analizë urgjencën e programit ESPRIT, që u

vendos nga vendet anëtare, bazuar në propozimin e Komisionit, mbasi iu mungonte

194 Kluver, 2013, 40. 195 Broscheid dhe Coen 2003, 170 cituar tek Kluver, 2013, 43. 196 Në mënyrë të ngjashme, Hall dhe Deardorf (2006, 74), bëjnë dallimin ndërmjet ekspertizës politike dhe

inteligjencës legjislative. 197 Buholzer, 1998; Pappi dhe Henning 1999; Radaelli 1999; Bouwen 2002 cituar tek Kluver, 2013, 43. 198 Mazey dhe Richardson, 1992; Balme dhe Chabanet, 2002; Saurugger, 2002, 2003 cituar tek Kluver,

2013, 43. 199 Hall dhe Deardorff, 2006, 73 cituar tek Kluver, 2013, 43. 200 Sandholtz, 1992, 16 cituar tek Kluver, 2013, 44.

Evarist Beqiri 2017

47

informacioni përreth alternativave politike. 201 Ai argumenton se Komisioni Evropian

ishte i suksesshëm në fitimin e aprovimit të vendeve anëtare sepse duke u konsultuar

gjerësisht me grupet industriale “ai i kishte ‘bërë detyrat e tij të shtëpisë’ dhe i kuptoi me

detaje kushtet e industrisë së TI dhe perspektivën e tyre të ardhshme”.202 Në këtë mënyrë,

kur përgatisin një propozim politik institucionet evropiane konsultohen me grupet e

interesit për të përfituar nga ekspertiza e tyre e madhe dhe kështu zhvillojnë propozime

politikash me cilësi të lartë teknike.

Sidoqoftë, institucionet evropiane, jo vetëm kërkojnë ekspertizë politike, por gjithashtu iu

nevojitet informacion përreth preferencave të interes-mbajtësve të mëdhenj dhe

zgjedhësve. Edhe pse Komisioni Evropian gëzon, i vetëm, të drejtën e iniciativës, të

gjitha propozimet kërkojnë pëlqimin e Këshillit. Dhe për propozimet që janë subjekt i

bashkë-vendosjes, kërkohet gjithashtu aprovimi i Parlamentit Evropian. Prandaj,

Komisioni Evropian ka nevojë të marr në konsideratë pozicionin e tyre politik, kur

përgatit një iniciativë legjislative. Politik-bërja është një proces i gjatë dhe Këshilli me

Parlamentin Evropian shpesh nuk kanë arritur në një pozicion të qartë politik, sa i përket

një iniciative të Komisionit, gjatë fazës së formulimit të politikave. Qeveritë kombëtare

dhe anëtarët e Parlamentit Evropian synojnë të adoptojnë propozime politike, të cilat

preferohen nga shumica e votuesve të tyre.203 Kështu që, ata përpiqen të gjejnë zgjidhje

politike që kanë një impakt të vogël negativ tek elektorati i tyre. Sidoqoftë,

vendimmarrësit veprojnë në mjedise shumë të pasigurta: 204 Ata kanë një ide të

përgjithshme përreth preferencave politike të elektoratit të tyre, por ata nuk janë

plotësisht të sigurt. Sondazhet e opinioneve përdoren shumë pak, duke qenë se ato

mbulojnë prirje shumë të përgjithshme dhe nuk ofrojnë informacion përreth preferencave

të votuesve për çështje politike specifike. Mirëpo, grupet e interesit ofrojnë ndihmesë

duke siguruar informacion përreth preferencave të zgjedhësve të tyre për vendime

politike specifike. Lidhur me këtë Bowen,205 argumenton se, deputetët kanë nevojë për

informacion përreth elektoratit të tyre kombëtar. Aksesi tek kjo e mire iu siguron atyre

informacionin përreth nevojave dhe preferencave të votuesve të tyre. Për më tepër,

deputetët janë të etur për të negociuar me grupet e interesit që iu sigurojnë këtë të mirë

sepse ata gjithashtu mund të kenë mundësinë të mobilizojnë zgjedhësit e tyre. Kështu që

Komisioni Evropian mund të përdor grupet e interesit si një indikator për pozicionin

politik të Parlamentit Evropian dhe Këshillit. Në përputhje me këtë, Butt Philip,206 ka

theksuar në 1985 se, Komisioni Evropian “dëshiron dhe ka nevojë për kontakte me

shumë nga grupet e interesit në Evropë. Gjithashtu ai ka nevojë për informacion përreth

shumëllojshmërisë së pozicioneve dhe aspiratave të Euro-grupeve dhe grupeve

kombëtare të presionit.”. Në mënyrë të ngjashme, Richardson dhe Coen,207 nxjerrin në

pah se, “do të ishte shumë e çuditshme (dhe me siguri e pamend) për çdo politik-bërës të

eci përpara me një propozim duke injoruar plotësisht sesi mund të reagojnë interesat e

201 ESPRIT është Programi Strategjik Evropian për Kërkimin dhe Zhvillimin në Tekonlolgjinë e

Informacionit. 202 Sandholtz, 1992, 5 cituar tek Kluver, 2013, 44. 203 Lohmann, 1993, 320 cituar tek Kluver, 2013, 44. 204 Hansen, 1991,5 cituar tek Kluver 2013, 44. 205 Bowen, 2002, 381 cituar tek Kluver, 2013, 44. 206 Butt Philip, 1985, 42 cituar tek Kluver, 2013, 44. 207 Richardson dhe Coen (2009, 339) cituar tek Kluver (2013, 45).

Evarist Beqiri 2017

48

prekura ose nëse mund të ketë disa vështirësi praktike/teknike të cilat mund të bëjnë që

politika e dëshiruar të jetë jofunksionale.”. Prandaj, duke qenë se mbështetja e grupeve të

interesit është e rëndësishme për rizgjedhjen e tyre, qeveritë kombëtare dhe anëtarët e

Parlamentit Evropian duhet të marrin në konsideratë kërkesat e tyre kur marrin vendime

politike. Nisur nga fakti që Komisioni Evropian kërkon miratimin e Këshillit dhe

Parlamentit Evropian, ai parashikon pozicionin e tyre politik duke u mbështetur te

informacioni i grupeve të interesit. Në këtë linjë, McCubbins, Noll, dhe Weingast,208

argumentojnë se konsultimi me grupet e interesit të cilët janë politikisht të rëndësishëm iu

mundëson agjentëve të përcaktojnë një terren të sigurt politikisht dhe të shmangin në këtë

mënyrë sanksionet e kushtueshme.

Si përfundim, institucionet evropiane synojnë të paraqesin një zgjidhje teknikisht të

përshtatshme për një problem të caktuar, por gjithashtu dëshirojnë të sigurohen që të

shmangin kundërshtimin e interesave të mëdha shoqërore. Prandaj, institucionet

evropiane kërkojnë ekspertizë teknike si edhe informacion përreth pozicionit politik të

interes-mbajtësave të mëdhenj. Pra, përfundimi është që institucionet evropiane kërkojnë

informacion nga grupet e interesit.

Që prej Traktatit të Romës të vitit 1958, qeveritë e shteteve anëtare, sa herë që kanë rënë

dakord për një traktat të ri, shpesh kanë rimodeluar strukturën e BE-së me anë të

modifikimit ose kodifikimit të praktikave ekzistuese. Modifikimi në të vërtetë i ndryshon

praktikat ekzistuese, ndërsa kodifikimi formalizon ndryshimet ekzistuese.

Një shembull modifikimi është dhënia në 1987 e pushtetit bashkë-vendimmarrës

Parlamentit Evropian dhe një shembull kodifikimi është pozicioni i formalizuar tanimë i

Këshillit Evropian. Megjithatë, shumica e ndryshimeve nuk kanë qenë radikale por të

ngadalta ose hap pas hapi, për shembull, Traktati i Amserdamit i 1999 që ‘përmirësoi’

Traktatin e Bashkimit Evropian (Traktati i Mastriktit) 1993. Disa traktate kanë hedhur

hapa më të mëdhenj. Një shembull i tillë është Akti Unik Evropian i 1987, tek i cili ka

zanafillën programi politik i Tregut të Vetëm dhe të Hapur, i kombinuar me bashkë-

vendimmarrjen paraprake. Një tjetër shembull është Traktati i Mastriktit i 1993, i cili

vendosi Komitetit e Krahinave (COR) si trupin përfaqësues të tretë të politikanëve rajonal

dhe lokal, dhe solli gjithashtu çështjet politike të ndjeshme si ato të politikave të jashtme

dhe të mbrojtjes, të drejtësisë dhe çështjeve të brendshme nën një evropianizim modest

duke vendosur regjime të veçanta nën Këshillin (të quajtura Kollona e II dhe III, duke i

bërë gjitha fushat e tjera të quhen Kollona e I).209

2.1.1 Parlamenti evropian

Si rezultat i procedurës së bashkë-vendosjes, Parlamenti Evropian është bërë shumë

interesant. Ai po tërheq vëmendjen e lobistëve, të cilët shënjestërojne Raportuesit,

Kryetarët e komiteteve, anëtarët e tjerë të komiteteve, asistentët e tyre, këshilltarët dhe

grupet politike. Çështja e lobimit në Parlament është diskutuar që në fillim të viteve 1990,

kur Komiteti mbi rregullat e procedurës hartoj për herë të parë një raport fillestar që

208 McCubbins, Noll, dhe Weingast (1987, 173–175) cituar tek Kluver (2013, 45). 209 Van Schendelen, 2010, 65.

Evarist Beqiri 2017

49

propozonte një kod të sjelljes dhe një regjistër për lobistët. Diskutimi vazhdoi deri në

1996 kur propozimet u formalizuan më në fund me krijimin e sistemit aktual.

Aktualisht ka një regjistër parlamentar për lobistët dhe një kod sjellje që i detyron

lobistët për të vepruar sipas standardeve të larta etike. Nga 15.000 lobist dhe 2500

organizata që lobojnë në Bruksel, vetëm 40%, ose 5000 lobist, janë të akredituar dhe

kanë miratuar Kodin e Sjelljes dhe kanë dokument identifikimi për të hyrë në

Parlamentin Evropian.210 Lobistët formojnë një burim të rëndësishëm informacioni për

deputetët evropian dhe janë pjesë e procesit demokratik. Megjithatë, lobimi është rritur

dukshëm në vitet e fundit si pasojë e rritjes së kompetencave të Parlamentit Evropian. Një

nga shqetësimet e ngritura në lidhje me sistemin aktual të lobimit është mungesa e

transparencës së burimeve për çdo amendament të paraqitur. Transparenca është një

parakusht absolut në Parlamentin Evropian për të mbajtur si besimin e qytetarëve të

Evropës ashtu edhe legjitimitetin e vetë Bashkimit. Përpjekja për të rritur transparencës

në punën mes lobistëve dhe Parlamentit është një pikë kyçe për ndërtimin e këtij besimi

dhe legjitimiteti. Diskutimet e Iniciativës për Transparencë Evropiane kërkojnë të

përmirësojnë këtë transparencë dhe si pjesë e këtij diskutimi është ndërmarrë edhe ky

projekt.211

Meqenëse interesi drejtohet drejt pushtetit, Komisioni dhe Këshilli ishin, deri para

miratimit të Aktit Unik Evropian (1 Korrik 1987), dy objektivat kryesor të aktivitetit

lobues. Pas kësaj, pozicioni institucional i Parlamentit Evropian u rrit, me futjen e

procedurave të reja legjislative (në veçanti bashkëpunimit dhe bashkëvendosjes), grupet e

presionit e kanë intensifikuar aksionin e tyre përkundrejt Parlamentit, si një kanal i ri

influence. Në mënyrë të veçantë, grupet e interesit më pak të organizuar kanë tentuar të

formojnë aleanca të reja me Parlamentin Evropian mbi tematikën e “res publica”.212

Stever Shaber nënvizon se “strategjia kryesore e këtyre grupeve konsiston në bërjen e

lobingut mbi Komisionin dhe Këshillin nëpërmjet Parlamentit”.213 Vlerësohet se janë

“rreth shtatëdhjetëmijë kontakte vjetore midis grupeve të interesit dhe anëtarëve të

Parlamentit Evropian”.214

Grupet e interesit fillojnë që të interesohen për Parlamentin në momentin kur ata, të cilët

duhet të hartojnë raportet e Komisioneve të përhershme fillojnë t’i përgatisin ato duke

nisur diskutimin ndërmjet grupeve politike dhe Komisionit. Individët kryesor të cilët

anëtarët e Parlamentit i dëgjojnë janë ata që hartojnë raportet si dhe drejtuesit e

Komisionit; në fakt, për një anëtar të Parlamentit Evropian opinioni i një individi që bën

pjesë në Komision është më i rëndësishëm se opinioni i një grupi politik.

Gjithashtu, pjesë përbërëse e punës në terren janë edhe rreth pesëdhjetë intergroups

(grupe të ndërmjetme), të cilat nuk kanë asnjë lloj statusi formal. Ato janë thjesht

mbledhje të Anëtarëve të Parlamentit Evropian që kanë një shqetësim ose interes të

210 Mary Craig, “Lobbying at the European Parliament - Two legislative cases: F-gases and REACH” f. 5,

2008. 211 Mary Craig, “Lobbying at the European Parliament -Two legislative cases: F-gases and REACH” f. 5,

2008. 212 Public Affairs (Çështje Publike ose latinisht, res publica), i referohet axhendës së jashtme të një grupi

interesi. Grupi i interesit ka në axhendën e tij mbrojtjen dhe promovimin e tij duke influencuar mjedisin që

e sfidon. 213 S. M. Shaber, “Are You A Lobbyist? Some Say You Are!”, 2007. 214 W. Wessels, “Lobbying in the European Union: current rules and practices”, 2001.

Evarist Beqiri 2017

50

përbashkët, në çështje të tilla si paaftësia, të drejtat e romëve ose mbrojtja e familjes.215

Këto grupe duke qenë se nuk kanë asnjë lloj statusi formal nuk mund të veprojnë në emër

të PE. Ato udhëhiqen nga një marrëveshje ndërmjet grupeve politike që, në këmbim të

disa lehtësirave, kërkojnë që grupet e ndërmjetme të përbëhen të paktën nga tre grupe

politike, të bëjnë transparente interesat financiare dhe të publikojnë anëtarësinë e tyre.216

Ekzistojnë rreth 20 grupe të ndërmjetme të regjistruara dhe madje edhe grupe të

paregjistruara. Brenda Parlamentit Evropian, ata të gjithë veprojnë si grupe interesi të

Anëtarëve të Parlamentit Evropian të cilët ndajnë disa interesa dhe shqetësime të

përbashkëta. Njerëzit nga jashtë, që përfaqësojnë një grup interesi, mund t’ iu bashkohen

mbledhjeve të grupeve të ndërmjetme. Objektivi i përbashkët është që të fusin këtë

interes të tyre në axhendën e BE nëpërmjet një rezolute që do të pranohet nga seanca

plenare e Parlamentit Evropian. Sidoqoftë, si çdo tjetër “iniciativë personale”, kjo nuk

mund të detyrojë formalisht Komisionin ose Këshillin përderisa nuk ka një propozim të

Komisionit. Megjithatë, ajo herë pas here i influencon ato. Shpesh komisioni ndjen

simpati për krijimin e çështjeve të tilla të reja dhe mund ta stimuloj atë. Zakonisht në një

interval kohe rreth katër vjet, çështja mbërrin në axhendën zyrtare të tij, kjo i bën grupet e

ndërmjetme një mjet efektiv të ndërtimit të axhendës zyrtare. Një shembull i famshëm i

suksesit është grupi i ndërmjetëm mbi Mirëqenien e Kafshëve (Corbet dhe të tjerë,

1998). 217 Rasti i grupeve të ndërmjetme ilustron më së miri faktin që influenca e

Parlamentit Evropian mund të jetë shumë më e madhe sesa duket nga pushtetet e tij

formale, të cilat janë gjerësisht të kufizuara tek 15% i legjislacionit dytësor dhe

veçanërisht në një pjesë shumë të vogël tek bashkëvendosja. Procesi i bashkëvendosjes

filloj me paraardhësin e tij të vitin 1995 (16 raste) dhe, për shkak të ndryshimeve të

traktateve, është rritur me një të katërtën e të gjithë legjislacionit dytësor në vitin 2008

(ose gjashtë përqind e të gjitha vendimeve të detyrueshme). Pushtetet e bashkëvendosjes

janë me të vërtetë të fuqishme jo vetëm në teori por edhe në realitet.218

De Fouloy mbështet idenë se: “njohjet personale, kombësia ose përkatësia politike që

mund të influencojnë aksesin dhe hapjen përkundrejt parlamentarëve rezultojnë të jenë

pak të rëndësishme për një lobist”.219

Ata preferojnë ti japin përparësi stafit të ngushtë të atyre që hartojnë raportet ose

sekretariatit të Komisionit. Për më tepër, anëtarët e Parlamentit Evropian dhe lobistët

përkrahin si mënyrën më të mirë të dhënies së informacionit atë të takimit personalisht

me një anëtar të Parlamentit, edhe pse pjesa më e madhe e Parlamentarëve merr kërkesa

për ndihmë dhe mbështetje nëpërmjet letrave.220

Grupet e interesit përbëjnë një burim informacioni për Parlamentin në të njëjtën mënyrë

siç përbëjnë për Komisionin, duke e lejuar atë që të mbaj një shkallë pavarësie nga

institucionet e tjera Evropiane.221 Grupet e interesit jo vetëm që japin informacion, por

gjithashtu ato e bëjnë Parlamentin më pak të varur nga institucionet e tjera.

215 Rinus Van Schendelen, “Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2005, fq. 77. 216 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 86. 217 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 87. 218 Brandesma, 2010 cituar tek Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam

University Press, 2010, fq. 87. 219 C. D. De Fouloy, “The professional lobbyist's desk reference”, 2000. 220 P. Bennardo, A. Farella , M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 22. 221 Diekmann, 1998; Michalowitz, 2002.

Evarist Beqiri 2017

51

Shënjestra më e preferuar e lobistëve në Parlamentin Evropian janë komisionet e

përhershme sepse puna më e madhe legjislative e Parlamentit zhvillohet në komisionet e

specializuara, megjithëse fjalën e fundit mbi legjislacionin e ka seanca plenare.

Informacioni që kërkon Parlamenti Evropian është me pak teknik, sepse në këtë fazë të

procesit legjislativ, Komisioni ka bërë një projekt të detajuar teknikisht. Parlamenti e

vlerëson propozimin legjislativ nga një perspektivë Evropiane.222

Mungesa e një mazhorance të qëndrueshme në Parlamentin Evropian e bën atë të

orientohet drejt ndërtimit të koalicioneve dhe konsensusit, dhe kështu e rrit rëndësinë e tij

si një vendtakim i përfaqësimit të interesave. Çdo mazhorancë ndërtohet rishtas, me

tendenca të ndryshme kundrejt së majtës dhe së djathtës për çështje të llojeve të

ndryshme.223 Por vetë fakti që duhen javë dhe muaj pune për të gjurmuar burimin e

amendamenteve që paraqiten nga anëtarët e parlamentit evropian dhe përsëri rezultatet

janë të paplota, e ilustron më së miri mungesën e transparencës së lobimit.

Amendamentet e paraqitura nga anëtarët e Parlamentit Evropian janë publike, por burimi

i tyre nuk është - shprehet Satu Hassi, anëtar i Parlamentit Evropian. 224 Traktati i

Lisbonës solli ndryshime të tjera sa i takon veprimtarisë së Parlamentit Evropian. Rreth

40 nene shtesë të traktateve vendosen nën procedurën e bashkëvendimmarrjes. Me

propozim të Këshillit, Parlamenti Evropian zgjedh Presidentin e Komisionit. Mbi

buxhetin e BE-së, ai ka fjalën e fundit për të gjitha shpenzimet, përfshirë edhe ato që

ishin të detyrueshme dhe mbi të cilat ai nuk kishte fjalën e fundit sipas strukturës së

mëparshme të makinerisë së BE-së. Numri i anëtarëve të tij shkon në 750 plus

Presidentin e tij që zgjidhet nga parlamenti Evropian.225

2.1.2 Komisioni evropian

Në rastin e Komisionit, objektivi më interesant për lobistët është Drejtimi i Përgjithshëm i

Tregut të Brendshëm. Një tjetër pikë aksesi për lobistët janë edhe komisionet

konsultative, në të cilat lejohet pjesëmarrja e firmave private dhe grupeve të interesit.

Analiza e Bowen tregon se janë shoqatat evropiane që kanë rrezen më të gjerë të

veprimit mbi Komisionin. Ky fakt ishte surprizues për studiuesin, meqë shpesh shoqatat

evropiane duken si ineficente, të përçara së brendshmi, me pak burime të disponueshme

dhe të paafta për t’ iu përgjigjur në kohë kërkesave për informacion nga ana e

Komisionit. Të dytat për sa i përket aksesit, janë firmat private, ndërsa shoqata kombëtare

dhe konsulentët kanë nivelin më të ulët të aksesit. Bowen arrin në përfundimin që, nga

një këndvështrim ndërinstitucional, firmat private kanë një nivel aksesi më të lartë mbi

Komisionin (34%) dhe mbi Këshillin (37%), se sa mbi Parlamentin Evropian (20%).

Studimi tregon një veçanti për sa i takon firmave private, e thënë ndryshe Komisioni

influencohet më tepër nga firmat shumëkombëshe. Ndërsa për sa i përket Këshillit, ai ka

më tepër influencë nga firmat kryesore kombëtare.

222 Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004,

fq. 16. 223 Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, PALGRAVE MACMILLIAN UK,

2003, 2007; f. 36. 224 Satu Hassi, 2008. 225 Van Schendelen, 2010, 65-66.

Evarist Beqiri 2017

52

Studimet e mëtejshme kanë treguar predispozitën e Parlamentit në preferimin e aksesit

nga ana e shoqatave evropiane dhe kombëtare, ndërsa Këshilli dhe Komisioni favorizojnë

hyrjen e firmave private. 226 Komisioni ka monopolin në marrjen e iniciativës për

vendimmarrjen në Komunitet. Për deri sa ai ka fuqinë që të bëjë projekte, kjo e bën atë

një arenë ideale për grupet e interesit. Nga këndvështrimi i lobistëve, Komisioni është me

siguri institucioni më i rëndësishëm, duke parë rolin e tij qendror në procesin legjislativ

evropian, dhe për këtë motiv është organi nga i cili fillon procesi i lobimit.

Siç e thamë edhe më sipër: “nuk bëhet presion mbi Parlamentin ose Këshillin, por bëhet

presion mbi Komisionin nëpërmjet Parlamentit ose Këshillit”. Faktikisht, Komisioni, ka

të drejtën formale që të filloj procesin legjislativ dhe është përgjegjës për përpilimin e

projektligjeve. Për shkak të mangësisë së burimeve të brendshme, Komisioni ka nevojë

për një kontribut nga ana e grupeve të interesit, që konsiston në këshillim me ekspertët

dhe në informacione të detajuara; për këtë motiv kontaktet ndërmjet grupeve të interesit

dhe Komisionit variojnë që nga takimet ad-hoc tek takimet formale me përfaqësues të

ndryshëm të interesave.

Ka teori të ndryshme në lidhje me faktin se sa këto masa janë të nevojshme për

Komisionin. Duke ndjekur qasjen teorike të Bowen, mund të thuhet se “njohuritë e

detajuara mbi grupet e interesit përfaqësojnë një burim kritik për punën legjislative të

Komisionit”.227

Si pasojë e numrit gjithmonë e më të madh të lobistëve aktiv në Bruksel, Komisioni ka

tentuar t’i përdor burimet në mënyrë më efikase dhe ta përqendroj vëmendjen e tij mbi

një numër të ngushtë grupesh interesi që mbahen si më influentë se të tjerët. Por tendenca

e tanishme është preferenca e grupeve të vogla por të strukturuara mirë, se sa grupeve më

të mëdhenj por shumë më pak të organizuar. Për këtë motiv anëtarët e Komisionit

favorizojnë firmat private ose shoqatat e firmave më me influencë.228

Grupet e interesit që përpiqen të influencojnë propozimet legjislative të Komisionit, duhet

të ofrojnë ekspertizë të shpejtë dhe të një cilësie të mirë. Një nga zbulimet e projektit

kërkimor të Bowen ishte që shoqatat evropiane kanë shkallën më të lartë të aksesit në

Komisionin Evropian, sepse Komisionit i nevojitet informacion që ka lidhje me ta gjitha

vendet Evropiane.229

Komisioni Evropian gëzon monopolin e iniciativës legjislative dhe prandaj është i vetmi

përgjegjës për hartimin e propozimeve të reja. Hartimi i legjislacionit është një proces

shumë kompleks dhe sfidues. Nisur nga kjo Komisioni Evropian ka nevojë të mbledh

ekspertizë në mënyrë që të përpunoj një propozim politik që ofron zgjidhjen e duhur

teknike për problemin në fjalë. Për më tepër, Komisioni duhet të marr informacion

përreth pozicionit politik të qeverive kombëtare të vendeve anëtare dhe në rastin e

bashkëvendosjes, edhe për atë të Parlamentit Evropian, duke qenë se suksesi i

propozimeve të tij legjislative varet nga miratimi i tyre. Sidoqoftë, pavarësisht rritjes së

226 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 21. 227 P. Bouwen, “Corporate Lobbying in the European Union: the logic of access”, 2002, Journal of

European Public Policy, 9:3, June 2002: f. 365–390. 228 P. Bennardo, A. Farella , M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 23. 229 Bowen, 2002 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-


Evarist Beqiri 2017

53

kompetencave të Bashkimit Evropian dhe kompleksitetit të politik-bërjes evropiane,

Komisoni Evropian është famëkeq për mungesën e stafit.230

Në vitin 2000, Komisioni Evropian punësonte vetëm 16, 409 njerëz, të cilët nuk

korrespondojnë as me përmasat e administratës së një qyteti të madh.231 Për shembull,

stafi administrativ i Komisionit Evropian është shumë më i vogël, sesa stafi administrativ

i qeverisjes lokale të qytetit të Roterdamit.232 Në mënyrë që të mbledh informacion të

rëndësishëm politik, Komisioni Evropian konsultohet gjerësisht me grupet e interesit.233

Komisioni është i etur të bashkëveproj me grupet e interesit duke qenë se ai ka nevojë për

informacionin e tyre në mënyrë që të përmbush rolin e tij institucional. 234 Prandaj,

Komisioni Evropian kërkon informacion nga aktorët privat dhe duke ofruar këtë

informacion, grupet e interesit janë të afta të influencojnë përmbajtjen e propozimit

politik. 235 Sapo Komisioni Evropian miraton propozimin e tij legjislativ, ia kalon

menjëherë Këshillit dhe Parlamentit Evropian. Në mënyrë që të vlerësojnë propozimin,

shpesh shumë të detajuar dhe teknik, deputetët kanë nevojë për informacion që t’ju lejoj

atyre ta çmojnë iniciativën ligjore.236 Për të kuptuar pasojat që ka një propozim për

zgjedhësit e tyre, deputetët kanë nevojë për informacion në mënyrë që të vlerësojnë

ndikimin e kuadrit ligjor të propozuar. Sidoqoftë, parlamentarët nuk kanë staf të

mjaftueshëm dhe kanë një program shumë të ngjeshur. Ata udhëtojnë ndërmjet Brukselit,

Strasburgut, dhe zonës së tyre elektorale në shtëpi dhe zakonisht mbështeten tek një ose

dy këshilltar politik, një sekretare, dhe një praktikante për të përballuar fluksin e

propozimeve legjislative. Prandaj grupet e interesit janë një burim i mirëpritur

informacioni për deputetët.237 Një këshilltar politik, shprehet se: “Ne nuk mund ta bëjmë

punën tonë pa informacionin nga grupet e interesit. Ata na dërgojnë neve disa

amendamente dhe lista votimi para votimit në komitet dhe seancë plenare. Nganjëherë

është shumë tunduese të kopjosh amendamentet e tyre dhe listat e votimit. E kam fjalën

që ne jemi të gjithë shumë të ngarkuar në Parlament.”.238

Ndërsa Komisionit Evropian i duhen disa vite për të përgatitur një iniciativë legjislative,

raportuesi që përgatit raportin mbi propozimin e Komisionit, në të cilin bazohet vendimi i

Parlamentit Evropian, ka vetëm disa muaj për të hartuar raportin e tij.239 Në mënyrë që të

përmbushin rolin e tyre institucional dhe të paraqesin një raport tërësor dhe të mire

përgatitur, raportuesit mbështeten veçanërisht në informacionet e ofruara nga grupet e

interesit. Një përfaqësues i BUSINESSEUROPE, e cila është ombrella e përgjithshme e

shoqatave evropiane të interesave të biznesit, shpjegon se, “mungesa e ekspertizës së

brendshme krijon një hapësirë të stërmadhe për grupet e interesit që të influencojnë.

Veçanërisht raportuesit mezi i presin këshillat tona”.240

230 McLaughlin, Jordan, dhe Maloney 1993, 201; Marks dhe McAdam 1999, 105; Bouwen 2009, 20, cituar

tek Kluver 2013, 41. 231 Nugent, 2001, 163) cituar te Kluver 2013, 41. 232 Bowen, 2009, 20 cituar tek Kluver, 2013, 41. 233 Majone, 1996a, 72-74 cituar tek Kluver, 2013, 41. 234 Bowen, 2009, 22 cituar te Kluver, 2013, 41. 235 Aspinwall dhe Greenwood 1998, 7 cituar te Kluver, 2013, 41. 236 Kohler-Koch, 1997; Bouwen 2002; Kluger Rasmussen, 2011 cituar te Kluver, 2013, 41. 237 Kohler-Koch, 1997, 6 cituar tek Kluver, 2013, 41. 238 Kluger Rasmussen, 2011, 8 cituar tek Kluver, 2013, 41. 239 Kluger Rasmussen, 2011, 8 cituar tek Kluver, 2013, 41. 240 Kluger Rasmussen, 2011, 8 cituar tek Kluver, 2013, 42.

Evarist Beqiri 2017

54

Si përfundim, deputetët dhe veçanërisht raportuesit kërkojnë informacion nga jashtë në

mënyrë që të vlerësojnë impaktin e propozimit legjislativ të paraqitur nga Komisioni

Evropian. Prandaj grupet e interesit janë miq të mirëpritur të cilët lehtësojnë punën e tyre

parlamentare duke iu ofruar informacionin e kërkuar dëshpërimisht. Traktati i Lisbonës

solli ndryshime lidhur me strukturën e Komisionit. Me anë të vendimit plotësues (2008)

secili vend mban Komisionerin e tij. Komisioneri për Marrëdhëniet me Jashtë dhe

Përfaqësuesi i Lartë i përhershëm shkrihen në një, tek i ashtuquajturi Ministri i Jashtëm i

BE-së. Parlamenti Evropian zgjedh Presidentin e Komisionit.241

2.1.3 Këshilli i Bashkimit Evropian

Ka tre kanale lobimi indirekt mbi Këshillin. Së pari, grupet e interesit e kanë si rutinë të

lobojnë mbi delegacionet kombëtare në Bruksel, së dyti, mënyrë tjetër indirekte e

lobimit mbi Këshillin nga ana e grupeve të interesit është të lobojnë mbi anëtarët e shumë

grupeve të punës së Këshillit. Së treti, përdorët mënyra e influencimit të Këshillit me anë

të rrugës së qeverive kombëtare.

Duke pasur parasysh tre institucionet në Bruksel, Këshilli mbahet si më pak i prekshmi.

Sekretariati i Këshillit vlerëson dhe pranon shumë pak lobistë dhe ka tendencë të dialogoj

vetëm më mbajtësit më me influencë të interesave, pothuajse duke injoruar shoqatat më

pak të organizuara.

Detyra kryesore e atij që dëshiron të influencojë politikat e Këshillit është që të hyjë në

kontakt me përfaqësuesit e qeverisë që janë pjesë e grupeve të punës. Ata i shqyrtojnë

dhe japin opinione mbi projektligjet, para se Parlamenti dhe Komisioni t’ i miratojë ato.

Duke patur parasysh që ai që do t’i drejtohet Këshillit Evropian, duhet t’i drejtohet

pikësëpari nivelit kombëtar, një organ i tillë bëhet më i vështirë për t’u arritur dhe për t’u

influencuar (veçanërisht kur ekspertët kombëtar nuk jetojnë në Bruksel, por në vendin e

tyre të origjinës).

Një problem tjetër në lidhje me lobimin kundrejt Këshillit është edhe koordinimi i

aktivitetit në nivel kombëtar me atë në nivel ndërkombëtar. Për pasojë, vetëm firmat me

më shume burime financiare mund të çojnë përpara aktivitet efikas presioni kundrejt

Këshillit Evropian, të lidhur me një rrjet të gjerë kontaktesh në secilin prej 27

kryeqyteteve Evropiane dhe në Bruksel.242

Në qoftë se grupet e interesit dëshirojnë të influencojnë vendimet e Këshillit ato duhet të

lobojnë qeveritë kombëtare në mënyrë që ato të ndryshojnë pozicionin e tyre në Këshill,

lidhur me çështjen (Michalowitz, 2002).

Por sipas autorëve Mazey dhe Richardson, “në disa raste, grupet e interesit mund të

sigurojnë përfaqësim në grupet e punës së Këshillit kur janë rrethanat e përshtatshme, të

cilat i shkojnë për shtat qeverisë kombëtare” (Mazey dhe Richardson, 2001).243

241 Van Schendelen, 2010, 66. 242 P. Bennardo, A. Farella , M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 24. 243 Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004,

fq. 16.

Evarist Beqiri 2017

55

Teksti i Traktati të Lisbonës solli disa ndryshime të mëdha edhe sa i takon Këshillit

Evropian. Kollonat hiqen dhe politikat nën domenin e tyre sillen nën kornizën e

bashkëveprimit me institucionet e tjera. Në politkat e jashtme dhe të mbrojtjes, Këshilli

do të veproj kryesisht nën procedurën e veçantë legjislative të konsultimit me

Parlamentin Evropian. Vota unanime zëvendësohet me votimin me shumicë të cilësuar

për shumë nene të tjerë të traktatit, një numër që shkon thuajse njëqind.

Pas 2014, procedura e votimit me shumicë të cilësuar mund të (dhe pas 2017 do të)

zëvendësohet nga pragu i dyfishtë i përfaqësimit të të paktës së 55% të anëtarëve të

Këshillit dhe 65% të popullsisë së BE-së, duke parandaluar në këtë mënyrë çdo

mazhorancë të përbërë vetëm nga shtete anëtare të vogla ose të mëdha. Tanimë, Këshilli

Evropian do të ketë Presidentin e tij.244

Van Schendelen shprehet se, Këshilli ka më tepër pushtet se sa influencë. Këshilli është

tanimë një institucion policentrik dhe multifunksional.245 Këshilli Evropian mblidhet disa

herë në vit për të diskutuar krizat e brendshme dhe të jashtme, për të zgjidhur çështje

komplekse dhe për të nisur ide të reja politike. Vendimtar për funksionimin e tij është

konsensusi midis Francës, Gjermanisë dhe Mbretërisë së Bashkuar, i cili nuk arrihet

lehtësisht dhe kërkon shumë negociata të cilat shpesh dështojnë. 246 Sipas disa autorëve të

tjerë, Këshilli është një arenë shumë e fragmentarizuar.247

2.1.4 Institucione të tjera të BE

Gjykata e Drejtësisë është herë pas here një vendimmarrës i rëndësishëm për BE.248

Vendimet e saj mbi çështjet e sjella para saj janë detyruese për palët e përfshira. Me

vendosjen e tyre si precedent ato bëhen pjesë e plotë e legjislacionit të BE-së. Gjykatat e

specializuara merren me qindra çështje në vit, kryesisht të tre tipeve: apelim nga palët

private kundër vendimeve të Komisionit, të tilla si për subvencionet dhe konkurrencën;

ankesat e qytetarëve në fushat e politikave të reja si për shëndetin, sigurimin dhe taksat;

dhe konflikte që përfshijnë personelin e BE. Sipas Traktatit të Lisbonës Gjykata e re e

Përgjithshme do ta marrë ngarkesën e saj të punës si nga Gjykatat e Specializuara për

çështjet që apelohen dhe drejtpërsëdrejti nga palët private (individët, kompanitë dhe

organizatat), organizatat qeveritare (duke përshirë gjykatat kombëtare) dhe institucionet e

BE. Qeveria Gjermane udhëheq për sa i takon sasisë së çështjeve në Gjykatë.249 Gjykatat

kombëtare, që kërkojnë një interpretim autoritar të legjislacionit të BE-së, sjellin rreth

gjysmën e të gjitha çështjeve. Për Komisionin, procedura e Gjykatës është kriteri kryesor

për forcimin nga ana e tij të ligjeve mbi konkurrencën, mbi të cilat ai shtrin autoritetin e

tij. Parlamenti dhe Këshilli nganjëherë shkojnë në Gjykatë nëse besojnë se pushtetet

244 Van Schendelen, 2010, 65. 245 Naurin dhe Wallace, 2008; Hayes-Renshaw dhe Wallace, 2006; Westlake dhe Galloway, 2004 cituar tek

Van Schendelen, 2010, f. 90 - 95. 246 Tallberg, 2007; Beach dhe Mazzucelli, 2007; Warntjen, 2007; Elgström, 2003 cituar tek Van

Schendelen, 2010, f. 90 - 95. 247 Naurin dhe Wallace, 2008; Meerts dhe Cede, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010, f. 90 - 95. 248 Cichowski, 2007; Arnull, 2006; Nugent, 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 95. 249 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 95.

Evarist Beqiri 2017

56

dhe/ose pozicionet e tyre të bazuara tek traktatet nuk janë respektuar në mënyrë të

mjaftueshme.

Të tri shtresat e Gjykatës shpesh veprojnë si një motor i evropianizimit për dy arsye. Një

ka të bëjë me përmbajtjen formale të vendimeve të saj të cilët, duke ndjekur tekstin e

traktatit, kanë tendencë të jenë në favor të integrimit Evropian. Për shembull, rregullimi i

saj për çështjen Cassis de Dijon urdhëroj qarkullimin e lirë të mallrave, siç ishte vendosur

me Traktatin e Romës të vitit 1985 por që kishte ngelur vetëm në letër. Arsyeja tjetër

është se Gjykata funksionon shpesh si një rrugë alternative dhe indirekte për

legjislacionin dytësor.250 Zakonisht, kjo rrugë ndiqet kur Këshilli, anëtarët e të cilit e kanë

aprovuar tekstin e traktatit në të kaluarën nuk arrijnë të bien në ujdi, në lidhje me

propozimin e Komisionit të bazuar në të, për propozime të tilla si ato që kanë lidhje me

qarkullimin e lirë të mallrave. Një vendim i gjykatës i jep një dritë të fortë jeshile

Komisionit që të bëjë propozime të reja “siç është urdhëruar nga Gjykata”, të cilat

Këshilli ka tendencë që ti pranojë (Nowak, 2007). Një shembull i fundit është direktiva

mbi Mbrojtjen Mjedisore nga E Drejta Penale (COM 2007/51), të cilën Këshilli në fillim

e kundërshtoj dhe më vonë pas një Vendimi të Gjykatës e aprovoj në vitin 2008. Gjykata

është shumë efektive në pranimin e vendimit nga palët kontestuese, të cilat pajtohen ose

vullnetarisht ose nën presionin nga sistemi ligjor i vendit të origjinës që vepron si një

aneks për të. Madje edhe qeveritë e vendeve anëtare, që kanë qenë në të kaluarën më

ngurrueset në pranimin e vendimeve të Gjykatës, zakonisht pajtohen tani (Nicolaides dhe

Surden, 2007). Me Traktatin e Mastritit të vitit 1993, Gjykata mori autoritet për të

imponuar ndëshkime financiare. Në korrik 2000, qeveria Greke, duke mospërfillur ligjet

e BE në lidhje me mjedisin, ishte e para që u gjobit me 20,000 euro për çdo ditë që ajo

vazhdonte të vepronte në këtë mënyrë. Traktati i Lisbonës vendosi juridiksionin e

gjykatës në çështje specifike të drejtësisë dhe çështjeve të brendshme.251 Traktati i ri

parashikon ankimin në gjykatë për çështje të subsidaritetit dhe konsultimit. Në të

shkuarën Gjykata (Constanza ruling 1988/ 133) ka fuqizuar pozicionin e qeverisjes së

decentralizuar.252

Gjithashtu, Gjykata e Auditimit (CoA) mund të veprojë si vendimmarrëse. Në fakt, ky

është një shembull tjetër shumë i mirë i paradoksit që pushteti i dobët formalisht, në këtë

rast në fushën e inspektimeve financiare, mund të eci paralelisht me influencën reale në

planin afatgjatë. Janë zakonisht raportet kritike mbi të ardhurat dhe shpenzimet e BE që

formalisht mund të lihen pa u lexuar nga Komisioni dhe Këshilli, ose që mund të merren

si të lexuara na Parlamenti Evropian, i cili duhet të sanksionojë Komisionin për sjelljen e

tij financiare. Në realitet kritikat dhe rekomandimet e CoA-së shpesh ushqejnë axhendën

e Parlamentit Evropian në lidhje me operacionet e Komisionit, dhe kontribuojnë në

bërjen e vendimeve në fazat e mëvonshme. Rënia e Komisionit Santer në vitin 1999 filloj

me raportin kritik të CoA-së mbi buxhetin e vitit 1997, për të cilin Parlamenti refuzoj të

jepte miratim.

250 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 96. 251 Van Schendelen, 2010, 66. 252 Van Schendelen, 2010, 90.

Evarist Beqiri 2017

57

Së fundmi, janë disa Institucione, Trupa dhe Agjenci për politika në sektor specifik.

Banka Qendrore Evropiane është shembulli më i mirë, më operacionet e veta në politik-

bërjën e përbashkët monetare. Agjencia e Bilbaos për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë

ilustron një agjenci monitoruese të lidhur me DG e Çështjeve Sociale. Ombudsmani i BE

mund të inspektoj vendimet politike në rastin kur ka ankesa nga qytetarët. Cilido qoftë

statusi i tyre formal, ato të gjitha mund të influencojnë vendimmarrjen në BE, për

shembull duke influencuar autoritete të tjera të BE, duke përdorur pushtetet e tyre

diskrecionale dhe/ose të deleguara ose duke angazhuar median. Gjithashtu, ato provojnë

se dallimi ndërmjet vendimmarrjes nga njëra anë dhe implementimit dhe inspektimit nga

ana tjetër është me të vërtetë artificial. Implementimi është vendimmarrja e vazhduar në

një nivel operacional. Rezultatet e inspektimit gjithmonë tregojnë një mospërputhje

ndërmjet normave ligjore dhe realitetit. Këto zakonisht përcjellin feedback në formimin e

axhendës dhe në çështjet e reja të BE. Si rrjedhojë vendime të reja merren nga Trupat ose

Agjencitë përgjegjëse, Komisioni (legjislacioni i deleguar), Këshilli dhe Parlamenti

Evropian (legjislacioni dytësor) ose Gjykata (jurisprudencë).253

Sa i takon Parlamenteve Kombëtare, Traktati i Lisbonës parashikon se, nëse një e treta e

tyre kundërshton një propozim të Komisionit për një vendim dytësor, propozimi duhet të

rishikohet. Kjo procedurë (e quajtur subsidaritet) bazohet tek prinicipi i vjetër sipas të

cilit ‘asnjë vendim nuk mund të merret nga BE, për çështjet të cilat vendet anëtare mund

t’i përballojnë me forcat e tyre’.254 Secili shtet anëtar ka një skuadër zyrtarësh që vepron

në Bruksel dhe kryen ndërlidhjen e përditshme me Komisionin, Këshillin dhe

institucionet e tjera. Shumica e projekteve legjislative, dokumenteve të konsultuara dhe

komunikime të tjera midis Komisionit/Këshillit dhe Vendeve Anëtare kalon nëpërmjet

Përfaqësuesit të Përhershëm. Zyrtari i tyre më i vjetër bën pjesë tek Komisioni i

Përfaqësuesve të Përhershëm (COREPER) të cilët mblidhen përjavë për t’u dakordësuar

nëse propozimet janë të gatshme për t’u diskutuar nga Ministrat në mbledhjet e Këshillit.

Për këtë arsye ata mund të shërbejnë si një burim i rëndësishëm informacioni mbi

aktivitetin e Komisionit dhe Këshillit, pozicionet e shteteve kombëtare në negociata dhe

dokumentet. Sidoqoftë, shumica e Përfaqësuesve të Përhershëm presin që t’ju vijnë

dokumentet nga Komisioni dhe Byroja e Këshillit dhe mund të jetë më e volitshme që

t’ju qaseni vetë institucioneve.

Qeveritë kombëtare në Këshill kanë nevojë gjithashtu për informacion të rëndësishëm

politik në mënyrë që të vendosin rreth propozimit politik të paraqitur nga Komisioni

Evropian. Saurugger,255 nënvizon se, “qeveritë e shteteve anëtare mbështeten grupet e

interesit kombëtar për informacion dhe ekspertizë”. Ato kërkojnë informacion në mënyrë

që të vlerësojnë cilësinë teknike dhe të parashikojnë ndikimin e një iniciative legjislative

te zgjedhësit e tyre. Në dallim nga Komisioni Evropian dhe deputetët, qeveritë kombëtare

mund të mbështeten te ministritë kombëtare si një burim i rëndësishëm ekspertize

teknike.256 Sidoqoftë, ministritë kombëtare mbështeten gjithashtu në një masë të madhe

tek informacioni i siguruar nga aktorët e jashtëm, veçanërisht kur bëhet fjalë pozicionin e

253 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 97. 254 Van Schendelen, 2010, 66. 255 Saurugger, 2009, 122 cituar tek Kluver, 2013, 42. 256 Franchino, 2007, 21 cituar tek Kluver, 2013, 42.

Evarist Beqiri 2017

58

interes-mbajtësave të rëndësishëm, të cilët preken nga iniciativa legjislative.257 Prandaj,

sipas Saurugger258 një kanal i rëndësishëm nëpërmjet së cilit grupet e interesit mund të

influencojnë pozicionet politike të qeverive të tyre kombëtare në Këshill janë ministritë

kombëtare, të cilat këshillohen rregullisht me grupet e interesit të brendshëm. Pika më e

rëndësishme e aksesit për të lobuar Këshillin në nivelin evropian janë përfaqësuesit e

përhershëm dhe sistemi i sofistikuar i trupave përgatitore.259

Përfaqësuesit e përhershëm koordinojnë dhe organizojnë aktivitetet e vendeve të tyre

anëtare në nivelin evropian. Për më tepër mbledhjet e Këshillit përgatiten nga grupet e

punës dhe komisionet për të lehtësuar punën e ministrive kombëtare. Këto trupa përbëhen

nga zyrtarë kombëtar nga secili prej vendeve anëtare dhe përfaqësuesit e Komisionit

Evropian. Coreper, trupa më e vjetër përgatitore që përbëhet nga drejtuesit ose

zëvendësdrejtuesit e përfaqësisë së përhershme, filtron agjendën e Këshillit në pikat A

dhe B. Pikat A janë vendosur që më parë nga trupi rregullator, ndërsa pikat B nuk janë

vendosur dhe prandaj duhen diskutuar dhe negociuar nga ministrat kombëtar. Hayes-

Renshaw 260 raporton se të brendshmit vlerësojnë se grupet përgatitore kanë arritur

tashmë një marrëveshje përreth 85 përqind të të gjitha vendimeve të Këshillit. Kështu që

ministrat kombëtar pothuajse vetëm aprovojnë vendimet që tashmë janë marr nga grupet

e punës ose Coreper. Sipas Saurugger, megjithëse anëtarët e trupave përgatitore janë

përgjithësisht të mirinformuar, ata mbështeten gjithashtu në ekspertizën e ofruar nga

grupet e interesit. Prandaj grupet e interesit mund të transmetojnë informacion tek

Këshilli nëpërmjet ministrive kombëtare në nivelin e brendshëm ose në nivelin evropian

duke lobuar përfaqësuesit e përhershëm ose anëtarët e trupave përgatitore. 261

2.2 Vendimmarrja në BE

Politik-bërja është ekstremisht komplekse madje edhe brenda shteteve tradicionale.262 Në

Bashkimin Evropian kjo është akoma edhe më e theksuar pasi strukturat institucionale

janë më tepër të ngarkuara, shpërndarja e autoritetit është më e kontestuar dhe nivelet e

shumëfishta të qeverisjes përfshijnë një mori aktorësh.263

Procesi i politikbërjes është përshkruar zakonisht në mënyrë deduktive si “cikli politik” (i

njohur gjithashtu edhe si “etapat deduktive”: një thjeshtësim i ndërgjegjshëm i një

fenomeni kompleks në mënyrë që ta kuptojmë lehtësisht.264 Cikli politik zakonisht fillon

me një çështje që vendoset në axhendën politike; në këtë mënyrë ajo bëhet një çështje e

faktorizuar. Pasi merret vendimi për ta zgjidhur një çështje të caktuar, është e nevojshme

të formulohen propozime specifike për veprim (formulimi i politikave) dhe të vendoset

cila rrugë veprimi do të ndiqet ose jo (vendimet politike). Përpara se të merremi me

257 Pappi dhe Henning, 1999, 279 cituar tek Kluver, 2013, 42. 258 Saurugger, 2009, 106 -112 cituar tek Kluver, 2013, 42. 259 Coen dhe Richardson, 2009a, 10; Saurugger 2009, 112-118 cituar tek Kluver, 2013, 42. 260 Hayes-Renshaw, 2006, 50 cituar tek Kluver, 2013, 42. 261 Saurugger, 2009, 120 cituar tek Kluver, 2013, 42. 262 Hurrell dhe Menon, 1996; Scharpf 1997: 29; John 1998; Sabatier, 1999 cituar tek Wallace, Pollack dhe

Young, 2010. 263 Hurrell dhe Menon 1996; McCormick, 2006 cituar tek Wallace, Pollack dhe Young, 2010. 264 John 1998: 23-7, 36; Sabatier 1999: 6-7; McCormick 2006: 13-14; Richardson, 2006: 7; Hague dhe

Harrop, 2007: 378 cituar tek Wallace, Pollack dhe Young, 2010.

Evarist Beqiri 2017

59

mënyrat me të cilat mund të kuptojmë procesin politik, është e rëndësishme që së pari të

identifikojmë aktorët që përfshihen në këtë proces. Pavarësisht nëse politik-bërja

zhvillohet brenda shtetit, në BE, ose në arenën e gjerë ndërkombëtare – ai përfshin

ndërveprimin e aktorëve të shumëfishtë të cilat dëshirojnë gjëra të ndryshme dhe sjellin

burime dhe aftësi të ndryshme në procesin politik.

Aktorët kryesor në procesin politik në demokracitë liberale janë politikanët, burokratët

dhe grupet e interesit. Politikanët, qoftë si legjislatorë ose si anëtarë të qeverisë, janë

vendimmarrësit kyç. Burokratët këshillojnë politikanët në qeveri, marrin disa vendime

politike dhe implementojnë politikat. Grupet e interesit përpiqen të promovojnë politika

dhe të influencojnë vendimet e politikanëve dhe burokratëve dhe shpesh luajnë një rol në

implementimin e politikave. Se cilat grupe të interesit, firma, dhe pjesë të shtetit

përfshihen në procesin politik dhe sa autonomi ka qeveria nga aktorët shoqëror kjo varion

nga lloji i çështjes politike në diskutim.265 Karakteristikë e procesit legjislativ në BE është

vendosja me të ashtuquajturën proces i bashkëvendosjes, ndërmjet Parlamentit Evropian

dhe Këshillit të Ministrave. Komisioni Evropian është gjithmonë përgjegjës për hartimin

e projektligjeve. Hapi tjetër pas publikimit të propozimit të Komisionit është leximi i parë

nga Parlamenti. Parlamenti fillon ta marrë në konsideratë propozimin duke caktuar një

komision udhëheqës që ta shqyrtoj atë. Ky komision cakton një anëtar të tij që të veproj

si Raportues (Rapporteur) i çështjes. Raportuesi e studion propozimin e Komisionit dhe

prodhon një projekt raport, i cili paraqitet në komision për diskutim. Gjithashtu,

komisioni merr parasysh amendamentet e paraqitura nga parlamentarët për këtë

propozim. Në të njëjtën kohë propozimi shqyrtohet nga komitete të tjera mbi të cilat ai ka

pasoja. Këto komisione dytësore quhen komisione opinion-dhënëse dhe ato gjithashtu

mund të marrin parasysh amendamente nga parlamentarët anëtar të tyre dhe të caktojnë

një person qe të prodhoj një projekt, i cili i kalohet komisionit udhëheqës.266 Në rastin e

direktivës REACH, disa komitete të Parlamentit Evropian dhanë opinionin e tyre, por

vetëm opinioni i ITRE (Industri, Kërkim, Energji dhe Telekomunikim) dhe IMCO (Tregu

i Brendshëm) u diskutuan në këtë raport. Komisoni udhëheqës prodhon më në fund një

projekt final, i cili përmban çfarëdo amendamenti që është kaluar mbi propozimin e

Komisionit. Pastaj ky raport final kalon në seancë plenare në Parlamentin Evropian.

Në leximin e parë, Parlamenti mund të kaloj me një shumicë të thjeshtë çdo amendament

të propozuar. Vendimi i Parlamentit kthehet pastaj tek Komisioni, i cili vendos nëse do ti

pranoj ose jo amendamentet e Parlamentit. Komisioni paraqet një propozim të rifreskuar

që përmban ato amendamente të Parlamentit me të cilat ai është dakord. Ky propozim i

ripunuar, së bashku me opinionin e Parlamentit, i dërgohet pastaj Këshillit. Këshilli do të

debatoj amendamentet e propozuara nga Komisioni në vija të përgjithshme nga strukturat

e grupeve të punës që do ti shqyrtojnë propozimet. Çdo vendim i marrë në lidhje me

amendamentet e propozuara merret nga mbledhjet sektoriale të Këshillit. Qëndrimi i

përbashkët i Këshillit, i kalohet pastaj Komisionit dhe Parlamentit. Mbas shqyrtimit,

Komisioni jep këndvështrimin e tij të detajuar, si për qëndrimin e përbashkët të Këshillit

ashtu edhe për përgjigjen e Këshillit për amendamentet e Parlamentit. Parlamentit i jepen

pastaj tre muaj kohe për leximin e dytë. Nëse Parlamenti dështon që ta çoj legjislacionin

përpara brenda kësaj kohe, atëherë Këshilli mund ta adoptoj legjislacionin bazuar në

265 Wallace, Pollack dhe Young, 2010, 50 266 Mary Craig, “Lobbying at the European Parliament -Two legislative cases: F-gases and REACH”, 2008,

f. 13.

Evarist Beqiri 2017

60

qëndrimin e përbashkët. Ky lexim i dytë i Parlamentit përqendrohet në qëndrimin e

përbashkët të Këshillit më tepër se sa në propozimin fillestar të Komisionit. Komiteti

udhëheqës që ka marrë pjesë në leximin e parë vazhdon të jetë përsëri dhe pranon dhe

merr në konsideratë çdo amendament mbi qëndrimin e përbashkët. Këto amendamente

kërkojnë vetëm shumicë të thjeshtë për të kaluar. Pastaj Komiteti prodhon një raport final

mbi qëndrimin e përbashkët i cili është kaluar në Parlament për debat në seancë plenare.

Në seancë plenare Parlamenti shqyrton çdo amendament të rekomanduar nga komisioni

udhëheqës dhe çdo amendament tjetër që paraqitet. Amendamentet që paraqiten në

seancë plenare duhet të propozohen ose nga një grup politik ose nga minimumi 37

deputet. Vendimet në leximin e dytë merren me shumicë absolute. Parlamenti mund të

refuzoj me shumicë absolute pozicionin e Këshillit ose të ndryshoj atë me shumicë të

njëjtë. Përndryshe pozicioni i përbashkët i Këshillit është ligji final. Nëse parlamenti e

ndryshon pozicionin e përbashkët të Këshillit, atëherë teksti kalon tek te dy Këshilli dhe

Komisioni dhe teksti ligjor final adoptohet pas një procesi pajtimi ndërmjet këtyre tre

institucioneve. Procesi i vendimmarrjes mund të shkurtohet. Ka raste si p.sh. direktiva

REACH ku u bë një i ashtuquajtur kompromis i leximit të dytë, që do të thotë që

negociatat ndërmjet Parlamentit dhe Këshillit u kryen pas votimit të leximit të dytë në

komisionit ENVI (Komiteti i Mjedisit, Shëndetit Publik dhe Sigurisë së Ushqimit), por

para votimit në seancë plenare në Parlament. Seanca plenare e Parlamentit adoptoi

amendamente sipas marrëveshjes së arritur ndërmjet negociatorëve të Parlamentit dhe të

Këshillit.267

Në vitin 1998, Këshilli i ministrave të ambientit vendosi që të rregullonte përdorimin nga

ana e industrisë evropiane të rreth 100 mijë substancave kimike që mund të

prodhoheshin, importoheshin ose shiteshin pa asnjë informacion mbi efektet e përdorimit

të tyre; ishin institucionet qeveritare që kishin detyrën për të verifikuar dëmin potencial të

agjentëve të ndryshëm kimik dhe ti ndalonin ato eventualisht.

Në vitin 2001, Komisioni evropian propozoi që të vendoste industrinë kimike nën

kontroll. Prodhuesit dhe importuesit duhet të jepnin informacione në lidhje me

karakteristikat e substancave të përdorura, dhe të zëvendësonin produktet kimike të

rrezikshme me produkte ekuivalente më pak të dëmshme. Ky moment shënoi edhe

fillimin e lobimit evropian në formën e tij aktuale.

Lobistët pretendonin se propozimet e Komisionit do ti jepnin një goditje vdekjeprurëse

industrisë kimike evropiane dhe do të sillnin pashmangshmërisht një rritje të papunësisë.

Promovuesit kryesor të kësaj fushate ishin kompanitë BAYER dhe BASF. Në vitin 2003

Shoqata gjermane e produkteve kimike ka siguruar financime për partitë politike: CDU-

CSU (konservatorët) kanë marrë në total 150 mijë euro, FDP (liberalët) 50 mijë euro dhe

SPD (social-demokratët) 40 mijë euro.

Efekti i këtij operacioni lobimi është evident: sipas ligjit të adoptuar, industria kimike

është e detyruar të jap informacione bazë mbi të gjitha produktet kimike që tregtohen çdo

vit në sasi më të madhe se një ton. Por në vend të 100 mijë produkteve kimike të

parashikuara në fillim, dispozitat e REACH prekin vetëm 30 mijë produkte.268

267 Mary Craig, “Lobbying at the European Parliament -Two legislative cases: F-gases and REACH”, 2008,

f. 14. 268 Marta Kucharska, “Nelle spire delle lobby”, 28 Qershor 2010, artikull i botuar në Dziennik Gazeta

Prawna Varsavia. http://www.presseurop.eu/en/node/282861

Evarist Beqiri 2017

61

CEFIS–i, është shoqata e industrive kimike evropiane, ku bën pjesë e fuqishmja BASF,

gjigandi gjerman i industrisë kimike, DUPONT dhe DOW EUROPA, dy gjigand të tjerë

të industrisë kimike.

Kundër Direktivës REACH, në fuqi që nga 2007, për të testuar helmueshmërinë e

produkteve kimike që janë shitur në botë nga viti 1980, 99% e të cilëve pa u analizuar

kurrë megjithëse ishin të dyshuar se krijonin kancer, alergji, deformim, jofertilitet etj.,

CEFIS-i ka përballuar një fushatë nga më agresivet që lobet kanë ndërmarrë ndonjëherë

në këto vitet e fundit. CEFIS-i ka shpenzuar një milion dollarë në lobim për të shtyrë në

kohë direktivën REACH, një sulm lobist i tillë është konsideruar si më i papërgjegjshmi

në historinë e Bashkimit Evropian, jo vetëm sepse vonon çdo mundësi kontrolli të

produkteve kimike në favor të shëndetit të qytetarëve, porse nuk futi siç ishte kërkuar nga

grupet e mbrojtjes se të drejtave të kafshëve, dhe nga shkenca, testet alternative në vend

të testeve me kafshët.269

Tabela nr. 2.1 Procesi i politik-bërjes në BE.

Etapat

Formulimi i Politikave Vendimmarrja

Rezultati (output)

Projekt propozimi paraprak → Propozimi legjislativ → Akti ligjor

Aktorët

KOMISIONI KËSHILLI, PARLAMENTI EVROPIAN,

KOMISIONI

2.3 Reformimi i procesit të vendimmarrjes në BE

Procesi i vendimmarrjes në BE është kritikuar shpesh si jodemokratik. Për t’ju përgjigjur

kritikave mbi transparencën dhe llogaridhënien në procesin e vendimmarrjes në BE,

Parlamenti vendosi regjistrin e tij të transparencës në 1995, ndërsa Komisioni e vendosi

në 2008. Të dy institucionet i shkrinë dy instrumentet e tyre në një të përbashkët,

Regjistrin Evropian të Transparencës në 2011, bazuar në një marrëveshje

ndërinstitucionale. Deri tani Këshilli ka qenë vetëm një spektator i sistemit.

Regjistri i transparencës është një sistem vullnetar regjistrimi për entitetet që kërkojnë të

influencojnë direkt ose indirekt procesin e vendimmarrjes në BE. Ai është rritur afërsisht

me një normë prej 1000 organizatash në vit, për të arritur sot në 7000 organizata. Një

studim akademik i fundit zbuloi se regjistri mbulon 60-75% të organizatave të lobimit

269 Stefania Sarsini, “Il Pianeta Delle Lobbies”, 28 janar 2011. Artikull i botuar në websitein,

www.liberacittadinanza.it. http://www.liberacittadinanza.it/i-diritti-degli-animali/il-pianeta-delle-lobbies;

http://www.liberacittadinanza.it/

http://www.liberacittadinanza.it/i-diritti-degli-animali/il-pianeta-delle-lobbies

Evarist Beqiri 2017

62

aktive në BE. Në përputhje me marrëveshjen ndërinstitucionale u bë një rishikim politik i

sistemit në 2013-14. Si rezultat, një sistem i ri regjistrimi u prezantua në janar 2015. 270

Parlamenti ka bërë thirrje që prej 2008, për një regjistër të detyrueshëm për lobistët aktiv

brenda institucioneve të BE. Ai argumenton se një regjistër i detyrueshëm do të siguroj

pajtimin e plotë të të gjithë lobistëve me kodin e sjelljes. Presidenti i Komisionit Jean-

Claude Juncker e ka vendosur çështjen në programin politik, duke u zotuar se do të

paraqes një propozim për një sistem të detyrueshëm që nga 2016, siç ka kërkuar

Parlamenti. Për më tepër, që nga 1 dhjetori 2014 e në vazhdim, Komisioni publikon

informacione për takimet e Komisionerëve, anëtarëve të kabinetit të tyre dhe Drejtorëve

të Përgjithshëm me lobistët.271

Rritja e transparencës ishte një nga dhjetë prioritetet e shpallura nga Jean-Claude Juncker,

presidenti i Komisionit, në një fjalim drejtuar Parlamentit Evropian në korrik 2014. Kjo

çështje zuri një vend të rëndësishëm gjatë fushatës së tij për tu bërë president pasi ai

synonte të merrej me dëmtimin e reputacionit të Komisionit, shkaktuar nga largimi i

njërit prej anëtarëve të tij në 2013. John Dalli, komisionari i atëhershëm evropian për

shëndetin, u shkarkua si komisioner i Maltës mbasi u zbulua se ai ishte takuar me lobistët

e duhanit ndërsa departamenti i tij ishte duke punuar për të rifreskuar legjislacionin e BE

lidhur me duhanin.

Sidoqoftë, skandali – i pagëzuar si “Dalligate” – nxorri në pah gjithashtu bashkëveprimin

ndërmjet anëtarëve të rëndësishëm të Komisioni dhe lobistëve të duhanit, si dhe

mospërputhjet në mënyrën se si kontaktet raportoheshin nga departamentet e ndryshme.

272

Regjistri i Transparencës u ndërtua mbi iniciativat e mëparshme të Parlamentit Evropian

dhe Komisionit Evropian. Regjistri i Përfaqësuesve të Interesave (i vendosur nga

Komisioni në 2008) u shndërrua në Regjistrin e Transparencës në 2011, kur Parlamenti iu

bashkua iniciativës.

Skandali i vitit 2011, i ashtuquajtur “para të thata për amendamente” e tronditi

Parlamentin Evropian dhe shkaktoi një përplasje interesante ndërmjet trupit legjislativ të

Bashkimit Evropian dhe Zyrës Evropiane Kundër-Mashtrimeve (OLAF).

Gazeta britanike “The Sunday Times”, pretendoi se zbuloi në 20 Mars 2011, se tre anëtar

të Parlamentit Evropian ranë dakord të ndryshojnë legjislacionin e BE në shkëmbim të

parave. Gazetarët u hoqën si lobist për një klient industrial dhe ju ofruan 60 anëtarëve të

Parlamentit Evropian një shuma prej €100,000 në vit që të influencojnë vendimmarrjen

në Bruksel dhe Strasburg.

Kjo ngjarje e nxiti Presidentin e atëhershëm të Parlamentit Evropian Jerzy Buzek që të

propozoj një sërë ndryshimesh në kodin e sjelljes si dhe në rregullimin e mënyrës së

kontaktimit me ligjbërësit, që shumë lobist e gëzojnë tani.

OLAF hetoi pretendimet kundër disa euro-deputetëve, Austriakut Ernest Strasser të

qendrës së djathtë, Sllovenit Zoran Thaler, socialist dhe Rumunit Adrian Severin,

socialist. OLAF është themeluar në vazhdën e akuzave për mashtrim që çuan në

270 http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?locale=en&reference=K

EY_DATES, janar 2015. 271 Rafał Mańko, Marie Thiel and Elisabeth Bauer, “EU Transparency Register”,

http://epthinktank.eu/2014/12/04/eu-transparency-register/, janar 2015. 272 Dave Keating, “Transparency register could be made mandatory for all EU institutions”, 11.12.2014 ,

http://www.europeanvoice.com/article/transparency-register-could-be-made-mandatory-for-all-eu-

institutions/.

http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?locale=en&reference=KEY_DATES


http://epthinktank.eu/2014/12/04/eu-transparency-register/

http://www.europeanvoice.com/author/dave-keating/

Evarist Beqiri 2017

63

dorëheqjen e të gjithë Komisonit Santer në vitin 1999. OLAF gëzon mbështetje të fortë

nga PE, ajo u krijua që të hetonte parregullsitë financiare brenda institucioneve të BE.

OLAF u ftua nga presidenti i PE që të hetojë këto pretendime.

Skandali e shtyu Presidentin e PE Buzek që të propozojë një kod të përshtatshëm sjellje

për anëtarët e PE gjithashtu u sugjerua kryerja e disa reformave të tjera si një regjistër i

detyrueshëm për lobistët, raporte të detajuara për interesat e anëtarëve të PE, një gjurmë

të detyrueshme legjislative të bashkëngjitur me raportin e komitetit, një komitet te etikës

dhe rregulla me të forta për punët e dyta që kryhen nga anëtarët e PE.

Sipas Kryetares së zyrës së Transparency International në BE Jana Mittmeier kjo situatë

ishte një mundësi shumë e mirë për të ndryshuar mënyrën e punës së Parlamentit

Evropian.

Parlamenti Evropian është një vend i ndryshëm tani në krahasim me vitet 1970, me më

tepër fuqi politike - por nuk i ka kushtuar kohën e duhur mënyrës se si duhet të veprojë në

këtë fushë. Çështja më ngutshme për të është çështja e punëve të dyta për anëtarët e PE.

Qenia anëtar i PE duhet të jetë një punë me kohë të plotë - thotë Oliver Hoedman i grupit

Corporate Europe Observatory.

Anëtari i pavarur Austriak i PE Hans Peter Martin shprehet se skandali i lobimit mund të

ishte shmangur pasi “ka qenë një problem sistematik në PE” për të paktën një dekadë.

“Vetëm javën e fundit - mua më janë ofruar €10.000, një udhëtim në Kinë, testimi i një

makine në Berlin dhe jam ftuar në një eveniment në Salszburg të gjitha pa asnjë lloj

pagese. Tani kam në plan që ti publikojë në faqen time të internetit të gjitha letrat dhe

ftesat që unë marrë nga lobistët”.273

Megjithëse insiston se ai nuk është kundër lobimit në vetvete - shton: “Unë kam marr e-

mail direkt, që kishte të bënte me votimin e radhës mbi një direktivë. Unë kam marr

listën e votimit dhe instruksione shumë të detajuara për mënyrën se si duhet të votoj”.

“Sa më shumë kohë të duhet për të reformuar parlamentin, aq më shpejt njerëzit do ti

kthejnë shpinën idealeve Evropiane. Ne kemi nevojë për më tepër se një kod sjellje.

Anëtarët e PE duhet të publikojnë se cilët i kontaktojnë ata; të gjitha dhuratat mbi €30

duhet të publikohen dhe duhet që të ndalohet përdorimi i dokumentit të anëtarit të PE kur

mandati i parlamentarit mbaron. Në Kongresin Amerikan duhet dhënë llogari për çdo

stilolaps që ata blejnë”.274

2.4 Vendosja e regjistrit të transparencës

Kampioni i reformës së lobimit për institucionet qeverisëse të Bashkimit Evropian ishte

Komisioneri, Siim Kallas. Megjithëse disa mbrojtës se reformës së lobimit sfidojnë

rezultatet që Kallas prodhoj në fund - të njohura si Iniciativa për Transparencë Evropiane

– asnjë nuk vë në dyshim faktin që ishte Kallas ai që e vendosi çështjen e transparencës

së lobimit në qendër të axhendës politike të BE-së.

Shumë liderë të Bashkimit Evropian kanë kërkuar një ristrukturim thelbësor të autoritetit

të tij dhe marrëdhënieve midis vendeve anëtare. Në mënyrë që të lëvizet nga një

organizatë tregtie në thelb, në një organizatë më formale, një kushtetutë e re u propozua

për të forcuar qeverisjen e institucioneve të Bashkimit Evropian. Por disa vende anëtare

ishin ngurruese për të lëshuar autoritetin tek një autoritet rajonal. Kulmi arriti në

273 Artikulli mund të gjendet në: www.PublicServiceEurope.com. 274 Hans Peter Martin, 2011.

Evarist Beqiri 2017

64

refuzimin që i bëri Franca kushtetutës së re në vitin 2005. Refuzimi i kushtetutës së re u

pa si rezultat i mungesës së njohurive së publikut evropian në lidhje me atë që po ndodh

në Bruksel dhe se si merren vendimet në BE. Menjëherë pas kësaj, thirrjet për

transparencë në Bruksel fituan shpejtësi, duke përfshirë këtu edhe regjistrimin dhe

ekspozimin e aktivitetit të lobimit.275

Në nëntor 2005, Komisioni Evropian, nën nxitjen e Kallas, aprovoi një mocion për të

formuluar Iniciativën Evropiane për Transparencë. Pas një sërë debatesh të brendshme,

në 3 maj 2006, Karta Jeshile për Iniciativën Evropiane për Transparencë u pranua më në

fund, duke filluar me 4 muaj konsultime publike (Komisioni Evropian, 2006). Duke

reflektuar objektivin e Kartës Jeshile, procesi i konsultimit u paraqit në website-in e

Komisionit dhe mirëpriti të gjitha komentet. Në 21 mars 2007, Komisioni Evropian

publikoi gjetjet e veta dhe konkluzionet nga konsultimet.276 Në lidhje me aktivitetin e

lobimit, iniciativa për transparencë do të fillonte me shumë kujdes, si një sistem vullnetar

i regjistrimit. Mbas një viti, nëse komisioni do të vinte re që sistemi nuk po funksionon

mire, atëherë do të merrte në konsideratë vendosjen e një regjistri detyrues. Iniciativa

Evropiane për Transparencë u miratua nga Komisioni në 23 qershor 2008.

Shkurtimisht, Iniciativa Evropiane për Transparencë bënte thirrje për:

• Regjistrim vullnetar. Asnjë entitet ose individ nuk është i detyruar të regjistrohet si një

organizatë lobimi ose si lobist. Ata që regjistrohen kanë si stimul qe do te marrin njoftim

automatikisht për ato çështje qeveritare që kanë mbetur pezull. Për më tepër, çdo

parashtrim në formë të shkruar që bëhet para Komisioni me qëllim që të influencojë

politikën publike do të konsiderohet si parashtrim nga individi që autorizojë këtë

parashtrim dhe jo nga organizata ose kompania që ata përfaqësojnë, nëse organizata ose

kompania nuk është e regjistruar.

• Regjistri i “përfaqësuesve të interesit”. Komisioni ishte i paaftë që të përkufizonte

termin “lobist” në mënyrë të qartë, dhe kështu vendosi që ta zgjeroj konceptin e termit

“përfaqësues interesi”. Si të tillë, individë, organizata, kompani, bashkime profesionale

dhe deri think-tanks janë të përshtatshme të regjistrohen. Avokatët gjithashtu mund të

regjistrohen, kur kryejnë aktivitete lobimi.277

• Përkufizimi i “lobimit”. Aktivitetet e lobimit që duhet të raportohen është përkufizuar

në vija të përgjithshme si “aktivitete që kryhen me objektivin për të influencuar

formulimin e politikave dhe procesin e vendimmarrjes së institucioneve evropiane”.

• Emrat e lobistëve individual nuk ekzistojnë. Regjistri nuk përfshin emrat e lobistëve

individual, por vetëm ato të kompanive ose organizatave që ata përfaqësojnë.

275 Kallas, 2005. 276 Komisioni Evropian, 2007. 277 Craig Holman, “Lobbying Reform in the United States and the European Union: Progress on Two

Continents”, This paper was published in Conor McGrath, ed. Interest Groups and Lobbying (Edwin

Mellen Press, 2009). http://www.citizen.org/documents/Lobbying-Reform-in-the-US-EU.pdf

Evarist Beqiri 2017

65

• Kufizimi financiar i ekspozuar. Korporatat, shoqatat e tregtisë dhe lobistët e tyre duhet

të ekspozojnë shpenzimet që ato kanë llogaritur për aktivitetet e lobimit për çdo vit në

vija të përgjithshme në shumën 50,000 euro. Firmat e lobimit duhet të rendisin klientët e

tyre sipas prioritetit të kontratave për çdo vit dhe të ekspozojnë të ardhurat totale nga të

gjithë klientët në vija të përgjithshme në shumën 50,000 euro. Një tjetër alternativë është

që aktivitetet financiare të raportohen sipas fashës së përqindjeve (p.sh. 0 deri në 10 për

qind) të të ardhurave totale të firmës. Në vend që të raportojnë shpenzimet e tyre të

lobimit, organizatat jo-qeveritare dhe think-tanks ekspozojnë buxhetin e tyre total dhe

identifikojnë burimin kryesor të fondeve të tyre.

• Kodi i sjelljes. Regjistrimi kërkon pajtimin me një kod etik të përbashkët.

• Kooperim ndërinstitucional. Iniciativa Evropiane për Transparencë rekomandonte që

Komisioni të vendoste një grup studimi bashkë me Parlamentin Evropian dhe Këshillin

Evropian për eksploruar mundësinë e krijimit të një regjistri të përbashkët.

• Rivlerësim pas një viti. Komisioni ka mundësi që të rivlerësojë nëse regjistri vullnetar

po funksionon ashtu si ishte parashikuar. 278

Lobimi është një pjesë legjitime e sistemit demokratik, pavarësisht nëse kryhet nga

individualisht nga qytetarët ose nga kompanitë, organizatat e shoqërisë civile dhe grupe

të tjera interesi ose firma që punojnë në interes të palëve të treta (profesionistë të

çështjeve publike, think-tanks dhe avokatët).

Lobistët mund të ndihmojnë që të sjellin çështje të rëndësishme në vëmendjen e

institucioneve evropiane. Në të njëjtën kohë, nuk mund të ushtrohet influencë e

papërshtatshme mbi institucionet evropiane nëpërmjet lobimit të pahijshëm.

Kur lobet kërkojnë të kontribuojnë në zhvillimin e politikave të BE, duhet të jetë e qartë

për opinionin publik në përgjithësi se çfarë inputesh ato sigurojnë për institucionet

evropiane. Duhet të jetë e qartë gjithashtu se kë përfaqësojnë ato, cili është interesi i tyre

dhe si janë themeluar ato.

Për institucionet evropiane është i pandashëm obligimi për të identifikuar dhe ruajtur

“interesin e përgjithshëm të Komunitetit”, është e drejtë e tyre të marrin vendime të

brendshme pa ndërhyrje nga jashtë.279

Në deklaratën e Komisionit mbi Transparencën publikuar në vitin 2008, 280 referuar

adaptimit të Dokumentit të Gjelbër mbi Iniciativën Evropiane për Transparencë,

institucionet Evropiane paraqitën përfundimisht regjistrin online, nëpërmjet të cilit

përfaqësuesit e interesave si shoqëria civile do të jenë në gjendje të njihen me aktorët e

përfshirë në ciklin politik.281

278 Craig Holman, “Lobbying Reform in the United States and the European Union: Progress on Two

Continents”, 2008. This paper was published in Conor McGrath, ed. Interest Groups and Lobbying (Edwin

Mellen Press, 2009). http://www.citizen.org/documents/Lobbying-Reform-in-the-US-EU.pdf 279 Peter Schieder, “Lobbying in Europe“, Tel Aviv, 2007. Ky artikull mund të gjendet në këtë link:

http://www.aicc.at/uploads/media/Peter_Schieder_Lobbying_in_Europe.pdf 280 COM 2008, 323 përfundimtare. 281 P.Bennardo, A.Farella , M.Oretano, E.Savazzi, A.Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 9.

Evarist Beqiri 2017

66

Ndërsa Komisioni Evropian filloj të finalizonte Iniciativën Evropiane për Transparencë,

Parlamenti Evropian vendosi të merret gjithashtu me këtë çështje. Me një votim me

shumicë dërrmuese, Parlamenti Evropian miratoj një raport në 8 maj 2008, ku

rekomandonte një regjistrim të detyrueshëm për lobistët të përbashkët për të tre

institucionet e Bashkimit Evropian. Raporti bën thirrje për identifikimin e lobistëve

individual si edhe të firmave lobuese dhe të klientëve të tyre, dhe një transparencë të

gjerë financiare (Parlamenti Evropian, 2008).282 Një sportel i vetëm do të garantonte më

shumë kontroll mbi aktivitetin e lobimit pranë Institucioneve Evropiane. Nevoja e një

rregullimi të aktiviteteve lobuse pranë Institucioneve Evropiane u bë e paevitueshme nga

prezenca e më shumë se 2600 firmave lobuese dhe 55.000 mijë personave që ushtrojnë

trysni pranë institucioneve të Bashkimit. Mund të thuhet se, me iniciativën për

transparencë, u rrit lidhja ndërmjet lobeve dhe institucioneve komunitare. Lidhja

përbëhet, nga një anë, nga aktivitetet e shumta që zhvillojnë përfaqësuesit e interesave në

nivele të ndryshme dhe nga ana tjetër, nga kontributet e shumta të specializuara, që

ofrohen nga lobet gjatë prodhimit të normave, në të cilat përmbytet Komisioni.283

Në një ndër deklaratat e Komisionit , publikuar në tetor 2009, në lidhje me mbarëvajtjen

e regjistrit të përfaqësuesve të interesave, vihet re një rritje e konsiderueshme e

regjistrimeve nga ana e shoqatave të kategorisë, së lobistëve “të brendshëm” të firmave

dhe organizatave jo qeveritare. Me gjithë tendencën e operatorëve të ndryshëm që të

përshtaten me regjistrin, është e pranishme akoma sot një përqindje e lartë e shoqërive të

lobimit të cilat nuk janë regjistruar akoma. Këto shoqëri bëjnë pjesë tek “studiot ligjore”

dhe tek “qendrat e studimit” (think-tank). Motivet janë të ndryshme: studiot ligjore nuk

kanë qëllim të regjistrohen për shkak të mungesës së normave që të respektojnë

fshehtësinë e klientëve të tyre. Ndërsa qendrat e studimit e justifikojnë mungesën e tyre

në regjistër sepse nuk konsiderohen mbartës të interesave specifike ose me qëllim

fitimi.284

Komisoni, për sa i përket këtyre dy kategorive, është kufizuar në njoftimin e këtyre

operatorëve, duke i ftuar të regjistrohen mbi bazën e informacionit të dhënë në deklaratën

e aprovuar në vitin 2008, në të cilën Komisioni përkufizon aktivitetet që duhet të

regjistrohen në regjistër. Është e mundur që të deklarohet se regjistrimi i detyrueshëm do

të arrinte të përcaktonte më qartë rregullat dhe aktivitetet e lobimit që lejohen pranë

Institucioneve Evropiane. Për më tepër, do të garantonte më shumë transparencë në lidhje

me publikimet e të dhënave dhe do të lejonte ushtrimin e aktivitetit të lobimit vetëm

atyre që janë regjistruar në regjistrin e përfaqësuesve të interesit.285

282 Peter Schieder, “Lobbying in Europe“, Tel Aviv, 2007. Ky artikull mund të gjendet në këtë link:

http://www.aicc.at/uploads/media/Peter_Schieder_Lobbying_in_Europe.pdf 283 P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying

nell’Unione Europea “, 2010, fq. 11. 284 Cfr. http://ec.europa.eu/transparency/docs/communication_2009_it.pdf, Comunicazione della

Commissione, Iniziativa europea per la trasparenza: il registro dei rappresentanti di interessi, un anno

dopo, Bruxelles, 2009. 285 P.Bennardo, A.Farella, M.Oretano, E.Savazzi, A.Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying nell’Unione

Europea”, 2010, fq. 12.

Evarist Beqiri 2017

67

2.4.1 Evoluimi i Regjistrit të Transparencës së BE (rregullat mbi Regjistrin e

Transparencës, pas vitit 2015)

Tabela nr. 2.2 Etapat e evoluimit të Regjistrit të Transparencës.

Viti Ngjarja

2015

– Lëshohet një version i ri i Regjistrit të

Transparencës

2014

– Rishikohet Marrëveshja Ndërinstitucionale

për Regjistrin e Transparencës.

2014

– Vendim i Parlamentit Evropian që

modifikon Marrëveshjen Ndërinstitucionale

për Regjistrin e Transparencës

2013

– Procesi i rishikimit

2012

– Komisioni lëshon portalin e Transparencës

2011

– Lëshohet për herë të parë Regjistri i

Transparencës; Marrëveshja

Ndërinstitucionale

2011

– Marrëveshja Ndërinstitucionale mbi

Regjistrin e Përbashkët të Transparencës –

Vendimi i Parlamentit

2008

– Lëshohet nga Komisioni Regjistri i

Përfaqësuesve të Interesave

2008

– Krijimi i kornizës për aktivitetin e lobistëve

në institucionet e BE-së – rezolutë e

Parlamentit

2007

– Kodi i Sjelljes për Përfaqësuesit e

Interesave – Konsultime

2006

– Iniciativa Evropiane për Transparencë –

Dokumenti i Gjelbër

2005

– Propozimi për një Iniciativë Evropiane

Transparence të re – Komunikime

1993 – Një dialog i hapur dhe i strukturuar

ndërmjet Komisionit dhe grupeve speciale të

interesave – Komunikime

Komisioni dhe Parlamenti vendosën rregulla të reja në Regjistrin e Transparencës në

2015. Ky ndryshim implementon dispozitat e marrëveshjes së rishikuar ndërinstitucionale

të nënshkruar midis Parlamentit dhe Komisionit Evropian në prill 2014. Përmirësimet në

Regjistrin e Transparencës së BE, në janar të 2015, u bënë me qëllim shtimin e

transparencës dhe llogaridhënies në vendimmarrjen e BE-së dhe në aktivitetin e lobimit.

Gjithashtu ato synojnë ti nxisin më tepër lobistët për tu regjistruar, duke e bërë bazën e të

dhënave më të aksesueshme për ta dhe publikun.

Evarist Beqiri 2017

68

Sistemi i ri ndryshon mënyrën sesi deklarohen burimet njerëzore që investohen në lobim,

kërkon informacion shtesë rreth përfshirjes në komisionet e BE, forumet, grupet ose

strukturat e ngjashme, dhe iniciativat ligjore që ndiqen aktualisht; ai gjithashtu i zgjeron

kërkesat për të deklaruar vlerësimin e kostove lidhur me lobimin për të gjithë të

regjistruarit.

Për më tepër, një procedurë më e modernizuar për “sinjalizimet & ankesat” zgjeron

hapësirat e kontrollit dhe trajtimit më efikas të informacioneve të pretenduara mashtruese.

Gjithashtu ofrohen stimuj të rinj për të nxitur regjistrimin, të tilla si kërkesa për t’u

regjistruar për të gjithë ata që kërkojnë të takohen me Komisionerët, Anëtarët e Kabinetit

ose Drejtorët e Përgjithshëm, ose për çdo organizatë që dëshiron të flas në dëgjesat e

organizuara nga Parlamenti Evropian.

Një website më miqësor ndaj përdoruesit përmirëson komunikimin me publikun dhe

ofron një proces regjistrimi më të thjeshtë me udhëzime që jepen hap pas hapi.

Zëvendëspresidentja e Parlamentit Evropian Sylvie Guillaume (S&D, FR) u shpreh:

“Unë e mirëpres progresin e bërë që prej vendosjes së parë në 2011 të Regjistrit të

Përbashkët të Parlamentit Evropian dhe Komisionit.

Qytetarët tanë më të drejtë presin që ligjbërësit të jenë transparent dhe etik. Regjistri i ri e

bën këtë më të lehtë pasi është më miqësor me përdoruesit.

Ai është akoma vullnetar por synimi i Parlamentit që prej 2008 ka qenë pasja e një

regjistri të detyrueshëm që të gjitha organizatat dhe individët e përfshirë në aktivitetet e

lobimit të jenë të detyruar ta nënshkruajnë.

Dhe është e rëndësishme të theksojmë që kodi i sjelljes tashmë zbatohet për këdo,

pavarësisht nëse ata regjistrohen apo jo.” 286

Përmirësimet në Regjistër përfshijnë:

➢ Seksione të përcaktuar më qartë, kështu që regjistrimi bëhet më lehtë.

➢ Një procedure sinjalizimi për të përmirësuar cilësinë e të dhënave në Regjistrin e

Transparencës.

➢ Një Kod Sjellje më i fortë, që përcakton standardet etike që duhet të respektohen

nga të regjistruarit, dhe një procedurë e përmirësuar ankimi për shkeljet e Kodit.

➢ Më tepër stimuj për t’u regjistruar.

➢ Të gjithë të regjistruarit do të japin në të njëjtën formë informacione financiare.

➢ Përcaktime të qarta dhe synime më të gjera, me kritere transparence më të larta.

➢ Një përcaktim më i qartë për aktivitet që kryhen brenda shteteve anëtare. 287

286 Commission and Parliament implement new rules on Transparency Register, Press release, 27-01-

2015,12:20;

http://www.europarl.europa.eu/news/en/newsroom/content/20150127IPR15401/html/Commission-and-

Parliament-implement-new-rules-on-Transparency-Register, mars 2015. 287 http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?locale=en&reference=R

EVIEW_OF_THE_REGISTER, mars 2015.

http://www.europarl.europa.eu/news/en/newsroom/content/20150127IPR15401/html/Commission-and-Parliament-implement-new-rules-on-Transparency-Register

http://www.europarl.europa.eu/news/en/newsroom/content/20150127IPR15401/html/Commission-and-Parliament-implement-new-rules-on-Transparency-Register

http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?locale=en&reference=REVIEW_OF_THE_REGISTER


Evarist Beqiri 2017

69

Për të rregulluar veprimet e kryera nga grupet e interesit, Komisioni paraqiti kodin

përfundimtar të sjelljes me të cilin duhet të përshtaten të gjitha organizmat e regjistruara.

Kodi u hartua falë përfundimeve të arritura nga Komisioni në fazën e konsultimeve. Ai

përcakton parimet e integritetit dhe ndershmërisë që duhet të respektohen gjatë aktivitetit

të lobimit nga grupet e interesit. Kodi i sjelljes ishte i përbërë nga tetë norma, të cilat

rregullojnë sjelljen që duhet të ndërmarrin përfaqësuesit e interesit:

1) Të tregojnë emrin e tyre dhe “organizmin për të cilin punojnë ose përfaqësojnë;

2) Të prezantohen duke dhëne informacione të sakta në momentin e regjistrimit me

qëllim që të mos i çojnë në gabime të tretët dhe personelin e BE;

3) Të deklarojnë interesat dhe, nëse është rasti, klientët ose anëtarët që ata përfaqësojnë;

4) Të garantojnë se, për sa kanë ata dijeni, informacionet e dhëna janë objektive, të

plota, të përditësuara dhe jo çorientuese;

5) Të mos arrijnë dhe të mos kërkojnë të arrijnë në mënyrë të pandershme informacione

ose vendime;

6) Të mos i çojnë funksionarët e BE në pozita të kundërta me dispozitat dhe normat e

sjelljes që aplikohen për ta;

7) Në rastin se punojnë për ta ish-funksionar të BE, të respektojnë detyrimin e këtyre të

fundit, dhe t’ju përmbahen normave dhe detyrimeve të rezervuara dhe të aplikueshme

për ta.288

Duke analizuar normat e sipërcituara, Komisioni përkufizoi aktivitetin e organizmave të

interesuara dhe mekanizmat e kontrollit dhe aplikimin e aktivitetit lobues, të cilat

disiplinojnë veprimet që mund të ndërmerren kundër atyre që nuk respektojnë normat e

regjistrit. Në rast të shkeljes së kodit, në vazhdën e një akti administrativ të Komisionit,

mund të filloj pezullimi nga regjistri. Përveç kësaj, të gjitha organizmat e regjistruara

kanë mundësinë që të paraqesin ankim, të bazuar mbi fakte reale, për një shkelje të

supozuar të kodit nga ana e një shoqate tjetër. Dhe në fund, organizatave të regjistruara

do t’iu bëhen të ditura dokumentet që kanë lidhje me konsultimet.289

Përmirësimet e Kodit të Sjelljes në Aneksin 3 të Marrëveshjes Ndërinstitucionale të 2014

mbi Regjistrin e Transparencës paraqesin rregulla për të gjithë ata që regjistrohen dhe

vendosin parimet themelore për standardet e sjelljes për të gjitha marrëdhëniet me

institucionet e BE-së. Palët nënshkruese konsiderojnë se të gjithë përfaqësuesit që

bashkëveprojnë me ta, qoftë një here të vetme ose më shpesh, të regjistruara ose jo, duhet

të sillen konform këtij Kodi Sjellje. Në marrëdhëniet e tyre me institucionet e BE dhe

anëtarët e tyre, zyrtarët dhe stafin tjetër, përfaqësuesit e interesave duhet që:

➢ gjithmonë të identifikojnë veten me emër dhe, me numrin e regjistrimit, nëse

është i zbatueshëm, dhe entitetin ose entitetet për të cilat punojnë ose

288 Normat e Kodit të sjelljes së grupeve të interesit. Deklaratë e Komisionit për Iniciativën Evropiane për

Transparencë. Korniza e referimit për marrëdhëniet me përfaqësuesit e interesave (regjistri dhe kodi i

sjelljes), Bruksel, 2008. 289 P.Bennardo, A.Farella, M.Oretano, E.Savazzi, A.Poletti, P. Di Staso, “L’attività di lobbying nell’Unione

Europea “, 2010, fq. 10.

Evarist Beqiri 2017

70

përfaqësojnë; të deklarojnë interesat, objektivat ose qëllimet që promovojnë dhe,

ku është e zbatueshme, të specifikojnë klientët ose anëtarët të cilët ata

përfaqësojnë;

➢ të mos marrin apo përpiqen të marrin informacione ose vendime të pandershme

duke përdorur presion të tepruar ose sjellje të papërshtatshme.

➢ nuk duhet të deklarojnë ndonjë lidhje formale me Bashkimin Evropian ose ndonjë

nga institucionet e tij në marrëveshjet e tyre me palët e treta, ose të keq

prezantojnë efektet e regjistrimit në mënyrë të tillë që të çorientojnë palët e treta,

zyrtarët ose stafin e Bashkimit Evropian, ose të përdorin logon e institucioneve të

BE pa autorizim të shprehur;

➢ të garantojnë që, sipas njohurive të tyre, informacioni, që ato japin në regjistrim,

dhe më pas në kuadrin e aktivitetit të tyre që mbulohet nga Regjistri, është i plotë,

i përditësuar dhe jo mashtrues; të pranojnë se i gjithë informacioni i dhënë i

nënshtrohet rishikimit dhe të bien dakord të bashkëpunojnë me kërkesat

administrative për informacion plotësues dhe përditësime;

➢ të mos u shesin palëve të treta kopje të dokumenteve të marra nga institucionet e

BE;

➢ në përgjithësi, të respektojnë, dhe shmangin çdo pengesë në implementimin dhe

aplikimin e të gjitha rregullave, kodeve dhe praktikave të qeverisjes së mirë të

vendosur nga institucionet e BE;

➢ Të mos nxisin anëtarët e institucioneve të Bashkimit Evropian, zyrtarët ose stafin

tjetër të Bashkimit Evropian, ndihmësit ose stazhierët, të shkelin rregullat dhe

standardet e sjelljes që aplikohen për ta;

➢ nëse punësojnë ish-zyrtarë ose staf tjetër të Bashkimit Evropian, ndihmësit ose

stazhierët e anëtarëve të institucioneve të BE, të respektojnë detyrimet e këtyre

punonjësve për të respektuar rregullat dhe kërkesat e konfidencialitetit që

aplikohen mbi ta;

➢ të sigurojnë pëlqimin paraprak të anëtarit ose anëtarëve të Parlamentit Evropian sa

i takon çdo marrëdhënie kontraktore, ose punësimit, të çdo individi brenda

enturazhit të tyre.

➢ të respektoj çdo rregull të specifikuar mbi të drejtat dhe përgjegjësite e ish-

anëtarëve të Parlamentit Evropian dhe Komisionit Evropian.

➢ të informojnë cilindo që përfaqësojnë për detyrimin e tyre kundrejt institucioneve

të BE-së.

➢ Individët që janë regjistruar në Parlamentin Evropian me qëllim pajisjen me një

lejekalimi të patransferueshme që iu lejon atyre hyrjen në godinën e Parlamentit

Evropian duhet që:

➢ të sigurojnë që ta vendosin lejekalimin në vende të dukshme përgjatë gjithë kohës

që qëndrojnë në godinën e Parlamentit Evropian;

➢ t’ju binden në mënyrë strikte Rregullores së Parlamentit Evropian;

➢ të pranojnë se çdo vendim lidhur me një kërkesë për hyrje në godinën e

Parlamentit Evropian është prerogativë e Parlamentit dhe regjistrimin nuk

akordon automatikisht të drejtën për tu pajisur me lejekalimi.290

290 http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?locale=en&reference=C

ODE_OF_CONDUCT, mars 2015.

http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?locale=en&reference=CODE_OF_CONDUCT


Evarist Beqiri 2017

71

Në regjistrin e transparencës së Bashkimit Evropian janë regjistruar gjithsej 7065 entitete

(19 nëntor 2014). Të ndara në këtë mënyrë:

Tabela nr. 2.3 Të dhëna nga Regjistri i Transparencës.

ORGANIZATA GJITHËPËRFSHIRËSE

BIZNESI

Organizata gjithëpërfshirëse biznesi janë

gjithsej 2355

ORGANIZATA JOQEVERITARE

Organizata joqeveritare janë gjithsej

1838.

KOMPANI DHE GRUPE

Kompani dhe grupe janë gjithsej 968

KONSULENTË PROFESIONISTË

Konsulentë profesionistë janë gjithsej

552.

THINK-TANKE DHE INSTITUCIONE

KËRKIMORE DHE AKADEMIKE

Think-tanke, dhe institucione kërkimore

dhe akademike janë gjithsej 508.

AUTORITETE PUBLIKE

Autoritete publike (lokale, rajonale,

bashkiake) janë gjithsej 325.

KONSULENTË TË VETËPUNËSUAR

Konsulentë të vetëpunësuar janë gjithsej

247.

BASHKIME TREGTARE

Bashkime tregtare janë gjithsej 144.

STUDIO LIGJORE

Studio ligjore janë gjithsej 87.

ORGANIZATA FETARE

Organizata fetare janë gjithsej 41

2.5 Teknikat e influencës që përdorin grupet e interesit (disa element thelbësor të

lobimit dhe strategjitë e lobimit)

Grupet e interesit, konsiderohen si influencuese nëse ato janë në gjendje të ndikojnë dhe

formësojnë vendimet politike që përputhen me preferencat e tyre politike. Prandaj, një

kusht i nevojshëm për të influencuar është përputhja e preferencave politike të një aktori

me rezultatin e procesit të vendimmarrjes politike (fitorja në një çështje politike nuk do të

thotë se grupet e interesit janë vërtet influencuese). Përputhja e preferencave politike të

një aktori me rezultatet politike është vetëm një kusht i nevojshëm, por i pamjaftueshëm,

për influencë. Përputhshmëria mund të lind si pasojë e influencimit që një aktor i bën

Evarist Beqiri 2017

72

procesit politik të vendimmarrjes ose si pasojë e fatit. Sipas Nagel,291 pika kyçe që e

dallon influencën nga fati është lidhja shkakësore ndërmjet preferencave politike të një

aktori dhe rezultatit të procesit të politik-bërjes.

Sipas Kluver, 292 me influencë do të kuptojmë aftësinë e grupeve të interesit për të

formësuar vendimet politike në përputhje me preferencat e tyre politike. Kushti i

nevojshëm për të zbuluar influencën e grupit të interesit, është përputhja e preferencës

politike të grupit të interesit me rezultatin politik. Sidoqoftë, përputhja nuk është një

kusht i mjaftueshëm për influencë. Është e rëndësishme që të bëhet lidhja shkakësore

ndërmjet preferencave politike të grupit me rezultatin final, në mënyrë që të dallojmë

influencën nga fati. Kjo mund të bëhet empirikisht duke analizuar nëse burimet e aktorit

kanë një ndikim statistikisht domethënës te përputhja. Nëse ka një lidhje statistikisht

domethënëse ndërmjet burimeve të aktorit dhe rezultateve politike, e cila bazohet në një

arsyetim teorik bindës, mund të arrijmë në përfundimin se grupet e interesit vërtet

influencojnë procesin e politikbërjes. Përpjekja për të influencuar dikë ka lindur bashkë

me njeriun. Për promovimin e interesave të tij, çdo grup lobues mund të zgjedh teknikat

tradicionale, të renditura si më poshtë:293

➢ Joshja- treguesit e joshjes janë për shembull donacionet (ndoshta mitë marrja në sytë

e tjetrit), lajkatimi dhe mirësjellja të sintonizuara sipas shijeve të tjetrit. Konkurrentët

mund të joshin më mirë. Në BE, zakonisht interes-mbajtësat dhe zyrtarët kanë një

thes me karrota të freskta afër për të joshur të tjerët. 294

➢ Rimodelimi - duke e rimodeluar një çështje në mënyrë që ajo të tingëlloj më

këndshëm për veshët e tjetrit, dikush mund të grumbulloj më tepër mbështetje (nuk

është teksti por është melodia që bën muzikën). Një subvencion për një ushqim të

mbiprodhuar është i vështirë për tu fituar, por nëse përdoret me qëllime humanitare

është shumë më e lehtë.

➢ Bindja - besimi i fortë mund ti bind të tjerët, të paktën për disa kohë. Shembulli

klasik është ai i “misionarëve" Jezuit të cilët në të shkuarën iu kthyen fenë shumë

njerëzve duke “marketuar dhe shitur” sistemin e tyre të besimit nëpërmjet bindjes

plus pak joshje me anë të përfitimeve sociale.295 Shumë grupe lobimin veprojnë

nëpërmjet bindjes, veçanërisht OJF-të e të gjelbërve në Evropë. Kundërshtarët e tyre

duhet të ndeshen më këtë sistem besimi ose të fillojnë kundër-bindjen.296

➢ Argumentimi - arsyetimi shkencor, i bazuar në përfundime logjike dhe referenca

empirikisht të besueshme, është mjeti influencues këtu. Sidoqoftë, ndërmjet gjithë

korrelacioneve të vlerësuara deri tani, gjendet vetëm një që ka vlerën e plotë 1.0,

domethënë ai midis jetës dhe vdekjes, dhe gjithë të tjerët janë si pasojë të

kontestueshëm dhe më së pakti pjesërisht të gabuar. Argumentimin mund të jetë i

dobishëm në katër situata: kur interesa-mbajtës të rëndësishëm janë akoma hezitues

(ata mund të fitohen), kur një çështje është në fazën fillestare (shumë akoma nuk janë

pozicionuar), kur një çështje tërheq publicitet (audienca dëshiron argumentim) dhe

291 Nagel (1975, 29) cituar te Kluver (2013, 8). 292 Kluver (2013, 9). 293 Greene, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 294 Rast i njohur në letërsi, si psh., ai i mollës së Evës në Parajsë (Testamenti i Vjetër). 295 Wright, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010. 296 John, 2002; Mc-Grath, 2005-A cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

73

kur ajo ka nevojë për përmirësime (më tepër interes të përgjithshëm). Sidoqoftë në

këto raste është më tepër bisedë tregtarësh se sa shkencë.

➢ Avokatia - varianti informal është për shembull një fushatë në mass media, e cila

përdoret shpesh nga OJF-të dhe organizatat tregtare. 297 Gjysëm-zyrtare është për

shembull paraqitja e një ankese nga kompanitë tek autoritetet e BE-së për

konkurrencën. Më zyrtare është dalja para gjykatës, duke iu referuar ligjeve

ekzistuese. Por ka gjithmonë vend për kundër-avokati.

➢ Negocimi - të bësh një marrëveshje me një interes-mbajtës të rëndësishëm ose një

zyrtar është një mënyrë efikase për të fituar një interes të paktën përkohësisht. Është

loja e dyanshme të japësh dhe të marrësh (ndoshta me forcën e shantazhit) ose, në

terma tregtare, të koordinimit të ofertës dhe kërkesës (ndoshta nën konkurrencën e

pandershme). Megjithëse, brenda BE-së, shumë të tjerë janë gjithmonë aty me

dëshirën për të ndërhyrë dhe së paku të shmangin çdo marrëveshje në kurriz të tyre.

➢ Autoriteti - me autoritetin që buron nga tradita, karizma ose pozicioni, dikush mund

ti bëj lehtësisht të tjerët që të realizojnë atë që ai dëshiron.298 Pastaj, dikush bëhet

lider me ndjekës. Veçanërisht në nivelin e BE-së, asnjë burim autoriteti nuk është i

vazhdueshëm dhe absolut, dhe po kështu as ndjekjet.

➢ Katapultimi- duke e bërë një interes-mbajtës ose një zyrtar të varur përgjithësisht tek

për shembull një buxhet ose një procedurë, dikush mund ta arrij më lehtësisht atë që

dëshiron në një rast specifik. Nëpërmjet përdorimit të procedurës së vendimmarrjes,

dikush mund të katapultoj grupet e interesit mike në pozicione të privilegjuara dhe

ato kundërshtare në pozicione nënshtrimi, duke krijuar kështu një mjedis më të

favorshëm ndaj interesave të veta. BE-ja është e mbushur me beteja të këtilla.

➢ Shtrëngimi - shembulli klasik është nisja e një lufte, ‘ars belligerendi’ siç e

konceptonte Sun Tze në Kinën e vjetër perandorake dhe siç aplikohej vazhdimisht në

Evropë më pas. 299 Në epokën moderne, zyrtarët mund të shtrëngojnë grupet e

interesit dhe qytetarët duke nxjerr legjislacion që mbahet në këmbë nga policia,

gjykatat dhe sistemi i burgjeve. Në fund të fundit vetë BE mbahet nga legjislacioni

shtrëngues. OJQ-të mund të vendosin një bllokadë ose një fushatë denigruese.300 Një

kompani mund të kërcënoj me zhvendosjen e prodhimit të saj në një vend tjetër, pra,

shkurtimisht, shtrëngimi ka të bëjë me përdorimin e shkopave.

Të gjitha këto (dhe të tjera) teknika tradicionale influencimi të një bote të jashtme

sfiduese përdoren akoma në praktikë dhe shpesh madje të kombinuara të vendosura

paralelisht ose në mënyrë seriale. Po kaq e vjetër është edhe pyetja: cila zgjedhje është më

e mira? Çdo zgjedhje ka avantazhet dhe disavantazhet e saj, për shembull sa i përket

kostove të përdoruesit, efektit mbi njerëzit që do të influencohen dhe reagimet nga

mjedisi i gjerë. Të zgjedhësh kuturu ose arbitrarisht nuk është një opsion racional, mbasi

lehtësisht mund të bëhen gafa dhe të shkaktohet një efekt bumerang. Nëse keni ambicien

për të influencuar të tjerët, duhet të përballeni gjithmonë me një shkallë të lartë pasigurie.

Një zgjidhje racionale për këtë është të vepruarit me shumë maturi, hap pas hapi, duke

shmangur pikat pa kthim, pra të mësosh nga eksperiencat dhe gabimet. Një tjetër mënyrë

297 Warleigh dhe Fairbrass, 2002; Johnson, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010. 298 Friedrich, 1963 cituar tek Van Schendelen, 2010. 299 Griffiths, 1963 cituar tek Van Schendelen, 2010. 300 siç bëri Greenpeace kundër Shell në vitin 1995 në çështjen Brent Spar.

Evarist Beqiri 2017

74

është të mësosh paraprakisht çfarë është më mirë të bësh, duke krahasuar me kujdes

alternativat e ndryshme në menu, duke vlerësuar për secilën pasojat e mundshme për

pozicionin e vet, grupet e shënjestruara dhe audiencën e gjerë, dhe në fund të zgjedhësh

drejtimin e duhur. Shpesh aplikohen të dyja zgjidhjet njëkohësisht dhe metafora e lojtarit

të shahut është ilustrative këtu, meqë çdo lojë shahu përmban një numër pafund lëvizjesh

alternative dhe pasojash për secilën.301 Vetëm lojtarët amator veprojnë dhe pastaj presin

se çfarë do të ndodh, ndërsa, ata më racionalët janë studioz para ndeshjes dhe luajnë

maturisht.

Përpara se të fillohet të lobohet, duhet të njihet situata e mundshme lobuese, në lidhje me

: a) kush i merr vendimet në realitet, me qëllim përqendrimin në objektivin e duhur pa

shpenzuar energji të kota gjetkë; b) kush ose çfarë do të mund t’i influencohet nëpërmjet

lobimit; c) sesi duken argumentet nga të dy anët, pra nevojitet njëfarë empatie për të

gjykuar ftohtësisht; d) kush ka gjasa të loboj për këtë çështje, pra, duhet të njihen se cilët

janë aleatët dhe cilët janë kundërshtarët; e) nëse kjo është një çështje mediatike, pra, sa

gjasa ka që të mbulohet aq shumë mediatikisht sa të shqetësoj sistemin; f) nëse plani (i

padëshiruar) i sistemit ka shpenzime, ai duhet të jetë në gjendje të nxjerr në pah kostot; g)

nëse ideja e lobistit kërkon shpenzime, sa gjasa ka ai të mundësoj që ajo të bëhet një

prioritet politik.

Pasi të jenë të qarta këto përgjigje lobisti mund të filloj punën me qëllim arritjen e

objektivit që ka vendosur. Nëse do t’i referohemi mjedisit të BE-së vërejmë disa veçori.

Ndryshime të ngadalta por konstante mund të shihen në lidhje me faktin se mbi kë “duhet

të lobohet”. “Shënjestra” e preferuar janë akoma Komisioni, Këshilli, dhe Parlamenti

Evropian.302

Një grup interesi, që dëshiron të influencojë mjedisin e tij Evropian, mund të zgjedh në

një menu ku bëjnë pjesë katër teknika tradicionale. Një nga këto është “shtrëngimi”, i

shpjeguar nga Van Schendelen si vijon: ”një ministri kombëtare mund ta shtrëngoj

mjedisin e saj duke nxjerr legjislacion që mbrohet nga një sistem policie, gjykatash dhe

burgjesh. Ajo mund të provoj ta realizoj këtë nëpërmjet Këshillit të Ministrave të BE.

Grupet private të presionit duhet të luajnë një lojë më pak formale. OJQ-të mund të

vendosin një bllokadë ose një fushatë denigruese, siç bëri Greenpeace kundër Shell në

vitin 1995 në çështjen Brent Spar. Një kompani mund të kërcënoj me zhvendosjen e

prodhimit të saj në një vend tjetër. Vetë BE është në fund të fundit e bazuar në një

legjislacion shtrëngues”.303

Teknika e dytë e mundshme është “katapultimi”: një kompani ose një OJQ mund të

përdor pjesë nga buxheti i saj që ti bëj të tjerët të varur prej tyre.304

301 Simon, 1979 cituar tek Van Schendelen, 2010. 302Peter Schieder, “Lobbying in Europe“, Tel Aviv, 2007. Ky artikull mund të gjendet në këtë link:

http://www.aicc.at/uploads/media/Peter_Schieder_Lobbying_in_Europe.pdf 303 Van Schendelen (2005, 2010). 304 Van Schendelen (2002) cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische

Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 13.

Evarist Beqiri 2017

75

Teknika e tretë e renditur nga Van Schendelen është “avokatia”. Sipas tij, “në variantin e

saj informal ajo shndërrohet në propagandë, për shembull nëpërmjet një reklame ose një

fushate në mass-media. OJQ-të dhe organizatat e Tregtisë, kur nuhasin një mundësi ose

frikën e një kërcënimi i besojnë kësaj teknike.305

Teknika e fundit që do të përmendim është “argumentimi”, në të cilën "interesi vetjak

fshihet mbrapa arsyetimeve intelektuale në dukje, të bazuara në përfundime që tingëllojnë

logjike dhe në referenca të besueshme empirikisht“.306

Një pyetje jo më pak e rëndësishme është ajo se kur duhet lobuar, çështja e kohës dhe e

strategjisë së lobimit varen nga njëra-tjetra.

Llojet e lobimit të lidhura me çështjen e kohës në procesin politik janë përmbledhur nga

Bender dhe Reulecke. Ato ndahen në 3 lloje lobimi: “lobimi si parandalim”, “lobimi si

reagim” dhe “lobimi si veprim”.

Sipas këtyre autorëve, më i vështiri është lobimi parandalues i cili ka si qëllim të

parandaloj ose të shtyj legjislacione të caktuara përpara se të ekzistoj nevoja për veprime

legjislative. Lobimi si reagim do të thotë që propozimet legjislative ekzistojnë tashmë dhe

lobimi reagon në procesin legjislativ. Lobimi si veprim i referohet nevojës për

legjislacion të evidentuar nga lobistët dhe veprimet e kryera për nxjerrjen e këtij

legjislacioni.307

Siç thamë edhe më sipër, fjala lobim sjell në mendjen e publikut shume ide. Më së shumti

këto ide kanë ngjyrim negativ. Lobimi është një aktivitet legjitim. Ndërsa menaxhimi i

çështjeve ekonomike dhe sociale në nivelin Pan-Evropian bëhet më shumë komplekse,

rëndësia e lobimit ka ardhur duke u rritur.

Qeverisja e mirë kërkon inpute nga palët e interesuara në mënyrë që të reflektojë dhe

balancojë sa më mirë interesat e ndryshme. Në këtë mënyrë lobimi është pjesë e procesit

demokratik.308

Nuk është lobim përdorimi i mjeteve imorale ose korruptuese në orvatje për të

influencuar zyrtarët publik ose përfaqësuesit e zgjedhur. Lobimi ka të bëjë me

prezantimin e drejtë të një çështje që ha diskutim. Lobimi është një e drejtë dhe në shumë

raste një detyrim, i të gjithë qytetarëve në një demokraci. Të gjithë qytetarët qoftë ata që

kanë një interes të veçantë, qoftë ata që kanë një interes të përgjithshëm duhet të lobojnë

që korniza dhe kuadri ligjor, në të cilin ne jetojmë të reflektojë sa më shumë që të jetë e

mundur këtë interes.309

Për të kuptuar pse grupet e interesit disa herë ia dalin mbanë dhe herët e tjera dështojnë,

ne duhet të marrim në konsideratë strukturën institucionale të sistemit politik, brenda të

cilit ato veprojnë; karakteristikat e çështjes që kanë në dorë; dhe më në fund por jo nga

305 (Van Schendelen, 2002, 2005, 2010). 306 Van Schendelen (2002, 2005, 2010). 307 Bender dhe Reulecke (2003) cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the European Union”,

Westfälische Wilhelms-Universität Münster, 2004, fq. 14. 308 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc

Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 14. 309 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc

Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 15.

Evarist Beqiri 2017

76

rëndësia duhen konsideruar karakteristikat e vetë grupit të interesit dhe strategjia e tyre e

lobimit.310

Disa element thelbësor të lobimit:311

➢ Informacioni

Informacioni është baza e çdo lloj lobimi. Pala e interesuar duhet të di se çfarë po

ndodh, kush po e bën, pse dhe kur. Informacioni duhet të merret në kohë e duhur

në mënyrë që të lejohet reflektimi dhe reagimi.312

➢ Analiza

Analizimi i informacionit është elementi i dytë më i rëndësishëm i lobimit.

Analiza shtrihet në dy drejtime. Së pari, një analizë e kritereve të përgjithshme që

kanë ndikim mbi çështjen dhe forcat dhe faktorët e mundshëm që do ti japin asaj

formën. Së dyti, impakti i çështjes mbi personin, kompaninë ose sektorin duhet

analizuar. Grupet e ndryshme të interesit që kërkojnë ti ndikojnë masat ditore të

BE-së janë të shumta. Duhet të jemi të kujdesshëm në gjykimin e arsyeve që

shkojnë në favor të çështjes tonë. Shumë çështje të arsyeshme kanë ngecur për

shkak se një grup tjetër interesi ka pasur “arsye me bindëse”. Prandaj, analiza e

forcave të ndryshme që janë të interesuara për një çështje të caktuar është

thelbësore.313

➢ Strategjia

Një strategji e qartë dhe e thjeshtë është thelbësore për një lobim të suksesshëm.

Gjatë hartimit të strategjisë lobisti duhet të jetë i ndërgjegjshëm për kompetencat e

institucionit të shënjestëruar dhe për rolin e tij në procedurat e vendimmarrjes.

Me fjalë të tjera, mos u përpiq të marrësh më tepër se ajo që institucionet e BE-së

janë në gjendje të japin. Ji gjithmonë i ndërgjegjshëm për interesat e tjera që BE-

ja duhet të pajtoj. Shpesh duhet të këtë një numër nën-strategjish që kanë të bëjnë

më institucionet e tjera brenda BE-së ose individëve të tjerë brenda institucionit.

Kjo nuk duhet ta hutoj lobistin nga qëllimi i thjeshtë i përcaktuar.314

➢ Prezantimi

310 Christine Mahoney, “Lobbying Success in the United States and the European Union”, Cambridge

University Press, 2007, fq.1. 311 Botim i Corporate Europe Observatory (CEO) “Lobby Planet Guide”, Amsterdam 2005. 312 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc



Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 15.

Evarist Beqiri 2017

77

Prezantimi është i rëndësishëm. Qartësia e arsyetimit dhe argumentimi i shkurtër

janë thelbësore për një prezantim të mirë. Lobisti nuk duhet të shqetësohet se ka

vetëm një argument. Rëndësi ka vlera që ky argument mbart në vetvete.

➢ Kooperimi dhe kur duhet kërkuar asistencë

Asistenca është e rëndësishme në të gjitha fazat e procesit të lobimit. Në lidhje me

informacionin asnjë, grup ose individ mund te shpresoj të loboj të gjitha

institucionet ose individët brenda BE-së. Në lidhje me strategjinë, këshillat e

profesionistëve mund të jenë të vlefshme për të përcaktuar se çfarë është e

arritshme dhe të identifikojnë forcat e jashtme që mund të kenë një ndikim të

madh ose të vogël në çështjen në diskutim. Në lidhje me prezantimin lloje të

ndryshme asistence mund të jenë të nevojshme. Një jurist, i familjarizuar me

procedurat e vendimmarrjes dhe me kompetencat e BE-së dhe institucioneve të

saj, duhet të jetë gjithmonë elementi kyç i çdo skuadre.

Kooperimi është një mënyrë, e cila bën të mundur një menaxhim më të mirë të një

vargu çështjesh që duhen marrë në konsideratë për të organizuar një lobim

efektiv. Kooperimi është më i zakonshëm në formën e organizatave të tregtisë ku

palët e ndryshme grupohen bashkë për të lobuar mbi një motiv të interesit të

përbashkët. Në sektorin jofitimprurës grupet e interesit nga shtetet e ndryshme

anëtare shpesh grupohen bashkë për të influencuar politikat e BE-së.315

Strategjitë e lobimit janë të ndryshme, në SHBA p.sh. mund të kategorizohen në dy grupe

të mëdha. 316 Lobimi i brendshëm (inside lobbying) dhe lobimi i jashtëm (outside

lobbying). Tek lobimi i brendshëm flitet për aktivitetet e brendshme. Lobet dhe lobistët

krijojnë kontakte dhe marrëdhënie “miqësore” me formuluesit e politikës. Me anë të

këtyre kontakteve interesat e organizuar mundohen të ndikojnë tek formulimi i ligjeve

dhe rregullave të tjera, tek masat distributive dhe ridistributive, tek tatimet, dogana,

politikën sociale dhe shëndetësore etj. Tek lobimi i jashtëm nuk bëhet fjalë për kontakte

direkte me organet shtetërore, por për ndikim të veçantë nëpërmjet “bazës së tyre të

votuese”, bie fjala mobilizohet një grup i përcaktuar votuesish (p.sh. fermerët), që

mundohen me anë të një aktiviteti të demonstrojnë ndikimin tek ata që bëjnë politikat

agrare shtetërore apo japin subvencionet shtetërore. Studiuesit kanë hasur në pengesa dhe

vështirësi në matjen e ndikimit e grupeve të interesit apo lobimit tek vendimet e

ndryshme politike të organeve shtetërore. Ajo nuk mund të matet dhe cilësohet saktësisht,

por analizat e shumta e theksojnë ndikimin asimetrik, duke pasur përparësi grupet

ekonomike të interesit. Ndikimi i grupeve të interesit ndryshon në mënyrë ciklike.317

Drejtuesi i një firme lobimi si Kimmons & Kimmons, Chrissie Kimmons. Në një kurs

trajnimi për lobimin në Bruksel përvijoji një listë të gjatë strategjish të mundshme lobimi

të cilat përdoren në varësi të rrethanave, këtu përfshihen:

315 Bernard O’ Connor, “Some basic ideas on decision making and lobbying in the European Union”, Liuc

Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997, fq. 16. 316 Patterson, 2005 cituar tek Sadiku, 2014. 317 Brinkmann, 1984 cituar tek Sadiku, 2014.

Evarist Beqiri 2017

78

➢ ‘the gunship ’(armë e rëndë zjarri e lëvizshme)

Lobim agresiv që përfshin kërcënime për zhvendosje nëse politika e propozuar nuk

tërhiqet (duhet përdorur vetëm nëse taktikat e tjera nuk funksionojnë).

➢ ‘the Kofi Annan’ (e njohur ndryshe si “kali i Trojës”)

Angazhim konstruktiv, duke ju ofruar vendim-marrësve një kompromis të pranueshëm

për të dyja palët (një strategji që përdorët rëndomtë në Bruksel).

➢ ‘good-cop bad-cop’ (polici i mirë polici i keq)

Një kompani ose grup lobimit merr një pozicion ekstrem, i cili i lejon të tjerët që të

marrin një pozicion me të butë, i cili mund të paraqitet si një zgjidhje konstruktive

kompromisi

➢ ‘the dentist’ (dentisti)

Në fillim “hiqe dhëmbin e prishur”, nga një pjesë e legjislacionit e cila nuk ju pëlqen

pastaj kthehu përsëri për “trajtim” të mëtejshëm.

➢ ‘the third party’ (pjesëmarrësi i tretë)

Afrimi me OJQ-të dhe unionet për të gjetur një kompromis për një çështje në diskutim.

➢ ‘the donkey’ (gomari)

Të fitosh mbi vendimmarrësit duke mëshuar mbi interesat dhe preferencat e tyre, por të

ndalohesh përballë joshjes dhe korrupsionit.

Evarist Beqiri 2017

79

III. KUADRI LIGJOR EVROPIAN PËR GRUPET E INTERESIT

3.1 Lobimi

Një mënyrë për të luftuar ndikimin potencial negativ të lobimit – veçanërisht lidhur me

shqetësimet për llogaridhënien dhe transparencën – është rregullimi i veprimeve të

lobistit. Me rregullim, këtu do të kuptojmë, kodifikimin e rregullave zyrtare në një

kornizë ligjore shtetërore, të miratuar nga parlamenti dhe të cilat janë të detyrueshme për

të garantuar transparencën në politikbërje. Cilido grup interesi që kryen aktivitet lobimi

duke shkelur këto rregulla rrezikon sanksione të tilla si gjobat ose edhe ndëshkime penale

më të rënda. Rregullimi në këtë kuptim nuk është thjesht vetë-rregullimi i grupeve të

interesit bazuar tek standardet e tyre profesionale, ose të përshtatur vullnetarisht me

standardet e sugjeruara nga sistemi politik [si në rastin e regjistrit të Komisionit Evropian

i vendosur në 2008, si edhe regjistri i përbashkët (Regjistri i Transparencës) midis

Komisionit dhe Parlamentit Evropian i vendosur në 2011]. Rëndësia e normimit të

lobimit është nënvizuar edhe nga organizatat ndërkombëtare të tilla si OECD, i cili ka

bërë thirrje hapur për më tepër transparencë dhe integritet në lobim. Në 2010, OECD

deklaroi se, normimi i lobimit ndihmon në promovimin “e qeverisjes së hapur dhe tek

krijimi i kushteve të barabarta në fushën e lojës për bizneset dhe interes-mbajtësat në

zhvillimin dhe implementimin e politikave publike”.318 Normimet ekzistuese të lobimit

tipikisht përmbajnë të gjitha ose disa nga kërkesat dhe tiparet e mëposhtme: Lobistët

duhet të regjistrohen në shtet përpara se të kontaktojnë me ndonjë zyrtarë publik. Lobistët

duhet të tregojnë qartësisht se cilën ministri/aktor publik synojnë të influencojnë. 319

Lobistët duhet të përvijojnë qartësisht shpenzimet individuale dhe/ose të punonjësve.

Ekziston publikisht një listë e hapur me detajet e lobistëve në dispozicion të qytetarëve

për ta këqyrur. Ekziston një autoritet mbikëqyrës që ushtron auditime periodike dhe

detyron zbatimin e normave të lobimit duke sanksionuar lobistët që nuk regjistrohen ose

keq informojnë. Ky autoritet mund të raportoj periodikisht edhe përpara parlamentit.

Normimi duhet të garantoj që ish-zyrtarët nuk mund të hidhen, menjëherë pasi lënë postin

zyrtar, në botën e lobimit. Kjo merret si një periudhë “ftohje”, ose masat për “dyert e

rrotullueshme”. Masat ndaj dyerve të rrotullueshme përpiqen të shmangin konfliktet e

dëmshme të interesit, dhe të parandalojnë që politikanët të marrin informacione të

brendshme me vete nëse bëhen lobist. Periudhat e ftohjes tipikisht mund të zgjasin nga dy

deri në pesë vjet. Me anë të normimit të lobimit mund të realizohen disa qëllime që sjellin

me vete disa avantazhe. Siç u përmend, dy objektivat kryesore të normimit të lobimit

janë për të siguruar transparencën e sistemit politik dhe përgjegjshmërinë e aktorëve

politikë.

Në kontekstin e ligjit dhe qeverisjes, transparenca nënkupton mekanizma që sigurojnë se

masat e politikave janë "të hapura për shqyrtim publik. Transparenca përfshin bërjen të

318 OECD, Recommendation of the Council on Principles for Transparency and Integrity in Lobbying of 18

Feb. 2010 – C (2010)16, para. 7., cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice

Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.

http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015. 319 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-

institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-

council-europe, janar 2015.

http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe


Evarist Beqiri 2017

80

qartë se kush është duke marrë vendimet, se çfarë masash janë, cilët përfiton prej tyre dhe

cili ka paguar për to."320

Në kontekstin e lobimit, transparencë do të thotë që informacioni është në dispozicion të

publikut jo vetëm për veprimtarinë e qeverisë, motivet dhe objektivat e saj, por edhe për

interesat private që përpiqen të ndikojnë shtetin gjatë formulimit të politikave publike.

Një sistem politik është transparent nëse ky informacion është në dispozicion të atyre që

do të preken nga ligjet, vendimet dhe masat qeveritare, si dhe kur informacioni është i

aksesuesshëm, i mjaftueshëm dhe lehtësisht i kuptueshëm.

Transparenca në këtë kuptim është e rëndësishme për garantimin e llogaridhënies si dhe

për zbulimin e konfliktit të interesit. Në këtë kuptim, normimi i lobimit synon të

kontribuojë për transparencën, për shkak se kërkesa për t’u regjistruar si lobist, dhe

detyrim i lobistëve që të bëjnë të ditur identitetin e atyre në emër të të cilëve është duke u

ndërmarr veprimi, hedh dritë mbi identitetin dhe veprimet e atyre që lobojnë dhe atyre të

cilët janë të lobuar.

Transparenca siç trajtohet nga normat e lobimit e rrit përgjegjshmërinë tek aktorët politik.

Përgjegjshmëria është "një marrëdhënie midis një aktori dhe një forumi, në të cilin aktori

ka një detyrim për të shpjeguar dhe për të justifikuar sjelljen e tij ose të saj, forumi mund

të paraqes pyetje dhe të gjykoj, dhe aktori mund të përballet me pasojat.".321 Mekanizmat

e llogaridhënies jo vetëm që lejojnë shqyrtimin ex post të procesit legjislativ nga publiku,

por edhe kanë një efekt ex ante për të parandaluar sjellje të pahijshme nga ligjvënësit dhe

zyrtarët e tjerë për shkak se ata janë të vetëdijshëm për llogaridhënien.

Të lidhur dhe pjesërisht të mbivendosur me këto dy pika kryesore janë një mori

avantazhesh të tjera që lidhen me normimin e lobimit, duke përfshirë: ruajtjen e sistemit

demokratik dhe integritetin e tij duke sheshuar fushën e lojës për aktorë të ndryshëm jo-

shtetëror. Kjo nevojë rrjedh nga parimi se qytetarët duhet të kenë jo vetëm formalisht

votë të barabartë në zgjedhje, por edhe faktikisht mundësi të barabarta politike. Një

funksion i dytë i rregullave të lobimit është të menaxhoj (për aq sa është e mundur),

rrezikun e konfliktit të interesit në sektorin publik që lind nga aktivitetet e aktorëve

ekstra-institucional.322

320 John BLACK/Hashimizade Nigar/Myles GARETH, “Transparent Policy Measures”, in: Oxford

Dictionary of Economics, 3rd ed. Oxford, 2009, at p. 458., cituar tek European Commission for Democracy

Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the democratic

system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015,

http://www.oecd.org/document/62/0,3746,en_2649_34135_41878910_1_1_1_1,00.html, cituar tek

European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-


council-europe, janar 2015. 321 See Mark Bovens, ‘Analysing and Assessing Accountability: A Conceptual Framework.’ European Law

Journal13 (2007), 447-468, at 450, cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice


http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015. 322 Shiko për këtë çështje: Commission de réflexion pour la prévention des conflits d'intérêts dans la vie

publique, Pour une nouvelle déontologie de la vie publique (rapport de la commission remis au Président de

la République of 26 January 2011) ; Christoph Demmke, Mark Bovens, Thomas Henökland, Karlijn van

Lierop van Lierop, Timo Moilanen, Gerolf Pikker and Ari Salminen, Regulating Conflicts of Interest for

http://www.oecd.org/document/62/0,3746,en_2649_34135_41878910_1_1_1_1,00.html


Evarist Beqiri 2017

81

Rritja e ndërgjegjësimit qytetar për mënyrën “sesi politika funksionon”, mund të nxis më

tepër pjesëmarrje në politik në fund të fundit. Gjithashtu normimi mund të nxisë dhe të

rrisë integritetin e aktorëve ekstra-institucional. Normimi rrit mundësinë e parandalimit të

sjelljes së keqe nga ana e zyrtarëve publikë. Ndoshta, normimi mund të parandaloj

abuzimin me informacionin nga ish-politikanët apo nëpunësit civilë pasi ata kanë lënë

detyrën duke vendosur një periudhë "ftohje” për ta. Nga këndvështrimi i lobistëve,

ekzistenca e një regjistri lobesh i lejon ata të shohin se çfarë janë duke bërë konkurrentët

dhe klientët e tjerë. Një regjistër lobesh i lejon politikanë të deklarojnë hapur se ata

takohen me lobistët, duke ndihmuar për të larguar perceptimet publike që marrëveshjet

bëhen në "prapa-skenë”.323

3.2 Avantazhet dhe disavantazhet e sistemeve normuese të lobimit

Por pavarësisht nga këto përfitime nga rregullimi i lobimit, normimi paraqet edhe disa të

meta dhe disavantazhe. Argumenti kryesor kundër normimit të lobimit, i cili paraqitet nga

vetë lobistët, ka të bëjë me kostot për sistemin politik dhe shoqërisë. Vendosja e një

regjistri, kërkon punësimin e një stafi për ti monitoruar dhe për ti zbatuar ato më pas dhe

të gjitha këto kanë kosto të konsiderueshme parash. Formulimi dhe zbatimi i rregullave

do të thotë shpenzime fondesh shtetërore, të cilat mund të përdoren për qëllime të tjera,

veçanërisht tani në kohën e një recesioni ekonomik.

Në përgjithësi, avantazhet e (disa) rregullimeve të lobimit janë njohur nga organizatat

ndërkombëtare si OECD, e cila ka bërë thirrje hapur për më shumë transparencë dhe

integritet në lobim. Në fillim të vitit 2010, OECD ka deklaruar se rregullimi i lobimit

ndihmon në promovimin e një qeverie të hapur dhe një fushë loje të barabartë për

bizneset dhe interes-mbajtësit në zhvillimin dhe zbatimin e politikave.324

Mjeti kryesor me anë të të cilit shtetet mund të sigurojnë që këto norma zbatohen është

krijimi i një autoriteti mbikëqyrës lobimi. Shembuj të organeve të tilla gjenden në Shtetet

e Bashkuara dhe në Kanada. Të dyja këto vende kanë autoritete të pajisura me stafin e

duhur, të cilat janë të pavarura nga ndërhyrjet e politikës (parlamentit). Kjo do të thotë se,

edhe pse autoritetet mbikëqyrëse të lobimit mund të duhet të raportojnë në Parlament

Holders of Public Office in the European Union. A Comparative Study of the Rules and Standards of

Professional Ethics for the Holders of Public Office in the EU-27 and EU Institutions (Maastricht:

European Institute of Public Administration, 2007); Anne Peters/Lukas Handschin (eds), Conflict of

Interest in Global, Public, and Corporate Governance (Cambridge UP 2012), cituar tek European

Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional

actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-

europe. Faqja është vizituar në janar 2015. 323 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-


council-europe, Faqja është vizituar në janar 2015. 324 OECD, Recommendation of the Council on Principles for Transparency and Integrity in Lobbying of

18. Feb.2010 – C (2010)16, Principle I 1: ‘1. Countries should provide a level playing field by granting all

stakeholders fair and equitable access to the development and implementation of public policies.’, cituar

tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of

extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-

commission-council-europe. Faqja është vizituar në janar 2015.







Evarist Beqiri 2017

82

rregullisht, Parlamenti nuk mund të ndërhyjë kur autoriteti mbikëqyrës merr vendime. As

nuk mundet që Parlamenti të heq zyrtarët e autoritetit mbikëqyrës të lobimit, nëse hetimet

e tyre vijnë në kundërshtim me dëshirat e partive politike apo interesave të tjera

partizane. Një lloj të ngjashëm pavarësie nga parlamenti ka edhe “Komisioni Kryesor

Institucional i Etikës” në Lituani, edhe pse ky Komisioni nuk ka as burimet financiare as

fuqinë punëtore të krahasueshme me homologët e tyre në Amerikën e Veriut.

Megjithatë, në disa shtete evropiane mbikëqyrja dhe zbatimi i normave të lobimit

shikohet si i lidhur me ministritë apo kryhet nga vetë ato. Për shembull, në Poloni,

Ministria e Punëve të Brendshme dhe Administratës është e ngarkuar me mbajtjen e

regjistrit të lobistëve. Gjithashtu, në përvojën hungareze mbikëqyrja e rregullave të

lobimit ishte e lidhur me Zyrën Qendrore të Drejtësisë. 325 Në rastin e Parlamentit

Evropian (ku lobistëve u është dhënë e drejta e hyrjes në Parlamentin Evropian për deri

në 12 muaj), autoritetet nuk kanë fuqinë për të kontrolluar plotësisht lobimin, sepse

lobistët që kërkojnë të ndikojnë zyrtarët publikë jashtë kufijve të PE nuk janë të detyruar

të regjistrohen.

Disa vende anëtare të Këshillit të Evropës ose janë duke hartuar ose janë duke marrë

parasysh hartimin e normave të lobimit. Lista e kuadrit ligjor ekzistues në shtetet anëtare

të Këshillit të Evropës zbulon lloje të ndryshme të sistemeve që mund të klasifikohen

teorikisht dhe efektiviteti i të cilave mund të vlerësohet.

Bazuar në një skemë klasifikimi të zhvilluar nga Qendra për Integritet Publik,326 janë

caktuar rezultatet për secilin shtet (me legjislacion lobimi), referuar një sondazhi lidhur

me tetë fusha kyçe për lobistët dhe organizatat për të cilat ata punojnë, këto fusha janë:

përkufizimi i lobistit, regjistrimi individual, deklarimi i shpenzimeve individuale, zbulimi

i shpenzimeve të punëdhënësit, paraqitja elektronike, qasja publike në një regjistër të

lobistëve, zbatimi, dispozitat për “derën rrotulluese” (me një fokus të veçantë tek

periudha e "ftohjes”).

Në bazë të rezultateve dhe intervistave në lidhje me këto zona, mund të dallohen në vija

të përgjithshme tri lloje kategorish të sistemeve normative të lobimit: Sistemet e

normuara më pak, sistemet e mesme dhe sistemet e mirërregulluara.

Vendet anëtare të Këshillit të Evropës kanë përdorur kryesisht sistemet me rregullim më

të pakët si dhe ato të mesme, ndërsa sistemet e mire rregulluara mund të gjenden në

Shtetet e Bashkuara dhe Kanada.327

325 Legjislacion i prezantuar në vitin 2006 dhe i shfuqizuar në vitin 2011. cituar tek European Commission

for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-institutional actors in the

democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja është

vizituar në janar 2015. 326 http://www.publicintegrity.org/, cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice


http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015. 327 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-




http://www.publicintegrity.org/



Evarist Beqiri 2017

83

3.2.1 Sistemet ligjore më pak të rregulluara

Sistemet e rregulluara më pak mund të gjenden në Gjermani, Parlamentin Evropian,

Komisionin e BE-së, Francë dhe Poloni. Këto sisteme kanë karakteristikat e përgjithshme

të mëposhtme: Ekzistojnë rregulla për regjistrimin individual, por duhet të jepen pak

detajet (si në rastin e Parlamentit Evropian, ku lobistët nuk deklarojnë se për cilën

çështje/akt/ institucion ata janë duke lobuar). Ligjet janë të aplikueshme për lobistët

legjislativ, por këtu përkufizimi ligjor i lobistit nuk përfshin lobistët e ekzekutivit. Nuk ka

rregulla për deklarimin individual të shpenzimeve (p.sh. një lobisti nuk i kërkohet të

paraqesë një raport të shpenzimeve) ose mbi deklarimin e shpenzimeve të punëdhënësit

(dmth., një punëdhënës i një lobist nuk i kërkohet të paraqesë një raport të shpenzimeve).

Ekziston një sistem i dobët për regjistrim on-line dhe regjistrim do të thotë bërje e disa

shkresurinave. Listat lobistëve janë të disponueshme për publikun, por jo të gjitha detajet

janë mbledhur/jepen (të tilla si raportet e shpenzimeve nga lobistët). Institucionet

kompetente për aplikimin dhe zbatimin e rregullave për lobim kanë aftësitë të pakta

zbatuese. Ato edhe mund të jenë por edhe mundet të mos jenë të pavarur nga ministritë

qeveritare. Nuk ka asnjë periudhë “ftohje” të përmendur në legjislacionin, që do të thotë

se ligjvënësit/anëtarët e ekzekutivit mund të regjistrohen si lobistë menjëherë pas largimit

nga detyra.

Sistemet më pak të rregulluara, të paktën parashikojnë një standard minimal për

regjistrimin e lobistëve. Mund të ekzistojnë gjithashtu edhe agjenci të pavarura të

monitorimit. Megjithatë, këto nuk monitorojnë në të vërtetë sjelljen e lobistëve për të

siguruar që ajo të jetë në përputhje me normat e lobimit. Përveç kësaj, barra burokratike

për lobistët është relativisht e vogël, dhe mirëmbajtja e një regjistri dhe lëshimi i

lejekalimeve për lobistët në institucionet politike nuk janë të rënda as për shtetin. Në

përgjithësi, shpenzimet e shtetit lidhur me krijimin dhe mirëmbajtjen e një sistemi të tillë

janë relativisht të ulëta.

Disavantazhi i sistemeve të rregulluara më pak është se ai nuk informon plotësisht

publikun për llojin e ndikimit që lobistët kanë në politikë. Lobistët nuk duhet të

deklarojnë se për cilën çështje po lobojnë dhe cilët janë duke lobuar. Për rrjedhojë, si

transparenca ashtu edhe llogaridhënia kanë më pak të ngjarë që të sigurohen në këtë

sistem, kur krahasohen me të dy sistemet e tjera, atë me rregullim të mesëm edhe atë me

rregullimin më të madh. Por në sistemet më pak të normuara ka më shumë informacion -

dhe në këtë mënyrë më shumë transparencë - në dispozicion të publikut për veprimtarinë

politike të lobistëve sesa në sistemet politike që nuk kanë fare ligje për lobimin.328

3.2.2 Sistemet ligjore mesatarisht të rregulluara

Sistemet me rregullim mesatar gjenden në Lituani, Hungari (legjislacioni 2006), Kanada

dhe në disa shtete amerikane. Karakteristikat e këtij sistemi janë: Ekzistojnë rregullat për

regjistrimin individual dhe janë relativisht më të forta se sa në sistemet më pak të

328 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-


council-europe. Faqja është vizituar në janar 2015.



Evarist Beqiri 2017

84

rregulluara (p.sh. përgjithësisht lobistët duhet të deklarojnë çështjen / aktin / institucionin

qeveritar të cilin po lobojnë). Përveç lobistëve legjislativ, përkufizimi i termit lobist i

njeh edhe lobistët e ekzekutivit. Ekzistojnë disa, edhe pse jo të plota, rregulla përreth

deklarimit të shpenzimeve individuale (të tilla si dhurata janë të ndaluara). Nuk ka norma

për raportimin e shpenzimeve të punëdhënësve (dmth., punëdhënësit të një lobisti nuk i

kërkohet të paraqesë një raport të shpenzimeve). Ekziston një sistem i fortë për

regjistrimin on-line. Qasja e publikut në regjistrin e lobimit është e mundshme dhe

përditësohet në intervale shumë të shpeshta, edhe pse deklarimi i shpenzimeve nuk është

në dispozicion të publikut. Në teori, një agjenci shtetërore mund të kryej kontrolle të

detyrueshme/auditime, edhe pse është e rrallë që agjencia të ndjekë penalisht dikë për

shkelje të rregullores duke parë mungesën e burimeve dhe të informacionit. Së fundmi,

ekziston një periudhë “ftohje” para se ligjvënësit, pasi lënë detyrën, të mund të

regjistrohen si lobist.

Përparësia kryesore e sistemeve të rregulluara mesatarisht është që ato i ofrojnë publikut

qasje në regjistrin e lobistëve, dhe të atyre të cilët janë të lobuar, duke iu kërkuar

lobistëve të japin informacion mbi cilin ata po lobojnë brenda qeverisë, ligjvënësve të

zgjedhur, drejtuesve, ose zyrtarëve publikë. Ndërsa duhet të sigurohet më shumë

informacion për regjistrin qendror në krahasim me sistemet më pak të rregulluara, kjo

sjell më shumë punë. Por, pasi një sistem i tillë ngrihet, si lobistët ashtu edhe

administratorët e kanë të lehtë për t'u marrë me të dhe përshtaten shpejt. Regjistrimi on-

line, e cili është qartësisht efikas dhe efektiv në disa raste, kërkon pak përpjekje për t’u

përdorur dhe përditësuar, si dhe është pa kostot të larta mirëmbajtje. Disa juridiksione me

rregullim të nivelit të mesëm mund të kenë një zyrë të vogël me 5 persona. Me fjalë të

tjera, shpenzimet e shtetit, janë vërtet më të larta se në sistemet më pak të rregulluar, por

janë relativisht më të ulëta se ato të gjetura në përgjithësi në sistemet e mirërregulluara.

Një disavantazh i sistemeve me rregullim mesatar është se lobistët nuk janë të detyruar të

deklarojnë detaje të plota lidhur me punëdhënësit e tyre. Gjithashtu, nuk jepen publikisht

informacione të plota sqaruese lidhur me shpenzimet. Në këtë kontekst, ndërsa publiku

mund të shikoj kush janë lobistët, cilin janë duke lobuar ata, dhe për çfarë çështje ata janë

duke lobuar, ai nuk mund të ketë një pasqyrë të plotë të atyre që punësojnë lobistët.

Përveç kësaj, rregullimi mesatar mund të krijoj shtigje nga brenda, përmes të cilëve

lobistët munden që, për shembull, të ofrojnë të ashtu-quajturat 'konsulenca falas' për

partitë politike.329

3.2.3 Sistemet ligjore të mirërregulluara

Një sistem i mirërregulluar mund të gjendet në SHBA; deri më tani ai nuk është parë në

asnjë shtet evropian (ose brenda sistemit institucional të BE-së). Karakteristikat e këtij

lloj sistemi përfshijnë rregulla më të forta për regjistrimin individual (për shembull, jo

vetëm që është e nevojshme çështja/ institucioni gjatë regjistrimit, por lobistët duhet të

deklarojnë emrin e të gjithë të punësuarve, të njoftojnë pothuajse menjëherë për ndonjë






Evarist Beqiri 2017

85

ndryshim në të dhënat e regjistrimit, dhe duhet të sigurojnë një foto). Në ngjashmëri me

sistemet mesatarisht të rregulluara, përkufizimi i termit lobist përfshin edhe lobistët e

degës ekzekutive. Përveç kësaj, në kontrast të plotë me dy sistemet e tjera të rregullimit,

kërkohet dhënia e informacioneve lidhur me shpenzimet individuale. Një lobist duhet të

paraqesë një raport të shpenzimeve, paga e tij/saj duhet të raportohet. Të gjitha

shpenzimet duhet të llogariten të detajuara. Të gjithë njerëzit mbi të cilët janë shpenzuar

para duhet të identifikohen; shpenzimet për anëtarët e familjes të zyrtarëve publikë duhet

të raportohen. Duhet të llogariten të gjitha shpenzimet e fushatës. Gjithashtu, ndryshe nga

sistemet e tjera të rregulluara duhet të deklarohen të gjitha shpenzimet e punëdhënësit.

Punëdhënësit të një lobisti i kërkohet të paraqesë një raport të shpenzimeve dhe të gjitha

pagat duhet të raportohet. Ekziston një sistem për regjistrimin on-line. Qasja e publikut

në regjistrin lobimi është e mundshme dhe e përditësuar në intervale shumë të shpeshta,

duke përfshirë këtu dhënien e informacioneve shpjeguese për shpenzimet, të cilat janë

publike (kjo e fundit nuk gjendet në të dy sistemet e tjera). Agjencitë shtetërore mund të

kryejnë dhe kryejnë vlerësime/auditime të detyrueshme, dhe ekzistojnë sanksione ligjore

për vonesat dhe për dhënien e informacioni jo të plotë në formularin për regjistrimin e

lobistëve. Ka një periudhë “ftohje” përpara se ligjvënësit që lënë detyrën, të mund të

regjistrohen si lobist.330

Ky sistem ofron zgjidhje më të plotë për të siguruar që lobistët nuk mund të ndikojnë më

tepër seç duhet përfaqësuesit e zgjedhur ose nëpunësit publik. Përveç kësaj, kërkesa për

të dhënë detaje të plota në çdo aspekt, veçanërisht dhënien e informacioneve shpjeguese

të detyrueshme për shpenzimet, si dhe vlerësimet dhe auditimet e lobistëve nga agjencitë

pavarura rregullatore, të imunizuara nga ndërhyrja e qeverisë, kufizon më tej mundësinë

për lobistët që të angazhohen në veprime të paligjshme. Përfitimi që vjen natyrshëm, si

rezultat i bashkimit të këtyre dy pikave është rritja e transparencës dhe llogaridhënies në

sistemin politik.

Vihen re dy disavantazhe kryesore të sistemeve të mirërregulluara. Së pari, duke miratuar

një rregullim kaq të plotë, disa mund edhe ta konsiderojnë si një "barrë" për lobistët (të

cilët duhet të paraqesin dhe të azhurnojnë profilin e tyre rregullisht), qeveritë mund të

akuzohen se kanë vepruar me zell të tepruar. Së dyti, vendosja e një sistemi të tillë ka

kosto relativisht më të lartë financiare në krahasim me llojet e tjera të sistemeve.

Si përfundim, ne nuk marrim përsipër të themi se cili nga sistemet e përshkruar më sipër

është “më i miri” për secilin shtet, të paktën nga pikëpamja normative. Kjo është diçka që

i ngelet ta vlerësoj secila qeveri në pushtet, duke pyetur veten veçanërisht, “se cili është

qëllimi dhe objektivi që kërkon të arrij, duke zbatuar legjislacionin e lobimit” dhe “cilat

janë kostot financiare të përballueshme për shtetin gjatë zbatimit të një ligji të tillë”.331



council-europe. Faqja është vizituar në janar 2015. 331 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-







Evarist Beqiri 2017

86

Megjithatë, duke pasur parasysh parimet dhe standardet e zhvilluara nga shtete të

ndryshme dhe nga Këshilli i Evropës dhe organizma të tjera ndërkombëtare, shoqëruar

me rritjen e kërkesave nga qytetarët që kërkojnë më shumë transparencë në politikë,

veçanërisht në kontekstin e krizës financiare dhe ekonomike, rregullimi i aktiviteteve

lobuese duket gjithnjë e më shumë një përgjigje e përshtatshme si për të përmirësuar

aspektet pozitive të lobimit ashtu edhe për t'iu kundërvënë kërcënimeve të mundshme për

procesin demokratik.

3.3 Legjislacioni evropian për lobimin dhe ndikimi i grupeve të interesit në

sistemin demokratik

Në disa shtete evropiane, kontrolli i lobistëve i kërkuar nga vetë normat mund të

mënjanohet siç vihet re në Gjermani. Në parim, lobistët nuk mund të dëgjohen nga

komisionet parlamentare ose t'ju lëshohet një leje kalimi në ndërtesat parlamentare, nëse

ata nuk janë të regjistruar. Megjithatë, Bundestagu mund të ftojë gjithashtu organizata që

nuk janë në regjistër për të paraqitur informacion, duke u dhënë atyre efektivisht një

trajtim të veçantë. Kjo në thelb do të thotë se, nëse nuk je në regjistër kjo nuk është një

pengesë e vërtetë për të qenë në kontakt me komisionet parlamentare apo me anëtarët e

Bundestagut.

Deri tani, 332 në kuadër të shteteve anëtare të Këshillit të Evropës, dhjetë vende kanë futur

norma statutore për lobimin: Austria në vitin 2012; Franca në vitin 2009; Gjeorgjia në

vitin 1998; Gjermania me rregullat e procedurës së Bundestagut në vitin 1951, i

ndryshuar në vitin 1975 dhe 1980; Hungaria në vitin 2006, shfuqizohet në vitin 2011;

Italia në nivel rajonal në Këshillin Rajonal në Toskana dhe në Këshillin Rajonal të Molise

në vitin 2004; Lituania në vitin 2001; Polonia në vitin 2005, Sllovenia në vitin 2010;

"Ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë" në vitin 2008. 333

Për një perspektivë më të gjerë është e dobishme të përmendim se në Shtetet e Bashkuara

të Amerikës ekzistojnë norma për lobimin në të 50 shtetet, ndërsa Kanadaja ka norma për

lobimin në gjashtë prej dhjetë provincave të saj. Izraeli ka vendosur rregulla në vitin

2008. Në vetë BE-në, institucionet të cilat kanë rregulla janë, Parlamenti Evropian, që

nga viti 1996 dhe Komisioni, i cili kaloi nga një model i vetë-rregulluar në një regjistër

vullnetar për përfaqësuesit e interesave në vitin 2008. Duke filluar që nga qershori 2011

332 Burimet: hulumtimi Chari të prillit dhe maj 2012, tetor dhe nëntor 2011, janar dhe prill 2011; Chari et al.

2010 op cit .; McGrath, C. 2008. "i Zhvillimit dhe Rregullimi i lobim në Shtetet anëtare e re e Bashkimit

Evropian", Gazeta e Punëve Publike, 8 (1-2); Përditësuar nga Chari në dhjetor 2012, cituar tek European



europe, janar 2015. 333 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-





Evarist Beqiri 2017

87

është vendosur një regjistër i përbashkët (regjistri i transparencës) ndërmjet Komisionit

dhe Parlamentit Evropian. 334

Në vendet anëtare të BE-së ligjet janë të ndryshme sa i takon rregullimit të lobimit.

Tabela e mëposhtme paraqet karateristikat e legjislacionit mbi lobimin në disa vende

evropiane. Në të dhënat e paraqitura në tabelën më poshtë vihet re se:

Sistemi i regjistrimit të detyrueshëm ekziston vetëm në Austri Lituani, Poloni, Slloveni

dhe në Mbretërinë e Bashkuar. Parlamenti irlandez po punon aktualisht për të vendosur

një legjislacion të tillë. Sistemi i regjistrimit vullnetar ekziston në Gjermani, Francë dhe

Holandë.335

Tabela nr. 3.1 Vendet evropiane dhe legjislacioni mbi lobimin.

Numri

rendor

Vendi

Legjislacioni

1)

AUSTRIA

Austria ka legjislacion mbi

lobimin që prej vitit 2013.

Gjithashtu, pjesë e

legjislacionit të saj është edhe

një Kod Sjelljeje si dhe një

regjistër transparence i

detyrueshëm për lobistët.

2)

KROACIA

Kroacia nuk ka legjislacion

për rregullimin e aktiviteteve

lobuese. Gjithashtu nuk ka

një Kod Sjellje dhe regjistri i

transparencës vetërregullohet

vullnetarisht.

3)

REPUBLIKA ÇEKE

Republika Çeke nuk ka

legjislacion për lobimin dhe

asnjë regjistër transparence.

Por ua ka lënë në dorë

lobistëve, që ta

vetërregullojnë Kodin e

Sjelljes.



council-europe, janar 2015. 335 http://epthinktank.eu/2014/12/04/eu-transparency-register/, janar 2015, EU Transparency Register

Written by Rafał Mańko, Marie Thiel and Elisabeth Bauer.




Evarist Beqiri 2017

88

4)

DANIMARKA

Danimarka nuk ka

legjislacion për lobimin dhe

as regjistër transparence. Por,

ua ka lënë të lirë lobistëve, ta


Sjelljes.

5)

FINLANDA

Finlanda nuk ka legjislacion

për lobimin dhe asnjë

regjistër transparence, por e

ka lënë të lirë që lobistët, ta


Sjelljes.

6)

FRANCA

Franca ka legjislacion për

rregullimin e aktiviteteve

lobuese, rregullat e

procedurës së Asamblesë

Kombëtare datë 1/1/2014.

Gjithashtu ajo ka një Kod

Sjellje për lobistë të miratuar

nga Zyra e Asamblesë

Kombëtare. Ka edhe regjistër

vullnetar transparence.

7)

GJERMANIA

Gjermania ka legjislacion për



procedurës së Bundestagut.

Por nuk ka një Kod Sjellje të

miratuar për lobistët. Ekziton

edhe një regjistër

transparence për lobistët e

Bundestagut por është

vullnetar.

8)

IRLANDA

Ka një projektligj për

regjistrimin e lobimit (2014),

i cili përfshin edhe Kodin e

Sjelljes si dhe regjistrin e

detyrueshëm të

transparencës.

Evarist Beqiri 2017

89

9)

ITALIA

Italia nuk ka pasur

legjislacion për rregullimin e

lobimit dhe asnjë regjistër

transparence. Por e ka lënë të

lirë që lobistët ta


Sjelljes. Megjithatë, për herë

të parë duke filluar që prej

prillit 2016, në Parlamentin

italian është vendosur një

Kod Sjellje, sipas të cilit

deputetët duhet të deklarojnë

interesat e tyre ekonomike

dhe financiare, duhet të

deklarojnë edhe detyra të

tjera të ndërmarra jashtë

parlamentit para ose mbasi të

bëheshin deputet. Duhet të

shmangin situatat e konfliktit

të interesit dhe nuk duhet të

marrin dhurata me vlerë më

të madhe se 250 euro.

Gjithashtu, janë përgatitur

dhe do të votohen rregullat

lidhur me rregullimin e

aktiviteteve lobuese brenda

parlamentit.

10)

LETONIA

Letonia nuk ka legjislacion

për rregullimin e lobimit dhe

nuk ka asnjë regjistër




Sjelljes (2012).

11)

LITUANIA

Ka një ligj për lobimin që

prej vitit 2001. Ka një Kod

Sjellje për lobistët si dhe

regjistër të detyrueshëm

transparence.

12)

HOLANDA

Holanda ka legjislacion për



procedurës së parlamentit

(2012), por nuk ka një Kod

Sjellje të miratuar për

lobistët. Regjistri i

Evarist Beqiri 2017

90

transparencës për entitetet që

qasen pranë parlamentit është

i detyrueshëm.

13)

POLONIA

Polonia ka legjislacion për


lobuese (2006), por nuk ka

një Kod Sjellje të miratuar

për lobistët. Regjistri i

transparencës është i

detyrueshëm.

14)

RUMANIA

Rumania nuk ka legjislacion

për lobimin, por e ka lënë të

lirë ta vetërregullojnë Kodin

e Sjelljes. Ekziston një

regjistër vullnetar

transparence për lobistët.

15)

SLLOVENIA

Ekziston një ligj për

rregullimin e lobimit (2011),

si dhe një regjistër i

detyrueshëm për lobistët. Por

ua ka lënë të lirë lobistëve, ta


Sjelljes.

16)

SPANJA

Spanja nuk ka legjislacion






Sjelljes.

17)

SUEDIA

Suedia nuk ka legjislacion






Sjelljes (2005).

18)

BRITANIA E MADHE

Ekziston një ligj për

transparencën e lobimit, i

vitit 2014 dhe pritet që edhe

regjistri i transparencës për

lobistët të jetë i detyrueshëm.

Nuk ekziston një Kod

Sjelljeje.

Evarist Beqiri 2017

91

Ndërsa, nga 59 vende anëtare që marrin pjesë në Komisionin e Venecias, më pak se 12

prej tyre kanë vendosur një kornizë ligjore për rregullimin e aktiviteteve lobuese.

Shumica e vendeve anëtare nuk e kanë parë të përshtatshme të ndërmarrin masa

standarde shtesë në nivel kombëtar. Por, shtetet duhet të marrin në konsideratë parimet e

mëposhtme:

➢ Të përcaktojnë një përkufizim të qartë të lobimit;

➢ Të rrisin transparencën në fushën e aktiviteteve lobuese;

➢ Të formulojnë rregulla të aplikueshme për zyrtarët politik, nëpunësit civil,

anëtarët e grupeve të presionit dhe iniciativave të biznesit;

➢ Të vendosin një regjistër për të gjithë personat e përfshirë në aktivitete lobuese;

➢ Të konsultohet paraprakisht me organizatat e lobimit mbi çdo propozim

legjislative në këtë fushë;

➢ Të inkurajojnë lobimin e mirëpërcaktuar, transparent dhe të ndershëm, i cili mund

ta rrisi profilin publik të personave të përfshirë në këto aktivitete.336

Qytetarët kanë një të drejtë demokratike për të pasur qasje tek vendimmarrësit politik për

ti pajisur ata me informacion dhe për të tentuar të influencojnë vendimet e tyre.

Sidoqoftë, kjo qasje ose kjo mundësi lobimi duhet të jetë e drejtë dhe e barabartë,

plotësisht transparente dhe e drejtuar nga rregulla të qarta dhe demokratike. Nëse

qytetarët nuk besojnë se ata kanë një influencë reale tek vendimmarrja politike,

demokracia mund të minohet. Në dekadat e fundit vihet re, një dobësim dramatik i

besimit publik ndaj politikës. Mungesa e transparencës në lobimin politik mendohet të

jetë njëri nga shkaktarët e kësaj.

Në 23 qershor 2010, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës miratoi Rezolutën

17444 (2010) mbi “Aktorët ekstra-institucional në sistemin demokratik”. Rezoluta

nënvizoi potencialin e dobishëm të aktorëve ekstra-institucional që marrin pjesë në

procesin politik, si një shprehje të pluralizmit politik, por gjithashtu vërejti me shqetësim

rreziqet që ato paraqesin për demokracinë. Rezoluta gjykoi se “influenca e aktorëve

ekstra-institucional në vendimmarrjen politike ka nevojë për shqyrtim të mëtejshëm” dhe

ftoi Komisionin e Venecias që ta studionte çështjen, duke i kushtuar veçanërisht

vëmendje: 337

➢ shkallës së përfshirjes së aktorëve ekstra-institucional në procesin politik në

vendet anëtare të Këshillit të Evropës, si dhe në shkallë ndërkombëtare.

➢ ndikimi i këtyre aktorëve në funksionimin e institucioneve demokratike dhe në

legjitimitetin e procesit politik demokratik.

➢ korniza ligjore aktuale për aktivitete të tilla në vendet anëtare të Këshillit të

Evropës dhe nevojshmëria e marrjes së masave standarde shtesë në nivel

kombëtar dhe evropian.



council-europe . Faqja u vizitua në janar 2015. 337 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-


council-europe , janar 2015.





Evarist Beqiri 2017

92

Mbi këtë bazë Komisioni i Venecias vendosi të ndërmarr një studim mbi “rolin e

aktorëve ekstra-institucional në sistemin demokratik”.

Komisoni i Venecias e përkufizoi lobimin në këtë mënyrë: “Lobimi mund të përkufizohet

në vija të trasha si “komunikimi verbal ose i shkruar” i individëve ose grupeve private,

secili me interesa specifike dhe të ndryshueshme, “me një zyrtar publik për të ndikuar

legjislacionin, politikat ose vendimet administrative”. Tentativa për të ndikuar mund të

jetë ose nuk mund të jetë e suksesshme – thelbësor është veprimi i aktorëve privat që

përpiqen të ndikojnë aktorët publik.

Për ta përpunuar më tej këtë përkufizim, dhe për ta dalluar në këtë mënyrë lobimin nga

aktivitetet e tjera që nuk ngrenë të njëjtat shqetësime dhe janë pjesë përbërëse e procesit

përfaqësues ose institucional, mund të vendosen dy specifikime të tjera:

a) lobimi kryhet nga një aktor “ekstra-institucional”, pra nga një entitet ose person i cili,

duke e bërë këtë, nuk është duke ushtruar autoritetin publik ose duke përmbushur

mandatin kushtetues. Ky kriter mund të përjashtoj ose të përfshij aktivitetet e të njëjtit

person ose entiteti në varësi të kontekstit. Një urdhër profesional mund të ushtroj

autoritetin publik kur diskuton rregullimin deontologjik (dhe kështu, potencialisht mund

të lobohet), por është duke lobuar, kur ka si qëllim të ndikoj vendimin për një projekt-ligj

të paraqitur para qeverisë ose parlamentit, që prek profesionin dhe nuk gjendet formalisht

në rol këshillues. Këshillat ekonomik dhe social, të cilët janë krijuar kudo nëpër Evropë

dhe botë, ushtrojnë zakonisht një rol të tillë këshillimor dhe, sidoqoftë përbërja e tyre,

nuk përfshihen në “lobim” sipas këtij përkufizimi. Partitë politike mund të jenë aktor

“ekstra-intstitucional” po të flasim në mënyrë strikte, por përgjithësisht ato kanë një

mandat kushtetues për të ndihmuar në artikulimin e interesit publik. Roli i tyre në

formulimin e politikave që veç kësaj debatohet në organet vendimmarrëse publike nuk

përfshihet në këtë përkufizim të “lobimit”, por përbën shprehjen e demokracisë

përfaqësuese.

b) lobimi nënkupton zakonisht që lobistët marrin direkt ose indirekt pagesë për shërbimin

e tyre, përpjekjen për të influencuar vendimet politike, pra e kryejnë këtë aktivitet si

“profesion”. Ky kriter ka si qëllim të përjashtoj nga përkufizimi i lobimit format e

demokracisë pjesëmarrëse të tilla si peticionet ndaj Parlamentit ose veprimet e

përditshme të qytetarëve të cilët mund të kërkojnë të diskutojnë çështje të rëndësishme

me përfaqësuesit e tyre.338

Komisioni i referohet “grupeve të interesit”, “lobistëve” dhe “aktorëve ekstra-

institucional” në mënyrë të alternueshme dhe i konsideron të aplikueshme kategoritë e

listuara në regjistrin e Komisionit Evropian: Këshillimin profesional, firmat ligjore,

lobistët që punojnë në biznes dhe industri, shoqatat profesionale, dhomat e tregtisë, OJQ-

të dhe organizata të tjera (si grupet për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe grupet për

mbrojtjen e mjedisit), think-tanket, organizatat akademike, përfaqësuesit e organizatave

fetare. Për komisionin të gjithë këta aktor janë të rëndësishëm pasi ata ndajnë së bashku



council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.



Evarist Beqiri 2017

93

tiparet e sipërpërmendura të të qenit aktor ekstra-institucional të cilët synojnë të

influencojnë politikat, mbi baza profesionale, pa ushtruar në këtë mënyrë një mandat

kushtetues. Sa i takon “shënjestrës” së “lobimit” – pra, ata që lobohen – përfshihen

politikanët dhe shërbyesit civil dhe institucionet publike përkatëse. 339

Sisteme të ndryshme normative janë adoptuar ngado nëpër Evropë. Kjo tendencë duket se

thekson një interes gjithnjë e në rritje për normimin e kësaj fushe. Dy objektivat kryesor

të normimit janë garantimi i transparencës së sistemit politik dhe llogaridhënia e

aktorëve politik. 340

Lobistët mund të përpiqen të influencojnë vendimet politike me mjete dhe mënyra të

ndryshme. Kjo përfshin: komunikimin direkt me politikanët dhe nëpunësit civil (qoftë

brenda qoftë jashtë premisave institucionale); ofrimin e këshillave ose prezantimeve

zyrtarëve, qoftë ad hoc qoftë rregullisht; dhënia e projekt-raporteve zyrtarëve publik kur

janë duke u hartuar detajet specifike të vetë politikave; mbajtja e kontakteve informale

individuale me politikanë ose nëpunës publik, përfshirë bisedat e thjeshta telefonike me

këta njerëz; konsultime nëpërmjet kanaleve institucionale; pjesëmarrje në seanca

dëgjimore, të tilla si ato të komisioneve parlamentare; pjesëmarrje në delegacione ose

konferenca; dërgimi i informacioneve ose dokumenteve, që kërkohen ose jo, politikanëve

dhe nëpunësve civil. Në termat e shkallës së përfshirjes, është tashmë e konsoliduar

tradita, në të gjitha sistemet politike demokratike, që grupet e lobimit ushtrojnë një

influencë të madhe kur formulohet politika publike dhe kur merren vendimet politike.

Madhësia dhe numri i grupeve të lobimit që janë aktive në cilindo sistem politik varion

sipas vendeve. Prezenca dhe roli i tyre në çfarëdo sistemi politik është tashmë e

kudogjendur. Brenda Këshillit të Evropës, modelet dhe konceptet e demokracisë variojnë

gjerësisht, dhe ky variacion padyshim ka një ndikim vendimtar mbi mënyrën sesi lobimi

shikohet. Në mënyrë skematike, dikush mund të identifikoj dy tipe ideale në anët e

kundërta të spektrit: 341

1. Modeli i demokracisë i ndërtuar përreth idesë së interesit të përgjithshëm (intérêt

général) që rezulton jo (vetëm) nga përplasja e interesave individuale pjesërisht të

papajtueshme, por duke qenë një (tepricë) vlerë e shtuar që arrihet vetëm nëse qytetarë

dhe organizatat e tyre që marrin pjesë në procesin politik tejkalojnë (të paktën pjesërisht)

interesat sektoriale në dritën e interesave të shoqërisë në tërësi. Ky model, i cili i ka



council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 340 European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-


council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 341 Dahl, R. 1961. Who Governs? Yale University Press; Baumgartner, F. R., and B. L. Leech. 2001.

‘Interest Niches and Policy Bandwagons: Patterns of Interest Group Involvement in National Politics.’ The

Journal of Politics, 63(4): 1191-1212; Baumgartner, F., J. Berry, H. Hojnacki and D. Kimball, 2009.

Lobbying and Policy Change. Chicago: University of Chicago Press; Chari, R. Murphy, G. and Hogan, J.

2007. ‘Regulating Lobbyists: A Comparative Analysis of the USA, Canada, Germany and the European

Union’ The Political Quarterly, 78(3): 422-438, cituar tek cituar tek European Commission for Democracy


system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015.





Evarist Beqiri 2017

94

rrënjët tek Revolucioni Francez, supozon se jo vetëm parlamentarët dhe anëtarët e

qeverisë mbajnë një funksion publik, por gjithashtu edhe qytetarët që marrin pjesë si

qytetarë në debatin publik bëjnë të njëjtën gjë.

2. Modeli më “konkurrues” i demokracisë sipas të cilit e mira e përbashkët (bonum

commune) ose interesi i përgjithshëm shihet si shumatorja e interesave private

(individuale) që konkurrojnë. Për ta shtrirë referencën tek Revolucioni Francez, qytetari

“citoyen” zëvendësohet nga “borgjezia”.

Modeli i parë sugjeron një rregullim më strikt të lobimit. Në të vërtetë, procesi

demokratik duhet të garantoj se pjesëmarrja e qytetarëve dhe e organizatave të tyre për

interesin e përgjithshëm të mos minohet dhe/ose pengohet nga lobimi. Modeli i dytë anon

më tepër tek një qasje “laissez faire” ndaj lobimit, në kuptimin që demokracia mund të

jetë, më shumë ose më pak, e nënshtruar ndaj lobimit të mirëorganizuar. Asnjë vend

anëtar i Këshillit të Evropës nuk është ndërtuar vetëm mbi njërin prej këtyre dy

ekstremeve, që reflektojnë secili dy tipe ideale. Përkundrazi, tradita e shteteve, që i ka

rrënjët tek historia e tyre specifike i vendos ato në pika të ndryshme të këtij aksi.

Diversiteti i madh i traditave politike të vendeve anëtare dhe mungesa e standardeve të

përbashkëta për ta kanalizuar specifikisht lobimin, dhe rregullimin e lobimit, tregon se

kjo është një çështje për të cilën shtetet gëzojnë një diskrecion të gjerë. Konventa

Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe praktika gjyqësore e Gjykatës së Strasburgut nuk e

adresojnë direkt lobimin sipas përcaktimit të mësipërm. Megjithatë, ajo ka përvijuar një

kornizë normative që merr rëndësi kur konsiderojmë mundësitë dhe rreziqet, dhe

rregullimet e mundshme, të aktivitetit lobues. Standardet kushtetuese më të rëndësishme

janë parimet demokratike si një vlerë ligjore thelbësore e Këshillit të Evropës, pluralizmi

si një element ligjor i skemës së Konventës Evropiane, si dhe liria e shprehjes dhe e

organizimit si të drejta themelore. Për më tepër, Këshilli i Evropës ka adoptuar

rekomandime që duhet të kihen parasysh kur të bëhet rregullimi ligjor i lobimit.342

3.4 Lobimi, Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe Gjykata Evropiane e

të Drejtave të Njeriut

Prania dhe roli i aktorëve ekstra-institucional (lobimit) është bërë i gjithë pranishëm në të

gjitha demokracitë. Megjithatë, edhe pse lobimi është bërë një pjesë e rëndësishme e

politikbërjes, votuesit janë dhe mbesin elementi më thelbësor dhe më i rëndësishëm i

jetës demokratike.

Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ), dhe më gjerë acquis e Këshillit të

Evropës në fushën e demokracisë, janë a priori në favor të përfshirjes së shoqërisë civile

në çështjet publike. Në dokumente të ndryshme jodetyruese të Këshillit të Evropës

theksohet "kontributi thelbësor" i OJQ-ve për realizimin e demokracisë pluraliste, duke e

marr të mirëqenë përfshirjen e tyre aktive në çështjet publike.






Evarist Beqiri 2017

95

Pjesëmarrja e aktorëve ekstra-institucional në procesin politik mbart si mundësi ashtu

edhe rreziqe, dhe mund të sjell përfitime për shoqërinë vetëm nëse plotësohet një numër i

caktuar kushtesh.

Si kontribues tek pluralizmi, aktorët ekstra-institucional mund të shikohen si një mënyrë

për të përmirësuar funksionimin e sistemit demokratik. Sidoqoftë, aktiviteti aktual i

aktorëve ekstra-institucional që synon të influencoj vendimmarrësit politik ngre

shqetësime lidhur me legjitimitetin, përfaqësimin, barazinë, transparencën dhe

llogaridhënien, të cilat janë parime themelore të demokracisë.343

Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe praktika gjyqësore e gjykatës së

Strasburgut kërkon nga vendet anëtare të vendosin dhe të mbajnë në këmbë një

“demokraci politike efektive”. Konventa garanton të drejtën individuale për të marr pjesë

në zgjedhje të lira dhe të ndershme (Neni 3 i Protokollit Shtesë të Konventës), e cila

siguron një të drejtë subjektive për të mundësuar respektin e elementëve themelor të

procesit demokratik. Gjithashtu, Konventa lejon kufizimin e të drejtave themelore, por

vetëm në masën “e nevojshme për një sistem demokratik”.

Siç vihet re, Gjykata e Strasburgut nuk është ndeshur akoma drejtpërdrejt me lobimin.

Nga praktika e saj gjyqësore, mund të nxjerrim këto deklarata të cilat janë të rëndësishme

si standard ligjor për rregullimin e aktiviteteve lobuese:

- Gjykata ka deklaruar vazhdimisht se demokracia përbën një “tipar themelor të rendit

publik evropian’ dhe se ekziston “një lidhje tepër e qartë ndërmjet Konventës dhe

demokracisë”.

- Gjykata ka mbajtur qëndrimin “që Konventa është krijuar për të mbajtur dhe promovuar

idealet dhe vlerat e një shoqërie demokratike”. Sistemi demokratik i qeverisjes është i

vetmi model qeverisjeje që përputhet me Konventën.

Aktivitetet lobuese janë, inter alia, manifestim i pluralizmit. Gjykata në mënyrë të

vazhdueshme ka mbajtur qëndrimin se “nuk mund të ketë demokraci pa pluralizëm”.

Pluralizmi, në këtë kontekst, nuk i referohet vetëm tolerancës dhe bashkëveprimit të lirë,

ndaj opinioneve të ndryshme, tendencave politike, dhe interesave. Ai nënkupton

gjithashtu një proces politik që siguron, krahas sundimit të shumicës, edhe “trajtimin e

drejtë dhe të duhur për minoritetet” – një term që duket se Gjykata e përdor në kuptimin

më të gjerë – dhe “mënjanimin e çfarëdo abuzimi të një pozicioni dominues”. Natyrshëm,

kjo nënkupton që procesi politik lejon disa hapësira për zërin e interesave që preken

përtej formimit të shumicave politike. Por në mënyrë që të sigurohet pluralizmi i vërtetë,

rregullimet duhet të garantojnë transparencë dhe kujdes për parandaluar shtrembërimin e

influencës.344

Gjykata nënvizon se “duke patur parasysh lidhen shumë të qartë midis Konventës dhe

demokracisë [...], askush nuk mund të autorizohet që të mbështetet në parashikimet e

Konventës në mënyrë që të dobësoj ose shkatërroj idealet dhe vlerat e një shoqërie

demokratike. Pluralizmi dhe demokracia janë të bazuara tek kompromisi që kërkon










Evarist Beqiri 2017

96

lëshime të ndryshme nga individët ose grupet e individëve, të cilët nganjëherë duhet të

bihen dakord të kufizojnë disa nga liritë që ata gëzojnë (...). Duke qenë se lobistët mund

të dëmtojnë të drejtën demokratike të qytetarëve të tjerë dhe “demokracinë politike

efektive”, normimi i lobimit është legjitim, në mënyrë që të mbrohet demokracia për aq

kohë sa ai është proporcional dhe nuk kufizon padrejtësisht të drejtat demokratike të

lobistit. 345

Dihet që liria e shprehjes dhe ajo e organizimit garantohen nga nenet 10 dhe 11 të

Konventës Evropiane të së Drejtave të Njeriut. Ato kanë një rëndësi të veçantë lidhur me

pluralizmin. Sa i përket nenit 11, Konventa ka vendosur në dukje se, ndërsa partitë

politike luajnë një rol “thelbësor” për pluralizmin dhe demokracinë, organizatat që

formohen me qëllime të tjera, përfshirë ato […] që ndjekin qëllime të ndryshme socio-

ekonomike, janë po ashtu të rëndësishme. Aty ku shoqëria civile funksionon në mënyrë të

shëndetshme, pjesëmarrja e qytetarëve në procesin demokratik, arrihet në shumicën e

rasteve nëpërmjet përkatësisë nëpër organizma në të cilat ata mund të integrohen me

njeri-tjetrin dhe të ndjekin objektivat e përbashkët kolektivisht.

Neni 10 i Konventës Evropiane të së Drejtave të Njeriut garanton inter alia të drejtën që

të marrësh dhe të japësh informacione dhe ide pa ndërhyrjen e autoriteteve publike. Pra

duket se, lobimi mbrohet nga neni 10 i Konventës. Është me vend të theksojmë këtu se

intensiteti i kësaj mbrojtjeje është në varësi të llojit të “fjalës” në diskutim, nëse është më

tepër “komerciale” ose më tepër “politike”. Për shembull, avokatia për të drejtat e njeriut

mund të tërheq në mënyrë më të besueshme një mbrojtje më të fortë sesa lobimi për

interesat e një aktori të veçantë ekonomik, pa paragjykuar aplikueshmërinë, në të dy

rastet, të nocioneve “lobim” dhe “lobist”. Duhet nënvizuar se garancitë e nenit 10 dhe 11

janë ngushtësisht të ndërlidhura: duke qenë se implementimi i parimit të pluralizmit është

i pamundur pa pasur një organizëm që të jetë në gjendje të shpreh hapur idetë dhe

opinionet e tij. Gjykata ka njohur gjithashtu se mbrojtja e opinionit dhe lirisë së shprehjes

brenda kuptimit që i jep neni 10 i Konventës është një nga objektivat e lirisë së

organizimit. Të dyja dispozitat janë drejtpërdrejt të lidhura me çështjen e lobimit. Grupet

dhe organizatat e përfshira në lobim përfitojnë nga neni 11 – deri në masën që ato

cilësohen si “organizata” në kuptimin e tij. Për më tepër, modalitetet e ndryshme të

lobimit që kemi përmendur kanë të bëjnë me marrjen dhe dhënien e informacionit dhe

ideve sipas nenit 10 të Konventës Evropiane të së Drejtave të Njeriut. Kjo nuk do të thotë

se Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe praktika gjyqësore e Strasburgut e

njohin “të drejtën e lobimit” si të tillë. Fokusi parësor i nenit 11 është të mbroj krijimin,

ekzistencën e vazhdueshme dhe autonominë e organizimit nga ndërhyrjet e pavenda të

shtetit. Për më tepër, praktika gjyqësore lidhur me nenin 10 nuk e njeh (akoma) një të

drejtë të përgjithshme për të pasur akses tek dokumentet dhe të dhënat administrative, aq

më pak të drejtën e përgjithshme të palëve të interesuara dhe shoqërisë civile për t’u

përfshire në procesin e vendimmarrjes publike. Megjithatë, thënë kjo, neni 10 dhe 11

kanë nënkuptime për pjesëmarrjen e aktorëve ekstra-institucional në procesin e

vendimmarrjes. Nga njëra anë, pengesat e vendosura nga shtetet për aktivitetet e ligjshme

që janë të nevojshme për të arritur objektivat statusore të organizmave duhet të

justifikohen. Më specifikisht, Gjykata ka evidentuar se nevojiten disa “shpjegime” për






Evarist Beqiri 2017

97

“kufizimet e mundësisë e së organizatave për të përhapur propagandën dhe autoritetin e

lobimit sipas ideve dhe qëllimit të tyre [...]” – duke nënkuptuar se aktivitete të tilla duhet,

parimisht, të jenë të hapura për organizim.

Parime të veçanta aplikohen për bashkimet sindikale, të cilat përmenden në mënyrë

eksplicite në nenin 11. Sipas Gjykatës, bashkimet sindikale, titullohen nga neni 11 për “të

mbrojtur të drejtat e punës” së anëtarëve të tyre dhe në këtë mënyrë – në masën që

nevojitet për këtë qëllim – “të dëgjohen” nga organet shtetërore që janë në rolin e

punëdhënësit.

Në të njëjtën mënyrë, praktika gjyqësore lidhur me nenin 10 gradualisht po lëviz “drejt

njohjes së një të drejte aksesi tek informacioni”, i cili është i dobishëm për dialogun

ndërmjet shoqërisë civile në tërësi dhe autoriteteve politike – dhe që e ka njohur në të

vërtetë një të drejtë të tillë, të paktën deri tani, si aksesin tek “informacioni me interes të

përgjithshëm” nga një organizatë joqeveritare që luan rolin e “rojtarit social” të ngjashëm

me atë që ka shtypi.

E fundit por jo nga rëndësia, praktika gjyqësore e njeh një të drejtë specifike

“pjesëmarrje” për disa lloje procedurash vendimmarrje – megjithëse jo duke iu referuar

nenit 10 të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut, por më tepër si një nënkuptim

procedural nga të drejtat e tjera themelore që mund të preken nga vendimet publike.

Duke ndërtuar mbi themelet legjislative të hedhura në Konventë, institucionet e Këshillit

të Evropës kanë zhvilluar një praktikë të pasur sa i takon përfshirjes së aktorëve ekstra-

institucional në diskutimet publike. Këshilli Evropës është përfshirë vetë në një dialog me

Organizatat Joqeveritare Ndërkombëtare duke u dhënë atyre statusin e pjesëmarrësit. Sa i

takon vendosjes së standardeve, duhet përmendur veçanërisht Rekomandimi

CM/Rec(2007)14 i Komitetit të Ministrave mbi statusin ligjor të organizatave jo-

qeveritare në Evropë. Ky dokument vendos një paketë standardesh minimale lidhur me

krijimin, organizimin, menaxhimin dhe statusin ligjor të organizatave joqeveritare. Ai

rregullon gjithashtu pjesëmarrjen e tyre në vendimmarrje në termat e mëposhtëm: CDL-

AD(2013)011 “76. Mekanizmat qeveritar dhe thuajse-qeveritar në të gjitha nivelet duhet

të sigurojnë pjesëmarrjen efektive të organizatave joqeveritare pa diskriminim në

dialogun dhe konsultimin mbi objektivat dhe vendimet e politikës publike. Një

pjesëmarrje e tillë duhet të garantojë shprehjen e lirë të diversitetit të opinioneve të

njerëzve në funksion të shoqërisë. Kjo pjesëmarrje dhe bashkëpunim duhet të lehtësohet

duke garantuar hapjen ose aksesin e përshtatshëm tek informacioni zyrtar.”.

Aspekti i pjesëmarrjes është përpunuar më tej nga Kodi i Praktikave të Mira mbi

Pjesëmarrjen në Procesin e Vendimmarrjes,346 qëllimi i të cilit është të përcaktoj në

nivelin evropian një paketë parimesh të përgjithshme, direktiva, mjete dhe mekanizma

për përfshirjen e organizatave të shoqërisë civile në procesin e vendimmarrjes politike.

Ky dokument, i adaptuar nga Konferenca e Organizatave Ndërkombëtare Joqeveritare që

kanë statusin e pjesëmarrësit pranë Këshillit të Evropës, është mbështetur nga Komiteti i

Ministrave “si një dokument referencë për Këshillin e Evropës dhe si një bazë për

346 Për më tepër shiko: http://www.Council of Europe.int/t/ngo/Source/Code_English_final.pdf., cituar tek

cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role

of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-

commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.



Evarist Beqiri 2017

98

zhvillimin e mëtejshëm të kornizës për fuqizimin e qytetarëve që përfshihen në drejtimin

e çështjeve publike në vendet evropiane.”347

Në të gjitha tekstet e adoptuara nga institucionet e Këshillit të Evropës, ato kanë

artikuluar një këndvështrim përgjithësisht pozitiv për organizatat e shoqërisë civile të

përfshira në çështjet publike. Ekzistenca e një shoqërie civile aktive dhe organizimi i saj

joqeveritar është një pjesë integrale – madje një element i rëndësishëm dhe i

domosdoshëm – i modelit të demokracisë pluraliste të promovuar nga Këshilli i Evropës.

Në këtë këndvështrim, organizatat joqeveritare janë parë si një shprehje e pluralizmit, si

promotor të rritjes së pjesëmarrjes demokratike në periudhat e pakënaqësisë qytetare, dhe

si promotor të llogaridhënies dhe transparencës në periudhat e venitjes së besimit tek

institucionet politike. Përfshirja e tyre në çështjet publike konsiderohet gjithashtu si e

dobishme përderisa ajo rrit ‘ndjeshmërinë’ e vendimmarrësve kundrejt opinionit publik

dhe iu lejon atyre të përfitojnë nga njohuritë e ekspertëve që përndryshe nuk do të ishin të

arritshme për ta.348

Duhet theksuar se këto ngjyrime kaq pozitive nuk iu atribuohen më së shumti aktorëve

ekstra-institucional në përgjithësi, por Organizatave Joqeveritare në veçanti. Toni është

dukshëm më pak pozitiv kur vjen puna tek “grupet e interesit” ose “lobet”. Në lidhje me

këtë, Asamblesë Parlamentare dhe Komitetit të Ministrave iu është dashur të shprehen se

“është – parimisht – “plotësisht legjitime që pjesëtarët e shoqërisë të organizohen dhe të

lobojnë për interesat e tyre”, por në të njëjtën kohë mos rregullimi i aktiviteteve të tilla

mbart rrezikun e minimit të parimeve demokratike.349

Sidoqoftë, është tepër e vështirë për të bërë një ndarje analitike ndërmjet “organizatave

joqeveritare” dhe “lobistëve”. Rekomandimi i Komitetit të Ministrave CM/Rec (2007)14

i përcakton organizatat joqeveritare si vullnetare, të vetëqeverisuara dhe jofitimprurëse.

Ky përkufizim përjashton aktor të tillë si korporatat tregtare që lobojnë direkt për

interesat e tyre, dhe ai përfshin për shembull, grupet vullnetare të bamirësisë dhe të

ngjashme me këto. Por ai përfshin gjithashtu, entitete, qëllimi i të cilave është të

promovojnë interesat (përfshirë interesat ekonomike) të anëtarëve të tyre, të tilla si

shoqatat e profesionistëve. Në një këndvështrim më të gjerë, asnjë kriter nuk jep dallimin

e qartë midis “organizatave joqeveritare” që kanë një ngjyrim pozitiv dhe “lobeve” që

kanë një ngjyrim negativ. Sidoqofshin të përkufizuara: ato të dyja mbrohen prej të

njëjtave garanci të të drejtave të njeriut, megjithëse siç kemi evidentuar shkalla e

mbrojtjes mund të ndryshoj në varësi të “çështjes” ku ato janë përshirë. Të dyja janë të

347 Deklarata e Komitetit të Ministrave mbi Kodin e Praktikave të Mira për Pjesëmarrjen Civile në Procesin

e Vendimmarrjes, 21tetor 2009, cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice


http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 348 Preambula e CM/Rec (2007)14 dhe preambula CM/Res (2003)8, si dhe memorandumi shpjegues i

CM/Rec (2007)14, CM(2007)78 addendum 2, §135 ff., cituar tek European Commission for Democracy


system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar

2015. 349 Rezoluta: PACE Resolution 1908 (2010), § 1 dhe 2, dhe përgjigjja nga Komiteti i Ministrave. § 2.

Shiko edhe § 11.1 të Rezolutës, ku Asambleja ngulmon se lobimi duhet të jetë i përkufizuar shumë qartë

dhe i dallueshëm nga aktivitetet e tjera të shoqërisë civile, cituar tek European Commission for Democracy



2015.




Evarist Beqiri 2017

99

përfshirë në të njëjtin aktivitet, që është lobimi, të dyja ngrenë parimisht – si aktor ekstra-

institucional që përpiqen të influencojnë vendimet politike – të njëjtat shqetësime

strukturale që lidhen me funksionimin e demokracisë. Shqetësime të tilla janë shprehur,

veçanërisht, nga Asambleja Parlamentare. Asambleja ka qenë e kujdesshme për të dalluar

pjesëmarrjen e aktorëve ekstra-institucional, cilido qoftë përfitimi i demokracisë nga kjo,

nga ato që ajo i konsideron si “bërthamën” e sistemit demokratik: demokracia

parlamentare, e mbështetur tek zgjedhjet e lira dhe të drejta që garantojnë përfaqësimin,

pluralizmin politik, dhe barazinë e qytetarëve.350

Ndërsa ajo ka inkurajuar vazhdimisht partitë dhe institucionet politike të hapin

Organizata Joqeveritare, ajo ka theksuar se nuk duhen ngatërruar rolet, dhe që përfshirja e

aktorëve ekstra-institucional nuk duhet të lejohet që të minoj transparencën dhe

llogaridhënien, të shtrembëroj vullnetin e popullit, ose të rrezikoj barazinë demokratike të

qytetarëve.351

Për ta përmbledhur, modeli i demokracisë pluraliste i përvijuar nga Konventa Evropiane

e të Drejtave të Njeriut, dhe më gjerësisht nga acquis e Këshillit të Evropës në fushën e

demokracisë, është a priori i favorshëm për përfshirjen e shoqërisë civile në drejtimin e

çështjeve publike; garancitë e nenit 10 dhe 11 të Konventës Evropiane të të Drejtave të

Njeriut – megjithëse nuk e njohin shprehimisht “të drejtën e lobimit” – përmbajnë

element kyç, megjithëse të copëzuar, në këtë aspekt; dhe dokumentet jodetyruese të

Këshillit të Evropës nënvizojnë “kontributin thelbësorë” të Organizatave Joqeveritare për

realizimin e demokracisë pluraliste, duke e marr si të mirëqenë kontributin e tyre aktiv në

çështjet publike.

Thënë kjo, gjithashtu del qartë nga praktika gjyqësore e Gjykatës Evropiane të të

Drejtave të Njeriut se lobimi nuk është një e mirë e pazbatuar, dhe se shtetet kanë një

hapësirë të madhe diskrecioni për të marr masa – madje edhe masa që kanë një ndikim të

konsiderueshëm tek të drejtat e njeriut – për të parandaluar që procesi politik të “njolloset

nga presioni i pavend ose lobimi i papërshtatshëm, ose madje edhe nga korrupsioni i

hapur”. 352 Fjala e lirë dhe organizimi i lirë mund të kufizohen për të mbrojtur

demokracinë nëse ato “dëmtojnë vetë demokracinë”.353 Në të njëjtën mënyrë, Këshilli

Evropës ka miratuar tekste që nënvizojnë se pjesëmarrja e aktorëve ekstra-institucional

350 PACE Resolution 1908 (2010), § B i) dhe v); PACE Resolution 1908 (2010), § 6. Lawrence

PRATCHETT and Vivien LOWNDES, Developing Democracy – An Analytical Summary of the Council

of Europe’s acquis, Council of Europe, 2004, p. 46 ff., cituar tek European Commission for Democracy


system (lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015. 351 PACE Resolution 1908 (2010), § 7; PACE Resolution 1744 (2010), § 8 ff. In relation to “lobbying”,

PACE Recommendation 1908 (2010), § 2 and 10. 352 ECtHR, Wypych v. Poland, 25.10.2005, No. 2428/05, cituar tek European Commission for Democracy



2015. 353 ECtHR, Freedom and Democracy Party v. Turkey, 8.12.1999, No. 23885/94 (dissolution of a political

party), para. 41, cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission)

“Report on the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.

http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015.



Evarist Beqiri 2017

100

në procesin politik mbart si mundësi ashtu edhe rreziqe, dhe që mund të jetë i dobishëm

vetëm “nën disa kushte”.354

3.5 Mundësitë dhe rreziqet e lobimit për demokracinë

Siç e kemi theksuar më sipër, lobimi mund të shikohet si ndihmues ndaj sistemit

demokratik duke kontribuar tek pluralizmi. Ai ndihmon duke ekuilibruar interesat dhe

duke përfaqësuar minorancat. Pjesëmarrja e aktorëve privat në procesin e politikbërjes në

fushën e tyre të interesit mund të shikohet si e domosdoshme, pasi lejon individët ose

grupet të cilët në rast të kundërt nuk do të ishin në gjendje të merrnin pjesë në politik të

kenë një rol në procesin politik. Për shembull, një organizatë qytetarësh e preokupuar për

të drejtat e njeriut mund të përpiqet të loboj shtetin për të aplikuar ligje më të forta lidhur

me mbrojtjen e këtyre të drejtave. Kur këto institucione i mirëpresin shqetësimet e

organizatave të tilla të qytetarëve, kjo ka efektin shoqërues që rrit përfshirjen e

qytetarëve, sigurinë dhe besimin tek shteti dhe institucionet politike. Një aspekt tjetër

pozitiv është se grupet e interesit ofrojnë informacion nga jashtë dhe sjellin ekspertizën e

jashtme kur formulohet politika publike. Duke parë kompleksitetin e normimeve

bashkohore, informacioni teknik ose ekspertiza e ofruar nga aktorët ekstra-institucional

është tepër ndihmuese për të informuar politik-bërësit për zgjidhjet e ndryshme politike.

Kështu që edhe lobimi duket se i shton legjitimitet dhe besueshmëri zgjidhjeve politike.

Sidoqoftë, është gjithashtu e rëndësishme të theksojmë se ekspertiza dhe informacioni i

jashtëm nuk kufizohet vetëm tek lobistët. Gjithashtu, ekspertiza mund të ofrohet nga

grupet e pavarura, komisionet ad-hoc të cilat financohen nga fondet publike ose nga

pjesëmarrja e rregullt në jetën publike (në kuadrin e konferencave, mbledhjeve dhe

dëgjesave) të çdo lobi privat, qoftë ajo një firmë, shoqatë ose dhomë tregtie. Ndërsa

dikush mund ta konsideroj ekspertizën e ofruar nga aktorët e jashtëm si një aset, nga ana

tjetër, duhet pasur parasysh që informacioni i ofruar nga çdo grup sektorial mbart

rrezikun e të qenit i anshëm. Ekspertët e një sektori specifik ekonomik mund ti kufizojnë

këshillat e tyre tek interesi specifik i klientit. Këta aktor mundet madje të mbështesin

këndvështrime diametralisht të kundërta, të cilat tregojnë se argumentet e tyre nuk mund

të konsiderohen si ekspertizë e pavarur. Është synimi i vetë procesit politik që të zgjidh

konflikte të tilla të interesave të veçanta. Përveç këtij aspekti, disa aktivitete të aktorëve

ekstra-institucional të fokusuar tek influencimi i vendimeve politike mund të ngrenë

shqetësime të tjera lidhur me legjitimitetin, përfaqsuesshmërinë, transparencën dhe

llogaridhënien, të cilat janë parimet thelbësore të demokracisë.355

Një arsye e rëndësishme për t’u shqetësuar është fakti që lobistët nuk janë zyrtar të

zgjedhur. Pavarësisht potencialit të tyre influencues, peshës së tyre ekonomike, ata nuk

përfaqësojnë të gjithë shoqërinë dhe prandaj nuk mund të pretendojnë që të përfaqësojnë

interesat e qytetarëve ose të shoqërisë në tërësi. Krahasuar me zyrtarët e zgjedhur me










Evarist Beqiri 2017

101

votim universal, nga zgjedhje të lira dhe të ndershme ata nuk janë përfaqësues të

qytetarëve dhe prandaj iu mungon legjitimiteti dhe përfaqsuesshmëria.

Lobistët nuk japin llogari për veprimet e tyre kur përpiqen të influencojnë politikat

publike ndërsa politikanët e zgjedhur japin llogari për veprimet e tyre gjatë ushtrimit të

detyrës dhe me anë të votës mund të largohen. Sidoqoftë, në sistemet që nuk kanë

legjislacion për lobimin, parimi i llogaridhënies mund të dobësohet në mënyrë

domethënëse nga fakti që qytetarët nuk janë në dijeni se me cilin lobist mund të jetë

takuar një politikan, kush po lobon kë dhe pse. Në këtë mënyrë qytetarët e ndjejnë se ata

nuk munden të ndëshkojnë politikanët me anë të votës kur ata janë të shqetësuar lidhur

me marrëdhëniet e tyre me lobistët. Kjo ndikon tek principet dhe tek shkalla e

llogaridhënies dhe mund të ushqej cinizmin në rritje të publikut ndaj politikës, për të

cilën publiku mendon se i mungon legjitimiteti. Në këtë mënyrë aktiviteti i lobimit

kontribuon tek mungesa e transparencës në sistemin politik.356 Një tjetër problem i madh

është pabarazia e madhe e mjeteve dhe burimeve të aktorëve të ndryshëm. Siç dihet

burimet kanë rëndësinë e tyre. Zakonisht lobistët me më “tepër para” për t’ia dedikuar

aktivitetit të tyre lobues (si punësimi i stafit, qiramarrja e një zyre në krahinën ku po

lobojnë, mbajtja e konferencave për të shpjeguar pozicionin e tyre politik, etj.) janë

zakonisht më të aftë për ta ushtruar dhe mbajtur presionin politik. Me fjalë të tjera,

rregullat e lojës nuk janë të barabarta për të gjithë.

Veç kësaj, praktika e “dyerve rrotulluese” (në formën e lëvizjes së lehtë dhe të shpejtë të

personave nga sektori privat në atë publik ose nga ai publik tek kompanitë private) rrit

mundësinë e kompanive private për aktivizimin e rrjetit të ish-bashkëpunëtorëve të tyre

kur ata bëhen hartues të politikave publike si dhe rrit shqetësimet lidhur me integritetin e

vendimeve qeveritare që bëhen nga zyrtarët publik që kërkojnë të lënë shërbimin publik

për sektorin privat.

Këto praktika rrezikojnë të krijojnë një konflikt interesi fatal, i kuptuar si një situatë në të

cilën zyrtarët publik kanë interesa private ‘të cilat mund të ndikojnë pavend kryerjen e

detyrës së tyre’. 357 Konflikte të tilla tipikisht lindin nga marrëdhëniet personale ose

profesionale me aktorët ekstra-institucional. Kështu që, vija ndarëse ndërmjet një

pjesëmarrje ose presioni normal dhe njërit më agresiv të kompanive private ose aktorëve

ekonomikisht ose/dhe strategjikisht të fuqishëm është vështirë për t’u hequr.

Përfundimisht, lobimi mundet madje ta kaloj vijën ndarëse në formën e mitës ose akteve

të tjera kriminale korruptive. Këshilli i Evropës ka zhvilluar një numër instrumentesh

ligjor të shumanshëm që i bëjnë ballë çështjeve të tilla si kriminalizimi i korrupsionit në

sektorin privat dhe publik (Criminal Law Convention on Corruption ETS 173 and



council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 357 Ky është përkufizimi i pranuar nga Organizata për Bashkëpunimin dhe Zhvillimin Ekonomik,

Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), Managing Conflict of Interest in the

Public Sector: A Toolkit (Paris: OECD, 2005), at 7, cituar tek Raporti i Komisioni të Venecias: European



europe. Faqja u vizitua në janar 2015.





Evarist Beqiri 2017

102

Additional Protocol ETS 191),358 përgjegjësisë dhe kompensimit të dëmeve të shkaktuara

nga korrupsioni (Civil Law Convention on Corruption ETS 174),359 sjelljes së zyrtarëve

publik (Recommendation R (200)10, Model Code of Conduct for Public Officials).360

Këto instrumente synojnë të përmirësojnë kapacitetin e Shtetit për të luftuar korrupsionin

brenda tyre si në nivelin ndërkombëtar. Monitorimi i përshtatjes me këto standarde i është

besuar Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit (GRECO).

Nisur nga ky këndvështrim, lobimi duhet rregulluar në mënyrë të drejtë e të fortë në

mënyrë që të lejoj të gjithë aktorët e përfshirë që ta dallojnë qartësisht lobimin e ligjshëm

nga ai i paligjshëm.361 Në vendet si Shqipëria, të cilat nuk e kanë normuar lobimin,

aktorët që përpiqen të ndikojnë politikat publike dhe vendimmarrësit, e kanë më të

vështirë të shquajnë lobimin e ligjshëm nga ai i paligjshëm. Prandaj, rregullimi ligjor i

këtij aktiviteti ka një rëndësi të madhe dhe ndikon në mënyrë të drejtpërdrejt

mirëfunksionimin e demokracisë liberale.

358 http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=173&CM=1&DF=&CL=FRE,

cituar tek cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on

the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.

http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 359 http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=174&CM=1&DF=&CL=FRE,

cituar tek cituar tek European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on

the role of extra-institutional actors in the democratic system (lobbying), 2013.

http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja u vizitua në janar 2015. 360 http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/documents/Rec(2000)10_FR.pdf, cituar tek cituar tek

European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) “Report on the role of extra-





http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=173&CM=1&DF=&CL=FRE


http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=174&CM=1&DF=&CL=FRE


http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/documents/Rec(2000)10_FR.pdf





Evarist Beqiri 2017

103

IV. INTERESAT DHE MENAXHIMI I ÇËSHTJEVE PUBLIKE NË BE

4.1 Zhvillimi i menaxhimit të çështjeve publike në BE

Thelbi i menaxhimit të çështjeve publike ka një histori të gjatë, më të vjetër se vetë emri i

saj. Nikolo Makiaveli ishte i famshëm për ambicien për të fituar, studimin e tij të arenës

dhe maturinë e tij gjatë ndeshjes.

Thelbi i kuptimit modern të termit menaxhim i çështjeve publike, vjen nga dy burime

kryesore:

➢ I pari është akademik dhe ka dy origjina: menaxhimi i biznesit dhe shkenca

politike. Kjo nuk është surprizë, pasi dihet që marrëdhënia midis biznesit dhe

politikës ose, po ta shikojmë më gjerë, sektori publik dhe ai privat formojnë

thelbin e çdo shoqërie moderne të karakterizuar nga qeverisja e përzier publike-

private. Që prej Luftës së Dytë Botërore, shumë studiues amerikan kanë

kontribuar në këtë fushë studimi.362 Këta autor në menaxhimin e bizneseve morën

perspektivën e biznesit dhe veçanërisht atë të kompanive të mëdha dhe

organizatave tregtare. Këta studies i çuan këto grupime në rolin e tyre të dyfishtë

si të marrësit dhe të dërguesit të përpjekjeve influencuese, pasi biznesi siç

influencon ashtu edhe influencohet nga mjedisi i tij. Pyetja e tyre thelbësore ishte

sesi këto organizata (mund dhe/ose duhet) të përballen me mundësitë që vijnë nga

ai mjedis. Këta autor lindën konceptin e menaxhimit të marrëdhënieve publike.363

Kolegët e tyre në shkencat politike morën perspektivën e qeverisë dhe u fokusuan

kryesisht te roli i marrësit. Të ndikuar nga besimi demokratik që një qeveri nuk

duhet të sillet si një grup presioni kundër qeverisë civile, shumë shkencëtarë

politik në mënyrë të nënkuptuar mohuan rolin e qeverisë si një grup influent

presioni. Duke pasur parasysh rolin e marrësit, ata ishin të aftë të përvijonin një

numër të madh studimesh përreth grupeve të interesit privat, grupeve të presionit

dhe grupeve të lobimit.364 Këta vunë në pyetje mënyrën sesi zyrtarët qeveritar, të

zgjedhur ose jo, mund dhe/ose duhet të përballen me presionin dhe lobet nga

sektori privat. Përqendrimi i tyre fillestar tek organizatat e orientuara drejt fitimit

u shtri më vonë edhe te Organizatat Joqeveritare.

➢ Burimi i dytë kryesor është praktika, përsëri veçanërisht në SHBA pas Luftës së

Dytë Botërore. Për shkak të mungesës së trajnimit formal në menaxhimin e

çështjeve publike, shumë njerëz thjesht janë përpjekur dhe akoma përpiqen, si në

sektorin privat dhe atë publik, të gjejnë mënyrat më të mira të përballjes me

kërcënimet dhe mundësitë që vijnë nga mjedisi i tyre sfidues. Nëpërmjet

eksperiencave të përditshme ata mbledhin sugjerime empirike dhe urtësi, që

shpesh rezultojnë te ato “që duhen dhe ato që nuk duhen”. Në sektorin privat,

shumë bashkohen me organizata grupesh simotra të tilla si, Public Affairs

Council, duke ndarë eksperiencën e tyre personale me të tjerët. Në sektorin

publik, si në nivelin shtetëror edhe në atë federal, shumë zyrtarë i politizojnë

veçanërisht kërcënimet e supozuara nga lobimi i biznesit. Në përpjekje për tu

përballur me këto, qeveritë e tyre shpesh iu besojnë teknikave tradicionale të

362 Dean dhe Schwindt, 1981 cituar tek Van Schendelen, 2010. 363 PARG, 1981 cituar tek Van Schendelen, 2010. 364 Laurencell, 1979 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

104

shtrëngimit dhe nxjerrin rregullime, forma regjistrimi dhe kode sjelljesh lidhur me

lobimin.365 Përsëri, ishte Mbretëria e Bashkuar vendi i parë në Evropë që ndoqi

shembullin e Shteteve të Bashkuara për mbikëqyrjen e menaxhimit të çështjeve

publike. Shtysa e parë këtu erdhi nga qeveria laburiste në vitet 1970 që propozoi

ndërhyrje specifike në biznes, përfshirë edhe shtetëzimin e kompanive private.

Shtysa e dytë, paradoksalisht, erdhi nga qeveria konservatore e Margaret

Thatcher. Ajo donte të krijonte një “model midis dy botëve” sektorit publik dha tij

privat, dhe veçanërisht të zhdukte organizatat që përfaqësonin punëtorët dhe

menaxhimin. 366 Kompani të mëdha të Mbretërisë së Bashkuar u ndjenë të

detyruara të ndiqnin shembullin e Shteteve të Bashkuara në menaxhimin e

çështjeve publike.

Falë zhvillimeve të brendshme dhe të jashtme, familja e vogël e njerëzve të interesuar

dhe përfshirë në menaxhimin e çështjeve publike në Evropë iu nënshtrua një rritje dhe

përhapje të shpejtë që nga mesi i viteve 1980. Mbi të gjitha, në anën e brendshme botët

më parë të ndara të akademisë dhe biznesit u lidhën më mirë. Në Mbretërinë e Bashkuar,

Qendra Evropiane për Çështje Publike, e themeluar në 1986 dhe me qendër fillimisht në

Universitetin e Oksfordit, u bë vendtakimi më i madh për të dy grupet. Që prej fillimit të

saj ajo organizoi konferenca, workshope dhe studime në fushën çështjeve publike, tani

edhe në nivelin më të gjerë të BE-së. Një iniciativë tjetër madhor britanike ishte lëshimi i

gazetës Journal of Public Affairs (JPA) në 2001, e para në këtë fushë. Zhvillimi i dytë i

brendshëm ishte përhapja e eksperiencës së menaxhimit të çështjeve publike midis

akademikëve dhe praktikuesve në Evropën veriperëndimore. Në botën akademike, shumë

më tepër njerëz studiojnë dhe bëjnë kërkime mbi praktikat e lobimit dhe menaxhimit të

çështjeve publike në Evropë.367 Në shumë më tepër vende praktikuesit takohen në grupe

të ngjashme për shkëmbimin e eksperiencave, duke ndjekur shembullin e Qendrës

Evropiane për Çështje Publike. Në Holandë, që prej mesi të viteve 1980, janë formuar

katër rrethe të ndryshme të praktikuesve të menaxhimit të çështjeve publike në kompanitë

e mëdha, grupet publike të interesit, organizatat e tregtisë dhe në nivelin fillestar.

Gjithashtu, grupe të ngjashme janë themeluar në Francë, Gjermani dhe Austri.

Në anën e jashtme, ndryshimi i metodave të qeverisjes në shume vende së Evropës

veriperëndimore u bë një faktor vendimtar për rritjen e ndërgjegjësimit për potencialin e

menaxhimit të çështjeve publike. Megjithëse ndodhi pak më vonë se sa në Mbretërinë e

Bashkuar, modeli i ndryshimit është i ngjashëm me atë britanik. Shumë kompani në

Skandinavi dhe Holandë shfaqën pakënaqësi me politizimin e ekonomisë nga qeveria në

vitet 1970 dhe më pas u surprizuan nga ndryshimi drejt liberalizimit, deregullimit,

privatizimit dhe shkurtimeve buxhetore në vitet 1980. 368 Ata kishin vështirësi për të

kontrolluar secilin ndryshim. Ata i perceptonin veprimet e qeverisë kombëtare si

arrogante, të paparashikueshme dhe jomiqësore ndaj biznesit. Një antagonizëm i fortë

nisi të rritet. Në të njëjtën kohë, në vitet 1970 lindën organizata të tjera joqeveritare,

veçanërisht në fushën e shëndetit dhe mjedisit, dhe duhet të luftonin për një pozicion në

365 US/Congress, 1977; US/GAO, 1999 cituar tek Van Schendelen, 2010. 366 Grant, 1989 cituar tek Van Schendelen, 2010, 55. 367 Griffin, 2005; Coen, 2007; journal JPA cituar tek Van Schendelen, 2010, 55. 368 Van Schendelen dhe Jackson, 1987 cituar tek Van Schendelen, 2010, 56.

Evarist Beqiri 2017

105

sistemin e tyre të brendshëm politik. Të nxitura nga dëshira, detyrimi dhe kapaciteti, si

këto kompani dhe organizata joqeveritare kërkuan për mënyra të reja për të influencuar

sistemin e brendshëm, dhe shumë zbuluan menaxhimin e çështjeve publike.

Përgjithësisht, kombinimi i një sistemi qeverisës të mbyllur dhe grupeve të irrituara të

interesit jashtë jep një shtysë për adoptimin e menaxhimit të çështjeve publike.

Ndryshimi tjetër erdhi me lëshimin e Aktit Unik Evropian në fillim të viteve 1990. Falë

ndryshimeve të mëparshme në shtëpi, organizatat private në vendet veriore mund ta

ndryshonin me lehtësi fokusin e tyre të menaxhimit të çështjeve publike nga ai vendas tek

ai në nivel evropian. Më tepër se sa homologët në vendet e Evropës jugore dhe lindore,

ata tashmë kishin mësuar të lobonin në mënyrë të vetëmjaftueshme. Ata e aplikuan

eksperiencën e tyre të menaxhimit të çështjeve publike me vendosmëri në sistemin e BE-

së, që ishte atëherë tepër jo familjar për ta.369

Në të shkuarën grupet individuale të lobimit që donin të influenconin vendimmarrjen në

BE preferonin të ndërmerrnin sadopak rrugën kombëtare për në Bruksel. Në nivelin e tyre

mikro, ato kontraktonin shoqatat e tyre kombëtare (në nivelin e mesëm) që qëndronin në

kryqëzimin e rrugëve të EuroFeds dhe qeverive qendrore (niveli makro). Këto të fundit u

ndien të lumtura në tentativën për të grumbulluar të gjitha llojet e interesave kombëtare,

t’i koordinonin si me anë të procedurës dhe me anë të një zyre qendrore si edhe ti

mbronin interesat e përzgjedhura në nivelin e Këshillit. Kështu që në fushën e lojës

kombëtare, secila ministri qeveritare kishte një pozicion të trefishtë: si një grup interesi

publik me vete (mikro), si një lloj shoqate publike për grupet e interesi në domenin e

politikave të saj dhe si një pjesëmarrëse si në koordinimin e procedurave pranë qeverisjes

qendrore dhe në nivelin e Këshillit (makro). Për një kohë të gjatë roli i saj i tretë kishte

njëfarë kuptimi, duke qenë se shumica e vendimeve të BE-së ishte atëherë legjislacion

dytësor, deri në 1987 me SEA, me një pozicion vetoje për ministrin kombëtar në Këshill.

Në këtë mënyrë me ndihmën e qeverisë qendrore, një grup lobimi kombëtar mundej që të

paktën ta bllokonte një vendim të padëshirueshëm të BE-së. Me disa përjashtime si MNC

dhe shoqatat agrikulturore, shumica e grupeve të lobimit nuk kishin eksperiencën dhe

infrastrukturën për të kryer aktivitete lobimi jashtë kufijve. Ata u ndihen të pasigurt dhe

kërkuan ndihmën e qeverive të tyre qendrore. Kjo ndjenjë është zhdukur në shumicën e

pesëmbëdhjetë vendeve më të vjetra anëtare, por ekziston akoma në shtetet e reja

anëtare.370

Megjithëse të gjitha qeveritë qendrore e mbajnë akoma një procedurë të tillë për

‘koordinimin kombëtar’ në nivelin më të lartë (Kabinet, Kryeministër ose President),371

ata kanë zbuluar se ajo është shndërruar në një ‘moçal’, 372 ose një ‘mekanizëm

bizantin’373 që përfshin shumë lojtarë, interesa, konflikte dhe kohë.

Që prej fillimit të viteve 1990, qeveritë qendrore mezi koordinohen efektivisht në nivelin

e tyre, pa përmendur pastaj pjesën tjetër të shoqërisë së tyre.374

369 Van Schendelen, 2010, 56. 370 Van Schendelen, 2010, 128. 371 Kassim et al., 2000 and 2001; Wessels et al., 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129. 372 Peters dhe Wright, 2001 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129. 373 Schneider dhe Baltz, 2005 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129. 374 Van Schendelen, 1993 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129.

Evarist Beqiri 2017

106

Zakonisht vetëm në katër raste ato përpiqen të paktën të koordinojnë influencën e tyre tek

BE-ja, si pjesë e vektorit të tyre: a) nëse për mbledhjet vijuese të Këshillit pozicioni i

votës kombëtare duhet formalizuar, b) nëse parlamenti kombëtar bën presion për një

pozicion të përbashkët për disa çështje, c) nëse ka konflikte të rënda ndërdepartamentale

lidhur me një çështje dhe d) nëse qeveria mban akoma fuqinë e vetos në Këshill. Edhe në

këto raste tentativa për të koordinuar shpesh i afrohet krijimi të koherencës midis

këndvështrimeve të ndryshme të ministrive mbi dokumentin sesa koordinimit të sjelljes

së tyre, dhe kështu që ngelet kryesisht një koordinim simbolik. Veç kësaj, pjesa tjetër e

shoqërisë mezi ftohet që të marr pjesë duke e bërë këto jo ‘kombëtar’. Ministria përkatëse

zakonisht e formëson pozicionin e votimit për Këshillin shumë kohë më parë, gjatë fazës

së Komisionit. Shumë parlamente kombëtare marrin simbole koherence si deklarata

solemne, premtime dhe konsiderata sesa indikator të koordinimit. Ministritë që

konfliktohen shpesh preferojnë e interesin e tyre të përbashkët që të mos koordinohen në

mënyrë të centralizuar. Vetëm në rastin e një pozicioni vetoje të Këshillit mundet që

koordinimi i qendërzuar, nëse tentohet, të jetë vërtetë efektiv në bllokimin e një rezultati

të padëshiruar, por jo për të shtyrë përpara një rezultat të dëshiruar. Sidoqoftë, për shkak

të fuqisë së vetos, bllokimi mund të arrihet gjithashtu edhe pa koordinimin. Praktika e re

në rritje mund të përmblidhet me moton vetësiguri.375

Grupeve të presionit publike ose privat mund t’ju pëlqej të koordinojnë të tjerët aktivisht,

por ata e neveritin që të koordinohen prej të tjerëve pasivisht. Ata që kanë një interes

specifik gjithnjë e më shumë preferojnë të veprojnë vetë. Kjo ndodh me të gjitha llojet e

grupeve të interesit, madje edhe me ato që nga njëra anë predikojnë koordinimin. Shuma

shoqata tregtare që dëshirojnë të koordinojnë anëtarët e tyre preferojnë ta tejkalojnë

ombrellën e tyre kombëtare, dhe sektorët e ministrive shpesh e gjejnë rrugën e tyre për në

Bruksel shumë kohë para se të informojnë zyrën e tyre të koordinimit. Ministritë e

Punëve të Jashtme, të cilat në shumicën e vendeve janë të ngarkuara me detyrën e

dyfishtë si të koordinimit të qeverisjes qendrore në BE edhe të politik-bërjes së tyre të

jashtme, shpesh veprojnë me vetëbesim në nivelin e BE, mbi çështjen e tyre të dytë. Që

prej fillimit të viteve 1990, madje edhe nga Franca, që formalisht është një vend shumë i

centralizuar, më shumë se njëqind grupe interesi, përfshirë sektor të qeverisë qendrore, i

shpëtuan zyrës së koordinimi të tyre të centralizuar SGCI (nën Ministrinë e Jashtme), e

ripozicionuar që prej 2005 si SGAE (nën Kryeministrin), duke ngritur zyrat e veta të

lobimit në Bruksel,376 të quajtura në mënyrë diskrete ‘zyra informacioni’.

Në shumicën e vendeve, koordinimi kombëtar kërkohet pothuajse vetëm nga parlamenti

kombëtar që dëshiron ta shtrëngoj formalisht qeverinë, nga ministria kryesuese e cila do

të kontrollojë ministritë e tjera dhe nga masmedia që nuhat konfliktin. Prirja e

vetëbesimit, që gjendet midis llojeve të ndryshme të grupeve të interesit, justifikon

pikëpamjen që BE-ja nuk është një grumbull shtetesh anëtare por një grumbull vendesh

anëtare. Prirja mund të shpjegohet si një përgjigje racionale e grupeve të lobimit ndaj

sfidës se gjetjes së rrugëve më eficente dhe efektive nga shtëpia drejt BE-së, veçanërisht

për arsyet e mëposhtme.

375 Van Schendelen, 1993 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129 . 376 Legendre, 1993 cituar tek Van Schendelen, 2010, 129.

Evarist Beqiri 2017

107

a. Ndarjet e brendshme në çdo çështje të BE-së është gjendja natyrale e

gjërave në secilin vend anëtar, që më butë cilësohet si pluraliste ose

demokratike. Vendi ose shoqëria mbajnë gjithmonë interesa shumë më të

ndryshme sesa vetëm shteti, dhe ky i fundit më tepër sesa qeveria qendrore

e cila është e ndarë së brendshmi. Ku nuk ekziston asnjë interesi

‘kombëtar’, i përkufizuar si ‘i ndarë prej të gjithëve’, nuk mund të ketë

koordinim ‘kombëtar’. Asnjë grup lobimi i brendshëm nuk mund të besoj

se qeveria e tij qendrore do të mbështes vetëm interesat e tij. Duke mohuar

së brendshmi pluralizmin, një qeveri qendrore dashur padashur stimulon

shumë interes-mbajtës të brendshëm të kujdesen me vetëbesim pas

interesave të tyre. Duke përjashtuar qeveritë e decentralizuar dhe grupet

private të lobimit nga koordinimi i saj, qeveria qendrore legjitimon

vetëbesimin e tyre edhe më shumë.

b. Përfitimet e koordinimit kombëtar mund që të ekzistojnë vetëm nëse

Këshilli luan një rol thelbësor dhe nëse pozicioni i qeverisë qendrore

mund të bëjë diferencën atje. Këshilli zakonisht luan një rol formalisht

vendimtar vetëm në fazën e fundit të rreth 15% të legjislacionit të BE-së.

Sidoqoftë, në praktikën e votimit me shumicë të cilësuar, një shtet i vetëm

anëtar rrallë e bën diferencën. Në fazën e hartimit dhe delegimit të

legjislacionit të BE-së pozicioni i qeverisë qendrore është akoma edhe më

i dobët.

c. Kostot e koordinimit kombëtar mund të jenë të pamasa. Një grup lobimi

publik ose privat që mbështetet tek ai mbart në vetvete rreziqe të tilla si

psh., ta humbas çështjen që aty, të mobilizoj kundërshtarët që herët, të

dobësoj interesat e saj me interesa të tjera heterogjene, të jetë shumë vonë

për fazën e Komisionit ose të humbas një koalicion evropian në rritje.

d. Përfitimet alternative të vetëbesimit zakonisht tejkalojnë të dyja si kostot

edhe raportin kosto-përfitim të ‘koordinimit kombëtar’. Kjo i referohet

faktorëve të lartpërmendur të pjesëmarrjes në nivelin e BE-së. Secili grup

lobimi mund të shfaqet dhe të përfaqësohet atje. Konkurrentët në tregun e

tyre ose sferat politike, duke qenë se gjenden tashmë atje, e detyrojnë që ti

ndjek. Komisioni dhe Parlamenti Evropian i mirëpresin vërtet grupet e

lobimit që janë të mire përgatitur. Kjo logjikë e katërfishtë vetëbesimi,

bazuar në konsiderata eficence dhe efektiviteti, aplikohet jo vetëm në

nivelin makro të qeverisjes qendrore, por gjithashtu edhe në nivelin e

mesëm të shoqatave kombëtare dhe madje edhe në nivelin mikro të

grupeve private ose publike të lobimit. Në vendet e hapura dhe të lira

evropiane pothuajse çdo grup interesi specifik ka opsionin real të

vetëbesimit, duke i shmangur disa struktura të përkulura ose duke

kapërcyer ato në heshtje. Rrallë munden organizatat mëma ose simotra ta

ndalojnë këtë efektivisht. Për shembull, një qeveri qendrore ka shumë pak

mjete ligjore për ti mbajtur grupet shtëpiake të lobimit brenda kufijve,

sepse grupet private janë të lira të lëvizin përreth dhe qeveritë e

Evarist Beqiri 2017

108

decentralizuara (krahinat, qytetet, agjencitë) zakonisht posedojnë njëfarë

autonomie ligjore, e cila në vendet federale si Belgjika, Gjermania dhe

Spanja krahinat e kanë të ‘konstitucionalizuar’.377

4.1.1 Menaxhimi i çështjeve publike dhe sistemi politik i BE

Dëshira e devotshme për konkurrencë të lirë dhe të hapur në treg është e mirënjohur,

megjithatë çdo prodhues ose tregtar ëndërron të bëhet monopolist. Për aq kohë sa të

gjithë tregtarët që veprojnë në një treg të lirë dhe të hapur kanë ambicie të njëjta, ata

përfundojnë si konkurrentë në të vërtetë. Megjithatë, falë teknikave të tyre të zgjuara të

shit-blerjes, disa mund të jenë më të suksesshëm në fitimin e një pozicioni më të fortë në

treg, i cili bëhet kështu më pak i hapur. Në tregun politik të BE-së, sjellja e lojtarëve nuk

është shumë e ndryshme. Shumë grupe interesi deklarojnë me devotshmëri se duan një

fushë loje të niveluar, por privatisht ata të gjithë pothuajse ëndërrojnë për një fushë loje të

pa niveluar, me ata vetë në majë të njëlloj kulle dhe kundërshtarët e tyre në një pozicion

të dobët poshtë.378

Sipas Van Schendelen, çdo sistem politik ka ndërlikueshmërinë e tij, dhe nëse dikush do

të lërë gjurmët e tij mbi të, duke ndikuar rezultatet e tij sipas dëshirës, duhet të ketë

shumë ambicie, njohuri dhe maturi. Kjo është shumë e vërtetë për një mjedis shumë

konkurrues si BE. Shumë lojtarë, që vijnë si nga vendet anëtare edhe nga institucionet e

BE, dëshirojnë të promovojnë interesat e tyre këtu në çfarëdo tematike në çdo kohë, por

duke qenë të ndarë, atë e bëjnë këtë në drejtime të ndryshme Kjo konkurrencë kufizon

efiçencën dhe efektivitetin e përpjekjeve të tyre për të influencuar. Teknikat e vjetra i

kanë treguar kufizimet e tyre kohë më parë, siç sqarohet nga disa shembuj. Shtrëngimi,

nëse bazohet në ligjet e vendosura nga BE dhe ushtrohet nëpërmjet shqyrtimit në gjykatë,

shpesh ka kosto të lartë kohore dhe efektivitet afatshkurtër, pasi kundërshtarët mund të

shkaktojnë një shpagim me efekt bumerangu. Katapultimi kërkon si pozicionin e fortë të

pushtetit ashtu edhe pikëmbështetje të bollshme financiare, parakushte të cilat rrallë

ekzistojnë. Avokatia të çon te kundër-avokatinë, duke qenë se çdo avokat ka

kundërshtarin e tij, dhe kështu që lehtësisht mund të gjendesh në një rrugë pakrye.

Argumentimi është si një bisedë tregtarësh i dobishëm vetëm në disa situata por rrallë i

mjaftueshëm, pasi shumica e grupeve lobuese në Evropë mund të prodhojnë një

dokument të pozicionuar ndryshe me konkluzione logjike dhe referenca të besueshme,

mbrapa të cilit fshihen vlerat dhe interesat e vërteta në lojë. Dhe si në dramat e Greqisë së

Lashtë, të gjithë karakteret mund të kenë të drejtë në argumentimin e tyre dhe, të

pavullnetshëm për kompromis, vdesin në aktin final. Argumentimi është akoma edhe më

i pavend, kur aleatët e fortë janë bindur tashmë, dhe kundërshtarët e vështirë nuk kanë

vullnetin për t’u bindur. Shkurtimisht, për të influencuar BE-në, duhet një ambicie e mire

përcaktuar, një studim proaktiv i mjedisit dhe një stil loje i matur. Lobimi indirekt,

informalisht, qetësisht dhe duke joshur ndihmon në mbledhjen e informacionit dhe

mbështetjes që nevojitet për këtë.379

377 Van Schendelen 2010, 130-131. 378 Van Schendelen (2010, 123). 379 Van Schendelen (2010,49).

Evarist Beqiri 2017

109

Në kërkim të mënyrave më eficente dhe efektive për të organizuar përpjekjet për arritjen

e rezultatit të dëshiruar nga një sistem politik i ndërlikuar, fraza menaxhimi i çështjeve

publike është kthyer në sloganin e ri.380 Çështjet publike (në latinisht, res publica) të një

grupi interesi i referohen axhendës së tij të jashtme. Pra, thjesht grupi i interesit që duhet

të mbrohet ose promovohet duke influencuar mjedisin sfidues. Vendimi për të vepruar

kështu konsiderohet si një pjesë thelbësore e menaxhimit të përgjithshëm. Në fushën e

menaxhimit të çështjeve publike, termi ‘influencë’ zëvendësohet shpesh nga termi

‘menaxhim’, që vjen nga fjala latine manu agere, që do të thotë ‘të drejtosh me duar’ ose

‘të kesh lojën në dorë’. Ironikisht, termi ‘manipulim’, që vjen nga e njëjta gjuhë (manu

pulare), ka pothuajse të njëjtin kuptim por ka një melodi shumë më të ndryshme. Deri

tani, parulla e re, menaxhimi i çështjeve publike, mund të shikohet si një përmirësim i

idesë së vjetër të lobimit ose si një etiketë e re në një shishe të vjetër vere. Ajo mban një

verë vërtet të mirë, veçanërisht fokusi i përbashkët tek ‘përpjekjet për të influencuar ose

për të bërë ndryshimet e dëshiruara’, tani të paraqitura si menaxhimi i sfidave të jashtme

duke zgjidhur problemet e perceptuara dhe/ose duke përfituar nga mundësitë e

perceptuara. Në këtë kuptim nuk ka asnjë diferencë ndërmjet një grupi që lobon dhe njërit

që aplikon menaxhimin e çështjeve publike.381

Sidoqoftë, ka edhe shumë verë të re në shishe. Dallimi më i madh ndërmjet lobimit dhe

menaxhimit modern të çështjeve publike është rritja e përdorimit të metodologjisë

sistematike që ka si rezultat organizimin më racional të ‘ambicies, studimit dhe maturisë’.

Si një antipastë tani do të përvijojmë pesë hapat kryesor të menaxhimit të çështjeve

publike.

1) Hapi i parë fillon me monitorimin e hapur të çështjeve që ngrihen në arenën e

zyrtarëve (të cilët vendosin ‘po’ ose ‘jo’) dhe interesa-mbajtësve (nga të cilët

nevojitet mbështetje), shkurtimisht me lobimin për informacion ose, thënë më

mirë, informacion i rezervuar që vjen nga truri i ushqyer nga shqisat. Lista e

kërcënimeve dhe mundësive ose e ‘anktheve dhe ëndrrave’ që vjen nga jashtë

është thjesht një listë e gjatë e mbi njëqind interesave të rëndësishme, që përmban

vetëm një përqindje të vogël të vendimeve të detyrueshme të BE-së që nxirren

përvit. Lista e gjatë shërben si një bazë të dhënash për të nxjerrë përfundime të

zgjuara, pasi gjatësia e saj e bën të pamundur menaxhimin.

2) Hapi i dytë është shkurtimi efiçent (shkurtimi i kostos), si të listës së interes-

mbajtësve që mund të ndahet dhe menaxhohet nëpërmjet grupeve të tjera si dhe të

listës së shkurtër të cilën për disa arsye grupi i lobimit nuk mund ta ndaj me të

tjerët por duhet ta menaxhoj vetë. Për shkak të kostos, lista që ndahet mund të jetë

sa më e gjatë që është e mundur dhe lista e shkurtër sa më e shkurtër. Për çdo

interes të përzgjedhur vijojnë shumë operacione, për listën që ndahet nëpërmjet

platformave elastike dhe për listën e shkurtër me anë të grupit lobues.

3) Hapi i tretë dhe i katërt preferohet të merren njëkohësisht. Njëri ka të bëjë me

sfidat për ta bërë procesin përkatës të vendimmarrjes së BE-së më të harmonizuar

me interesat e tij, duke luajtur lojën e Tre P-ve (P1: Procedurat dhe Principet; P2:

Pozicionimi; dhe P3: Personat); dhe tjetri ka të bëjë si me punën me shënjestrat e

380 Harris dhe Fleisher, 2005 cituar tek Van Schendelen, 2010. 381 Van Schendelen, 2010, 50.

Evarist Beqiri 2017

110

zgjedhura ashtu edhe me kontrollin e progresit të tyre, si indirekt (me listat e

ndara) ose direkt (listat e shkurtra).

4) Hapi final është organizimi i mbështetje midis interesa-mbajtësve dhe zyrtarëve, i

cili kryhet duke punuar së bashku nëpërmjet formimit të koalicioneve me ata që

kanë interesa të ngjashme, shkurt duke lobuar për një mbështetje të gjerë në çdo

event ku nevojitet për të realizuar ëndrrën dhe/ose shmangur ankthet. Logjika e

ndarjes së hershme së listave evidentohet këtu, për të treguar sesi partnerët mund

të mobilizojnë mbështetësit e tyre dhe të ndajnë kostot.382

Loja e Tre P-ve ka si qëllim ta bëj një mjedis më të favorshëm duke ndryshuar regjimin e

tij. Në këtë lojë të zgjuar, grupi lobues përpiqet të vendos, si piketa në fushë, personat më

miqësor në pozicionet më të mira në procedurat më të favorshme. Për sa kohë që procesi

ligjbërës i BE-së është ende në zhvillim, ka shumë hapësira për këtë lojë speciale. Loja

duhet luajtur shumë kohë përpara se ndeshja në thelb të ketë filluar. Tre P-ja është një

lojë proaktive dhe koherente, e cila pararregullon ose rindërton fushën e lojës

paraprakisht dhe kufizon kështu rrezen e veprimit të konkurrentëve. Ata që ia dalin ta

përshtatin fushën sipas interesit të tyre gëzojnë më tepër mundësi për të shënuar më pas

kur ndeshja e vërtetë fillon. Formimi i çdo traktati është në thelb një loje e Tre P-ve që

vendos piketa në fushat e politikave duke iu paraprirë viteve të tëra ndeshje mbi esencën.

Si zyrtarët e Komisionit ashtu edhe grupet franceze të lobimit janë shpesh lojtarë lider në

këtë fushë. Kur të tjerët fillojnë të argumentojnë mbi thelbin e një çështjeje, ata tashmë e

kanë para rregulluar fushën e lojës dhe e kanë kufizuar rrezen e veprimit të lojtarëve të

tjerë duke i caktuar procedurat, pozicionet dhe personat në favor të çështjes së tyre. Loja

e Tre P-ve kërkon që përzgjedhja sistematike dhe koherente e vektorëve që do të

krijohen, faktorëve që do të përdoren dhe aktorëve që do qasen, të jenë të lidhura në seri

dhe/ose paralelisht. Kjo lojë mund të luhet në çdo arenë, në BE (cilindo institucion ose

pjesë të tij), te interesa-mbajtësit (për shembull brenda EuroFed) ose në shtëpi (brenda

organizimit të brendshëm).383

Në të vërtetë, menaxhimi i çështjeve publike është më shumë së një etiketë e re për një

verë të vjetër. Po kaq i vërtetë është fakti që ideja thelbësore e menaxhimit të çështjeve

publike, pra ajo e përgatitjes, studimit dhe organizimit me maturi për një lojë ose ndeshje,

nuk është e re. Në të shkuarën komandanti kinez Sun Tze ua rekomandonte këtë

ushtarakëve të tij, siç bënte Nikolo Makiaveli me Lorenzo Dei Medici, sundimtarin e

Firences, dhe Ignacio Lojola me Kishën Romake Katolike. Ata të gjithë e konsideronin

efektivitetin (E) e çdo përpjekje për të influencuar botën e jashtme si të varur kryesisht si

te ‘masa’ (M) e duhur ose mbështetja ashtu edhe te inteligjenca (I) e lartme, shkurt te

formula E = MI2, për të perifrazuar Albert Anjshtanjin. Sidoqoftë, me anë të menaxhimit

të çështjeve publike, vera e vjetër prodhohet me një metodologji me të fortë dhe

sofistikuar, që rrjedh nga logjika dhe eksperienca e fitimit të lojërave në një botë të

ndërlikuar si ajo e BE-së. Promovimi i efektivitetit është një çështje ekspertize, një fjalë e

cila mund të qëndroj gjithashtu te simboli E i formulës tonë. Kjo antipastë e shkurtër

382 Van Schendelen, 2010. 383 Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

111

menaxhimit të çështjeve publike dhe lobimit ka nevojë për disa komente nga observimet

empirike.384

Nuk është njësoj si influenca e vërtetë. Menaxhimi i çështjeve publike ose lobimi nuk

mund të barazohen asnjëherë me influencën e vërtetë. Ato janë vetëm përpjekje për të

krijuar atë, kështu që nuk japin garanci për sukses. Në gjuhën akademike, përpjekja nuk

është as e mjaftueshme as e nevojshme për sukses, por vetëm ndihmëse. Grupi i lobimit

mund të vuaj nga humbjet, dhe ndonjëherë ai mund të jetë influencues pa bërë asgjë, çka

është një influencë e përshpejtuar. 385 Madje secili grup lobimi mund të vendos

racionalisht të abstenoj nga lobimi për hesap të tij (lista e shkurtër) ose nëpërmjet një

platforme (listë e gjatë) në të paktën katër situata: kur gjen alternativa më të mira në

nivelin kombëtar ose nëpërmjet tregut; kur percepton se zyrtarët iu paraprijnë interesave

të tij; kur vlerëson se arena përreth është kaq e paparashikueshme sa një pozicion pritje

është më racional; dhe kur i konsideron mënyrat ortodokse, për shembull nëpërmjet

Parlamentit ose Këshillit, si të mjaftueshme. Sidoqoftë, menaxhimi i çështjeve publike

ngelet i rëndësishëm për të vlerësuar situatën.

Lëvizjet interaktive. Përkufizimi mund të sugjeroj lëvizjen me një drejtim, por ky është

vetëm modeli fillestar. Në realitet, zakonisht ekziston një komunikim interaktiv midis dy

ose më tepër rrymave të dërguesve dhe marrësve, dhe aty përfshihem ndryshimi i roleve

dhe një shkëmbim i shumanshëm mesazhesh. Modeli i vërtetë i sjelljes ngjan shpesh me

një deltë komplekse, e mbushur me rryma, degëzime dhe kanale. 386 Shumë interes-

mbajtës dhe gjithashtu zyrtarë të BE-së luajnë shpesh, madje edhe për një dosje të njëjtë,

rolin e dyfishtë të dërguesit dhe të marrësit të mesazhit. Të gjithë hapat kanë nevojë për

shumë punë përgatitore dhe aktivitete në terren. Idealisht, një ekspert i menaxhimit të

çështjeve publike është mjeshtër i të gjithave. Realiteti është shumë ndryshe. Ekspertët e

menaxhimit të çështjeve publike janë specialistë vetëm në disa hapa dhe teknika, për

shembull vetëm për përfaqësimin e grupit të interesit, lobimin për informacion, bërjen e

një liste të gjatë, drejtimin e tryezës së punës së menaxhimit të çështjeve publike,

studimin e çështjeve ose udhëzime për menaxhimin e tij. Vetëm një pakicë e vogël mund

të thuhet se është e aftë për gjithçka. Në një ekip të madh menaxhimi të çështjeve

publike, ata me ekspertizë të kufizuar në një fushë mund të plotësojnë njeri-tjetrin dhe ta

bëjnë ekipin të plotë.

Vetëm disa e bëjnë me kohë të plotë. Shumë persona që praktikojnë thelbin e menaxhimit

të çështjeve publike pjesërisht ose plotësisht e bëjnë këtë me kohë të pjesshme, si një

aktivitet në hije krahas një pune tjetër si menaxher i përgjithshëm, punonjës i shërbimit

civil, sekretar i një shoqate ose analist politik. Një rol kaq i gjerë mund të kontribuoj edhe

pozitivisht madje te performanca e tyre e menaxhimit të çështjeve publike, në mos puna e

tyre me kohë të pjesshme në menaxhimin e çështjeve publike i bën ata më pak të

gjithanshëm ose madje edhe më pak profesional, siç ndodh shpesh.

Vetëm disa profesionistë të menaxhimit të çështjeve publike. Jo të gjithë njerëzit që

përpiqen të influencojnë BE-në vendosin menaxhimin e çështjeve publike në praktikë,

shumica akoma kërkon rrugën në tym ose arbitrarisht, si amator ose vjedhurazi. Edhe ata

të gjithanshmit dhe me kohë të plotë, si shumë praktikues dhe konsulent në Bruksel,

384 Van Schendelen, 2010, 52. 385 Friedrich, 1963 cituar tek Van Schendelen, 2010. 386 Deutsch, 1963 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

112

mund të jenë keq me kualitetin, i cili është edhe përkufizimi ynë i profesionalizmit, jo ai

zënies me punë ose harxhimit të kohës. “Liga e parë” e profesionistëve më të mirë

shënohet nga kualiteti i performancës së tyre të menaxhimit të çështjeve publike.387

4.2 Aplikimi i menaxhimit të çështjeve publike në Bruksel

Me sa duket, BE-ja është sistemi më i përshtatshëm për aplikimin e menaxhimit të

çështjeve publike dhe kryeqyteti i përbashkët Brukseli një vend i shkëlqyer për të

vepruar.388 Makineria e vendimmarrjes së përbashkët së BE-së prodhon çdo vit shume

vendime të reja detyruese që anulojnë legjislacionin e brendshëm që bie në kundërshti,

për të përmendur vetëm këtë output. Antagonistët, madje më tepër se protagonistët e

evropianizimit, duhet ta duan ekspertizën e menaxhimit të marrëdhënieve të çështjeve

publike, sepse të notuarit kundër rrymës kërkon më tepër ambicie, studim dhe maturi sesa

të ecësh me të. Sidoqoftë, shumë grupe interesi që dëshirojnë të influencojnë këtë

makineri, ndihen të detyruar ose edhe të tërhequr për ta bërë atë, dhe zakonisht kanë një

kapacitet minimal për të bërë disi “ndryshimin”. Shkurt, ata mund të marrin pjesë në

sistem. Ata dëshirojnë të jenë subjekt i vektorëve të influencës. Për shkak të varietetit të

Evropës, interesat e tyre do të përplasen me ato të të tjerëve. Për pasojë, çështje të reja do

të ngrihen në vazhdimësi. Këto grupe presioni janë dashur padashur bartësit më të

dukshëm të evropianizimit që po ndodh. Duke transportuar interesat e tyre në BE, ata me

sa duket i konsiderojnë pesë metodat e vjetra evropiane të zgjidhjes së konflikteve si të

dala mode ose të pamjaftueshme, dhe metodat e BE-së si më efektive dhe eficente. Nëse

fillimisht duke mos qenë shumë të familjarizuar si me interesa-mbajtësit nga vende të

ndryshme dhe zyrtarët e BE-së, shumë grupe kanë tendencën të zgjedhin nga menuja e

teknikave të influencës ato që i kanë përdoru në shtëpi. Ata akoma nuk i kanë zbuluar

metodat e menaxhimit të çështjeve publike.389

Askush nuk e di me saktësi ose me afërsi numrin e përgjithshëm të grupeve të interesit

dhe lobistëve që përpiqen aktivisht të influencojnë sistemin e BE-së. Disa burime japin

vetëm numra të përafërt dhe të ndryshëm. 390 Parlamenti Evropian (PE), duke u

ndërgjegjësuar për “dendësinë e lobimit” (PE, 2003), ka listuar në websitin e tij në 2009

pothuajse 4300 lobist të akredituar, megjithëse numërimi i dyfishtë i tyre do të thotë se

ata përfaqësojnë një numër shumë më të vogël entitetesh ose grupesh. Në regjistrin e tij

Komisioni (2009) përmendi rreth 1700 entitete, jo persona. Në 2008 Parlamenti Evropian

dhe Komisioni vendosën të ndërtonin një regjistër të përbashkët. Një burim tjetër është

Drejtoria Evropiane e Çështjeve Publike (2008). Sipas saj grupet e interesit që kanë një

zyrë të përhershme në Bruksel ose pranë tij janë përreth 2400. Përafërsisht shpërndarja

është si vijon: Organizatat tregtare evropiane dhe federatat profesionale (35%),

konsulentët tregtarë dhe firmat ligjore (14%), kompanitë (12%), organizatat joqeveritare

evropiane në fusha si shëndeti, mjedisi dhe të drejtat e njeriut (10%), biznesi kombëtar

dhe shoqatat e punonjësve (9%), zyrat lokale dhe rajonale (8%), organizatat

ndërkombëtare (5%), think-tanket dhe institutet e trajnimit (5%) dhe Dhomat e Tregtisë

387 Van Schendelen, 2010. 388 Van Schendelen, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010. 389 Van Schendelen, 2010, 57. 390 Berkhout dhe Lowery, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

113

(2%). Veç këtyre, janë përfaqësuesit e përhershëm të vendeve anëtare, përreth 150

misione diplomatike të qeverive të huaja (të tilla si SHBA, Liberia dhe Turqia) dhe zyrat

e pothuajse të gjithë parlamenteve kombëtare, për të përmendur vetëm disa. BE është

qartësisht një vend i hapur dhe Brukseli një qytet i hapur. Duke cituar Eartha Kitt, “Ata i

bëjnë të gjitha”. 391 Në të shkuarën e afërt, shumica e grupeve të interesit u ndihen

veçanërisht të tërhequr nga politika e BE në fusha të tilla si, tregu i brendshëm, mjedisi,

shëndeti, bujqësia, çështjet sociale, kërkimi, zhvillimi, dhe transporti 392dhe nuk ka sinjale

se kjo ka ndryshuar shumë. Shumica e grupeve vijnë nga sektori privat, të orientuara drejt

fitimit ose organizata joqeveritare, duke reflektuar kështu edhe në nivelin e BE-së

mbizotërimin e madh që kanë në shtëpi në çështjet e organizimit publik. Në fund të vitit

2000, vendin e dytë nga sektori publik e zinin qeveritë e decentralizuara, të tilla si

qeveritë rajonale dhe lokale (veçanërisht nga Evropa Qendrore dhe Lindore) dhe

agjencitë shtëpiake të tilla si ato mbi sigurinë e transportit, sigurinë e ushqimit dhe

regjistrimin e tokës.

Sidoqoftë gjithë këto numra dhe figura, tregojnë vetëm përafërsisht prezencën e grupeve

të interesit dhe lobistëve. Ato nuk thonë sesa të gjithanshëm, të dedikuar dhe, së fundmi,

sa profesionist ata janë. Sipas të dhënave së sondazheve, shumica e kompanive dhe

federatave kanë një staf prej gjashtë personash me kohë të plotë, dhe ato këshillimore me

rreth dhjetë persona (EurActiv, 2009-A-B-C). Nëse ne prezumojmë se 2400 grupet e

interesit me qendër në Bruksel, që ne kemi përmendur kanë një staf prej pak më tepër se

gjashtë veta, atëherë në kemi një staf prej 15,000 personash në total, një shifër kjo e

konsiderueshme në diskutimet publike. Sidoqoftë, kjo është vetëm një pjesë e historisë së

plotë. Mazhoranca e grupeve të presionit nuk e kanë qendrën e përhershme në Bruksel

dhe vetëm nganjëherë dërgojnë dikë tek vendi i takimit, kur diçka e rëndësishme për ta po

diskutohet diku. Veç punëve të tjera që kanë për të bërë, ata përpiqen që gjatë kohës që iu

mbetet të monitorojnë dhe influencojnë çfarë ndodh aty me anë të kontrollit nga distanca

nëpërmjet interes-mbajtësve miq. Për të dhënë një shifër: përafërsisht 100,000 ekspert

ndjekin mbledhjet e rreth 2000 komiteteve të ekspertëve të Komisionit. Ata përfaqësojnë

grupet private ose publike të interesit. Shuma totale e grupeve të interesit dhe gjithë

përfaqësuesve të tyre që marrin pjesë në nivelin e BE-së, vetëm part-time ose/dhe duke u

komanduar nga larg është pafund. Shpesh madje edhe zyrtarët e institucioneve së BE-së,

zyrat, agjencitë, komisionet dhe pjesët e tjera të makinerisë së BE-së mund të

konsiderohen të paktën si lobist me kohë të pjesshme me qendër në Bruksel.393

Por a janë duke përdorur vërtetë gjithë këto grupe interesi dhe njerëzit e tyre metodat e

zgjuara të menaxhimit të punëve publike, dhe si rrjedhim janë

lobist profesionist dhe të gjithanshëm në praktikë? Gjithashtu edhe për këtë pyetje ka

disa kërkime ilustrative. Një studim midis 91 zyrave rajonale dhe lokale tregon se

shumica kanë primar “rolin e dëgjuesit”, veçanërisht për subvencionimet e BE-së, dhe

vetëm shpresojnë të formësojnë vendimet e BE-së por rrallë herë janë aktor deçiziv.394

Një sondazh midis 149 think-tankeve tregon se shumica e tyre prodhon vetëm studime

dhe trajnime nga perspektiva shtëpiake, luftojnë vazhdimisht për mbijetesë buxhetore dhe

391 Van Schendelen, 2010, 57. 392 Fligstein dhe McNichol, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 393 Van Schendelen, 2010, 58. 394 Marks dhe të tjerë, 2002 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

114

ka pak fuqi zjarri në nivelin e BE-së. 395 Një pyetësor midis 140 praktikuesve të

menaxhimit të çështjeve publike zbulon se shumica e tyre nuk kanë një funksion të

formalizuar për menaxhimin e çështjeve publike dhe nuk e matin performancën e tyre,

kështu që nuk paraqesin një status të lartë profesional në çështjet publike.396Eksperienca

ime e pjesëmarrjes, si vëzhgues tek ana e dërguesve në shumë grupe të ndryshme presioni

në nivelin e BE-së, më ka mësuar se mazhoranca e njerëzve të tyre të menaxhimit të

çështjeve publike janë akoma larg standardeve të tij. Ata përdorin listat e tyre të gjata e

introverte si lista të shkurtra, gjë e cila i rraskapit ata pa jua shpërblyer mundin, dhe

zgjedhin nga menuja e teknikave të influencës ato që përdorin në shtëpi. Ata mund të jenë

ambicioz, por dështojnë tek sensi i studimit dhe maturisë. Shumica kanë ambicie modeste

dhe ndihen të kënaqur për shembull vetëm duke e profilizuar organizatën e tyre për

mjedisin e BE-së (shumë krahina dhe qytete), duke shkruar “fakte kyçe” (shumë kompani

konsulence) ose duke përfaqësuar organizatën e tyre si ekspert në një EuroFed (shumë

kompani dhe organizata joqeveritare) ose komisione (shumica e ministrive).

Praktikat e menaxhimit të çështjeve publike janë akoma të kufizuara në sasi dhe cilësi,

por në rritje. Grupet private të lobimit nga Evropa veriperëndimore i kanë dhëne tonin

menaxhimit të çështjeve publike në nivelin e BE-së. Falë zhvillimeve shtëpiake të viteve

1970, që i kemi përmendur më parë, ato fituan aftësi në menaxhimin e çështjeve publike

shumë më herët se homologët e tyre gjetkë. Ato u bënë lojtar udhëheqës brenda suazës së

grupeve të menaxhimit të çështjeve publike me qendër në Bruksel, të tilla si Society of

European Affairs Professionals (SEAP), Public Affairs Practitioners (PAP) dhe

European Federation of Lobbying and Public Affairs (FELPA). Ekzistojnë madje grupe

kombëtare për menaxhimin e çështjeve publike me qendër në BE, të tilla si ai holandez

European Affairs Platform (EAP). Shumica e kompanive këshillimore me qendër në

Bruksel kanë gjithashtu prejardhje veriperëndimore ose britanike. E njëjta gjë vlen edhe

për gazetën e përjavshme European Voice, ato mujore si Public Affairs News dhe EU

Reporter si dhe atë tremujore Europe’s World. Një iniciativë greke është e përjavshmja

New Europe që raporton gjithashtu përreth zhvillimeve në vendet anëtare. Grupe e

orientuara nga Franca kanë ndjekur shembullin e Britanisë duke vendosur në Bruksel

qendrat e veta të trajnimit, konsultimit, shoqatat e grupeve dhe, veçanërisht, shërbime

informacioni të tilla si e vjetra Agence Europe, website si Euractiv.com (përfshirë një

seksion special vetëm për çështjet publike), vëzhgues si European Information Services

dhe Europolitics, si dhe European Public Affairs Directory (tashmë britanike). Sondazhe

të rregullta midis njerëzve të menaxhimit të çështjeve publike mbahen nga EurActiv dhe

britanikja ComRes. 397 Kompani të mëdha dhe organizata joqeveritare nga Italia,

Gjermania, vendet nordike dhe Evropa Qendrore kanë shfaqur së fundmi një interes aktiv

në rritje për menaxhimin e çështjeve publike në BE, dhe ata ndiqen nga afër nga gazetaria

kritike (dhe shpesh vetëm moralistike) në shtëpi që sidoqoftë përhap mesazhin e lobimit

dhe menaxhimit të çështjeve publike në nivelin e BE-së. Duket se është duke u zhvilluar

edhe një ligë e parë e grupeve të lobimit të BE-së me qendër në Bruksel që përpiqet të

menaxhoj çështjet e tyre publike profesionalisht. Zakonisht, ata i kanë mësuar mësimet e

tyre nga BE-ja nëpërmjet ndeshjeve të humbura në të shkuarën. Në vend që të hiqnin

dorë, ata shtrënguan nervat dhe trupin e tyre. Shumica ua kanë ndjerë lezetin mundësive

395 Boucher, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010. 396 Com-Res, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010, 59. 397 Van Schendelen, 2010, 59.

Evarist Beqiri 2017

115

më të shumta dhe kërcënimeve më të pakta, humbjeve më të pakta dhe më shumë

fitoreve. Tani ata e mbajnë dritaren organizative hapur për të hyrë dhe dalë. Gjithashtu

disa grupe dhe njerëz pa një zyrë në Bruksel dhe që operojnë nga diku tjetër mund të jenë

lojtarë të shkëlqyer. E njëjta gjë mund të vlejë edhe për shumë lojtarë me kohë të

pjesshme në fushën e lojës së BE-së. Megjithatë, reputacionin e profesionistit shpesh e

gëzojnë ata që janë të instaluar në Bruksel. Ata ndihen rehat atje dhe mësojnë nga njëri-

tjetri.398

Natyrisht menaxhimi i çështjeve publike në BE nuk është çelësi i gjithçkaje. Nëse

aplikohet profesionalisht, duke kryer me kujdes detyrat e shtëpisë (studim) dhe duke

punuar në terren (maturi), ai ofron vetëm mundësi më të mira për të fituar ose, të paktën,

për të mos humbur një ndeshje në BE. Menaxheri profesionist i menaxhimit të çështjeve

publike operon mbi një sërë normash ose recetash që kanë të bëjnë, në rastin tonë, me të

luajturin më mirë në nivelin e BE-së. Sidoqoftë, qasja jonë nuk është normative por

konsultative. Secili grup interesi është i lirë të menaxhoj çështjet e tij publike në mënyrë

amatore, të ndjek preferencat e tij të vjetra për një teknikë tradicionale influence, të

zgjidh sfidat e tij me aktivitete jashtë BE-së, të ndihet i kënaqur duke thjesht u përshtatur

me rezultatet e BE-së, ose t’i besoj metodës së vjetër të integrimit në BE. Sidoqoftë, nëse

një grup interesi dëshiron të përmirësoj mundësitë e tij për të formësuar një rezultat të

dëshirueshëm nga BE, atëherë ai duhet të praktikoj mësimet që burojnë nga menaxhimi i

çështjeve publike profesionalisht. Në këtë kuptim, qasja jonë është konsultative.399

Grupet e interesit që përpiqen të influencojnë rezultatet e makinerisë së BE-së dhe fushën

e saj të lojës duhet të kuptojnë mënyrën e tyre të të qenit. Natyrisht këto njohuri duhet të

jenë të dobishme, që nënkupton se janë të vërteta për aq sa pretendojnë (të vlefshme), jo

të ndikuara nga metodat e kërkimit (të besueshme) dhe të aplikueshme në jetën e

përditshme (praktike).400

Mekanizmi i BE-së nuk është një sistem i zakonshëm. Njohja e mekanizmit të BE-së, e

cila prodhon rezultatet dhe vendimet e detyrueshme për vendet anëtare paraqet interes të

madh. Njohja e tij ndihmon në identifikimin e interes-mbajtësve të rëndësishëm përreth

mekanizmit dhe në grumbullimin e informacionit dhe mbështetjes po aq të vlefshme nga

ata.

Tërësia e funksioneve operacionale të BE-së ndryshon nga ajo e shumë sistemeve të tjera

politike, të tilla si ato të vendeve anëtare.401 Funksioni i saj primar është ai i prodhimit të

legjislacionit të përbashkët të detyrueshëm për vendet anëtare, duke përdorur edhe

funksionin e gjykimit nga gjykata e tij, të cilat qëndrojnë mbi gjykatat kombëtare.

Gjithashtu në këtë aspekt BE-ja nuk është një organizatë ndërkombëtare e zakonshme.

Funksioni i saj i dytë kryesor është ai i një platforme të artikulimit së interesave dhe

bashkimit të tyre nga lloje të ndryshme grupesh interesi, shtëpiake dhe të huaja.

Funksioni i tij administrativ shpesh përzihet me atë të vendeve anëtare. Duke i rekrutuar

njerëzit nga gjithë vendet anëtare, ajo ngjan si një shumëkombëshe. Asaj i mungon

funksioni i socializmit në masë dhe komunikimit siç ekziston në sistemin kombëtar. BE

nuk është një bashkim i vlerave që ndahen gjerësisht, dhe ato pak mjete të komunikimit

398 Eising, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010, 60. 399 Van Schendelen, 2010, 60. 400 Lindblom and Cohen, 1979 cituar tek Van Schendelen, 61. 401 Almond and Powell, 1966 cituar tek Van Schendelen, 61.

Evarist Beqiri 2017

116

në masë janë kryesisht në anglisht si BBC, Finacial Time dhe CNN, të cilat janë jo tipike

për këndvështrimin evropian.402

Profili i vendeve tregon se dy ose tre prirjet e para të lobimit në BE janë të dukshme

ngado, ku më pak dhe ku më shumë. Vetëbesimi dhe veprimi kolektiv po bëhen rregulli i

përgjithshëm më tepër sesa përjashtimi, vetëm me vonesë në kohë nga vendet Evropës

Qendrore dhe Lindore. Prirja e tretë, ajo e lobimit të përshtatur është akoma e freskët, por

gjithmonë e më e dukshme ndërmjet kompanive shumëkombëshe, disa organizatave

joqeveritare dhe disa qeverive të decentralizuara dhe pjesëve të ministrive, përsëri me një

vonesë në kohë për vendet Evropës Qendrore dhe Lindore. Besohet gjithmonë e më tepër

se në çdo arenë të BE-së lobimi në mënyrë shabllone nuk ka kuptim, dhe sjelljet e

përshtatura janë të nevojshme dhe mund të përmirësohen më tej. Parulla e re është

profesionalizëm, i cili është në kontrast me amatorizmin, dhe profesionistët duhet që të

mos ngatërrohen me lobistët me kohë të plotë ose konsulentët të cilët gjithashtu mund të

sillen në mënyrë amatoriale. Ata të gjithë kanë ambiciet e tyre, por lobisti profesional

udhëhiqet nga një sjellje e ndërgjegjshme dhe me objektiva të qarta (studim, maturi),

ndërsa amatori sillet si një lobist turist (që sillet sa andej-këndej) dhe kthehet në shtëpi

vetëm me disa kujtime nga Brukseli.403

Profesionisti i menaxhimit të çështjeve publike në nivelin e BE-së është në gjendje të

identifikoj më shumë alternativa sjellje dhe mund të bëjë zgjedhjen më të mirë, e cila jep

rezultate më të mira sa i takon efektivitetit (realizimit të objektivave) dhe eficencës

(raportit kosto-përfitim). Eksperti i çështjeve publike rregullon me imtësi qasjen ndaj

aktorëve, përdorimin e faktorëve dhe krijimin e vektorëve dhe përdorimin e lojës së Tre

P-vë nëse është e nevojshme. Gjithë kjo ‘lëvizje fijesh në Bruksel’ është vetëm një mjet i

nevojshëm, pasi objektivi (një variabël e ndryshueshme) ngelet fitorja e lojës së dëshiruar

ose, përfitimi më i mirë i radhës, një kompromis inkurajues, respekti dhe mbështetja.

Faktori i vetëm dhe më i rëndësishëm (variabla e pavarur) i suksesit të lobimit, zgjuarsia

politike, mund të përmirësohet gjithmonë nga profesionalizmi. Kjo kërkon si punë të

zgjuar në shtëpi ashtu edhe përshtatje me fushën e lojës ose me fjalë të tjera lobim për

informacion dhe mbështetje, ose thënë shkurt, studim dhe maturi. Në formulën E = MI2

është I që vlen dyfish. Dikush mund ta krahasoj këtë me të menduarin e Kasparovit para

secilës ndeshje dhe lëvizjeje së çdo guri shahu. Racionaliteti që qëndron pas lëvizjeve

është i krahasueshëm: vështirësitë e lojës (kompleksiteti dhe dinamika) kërkon të

menduar proaktiv; rezultati shihet si shumë i rëndësishëm, duke qenë se edhe çmimet

janë po ashtu interesante; dhe konkurrenca e fortë dhe gjithmonë e në rritje i jep jetë një

‘premier league’ lojtarësh të zgjuar. Darvini mund ta kishte perifrazuar ligjin e tij në

termat e mbijetesës, së atij që përshtatet më tepër politikisht këtu. Dallimi bëhet nga

zgjuarsia politike.404

Sa i takon fushës së lojës, grupet e zgjuara të lobimit shpesh vrasin mendje lidhur me

pyetjen,‘Cili veprim është më i miri?’. Për shembull, është më mirë të orvatesh për

vendimmarrje mbi kombëtare të BE-së apo ndërqeveritare, të kesh njësi të koordinuar

apo që veprojnë me vetëbesim, ta politizojnë apo ta depolitizojnë një çështje, të hyjnë në

një aleancë të qëndrueshme ose në një të ndryshueshme, të sillen në mënyrë vepruese ose

402 Van Schendelen, 2010, 61. 403 Van Schendelen, 2010, 154. 404 Van Schendelen, 2010, 154.

Evarist Beqiri 2017

117

të nënshtruar? Lojtari amator vështirë se i merr në konsideratë dilema të tilla ose i zgjidh

ato në mënyrë dogmatike ose kuturu, ndërsa përgjigjja profesionale ndaj pyetje është:

‘Ajo varet’. Prandaj, pyetja tjetër është: ‘Nga çfarë?’. Kjo ka të bëjë me realizmin e

detyrave përgatitore të shtëpisë, sa i takon variablave thelbësore, shumë prej të cilave

mund të menaxhohen për të krijuar rezultatin e dëshiruar. Këto variabla janë të

panumërta, pasi ato përfshijnë të gjitha llojet e aktorëve, faktorëve dhe vektorëve.

Amatorët mund ta shikojnë këtë menu të pafundme zgjedhjesh si një problem që krijon

pështjellim dhe mund të preferojnë të luajnë kuturu. Sidoqoftë, profesionistët e shikojnë

atë si një mundësi për të krijuar një efektivitet dhe eficencë më të madhe, sepse ajo ofron

më tepër rrugë dhe mjete për të arritur tek rezultati i dëshiruar dhe mundëson vendimin

më të përshtatshëm në fushën e lojës. Përshtatja me fushën e lojës është e mbushur

gjithashtu plotë me pyetje që duhen marr në konsideratë, që kanë të bëjnë si me vetveten

ashtu edhe me lojtarët e tjerë, të tilla si “Kush vepron dhe pse, për çfarë, tek kush, mbi

çfarë, sa, ku, kur dhe me çfarë rezultati? Ato i shkojnë përshtat gjithë grupeve të lobimit,

përfshirë zyrtarët e BE-së.405

4.2.1 Rrugët për në BE

Menuja përbëhet nga tre rrugë kryesore:

1. Rruga kombëtare e përdorur ose deri në nivelin mesatar të organizatave shtëpiake

dhe/ose në nivelin e qeverisë qendrore që i kërkohet ta transportoj interesin specifik në

BE. Kjo rrugë përdoret akoma për disa dosje që bien akoma nën unanimitetin e Këshillit

dhe nga grupet e lobimit të keq informuar ose të dëshpëruar që luten për ndihmën e

qeverisë.

2. Rruga përtej-kombëtare për në BE, përdoret zakonisht duke qenë pjesë e anëtarësisë së

disa platformave përtej-kombëtare, të tilla si grupet ad-hoc, rrjetet informale, federatat

homogjene evropiane (EuroFed) ose konfederatat heterogjene, të nevojshme për të

grumbulluar dhe drejtuar interesat e shumta dhe të ndryshme dhe të mbështetura

ndonjëherë nga ndonjë zyrë në Bruksel. Me përjashtim të ministrive kombëtare,

pothuajse të gjithë grupet shtëpiake të lobimit përdorin këtë rrugë intensivisht për të

mbledhur informacion dhe mbështetje.

3. Rruga ndërkombëtare që zgjatet nga brenda vendit ose prej një platformë tej-

kombëtare me anë të organizatave në vende të ndryshme brenda BE-së ose gjetkë (si

WTO, OECD, SHBA, Japoni, vendet më pak të zhvilluara) që mund të influencojnë

vendimet dhe axhendën e BE-së. Kompanitë shumëkombëshe që kanë çështje tregtie

globale dhe OJQ-të në rritje, për shëndetin dhe mjedisin janë përdorues të zgjuar të kësaj

rruge, për shembull, Organizata Ndërkombëtare e Tregtisë WTO (banane, çelik, sheqer

tekstile) dhe Organizata Ndërkombëtare e Shëndetësisë WHO (duhani, farmaceutika), me

BE-në dhe SHBA-të si partner të mëdhenj negocimi, e bëjnë lobimin të rëndësishëm si në

Bruksel edhe në Uashington.

405 Van Schendelen, 2010, 155.

Evarist Beqiri 2017

118

Këto rrugë qartësisht kanë plotë shtigje, kryqëzime dhe rreth rrotullime që mund të

përdoren për të ecur në mënyrë më eficente. Për në BE ka shumë rrugë, zakonisht jo

pakrye. Shumica e grupeve të lobimit që braktisin rrugën kombëtare të vjetër marrin atë

tej-kombëtaren së pari, zakonisht duke u bërë anëtarë të një platforme atje. Prej aty ata

mund të marrin gjithashtu edhe rrugën ndërkombëtare, siç bëhet shpesh drejtpërdrejt nga

kompanitë shumëkombëshe dhe OJQ-të me pozita të forta në shumë vende brenda BE-së

dhe gjetkë, dhe në këtë mënyrë janë të afta të marrin vendimet e duhura. Nga vëzhgimi i

ecurisë së grupeve të lobimit vihen re disa prirje.406

1) Rrugë të shumëfishta. Në praktikë përdoren të gjitha rrugët kryesore. Gjithashtu rruga

kombëtare përdoret akoma, por vetëm ekskluzivisht nga ndokush. Në qoftë se një grup

shtëpiak lobimi beson se kjo rrugë mund ta ndihmojë çështjen e tyre, ata e marrin atë në

mënyrë selektive dhe suplementare ndaj rrugës tej-kombëtare. Shumë grupe lobimi

shumëkombësh i përdorin të gjitha rrugët kryesore, në seri dhe paralelisht, në këtë

mënyrë edhe kryqëzimet dhe rreth rrotullimet. Ata praktikojnë çështjet publike në nivele

të shumëfishta: në vendin e tyre mëmë, në vende të ndryshme, në nivelin global dhe në

BE.

2) Devijimi i qeverive. Qeveritë kombëtar priren akoma të shkojnë drejtpërdrejt nga

kryeqyteti i tyre kombëtar tek ai evropian dhe veçanërisht tek godina e Këshillit të tyre,

Justus Lipsus. Ministritë e veçanta kanë tendencën që t’i kapërcejnë shumicën e interes-

mbajtësve shtëpiak, të tilla si qeveritë e decentralizuara dhe grupet e interesave private,

madje edhe kur këta të fundit mbajnë pozita të forta përreth dhe brenda Komisionit dhe

Parlamentit Evropian. Gjithashtu ato rrallë kanë një lloj EuroFed-i për grumbullimin e

interesave të tyre, por ndonjëherë ia besojnë këtë takimeve dypalëshe dhe kryesisht

takimeve të tyre në Këshill, përfshirë grupet e punës atje. Vetëm disa marrin rrugën

ndërkombëtare për në BE.

3) Rrugëtimi. Faktorët e përgjithshëm të pjesëmarrjes në nivelin e BE-së diferencojnë

gjithashtu edhe rrugëtimin. Dëshira, kapaciteti, shtrëngimet dhe ftesat të gjitha mund të

drejtojnë tek zgjedhja e një rruge specifike, të personalizuar. Kjo shpjegon pjesërisht

arsyet se pse grupet e lobimit që janë të pozicionuar më mirë dhe shpesh me organizim

shumëkombësh, zakonisht me rezultate të larta tek të gjithë faktorët, priren të përdorin

kaq shumë rrugë paralelisht dhe në seri. Gjithashtu kjo shpjegon edhe arsyet se pse kaq

shumë grupe lobimi nga vendet e reja anëtare mbështet akoma gjerësisht tek rruga e tyre

kombëtare, e standardizuar.

4) Inteligjenca. Si një pjesë thelbësore e çfarëdolloj lobimi, rrugëtimi nuk duhet bërë

kuturu, por si rezultat i informacioneve nga jashtë ose punës përgatitore. Vetëm atëherë

dikush mund të identifikoj rrugët më të mira me më pak pengesa dhe më shumë

mbështetje, të eci në mënyrë eficente dhe efektive dhe të arrij në destinacionin e

dëshiruar. Rrugëtimi i zgjuar është si blerjet inteligjente dhe duhet përgatitur që në shtëpi.

Sidoqoftë shumica e grupeve të lobimit janë akoma mospërfillës ndaj studimit të rrugëve

dhe thjesht marrin rrugën që shohin ose me të cilën janë mësuar.407

406 Van Schendelen, 2010, 132. 407 Van Schendelen, 2010, 132-133.

Evarist Beqiri 2017

119

4.3 Veprimtaria e grupeve të interesit në BE

Secili grup lobimi do të dëshironte shumë të ishte lojtari i vetëm në fushën e lojës së BE-

së, por kjo është vetëm një ëndërr me sy hapur. Edhe në Komunitetin e vjetër me gjashtë

vende anëtare, grupeve të interesit iu është dashur gjithmonë të konkurrojnë, edhe për një

segment të politikave të një sektori, por numri i tyre ishte qartësisht më i vogël atëherë

sesa tani. Në teori veprimet individuale të lobimit mund të jenë akoma efektive për të

bllokuar dosje që kërkojnë unanimitetin në nivelin e Këshillit, por duke qenë se qeveritë

rrallë herë e përdorin të drejtën e tyre të vetos, ngelet i vështirë për t’u praktikuar. Nëse

përpiqesh për një vendim pozitiv qoftë në Këshill qoftë në trupat e tjerë kërkohet veprim

kolektiv. Në çdo segment të politikave të një sektori, numri i grupeve të interesit që

konkurrojnë është tani aq i madh saqë veprimi kolektiv është i nevojshëm më tepër se

kurrë. Grupet e presionit mund të fluturojnë vetëm nga shtëpia, por me mbërritjen afër

fushës së lojës së BE-së, ai zakonisht duhet të bëhet pjesë e tufës. Ata akoma mundet që

të kontaktojnë njerëz përreth ose brenda Komisionit, Parlamentit ose Këshillit

individualisht, por një veprimi i tillë bëhet për të përfituar informacion suplementar

lidhur me interesat e tyre që dallojnë nga ato të përbashkëtat. Këto të fundit çohen

përpara me anë të një qasje kolektive përmes një trupi me veshë, sy, pamje dhe gjuhë të

përbashkët. Si e tillë, një koalicion me interesa-mbajtës të tjerë është gjithmonë e më i

nevojshëm. Sidoqoftë, çdo grup lobimi mund ti paraprij më mirë kësaj duke ndarë me të

tjerët listën e tij të interesave dhe duke përfituar kështu në planin afatgjatë.408

Faktori që jep shtysën për një veprim më tepër kolektiv është logjika e influencës,409 e

cila deri në njëfarë mase është i lidhur me madhësinë e sistemit politik. Në nivelin lokal

madje edhe një grup interesi masë mesatare mund të ketë masën dhe peshën e

mjaftueshme të paraqes interesat e tij tek zyrtarët. Por në nivelin rajonal, kombëtar dhe në

atë të BE-së, ai duhet të krijoj më tepër masë dhe peshë në mënyrë që të tërheq

vëmendjen tek interesat e tij. Ai duhet të gjej masën dhe peshën e duhur që përshtatet me

sistemin përkatës. Ai e bën këtë duke vepruar kolektivisht: zogu i vetmuar i bashkohet

një tufe me zogj të ngjashëm. Përveç këtyre faktorëve që veprojnë kolektivisht, ka edhe

faktorë të tjerë ndikues. Interes-mbajtësit përreth kërkojnë përherë ata që kanë interesa të

ngjashme dhe burime të dobishme në mënyrë që të bashkojnë forcat. Çdo grup lobimi

duhet të hamendësoj përreth përbërjes optimale të një platforme ose tufe së cilës ti

bashkohet 410 Kjo gjendje është një balancë delikate ndërmjet homogjenitetit dhe

kontrollit. Nëpërmjet zogjve të ngjashëm (homogjenitetit) ndahen çështjet, por interesat

mund të jenë ekstremisht kompetitive. Aq e lehtë sa është ndërtimi i një axhende të

përbashkët, aq e vështirë është vendimmarrja përreth saj sepse çdo rezultat mund të

ndryshoj tregun ose pozicionin e forcave. Me zogj të ndryshëm (heterogjenitet) zakonisht

ka pak çështje dhe interesa të përbashkëta, prej këtej formimi i një axhende të përbashkët

rezulton lehtësisht në shumë fjalë dhe lista pa efektivitet. Në radhë të parë, shumica e

grupeve të lobimit preferojnë homogjenitetin, zakonisht në baza sektoriale, me

konkurrentët e tyre të drejtpërdrejt përreth tavolinës. Përveç kësaj ata dëshirojnë të ruajnë

kontrollin mbi veprimet kolektive. Kompanitë e organizuara shumëkombëshe dhe

408 Van Schendelen, 2010, 134. 409 Schmitter dhe Streeck, 1999 cituar tek Van Schendelen, 2010. 410 Spencer dhe McGrath, 2008, 79-83 cituar tek Van Schendelen, 2010, 134.

Evarist Beqiri 2017

120

Organizatat Joqeveritare shpesh kanë aftësi për të kontrolluar direkt,411 por shumica e

gjerë e grupeve lobuese mbetet e varur tek kontrolli në distancë nëpërmjet ombrellës së

tyre brenda vendit dhe që shtrihet deri në nivelin e BE-së.

Modeli për veprimin kolektiv është pak a shumë ai homogjeni Federata Evropiane ose

EuroFed,412 megjithëse, shumë EuroFed janë bërë më pak homogjen që prej zgjerimit të

BE-së nga 15 me 27 vende.

Grupet me disa interesa specifike të përbashkëta takohen së bashku në ombrella të tilla

përtej kombëtarë pranë makinerisë së BE-së. Variante të kësaj janë konfederatat më

heterogjene, rrjetet informale, koalicionet ad-hoc dhe të ashtuquajturat, Shtëpitë

Evropiane me interesa-mbajtës që ndajnë mbështetje logjistike, të tilla si Shtëpia e

Energjisë së Rinovueshme. Veç kësaj, shumë grupe vendosin zyrën e tyre në Bruksel për

të kontrolluar nën ombrellat e tyre. Shtëpitë kombëtare si Shtëpia Austriake dhe Shtëpia

Çeke kanë një funksion të ngjashëm në ofrimin e një zyre të përbashkët për krahinat dhe

agjencitë e tyre. Shumica e EuroFeds dhe varianteve të tyre kanë thellësisht një formë të

ngjashme organizimi. Ekziston një Asamble e Përgjithshme me anëtarë shoqëritë

kombëtare dhe ndonjëherë edhe organizata të mëdha individuale. Interes-mbajtësit që

vijnë nga jashtë por janë aktiv brenda BE-së si kompanitë nga SHBA dhe shoqëritë turke

mund të jenë shpesh anëtare gjithashtu. Asambleja cakton anëtarët e Bordit Ekzekutiv, të

mbështetur nga një Komitet Ekzekutiv dhe zakonisht një Sekretariat ose Byro e vogël

(kryesisht me rreth gjashtë njerëz). Përmes punës përgatitore në grup dhe procedurave,

Komiteti dhe Byroja, zakonisht aktorët kryesor,413 mëshojnë për adoptimin e pozicioneve

të përbashkëta. Sidoqoftë, shumë ombrella vuajnë prej mungesës së vitalitetit, për shkak

të defekteve ose homogjenitetit të mjaftueshëm, eksperiencës, lidershipit, përqendrimit,

vazhdimësisë, prestigjit, kapërcimit të kufijve kombëtar, burimeve dhe stabilitetit. 414

Menaxhimi i një EuroFed kërkon qartësisht aftësitë më të mira në çështjet publike.

Pavarësisht dobësive të tilla, platformat kolektive zakonisht shfaqin, siç tregohet edhe

nga rastet studimore415 dhe studimet,416 shumë nga funksionet e mëposhtme për anëtarët e

tyre:

a) ofrimi i një platforme tej-kombëtare për mbledhjet, duke parë dhe dëgjuar njeri-

tjetrin, në mënyrë që të zbulohet ‘se çfarë ka aty për mua’;

b) ndërtimi i axhendave të përbashkëta duke bashkuar interesat e ndryshme të

anëtarëve që vijnë nga vende të ndryshme;

c) vendimmarrje të përbashkët lidhur me axhendën, veçanërisht reduktimi dhe

vendosja e objektivave si për listën e përbashkët edhe për listën e shkurtër;

d) marrja e një pamje më evropiane, pa të cilën lobimi te Komisioni është vetëm një

rast me petk kombëtar ose folklorik dhe në këtë mënyrë pothuajse pa asnjë shans

për sukses;

e) organizimi i masave serioze për një sektor ekonomik ose sferë politikash, titulli

përfaqësues i së cilës është një aset influencues në sytë e zyrtarëve të BE-së;

411 Coen, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 412 Greenwood, 2007. 413 EurActiv, 2009-B cituar tek Van Schendelen, 2010. 414 Greenwood, 1995, 44-7; EurActiv, 2009-B cituar tek Van Schendelen, 2010, 135. 415 Greenwood et al., 1992; Mazey dhe Richardson, 1993; Pedler dhe Van Schendelen, 1994; Greenwood,

1995; Wallace dhe Young, 1997; Greenwood dhe Aspinwall, 1998; Pedler, 2002 cituar tek Van

Schendelen, 2010, 135. 416 EurActiv, 2009-A-B-D cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

121

f) ndarja e punës së lobimit (dhe kursimi i kostove mbi të), veçanërisht me anë të

një tryeze të përbashkët të menaxhimit të çështjeve publike dhe duke përdorur

ekspert teknik nga anëtarët për komunikimet e hollësishme (ekspertizë, gjuhë) me

zyrtarët e rëndësishëm të BE-së;

g) shërbimi si një qendër tregtare për parapërgatitjen si të shumatores së interesave

ashtu edhe të përzgjedhjes së interes-mbajtësve brenda, nëse është e nevojshme

për ngritjen e një platforme ad-hoc më vete;

h) influencimi i BE-së, veçanërisht duke parashutuar ekspertët teknik në komitetet e

Komisionit, duke tërhequr mbështetës përtej-sektorial;

i) bërja e punëve të tjera, konkurrentët përreth tavolinave janë gjithashtu të

dobishëm për bërjen e marrëveshjeve tregtare ose iniciativave mbi politikat, pas

mbledhjes, të cilat nuk kanë lidhje me BE-në por kanë interes brenda vendit.

Natyrisht, që ka shumë variacion funksional midis EuroFeds-ave dhe madje akoma më

shumë midis varianteve të tjera të veprimit kolektiv. Për shembull, sa më heterogjene të

jetë një platformë përtej-kombëtare, aq më pak ajo funksionon si vendimmarrëse për

veprime lobimi dhe më tepër si qendër tregtare për formimin e koalicioneve ad-hoc.

Platformat kolektive kanë gjithashtu disa disavantazhe, të tilla si dobësimi i interesit të

tyre specifik, mospajtime të brendshme që çojnë në rrugë pakrye, varësi tek platforma për

kualitetin e lobimit dhe, jo më e vogla, mosbesimi që në fund përfitimi do të jetë për

konkurrentin dhe dhimbja për veten.417

Prandaj, vetëm anëtarët naiv të platformave të përbashkëta besojnë plotësisht vetëm tek

një platformë. Grupet inteligjente të lobimit marrin masa mbrojtëse, për shembull duke

përdorur rrugë të shumëfishta, duke bërë ndalesa të shumëfishta në ombrella të ndryshme,

duke marr një pozicion të fortë brenda dhe duke instaluar një zyrë në Bruksel. Për ata, një

platformë si një EuroFed është thjesht një rrugë ose mjet më shumë për të influencuar

BE-në. Sidoqoftë, funksionet pozitive ose avantazhet e veprimit kolektiv shihen

gjerësisht sikur tejkalojnë ato negativet ose disavantazhet. Në fakt, një alternative e mirë

mungon, jo vetëm sepse metoda e listës së përbashkët është më efektivja dhe eficentja,

por gjithashtu sepse zyrtarët në anën e pranuesit të lobimit e dëshirojnë këtë. Veçanërisht

zyrtarët e Komisionit kërkojnë shumatoren e interesave përtej-kombëtare, ndërsa

europarlamentarët e veçantë dhe njerëzit e Këshillit mund të kenë vullnetin që të

mbështesin një interes kombëtar, por, mund ta çojnë atë përpara vetëm nëse kolegët nga

vendet e tjera kanë të njëjtën preferencë, për të cilën nevojitet një qasje përtej-kombëtare.

Nga ana e pranuesve të lobimit, ekzistojnë gjithashtu disa kritika ndaj platformave

kolektive veçanërisht për pamjaftueshmërinë e mbajtjes së premtimeve për informacion

ose mbështetje, një mungesë besueshmërie që shkaktohet zakonisht nga mungesa e

stabilitetit të brendshëm.418

EuroFeds-et dhe variantet e tyre janë fenomene voluminoze të më tepër se njëmijë

kolonizatorësh pranë Brukselit. 419 Kompanitë dhe shoqatat farmaceutike takohen tek

EFPIA, ato kimike tek CEFIC, sipërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME) tek UEAPME

417 Van Schendelen, 2010, 136. 418 Warntjen dhe Wonka, 2004, 48 cituar tek Van Schendelen, 2010, 137. 419 Broscheid dhe Coen, 2007; EPAD, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010, 137.

Evarist Beqiri 2017

122

dhe prodhuesit e ushqimeve tek CIAA. OJQ, përfshirë GONGO-t dhe BONGO-t, kanë

platforma pafund që nisin nga grupet e konsumatorëve BEUC, organizatat ombrellë të

punonjësve BusinessEurope dhe konfederatat unioneve tregtare ETUC, deri tek të gjitha

llojet e lëvizjeve sociale, që nga kujdesi për fëmijët dhe mjedisin deri tek qytetaria dhe

zhvillimi.420 Shumë grupe rajonale dhe profesionale kanë gjithashtu një trup dhe fytyrë

evropiane, për shembull rajonet e çelikut EIRA-n, qytetet e mëdha EUROCITIES,421

arkitektët tek ACE dhe gazetarët tek AEJ. Organizatat kombëtare të policëve kanë FIEP,

policia rrugore TISPOL, agjencitë mbi inspektimin e transportit të mallrave ParisMou

dhe ato mbi regjistrimin e makinave EReg. Sidoqoftë, një ombrellë rrallë është

përfaqësuese e një sektori të tërë. Për shembull, ekzistojnë rreth 15 EuroFeds që merren

me ndërtimin, 20 me paketimin, 40 me mjedisin dhe 75 me kimikatet. Shumë prej tyre

nuk janë gjerësisht evropiane për sektorin e tyre, por janë të kufizuara, për shembull,

vetëm tek vendet jugore ose teutonike ose janë specifike për një zonë të caktuar, të tilla si

për disa lloje kimikatesh ose mjedisin. Shkurtimisht, pothuajse çdo grup lobimi mund të

gjej një platformë evropiane, madje edhe një grup vullnetar i brishtë i tillë si ai për

kancerin e gjirit për të cilin është EuropaDonna. Ka vetëm një përjashtim të madh:

ministritë kombëtare janë praktikisht joekzistente në botën e EuroFeds. Pothuajse të

gjithë e marrin Këshillin si një vend për tu takuar me ministritë nga vendet e tjera,

funksioni kryesor i të cilave ai i formalizimit të legjislacionit dytësor në fazën e tij

përfundimtare mezi përputhet me shumicën e funksioneve të EuroFed-eve që përmendëm

më sipër.422

Rastësisht vetëm, Ministria e Mbrojtjes, deri tani duke qenë se ato i përkasin NATO-s që

gjendet në veri të Brukselit, kanë një platformë përtej-kombëtare të dobishme për

veprime në BE.

Që prej mesit të viteve 2000, ka pasur një rritje të shpejtë të mbledhjeve informale të

filluara ose nga Këshilli dhe të hapura në këtë mënyrë për të gjitha ministritë, ose nga

disa dhe të hapura vetëm për ata, të tilla si ‘Sparing Six’ mbi reformat në buxhet, the

CEMT me disa ministri Transportesh dhe Baltic Group. Herët ose vonë mbledhje të tilla

mund të zhvillohen në EuroFed të plota. Bota e platformave kolektive nuk është më kotë

e mbushur me ndryshime. Një tendencë e rëndësishme nga e shkuara e afërt është rritja e

EU BONGO dhe GONGO, të tilla si EACF (një platformë konsumatorësh e ngritur nga

kompanitë e transportit ajror) dhe TISPOL (policia rrugore, e sponsorizuar nga

Komisioni). Një tjetër është furnizimi me ekspert teknik i Komisionit në këmbim të

biletave për vende falas nëpër komitete. Një e tretë është angazhimi i tyre në rrugë të

shumëfishta për të influencuar BE-në. Përveç këtyre, vërehen edhe tre tendenca të reja:

➢ Përpjekje përtej-sektoriale. Shumë grupe lobimi kërkojnë ta zgjerojnë bazën e

tyre të mbështetjes dhe i përdorin platformat e tyre si qendra tregtare për aleatët të

cilët mund të ndihmojnë për ngritjen e një rrjeti ad-hoc përtej-sektorial më të

gjerë. Një shkak është edhe rritja e heterogjenitetit të shumë EuroFeds që prej

zgjerimeve të reja; një tjetër është oreksi i Komisionit për grumbullimin e

interesave sa më të gjera tej kufijve sektorial. Një shembull është EACEM,

420 Lahusen, 2004 cituar tek Van Schendlen, 2010, 137. 421 Antalovsky et al., 2005 cituar tek Van Schendelen, 2010. 422 Van Schendelen, 2010, 137.

Evarist Beqiri 2017

123

EuroFed-i i konsumatorëve të industrisë elektronike, anëtarët kryesor të së cilit

(përfshirë Siemens, Thomson, Philips dhe Nokia) krijuan koalicione të tilla ad-

hoc me, ndër të tjerë, bashkimet sindikale (mbi kushtet e punëtoreve), botuesit

(mbi pronësinë intelektuale) dhe me klientët (mbi standardizimin). Kostot e

ngritjes së koalicioneve të tilla ad-hoc përtej-sektoriale mund të jenë të larta por të

kufizuara në kohë, ndërsa kthimi në investime konsiderohet më i madh.423

➢ Subsidariteti. Shumica e EuroFeds-eve janë ngritur nga shoqatat kombëtare por,

referuar modelit të 170 EuroFeds-eve, një e treta e tyre pranojnë tani (për arsye

financiare) organizata të mëdha individuale si anëtar të drejtpërdrejt.424 Më pas

anëtarët e drejtpërdrejt kanë një kontroll më të mirë jo vetëm mbi EuroFed-et por

gjithashtu edhe tek shoqatat e tyre kombëtare. Nëpërmjet të parave ata mund të

udhëzojnë këto të fundit në axhendën e tyre brenda vendit, duke e vendosur si një

prirje të re subsidarizimin e shoqatave kombëtare, shpesh në dëm të sipërmarrjeve

të voglave dhe të mesme. Referuar një studimin të kryer, shumica e kompanive

janë anëtare të dy EuroFeds-eve dhe pothuajse gjysma e tyre e më shumë se

pesë. 425 Shembuj të anëtarësimit të drejtpërdrejt janë CIAA (produktet

ushqimore), ECF (industria e ndërtimit) dhe EPEE (produktet e kursimit të

energjisë). Disa krahina dhe qytete të mëdha e kanë ndjekur këtë tendencë duke u

zhvendosur tek ndërtesa e CERM, konfederata e shoqatave të autoriteteve lokale

dhe rajonale. Shoqatat kombëtare zakonisht i rezistojnë kësaj tendence kur

shtyhen nga anëtarët e tyre më të mëdhenj dhe disa, si Business Europe, kanë

sukses.

➢ Lobimi i shumëfishtë. Shumë kompani shumëkombëshe dhe Organizatat

Joqeveritare gjithashtu, në fushën e mjedisit dhe shëndetit gjithmonë e më shumë

po e lidhin lobimin e tyre të shumëfishtë brenda BE-së me atë në rrafshin

global.426 Nëpërmjet vendeve dhe organizatave të mëdha ato përpiqen të çojnë

përpara ose të bllokojnë vendimet mbi, për shembull, çështjet e tregtisë (WTO),

shëndetit (WHO) ose mjedisit (Konventa e Aarhus) dhe, në mënyrë seriale ose

paralelisht, të bëjnë të mundur që BE-ja të zotohet ndaj rezultatit duke e

shndërruar atë në legjislacion të BE-së. Një shembull është Këshilli i Biznesit

Botëror për Zhvillim të Qëndrueshëm (WBCSD), i formuar në 1995 nga rreth 200

kompani të njëzetë sektorëve të ndryshëm, në mënyrë që të influencojnë vendimet

e Organizatës së Kombeve të Bashkuara mbi Ndryshimet Klimatike, si Protokolli

i Kyotos 2005 dhe Marrëveshjes për Ndryshimet Klimatike. Nënkuptohet që,

fazat fillestare të legjislacionit të BE-së fillojnë shumë shpejt dhe shumë larg,

duke i kapur kështu në befasi interesa-mbajtësit jovigjilent.427

4.3.1 Ndryshimi i mënyrës së veprimit

Deri në vitet 1980, grupet individuale të lobimit zakonisht shfaqnin pak variacion në

lobimin e tyre në BE. Duke vepruar në mënyrë shabllone, ato e morën rrugën tradicionale

423 Pijnenburg, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010, 138. 424 EurActiv, 2009-B cituar tek Van Schendelen, 2010, 138. 425 EurActiv, 2009-A cituar tek Van Schendelen, 2010, 138. 426 Eising, 2004; Van der Heijden, 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 138. 427 Van Schendelen, 2010, 139.

Evarist Beqiri 2017

124

nën ombrellën e brendshme dhe i besuan kësaj lidhje për të shkuar tek EuroFed-i dhe/ose

institucionet e BE-së. Ato nuk e përshtatnin qasjen e tyre sipas çështjeve të ndryshme,

interesa-mbajtëve dhe dosjeve. Nga ana e BE-së, kishte gjithashtu pak variacion në

përgjigje të grupeve të lobimit që në numër ishin të vegjël sa një fshat. Në atë periudhë,

shumica e legjislacionit ishte dytësor dhe i bazuar tek unanimiteti; fenomeni i

komitologjisë sapo ishte sajuar. Midis gjashtëshes së vjetër ekzistonte një mirëkuptim i

përbashkët. Në mënyrë të paevitueshme, grupet e lobimit ngjashmërish reflektuan në

sjelljen e tyre ndaj BE-së karakteristikat e shoqatës së tyre (sektorin, madhësinë,

përbërjen) dhe qeverisë, tipin e tillë të regjimit (presidencial ose parlamentar), strukturën

( të centralizuar ose federale) dhe madhësinë ( e madhe ose e vogël). Një diferencë e tillë

sjellje lidhur me qeverinë ekziston akoma, veçanërisht në vendet e reja anëtare që shpesh

kanë rezultate të ulta si për sa i takon sjelljes me vetëbesim ashtu edhe anëtarësimit në

EuroFeds. Gjithmonë e më tepër, ato po zëvendësohen nga diferencat që lidhen me

vendet, të cilat shfaqin më tepër varietet, të tilla si vendet e pasura përballë atyre të

varfra, ‘Katolikët’ përballë ‘Protestantëve’, kulturat administrative dhe industriale

përballë vendeve bujqësore.428

Si pasojë, të gjitha diferencat po bëhen më pak të spikatura, duke e bërë secilën prej tyre

më pak dominuese dhe faktorët e brendshëm të sjelljes lobuese më të variueshëm. Grupet

e interesit që veprojnë me më tepër siguri tek vetja dhe që po zbulojnë botën e EuroFeds-

eve, shfaqin në sjelljen e tyre akoma edhe më pak gjurmët e qeverisë ose vendit të tyre

dhe më tepër ato të organizatës dhe aleatëve të tyre. Ato shtyhen drejt veprimeve lobuese

të përshtatura sesa drejt atyre shabllon. Së pari, ato reflektojnë tiparet e organizatës së

tyre, të tilla si (e madhe përballë e vogël), sektor (industria përballë shërbimeve),

fokusimi (orientuar drejt fitimit ose jo) dhe statusit (privat përballë publik) dhe së dyti,

interesit të tyre specifik mbi çështjen në fjalë. Kjo prirje garanton që dy prodhues

shumëkombësh ushqimesh ose dy sigurues shëndeti publik prej të njëjtin vend mund të

sillen krejt ndryshe në fushën e lojës së BE-së. E njëjta gjë mund të jetë e vërtetë për dy

njësi politikash ushqimore nga e njëjta qeveri, njëra që i përket Ministrisë së Shëndetësisë

dhe tjetra asaj të Industrisë. Pavarësisht ngjashmërive të tyre lidhur me kombësinë,

llogaridhënien publike, kontrollin nga politikanët, procedurat burokratike dhe domenin e

tyre, ato sillen në mënyrë të ndryshme në BE.429

Për sa kohë që ekziston një faktor i vetëm përcaktues i sjelljes lobuese në BE, është

gjithmonë e më tepër rëndësia e perceptuar e një arene të BE-së ajo që ndikon drejt

lobimit të ndryshueshëm. Perceptimi mund të filloj si një reagim Pavlovian i shkaktuar

nga kultura dhe struktura e vjetër e brendshme, por rrallë ngelet kështu midis grupeve

lobuese të sigurta në vetvete që e vlerësojnë një arenë të re të BE-së ose si një kërcënim

ose si një mundësi dhe zhvillojnë një plan veprimi. Nëse ata dëshirojnë të ndikojnë në

fushën e lojës së BE-së, ata përpiqen të ndërtojnë një rrugë eficente për në BE dhe të

zhvillojnë një koalicion optimal atje. Sapo arrijnë në BE, ata bëjnë zgjedhjen e tyre tek

menuja e shumëllojshme e aktorëve, faktorëve dhe vektorëve, përfshirë edhe lojën e Tre

P-ve dhe gjithashtu nga furnizimi i tepruar me çështje të shumta, interesa-mbajtësve,

pikave të hyrjes dhe rrugëve në dispozicion atje. Ato vendosin tendencën e sjelljes duke

shkuar nga ajo shabllon tek ajo e përshtatur. Si të tilla ato sillen si një lojtar shahu me

428 Van Schendelen, 2010, 139. 429 Van Schendelen, 2010, 140.

Evarist Beqiri 2017

125

besim tek vetja. Kasparovi nuk luan në një mënyrë të standardizuar dhe si rrjedhim të

parashikueshme, por gjithmonë me ndryshueshmëri dhe si rrjedhim surprizues. Edhe më

tepër sesa fusha e shahut, fusha e lojës së BE-së kërkon një qasje të përshtatur, thjesht

dhe vetëm sepse ajo ofron një numër të pafund zgjidhjesh. Këtu nuk ka kufij mbi kohën,

lojtarët ose rregullat, dhe madje nuk ka as një top ose një arbitër. Një ndeshje në BE

potencialisht është e pafundme.430

Edhe stili i lobimit përshtatet, duke prodhuar më shumë variacion fushatash. Për

shembull, kërkesa formale ndaj Komisionit ose Parlamentit gjithmonë e më tepër po

formësohet nga aktivitete paraprijëse gjysëm formale nëpërmjet grupeve të ekspertëve

ose grupeve të përbashkëta dhe madje më shumë nga lobimi informal. Dhe si te martesa,

mbështetja e dëshiruar zakonisht grumbullohet jozyrtarisht, më pas sigurohet nga një

angazhim gjysmë formal dhe formalizohet vetëm kur fundi është i suksesshëm; prishja e

këtij rendi do të sillte rezultate të këqija. Mbështetja nga dikush tjetër, e cila udhëhiqet

zakonisht nga pyetja, ‘Çfarë përfitoj unë?’, nuk fitohet si pasojë kërkesës së dikujt (e cila

është më mirë të mbahet sekret për disa kohë) por fitohet nga përshtatja e ofertës së dikujt

më kërkesën e dikujt tjetër, edhe pse ajo mund të jetë vetëm një vitrinë e zbukuruar.

Grupi lobues inteligjent dhe i matur e përshtat profilin e tij, duke filluar zakonisht jo me

një profil të lartë, por të ulët dhe me qetësi. Ky stil është më pak i mërzitshëm për

partnerin e dëshiruar dhe shkakton më pak alarm tek konkurrentët. Profili i lartë mbahet

rezervë për situata emergjente. Një person të rëndësishëm nuk duhet ti qaseni

drejtpërdrejt por indirekt, me anë të një kontakti të besuar, një koalicioni mik, një

mediatori autoritar ose me anë të një ndryshim taktik efektiv. Gjithë kjo përshtatje kërkon

shumë studim dhe maturi paraprakisht dhe përgjatë secilës lojë. Ajo i shërben ambicies së

shpëtimit nga arena e mbipopulluar me konkurrent dhe lëvizjes së fijeve të Brukselit në

mënyrë me eficente dhe efektive, shkurtimisht, arritjes së një suksesi më të madh.431

4.4 Profili i vendeve që lobojnë në BE

Vetëbesimi, EuroFeds-et dhe lobimi i përshtatur mund të merren si moto për tre prirjet e

reja që rezultojnë në konkluzionet që përgjithësojnë, për shembull, lobimin francez ose

spanjoll në BE. Megjithatë akoma pyetja që shtrohet është nëse ekziston akoma një qasja

kombëtare ndaj lobimit në BE. Përgjigjja kërkon krahasim të sinkronizuar. Sidoqoftë,

problemi është që nuk para ka studime krahasuese mbi stilin kombëtar të lobimit në BE.

Vetëm pak studime janë në gjendje të ofrojnë këndvështrime të mprehta. Në mesin e

viteve 1960, stilet kualifikoheshin432 si, ‘belgët që operojnë me lehtësi dhe qetë, pa bërë

shumë rrëmujë’; ‘holandezët e vështirë dhe kokëfortë, që nuk kanë besim tek fqinjët e

tyre jugor dhe që i kushtojnë rëndësi edhe detajeve më të imëta’; ‘italianët oportunistë,

me të folurën e rafinuar dhe përtesën në të vepruar dhe më tepër të fiksuar me Romën

sesa me Brukselin’; ‘gjermanët e dedikuar, që dëshirojnë të rifitojnë stimën dhe veprojnë

me një sens të lartë të kryerjes së detyrës’; dhe ‘francezët ambivalent, të cilët janë si

antagonist ashtu edhe konstruktiv, që dërgojnë nëpunësit e tyre më të mirë dhe që i

kufizojnë ata me udhëzime të bashkërenduara’. Luksemburgezët modest nuk vihen re. Në

fakt, Spinelli i bazon kualifikimet e tij kryesisht mbështetur tek sjellja e gjashtë qeverive

430 Van Schendelen, 2010, 140. 431 Van Schendelen, 2010, 140. 432 Spinelli, 1966 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

126

të vendeve anëtare në nivelin e Këshillit. Një studimi tjetër, 433 përshkruan tendencën

drejt vetëbesimit dhe veprimeve të përshtatura për vende të ndryshme, për lojtarët publik

dhe privat. Studimet e shumta që krahasojnë vendet në përshtatjen e tyre në drejtim të

rrymës së vendimeve në BE-së ofron vërejtje shtesë të dobishme për tu pasur parasysh.434

Përveç kësaj, ka pak studime të bazuara tek këndvështrimet e praktikuesve në këtë fushë,

të regjistruara në intervista dhe kujtime si Spinelli më sipër.435 Për shkak të mungesës së

kërkimeve sistematike, përmbledhja që vijon mbi profilin e vendeve mund të jetë vetëm

një përpjekje për të skicuar ato, me aq sa mundemi. Ajo kufizohet vetëm tek vendet

anëtare dhe në këtë mënyrë lë mënjanë lobimin nga jashtë BE-së, si për shembull nga

vendet kandidate si Turqia dhe shtetet e Ballkanit perëndimor,436 vendet evropiane jo-

anëtare të BE-së si Zvicra dhe Norvegjia, por të lidhura fort me BE-në me anë të

traktateve dypalëshe437 dhe kompanitë nga SHBA-të.438 Fokusi ynë përqendrohet në tre

tendencat strukturore të mësipërme dhe në karakteristikat kryesore të pretenduara të

sjelljes. Ndahet në tre seksione: pesë vendet më të vjetra dhe më të mëdha, dhjetë me të

vjetërit dhe më të vegjlit si dhe dymbëdhjetë më të rinjtë e Evropës Qendrore.

4.4.1 Grupet e interesit, franceze, britanike, gjermane, italiane dhe spanjolle

Grupet franceze të interesit kanë një reputacion të hershëm që veprojnë nën koordinimin

e qeverisjes qendrore, veçanërisht zyrës SGAE që zëvendësoi SGCI në 2005 dhe tani

është në varësi të Kryeministrit. Një pjesë e këtij reputacioni është e dyshimtë. SGAE e

madhe (në 2007 punësonte 183 veta, kryesisht në nivel menaxherial) është pjesërisht një

program intershipi për të diplomuarit e rinj të hautes écoles gjatë rrugës së tyre për tek

ministritë dhe agjencitë. Produkti i saj kryesor nuk është koordinimi i veprimeve të BE-së

por që t’i bëj sa më koherente këndvështrimet e ndryshme mbi politikat.439 Kjo qasje

burokratike ndaj çështjeve të BE-së merr më shumë kohë, e cila menaxhohet racionalisht

duke planifikuar që herët dhe duke ruajtur në memorie, dy cilësi të shquara të SGAE-s.

Sidoqoftë, konfliktet midis Elysée (Presidentit), Matignon (Kryeministrit) dhe Quai

d’Orsay (Punëve të Jashtme) shpesh e dobësojnë madje edhe koherencën, veçanërisht në

periudha bashkëjetese kur dy të parët vijnë nga parti që iu përkasin ngjyrimeve të

ndryshme politike. Ministritë franceze, agjencitë, kompanitë, autoritetet rajonale, grupet

profesionale dhe grupet e tjera të interesit priren t’i perceptojnë në mënyrë të ndryshme

çështjet në nivelin e BE-së dhe shkojnë në Bruksel me vetëbesim, madje duke ngritur

edhe ‘zyrën e tyre të informacionit’ atje, siç e cituam më parë. Përjashtimet kryesore ndaj

këtij modeli pluralist janë çështjet që bien mbi Presidentin, të tilla si siguria, reformimi i

Traktateve dhe disa të tjera. Sidoqoftë, modeli i vjetër i pushtetit brenda Francës ka

ndryshuar me shpejtësi që prej mesit të viteve 1990, përmes si ndryshimeve kushtetuese

433 Van Schendelen, 1993 cituar tek Van Schendelen, 2010, 141. 434 Rometsch dhe Wessels, 1996; Meny et al., 1996; Hanf dhe Soetendorp, 1998; George dhe Bache, 2001;

Kassim et al., 2000 and 2001; Wessels et al., 2003; Bulmer dhe Lequesne, 2005 cituar tek Van Schendelen,

2010. 435 Kohler-Koch, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 436 LaGro dhe Joergensen, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010. 437 Church, 2006; Archer, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010. 438 Winand, 1998 cituar tek Van Schendelen, 2010. 439 Guyomarch dhe të tjerë, 1998, 53-60 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

127

ashtu edhe tendencave të decentralizimit dhe privatizimit, të cilat ofrojnë më tepër

hapësira lobimi në BE për qeveritë e decentralizuara dhe grupet e sektorit privat.440

E përbashkëta ndërmjet shumicës së grupeve franceze është se ata udhëhiqen nga interesa

vetjake të mirë organizuara.441 Bujqësia, me fermerët e saj të shumtë dhe të vegjël,

udhëhiqet nga një shoqatë e fortë ombrellë. Industria, që nga kimikatet deri tek shërbimet,

është shumë e koncentruar dhe drejtohet nga shumëkombëshet. Një pantouflage

(qarkullim) i udhëheqësve iu jep kompanive kryesore lidhje të afërta me ministritë në

Paris dhe shpesh një vend special dhe fond atje, megjithëse kjo ka qenë në ulje së fundmi.

Organizatat joqeveritare dhe unionet tregtare nuk e kanë një pozicion kaq të privilegjuar.

Në nivelin e BE-së, shumica e grupeve franceze të interesit preferojnë integrimin pozitiv

me tepër sesa atë negativ dhe legjislacionin specifik mbi atë të përgjithshëm. Grupet e

lobimit në tregtinë e jashtme janë shpesh të prirur ndaj mercantilism (tregut të mbyllur

ndaj importeve dhe të hapur ndaj eksporteve). Planifikimi politik i centralizuar, me

kontributin e fortë të ekspertëve dhe i udhëhequr nga hierarkia, është akoma popullor, por

tanimë në nivelin e ulët të grupeve lobuese në veprim. Brenda makinerisë së BE-së, të

projektuar në origjinë nga francezët, francezët e kthejnë zakonisht lojën e Tre P-ve në një

formë arti, veçanërisht sa iu takon aktorëve formal, faktorëve dhe vektorëve. Një njësi

speciale e SGAE-s mbështet ministritë në emërimin e njerëzve të tyre si zyrtar të lartë me

anë të procedurave që ata i kanë projektuar më parë, duke e trajtuar Brukselin si një tjetër

Paris. Por shpesh ata e ngatërrojnë këtë fazë me fundin e lojës, duke i dhënë më tepër

rëndësi kuadrit formal sesa rezultatit praktik. Raporte kritike rreth lobimit francez në

nivelin e BE-së janë publikuar së fundmi nga Asambleja Kombëtare (me numrin 1594)

në 2004, Dhoma e Tregtisë së Parisit (raporti Karpeles) në 2005, Ministria e Ekonomisë,

Financave dhe Industrisë (raporti Dassa) në 2006 dhe Këshilli i Shtetit (dokumenti 58) në

2007. Ky vetëkriticizëm ka lidhje me dështimet në anën e output-it në BE, të tilla si

humbja e fuqisë, rënia e subvencioneve dhe procedurat në gjykatë, të gjitha si pasojë e

mospërfilljes franceze në dhënien e input-it në BE, ku shumë zyrtarë francez i qëndrojnë

strikt planit të tyre introvert të veprimit dhe neglizhojnë përshtatjen e lobimit të tyre.

Sjellja e tyre është shpesh formale, kërkuese dhe, në fazën e fundit, e zhurmshme dhe e

drejtpërdrejt dhe në këtë mënyrë jo shumë efektive dhe shume ndryshe nga stili i tyre në

paradhomën (anti-chambre) e vjetër. Ata janë më tepër të prirur ndaj aplikimit të

teknikave tradicionale të influencës si katapultomi dhe shtrëngimi sesa ndaj teknikave

moderne të menaxhimit të çështjeve publike, megjithëse kjo e fundit po lulëzon

gradualisht siç e tregojnë edhe qarqet e reja të menaxhimit të çështjeve publike si

AFCL.442

Grupet britanike të interesit dallohen për vetëbesimin e tyre. Ekziston një Zyre e

Kabinetit për çështjet e BE-së, por ka një staf me më pak se dhjetë persona, që

qarkullojnë ndërmjet ministrive. Përveç përgatitjes standard për pozicionin votues të

Mbretërisë së Bashkuar në Këshill, ajo punon kryesisht për zgjidhjen e konflikteve

ndërdepartamentale dhe për interesat e veçanta të Kryeministrit. Zakonisht numri i

konflikteve të tilla është zakonisht i vogël, sepse gjëja e fundit që dëshirojnë ministrat që

debatojnë është ndërhyrja e Kabinetit. Interesat e veçanta të Kryeministrit janë shpesh të

440 Elgie, 2003; Culpepper et al., 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 142. 441 Drake, 2005; Grossman, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010, 142. 442 Van Schendelen, 2010, 143.

Evarist Beqiri 2017

128

frymëzuara nga politikat partiake, për të mos thënë nga mbijetesa e partisë duke qenë se

BE-ja është një çështje me ndjeshmëri të lartë brenda vendit. Kërkesat që Kabineti ngre

me forcë zakonisht kanë të bëjnë me vlera të brendshme si sovraniteti, subsidariteti,

kthimi i kontributit financiar dhe tregu i hapur, të gjithë tregues të interesit të ulët të këtij

vendi “të çuditshëm” në raport me integrimin evropian.443

Praktika e vetëbesimit u inkurajua nën drejtimin e Thatcher-it, si një efekt anësor i

ideologjisë së saj të përgjithshme të privatizimit që i bënte grupet e interesit përgjegjëse

për çështjet e BE-së. Qeveria qendrore e aplikoi këtë besim edhe së brendshmi, për

shembull duke vendosur një politikë personeli për shërbyesit e saj publik (‘nuk ka

karrierë në Londër nëse nuk ka eksperiencë në Bruksel’), i cili u bë një model për shumë

vende të tjera.

Ky privatizim i menaxhimit të BE-së nxiti shumë grupe interesi të Mbretërisë së

Bashkuar që të aplikojnë menaxhimin modern të çështjeve publike që ato e kishin zbuluar

në shtëpi në vitet 1970, më herët se kudo në Evropë dhe që të zhvillonin rrugët e tyre

aleancat, axhendat dhe hyrjet për në BE. Kur qeveria e Mbretërisë së Bashkuar nuk mori

pjesë në Protokollin Social të BE-së dhe në bashkimin monetar evropian, ajo gjeti unionet

tregtare britanike dhe organizatat financiare mes atyre grupeve lobuese të BE-së që

kundërshtonin Mbretërinë e Bashkuar dhe mbështesnin politikat sociale dhe monetare të

BE-së.444

Shumë kompani të Mbretërisë së Bashkuar, krahina dhe organizata joqeveritare i kanë

dhënë jetë EuroFeds-eve të reja, dhe Birmingami ka qenë qyteti i parë që vendosi një zyrë

lobimi në Bruksel. Zakonisht britanikët preferojnë më tepër integrimin negativ sesa atë

pozitiv, legjislacionin pozitiv sesa atë specifik dhe ligjet e ashpra ndaj atyre të buta, kjo i

vendos ato vazhdimisht në kundërshti me dëshirat e francezëve. Ato kanë stimuluar

gjithashtu lindjen e agjencive të BE-së dhe vlerave të kësaj qeverisjeje të njohura si

‘rregullime më të mira’, këto të fundit zyrtarisht për të përmirësuar politik-bërjen në BE

por në praktikë edhe për të rihedhur ose vonuar politikat. Stili i lobimit të tyre shpesh

është i tillë që përshtatet pjesërisht: informal dhe indirekt gjatë ndërtimit të axhendës, por

i dukshëm dhe kërkues gjatë negocimit. Ato parapëlqejnë të bëjnë zhurmë, edhe kur nuk

kanë interes fare tek çështja, në mënyrë që të marrin kompensim për mbështetjen e tyre

ndaj një kompromisi (i cilin në gjuhën e angleze është një fjalë e pakëndshme). Pjesërisht

si rezultat i ndjenjave të tyre të parehatisë me institucionet formale dhe ato gjysmë-

formale, britanikët udhëheqin sa i përket konsultave për çështjet publike.445

Grupet gjermane të interesit në BE shpesh shfaqin shenjat e shtetit të tyre të

decentralizuar (të quajtur ‘federal’), sektorializmin e tyre dhe peshën ekonomike të

organizatës së tyre. 446 Vendi nuk ka një qeveri por, ka pasur njëzet e pesë gjatë

perandorisë ndërsa tani ka gjashtëmbëdhjetë (Landet rajonale) plus atë Federale në

Berlin, të gjitha kanë në përbërje ministritë e tyre, parlamentin dhe gjykatën. Si një BE

me përmasa më të vogla, vendi është më tepër një komunitet ligjesh sesa vlerash,

formalistik më tepër nga pasojat sesa nga shkaqet dhe i mësuar me marrëdhënie të

443 George, 2000; Geddes, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010, 144. 444 Giddings dhe Drewry, 2004; Bache dhe Jordan, 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 144. 445 Van Schendelen, 2010, 144. 446 Maull, 2006; Green et al., 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010, 144.

Evarist Beqiri 2017

129

shumëfishta. Kjo e bënë atë që të ndihet më rehat në BE-në e vërtetë. Qeveria federale ka

ndjekur gjithmonë një kurs pro-integrimit dhe, me sa duket kjo ishte pasojë e kujtimeve

të luftërave, ajo e bëri këtë në një mënyrë shumë bindëse, duke mos pasqyruar peshën e

saj ekonomike dhe demografike; që prej 1998 gjeneratat e pas-luftës, duke filluar me

Kanzler Schröder, sillen më tepër si qeveritë e tjera. Qeveritë rajonale gjermane shpesh

janë më pak të orientuara drejt BE-së sesa qeveria e tyre qendrore, dhe më pak se

shumica e krahinave në vendet e tjera, pasi ato kanë frikë të humbasin pozicionin e tyre të

fortë kundrejt Berlinit ndaj një ‘Brukseli’ më të fortë. Ato kanë të gjitha zyra në Bruksel

që i përdorin gjithashtu si për të parë njeri-tjetrin ashtu edhe PR federal atje. Përmes

Bundesrat të tyre, ‘Dhomës së Lartë’ të kontrolluar nga Landet, ato marrin vendet e

gjermane të Këshillit në grupet e punës për dosjet që bien në kompetencën e tyre në

shtëpi. Të gjitha ministritë në të dy nivelet priren të mbajnë gjallë Ressortprinzip të

sektorializmit të ngurtë, i thelluar nga Expertenkultur e tyre. Për shkak të

mosmarrëveshjeve të brendshme, Gjermania përfaqësohet në shumë mbledhje të Këshillit

nga më shumë se një ministër dhe/ose duhet të abstenoj nga votimi ose të hedhi poshtë

një propozim dhe më pas e gjitha kjo përfundon në gjykatë. Thënë shkurt, koordinimi

kombëtar është, më tepër një ëndërr me sy hapur ose një ankth gjerman sesa një realitet.

Zbatimi i vendimeve të BE-së në nivelet e decentralizuar brenda vendit është një tjetër

problem i përbashkët, i ngarkuar me shumë procedura. Shkurtimisht, ecja kundërrymës

ose në drejtim të rrymës për në BE dhe nga ajo është e mbushur me veto të brendshme.447

Grupet private gjermane të lobimit e përgatisin zakonisht pozicionin e tyre në BE me

vetëbesim dhe tërësisht. Ai hartohet nga shumë ekspertë dhe firmoset hierarkish, në

ngjashmëri me ministritë e tyre. Zakonisht ata preferojnë t’i çojnë përpara interesat e tyre

së pari nëpërmjet një platforme gjermane me bazë sektoriale dhe/ose rajonale, dhe/ose

nëpërmjet një partneriteti publik-privat (Konkordanz), dhe që prej këtej tek një platformë

evropiane dhe përfundimisht tek institucionet e BE-së. Shumica kanë gjithashtu edhe një

zyrë në Bruksel. Për shkak të diskutimeve të tyre të brendshme ndërmjet ekspertëve dhe

shefave, përsëri si qeveria e tyre, ata shpesh mbërrijnë vonë në fushën e lojës, dështojnë

në përshtatjen e stilit të lobimit dhe në këtë mënyrë janë të varur në qasjet më formale

gjatë fazës së fundit të vendimmarrjes së BE-së. Ata e shikojnë si të vështirë stilin

britanik të negocimit; fjala gjermane ofertë do të thotë jo shpërblim por sakrificë. Lobistët

e tyre në fushë zakonisht kanë mandat të kufizuar, që do të thotë se duhet të presin për

udhëzime të reja nga qendra, ndërsa ndeshja në BE vazhdon. Sidoqoftë, sjellja kërkuese

dhe e zhurmshme rrallë është një karakteristikë e grupeve gjermane të lobimit. Në shumë

raste, kjo ndikohet më pak nga stili i tyre i lobimit sesa nga pozicioni i tyre fatlum midis

francezëve dhe britanikëve lidhur me çështjet pozitive kundrejt atyre negative të

integrimit, legjislacionit të përgjithshëm kundrejt atij specifik dhe ndërhyrjeve të forta

ndaj atyre të buta.448 Që prej fillimit të viteve 2000, vendi ka shfaqur interes në rritje sa i

takon menaxhimit të çështjeve publike dhe vendosjes së platformave të tyre.

Për grupet italiane të interesit, vetëbesimi më pak sesa një zgjedhje është një

nevojëshmëri, sepse vendi ka pasur që prej 1946 një Kabinet të ri mesatarisht çdo vit dhe

në këtë mënyrë një qeverisje qendrore jostabël.449 Shteti i brishtë është fragmentarizuar

nga partitocrazia, politika e paqëndrueshme e partive, antagonizmat krahinore dhe

447 Dyson, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010, 145. 448 Van Schendelen, 2010, 145. 449 Bull dhe Rhodes, 2007; Cotta dhe Verzichelli, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010, 146.

Evarist Beqiri 2017

130

kompeticioni i fortë midis kompanive të mëdha. Ai vuan nga një sistem i brishtë

gjyqësor, praktika korruptive dhe klientelizmi. Qeveria, që prej 1870 në pjesën më të

madhe bashkim i elitave të njëzetë republikave rajonale që kanë ardhur duke fituar

pushtet me çdo ndryshim të kushtetutës, mbahet pak a shumë e bashkuar nga burokracia

formalistike e ‘Romës’. Këtu Presidenti i Këshillit, Ministri i Punëve të Jashtme dhe

Ministri i Çështjeve Evropiane mbulojnë zyrtarisht çështjet e BE-së dhe kështu që asnjë

organizëm nuk e bënë në praktikë. Ministritë e tjera kanë operacionet e tyre në BE, siç

bëjnë qeveritë rajonale, shoqatat e mëdha dhe shumica e shumëkombësheve. Duke parë

se qeveria qendrore i kushton shumë kohë formaliteteve dhe me zor se arrin suksese në

BE, ato të gjitha preferojnë që të kenë besim tek vetja, si një nevojshmëri. Grupet private

të interesit zakonisht preferojnë të operojnë përmes ombrellave të tyre të brendshme , si

Confindustria për biznesin, të cilat janë të lidhura me EuroFeds-et. Përreth 120 zyra

(antennas) të vendosura në Bruksel përfaqësojnë qeveritë rajonale dhe lokale, sektorin

industrial, kompanitë, institucionet dhe Organizatat Joqeveritare.450

Në anën e input-eve të makinerisë së BE-së, grupet italiane të interesit dhe veçanërisht

ministritë kanë reputacionin se kanë më tepër fjalë sesa vepra, përveç mbledhjes së

subvencioneve. Shpesh, ato mungojnë në fazat e hartimit në BE, duartrokasin

çfarëdoqoftë ajo që vendos BE-ja dhe nëse punojnë brenda institucioneve të BE-së,

jetojnë me mendjen e tyre të rrënjosura në rrjetin e tyre (apartenenza) të politikës

italiane. Zakonisht është një nga vendet më të dobëta sa i takon implementimit të ligjeve

të BE-së, madje edhe në shpenzimin korrekt të subvencioneve. Megjithatë, që prej fillimit

të viteve 2000 ka pasur disa ndryshime në këto aspekte.451

Praktikimi i inspektimet të forta nga BE ka filluar ti bëjë italianët më të vëmendshëm

ndaj anës së inputeve në BE. Sidoqoftë raporti mbi 120 zyrat e tyre në Bruksel e vlerëson

cilësinë e tyre kryesisht të dobët: të izoluara në çështjet e brendshme dhe jo tek logjika e

BE-së, të dobëta në strategji dhe taktikë, të fragmentarizuar në interesa dhe amatore. Disa

grupe rajonale dhe sektoriale nga veriu i Italisë gjithmonë e më tepër po japin shembullin

e profesionalizmit tani. Ato e luajnë lojën e BE-së jo vetëm me sharm, informalitet dhe

sekret, duke reflektuar kështu virtytet e vjetra të politikës së brendshme, por gjithashtu

duke bërë aleanca të sofistikuara, të tilla si koalicioni publik-privat midis krahinës së

Piemontes dhe kompanisë së saj kryesore Fiat ose ajo, e ashtuquajtura, aksi ‘horizontal’

që shtrihet nga krahina e Lionit në Francë në shtetin e Sllovenisë dhe në mes gjendet

krahina e Lombardisë. Në 2004 Komisioni mbylli një Marrëveshje Trepalëshe me

qeverinë qendrore italiane dhe me qeverinë e Lombardisë për zbatimin e rregullave për

ndryshueshmërinë e transportit, marrëveshja e parë e këtij lloji midis BE-së dhe një

qeverie rajonale.

Grupet spanjolle të presionit zbulojnë në vetvete përzierjen e tipareve të brendshme,

veçanërisht atë të tradicionales kundrejt modernes. Duke ardhur nga centralizimi nën

Generalissimo Franco deri në 1975, Spanja u modernizua duke u bërë një nga historitë

më të mëdha të suksesit falë zgjerimit të tretë në 1986.452

Tanimë ajo është një shtet federal i ngjashëm me Gjermaninë, i përbërë nga

shtatëmbëdhjetë krahina më pak ose më shumë autonome, të gjitha me zyrë në Bruksel.

450 Raffone, 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010, 146. 451 Franchino dhe Radaelli, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010, 146. 452 Magone, 2008; Closa dhe Heywood, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010, 146.

Evarist Beqiri 2017

131

Të dyja, si partitë politike dhe burokracitë formalistike si ato në Itali karakterizojnë

qeverinë qendrore në Madrid. Si në Francë, shumica e grupeve të interesit publike ose

private mbështeten tek BE-ja për ekspertët dhe tek aprovimi nga shefat, me coherencia

mbi letër si kriteri themelor i suksesit. Shembulli kryesor i lobimit aktiv në BE është

Junta de Catalunya, e para me një zyrë rajonale në BE. Disa kompani shumëkombëshe të

dala së fundmi në sektor si bankat ose telekomi janë bërë gjithashtu aktive në çështjet e

BE-së. Grupet e vogla të interesit të shumta në numër e fillojnë veprimin e tyre kolektiv

në shtëpi nëpërmjet shumë ombrellave të brendshme që shkojnë sipas rrugës së gjatë me

vetëbesim në Bruksel. Në fushën e lojës në Bruksel, grupet spanjolle të lobimit janë

famëkeqe për vonesat e tyre, veçanërisht në nivelin e Komisionit. Si gjermanët ata

shpenzojnë shumë kohë në shtëpi. Ndryshe nga italianët, ata ngelen lojtar të angazhuar,

duke e mbajtur fjalën në linjë me veprimet e tyre. Shpesh duke qenë se i zbulojnë

propozimet e reja për legjislacion në një fazë shumë të vonuar, ata përpiqen të gjejnë

ngushëllim në ndeshjen e radhës të lobimit, i ashtuquajturi exemption lobby, i cili është

gjerësisht një shpikje spanjolle e lobimit në BE tashmë është kthyer në një praktikë të

zakonshme. Duke mos dashur ose duke mos qenë në gjendje ta bllokojnë propozimin, ata

përpiqen ti bashkëngjisin atij një nen shtesë, e cila i jep Spanjës një përjashtim nga

rregulli për një numër të caktuar vitesh, siç ndodhi me Direktivën e Liberalizimit të

Telekomit në 1997. Si italianët, ata nuk i binden ligjit, por ndryshe nga ata, ata përpiqen

ta legalizojnë këtë ves. Një specialitet tjetër spanjoll është, është gjithashtu, njësoj si

ndeshja e ardhshme më e mirë dhe përjashtimi për shkak të sjelljes së tyre të avashtë,

lobimi i subvencioneve. Shumë grupe lobimi rajonale dhe sektoriale i përshtatin veprimet

e tyre në këtë fushë. Shpesh pa shumë ton, indirekt, me sharm dhe jo zyrtarisht, ata

përpiqen të influencojnë Komisionin me anë të Tre P-ëve lidhur me objektivat dhe

kushtet e programeve të subvencioneve në vijim, duke rritur kështu shanset e tyre për të

përfituar më shumë euro. Negociatorët spanjoll në nivelin e Këshillit, që vijnë kryesisht

nga qeveria qendrore, shpesh shfaqin sidoqoftë pikërisht stilin e kundërt, duke u

shndërruar në jopopullor këtu.453

4.4.2 Grupet e interesit, holandeze, belge, nordike, irlandeze, portugeze, greke dhe

austriake

Në të shkuarën, grupet e mëdha publike dhe private holandeze, duke besuar se pozicioni i

tyre si vend i vogël mbrohet më mirë nga Komisioni dhe jo nga Këshilli, dhe mirëqenia e

tyre me një raport eksportesh te diku 55% të Prodhimit të Brendshëm Bruto varet më

shumë tek tregu i hapur, kanë mbajtur një preferencë utilitariste në favor të një organizmi

mbishtetëror dhe integrimit negativ.454 Në 1992, të dyja si partitë e krahut politik të majtë

edhe ato të atij të djathtë u bënë kritike ndaj integrimit evropian, dhe ky qëndrim pati

efekte mbi Kabinetin (gjithmonë një koalicion i dobët), qeverisjen qendrore dhe qytetarët

që refuzuan Traktatin për projekt-Kushtetutën në 2005. Grupet e interesit kanë ombrella

të shumta të brendshme të lidhura me EuroFeds, në të cilat holandezët në shpërpjesëtim

drejtojnë sekretariatet që iu japin pushtet mbi axhendat, mbledhjet dhe buxhetin. Ata

ndihen rehat në platformat e përbashkëta të BE-së. Shumica veprojnë me vetëbesim,

shumë kanë zyrën e tyre në Bruksel, dhe një pakicë është anëtare e drejtpërdrejt e

453 Van Schendelen, 2010, 147. 454 Van Schendelen, 2002 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

132

EuroFeds. Ato që ndikojnë prirjet janë kompanitë shumëkombëshe holandeze (si

Unilever, Philips) dhe disa Organizata Joqeveritare (të mjedisit dhe punës). Shumë

qeveri të decentralizuar dhe ombrellat e sipërmarrjeve të vogla dhe të mesme ndoqën

shembullin e tyre. Holandezët që punojnë tek institucionet e BE-së janë të pakët.455

Megjithëse në Evropë vendi renditet i dyti pas Mbretërisë së Bashkuar në përshtatjen e

menaxhimit të çështjeve publike, shumica e grupeve kanë vështirësi të përshtatin qasjen e

tyre. Holandezët në BE i shikojnë shpesh kërkesat e tyre si ofertë bujare ndaj Evropës dhe

kështu kanë fituar reputacionin e të qenit spontan, të drejtpërdrejt, të padurueshëm,

aparatçikë, gjysmë zyrtar kur lobojnë me listat e tyre të gjata dhe shpesh me mandatat të

lirë, shkurtimisht amatorë. Duke i përkitur ‘republikës së parë të Evropës’ (Montesquieu),

ata e shikojnë mirësjelljen si intrigë. Me një sjellje të tillë, shumë ekspertë holandez gjatë

punës në BE shpesh i mërzisin përfaqësuesit e tyre të përhershëm. Lobistët e tyre

udhëtues shpesh e kthejnë faktin që jetojnë afërsisht vetëm dy orë larg Brukselit në

disavantazh, duke ardhur në mëngjes dhe duke u larguar në mbrëmje, duke neglizhuar në

këtë mënyrë gjithë takimet informale. Përfaqësuesit e tyre të përhershëm që prej 1994

janë vendosur çuditërisht në periferi të Brukselit afër autostradës që të çon në shtëpi, por

në 2010 u planifikua të zhvendosen afër Sheshit Shuman.456

Grupet e interesit belge dhe luksemburgase i përkasin shteteve të reja. Belgjika ka një

ndjenjë të ulët nacionalizmi dhe një qeveri qendrore të paqëndrueshme.457 Për shkak të

shifrave të tyre të larta të eksportit (përreth 65% e Prodhimit të Brendshëm Bruto), të dy

vendet i japin zakonisht mbështetje të fortë utilitare integrimit të tregut të hapur, përveç

qasjes së Luksemburgut me bankat (të mbrojtura). Sjellja e tyre mund të karakterizohet

më mirë si ‘pragmatiste’, fjala akademike për të përshkruar një model të qartë sjelljeje.

Ata mund ta përballojnë një sjellje të tillë sepse, duke jetuar në një distancë shumë të

shkurtër nga Brukseli me dendësinë e lobimit të tij, 458 ato me vështirësi mund t’i

shpëtojnë takimeve informale dhe ata gëzojnë faktin që shumë bashkëkombës të tyre janë

pjesë e të gjitha niveleve në Këshill, afërisht një e pesta e gjithë personelit. Për shkak të

çështjes së gjuhës së tyre, shumë grupe belge janë të organizuar vetëm në nivelin rajonal

dhe përgjatë këtij drejtimi lidhen me EuroFeds-et. Tre qeveritë më të mëdha belge

(Flanders, Wallonia, Brussels) kanë njerëzit e tyre brenda përfaqësisë së përhershme

belge, dhe ministrat e tyre qarkullojnë në mbledhjet e Këshillit. Qeveritë e Belgjikës dhe

Luksemburgut janë burokraci partiake sipas stilit francez, të drejtuara nga ekspertët dhe

të kufizuara nga shefat formal. Mosbesimi i tyre i brendshëm i bënë grupet private

mosbesuese, gjithashtu. Sjellja e tyre duket e përshtatur: informale, e qetë, indirekte dhe

plotë sharm. Ata janë të mirënjohur për fitimin e gjërave pa shumë përpjekje mbi grupet e

fuqishme të huaja të lobimit, por ky fitim pa mund është kryesisht rezultat jo i aftësive të

tyre për menaxhimin e çështjeve publike, por i mungesës së tyre, nga nevoja dhe falë

hundës së tyre ‘Katolike’ për mundësi. Në 2006, qeveria flamine vendosi zyrën publike-

private VLEVA për të mbështetur grupet e saj të interesit në BE.

455 Suvarierol, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010. 456 Van Schendelen, 2010, 148. 457 Swenden et al., 2006 cituar tek Van Schendelen, 2010. 458 Van Schendelen, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

133

Vendet Nordike (Danimarka, Suedia, Finlanda) kanë nacionalizëm të lartë, decentralizim

dhe orientim ndaj tregut të hapur, megjithëse Finlanda e ka arritur këtë profil që prej

liberalizimit të saj nga kontrolli sovjetik.459 Grupet e tyre të presionit kanë shumë kushte

të përbashkëta. Brukseli është shumë larg, e cila është një pengesë për takime informale

të shpeshta dhe intensive. Lobimi në nivelin e BE-së është nën një debat kritik, duke

treguar kështu vetëm pranim të pjesshëm. Vetëm ato pak firmat e tyre shumëkombëshe të

tilla si Carlsberg, Scania dhe Nokia përdorin metodat e menaxhimit të çështjeve publike.

Shumica e gupeve të interesit me përmasa të vogla qasen indirekt në Bruksel nëpërmjet

rrjetit të shoqatave të tyre publike-private dhe përfaqësuesve të tyre të përhershëm.

Qeveria e tyre me vështirësi ndërhyn në sjelljen e tyre lobuese, me përjashtim të rastit kur

parlamenti i tyre kombëtar përdor pushtetin e tij për të instruktuar një ministër mbi votën

kombëtare në Këshill; parlamenti danez ka filluar tashmë të ndjek praktikën e zakonshme

të ngritjes së një zyre parlamentare në Bruksel. Vlera e demokracisë parlamentare shpesh

nuk përputhet me suksesin në BE, pasi një ministër i instruktuar negocion me vështirësi.

Për të zgjidhur këtë problem, prirja e re është që qeveria të hartoj instruksionin e

parlamentit. Duke ardhur nga vende të pasura që e vlerësojnë mirëqenien, grupet nordike

brenda BE-së zakonisht mbështesin shpenzimet e kujdesshme si dhe politikat sociale dhe

mjedisore. Kultura e tyre ‘Protestante’ e transparencës dhe llogaridhënies i bënë ata

mbështetës të një regjimi të tillë vlerash në nivelin e BE-së dhe do të thotë se

kryeqyteteve të tyre iu rrjedh shumë informacion që vjen nga brenda Këshillit. Duke e

mbajtur fjalën e tyre në një linjë me veprimet e tyre, ato kanë fituar reputacionin e të

parashikueshmit, i cili mund ta zvogëloj efektivitetin e lobimit të tyre. Sjellje të

përshtatura përdorin vetëm disa kompani shumëkombëshe dhe ombrella kombëtare.

Sidoqoftë, grupet e interesit nga qeveria qendrore shpesh shquhen për sjellje të

drejtpërdrejt, formale, të zhurmshme dhe kërkuese, veçanërisht në nivelin e Këshillit.460

Natyrisht, grupet e interesit irlandeze, portugeze dhe greke kanë shumë dallime në

vetvete. Jo më pak e rëndësishmja ndër to është reputacioni i irlandezëve për të thënë ‘jo’

ndaj ndryshimeve të Traktateve, e cila stimulohet nga kushtetuta e tyre e brendshme që

parashikon një referendum për këtë. Sa i takon politikave, shumica e grupeve irlandeze të

interesit kanë interesa të forta në fushën e industrisë, tregtisë dhe tregjeve të hapura,461

ndërsa ato nga Portugalia dhe Greqia preferojnë të mbrojnë bujqësinë dhe sipërmarrjet e

vogla. Grupet irlandeze veprojnë kryesisht jo zyrtarisht dhe nëpërmjet rrjetit të tyre

publik dhe privat, shpesh i udhëhequr nga disa prej kompanive të tyre shumëkombëshe.

Për shembull, ata takohen në pubin e tyre irlandez në Bruksel Kitty O’Shea, i cili shërben

si njëlloj përfaqësie e përhershme jozyrtare për të gjithë irlandezët.

Grupet portugeze dhe greke vijnë nga shoqëri shumë të normalizuara. Qeveritë e tyre

preferojnë t’i kontrollojnë ministritë e tyre dhe të ndërhyjnë në sektorin privat, të cilit për

shkak të mungesës së kompanive shumëkombëshe i mungon kundërpesha. Pa madhësinë

e mjaftueshme dhe burimet e tjera, shumica e grupeve private mezi ia dalin të veprojnë

me besim tek vetja. Për kontrollin nga larg të BE-së, ato janë të ndërvarura nga qeveritë

459 Raunio dhe Tiilikainen, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010, 149. 460 Van Schendelen, 2010, 149. 461 Coakley dhe Gallagher, 2004 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

134

dhe ombrellat e tyre shpesh të lidhura me atë qeveri.462 Qeveritë e tyre bëjnë më tepër

përpjekje për prodhimin dokumenteve dhe pozicioneve koherente brenda vendit sesa për

të lobuar në Bruksel, përveç lobimit në nivelin e Këshillit. Sidoqoftë, të tre vendet kanë

gjithashtu shumë gjëra të përbashkëta: ata janë me përmasa të vogla dhe në një distancë

të largët nga Brukseli; parti politike klienteliste dhe krahinizmat në rritje i fragmentizojnë

që të tre; njerëzit e tyre luajnë një rol margjinal në anën e inputeve të makinerisë së BE-

së, duke i besuar kështu shumë pozicionit të tyre në Këshill; si spanjollët ata

përqendrohen tek përjashtimet dhe subvencionimet; ata kanë fituar një reputacion të

madh për grumbullimin e fondeve strukturore; të dhënat e tyre lidhur me zbatimin siç

duhet të legjislacionit të BE-së dhe subvencionimeve janë të dobëta. Në përshtatjen e

veprimeve të tyre, irlandezët janë më politik sesa portugezët dhe grekët, veçanërisht duke

vepruar informalisht, me sharm dhe pazhurmë, siç veprojnë brenda vendit të tyre. Të tre

vendet janë gjerësisht të pa familjarizuar me menaxhimin e çështjeve publike.

Përfundimisht, grupet austriake të presionit, janë të damkosur nga korporatizmi

kombëtar, eufemizmi akademik për shprehur ndryshe të qëndruarit bashkë nga

mosbesimi. Duke besuar tek autoriteti formal, ata e shikojnë Këshillin si vendimtar, dhe

shumë prej tyre mbajnë pozicione brenda përfaqësisë së përhershme austriake, pjesërisht

për të vëzhguar të tjerët atje nga niveli federal, nëntë qeveritë e Länder, organizatat e

nëpunësve dhe punëtorëve, dhe grupet e biznesit të madh si Dhoma e Tregtisë dhe

bankat. Kjo përfaqësi e përhershme unike, që iu jep të drejtën anëtarëve të ulen në grupet

e punës së Këshillit, është shpikja austriake për influencimin e BE-së, megjithëse ndiqet

me vështirësi nga vendet e tjera. Disa grupe të tjera kanë zyrën e tyre në Bruksel ose

vendosen në Dhomën austriake. Disa njësi si në nivel lokal edhe në nivelin e landit

përpiqen të koordinojnë gjithë grupet private dhe publike austriake, në këtë mënyrë

asnjëri nuk ia del. Këto njësi, nga ana e tyre, shpesh marrin instruksione nga parlamentet

formalisht të fuqishëm në të dy nivelet, duke shkaktuar të njëjtat tension ndërmjet

demokracisë së brendshme dhe efektivitetit të BE-së si në vendet nordike. Kompanitë

shumëkombëshe, të cilat mund të veprojnë si përcaktuesit e prirjeve të lobimit,

mungojnë. Formimi i grupimeve më të gjera brenda vendit është i vështirë dhe konsumon

kohë për shkak të mosbesimit të dyanshëm. Për pasojë, shume grupe shpesh mbërrijnë

vonë në proceset e BE-së. Meqenëse disa kanë lidhjet e tyre me mjediset e punës së BE-

së dhe EuroFeds-et, ka një tendencë në rritje drejt vetëbesimit, veçanërisht ndërmjet

krahinave. Veprimet e përshtatura përbëjnë veçanti, por në shumë dosje të BE-së grupet

austriake janë pjesë e koalicioneve fituese. Shkaku kryesor është se, si gjermanët, ata

shpesh mbajnë pozicione të ekuilibruara që i qëndrojnë më pranë kompromisit final. Një

shembull është politika e BE-së për mbrojtjen e fermave, që është në diskutim ndërmjet

vendeve si Mbretëria e Bashkuar dhe Franca, por nën flamurin e Bujqësisë së

Qëndrueshme që ka përvetësuar dhe përafruar praktikën austriake të fermave. Si në

Gjermani, vëmendja ndaj metodave të menaxhimit të çështjeve publike po rritet.463

4.4.3 Grupet e interesit, qipriotë, malteze, polake, lituaneze, letoneze, estoneze,

hungareze, sllovene, çeke, sllovake, rumune, bullgare

462 Pari, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010. 463 Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

135

Vështrimet sistematike për sjelljen lobuese në BE të dymbëdhjetë Vendeve të Evropës

Qendrore dhe Lindore (CEEC), janë të pakta. Këto vende shtrihen nga Balltiku në veri

tek Qiproja dhe Malta në Jug, ato iu bashkuan BE-së në 2004 dhe 2007, respektivisht. Sa

vijon është bazuar kryesisht në disa libra të përgjithshëm, 464 tek studimi specifik i

vendeve, artikuj, raste lobimi, reputacioni në fushën e lojës, eksperienca personale dhe të

dhënat e përgjithshme mbi të shkuarën.465

Përgjithësimet nuk janë të lehta. Natyrisht, vendet shfaqin shumë dallime, të tilla si ato në

madhësi (shteti i vogël i Maltës kundrejt atij të madh të Polonisë), gjuhë (njëmbëdhjetë të

ndryshme), vjetërsia (perandori të vjetra si Polonia, Lituania dhe Hungaria kundrejt

shtetit krejt të ri të Sllovenisë), historia e afërt (kryengritja në Hungari dhe Poloni në

1956 dhe ajo e 1968 në të atëhershmen Çekosllovaki, ndarja e 1993 ndërmjet Çekisë dhe

Sllovakisë), krahinizmat (që janë në rritje në Poloni dhe Hungari, modele të ngjashme

ekzistonin para 1939), përbërja etnike (me rastet e veçanta të thyerjes së kufirit nga

hungarezët dhe romët), sektorët ekonomik (Hungaria dhe Sllovakia industriale kundrejt

Polonisë dhe Lituanisë bujqësore), konfliktet e jashtme (Qipro me Turqinë) dhe sistemi

politik (Estonia parlamentare dhe Çekia kundrejt Polonisë presidenciale).466

Megjithatë shumë nga vendet e reja anëtare kanë karakteristika të përbashkëta. Përveç

Qipros dhe Maltës, ato të gjitha kanë qenë më parë nën pushtimin e Gjermanisë, dhe më

pas nën atë të Bashkimit Sovjetik, duke filluar që prej fundit të viteve 1930 deri në fund

të viteve 1980. Përveç Sllovenisë (themeluar në 1991), ato të gjitha kanë pasur një formë

pavarësie më parë, edhe pse për një periudhë të shkurtër (shtetet Balltike) ose nën statusin

e protektoratit (Sllovakia). Popullsia e tyre kanë një ndjenjë të fortë nacionalizmi dhe

sovraniteti si dhe dallime të shumta kulturore ndërmjet gjeneratave. Sipas të dhënave

socio-ekonomike (DG ESTAT) dhe të krahasuara ato me pesëmbëdhjetëshen e vjetër,

rezulton se, të gjitha vendet kanë varfëri të madhe, varësi ndaj ndihmës së familjes,

papunësi, krah i lirë pune, besim tek bujqësia, mungesë të kompanive shumëkombëshe

dhe eksporte të ulta tek BE-ja. Ekonomitë e tyre janë shumë informale (pagesa të

pataksuara) por po i nënshtrohen një transformimi të shpejtë drejt praktikave ekonomike

perëndimore. Ato kanë rezultate të larta sa i takon cilësisë së edukimit dhe (deri tek kriza

financiare e 2008) rritjes së tyre ekonomike si dhe një balancim më të mirë të buxhetit

qeveritar; shumë nga këto vende po bëhen gati që të përshtaten me euron, ndërsa Qiproja

dhe Malta i janë bashkuar asaj tashmë. Gjithashtu në disa vende niveli i korrupsionit

është i lartë, fakt ky që justifikon ngrirjen e subvencioneve të Komisionit ndaj Bullgarisë

dhe Rumanisë në 2008. Sistemi politik i dhjetë vendeve ish-komuniste shfaq një

transformim të shpejtë nga qeverisja totalitare tek ajo e kufizuar, nga dominimi i një

partie tek shumëpartitizmi, nga agjencitë dhe gjykatat e varura tek ato të pavarurat, nga

politikat dhe vlerat e regjimit të vjetër tek ato të atij të ri, si privatizimi dhe

decentralizimi, dhe nga personeli i vjetër politik tek ai i riu. Partitë politike të

personalizuara, elektoratet e paqëndrueshme dhe koalicionet e brishta (për shembull, me

një Kabinet të ri polak pothuajse çdo vit) të gjitha tregojnë brishtësinë e tranzicionit

464 Grabbe, 2005; Schimmelfennig dhe Sedelmeier, 2005; Epstein dhe Sedelmeier, 2008 cituar tek Van

Schendelen, 2010. 465 Circa, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010. 466 Krouwel, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010, 151.

Evarist Beqiri 2017

136

politik. Gjithsesi, evropianizimi i këtyre vendeve po ecën me shpejtësi, siç tregohet edhe

nga studimet.467

Në sjelljen e tyre në nivelin e BE-së, këto vende kanë gjithashtu shumë të përbashkëta. Së

pari, vendet që rifituan pavarësinë nga pushtimi i huaj janë të dyzuara lidhur me

evropianizimin (‘nuk janë për zëvendësimin e Moskës me Brukselin’). Si qytetarët ashtu

edhe politikanët e tyre shpesh shprehin një preferencë për subsidaritetin më tepër sesa për

ligjet e BE-së dhe madje, përveç sa i takon subvencioneve, për sovranitetin më tepër sesa

për subsidaritetin.

Së dyti, meqenëse peizazhi i biznesit të tyre është shumë rrafshët (mezi gjendet ndonjë

kompani e madhe) dhe qeveritë e tyre të decentralizuar janë në fazën e adoleshencës,

shumica e grupeve të interesit brenda vendit janë shumë të varur tek kryeqytetet e tyre. Së

treti, në nivelin BE-së, qeveria e tyre qendrore është gjerësisht e përqendruar tek Këshilli

dhe përfaqësuesit e saj të përhershëm në Bruksel, pasi akoma kanë pak njerëz brenda

Komisionit, komisionit të ekspertëve dhe komitologjisë. Vetëm për ato dosje që kërkojnë

votimin me unanimitet në Këshill mundet që kjo ndërvarësi të funksionoj për të penguar

vendimmarrjen, siç tentoi të bënte qeveria e binjakëve Kaszynski gjatë 2005-2007. Një

pasojë e kësaj është që qeveria e tyre qendrore duhet të luaj ndeshjet e tjera më mirë duke

lobuar për përjashtime dhe subvencione. Një pasojë tjetër është ajo që ndodh në nivelin e

Këshillit ku i duhet të ndeshet në një betejë të vështirë kundrejt interes-mbajtësve

perëndimor që i kanë përfshirë interesat e tyre në propozimet e Komisionit, dhe shpesh e

bëjnë këtë në mënyrë shumë kërkuese, të zhurmshme, të drejtpërdrejt dhe me ekspozim

formal. Tipari i katërt ka të bëjë me faktin që, për shkak të politikave të brendshme të

paqëndrueshme, edhe pozicionet e tyre në nivelin e Këshillit janë shpesh gjithashtu të

paqëndrueshme, pasi ministrat shkojnë e vijnë po kështu edhe pozicionet e tyre politik

ndryshojnë bashkë me to. Së pesti, vendet kanë disa interesa politik shumë të

përbashkëta, veçanërisht tek bujqësia (më pak tek legjislacioni për sigurinë ushqimore

dhe më tepër tek subvencionet), lëvizja e lirë e punëtorëve (eksporti i krahut të lirë të

punës) dhe siguria (kufijtë e tyre me Rusinë, Bjellorusinë dhe Ukrainën); për interesin e

fundit disa shtete, si ato Balltike, kanë ngritur aleanca rajonale. Në fillim të vitit 2009, në

prag të Samitit të Këshillit, nëntë prej krerëve të tyre të shtetit u takuan jo zyrtarisht për të

shtrënguar duart për t’i dhënë më tepër mbështetje financiare vendeve të Evropës

Qendrore dhe Lindore.468

Prirjet e lobimit të përmendura më sipër në të pesëmbëdhjetë shtetet e vjetra anëtare po

bëhen të dukshme tashmë edhe tek ato dymbëdhjetë më të rejat. Gjithmonë e më shumë

grupe interesi, veçanërisht nga qeveritë e decentralizuara dhe biznesi, udhëtojnë herë pas

here në Bruksel ose kanë ngritur zyrat e tyre aty tashmë. Agjencia e polake e transportit

ajror LOT kanë hedhur themelet e kësaj prirjeje vetëbesimi gjithmonë e në rritje, ndërsa

qeveria e Hungarisë mori një trajnim të hershëm në 2001 lidhur me ‘mënyrën sesi t’i

shpëtosh Budapestit’. Në 2008, përreth dyzetë grupe lobimi nga secili prej këtyre

vendeve si, Polonia, Republika Çeke, Sllovakia dhe Hungaria ishin të pranishëm në

Bruksel, një total prej 160 grupesh që përfaqësojnë 40 përqind të interesave të biznesit

dhe pjesa e mbetur ndahet në mënyrë pothuajse të barabartë midis grupeve profesionale,

organizatave joqeveritare dhe qeverive të decentralizuara. Koordinimi kombëtar i

467 Sepos, 2008; Papadimitriou dhe Phinnemore, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010. 468 Van Schendelen, 2010, 152-153.

Evarist Beqiri 2017

137

interesave të brendshme është, vjen më tepër si rezultat, i çështjeve të brendshme, dhe me

shumë gjasa e ka kaluar kulmin e tij tashmë. Shume grupe lobimi i japin më tepër vlerë

lobimit në BE (megjithëse emri i tij shpesh keqkuptohet si korrupsion)469 dhe janë kritike

ndaj mbështetjes që marrin nga qeveritë e tyre, ato janë bërë anëtare të EuroFeds-eve, dhe

lobojnë me besim tek vetja për mbështetje financiare dhe koalicione.470 Brenda dhe me

anë të këtyre EuroFeds-eve ato fitojnë familjaritet si me stilet më të përshtatshme të

lobimit ashtu edhe me dyert e fshehta të institucioneve të BE-së (mbi të cilat dhjetë vende

kanë kryer para-trajnime në kohën e komunizmit), veçanërisht sa i takon punës së

Komisionit që e inkurajon aktivisht pjesëmarrjen e tyre. Duke nisur nga fakti që kanë një

ambicie të madhe për të fituar ose të paktën të mos e humbasin një ndeshje, grupet e

larmishme nga vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore shfaqin një etje të madhe për t’u

bërë sa më profesionist me anë të përgatitjes përpara (studim, Tre P-të) dhe me anë të

maturisë (veprime të përshtatura) gjatë ndeshjes. Shumë grupe po ndjekin seanca trajnimi

në Bruksel ose në vendim mëmë dhe kanë filluar të vënë në jetë metodat e menaxhimit të

çështjeve publike.471

4.5 Mbi kë duhet lobuar në mjedisin e BE

Kluver argumenton se, lobimi mund të konceptohet si një marrëdhënie shkëmbimi midis

institucioneve evropiane dhe koalicioneve të lobimit, në të cilat Komisioni, Këshilli dhe

Parlamenti Evropian shkëmbejnë influencën me informacionin e ofruar, mbështetjen

qytetare dhe pushtetin ekonomik. Sidoqoftë, intensiteti i marrëdhënies së shkëmbimit

varion sipas çështjeve politike ndërsa kërkesa për informacion ndryshon sipas kontekstit

të çështjes. Çdo çështje politike është e veçantë përderisa çështjet politike dallojnë shumë

nga një shumëllojshmëri karakteristikash. Disa çështje mund të jenë shumë teknike

ndërsa kompleksiteti i çështjeve të tjera mund të jetë më i ulët. Kështu që, lobimi nuk

kryhet në vakum, grupet e interesit janë pjesë e një mjedisi të caktuar me të cilin duhet të

ndërveprojnë. Prandaj, karakteristikat e çështjes politike në diskutim prekin në mënyrë të

konsiderueshme aftësinë e tyre për të t’ia dal mbanë në tentativat e tyre të lobimit. Si

rrjedhim, konteksti i çështjes përcakton mjedisin në të cilin grupet e interesit konkurrojnë

për influencë dhe mund të lehtësoj ose pengoj aftësinë e tyre për të influencuar politik-

bërjen evropiane. Më specifikisht, unë supozoj se ndikimi i informacionit të ofruar varion

sipas kompleksitetit të çështjes politike.472

Kompleksiteti nënkupton shkallën e vështirësisë që ka një problem i caktuar për t’u

analizuar, kuptuar, ose zgjidhur. Politik-bërja është një punë shumë sfiduese dhe vendim-

marrësve gjithmonë e më tepër iu mungon informacioni i mjaftueshëm përreth ndikimit të

masave politike specifike. Prandaj, Komisioni Evropian, Parlamenti Evropian dhe

Këshilli mbledhin informacion nga jashtë duke u konsultuar në shkallë të gjerë me grupet

e interesit për të kompensuar mungesën e informacionit.473

Kështu që, vendimbërësit kërkojnë informacion nga aktorët privat dhe grupet e interesit

duke ofruar këtë informacion janë në gjendje të influencojnë rezultatin e procesit të

469 McGrath, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010, 153. 470 Borragán, 2003 cituar tek Van Schendelen, 2010. 471 Schneider, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010. 472 Smith, 2000; Dur dhe De Bievre, 2007b; Woll, 2007; Dur, 2008b cituar tek Kluver, 2013, 57. 473 Majone, 1996a, 72–74; Bouwen, 2009, 22 cituar tek Kluver, 2013, 58.

Evarist Beqiri 2017

138

politik-bërjes. Po kështu, Austen-Smith,474 thekson se, vendimmarrësit shpesh i zgjedhin

politikat pa pasur informacion të plotë mbi pasojat e tyre, në këto raste, informacioni

bëhet i vlefshëm, dhe ata që e posedojnë atë janë në pozicionin e duhur për të influencuar

politikat.

Sidoqoftë, nevoja për ekspertizë të jashtme varion nga një propozim politikash te tjetri:

Disa propozime mund të prekin gjithë tregun e brendshëm dhe mund të jenë shume

teknike ndërsa propozime të tjera mund të prekin një sektor shumë të vogël dhe përbëjnë

një ndryshim të vogël mbi legjislacionin ekzistues. Nëse propozimet politike janë shumë

komplekse, nevoja për njohuritë e ekspertëve të jashtëm është shumë e lartë dhe

institucionet evropiane janë veçanërisht të hapura për shkëmbime me grupet e interesit.

Megjithatë, nëse një çështje politike ka natyrë shumë të thjeshtë, kërkesa për informacion

do të jetë shumë e ulët dhe grupet e interesit do ta kenë më të vështirë të influencojnë

politik-bërjen evropiane përmes transmetimit të informacionit.475

Prandaj ekziston një efekt ndërveprues midis kompleksitetit të çështjes politike dhe

informacionit të ofruar nga grupet e interesit. Nëse një çështje politike është shumë

komplekse, institucionet evropiane kanë nevojë për më tepër informacion nga grupet e

interesit. Prandaj, grupet e interesit të cilat mund të ofrojnë informacionin e duhur për

Komisionin, Këshillin dhe Parlamentin Evropian do të jenë në një pozicion të mirë për të

influencuar procesin e politik-bërjes. Mirëpo, nëse një çështje nuk është fare e ndërlikuar,

institucionet evropiane nuk kanë nevojë për informacion. Grupet e interesit të cilat

mbështeten më së shumti te sigurimi i informacionit për vendimmarrësit evropian do ta

kenë kështu më të vështirë për të pasur një ndikim në debatin legjislativ. Prandaj efekti

pozitiv i informacionit të ofruar mbi influencën e grupeve të interesit moderohet nga

kompleksiteti i çështjes politike. Efekti do të jetë i fortë në çështje shumë komplekse dhe

do të jetë i dobët në çështjet më pak komplekse. Pra, sa më i madh kompleksiteti i

çështjes politike, aq më i fortë efekti pozitiv i informacionit të ofruar në influencën e

grupeve të interesit në politik-bërjen e Bashkimit Evropian.476

Lobimi është një marrëdhënie shkëmbimi në të cilën institucionet evropiane kërkojnë

informacion të rëndësishëm lidhur me politikat, mbështetje qytetare dhe pushtet

ekonomik nga grupet e interesit. Aftësia e grupeve të interesit për t’i ofruar këto të mira

Komisionit, Këshillit, dhe Parlamentit Evropian shpjegon arsyen pse disa grupe interesi

janë të afta t’ia dalin mbanë në aktivitetin e tyre lobues ndërsa disa të tjera dështojnë të

formësojnë procesin politik. Lobimi është një sipërmarrje kolektive. Çështja politike

mobilizon shumë grupe interesi të cilët lobojnë njëkohësisht institucionet evropiane.

Grupet e interesit që ndjekin të njëjtat synime politike i tërheqin vendim-bërësit në të

njëjtin drejtim duke formuar kështu koalicione lobimi. Prandaj nuk është vendimtare

shkëmbimi i të mirave nga grupet e interesit individualisht, por informacioni i ofruar në

tërësi, mbështetja qytetare, dhe pushteti ekonomik i koalicioneve të lobimit në tërësi.

Teorizuam se nevojat për informacion së institucioneve evropiane variojnë sipas

kompleksitetit të çështjes. Si rezultat, efekti i informacioni të ofruar do të rritet me

kompleksitetin e propozimit politik.477

474 Austen-Smith (1993, 799-800) cituar tek Kluver (2013, 58). 475 Kluver, 2013. 476 Kluver, 2013. 477 Kluver, 2013.

Evarist Beqiri 2017

139

Nga eksperienca dihet që çdo organizatë nuk është asnjëherë e pavarur dhe është

gjithmonë shumë ose pak e varur tek mjedisi i vetë sfidues.478 Bota e jashtme perceptohet

me dy fytyra. Njëra që duket premtuese dhe e mbushur plotë me mundësi, dhe tjetra

kërcënuese dhe e vështirë. Kompleksitetet në ndryshim të vazhdueshëm të botës së

jashtme bëjnë që sjellja influencuese të përshtatet vazhdimisht, veçanërisht sa i takon

organizatave dhe grupeve të tjera që veprojnë si miq ose kundërshtarë, thënë shkurtimisht

si interes-mbajtës. Prandaj, çdo organizatë duhet të kënaq dy interesa vetjak. Tek ana e

inputeve, duhet të fitoj mjetet e veprimit që nevojiten nga jashtë, për shembull buxhetin,

mbështetjen, informacionin dhe burimet e tjera dhe nga e outputeve të saj, duhet të

shpërndaj atë që i kërkohet nga jashtë, për shembull produktet speciale, shërbime,

mbështetje dhe kontribute të tjera. Në kuptimin funksional, çdo organizatë është një grup

interesi. Kjo nuk është më pak e vërtetë për një ministri ose BE-në sesa për një kompani

ose grup qytetarësh. Në fakt, shumë zyrtarë të qeverisë veprojnë si grup interesi.479

Vetëm sa iu takon operacioneve të brendshme mundet të veprojë një organizatë me një

nivel më të madh ose më të vogël pavarësie, por kjo autonomi nuk është e mjaftueshme

për mbijetesë, pasi varet dhe kufizohet gjithmonë tek disa karakteristika të tilla si tipi

(privat ose publik), burimet (të bollshme ose të kufizuara), reputacioni (i mirë ose i keq)

dhe veçanërisht ndërgjegjësimi (vigjilent ose i përgjumur). Aq më shumë të

ndërgjegjësohet një organizatë rreth pozicionit të saj në mjedisin e gjerë, aq më mirë

mund ta ushtroj ajo autonominë e saj dhe të bëj më tepër sesa thjesht të përshtatet me

fatin e mirë ose të keq që nuk varet nga ajo. Nëse është vigjilente, ajo mund të vendos të

influencoj mjedisin duke nxitur mundësitë dhe duke bllokuar kërcënimet. Paradoksalisht,

një mjedis jomiqësor më kërcënime të ndërhyrjeve nga publiku ose konkurrentët e tregut

shpesh e zhvillon këtë vetëdije më mirë sesa një miqësor që ka tendencën që t’i mpijë

reflekset dhe të rris rreziku e të kapur në befasi duke humbur drejtimin, të ardhurat dhe

funksionin. Asnjë organizatë nuk është e sigurt në këtë aspekt. Që me lindjen e BE-së,

vektorët e evropianizimit e pasurojnë përvojën e vjetër me një eksperiencë të re, sepse

tani çdo organizatë në Evropë ka një dimension më të fuqishëm përtej kufijve që e bën

Brukselin, si të themi, kryeqytetin e saj të ri. Vektorët nga niveli evropian në atë të

brendshëm krijojnë sfidat e përshtatjes. 480 Ata mund të sjellin të mira në terma të

mundësive të reja, për shembull për eksportimin e produkteve ose për ndryshimin e

politikave të brendshme. Sidoqoftë, ata mund të sjellin gjithashtu edhe kërcënime të reja

dhe kosto të rritura që shkaktohen përmes përshtatjes. Tashmë ato nuk munden, siç ka

ndodhur në të shkuarën, të filtrohen ose bllokohen lehtësisht nga shtetet kombëtare.

Vektorët e influencës, që shkojnë nga brenda vendit tek niveli evropian, krijojnë sfidat e

tyre të influencës, të cilat kanë gjithashtu dy anë të ndryshme. Ato mund të krijojnë

mundësi të reja, për shembull një fushë loje më të niveluar ose një vendim specifik të BE-

së sipas dëshirës. Për më tepër ato mund të krijojnë gjithashtu kërcënime të reja, sepse

për shembull ato i ofrojnë një avantazh relativ një konkurrenti brenda ose jashtë vendit.

Thënë shkurt, beteja për mbijetesë po ndryshon nga brenda vendit në nivel evropian dhe

kërkon një qasje përtej kufijve ose evropiane. Kushti paraprak më i rëndësishëm është një

478 Thompson, 1967 cituar tek Van Schendelen, 2010. 479 Baumgartner, 2007 cituar tek Van Schendelen, 2010. 480 Van Schendelen, 2010, 43.

Evarist Beqiri 2017

140

mendje e hapur ndaj vektorëve të evropianizimit, e cila është një çështje e tre formave të

përgatitjes ose detyrave të shtëpisë. E para mbi të gjitha, tendencat dhe faktet e reja që

ndodhin në mjedisin evropian duhet të monitorohen vazhdimisht. E dyta, mbikëqyrja ka

nevojë për vlerësim në termat e rreziqeve dhe mundësive që gjithmonë nënkupton aftësi

gjykimi, e cila buron nga vlerat dhe objektivat e dikujt. Së treti, ato rezultojnë në interesa,

që do të thotë pozicionet që mbahen lidhur me faktet dhe tendencat në botën përreth dhe

që etiketohen si kërcënime ose mundësi. Në shoqëritë pluraliste, këto interesa

kundërshtohen gjithmonë nga disa interesa-mbajtës të tjerë që kanë zgjedhur një pozicion

ose interes të ndryshëm, duke e bërë fjalën interes sinonim të fjalës problem. Kjo është e

vërtetë si për interesat publike edhe për ato private, duke qenë se një interes publik nuk

është një interes i një rendi më të lartë ose më të ulët sesa një interes privat, por thjesht

një interes i një organizate publik si një ministri, agjenci ose parti, ndërsa një interes

privat mbështetet nga një organizatë private.481

Sa më tepër vigjilente ose e ndërgjegjësuar të jetë një organizatë lidhur me përcaktimin e

interesit, aq më tepër aftësi do të ketë për të mbijetuar në mjedisin sfidues evropian.

Sidoqoftë kjo vigjilencë nuk nënkupton që një organizatë publike ose privat duhet të

influencojë atë mjedis. Ka gjithfarë situatash në të cilat përshtatja e sjelljes është më tepër

racionale sesa përpjekja për të influencuar një rrezik ose mundësi në rritje. Ky

racionalitet, përsëri, mund të bazohet vetëm mbi një studim të vetëdijshëm të përgatitur

në shtëpi, i cili quhet detyrë përgatitore shtëpie. Sidoqoftë, në jetën e përditshme,

përshtatja e sjelljes zakonisht nuk është pasojë e detyrave të vetëdijshme të shtëpisë por

saktësisht e së kundërtës, që do të thotë neglizhenca e tyre. Pastaj, si pasojë e

mospërfilljes së saj, organizata mundet vetëm të përpiqet të përshtatet, në rastin tonë, me

evropianizimin e mjedisit të saj. Nganjëherë ajo mund të gëzoj fat nga një mundësi e lirë

ose nga një rrezik i fashitur, por zakonisht ajo vuan më tepër nga fati i keq i humbjes së

një mundësie ose i neglizhencës së një rreziku.482

Për t’u përshtatur me mjedisin e BE-së, natyrisht që çdo grup lobimi është i lirë të vendos

kursin e tij të veprimit sipas reflekseve të tij, praktikës, duke iu shërbyer marrësve ose

duke ndjekur konsulentët. Kjo mënyrë veprimi nuk është më pak racionale sesa të

vepruarit sipas hamendsimit më të edukuar. Në këtë mënyrë ai kursen kostot e punës

përgatitore. Megjithatë shanset për arritjen e rezultatit të dëshiruar janë afër zeros në

praktikë. Grupi i lobimit që vepron sipas reflekseve të tij bëhet i varuar plotësisht tek fati

i mirë, tek thërrimet që ngelen në tavolinë. Nëse vepron sipas njohurive praktike, ai mund

të bëjë shumë gabime të panevojshme. Nëse ai thjesht i shërben marrësit ose ndjek

konsulentët, ai mund t’i bëjë ata më të lumtur por me shumë gjasa jo veten e tij. Qasja

jonë ngelet këshillimore dhe jo normative. Nuk ka një argument përfundimtar lidhur me

faktin se pse një grup lobimi nuk duhet lejohet që të bëjë gjithë këtë dhe në vend të kësaj

të bëjë një zgjedhje racionale bazuar tek njohuritë e tija më të mira. Sidoqoftë, nëse grupi

i lobimit dëshiron seriozisht të zgjidhe ose t’i qëndroj një sfide, atëherë ai duhet ti bazoj

veprimet e tij në një zgjidhje të tillë racionale, pasi kjo lejon kursime mbi kostot punës

joeficente ose joefektive në terren.483

481 Van Schendelen, 2010, 44. 482 Van Schendelen, 2010. 483 Van Schendelen, 2010, 249.

Evarist Beqiri 2017

141

Në çdo moment të veçantë, në çdo çështje, secili grup lobimi mund të shkoj tek qindra

interesa-mbajtës, përfshirë zyrtarët që kanë një interes në këtë çështje. Sidoqoftë, asnjë

grup nuk mund t’i qasi të gjithë ata në seri, pa përmendur paralelisht, dhe ai nuk duhet të

synoj ta bëjë këtë, duke qenë se maksimalja është armikja e optimales. Në lobimin e tyre

të personalizuar ata duhet të veprojnë selektivisht. Duhet të ndjekin sinjalet që iu vijnë

gjatë punës së tyre. Nëse era fryn në favorin e tyre, atëherë grupi i lobimit mund t’i

kufizoj përpjekjet e tij tek mbajtja e interes-mbajtësve me vete dhe të përfitoj nga kjo

situatë. Nga ana tjetër, nëse era nuk është e favorshme, atëherë është më mirë të afrosh

disa kundërshtarë në mënyrë që ti përçash ato dhe gjithashtu disa prej të lëkundurve në

mënyrë që t’i kesh edhe ata me vete. Kundërshtarët më të mirë për t’i afruar janë ata që

vlerësohen si primar (influences dhe aktiv) dhe që ndajnë numrin më të vogël të

preferencave me kundërshtarët e tyre. Për analogji, të lëkundurit që premtojnë më

shumë, janë ata që kanë si status primar ashtu edhe dyzim. Sidoqoftë, nëse rrymat e

ndryshme e bëjnë arenën të paparashikueshme, atëherë një qasje “duke parë dhe duke

bërë” është më racionale. Në të njëjtën kohë grupet e lobimit duhet të përgatiten për

çfarëdo skenari, të vendosin piketat e Tre P-ëve, të intensifikojë monitorimin e saj dhe

t’ju ofroj disa interes-mbajtësve primar disa argumente që përputhen me interesat e tyre

dhe të testoj reagimin e tyre.484

Zakonisht interes-mbajtësit përfshihen njëkohësisht në më shumë se një dosje dhe kanë

marrëdhënie të dobishme edhe me shumë interes-mbajtës të tjerë, zyrtarë të BE-së dhe

kështu që mund të joshen ose ndikohen indirekt. Midis shumë burimesh informacioni, ajo

mund të përdor EuroFeds-et e veta për të siguruar emrat, kontaktet dhe gjëra të tjera, dhe

më pas ta organizoj këtë informacion si duhet.

Interes-mbajtësit që marrin pozicione miqësore në dosje të ndryshme meritojnë të joshen

nga afër. Me ato që kanë pozicione të shumëllojshme mund të shikohet mundësia e

kompromisit. Kundërshtarët e fortë mund të ndalohen më mirë në mënyrë jo të

drejtpërdrejt, nëpërmjet litarëve të shpëtimit, si për shembull ato të mbështetjes dhe

buxhetit. Grupi i lobimit mund të punojë gjithashtu edhe në rrugën tjetër duke

identifikuar ato dosje që nuk janë në listën e tij të gjatë por që në listën e interes-

mbajtësve të tjerë primar kanë një interes të madh. Në varësi të pozicionit të tyre, ai mund

t’i mbështes ose pengoj dosjet e tyre, duke i shpërblyer ata thuajse pa asnjë kosto.

Përveç këtyre interes-mbajtësve, dy grupe të tjera njerëzish kanë nevojë për vëmendje

këtu. Së pari, në frontin brenda vendit. Bërja në mënyrën e duhur të detyrave përgatitore

të shtëpisë jep informacion përreth atyre njerëzve brenda vendit që kanë ekspertizë

speciale, status ose marrëdhënie interesi me interes-mbajtësit primar. Këta njerëz mund të

aktivizohen si ndërlidhës në rrjetin e jashtëm. Ata vetëm kanë nevojë që të informohen

shkurtimisht. Disa ekspertë nga stafi ose menaxherë të linjës mundet që tashmë të mbajnë

pozicione në EuroFeds-et dhe komisionet e BE-së që janë të dobishme për çështjen në

fjalë.485

Në modelin shumëkombësh të menaxhimit të çështjeve publike të BE-së, ato shpesh

bëhen pjesë e ekipeve ad-hoc. Nëse nuk gjenden persona të tillë brenda vendit, grupi

proaktiv i lobimit ka akoma kohë për t’i krijuar ato dhe për t’i pozicionuar ato brenda

platformave të tilla të BE-së ose pranë interes-mbajtësve miqësor.


Evarist Beqiri 2017

142

Së dyti, një vëmendje e madhe duhet kushtuar njerëzve që punojnë brenda makinerisë së

BE-së. Duke vepruar nën një presion funksional dhe personal, ata kanë nevojë për

informacion dhe mbështetje specifike në çdo kohë, dhe aq më tepër kur diçka është e re

për ta. Në secilin Parlament të sapo zgjedhur, zakonisht shumicës së të sapoardhurve iu

mungon eksperienca e duhur. Zyrtarët e komisionit shpesh qarkullojnë duke u rritur në

detyrë ose paralelisht në një drejtori tjetër. Sa më shpejt që grupi i lobimit të mundet t’ju

shërbej të sapoardhurve me informacion dhe mbështetje, aq më tepër avantazh mund të

përfitoj ndaj konkurrentëve të tij. Të lidhur me këtë makineri të BE-së janë ekspertët e

shumtë nëpër komisione dhe grupe pune. Ata brenda komitologjisë meritojnë një

vëmendje të madhe. Përgjigjja ndaj pyetjes ‘kë të lobosh?’ , qartësisht varet nga situata

specifike. Nëse grupi i lobimit ka njohuri nga situata, të cilat i ka përfituar nga studimi i

kujdesshëm i saj, atëherë ai mundet të përfitoj shumë nga kjo. Po japim këtu tre shembuj

të ndryshëm. Së pari, nëse ai ka gjetur një numër interes-mbajtësish të rinj me të cilët

duhet të miqësohet, ai mund të promovoj një fushatë të përbashkët lobimi, për shembull,

Tre P-të për të ruajtur interesin e përbashkët. Së dyti, nëse ai ka identifikuar disa interes-

mbajtës, si kundërshtarë të shpeshtë, ai mund të hidhet mbi fushën e tyre. Për shembull,

grupet bujqësore veriore të lobimit, të cilët aktualisht rrallë ndërhyjnë në komisionin e

BE-së për ullinjtë, që është me rëndësi të madhe për grupet jugore, mund të bëjnë një

shkëmbim me kosto dhe rrisk të vogël lidhur me interesat e tyre vetjake, si qumështi ose

subvencione e R&D. Së treti, nëse grupi i lobimit ka zbuluar se për një dosje të caktuar

ka vetëm pak njerëz të Komisionit në anën e tij, atëherë ai mund ta vonojë procesin

përshtatshmërish duke lobuar për të vonuar afatin zyrtar. Për ta bërë të mundur gjithë këtë

lobim të personalizuar, grupi i lobimit duhet ta mbaj drejtorinë e tij të rëndësishme të BE-

së të azhurnuar dhe të arritshme.486

486 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 251.

Evarist Beqiri 2017

143

V. GRUPET E INTERESIT NË SHQIPËRI

5.1 Historiku i zhvillimit të grupeve të interesit në Shqipëri

Në Shqipëri, fillesat e para të organizmit të interesave specifike me qëllim mbrojtjen e

tyre sa më mirë, mund t’i gjejmë tek organizmi dhe bashkimi shoqëror i tregtarëve.

Historia e Dhomave të Tregtisë, si krijime të sistemit kapitalist për mbrojtjen e interesave

të anëtarëve të saj, e kanë zanafillën shumë herët, qysh në gjysmën e dytë të shekullit

XIX, atëherë kur vendi ynë ishte një provincë e Perandorisë Otomane dhe administrata e

shtetit osman filloi atë reformim që do të kishte si një risi në gjirin e administratës së re

edhe Dhomat e Tregtisë dhe Gjykatat Tregtare.487

Për shembull, po t’i referohemi historisë së Dhomës së Tregtisë të Tiranës, ajo u

përmbahet periudhave historike të zhvillimeve politiko – ekonomike të Shqipërisë, në

përgjithësi dhe të qytetit të Tiranës, në veçanti: Gjurmët e hershme historike dhe

ekonomiko – tregtare në trevën e Tiranës, gjurmët e para të Dhomës së Tregtisë si pjesë e

administratës turke në reformim, lindja e shtetit shqiptar dhe ecuria e marrëdhënieve

ekonomiko-tregtare në vitet 1920-1944; kthesa historike e vitit 1944 dhe vendosja e

marrëdhënieve ekonomike të centralizuara; organizimi i Dhomës së Tregtisë së Jashtme

të Shqipërisë më 1958, përmbysja e këtij sistemi ekonomik më 1990 dhe krijimi i

shoqërisë së re demokratike të mbështetur në tregun e lirë.

Për Dhomën e Tiranës prej vitesh ka qarkulluar mendimi, i shkruar edhe në dokumente të

Dhomës, se ajo është krijuar në vitin 1926.488

Më 3 nëntor 1839, u shpall në Stamboll Dekreti i Gjylhanesë, i njohur si Dekreti i

Tanzimatit, që shënoi kthesën në historinë e Perandorisë Osmane dhe përbën pikënisjen e

një programi të gjerë reformash, që do të preknin të gjitha provincat e perandorisë, duke

përfshirë edhe Shqipërinë. Reformat tanzimatiste, që u zbatuan në Perandorinë Otomane

dhe riorganizimi administrativ, i mbështetur në parimet e reja centraliste të shpallura me

dekretet e viteve 1839-1856, sidomos pas ligjit të vitit 1864, kur u krye në masë ky

riorganizim, çuan në lindjen e disa institucioneve të reja, midis të cilave, ato të dhomave

të tregtisë dhe të gjykatave tregtare, si dhe të dhomave të industrisë. Në këtë periudhë, në

kuadrin e riorganizimit të aparatit shtetëror, në prefektura e nënprefektura, u krijuan

këshillat administrative me degët përkatëse: seksionet financiare, gjykatat shtetërore,

gjykatat dhe dhomat e tregtisë, dhomat industriale, seksionet bankare, etj.

Lindja dhe formimi i institucionit të dhomave të tregtisë, është i lidhur ngushtë me këtë

periudhë të formimit të këshillave administrative të prefekturave e nënprefekturave si

institucione të reja në realitetin shoqëror e administrativ shqiptar. Në ato prefektura dhe

nënprefektura ku u krye, reforma administrative u shoqërua edhe me krijimin e këtyre

institucioneve të reja shtetërore, midis tyre edhe të dhomave të tregtisë.489

Shteti është një nocion politik. Ai zakonisht paraqitet si një rrjet institucionesh, që kanë

autoritetin të vendosin rregullat me të cilat qeverisen njerëzit në një shoqëri të caktuar,

487 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 488 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 489 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.

Evarist Beqiri 2017

144

brenda hapësirës që shteti kontrollon. Shteti dallohet prej grupeve të tjera sociale nga

qëllimi (vendosja e rregullit dhe sigurisë), metodat (ligjet dhe zbatimi i tyre), territori

(juridiksioni/hapësira) dhe sovraniteti.

Koncepti i shtetit modern është njëherësh i ndarë por edhe i lidhur me konceptin e

Shoqërisë Civile. Natyra e kësaj lidhjeje përcaktohet prej faktit që Shoqëria Civile me

praninë dhe veprimet e saj përbën një sferë publike, e cila është një hapësirë jashtë

institucionale. Shoqëria Civile merret me çështje të interesit publik në mënyrë të pavarur

ose autonome nga shteti por domosdoshmërisht lidhet me shtetin, meqë ajo ndërhyn dhe

merr pjesë në veprimtari të cilat janë fushë/hapësirë e qeverisjes dhe funksion i saj.

Në një shtet bashkëkohor është e vështirë të kuptohet Shoqëria Civile pa iu referuar

Shtetit. Shteti mund të quhet se përfaqëson “politikat e dominancës” ndërsa Shoqëria

Civile “politikat e konsensusit”. Kështu që si shteti, edhe Shoqëria Civile janë të

nevojshme për të plotësuar procesin e qeverisjes në shoqëri. Shteti përfaqëson strukturën

e qeverisjes dhe Shoqëria Civile krijon, kontribuon në vlerat dhe kuadrin e normave për

këtë qeverisje.

Koncepti i Shoqërisë Civile është i vështirë të jepet në një përkufizim të vetëm. Po të

kufizohemi në truallin e veprimtarive që kryhen në interes të publikut, nga grupe dhe

individë të cilët veprojnë në hapësirën ndërmjet familjes, shtetit dhe tregut/veprimtarive

private, kjo do të paraqiste pak a shumë hapësirën e veprimit dhe përmbajtjen e

veprimtarisë të asaj që e quajmë Shoqëri Civile.

Shoqëria Civile është një koncept i pozicionuar strategjikisht midisi ekonomisë/tregut –

dhe – shtetit/qeverisë. Për këtë arsye, shpesh, në vend të termit Shoqëri Civile përdoret

termi Sektori i Tretë. Shoqëria Civile është padyshim e lidhur me të dyja, shtetin dhe

tregun, por nuk duhet të njëjtësohet me asnjërin prej tyre. Shoqëria Civile shihet si

hapësira e realitetit shoqëror, ku njerëzit kërkojnë të afirmohen e të mbrojnë të drejtat dhe

interesat e tyre. E parë në këtë këndvështrim, ajo nuk mund të identifikohet thjesht si

tërësia e organizatave joqeveritare, sepse ka një spektër më të gjerë veprimtarie në të cilin

përfshihen edhe grupime qytetare që përfaqësohen nëpërmjet sindikatave, organizmave të

biznesit, fondacioneve, organizatave fetare, etnike, lëvizjeve sociale si dhe të gjitha

grupet ose qytetarët që janë aktivë në sferën publike, duke përfaqësuar interesa të

caktuara ose/dhe grupime të caktuara. 490

Në konceptin bashkëkohor të Shoqërisë Civile, edhe pse bëhet dallimi midis sociales dhe

ekonomikes, përsëri shoqatat dhe organizmat që nxisin e mbrojnë interesat ekonomikë

por ndërkohë përmbajnë karakteristikat të organizatave të Shoqërisë Civile dhe

përfaqësojnë interesat e anëtarëve të tyre kundrejt shtetit; konsiderohen pjesë integrale e

Shoqërisë Civile. Këtu përfshihen Dhomat e Tregtisë dhe Industrisë, sindikatat, shoqatat

e profesioneve, grupet e konsumatorëve, etj. Edhe media kuptohet si pjesë e Shoqërisë

Civile kur ushtron përgjegjësinë publike, pavarësisht synimeve komerciale që i përfshin

490 “Për një qeverisje të mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e projektit: “Forcimi i

Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i projektit është të materializoj nismën e Qeverisë

Shqiptare për të nxitur përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe marrjen

e vendimeve.

Evarist Beqiri 2017

145

statusi i saj si biznes. Por, agjentët më kryesor të Shoqërisë Civile moderne janë njerëzit e

zakonshëm që veprojnë nëpërmjet organizatave të tyre vullnetare.

Shoqëria Civile është pronë e qytetarëve dhe është njëherësh vullnetare e publike, është

hapësira që bashkon tiparin e virtytshëm të sektorit privat lirinë me tiparin e virtytshëm të

sektorit publik përkushtimin për të mirën e njerëzve.

Në demokraci, Shoqëria Civile është agjenti më i rëndësishëm për të kufizuar

qeverisjet/qeveritë autoritare, për të pakësuar pasojat negative sociale të tregut, për të

rritur përgjegjshmërinë politike dhe cilësinë e përfshirjes së qytetarëve në qeverisje. Në

kohët e sotme, Shoqëria Civile është shumë e pranishme në skenën politike, prandaj edhe

interesi për menaxhimin dhe kontrollin e saj nga forcat politike, ekonomike dhe

qeverisëse është i madh.491

5.1.1 Periudha nga Rilindja Kombëtare Shqiptare deri në vitet 1930

Periudha nga vitet 30-40 të shek. XIX deri në vitin 1912, ka hyrë në historinë e popullit

shqiptar me emrin Rilindja Kombëtare Shqiptare. Gjatë kësaj periudhe vazhdoi shthurja e

marrëdhënieve feudale dhe lindën e u zhvilluan marrëdhëniet kapitaliste në prodhim, u

formua kombi shqiptar dhe lind e zhvillohet Lëvizja Kombëtare Shqiptare, që u

kurorëzua me fitoren e pavarësisë më 1912. Në Tiranë u rrit tregtia dhe u krijua një

shtrese e re e pasur.

Studjuesi, Iljaz Fishta, thotë: “Në gjysmën e dytë të shek. XIX, më saktë në vitet 1880-

1885, kur vendi ynë vazhdonte të ishte nën sundimin otoman, në Shqipëri veprojnë

dhomat tregtare, si një institucion tregtar zyrtar”. Por, siç shkruan Gaspër Guga, këto

dhoma tregtie drejtoheshin nga administratorë konservatorë, me ligje të vjetra, me

veprimtari të pakët dhe, kuptohet, tepër të kufizuar në fushën e industrisë dhe të tregtisë.

Për më tepër edhe ajo pak veprimtari që zhvilluan dhomat e tregtisë u bë me ndërprerje

për shkak të ngjarjeve politike që rrodhën në Shqipëri e më gjerë, madje u ndërprenë.

Kështu ngjau edhe me Dhomën e Tregtisë në Shkodër dhe Berat e, po kështu, duket se

ngjan edhe me dhomën e tregtisë të Tiranës.492

Në një dokument të vitit 1897 na shfaqet Dhoma e Tregtisë e Tiranës, përmes shënimit që

na ka lënë me dorën e tij akademiku i nderuar, Prof. Kristo Frashëri: është një e dhënë e

rrallë, që dëshmon ekzistencën e institucionit të dhomës së tregtisë, bujqësisë dhe

industrisë, si pjesë e administratës së bashkisë të nënprefekturës së Tiranës.

Përkthimi i kësaj Salnameje të Vilajetit të Shkodrës, ku bënte pjesë edhe nënprefektura e

Tiranës jep një të dhënë të pakundërshtueshme dhe s’na mbetet gjë tjetër veçse të

pranojmë, se në vitin 1897, në administratën e Bashkisë të N/Prefekturës së Tiranës bënte

pjesë edhe Dhoma e Tregtisë, Bujqësisë dhe Industrisë.493




e vendimeve. 492 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 493 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.

Evarist Beqiri 2017

146

Dhomat e Tregtisë lindën si mbrojtëse të interesave ekonomike të bashkësisë që i krijoi,

ndërsa në gjysmën e dytë të shek. XIX, Dhomat e Tregtisë tek ne lindën dhe ishin pjesë e

administratës shtetërore dhe kryenin detyrat që u kishte ngarkuar kjo administratë.

Rilindja e dhomave të tregtisë në vitet ‘20-të dhe ecuria e tyre deri në vitin 1944, i

vendosi ato në pozitat e një organi fillimisht në vartësi të Ministrisë së Punëve të

Brendshme, me strukturë ndërtimi dhe funksioni në zbatim të ligjit Otoman të Odave të

Tregtisë, dhe kjo vazhdoi deri kur u hartua legjislacioni shqiptar.

Interesi i qeverisë ishte që, në ballafaqimin për zgjidhjen e problemeve të ekonomisë,

shteti të kishte të bënte me përfaqësues të tregtarëve dhe jo me vetë individin tregtar,

zejtar, bujk apo industrialist. Kjo u duk sidomos kur, pas thirrjes së Kongresit të

tregtarëve më 31 korrik e 2 gusht 1922, qeveria nuk i arriti të realizonte objektivat e veta.

Për të ishte më e udhës që në Kongrese të ishin përfaqësues të Dhomave të Tregtisë. Dhe

qysh nga kjo kohë do të marrin udhë iniciativat për thirrjen e disa Kongreseve të

dhomave të tregtisë, ku organet shtetërore kërkojnë mendime dhe rrugë për t’u dhënë

zgjidhje shqetësimeve në drejtim të zhvillimit ekonomik e tregtar. Vitet 1920-1940 mund

të quhen me plot gojën vite të Kongreseve të tregtarëve, sepse zhvillohen plot 7

Kongrese: më 1922, 1924-25, 1928, 1930, 1932, 1934 dhe 1939.494

Kongresi i parë i tregtarëve në vitin 1922 pati rëndësi të veçantë sepse doli me vendimin

për “krijimin kudo të Odave të Tregtisë“. Nga kjo kohë fillon riformimi i Odave të

Tregtisë edhe atje ku ato ekzistonin, me ndryshimin se tani do të ishin organe të njohura

nga shteti dhe do të konsideroheshin si pjesë e dikasterit të Financave, siç thotë vendimi

Nr. 144, datë 25 mars 1924, i Këshillit të Ministrave, në bazë të të cilit “dhomat dhe

klubet tregtare të krijuara rishtazi do të vareshin nga Ministria e Financave, pranë së cilës

do të krijohej edhe Drejtoria e Përgjithshme Tregtare”.

Në vitet 1923-1940 Dhomat e Tregtisë jo vetëm zhvillohen mjaft, aq sa shpesh kthehen

në pjesë të pazëvendësueshme të ingranazhit të administratës shtetërore, por funksionet e

tyre kanë një shtrirje mjaft të gjerë dhe me shumë kompetenca. Pas vitit 1925, po

sidomos gjatë viteve 1926 – 1928 shohim një gjallërim të jetës së dhomës tregtare dhe

industriale, siç do të emërtohej dhoma.

Me daljen e ligjit “Mbi themelimin e Odave t’Ekonomis“ nr. 56, datë 14 Mars 1929,

vartësia nga qeveria do të ligjërohej, kur dhomat do të shpalleshin si “ndërmjetësit e

qeverisë, në njërën anë e të bujqve, industrialëve e tregtarëve, në tjetrën dhe që mvaren e

janë të rregullueme prej Ministrisë s’Ekonomisë Kombëtare”. Praktika tregoi se ato u

kthyen në organizma të dikasterit të ekonomisë, si shtojcë të qeverisë për zgjidhjen e

detyrave e problemeve që ajo kishte.495

Më 30 Prill 1932, del ligji “Mbi themelimin e Odave të Tregtisë”, dhe pas tij organizohen

zgjedhjet e reja të Dhomës.

494 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 495 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.

http://cci.al/chamber/history/

Evarist Beqiri 2017

147

5.1.2 Grupet e interesit në vitet 1945-1990

Periudha e viteve 1945-1990, dominohej nga partia-shtet. Në literaturën që përshkruan

sistemet politike, në të cilat ndërveprojnë grupet e interesit ajo njihet si modeli monist.

Modeli i monizmit parashikon një penetrim thelbësor të shoqërisë nga partia udhëheqëse

saqë kufiri midis shtetit dhe këtyre grupeve është në thelb joekzistent. Përveç kësaj, në

monizëm marrëdhëniet nuk ndërmjetësohen nga organizatat ose nga ndërmjetësues të

tjerë siç ndodh në korporatizëm ose pluralizëm. Shembulli klasik janë ndërmarrjet në

pronësi të shtetit. Në sferën ekonomike, monizmi i përshtatet periudhës së planifikimit të

centralizuar, ku ndërmarrjet dhe burokracia ndërvepronin për aq sa e shikonin të

nevojshme për të çuar përpara planet e tyre, jo për të luftuar për përmbajtjen e tyre ose të

diskutonin çështje më të gjera politike.496

Gjatë viteve 1945-1990, gjithçka kontrollohej nga partia shtet dhe nuk mund të flasim për

interesa të ndryshme të cilat të mund të bashkëjetonin brenda këtij sistemi politik. Në

sistemet politike diktatoriale kërkohet që çdo dëshirë dhe interes të jetë i pëlqyeshëm prej

hierarkisë partisë-shtet. Gjatë periudhës së socializmit, ekonomia ishte e qendërzuar dhe

nuk mund të flasim për veprimtari të grupeve të ndryshme interesi të cilat mund të

përballeshin realisht në fushën e lojës.

Referuar edhe situatës gjeopolitike, në fund të viteve 1980 e ardhmja e Shqipërisë po

shikohej me frikë. Niveli i jetesës pësonte vetëm rënie katastrofike dhe vendi ishte zhytur

e mbërthyer në një kontradiktë të përgjithshme. Partia e Punës së Shqipërisë (PPSH),

ishte partia me tiparet më të egra dogmatike në të gjitha vendet e Lindjes. Ajo ushtronte

një nga diktaturat më të egra në botë.

Evropa Lindore ishte përfshirë nga një lëvizje demokratike, si në Poloni, Hungari, Çeki

etj., Rënia e Murit të Berlinit, ulja e tensioneve ndërmjet superfuqive po e çonte botën

drejt një ekuilibri të ri. Në këto lëvizje dhe ndryshime të vendeve të Lindjes dy ishin

shtyllat kryesore, rinia dhe punëtoria. Diktatura në Shqipëri u përpoq të bënte disa lëvizje

e reforma për të dhënë një ngjyrim të ri dhe për t’ju përshtatur situatave. Këto lëvizje, të

cilat ishin të ngadalta nuk i përgjigjeshin situatave që kërkonte koha, dhe gjendja

thellohej gjithnjë e më shumë duke renduar akoma më shumë mbi supet e shqiptarëve.497

Nga regjimi i përmbysur i së kaluarës komuniste, lidhur me Dhomën e Tregtisë të

Shqipërisë, u trashëgua një burim të dhënash që e kishin zanafillën nga viti 1958, që

quhej viti i lindjes apo i krijimit të institucionit të Dhomës së Tregtisë, si një organizatë

shoqërore. Dhoma, ishte formale gjatë regjimit komunist. Sidoqoftë, do të ishte e mangët

nëse nuk do të trajtonim edhe historinë e Dhomës së Tregtisë gjatë regjimit komunist, në

kushtet e likuidimit të pronës private dhe vendosjes së marrëdhënieve ekonomike të

centralizuara të shtetit. Krijimi i Dhomës së Tregtisë të Shqipërisë më 1958, ishte një

realitet që ekzistonte në Tiranë dhe Dhoma e Tregtisë mbante marrëdhënie me mjaft

496 Kennedy, 2005 497 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010, f. 156.

Evarist Beqiri 2017

148

Dhoma të vendeve të tjera, duke kryer nga ato detyra që në Perëndim i kryenin Dhomat e

Tregtisë.498

Gjatë viteve 1958-1990, Dhoma e Tregtisë, ndonëse ligjërisht shfaqej me funksionin e një

“organizate shoqërore për t’i dhënë një impuls të mëtejshëm zhvillimit dhe forcimit të

lidhjeve tregtare me vendet e tjera, për zhvillimin e përparimin teknik në fushën e

prodhimeve për eksport dhe në atë të propagandimit të arritjeve të vendit tonë”, në

praktikë s’ishte gjë tjetër veçse një institucion a ndërmarrje, pjesë e administratës

shtetërore. Kjo dukej dhe shprehej qartë në përbërjen e anëtarëve të saj: Dhoma e

Tregtisë ishte një bashkim nga lart i ndërmarrjeve ekonomike të krijuara nga shteti, të

cilat përfaqësonin interesat e tij në marrëdhëniet me jashtë, sipas degëve të ndryshme të

ekonomisë. Siç theksohej në vendimin për krijimin e saj, Dhoma e Tregtisë kishte

“qëllim nxitjen e zhvillimit të marrëdhënieve ekonomike të Shqipërisë me botën e

jashtme”.499

Ashtu si të gjitha organizatat e tjera edhe organizatat e punëtorëve të organizuara sipas

parimit komunist ishin nën thundrën e egër të diktaturës së partisë-shtet. Të konceptuara

si leva të partisë-shtet apo si “rripa transmisioni”, Bashkimet Profesionale kishin shërbyer

verbërisht dhe punëtorët nuk mund të mbështeteshin më tek to.500

5.1.3 Grupet e interesit pas viteve 1990

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, përcakton parimet themelore të organizimit

shtetëror të vendit tonë si dhe të drejtat dhe liritë themelore të njeriut. Me miratimin e saj

në vitin 1998, u hodh një hap i rëndësishëm në konsolidimin e sistemit demokratik në

vendin tonë.

Kushtetuta përcakton se Shqipëria është Republikë Parlamentare.501 Sistemi i qeverisjes

në Republikën e Shqipërisë bazohet në ndarjen dhe balancimin ndërmjet pushteteve

ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor.502

Sistemi ekonomik i Republikës së Shqipërisë bazohet në pronën private e publike, në

ekonominë e tregut dhe në lirinë e veprimtarisë ekonomike. 503 Liria për të kryer

veprimtari të ndryshme ekonomike sjell si pasojë edhe lindjen e interesave të ndryshme

që qëndrojnë pas këtyre veprimtarive, të cilat përballen në arenë në momente të caktuara.

Kushtetuta parashikon të drejtën e qytetarëve për t’u organizuar kolektivisht për

mbrojtjen e interesave dhe qëllimeve të ligjshme, duke garantuar liritë dhe të drejtat

politike të shtetasve,504 si dhe liritë dhe të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore.505

498 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 499 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 500 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. 501 Neni 1 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 502 Neni 7 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 503 Neni 11/1 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 504 Kreu III, nenet 45-48 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. 505 Kreu IV, nenet 49-58 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.

http://cci.al/chamber/history/

Evarist Beqiri 2017

149

Në një shtet dhe shoqëri relativisht jo të qëndrueshme dhe fluide, lobimi zakonisht

zhvillohet në prapavijë, ai është i padukshëm për opinionin publik. Kjo vlen edhe për

demokracitë tradicionale, edhe pse për këtë në opinion ekzistojnë spekulime të shumta

edhe qasje joserioze.

Në dallim prej demokracive tradicionale, ku faktorët e lobimit shpeshherë janë të

përqendruar tek institucionet përkatëse të sistemit politik dhe sidomos në parlament, ku

vendoset për çështje me rëndësi, që përfshijnë interesa specifike të grupeve të interesit, në

“demokracitë e reja” lobimi paraqitet në mënyrë intensive te institucionet formale të

sistemit demokratik politik si dhe tek qendrat joformale politike.

Edhe për disa demokraci tradicionale (Italia me sistemin e saj partitokratik) si dhe për

demokracitë e reja më pak të qëndrueshme, zakonisht lobimi paraqet një proces më

efikas ne qendrat joformale të fuqisë politike. Duke u nisur prej studimeve ekzistuese dhe

përvojave te ndryshme, konstatohet se lobimi në të shumtën e rasteve në demokracitë

tradicionale nënkupton një veprimtari të fshehtë, që është e rregulluar juridikisht në

mënyrë te pjesshme.

Lobimi si zakonisht zhvillohet në kufi me rregullat dhe ligjet juridike, dhe kjo i detyron

disa prej politologëve amerikane të konstatojnë se lobimi në realitet i refuzon parimet

themelore të demokracisë liberale.

Sa i përket organizimit të interesave specifike dhe lobimit në “demokracitë e reja”, situata

është e komplikuar, sepse edhe pse rregullimi juridik i interesave të organizuara është

formalisht më restriktiv, në shumë raste dominon një konfuzion i madh.

Kësaj gjendje kaotike i duhet shtuar edhe fakti se tek proceset politike në mënyrë

indirekte apo direkte janë të përfshirë dhe ndikojnë edhe struktura të organizuara të

lidhura me krimin. Procesi i sjelljes së vendimeve politike tek disa prej “demokracive të

reja” është jo transparent, rolin kryesor në të e luajnë qendrat joformale të fuqisë politike

dhe ekonomike.506

Nevoja e pjesëmarrjes së qytetarëve në qeverisjen demokratike të vendit realizohet

nëpërmjet grupeve të interesit. Roli i tyre ka karakter jo vetëm informues për opinionin

publik, por edhe ndikues në vendimmarrje; roli i tyre kësisoj synonte të plotësonte

pluralizmin dhe pasuron debatin gjatë procesit të përgjithshëm të vendimmarrjes

demokratike.

Ky pluralizëm në sistemin demokratik të vendit tonë ka për qëllim balancimin e

interesave dhe harmonizimin e tyre, pasi sa më të gjera të jenë interesat që këto grupe

mbrojnë aq më mirë do të realizohet procesi i vendimmarrjes. Prandaj nuk duhet të

lejohet uzurpimi i institucioneve të vendimmarrjes nga grupet që mbrojnë interesa të

ngushta vetjake (dukuri që haset shpesh në vendet në tranzicion).

506 Nehat Sadiku dhe Qani Nuhiu “Grupet e Interesit dhe Lobimi”, 9 shkurt 2004,

http://www.trepca.net/2004/02/040209_ns_qn_lobimi.htm., Data e leximit: 05.05.2016.

http://www.trepca.net/2004/02/040209_ns_qn_lobimi.htm

Evarist Beqiri 2017

150

Ekzistenca në tërësi e grupeve të interesit dhe atyre të presionit filloi të luante rol në

demokratizimin dhe zhvillimin e vendit. Përfaqësimi sa më i gjerë i interesave të

qytetarëve çoji në dobësimin e interesave të ngushta dhe ekstreme të një grupimi partiak;

në shndërrimin e tyre si ndërmjetëse për të zbutur ballafaqimin ndërpartiak; në

çideologjizimin e programeve partiake.507

Ndryshimi i madh në ekonominë e tregut transformimet demokratike që u kryen në

Shqipëri pas vitit 1990, krijuan kushtet për ndryshime rrënjësore në marrëdhëniet

ekonomike dhe në zhvillimin e tyre. Vendosja e ekonomisë së tregut të lirë, gëzimi lirisht

i pronës private dhe i ushtrimit të biznesit privat, nxitja e zhvillimit të ekonomisë përmes

ligjeve dhe rregullave të ekonomisë kapitaliste të tregut, ishin masa që çuan jo vetëm në

një kthim timoni në ecjen e ekonomisë dhe tregtisë, por edhe ngritjen e institucioneve

bazë për krijimin dhe formimin e alternativave të reja të zhvillimit.

Vitet ’90 janë vite të revolucionit në marrëdhëniet e biznesit të ri të sapokrijuar, që sapo

merrte frymë i lirë dhe po hidhte hapat e parë ende të pasigurta në një terren ku

dominonin marrëdhënie krejt të pasigurta politike, ekonomike dhe shoqërore. Dhoma e

Tregtisë, e cila deri në këtë kohë vazhdonte të ishte një e vetme dhe përfaqësonte Tiranën

dhe Shqipërinë, u bë iniciatore e përgatitjes dhe oponencës për ligjin e parë “Për dhomat

e tregtisë dhe të industrisë“ me nr. 7804, i cili u miratua nga Kuvendi i Shqipërisë dhe

mban datën 10 mars 1994. Ky ligj ishte një përpjekje për krijimin e një Dhome Tregtie të

modelit të ri.

Sipas ligjit, në Shqipëri krijohej një sistem i organizuar i Dhomave të Tregtisë dhe

Industrisë; ato mund të krijoheshin në të 36 rrethet e vendit, si dhe krijohej edhe

Bashkimi i Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë, si një institucion, që do të mblidhte rreth

vetes, tërë sistemin e Dhomave, duke u bërë përfaqësues i tyre në shkallë vendi, si në

marrëdhëniet me jashtë, me organizmat ndërkombëtare. Ishte ligji i parë që organizonte

jetën, funksionin, veprimtarinë e Dhomave të Tregtisë në kushtet e një ekonomie të

mbështetur në tregtinë e lirë. Përvoja e pakët, mosnjohja e problematikës së

marrëdhënieve të biznesit, etj., ishin disa nga faktorët, të cilët bënë që shumë shpejt ky

ligj të shfaqte të metat e tij dhe të kërkohej përmirësimi e ndryshimi.

Ligji i ri “Për Dhomat e Tregtisë dhe të Industrisë“, nr. 9640, datë 9.11.2006, realizoi

mjaft ndryshime në strukturën e ndërtimit të këtij institucioni, duke vendosur ngritjen e

tyre në 12 qarqet e vendit, ndërsa në qytetet, ku shihej e domosdoshme, do të kishte zyra

përfaqësimi.508

Ndërsa, lëvizjet e para sindikale filluan me lejimin e pluralizmit politik. Ndonëse pa

përvojë punëtorët filluan të ngrinin me shpejtësi të jashtëzakonshme organizatat

sindikaliste në çdo ndërmarrje, uzinë apo fabrikë dhe institucion.

Lëvizja sindikaliste shqiptare u grupua në strukturat e Bashkimit të Sindikatave të

Pavarura Shqiptare (BSPSH). Në statutin e BSPSH, përcaktohet se, BSPSH është një

organizatë sindikaliste, që bashkon punonjësit në sindikatë për të mbrojtur interesat dhe

të drejtat ekonomike, sociale, çka çon në zhvillimin e organizuar dhe të koordinuar të

507 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 134-

135. 508 http://cci.al/chamber/history/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.

Evarist Beqiri 2017

151

luftës sindikaliste, kundër punëdhënësit privat dhe shtetëror, qeverisë në mbrojtje të

interesave të tyre ekonomike, sociale dhe juridike.

Në shkurt të vitit 1991, BSPSH shpalli grevën e përgjithshme në të gjithë vendin.

Studentët u hodhën në grevë për t’i hequr universitetit emrin e diktatorit. BSPSH doli në

mbrojtje të grevës dhe me thirrjen vëllazërore “studentë-punëtorë”, ngulmoi me 17

kërkesa drejtuar qeverisë. Në maj të vitit 1991, 25 0000 punonjës në mbarë vendin

ndërprenë punën. Mediat ndërkombëtare, jo vetëm ato sindikaliste i bënë jehonë të gjerë

lëvizjes greviste sindikaliste shqiptare dhe i dhanë asaj përkrahje të pakufishme.

Këto ngjarje ndikuan më pas që ekonomia e planifikuar të zëvendësohej me ekonominë e

tregut, ku liria mbetet element përcaktues jo vetëm në politikë por edhe në ekonomi. Dhe

megjithatë liria ekonomike nuk duhet t’u mohojë individëve të drejtat e liritë politike. Në

një shoqëri demokratike gjenden dhe ndërthuren larmi interesash; individë që meritojnë

t’u dëgjohen dhe t’u respektohen pikëpamjet; grupime individësh që përshihen në lëvizje

sindikaliste, shoqata apo grupimeve të tjera të organizuara laike apo fetare. Demokracia

shqiptare është relativisht e re dhe në një shoqëri demokratike që aspiron progresin

interesat e ndryshme janë pjesë natyrale e saj dhe luajnë një rol të rëndësishëm në

forcimin e demokracisë.

Në Shqipëri, studimi i vendit dhe rolit të grupeve të interesit, duhet bërë duke analizuar

procesin e kalimit nga regjimi totalitar në sistemin e qeverisjes së demokracisë liberale,

ose siç njihet ndryshe periudha e ‘tranzicionit’, e cila në rastin e vendit tonë ka qenë

relativisht e gjatë dhe paraqet shumë veçori.

Grupet e interesit tashmë janë pjesë e pandashme e shoqërisë shqiptare. Në sistemin

demokratik duhet të mbizotëroj transparenca dhe llogaridhënia, të cilat janë pjesë e

domosdoshme e të së ashtuquajturës “shoqëri e hapur”. Grupet e interesit kanë një rol të

veçantë në mirëfunksionimin e “shoqërisë së hapur” dhe të “qeverisjes së hapur”.

5.2 Sindikatat si grupe interesi

Sindikatat janë grupime interesi që përfaqësojnë interesa ekonomike, sociale dhe

shoqërore. Sindikatat organizohen kolektivisht nëpërmjet institucioneve të tyre ligjore me

status partneri në të gjitha profesionet dhe nivelet territoriale. Sindikatat duhet të jenë të

pavarura politikisht dhe ekonomikisht, në mënyrë që ta ushtrojnë si duhet misionin e tyre

të veçantë.

Kushtetuta parashikon se, të punësuarit kanë të drejtën e mbrojtjes shoqërore të punës.509

Gjithashtu, Kushtetua garanton të drejtën e të punësuarve për t’u bashkuar lirisht në

organizata sindikale për mbrojtjen e interesave të tyre të punës.510

Sindikatat në përcaktimin që u është bërë në ligjin nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për

sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, përcaktohen si organizata shoqërore

509 Neni 49 i Kushtetutës. 510 Neni 50 i Kushtetutës.

Evarist Beqiri 2017

152

të pavarura që krijohen si bashkime vullnetare të punonjësve, qëllimi i të cilave është

përfaqësimi dhe mbrojtja e të drejtave dhe e interesave ekonomike, profesionale e sociale

të anëtarëve të tyre.

Organizimi dhe veprimtaria e sindikatave është e lirë dhe e garantuar me ligj. 511

Sindikatat mund te organizohen sipas degëve, profesionit ose mbi baze territori ne

sektorin shtetëror ose privat.512

Sindikatat janë organizata shoqërore të pavarura nga punëdhënësi, administratat

shtetërore dhe partitë politike. Në veprimtarinë e tyre ato udhëhiqen vetëm nga vullneti i

lirë i anëtareve, duke u mbështetur në Kushtetutën, ligjet, statutin dhe programin e tyre.

Sindikatat janë të detyruara të respektojnë rendin juridik. Ato nuk merren me veprimtari

të mirëfillte politike.513

Sindikatat, me veprimtarinë që kryejnë, mbrojnë të drejtat dhe interesat e anëtarëve të

tyre që lidhen me pagat, kushtet e punës, të banimit e të pushimit, si dhe nevojat social

kulturorë, duke përdorur vetëm metoda e mjete demokratike të njohura me ligj, siç janë

mbledhje mitingjet, manifestimet dhe grevat.514

Siç vihet re, qëllimi ekonomik dhe social me specifikën e tij, është ai që e dallon

sindikatën nga organizatat e tjera shoqërore, qëllim ky që detajohet më pas me një

strukturë ligjore e organizative të veçantë të sindikatave.

Kështu për shkak se sindikatat veprojnë si zëdhënëse të punëtorëve, ato shpesh duhet të

mbajnë një qëndrim ndaj çështjeve politike. Megjithatë, një sindikatë nuk është një parti

politike. Roli i sindikatave është të mbrojë të drejtat e punëtorëve, pavarësisht nga lloji i

qeverisë në fuqi, roli i partive kur janë në fuqi është të qeverisin shoqërinë mbi bazën e

programit që ato i kanë paraqitur elektoratit. Ngatërrimi i këtyre roleve ka qenë gjithmonë

katastrofik, si për largimin nga demokracia, ashtu edhe për punëtorët dhe aftësitë që ata të

mbrojnë kolektivisht interesat e tyre.

Sindikata ose sindikatat, si organizatë interesi e punëtorëve luan një rol në kufizimin e

fitimit dhe të privilegjeve të pronarëve të korporatave në dëm të pagave të punëtorëve.

Nganjëherë sindikata shndërrohet në grup presioni duke shkaktuar humbje të mëdha në

ekonomi dhe në shërbime, me çrregullime të mëdha në qeverisje dhe vendimmarrje të

institucioneve. Në ekonominë e tregut shpesh çrregullimet janë ecuri objektive e

ekonomisë, që shpesh janë të pashmangshme, mirëpo qeveria duhet të ndërhyjë për

gjetjen e zgjidhjeve dhe zbutjen e pasojave. Sindikata luan rol pozitiv, duke ushtruar

trysni mbi institucionet dhe duke ndikuar proceset politike të vendit.

Fillimi i viteve 1990, përkon me hyrjen e Shqipërisë në periudhën e tranzicionit, me

qëllim kalimin në një sistem të ri, atë të ekonomisë së tregut. Transformimet ishin të

domosdoshme jo vetëm në ekonomi, politikë, aspektin social etj., por edhe në fushën e

511 Neni 1 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 512 Neni 2 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 513 Neni 7 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 514 Neni 8 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar.

Evarist Beqiri 2017

153

organizimit, të drejtimit dhe veprimit sindikalist. Nuk mund të vazhdohej më me

Bashkimet Profesionale.

Sindikatat dhe qeveria edhe bashkëpunojnë me njëra-tjetrën duke nënshkruar marrëveshje

të caktuara, si për shembull, në shtator të vitit 1994, ku sindikatat shqiptare pro qeveritare

dhe qeveria hyn në marrëveshje me njëra-tjetrën. Ato nënshkruan një marrëveshje lidhur

me indeksin e inflacionit për shumicën e mallrave të konsumit të gjerë. Marrëveshja

parashikonte edhe takime të rregullta dy herë në vit midis drejtuesve të qeverisë dhe të

sindikatave për të diskutuar çështjet me interes të përbashkët.

Gjithashtu, përmendim këtu edhe nënshkrimin, më datë, 25.11.1999, të një marrëveshje

mirëkuptimi midis përfaqësuesve të Ministrisë së Transportit, të Financave, të Rendit

Publik dhe të Pushtetit Vendor dhe përfaqësuesve të Federatës së Sindikatave të Pavarura

të Punonjësve të Transportit të Shqipërisë të Seksionit të Autobusëve Interurbanë, lidhur

me zbatimin e legjislacionit në fuqi, për eliminimin e konkurrencës së padrejtë.

Një marrëveshje tjetër është ajo e lidhur më datë, 31.05.2000, midis Drejtorisë së

Përgjithshme të Hekurudhave dhe Federatës së Sindikatave të Pavarura të Punonjësve të

Transporteve të Shqipërisë.

Një rast tjetër bashkëpunimi është nënshkrimi, më, datë 15.2.2011, i “Paktit të

Mirëkuptimit Social”,515 midis Këshillit të Ministrave, Organizatave të Punëmarrësve dhe

Organizatave të Punëdhënësve, anëtarë të Këshillit Kombëtar të Punës.

5.2.1 Organizimi dhe veprimtaria e sindikatave shqiptare

Bashkimi i Sindikatave të Pavarura Shqiptare (BSPSH), lindi nga përpjekjet e vetë

punëtorëve shqiptarë, nga domosdoshmëria e krijimit të institucionit të mbrojtjes së

interesave të tyre. Rëndësi patën si faktorët e brendshëm, ashtu edhe ata të jashtëm.

Tranzicioni ekonomik, solli edhe çrregullime shoqërore. Bashkimi i Sindikatave të

Pavarura në korrik të vitit 1992 botoi një deklaratë ku ritheksonte përkrahjen për reforma

por kërkohej edhe minimizimi i pasojave të tyre. Deklarata theksonte se sindikatat nuk do

të lejojnë qeverinë të zbatoj reforma të thella dhe të kalojë të gjithë barrën e rëndë të

pasojave të tyre mbi supet e punonjësve.

Ekzistenca e dy partive të mëdha në vend u reflektua dhe tek lëvizja sindikaliste.

Bashkimi i Sindikatave të Pavarura ishte mbështetëse e Partisë Demokratike, ndërsa

Konfederata e Sindikatave ishte me Partinë Socialiste. 516 Ky rreshtim politik vazhdon të

ekzistoj edhe sot, duke ndikuar negativisht në realizmin e qëllimit për të cilin janë krijuar

dhe ekzistojnë sindikatat.

BSPSH mbështet çdo federatë që kërkon të përfaqësojë kërkesat e interesat e saj social-

ekonomike përballë pushtetit qendror apo lokal. BSPSH nëpërmjet personelit

administrativ e studimor të saj, mbështet e ndihmon federatat me programe studimore e

515 http://www.bspsh.org.al/en/typography/aktivitete/102-tirane-diskutimi-i-paktit-social-, Faqja u vizitua

më dt., 16 dhjetor 2016. 516 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 154-

157.

http://www.bspsh.org.al/en/typography/aktivitete/102-tirane-diskutimi-i-paktit-social-

Evarist Beqiri 2017

154

statistikore për zbatimin e politikave sindikale në drejtim të tregut të punës, uljes së

varfërisë, shërbimeve të punësimit, sigurimeve shoqërore, shëndetësore dhe reformave të

pensionit. BSPSH ndihmon, mbështet e organizon kurse dhe seminare për trajnimin e

kualifikimin sindikalist të aktivit të zgjedhur nga federatat dhe rajonet. BSPSH mbështet

dhe krijon kushte për veprimtarinë sindikale të federatave nëpërmjet zyrave në qendër

dhe në rrethe brenda mundësive financiare të buxhetit të saj.517

Tabela e mëposhtme u hartuar duke u bazuar në të dhënat e siguruara nga faqja zyrtare në

internet e BSPSH.518

Tabela nr. 5.1 Federatat sindikale që janë pjesë e BSPSH.

Federatat

Programi dhe qëllimi i

sindikatës

Anëtarësia e

sindikatës

1) Sindikata e Pavarur e

Arsimit të Shqipërisë

(SPASH).

SPASH u njoh juridikisht me

anë të vendimit nr. 4860 datë

25.09.1997 i Gjykatës të

rrethit Tiranë.

Përmbushja e interesave jetike

dhe shoqërore të punonjësve të

arsimit, mbrojtja në

vazhdimësi e interesave të tyre

në kushtet e pluralizmit politik

dhe ekonomik pa marrë

parasysh përkatësinë e tyre

nacionale, politike,

ideologjike, sociale, kulturore,

fetare, seksin, si dhe do të

kundërshtojë në vazhdimësi

rrezikun e vendosjes së

diktaturave.

Në SPASH mund

të aderojnë të

gjithë ata persona

që janë përgjegjës

në fushën e

edukimit e arsimit

në shkolla publike

e private si:

mësuesit dhe

edukatorët,

punonjësit e tjerë

edukativ,

punonjësit e

sistemit ndihmës,

studentët që

vazhdojnë për

mësuesi dhe

drejtorët e

shkollave, pa të

drejtë vote.


Shëndetësisë së

Shqipërisë (SPSHSH)

Njohur me Vendim të

Gjykatës të rrethit Tiranë nr.

4755 datë 25.09.1997.

Sindikata e shëndetësisë

Shqiptare synon të realizojë

Çdo anëtar që

punon në sektorin

e shëndetësisë ka

të drejtë të

anëtarësohet në

517 http://www.bspsh.org.al/en/typography/anetaresi-dhe-pjesemarrje, Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016. 518 http://www.bspsh.org.al/en/typography/anetaresi-dhe-pjesemarrje, Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016.

http://www.bspsh.org.al/en/typography/anetaresi-dhe-pjesemarrje

http://www.bspsh.org.al/en/typography/anetaresi-dhe-pjesemarrje

Evarist Beqiri 2017

155

interesat e anëtarësisë së saj në

kushtet e një shoqërie

demokratike dhe pluraliste që

punon për prosperitetin, për

përmirësimin e nivelit të

jetesës dhe rritjes së dinjitetit

kombëtar të shqiptarëve.

SPSHSH shpreh qartë në

Statut dhe programet e saj

mbrojtjen me mjete ligjore,

demokratike dhe kushtetuese

të interesave ekonomike

sociale dhe juridike të

anëtarësisë së saj. Ajo punon

për realizimin e të drejtave në

marrëdhëniet e punës, të

shpërblimit, të mbrojtjes nga

diskriminimi, të zbatimit të

legjislacionit të punës në

kuadrin e dialogut social

nëpërmjet aksioneve sindikale

të negocimeve, si dhe formave

të tjera demokratike.

SPSHSH. Pranimi

i çdo individi në

organizatën

sindikale bëhet

nëpërmjet

deklarimit të tij në

Këshillin Sindikal

të Ndërmarrjes

apo Institucionit

për t’u

anëtarësuar duke

pranuar statutin

dhe programin e

sindikatës.


Minatorëve të

Shqipërisë (SPMSH)

Sindikata e Pavarur e

Minatorëve të Shqipërisë është

një organizatë sindikaliste e

pavarur në nivel kombëtar , e

themeluar me urdhër te

Ministrit të Drejtësisë nr.10/1

datë 15.02.1991 dhe vendimin

e Gjykatës të Rrethit Gjyqësor

Tiranë nr. 4 datë 24.01.1995.

SPMSH si organizatë e

pavarur e nivelit kombëtar

është bashkim vullnetar

sindikalist që realizon

përfaqësimin e interesave të

punonjësve të industrisë, të

degëve të kromit, të bakrit, të

qymyreve , të gjeologjisë, të

ndërtim – minierave, të

guroreve, të fabrikave të

pasurimit, të fabrikave të

çimentos, uzinave të

përpunimit, si dhe të çdo dege

tjetër të industrisë si të

Pranimi i çdo

individi në

organizatën

sindikale bëhet

nëpërmjet

deklarimit të tij në

Këshillin sindikal

të ndërmarrjes

apo institucionit

për t’u

anëtarësuar duke

pranuar statutin

dhe programin e

SPMSH.

Shtrirja e

strukturave

sindikale të

SPMSH sipas

profesioneve dhe

territorit.

Evarist Beqiri 2017

156

punonjësve të naftës,

energjetikës, kimisë që

pranojnë të jenë të bashkuar

vullnetarisht në këtë sindikatë.

SPMSH si organizatë mbi

baza vullnetare ka për mision

të mbrojë interesat e anëtarëve

të saj në përputhje me

legjislacionin dhe konventat

ndërkombëtarë të punës. Ajo

merr pjesë dhe bëhet faktor ne

jetën politike për mbrojtjen e

interesave të punonjësve të

saj.

SPMSH është person juridik i

pavarur në kryerjen e

veprimtarisë së saj

sindikaliste. Ajo jep llogari

për veprimtarinë e saj

vetëm përpara strukturave të

zgjedhura sindikale në

përputhje me nenet përkatëse

të statutit. SPMSH do të

ketë datën 1 Maj si ditë

përkujtimore të solidaritetit

ndërkombëtar të punonjësve ,

si dhe datën 1 Janar e cila

përkon me ditën e fillimit të

grevës së minatorëve në

Valias dhe ditën e themelimit

të SPMSH.

SPMSH aderon në Bashkimin

e Sindikatave të Pavarura të

Shqipërisë (BSPSH) dhe

përfaqëson atje punonjësit e të

gjitha degëve që bëjnë pjesë

në strukturat e saj.


Punonjësve Civil të

Mbrojtjes dhe Rendit të

Shqipërisë.

Sindikata e Pavarur e

Punonjësve Civil të Mbrojtjes

dhe Rendit të Shqipërisë

(SPPCMRSH) është sindikatë

e organizuar në nivel

kombëtar, e njohur juridikisht

nga vendimi i Gjykatës së

Rrethit Gjyqësor Tiranë me

nr. 3016 datë 20.06.1997.

Në SPPCMRSH

mund të

anëtarësohen të

gjithë punonjësit

civil që punojnë

në sektor të

ndryshëm të

Ministrisë së

mbrojtjes dhe asaj

Evarist Beqiri 2017

157

SPPCMRSH është organizatë

sindikale e pavarur që bashkon

gjithë punonjësit civil të

sistemit të mbrojtjes dhe të

rendit për të mbrojtur të drejtat

ekonomike - sociale - juridike

të anëtarëve të saj.

SPPCMRSH synon të bëjë

realitet të drejtën dhe lirinë e

punës, kushte pune dhe jetë

dinjitoze, emancipimin,

zhvillimin dhe afirmimin e

aftësive krijuese të çdo

individi , respektin ndaj punës

dhe çdo punëmarrësi në

vendin e punës, zbatimin me

konsekuencë të standardeve

ndërkombëtar të punës,

parimin e lirisë së organizmit

sindikal, si dhe të drejtën e

lidhjes dhe respektimit të

marrëveshjeve kolektive në

punë.

të rendit.

Anëtarësimi i çdo

punonjësi bëhet

nëpërmjet

kërkesës me

shkrim pranë

organizatës

sindikale të

qendrës së punës

ose në strukturat

sindikale të

rrethit.

Shtrirja sindikale

e SPPCMRSH

është

kryesisht në

prefekturat e

Tiranës, Durrësit,

Beratit, Elbasanit

dhe Vlorës.

5) Sindikata e Punonjësve

të Postë-Telekomit

Shqiptar

Sindikata e Postë-Telekomit

Shqiptar është sindikatë e

organizuar në nivel kombëtar ,

e njohur juridikisht nga

vendimi i Gjykatës së Rrethit

Gjyqësor Tiranë nr. 3 datë

08.06.1994 .

SPPTSH është organizatë


gjithë punonjësit e sistemit të

postave dhe telekomit për të

mbrojtur të drejtat ekonomike

- sociale - juridike të anëtarëve

të saj. SPPTSH synon të bëjë

realitet të drejtën dhe lirinë e

punës, kushte pune dhe jete

dinjitoze, emancipimin,

zhvillimin dhe afirmimin e

aftësive krijuese të çdo

individi, respektin ndaj punës

Në SPPTSH

mund të

anëtarësohen të

gjithë punonjësit

që punojnë në

sektorët e postave

dhe të telekomit.


punonjësi bëhet

nëpërmjet

kërkesës me

shkrim pranë

organizatës

sindikale të

qendrës së punës

ose në strukturat

sindikale të

rrethit.

Shtrirja sindikale

e SPPTSH

Evarist Beqiri 2017

158

dhe çdo punëmarrësi në








punë.

shtrihet ne 36

rrethet e vendit të

Shqipërisë.

6) Sindikata e Pavarur

Elektro-Energjitike

Shqiptare

Është sindikatë e organizuar

në nivel kombëtar e njohur

juridikisht nga vendimi i

Gjykatës së rrethit gjyqësor

Tiranë nr. 751 datë

06.03.2001.

SPESH është organizatë


gjithë punonjësit e sistemit

elektro-energjitk për të

mbrojtur të drejtat ekonomike

-sociale - juridike të anëtarëve

të saj.

Sindikata elektro-energjtike

Shqiptare synon të realizojë

interesat e anëtarësisë së saj në

kushtet e një shoqërie

demokratike dhe pluraliste që

punon për prosperitetin, për

përmirësimin e nivelit të

jetesës dhe rritjes së dinjitetit

kombëtar të shqiptarëve.

SPESH shpreh qartë në Statut

dhe programet e saj mbrojtjen

me mjete ligjore demokratike

dhe kushtetuese të interesave

ekonomike sociale dhe

juridike të anëtarësisë së saj.

Ajo punon për realizimin e të

drejtave në marrëdhëniet e

punës, të shpërblimit, të

mbrojtjes nga diskriminimi, të

zbatimit të legjislacionit të

punës në kuadrin e dialogut

social nëpërmjet aksioneve

sindikale të negocimeve, si

Në SPESH mund

të anëtarësohen të

gjithë punonjësit

e elektro-

energjitkës

shqiptare.


punonjësi bëhet

nëpërmjet

kërkesës me

shkrim pranë

organizatës

sindikale të

qendrës së punës

ose në strukturat

sindikale të

rrethit.

Shtrirja sindikale

e SPESH bëhet

sipas strukturës

administrative të

Kompanisë

KESH, të

Kompanisë OST

dhe CEZ

Shpërndarjes.

Evarist Beqiri 2017

159

dhe formave të tjera

demokratike.


Industrisë së Lehte dhe

Tekstile




Gjykatës së Rrethit Gjyqësor

Tiranë nr.5429 dt. 24.10.1997.

SPILT është organizatë


gjithë punonjësit e

ndërmarrjeve konfeksion –

lëkure, ndërmarrjet e

përpunimit të këpucëve,

ndërmarrje e veshjeve-tekstile

dhe ndërmarrje të përpunim

drurit për të mbrojtur të

drejtat ekonomike-sociale-

juridike të anëtarëve të saj.

SPILT synon të bëjë realitet te

drejtën dhe lirinë e punës,

kushte pune dhe jete dinjitoze,

emancipimin, zhvillimin dhe

afirmimin e aftësive krijuese

të çdo individi, respektin ndaj

punës dhe çdo punëmarrësi në








punë.

Në SPILT mund

të anëtarësohen të

gjithë punonjësit e

ndërmarrjeve

konfeksion –

lëkure,

ndërmarrjet e

përpunimit të

këpucëve,

ndërmarrje e

veshjeve- tekstile

dhe ndërmarrje të

përpunim drurit.


punonjësi bëhet

nëpërmjet

kërkesës më

shkrim pranë

organizatës

sindikale të

qendrës së punës

ose në strukturat

sindikale të

rrethit.

Shtrirja sindikale

e SPILT është

kryesisht në gjithë

prefekturat dhe

rrethet e

Shqipërisë .

8) Sindikata e Punonjësve

të Tipografisë së

Shqipërisë

E krijuar më 12 Dhjetor te vitit

1990, fillimisht në

Shtypshkronjën Tirana e më

pas në shtypshkronjat e tjera.

Ka vepruar deri në vitin 1994

nën juridiksionin e BSPSH-se

dhe më pas është organizuar




Tiranë nr. 4 dt. 10.04.1995.

Programi dhe qëllimet :

Anëtarësia ka të

drejtë të kërkojë

llogari e të

kontribuojë për

zbatimin e Statutit

të SPTSH. Ka të

drejtë të jap

mendime dhe të

kërkojë të drejta

dhe përmirësim të

mirëqenies së saj

nga Kontrata

Kolektive e

Evarist Beqiri 2017

160

- Të hartojë, miratojë në

Kongres e të zbatojë Statutin e

saj .

- Të luajë rolin e avokatit për

tipografët që janë të

anëtarësuar në SPTSH.

- Të pajisë çdo shtypshkronjë

me kontratën kolektive të

punës.

- Të realizojë edukimin e

aktivit të zgjedhur dhe të

anëtarësisë së saj.

- Të njohë tregun e punës dhe

të ndihmojë në formimin

profesional të punëtorëve të

tipografisë.

- Të ketë marrëdhënie

solidariteti me sindikatat e

tjera brenda BSPSH-së dhe

jashtë saj.

- Të zbatojë e marrë pjesë në

veprimtaritë e BSPSH, UNI

Graphical Europe, UNI

International ku është anëtare

me të drejta të plota .

punës. Gjithashtu,

ka të drejtë të

zgjedhë drejtuesit

e sindikatës dhe të

zgjidhet në

drejtimin e

sindikatës.

Anëtarësia e

SPTSH ka të

drejtë të revokojë

të zgjedhurit , kur

ata nuk zbatojnë

Statutin dhe nuk

kryejnë

funksionet e tyre .

Shtrirja sindikale

e SPTSH është në

të gjithë territorin

e Shqipërisë por e

përqendruar rreth

85% në Tiranë ,

ku është numri

më i madh i

shtypshkronjave.


Punonjësve të Ndërtimit

e Shërbimit Publik të

Shqipërisë





Tiranë nr. 7601 dt.

20.11.2007.

Sindikata ka për qëllim

organizimin, përforcimin dhe

mbrojtjen e të drejtave

ekonomike, sociale dhe

profesionale të anëtarëve të

saj.

E drejta për t’u

anëtarësuar në

Sindikatë i jepet

të gjithë

punonjësve të

Ndërtimit dhe

Shërbimit Publik

si : Shërbimit

Komunal,

Ujësjellës-

Kanalizime,

Pastrim e

Gjelbërim të

Qyteteve.

Anëtarësia e

Sindikatës është e

shtrirë në 70% të

vendit, me

kontrata të lidhura

në nivel

Evarist Beqiri 2017

161

ndërmarrje, numri

i të cilave është

34 dhe të shtrira

në kompani

ndërtimi,

ujësjellësi,

gjelbërim, pastrim

qyteti.

Nga të dhënat e paraqitura në tabelë, konstatohet se: Sindikata e Pavarur e Arsimit të

Shqipërisë, Sindikata e Pavarur e Shëndetësisë së Shqipërisë, Sindikata e Pavarur e

Punonjësve Civil të Mbrojtjes dhe Rendit të Shqipërisë, Sindikata e Pavarur e Industrisë

së Lehte dhe Tekstile janë krijuar në vitin 1997. Kjo periudhë përkon me një nga vitet më

të vështirë të tranzicionit shqiptar. Natyrisht që edhe këto profesione ishin prekur nga

pasojat e këtij viti të mbrapsht për vendin. Për të dal nga kjo periudhë e vështirë, ishte e

nevojshme që këto profesione të organizoheshin sa më mirë për t’i bërë ballë sfidave të

reja. Por gjithashtu ky hov, që kanë marr federatat sindikale të BSPSH, pikërisht gjatë

këtij viti të trazuar, konfirmon edhe njëherë ndarjen e thellë politike që ekziston në mesin

e komunitetit sindikal shqiptar.

Pranë BSPSH funksionon edhe Shkolla Sindikale. Shkolla Sindikale e BSPSH-së është

një institucion që ofron shërbime për edukimin e strukturave sindikale dhe anëtarësisë së

BSPSH-së. Ajo filloi veprimtarinë e saj në shtator të vitit 2011. Veprimtaria e Shkollës

Sindikale të BSPSH-së zhvillohet në bazë të parimit të ligjshmërisë, të përmbushjes me

korrektësi të detyrës, të zbatimit të rregullave të etikës, të disiplinës në punë, si dhe të

bashkëpunimit në kryerjen e detyrave të ngarkuara.519

Ndërsa, Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë (KSSH), në kohën që vendin e drejtoi

Partia Demokratike u përpoq të bënte për vete punëtorët, që mbanin barrën më të rëndë të

reformave ekonomike, duke akuzuar hera-herës qeverinë se “po plaçkiste pasurinë e

popullit” me privatizim “të paligjshëm” dhe me mospërfilljen e nevojave të popullit për

punësim, strehim, ndihmë shëndetësore dhe arsim.

Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë është organizatë kombëtare e krijuar mbi bazën e

bashkimit vullnetar të federatave sindikaliste në 5 qershor të vitit 1991. Ajo përbëhet nga

federatat e profesioneve të ndryshme.520

Ndër qëllimet kryesore të KSSH mund të rendisim:

➢ Ruajtja dhe zhvillimi i një organizate Sindikale Kombëtare të

fuqishme, të bashkuar, pluraliste, demokratike,

➢ Punësim të plotë dhe të zgjedhur lirisht, mirëqenie dhe standardizim

më të mirë të jetesës për të gjithë anëtarët e sindikatës, përfshirë

sigurimin e pagave, pensioneve dhe rregullimin e kohës së punës.

519 http://www.bspsh.org.al/en/shkolla-e-bspsh. Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016. 520 Gazeta “Sindikalisti”, nr. 149, nëntor 1993 f. 1-2, cituar tek Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi

teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 156-157.

http://www.bspsh.org.al/en/shkolla-e-bspsh

Evarist Beqiri 2017

162

➢ Integrimin e plotë të grave në organizatat sindikale dhe promovimin

në mënyrë aktive të barazisë gjinore në strukturat e saj vendimmarrëse

të të gjitha niveleve.

➢ Mbështetjen e të drejtave të të rinjve për punë të denjë, edukim dhe

trajnim, si dhe pjesëmarrjen e tyre të plotë në të gjitha nivelet

vendimmarrëse.521

Tabela e mëposhtme u hartua duke u bazuar tek të dhënat e grumbulluara në faqen

zyrtare në internet të KSSH.522

Tabela nr. 5.2 Federatat anëtare të KSSH.

Federatat

Përbërja e federatave

1) Federata e Sindikatave të

Punonjësve të Arsimit Edukimit

dhe Shkencës të Shqipërisë

Kjo Federatë përbëhet nga organizatat

profesionale sindikale si vijon:

• Organizata Sindikale e Arsimit të

Përgjithshëm Parauniversitar.

• Organizata Sindikale e Arsimit dhe

Formimit Profesional.

• Organizata Sindikale e Arsimit të

Lartë dhe Kërkimit Shkencor.


Punonjësve të Industrisë të

Shqipërisë



• Organizata Sindikale e Punonjësve

të Elektro-Energjitikës.


të Industrisë nxjerrëse dhe

përpunuese të mineraleve metalorë

dhe jo metalorë (miniera,

metalurgji, etj.).


të naftës dhe të gazit: nxjerre,

përpunim, tregtim.


të Industrisë së lehtë metal-

mekanike, prodhuese dhe

përpunuese.

3) Federata e Sindikatave të Kjo Federatë përbëhet nga organizatat

521 http://kssh.org/rreth-nesh/historiku/, Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016. 522 http://kssh.org/federatat/federata-e-sindikatave-te-punonjesve-te-arsimit-edukimit-dhe-shkences-te-

shqiperise-anetare-e-kssh/, Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016.

http://kssh.org/rreth-nesh/historiku/

http://kssh.org/federatat/federata-e-sindikatave-te-punonjesve-te-arsimit-edukimit-dhe-shkences-te-shqiperise-anetare-e-kssh/

http://kssh.org/federatat/federata-e-sindikatave-te-punonjesve-te-arsimit-edukimit-dhe-shkences-te-shqiperise-anetare-e-kssh/

Evarist Beqiri 2017

163

Punonjësve të Shëndetësisë të

Shqipërisë



në shërbimin spitalor, parësor dhe

ambulator.


të Shërbimit Stomatologjik.


të Shërbimit Farmaceutik.


të Shërbimit të infrastrukturës

shëndetësore (urgjenca, lavanteri,

guzhina, Administrata, etj).


Punonjësve të Transportit dhe

Telekomunikacionit të Shqipërisë




të Transportit: Rrugor, Hekurudhor,

Detar, Ajror, Shërbimet

mbështetëse ndihmëse.


të Postë-Telekomunikacionit: Posta,

Telekomi, Telefonia, Telepuna, call

center, etj.


Punonjësve të Ndërtimit, Zhvillimit

Urban, Administratës Publike dhe

Shërbimeve Policore të Shqipërisë




të Ndërtimit dhe Përpunimit të

Drurit dhe Infrastrukturës Rrugore


të Administratës publike.


të shërbimeve Publike: Ujësjellësa,

Pastrim Gjelbërim


të Shërbimeve Policore: Të gjitha

llojet e policive.


Punonjësve të Industrisë së Lehtë,

Artizanale dhe Agropërpunuese




të Tekstilit, Konfeksioneve, lëkurë

këpucës.


të Shërbimeve Artizanale (berber,

parukier, rrobaqepës, këpucari,

ngjyrosje, etj.).


Evarist Beqiri 2017

164

Industrisë Agropërpunuese.


Punonjësve të Bujqësisë,

Blegtorisë, Pylltarisë dhe

Peshkimit të Shqipërisë




të bujqësisë.


të blegtorisë.


të pylltarisë.


të Peshkimit.


Punonjësve të Shërbimeve

Financiare, Tregtare, Bankare dhe

Turizmit të Shqipërisë




të Tregtisë: Shumicë, Pakicë,

Tregje, Institucione Financiare.


të Turizmit (hoteleri, restorante,

agjenci).


të Sistemit Bankar.


të Sistemit të Sigurimeve dhe

Siguracioneve.

Pranë KSSH vepron edhe Qendra e Trajnimit dhe Studimeve Sindikale të Shqipërisë.

Qendra e Trajnimit dhe Studimeve Sindikale të Shqipërisë funksionon si njësi e pavarur,

me personalitet juridik jofitimprurës. Ajo ka për qëllim dhe mision të saj të trajnojë dhe

kryejë studime/kërkime për të forcuar kapacitetet e punëtorëve duke kontribuar

veçanërisht në fushën e marrëdhënieve të punës, të pagave, të pensioneve, të përmirësimit

të vazhdueshëm të kushteve të punës dhe të cilësisë së jetës, sigurisë në punë dhe në jetën

e përditshme duke dhënë ide konkrete dhe rrugëzgjidhje alternative për zgjidhjen e

nevojave sociale, ekonomike dhe kulturore të sindikalistëve dhe punonjësve të tjerë, të

papunëve, të pensionistëve, të grave, të rinjve, invalidëve, etj.523

Nga të dhënat e paraqitura në tabelat e mësipërme, vihet re se, federatat sindikale pjesë e

BSPSH dhe KSSH, dublojnë njëra tjetrën në shumë fusha, si psh., arsim, shëndetësi,

administratë publike, industri, transport, etj. Gjithashtu, edhe organizmi i tyre i

brendshëm është thuajse i njëjtë dhe të dyja kanë brenda tyre një shkollë apo qendër

studimesh sindikale. Ky dublim dhe mos koordinim i sindikatave shpjegon edhe arsyet e

jo efikasitetit dhe jo efektivitetit të sindikatave në vendin tonë.

523 http://kssh.org/qendra-sindikale-qtsssh/pershendetje/, Faqja u vizitua më, 9 nëntor 2016.

http://kssh.org/qendra-sindikale-qtsssh/pershendetje/

Evarist Beqiri 2017

165

BSPSH dhe KSSH, janë rreshtuar haptazi në mbështetje të dy forcave më të mëdha

politike në vendin tone, përkatësisht Partisë Demokratike dhe Partisë Socialiste. Ky fakt

është lehtësisht i evidentueshëm gjatë veprimtarisë së tyre sindikale.

Më datë, 15.2.2011, u nënshkrua “Pakti i Mirëkuptimit Social”,524 midis Këshillit të

Ministrave, Organizatave të Punëmarrësve dhe Organizatave të Punëdhënësve, anëtarë të

Këshillit Kombëtar të Punës. Organizata e Punëmarrësve përfaqësohej nga Presidenti i

BSPSH dhe njëkohësisht Nënkryetari i Këshillit Kombëtar të Punës. Palët nënshkruese

shprehën vullnetin dhe angazhimin për përmirësimin e sistemit të dialogut dhe

partneritetit social, si instrumente që nxisin mirëkuptimin. Me nënshkrimin e këtij pakti

palët angazhoheshin për:

Politika dhe legjislacion pune që t’u përgjigjet standardeve ndërkombëtarë dhe

evropiane.

Plotësimi dhe rregullimi i politikave dhe legjislacionit të punës, në kuadër të zbatimit të

Konventave të ILO-s, instrumenteve komunitare të BE-së, si dhe të akteve të Këshillit të

Evropës, në drejtim të përmirësimit të dispozitave të:

1. Kodit të Punës,

2. Ligjit të Sigurimeve Shoqërore,

3. Ligjit të Inspektoratit Shtetëror të Punës,

4. Ligjit të Nxitjes së Punësimit,

5. Ligjit të Sigurisë dhe Shëndetit në Punë.

6. Hartim i akteve nënligjore në zbatim të ligjeve të sipërcituara,

duke pasur në konsideratë aktet ndërkombëtare të ratifikuara nga

RSH, si dhe instrumentet komunitare të BE-së.

Palët nënshkruese të marrëveshjes merrnin përsipër, institucionalizimin e partneritetit dhe

dialogut social nëpërmjet takimeve dhe konsultimeve me Qeverinë, autoritetet shtetërore

përgjegjëse dhe strukturat rajonale dhe lokale.

Institucionalizimi marrëdhënieve të partneritetit social nëpërmjet përmirësimit dhe vënies

në eficencë të strukturave trepalëshe si:

1. Këshilli Kombëtar i Punës,

2. Këshilli Administrativ i Shërbimit Kombëtar të Punësimit,

3. Këshilli Administrativ i Institutit të Sigurimeve Shoqërore,

4. Këshilli Administrativ i Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor,

5. Strukturave Rajonale të tyre, si institucione të rëndësishme të dialogut social.

Ato angazhohen për rritjen e efikasitetit të dialogut social trepalësh, nëpërmjet

përmirësimit të funksionimit të mbledhjeve të Këshillit Kombëtar të Punës, sipas

modeleve dhe standardeve evropiane. Të gjitha nismat ligjore dhe nënligjore që

ndërmerren nga Qeveria në fushën e punësimit dhe mbrojtjes sociale të shqyrtohen

524 http://www.bspsh.org.al/en/typography/aktivitete/102-tirane-diskutimi-i-paktit-social-, Faqja u vizitua

më dt., 16 dhjetor 2016.

http://www.bspsh.org.al/en/typography/aktivitete/102-tirane-diskutimi-i-paktit-social-

Evarist Beqiri 2017

166

paraprakisht në Këshillin Kombëtar të Punës, i cili të ketë të drejtën për të dhënë

mendimin, opinionin dhe sugjerimet përkatëse.

Pakti parashikon takim të partnerëve social me Qeverinë dy herë në vit, për konsultime

lidhur me zgjidhjen e problemeve që dikton situata dhe koha. Shtrirje të partneritetit

social në nivel rajoni (prefekture), i cili do të dialogojë për problemet më të rëndësishme

që kanë punonjësit dhe punëdhënësit në përputhje me përcaktimet e Kodit të Punës, si

dhe për hartimin dhe zbatimin e politikave ekonomike – sociale në nivel rajoni.

Sipas Paktit, përmirësimi i nivelit të jetesës së punonjësve do të bëhet nëpërmjet:

Garantimit dhe mbrojtjes së standardit të nivelit të jetesës së punonjësve, duke përballuar

efektet e rritjes së indeksit të çmimeve të artikujve të domosdoshëm të shportës, si pasojë

e krizës ekonomike.

Plotësimit të zotimit për rritjen e pagave të punonjësve të arsimit dhe shëndetësisë, të

pensioneve të qytetit dhe fshatit dhe balancimit të pagave dhe pensioneve, sipas

profesioneve, deri në fund të mandatit qeveritar.

Rritjes së pagës minimale në shkallë vendi në raport të drejtë me masën e rritjes

ekonomike.

Miratimit të projektligjit “Për trajtimin e veçantë të punonjësve të profesioneve të

vështira” nga Kuvendi i Shqipërisë.

Ndërsa, KSSH-ja, para zgjedhjeve parlamentare të vitit 2013, iu drejtua Partisë Socialiste

me një letër të hapur, për bashkëpunim dhe nënshkrim të “Memorandum bashkëpunimi

paraelektoral”. Më poshtë po paraqesim një pjesë nga kjo letër e hapur:

“KSSH-ja është një organizatë profesionale punonjësish, pjesë cilësore e shoqërisë civile.

Ne jemi grup interesi që mbrojmë dhe përfaqësojmë interesa ekonomike dhe shoqërore,

të organizuara.

Ne mendojmë se në marrëdhëniet e bashkëpunimit me Partinë Socialiste, kemi një vend

të veçantë, pasi ne organizojmë dhe përfaqësojmë ata njerëz që programi politik i Partisë

Socialiste i mbron dhe i udhëheq më së miri në plotësim të plotë të vullnetit dhe dëshirës

së tyre. Ata njerëz për shkak të pamundësive të tyre për tu përfaqësuar e mbrojtur në

mënyrë individuale, për shkak të pamundësive së tyre sociale, ekonomike apo fizike e

kanë të vështirë që të bëjnë prezent mendimet dhe interesat e tyre në proceset politike,

ekonomike e shoqërore të vendit tonë.

KSSH-ja me të gjitha qeveritë Shqiptare gjatë 20 viteve ka vepruar si një zë i pavarur në

vet’organizimin, përfaqësimin dhe mbrojtjen kolektive në drejtim të mbrojtjes social

ekonomike të anëtarësisë. Ne nëpërmjet përfaqësimit kolektiv kemi vepruar dhe

veprojmë si kanale të veprimit publik duke i përfaqësuar në çdo rast denjësisht interesat

shoqërore dhe social ekonomike të organizimit tonë.

Tashmë që Partia Socialiste ka shpallur dhe listat përfundimtare për Kandidat për në

Parlamentin e ardhshëm. Ne e ndjejmë si obligim moral dhe institucional që të mos

imponohemi Partisë Socialiste në përzgjedhjet e saj apo në projekt-programin e saj, por si

një Sindikatë e pavarur, me një anëtarësi të majtë dhe të lidhur organikisht me Partinë

Socialiste dhe si aleat natyral i kërkojmë asaj që të nënshkruajmë një “Memorandum

mirëkuptimi dhe bashkëpunimi”, para dhe pas elektoral.

Evarist Beqiri 2017

167

Në këtë memorandum të ndahen dhe të merren përgjegjësi aleatësh dhe partnerësh social

për mirë realizimin e politikave të përfshirjes, integrimit dhe mbrojtjes sociale, politikave

të punësimit, dialogut social, politikat e pagave dhe të pensioneve, reformat rregullatore

të agjencive ligj zbatuese, sidomos në lidhje me informalitetin, sigurinë dhe shëndetin në

punë, reformën në sistemin e pensioneve, reformën në sistemin e taksimit, rimodelimin e

modelit ekonomik, ndryshim e legjislacionit të punës dhe unifikimin e tij me standardet e

BE-së.

Ne i kërkojmë institucionalisht dhe publikisht Partisë Socialiste që të nënshkruajë me

KSSH-në këtë memorandum mirëkuptimi dhe bashkëpunimi para-elektoral, i cili jo

vetëm që do të përmbushi interesat e anëtarësisë sonë sindikale si një anëtarësi dominante

e majtë dhe e lidhur organikisht me Partinë Socialiste, por dhe do t’i hapi rrugën e do të

sigurojë besimin që me ardhjen në pushtet të Partisë Socialiste, ky memorandum të

shërbejë si bazë për një “Marrëveshje Kombëtare Trepalëshe; Qeveri–Sindikatat–

Punëdhënësit” në përputhje të plotë dhe në përmbushje të kritereve të ILO-s dhe

rekomandimeve të BE-së.”525

Një formë tjetër që përdorin organizatat sindikale për të komunikuar me qeverinë janë

edhe rezolutat, si për shembull “Rezoluta Për Rritjen e Pagës” e hartuar nga KSSH.

Asambleja e Përgjithshme e KSSH dhe të gjithë strukturat drejtuese të saj, të mbledhura

me datë, 11.11.2016, në Konferencën Kombëtare “Efektet e Rritjes së Pagës Minimale në

Ekonominë Shqiptare”, pasi diskutuan për ndikimet e pagës minimale në ekonominë

shqiptare mbështetur në studimet dhe hulumtimet e kryera në mënyrë shkencore dhe me

profesionalizëm në bashkëpunim me qarqe akademike dhe shoqërinë civile vendosi që t’i

drejtohet Qeverisë Shqiptare me një kërkesë të posaçme: “Rritjen urgjente të pagës

minimale në masën 30-50 % sipas profesioneve”, duke qenë se që nga korriku i vitit 2013

në Shqipëri nuk ka patur rritje të pagës minimale. 526

5.2.2 Kuadri ligjor për rregullimin e veprimtarisë sindikale në Shqipëri

Kuvendi i Shqipërisë miratoi ligjin nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat”. Ky ligj i

miratuar që në hapat e parë pluralistë, kur në Shqipëri ishin formuar e vepronin disa

sindikata, luajti një rol të rëndësishëm për forcimin e lëvizjes sindikaliste, duke u

mbështetur edhe në aktet ndërkombëtare, si Konventa Ndërkombëtare e Punës nr. 87 “Për

të drejtën e organizimit dhe të negociatave kolektive” dhe në Konventën nr. 154 “Për

nxitjen e marrëveshjes kolektive”.

Sindikatat përfaqësojnë një person juridik që gëzon të drejta juridike dhe për të vepruar.

Ajo mund të ndërmarrë veprime juridike për mbrojtjen e interesave të anëtarëve të saj.

Duke pasur një natyrë të tillë, ato përfaqësojnë një institucion për kërkimin dhe mbrojtjen

e interesave të anëtarëve të tyre dhe mbi të gjitha një formë organizimi specifike në raste

të caktuara mund të jetë shumë efikase.

525 http://kssh.org/aktivitete/artikull/article/kssh-i-kerkon-koalicionit-te-majte-aleanca-per-shqiperine-

europiane-te-kryesuar-nga-par/, Faqja është vizituar më datë, 16 dhjetor 2016. 526 http://kssh.org/aktivitete/aktivitete/, Faqja është vizituar më datë, 16 dhjetor 2016.

Evarist Beqiri 2017

168

Në rast se qeveria mund të kontrollojë veprimin dhe politikat e sindikatës, atëherë ajo

shndërrohet në instrument të qeverisë dhe jo të punonjësve në kundërshtim me synimet

për të cilat u krijuar fillimisht.

Ka raste kur e ashtuquajtura “sindikatë” organizohet nga punëdhënësi për punonjësit. Kjo

lloj sindikate quhet “sindikatë e verdhë”. Ky lloj organizimi është tërësisht i pavlefshëm,

sepse qëllimi i saj kryesor nuk është nxitja e interesave të punonjësve, por parandalimi i

krijimit të një sindikate të vërtetë.

Në të njëjtën mënyrë sindikata duhet t’i rezistojë çfarëdo përpjekje të kryer nga çdo parti

politike për ta kontrolluar dhe urdhëruar.527

Sindikatat janë të lira për sa i përket shtetit, i cili duhet të respektojë autonominë e tyre,

ashtu dhe për sa i përket punëdhënësve. Bashkimi në sindikata i bën punonjësit që ta

ndjejnë veten më të fortë.

Në radhë të parë, roli i sindikatave është për të detyruar punëdhënësit të respektojnë të

drejtat ligjore të punonjësve të parashikuara nga legjislacioni i punës.

Sindikatat me kërkesën e punonjësve kanë të drejtë t'i drejtohen gjykatës dhe të

përfaqësojnë në gjyq interesat e tyre, kur nëpërmjet punonjësve dhe punëdhënësve lindin

konflikte në lidhje me marrëdhëniet e punës. Sindikata kanë të drejtë të mbrojnë edhe

interesat ekonomike të punonjësve që kanë dalë në pension, ose që jetojnë në përkrahje

sociale.528

Së dyti, sindikatat janë palë për pranimin dhe nënshkrimin e kontratave kolektive me

punëdhënësit ose organet e tyre, të cilat përcaktojnë për të gjithë punonjësit rregullat që i

përkasin marrëdhënieve të punës që ua lejon ligji.

Sindikatat si grupe presioni nuk ushtrojnë vetëm trysni të vazhdueshme ndaj qeverisë, por

edhe bashkëpunojnë dhe hyjnë në marrëveshje me njëra tjetrën.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, garanton të drejtën e punonjësve për grevë, e cila

është një ndërprerje kolektive e punës, e organizuar për të ushtruar trysni mbi

punëdhënësin ose mbi palën tjetër. Greva ka qenë mjeti kryesor i përdorur nga punonjësit

për të detyruar të tjerët të vlerësonin qëllimet e tyre dhe për të përmirësuar kushtet e

punës. Pjesëmarrja në grevë është vullnetare. 529 Nuk lejohet përdorimi i forcës për

ndërprerjen e grevës së ligjshme të punonjësve.530 Megjithatë ka disa fusha të rëndësisë

jetike në të cilat nuk mund të ushtrohet greva.531

Sipas Kodit të Punës së Republikës së Shqipërisë, vetëm sindikatat kanë të drejtë të

organizojnë grevën dhe ta shpallin atë.532 Gjithashtu, greva nuk mund të ushtrohet nëse

nuk sigurohet kryerja e shërbimit minimal.533


158. 528 Neni 9 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 529 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 159. 530 Neni 197/2 i Kodit të Punës. 531 Neni 197/5 i Kodit të Punës. 532 Neni 197/1 i Kodit të Punës. 533 Neni 197/6 i Kodit të Punës.

Evarist Beqiri 2017

169

Vetëm përfaqësuesit e organeve qendrore të sindikatave që funksionojnë në shkallë

republike, kanë të drejtë të hyjnë në bisedime me Presidentin dhe Këshillin e Ministrave

për problemet që lidhen me marrëdhëniet e punës, kushtet e jetesës, pensionet dhe

përkrahjen sociale. Vetëm përfaqësuesit e organeve drejtuese të sindikatave që

funksionojnë në bazë dege, kanë të drejtë të hyjnë në bisedime me ministritë dhe organet

e tjera qendrore për probleme që lidhen me marrëdhëniet e punës, kushtet e jetesës,

pensionet dhe përkrahjen sociale. Vetëm përfaqësuesit e organeve drejtuese të

sindikatave që funksionojnë në bazë territori, kanë të drejtë të hyjnë në bisedime me

përfaqësuesit e organeve drejtuese të pushtetit lokal dhe përfaqësuesit e punëdhënësit në

atë territor për probleme që lidhen me marrëdhëniet e punës, kushtet e jetesës,

pensionet dhe përkrahjen sociale. Vetëm përfaqësuesit e organeve drejtuese të

sindikatave në qendra pune kanë të drejtë të hyjnë në bisedime me përfaqësuesit e

punëdhënësit në këto qendra pune për probleme që lidhen me marrëdhëniet e punës,

kushtet e jetesës, pensionet dhe përkrahjen sociale.534

Mënyra e krijimit, funksionimit dhe e shpërndarjes së sindikatave parashikohet në statutin

që miratohet nga anëtarët e tyre.535 Në statutin e sindikatës duhet të parashikohet:

a) krijimi, emërimi, qendra e sindikatës dhe territori ku

ajo vepron;

b) kushtet për pranimin dhe daljen e anëtarëve nga

sindikata;

c) të drejtat dhe detyrat e anëtarëve;

ç) kuotat e anëtarësisë, mënyrat e mbledhjes së tyre dhe

burimet e tjera financiare;

d) organet drejtuese dhe kohëzgjatja e mandatit të tyre;

dh) mënyrat e shkrirjes e të shpërndarjes së sindikatës, si

dhe mënyrat e likuidimit të pasurisë së saj;

e) mënyrat e bashkimit të sindikatave në federata sipas

degëve e profesioneve, ose në konfederata kombëtare.

Asnjë dispozitë e statutit nuk duhet të vijë në kundërshtim

me ligjet dhe Kushtetutën.536

Kodi i Punës, parashikon krijimin e Këshillit Kombëtar të Punës, që përbëhet nga

përfaqësues të punëdhënësve, punëmarrësve dhe Qeverisë. Këshilli shqyrton çështjet me

interes të përbashkët për organizatat e punëdhënësve dhe sindikale, me qëllim që të arrijë

zgjidhje të pranueshme për palët. Konsultimet bëhen veçanërisht lidhur me përgatitjet dhe

zbatimin e legjislacionit të punës, ndryshimet e këtij Kodi dhe përmbajtjen e akteve

nënligjore, me politikat dhe organizmat kombëtarë që kanë të bëjnë me punësimin,

formimin profesional, mbrojtjen e punëmarrësve, higjienën dhe sigurimin teknik,

prodhimin, mirëqenien, programet e zhvillimit ekonomik e shoqëror, si dhe me zbatimin

e normave të Organizatës Ndërkombëtare të Punës.

Këshilli Kombëtar i Punës përbëhet nga 27 anëtarë dhe 27 kandidatë, nga 10 përfaqësues

anëtarë dhe 10 përfaqësues kandidatë nga organizatat e punëdhënësve, nga 10

534 Neni 19 i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 535 Neni 3/a i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar. 536 Neni 3/b i ligjit nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar.

Evarist Beqiri 2017

170

përfaqësues anëtarë dhe 10 përfaqësues kandidatë nga organizatat sindikale dhe nga 7

përfaqësues anëtarë dhe 7 përfaqësues kandidatë të Këshillit të Ministrave. Përfaqësuesit

kandidatë marrin pjesë në seancat e këshillit, në mungesë të përfaqësuesve anëtarë.

Në këtë Këshill marrin pjesë organizatat më të përfaqësuara sindikale dhe të

punëdhënësve, që përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave çdo 3 vjet. Këshilli i

Ministrave cakton komisione të specializuara trepalëshe, të përhershme, në këshillim

edhe me partnerët socialë. Emërimi i anëtarëve dhe i kandidatëve të Këshillit Kombëtar të

Punës, përfaqësues të organizatave sindikale dhe të punëdhënësve, bëhet nga ministri

përgjegjës për punën, sipas propozimeve të këtyre organizatave.

Këshilli Kombëtar i Punës mund të krijojë komisione të specializuara ose grupe pune të

përkohshme për këshillimin dhe studimin e çështjeve të veçanta me interes të përbashkët.

Këshilli Kombëtar i Punës ka buxhetin e vet të pavarur, që caktohet me vendim të

Këshillit të Ministrave. Rregullat e funksionimit të Këshillit Kombëtar të Punës

rregullohen me vendim të Këshillit të Ministrave.537

Sipas Kodit të Punës, në çdo qark krijohet Këshilli Konsultativ Trepalësh Rajonal, i cili

përbëhet nga përfaqësues të organizatave të punëdhënësve, të organizatave sindikale dhe

përfaqësues të strukturave shtetërore. Ky këshill shqyrton çështjet me interes të

përbashkët për organizatat e punëdhënësve dhe organizatat sindikale, me qëllim që të

arrijë zgjidhje të pranueshme për palët, në nivel rajonal.

Këshilli Konsultativ Trepalësh Rajonal përbëhet nga 15 anëtarë dhe 15 anëtarë

zëvendësues, me këtë përbërje:

- 5 anëtarë dhe 5 anëtarë zëvendësues nga organizatat sindikale;

- 5 anëtarë dhe 5 anëtarë zëvendësues nga organizatat e punëdhënësve;

- 5 anëtarë dhe 5 anëtarë zëvendësues me përfaqësim nga organet e qeverisjes vendore.

Anëtarët zëvendësues marrin pjesë në seancat e Këshillit në mungesë të përfaqësuesve

anëtarë.

Përfaqësimi i organizatave sindikale dhe të punëdhënësve në Këshillin Konsultativ

Trepalësh Rajonal përcaktohet sipas treguesve të mëposhtëm:

Për organizatat sindikale:

a) numrit të anëtarëve, të vërtetuar nga deklarimet personale, kuotizacionet ose vërtetimet

noteriale;

b) numrit të kontratave kolektive të punës të lidhura dhe numrit të punonjësve të mbuluar

nga këto kontrata;

c) numrit të degëve/profesioneve dhe/ose organizatave territoriale;

ç) mundësisë për t’u angazhuar në bisedime për realizimin e marrëveshjeve kolektive dhe

zgjidhjes së konflikteve nëpërmjet ndërmjetësimit;

d) anëtarësimit në organizatat ndërkombëtare.

Për organizatat e punëdhënësve:

a) numrit të ndërmarrjeve të anëtarësuara;

b) numrit të punonjësve të punësuar në ndërmarrjet e anëtarësuara;

c) numrit të degëve/profesioneve dhe/ose organizatave territoriale;

ç) buxhetit të organizatës për çështjet shoqërore;

d) mundësisë së organizatës për t’u angazhuar në bisedime për

537 Neni 200 i Kodit të Punës.

Evarist Beqiri 2017

171

realizimin e marrëveshjeve kolektive dhe zgjidhjes së konflikteve nëpërmjet

ndërmjetësimit;

dh) anëtarësimit në organizatat ndërkombëtare.

Në Këshill marrin pjesë organizatat më të përfaqësuara sindikale dhe të punëdhënësve në

nivel qarku, që përcaktohen me vendim të prefektit të qarkut, çdo 3 vjet, sipas treguesve

të përcaktuar në pikën 4 të këtij neni. Me vendim të Këshillit të Ministrave, përcaktohen

rregullat e organizimit, funksionimit dhe mënyrës së përfaqësimit të organeve të

qeverisjes vendore në Këshillin Konsultativ Trepalësh Rajonal.538

Me anë të këtij parashikimi ligjor synohet nxitja e dialogut social trepalësh, nëpërmjet

decentralizimit dhe shtrirjes në nivel rajonal. Në këtë mënyrë, organizatat e ndryshme

sindikale mund të jenë edhe më tepër efektive, duke e shfrytëzuar më mirë anëtarësinë e

gjerë në rajone të caktuara dhe duke e përshtatur veprimtarinë e tyre me interesat rajonale

të organizatës sindikale.

Gjithashtu, kohët e fundit përfaqësues të bizneseve në vend kanë themeluar edhe

Sindikatën e të Vetëpunësuarve.539 Por në Shqipëri, ka fusha të tilla si për shembull, ajo

mediatike ku organizatat sindikale nuk ekzistojnë fare, ky fakt e bën vendin tonë një rast

unikal në Evropë.

Sindikatat në vendin tonë duhet të funksionojnë sipas parimeve demokratike edhe në

zhvillimet e tyre të brendshme, me qëllim realizmin e misionit të tyre në shoqërinë

demokratike.

5.3 Grupet e biznesit

Në Shqipëri, një formë tjetër e organizimit të interesave janë grupet e biznesit. Grupet e

biznesit kërkojnë institucionalizim dhe partneritet me shtetin për zgjidhjen e problemeve

të shumta dhe jetike të biznesit. Si grupe të tilla veprojnë shumë shoqata biznesi. Roli i

tyre në iniciativat ligjore në fushën përkatëse ka qenë dhe vazhdon të jetë i rëndësishëm.

Në të gjitha rrethet e Shqipërisë janë themeluar dhomat e tregtisë. Anëtarët e tyre janë

tregtarët (që regjistrohen si të tillë), shoqëritë tregtare, ndërmarrjet shtetërore, shoqëritë

tregtare e të huaja. Dhoma e Tregtisë mban dhe zhvillon kontakte ekonomike me dhomat

homologe, me institucione ekonomike, shoqata, organizata dhe firma jashtë shtetit për të

bërë të mundur nxitjen e tregtisë dhe bashkëpunimit ekonomik me to. Bashkëpunon me

autoritetet dhe organizmat përkatës shtetëror të të gjitha niveleve; përfaqëson komunitetin

e biznesit në marrëdhëniet me shtetin. Gjatë ushtrimit të veprimtarisë së tyre, Dhomat

duhet të mbajnë parasysh interesat ekonomike të tregtarëve, të degëve të sipërmarrjeve të

ndryshme. Ato i japin administratës shtetërore mendime ose propozime për çështjet që

lidhen me mbarëvajtjen e tregtisë dhe të industrisë. 540

538 Neni 200/1 i Kodit të Punës. 539 www.panorama.al/krijohet-sindikata-e-te-vetepunesuarve/, Faqja u vizitua më dt., 11 nëntor 2016. 540 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 161-

162.

http://www.panorama.al/krijohet-sindikata-e-te-vetepunesuarve/

Evarist Beqiri 2017

172

Legjislacioni që prek interesat e grupeve të biznesit hartohet në bashkëpunim me to.

Përmendim këtu paketat fiskale që qeveria miraton çdo vit dhe që lidhen me taksat dhe

tatimet që këto grupe i paguajnë shtetit shqiptar. Këto grupe interesi përpiqen të

influencojnë qeverinë, në mënyrë që politikat dhe ligjet e miratuara nga qeveria të mos e

rëndojnë pozitën e biznesit. Nëpërmjet anëtarësimit në këto dhomave, bizneset fuqizohen

duke vepruar si një grup i vetëm lobimi, ndaj politikanëve kryesor dhe zyrtarëve të

qeverisë, me qëllim influencimin dhe zhvillimin e politikave dhe legjislacionit miqësor

ndaj biznesit.541

Me ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” të ndryshuar”. Dhoma e

Tregtisë dhe Industrisë është person juridik që nuk ushtron veprimtari fitimprurëse.

Dhoma krijohet dhe funksionon në territorin e Republikës së Shqipërisë, në bazë qarku,

me seli në qendër të tij.542

Objekt i veprimtarisë së Dhomës është:

1. Përfaqësimi dhe mbrojtja e interesave të ligjshëm ekonomikë të anëtarëve të saj.

2. Nxitja e veprimtarisë tregtare e industriale në vend.

3. Nxitja e bashkëpunimit ekonomik dhe tregtar me vendet e tjera.

4. Shkëmbimi i informacionit me administratën publike, për nxitjen dhe zhvillimin e

bizneseve në territorin ku ushtron veprimtarinë.

5. Promovimi dhe realizimi i shërbimeve me interes të përgjithshëm në dobi të anëtarëve

të saj.

6. Çdo veprimtari apo shërbim tjetër, që i ngarkohet me ligj.543

Nenit 5 i ligjit nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë”, i ndryshuar”, përcakton

kompetencat e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë.

Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë, ndërmerr çdo veprimtari, që i shërben nxitjes dhe

mbrojtjes së tregtisë e industrisë, në përputhje me objektin e veprimtarisë së saj dhe

legjislacionin në fuqi.

Dhoma, informon autoritetet përkatëse shtetërore për çështje të ndryshme, me qëllim

parandalimin e konkurrencës së pandershme. Ajo mbikëqyr zbatimin e rregullave të

pjesëmarrjes në panaire ndërkombëtare jashtë vendit nga subjektet tregtare, që

përfaqësojnë vendin tonë në këto panaire.

Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë organizon dhe/ose merr pjesë në panaire dhe ekspozita

me karakter vendor, kombëtar dhe ndërkombëtar. Dhoma krijon komisione këshilluese

për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërmjet anëtarëve të saj.

Ajo nxit dhe ndihmon anëtarët e Dhomës për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve tregtare dhe

civile, nëpërmjet rrugës së ndërmjetësimit dhe arbitrazhit. Dhoma e Tregtisë dhe

Industrisë mban regjistrin e anëtarësisë. Ajo jep mendime, propozime dhe vlerësime për

nismat ligjore apo politikat publike, të ndërmarra nga administrata qendrore, vendore dhe

subjektet e tjera publike, përmbajtja e të cilave prek interesat e anëtarëve të saj.

541 http://www.amcham.com.al/about-us/the-organization/. Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 542 Neni 3 i ligjit nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” i ndryshuar”. 543 Neni 4 i ligjit nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” i ndryshuar”.

http://www.amcham.com.al/about-us/the-organization/

Evarist Beqiri 2017

173

Ligji nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” të ndryshuar”, parashikon se,

Bashkimi i Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë bashkërendon punën e dhomave në nivel

kombëtar. Bashkimi i Dhomave ka mision:

1. Të përfaqësojë dhe të promovojë interesat e përgjithshëm të dhomave për zhvillimin e

tregtisë dhe industrisë në nivel kombëtar.

2. Të nxisë marrëdhëniet ndërmjet dhomave dhe marrëdhëniet e tyre me organizmat

simotra të vendeve të tjera.

3. Të mbledhë, të përpunojë dhe të shpërndajë të dhëna tregtare në nivel kombëtar, duke

krijuar sistemin e vet të të dhënave për tregtinë e industrinë.

4. Të marrë të dhëna të vazhdueshme nga gjykata, për gjendjen dhe ndryshimet në

regjistrin tregtar;

5. Të organizojë, të administrojë dhe të financojë ekspozita dhe panaire, kurse dhe

trajnime në nivel kombëtar, si dhe çdo veprimtari tjetër në interes të dhomave të Tregtisë

e Industrisë, në përputhje me dispozitat e këtij ligji dhe me legjislacionin në fuqi;

6. Të japë mendime, propozime e të bëjë vlerësime për nismat ligjore apo politikat

publike të ndërmarra nga Qeveria, përmbajtja e të cilave lidhet me interesat e anëtarëve të

saj.

Bashkimi i Dhomave mund të ushtrojë edhe funksione të tjera, që i delegohen nga

organet shtetërore, nga ligje të tjera apo nga marrëveshjet ndërkombëtare, ku Republika e

Shqipërisë është palë.

Selia e Bashkimit të Dhomave ndodhet në Tiranë. Bashkimi i Dhomave është person

juridik, që nuk ushtron veprimtari fitimprurëse.

Anëtarësimi në Bashkimin e Dhomave është i detyrueshëm për të gjitha dhomat. Dhomat

janë të detyruara të paguajnë kuotën vjetore të anëtarësisë në Bashkimin e Dhomave,

masa e së cilës përcaktohet me vendim të asamblesë së përgjithshme, në raport me

numrin e subjekteve të anëtarësuara në secilën dhomë dhe miratohet nga organi

mbikëqyrës.544

5.3.1 Veprimtaria e grupeve të biznesit

Për garantimin e bashkëpunimit institucional dhe të partneritetit publik-privat, për

zhvillimin e politikave ekonomike, për garantimin e dialogut dhe këshillimit ndërmjet

organeve të administratës shtetërore dhe sektorit privat, si dhe për rritjen e transparencës

në vendimmarrjen publike dhe përfaqësimin e sektorit privat në këtë proces, qeveria ka

ngritur forume të tilla si, Këshilli Ekonomik Kombëtar (KEK).545

Tabela e mëposhtme paraqet disa akte ligjore dhe nënligjore të cilat janë miratuar

nëpërmjet konsulencës midis qeverisë dhe grupeve të biznesit në Këshillin Ekonomik

Kombëtar.

Tabela nr. 5.3 Akte ligjore dhe nënligjore të miratuara në konsulencë me grupet e

biznesit.546

544 Ligji nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e tregtisë” i ndryshuar”. 545 Shiko ligjin nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 546 http://kek.al/ligje-te-miratuara/, Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016.

http://kek.al/ligje-te-miratuara/

Evarist Beqiri 2017

174

1. Ligj nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik

Kombëtar”

2. Ligj nr. 93/2015 “Për Turizmin”

3. Ligj nr. 77/2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 125/2013 “Për

koncesionet dhe partneritetin publik privat”, të ndryshuar”

4. Ligj nr. 55/2015 “Për investimet strategjike në Republikën e Shqipërisë”

5. Udhëzim nr.9 “Mbi marrëveshjet e çmimit në avancë”

6. Ligj nr. 4.3/2015 “Për sektorin e energjisë elektrike”

7. Vendim nr. 922 “Për deklarimin e detyrueshëm të deklaratave tatimore dhe të

dokumenteve të tjera tatimore, vetëm nëpërmjet formës elektronike”

8. Udhëzim nr. 6 “Për tatimin mbi vlerën e shtuar në Republikën e Shqipërisë”

9. Vendim nr. 919 “Për miratimin e dispozitave zbatuese të ligjit nr. 102/2014,

datë 31.7.2014, “Kodi doganor i Republikës së Shqipërisë””

10. Ligj nr. 160/2014 “Për buxhetin e vitit 2015”

11. Ligj nr. 159/2014 “Për një ndryshim në ligjin nr. 9981, datë 8.9.2008,”Për

miratimin e niveleve të tarifës doganore”, të ndryshuar

12. Ligj nr. 158/2014 “Për disa ndryshime në ligjin nr.61/2012,“Për akcizat në

Republikën e Shqipërisë”, të ndryshuar

13. Ligj nr. 157/2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9975, datë

28.7.2008, “Për taksat kombëtare” të ndryshuar

14. Ligj nr. 156/2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8438, datë

28.12.1998, “Për tatimin mbi të ardhurat”, të ndryshuar

15. Ligji për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar në Republikën e Shqipërisë

16. Projektligj “Për falimentimin ne Republikën e Shqipërisë”547

17. Projektligj “Për shërbimet në Republikën e Shqipërisë”548

18. Projektligj “Për lojërat e Fatit në Republikën e Shqipërisë”549

KEK është ngritur dhe punon bazuar në ligjin nr. 57/2014, “Për krijimin dhe

funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”, i cili shfuqizoi ligjin nr. 9607, datë

11.9.2006, “Për Këshillin Konsultativ të Biznesit”.

Ky ligj bën përcaktimin e parimeve dhe procedurave, në bazë të të cilave bazohet dhe

zhvillohet procesi i dialogut dhe i këshillimit në KEK.550 Objekti i këtij ligji janë nismat

dhe praktikat e organeve të administratës shtetërore për ndryshimin e ligjeve apo akteve

nënligjore, si dhe projektet për ndryshimin e politikave, të cilat kanë ndikim në fushat e

ekonomisë, konkretisht:

a) strategjitë dhe programet qeveritare të zhvillimit të ekonomisë;

b) përgatitja e Buxhetit të Shtetit dhe paketave fiskale;

c) politikat e privatizimit dhe prokurimeve publike;

ç) politikat e nxitjes së investimeve;

547 http://kek.al/category/projekte/, Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 548 http://kek.al/category/projekte/. Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 549 http://kek.al/category/projekte/, Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 550 Neni 1 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.

http://kek.al/category/projekte/

http://kek.al/category/projekte/

Evarist Beqiri 2017

175

d) politikat e zhvillimit të tregtisë dhe të biznesit;

dh) politikat e konkurrencës, mbikëqyrjes së tregut dhe mbrojtjes së konsumatorëve;

e) politikat e punësimit dhe të pagave;

ë) politikat e edukimit dhe zhvillimit të kërkimit shkencor;

f) monitorimi i ndikimit në klimën e biznesit i praktikave rënduese burokratike dhe rastet

e arbitraritetit të administratës shtetërore;

g) përmirësimi i legjislacionit tatimor dhe procedurave përkatëse;

gj) çështje të tjera me ndikim në zhvillimin e ekonomisë së Republikës së Shqipërisë.

Sipas këtij ligji, me nisma të organeve të administratës shtetërore nënkuptohen të gjitha

projektet për ndryshimin e ligjeve apo akteve nënligjore, si dhe projektet për ndryshimin

e politikave me ndikim në fushat e përcaktuara më sipër.551

Ligji përcakton edhe parimet në të cilat mbështetet procesi i këshillimit publik. Procesi i

këshillimit publik në KEK bazohet në:

a) parimin e publikimit, nëpërmjet njoftimit dhe vënies në dispozicion të grupeve të

interesit të propozimeve e projekt akteve dhe/ose politikave që propozohen nga

administrata shtetërore;

b) parimin e këshillimit, nëpërmjet shkëmbimit të mendimeve, komenteve, vërejtjeve e

sugjerimeve me biznesin, mbi të cilin kanë ndikim nismat legjislative dhe/ose politikat e

reja të propozuara nga administrata shtetërore;

c) parimin e angazhimit të grupeve të interesit, nëpërmjet përfshirjes së grupeve të

ndryshme të interesit në procesin e identifikimit dhe formulimit të çështjeve, politikave

dhe zgjidhjeve, objekt i rregullimit.

Dialogu në KEK zhvillohet nëpërmjet shkëmbimit të mendimeve, vërejtjeve, sugjerimeve

e propozimeve përmes faqes zyrtare të internetit të këtij këshilli, mbledhjes periodike të

përfaqësimit të lartë dhe takimeve e formave të tjera të organizimit në funksion të

realizimit të qëllimeve, sipas nenit 1 të këtij ligji.552

Ligji përcakton edhe mënyrën e publikimit të nismave ligjore. Ministria përgjegjëse për

ekonominë përzgjedh nga nismat e organeve të administratës shtetërore ato nisma që

përfshihen në fushën e zbatimit të këtij ligji. Ministria përgjegjëse për ekonominë merr në

dorëzim nga organet e administratës shtetërore dhe vë në dispozicion të sekretariatit

teknik të Këshillit Ekonomik Kombëtar, pa pagesë, sa më poshtë:

a) informacion në lidhje me qëllimin e nismës ku shpjegohet se:

i) çfarë synohet të rregullohet, të ndryshohet dhe/ose të përmirësohet;

ii) cili është ndikimi në sektorin privat;

iii) cili është ndikimi financiar i parashikuar;

iv) informacione të tjera që janë të nevojshme për të shpjeguar nismën në mënyrë të

qartë dhe të kuptueshme;

b) tekstin e ligjit dhe/ose aktit nënligjor që propozohet;

551 Neni 2 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 552 Neni 3 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.

Evarist Beqiri 2017

176

c) kur është rasti, tekstin e ligjit dhe/ose aktit nënligjor ekzistues ku janë integruar

ndryshimet

e propozuara;

ç) tekstin e politikës që propozohet;

d) kur është rasti, tekstin e politikës ekzistuese ku janë integruar ndryshimet e

propozuara.

Sekretariati teknik publikon në faqen zyrtare të internetit të Këshillit Ekonomik

Kombëtar informacionin e marrë.553

Grupet e interesit, të cilat ndikohen nga nismat legjislative të organeve shtetërore, mund

të paraqesin vërejtjet, komentet a sugjerimet drejtpërsëdrejti në faqen zyrtare të internetit

të Këshillit Ekonomik Kombëtar. Gjithashtu, grupet e interesit mund të kërkojnë nga

sekretariati teknik i këtij Këshilli që të publikojë në faqen e vet zyrtare të internetit edhe

ato nisma të organeve të administratës shtetërore, të cilat nuk janë përzgjedhur nga

ministria përgjegjëse për ekonominë, sipas nenit 4, të këtij ligji, por që grupet e interesit i

konsiderojnë të përfshira në fushën e zbatimit të këtij ligji, siç përcaktohet në nenin 2 të

këtij ligji.

Afati, brenda të cilit grupet e interesit duhet të paraqesin vërejtjet, komentet e sugjerimet

e tyre, është 60 ditë kalendarike nga e nesërmja e publikimit të projektaktit. Po kështu,

për 60 ditë kalendarike nga e nesërmja e publikimit, organet shtetërore angazhohen të

mos i japin fuqi ligjore projekt aktit të përgatitur prej tyre.

Sekretariati teknik i Këshillit Ekonomik Kombëtar grumbullon vërejtjet, komentet dhe

sugjerimet e përmendura, të cilat i përpunon e ia transmeton organit shtetëror që ka marrë

nismën për përgatitjen e aktit.

Përjashtimisht, në rastet e nevojës për përshpejtimin e procesit të miratimit të projekt

akteve, sekretariati teknik, me propozimin e ministrit përgjegjës për ekonominë, vendos

që të mos kryhet procesi i konsultimit ose që afatet e sipërpërmendura të shkurtohen. Në

çdo rast, në momentin e publikimit të projekt akteve në faqen zyrtare të internetit të

Këshillit Ekonomik Kombëtar, sekretariati teknik publikon edhe afatin për dhënien e

komenteve.554

Neni 6 i ligjit parashikon angazhimin e grupeve të interesit. Grupet e interesit, përveç sa

përcaktohet në këtë ligj, mund të parashtrojnë në faqen zyrtare të internetit të Këshillit

Ekonomik Kombëtar propozimet e tyre për legjislacion të ri apo për takime e forma të

tjera organizimi. Në rastet kur grupet e interesit propozojnë ndryshime në ligjet, aktet

nënligjore dhe/ose politikat ekzistuese apo aktet nënligjore dhe/ose politikat e reja,

propozimet e tyre duhet të plotësojnë kriteret e përcaktuara nga ky ligj.

Grupet e interesit mund të denoncojnë nëpërmjet faqes zyrtare të internetit të Këshillit

Ekonomik Kombëtar çdo praktikë burokratike të tepërt, veprim arbitrar, moszbatim të

ligjit apo abuzim me ligjin dhe autoritetin shtetëror nga ana e administratës shtetërore

ndaj subjekteve private. Grupet e interesit, që kanë të drejtën e veprimeve në faqen

zyrtare të internetit të Këshillit Ekonomik Kombëtar.555

553 Neni 4 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 554 Neni 5 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 555 Neni 6 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.

Evarist Beqiri 2017

177

Neni 7 i ligjit përcakton përbërjen dhe takimin e periodik të nivelit të lartë. Sipas këtij

neni, KEK organizon takime periodike duke u mbledhur çdo muaj në ambientet e

ndërtesës së Kryeministrisë të Republikës së Shqipërisë. Takimet drejtohen nga

Kryeministri i Republikës së Shqipërisë, i cili është Kryetari i Këshillit Ekonomik

Kombëtar. Ministri përgjegjës për ekonominë është zëvendëskryetar dhe kryen detyra në

zbatim të këtij ligji dhe ato të deleguara nga Kryetari i Këshillit.

Në këto takime marrin pjesë:

a) Kryeministri;

b) ministri përgjegjës për ekonominë;

c) ministri përgjegjës për financën;

ç) Guvernatori i Bankës së Shqipërisë;

d) jo më shumë se 6 personalitete të ekonomisë kombëtare dhe botërore;

dh) jo më shumë se 6 nga tatimpaguesit më të mëdhenj të biznesit privat, vendas ose të

huaj, të përfaqësuar nga përfaqësuesit e tyre ligjorë;

e) jo më shumë se 4 organizata biznesi, të krijuara, të regjistruara dhe që zhvillojnë

aktivitetin e tyre në përputhje me ligjin, të përfaqësuara nga përfaqësuesit e tyre ligjorë;

ë) Sekretari i Përgjithshëm.

Përveç subjekteve të përcaktuara më sipër, në këto takime marrin pjesë si të ftuar të

përhershëm edhe përfaqësues të organizatave ndërkombëtare, duke përfshirë, por pa u

kufizuar, në Fondin Monetar Ndërkombëtar (International Monetary Fund – FMN),

Korporatën Financiare Ndërkombëtare (International Financial Corporation – IFC),

Bankën Botërore (World Bank – WB), Bankën Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim

(European Bank for Reconstruction and Development – EBRD), si dhe Drejtori i

Përgjithshëm i Tatimeve e Drejtori i Përgjithshëm i Doganave.

Me miratimin e Kryetarit të Këshillit Ekonomik Kombëtar, ftohen të marrin pjesë në këto

takime, rast pas rasti, edhe personat e mëposhtëm:

a) ministri i linjës ose përfaqësues të ministrive dhe institucioneve të tjera qendrore që

mbulojnë fushën, problematika e së cilës diskutohet në një mbledhje të caktuar;

b) akademikë, vendas dhe/ose të huaj, të shquar në fushën e ekonomisë, apo personalitete

të tjera;

c) përfaqësues të organizatave të tjera të biznesit;

ç) subjekte të tjera.556

Neni 8 i ligjit parashikon edhe forma të tjera këshillimi të Këshillit Ekonomik Kombëtar.

Me akt nënligjor të Kryetarit të Këshillit Ekonomik Kombëtar dhe me propozim të

ministrit përgjegjës për ekonominë apo të Sekretarit të Përgjithshëm mund të krijohen

komisione këshillimi, si struktura ad-hoc të këshillit për të mbuluar fusha dhe sektorë

specifikë. Komisionet e këshillimit janë të përkohshme dhe përfundojnë funksionimin e

tyre me mbarimin e detyrave që u janë ngarkuar. Ato drejtohen nga ministri përgjegjës

për ekonominë. Komisionet e këshillimit kryejnë detyrat e përcaktuara në aktin e krijimit

të tyre. Me propozimin e tyre dhe me vendim të Këshillit Ekonomik Kombëtar, ato mund

të ngrenë sekretariate të këshillimit sektorial.

Këshilli Ekonomik Kombëtar mund të organizojë, nëpërmjet sekretariatit teknik të tij,

takime midis grupeve të interesit dhe organeve e institucioneve të ndryshme të

556 Neni 7 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.

Evarist Beqiri 2017

178

administratës shtetërore, që do të ndërmerren me kërkesë të grupeve të interesit apo

organeve shtetërore.

Këshilli Ekonomik Kombëtar mund të organizojë edhe forma të tjera këshillimi, të cilat

mund të jenë të përshtatshme sipas rastit.557

Në seancën plenare të datës 29 Shtator 2016, Kuvendi i Shqipërisë miratoi ligjin nr.

93/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për dhomat e

tregtisë” të ndryshuar”. Përmes këtij ligji u rikthye anëtarësimi i detyrueshëm në Dhomat

e Tregtisë dhe Industrisë, duke përfshirë personat fizikë dhe juridikë të regjistruar në

Qendrën Kombëtare të Biznesit dhe duke përcaktuar edhe kuotat e detyrueshme të

anëtarësimit në Dhomën e Tregtisë dhe Industrisë. Por, Presidenti i Republikës, referuar

edhe qëndrimeve të grupeve të interesit, më, datë 18.10.2016 me dekretin nr. 9769, ka

dekretuar kthimin për rishqyrtim në Kuvend të ligjit nr. 93/2016 “Për disa shtesa dhe

ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë dhe industrisë”, të

ndryshuar”. Sipas Presidentit të Republikës, rregullimi ligjor në lidhje me

detyrueshmërinë e anëtarësimit në Dhomat e Tregtisë dhe Dhomat e Bashkuara të

Tregtisë përbën një shkelje kushtetuese referuar nenit 46 të Kushtetutës.

Ligji nr. 9640, datë 9.11.2006, parashikonte në nenin 6 që anëtarësimi në Dhomat e

Tregtisë ishte i detyrueshëm për ndërmarrjet shtetërore, si dhe për personat juridikë, të

regjistruar në regjistrin tregtar dhe është vullnetare për personat fizikë, që kanë cilësinë e

tregtarit, të cilët ushtrojnë veprimtari tregtare, industriale.

Shumë organizata biznesi, mes të cilave edhe Dhoma Amerikane e Tregtisë kërkuan për

një kohë të gjatë nga qeveria në vitin 2008 që bizneset të kishin të drejtën të

regjistroheshin vetëm në ato organizata që ata besojnë se iu shërbejnë më mirë.

Me ligjin nr. 9897, dt.10.04.2008, i dekretuar nga Presidenti i Republikës me Dekretin nr.

5689, dt.29.04.2008, u bënë ndryshime në nenin 6, duke përcaktuar se, anëtarësia në

Dhomat e Tregtisë është vullnetare për personat juridikë dhe fizikë, të regjistruar në

regjistrin tregtar, sipas legjislacionit në fuqi.

Ndryshimi në vitin 2008, tipik për sistemet pluraliste të grupeve të interesit, synonte që

anëtarësimi në dhomat e tregtisë të bëhej në mënyrë vullnetare me qëllim që biznesi të

anëtarësohej në një dhomë tregtie vetëm nëse e sheh me interes anëtarësimin për

veprimtarinë e tij dhe nëse dhoma i ofron shërbimet për të cilat ai ka nevojë.558 Por, nga

sa paraqitëm më sipër, vërehet se qeveria shqiptare, kohët e fundit, ka marr një rol më

aktiv në raport me grupet e interesit. Këto qasje të qeverisë shqiptare janë tipike për

sistemet korporatiste demokratike të organizimit të grupeve të interesit.

5.3.2 Organizimi i grupeve të biznesit

557 Neni 8 i ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”. 558 Shih Dekret i Presidentit të Republikës, “Për kthimin e ligjit nr. 93/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime

në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë dhe industrisë”, të ndryshuar”, nr. Dekretit 9769,

datë 18.10.2016. http://president.al/?p=36879; Faqja u vizitua më dt., data: 21.10.2016.

http://president.al/?p=36879

Evarist Beqiri 2017

179

Bizneset që zhvillojnë aktivitet ekonomik në vendin tonë, janë ndërgjegjësuar për

rëndësinë që ka organizimi dhe koordinimi i veprimit të përbashkët me qëllim ndikimin e

politikave publike. Ky fakt konstatohen po ti referohemi statistikave lidhur me numrin e

anëtarëve të këtyre dhomave. Për shembull, rezulton se, Dhoma Amerikane e Tregtisë ka

220 anëtarë aktiv, që përfaqësojnë bizneset më produktive dhe më të suksesshme në

Shqipëri.559

Në këtë studim, me qëllim evidentimin e rolit të rëndësishëm që ka anëtarësia por edhe

diversiteti i interesave që bashkohen në këto Dhoma, po paraqesim në tabelën e

mëposhtme shoqëritë, të cilat janë regjistruar si anëtare pranë Dhomës së Tregtisë dhe

Industrisë në Tiranë:

Tabela nr. 5.4 Anëtarët e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë, Tiranë (deri në vitin

2016).560

Nr. Emri i Shoqërisë Aktiviteti

1 MIELL TIRANA

Import gruri, prodhim dhe tregtim mielli

2 RO.GAT SECURITY Shërbim i ruajtjes dhe sigurisë fizike

3 FARMA NET ALBANIA Tregtim prodhime farmaceutike me

shumicë dhe pakicë

4 DINAMO Shërbim dhe prodhime mekanike

5 C&C DISTRIBUTION

SERVICES

Import e tregtim i artikujve të ndryshëm

6 MIRELA CACA Import e tregtim artikuj të ndryshëm

7 RAFAELO 2002 Import-eksport materiale ndërtimi si dhe

ndërtim i objekteve të ndryshme

8 ANI Import-eksport materiale ndërtimi

9 ARTE VENEZIANA Montim bizhuterish

10 EVEREST I.E Prodhim produkte plastike (qese,

ambalazhe)

11 ANTEA CEMENT Prodhim dhe tregtim materiale ndërtimi,

çimento, aktivitet në sektorin e

minierave, etj.

12 ALUMIL ALBANIA

Prodhim profilesh e aksesore alumini,

import-eksport mallra te ndryshme

559 http://www.amcham.com.al/about-us/the-organization/, Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016. 560 http://cci.al/members/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.

http://www.amcham.com.al/about-us/the-organization/

http://cci.al/members/

Evarist Beqiri 2017

180

13 MULLIRI I VJETËR Përpunim e tregtim kafeje

14 SDES Prodhim peletash

15 PICARI&MERJA Import-eksport tapete, mokete dhe

pajisje të tjera shtëpiake

16 BEA 1 Tregtim fruta-perime

17 ALBAN COSTRUZIONI Prodhim e tregtim parafabrikate për të

gjitha llojet e ndërtimeve, ndërtime

civile, etj.

18 KASSEL Ndërtim i objekteve të ndryshme,

rikonstruksion rrugësh, etj.

19 STUDIO KONSULENCE 94 Konsulencë financiare

20 HELIOS CATERING Shërbim ushqimi, bar-restorant

21 ALBAELETTRICA Import dhe tregtim i pjesëve të

këmbimit për automjete

22 OPTIMA

LEGAL&FINANCIAL

Shërbime ligjore dhe financiare

23 YLLI MERJA Grumbullim e përpunim si dhe tregtim i

bimëve medicinale, erëzave, e produkte

të ndryshme ushqimore

24 MILLOCOLOR Import-eksport i mallrave te ndryshme,

bojëra makine, vegla pune, etj.

25 PASTICERI LIKA Prodhime brumi , ëmbëlsira e tregtimi i

tyre

26 F.P.M Prodhim e tregtim mobiliesh

27 MANIFAKTURA 7 Prodhim me material porositës (façon),

veshje industriale

28 CAPITAL RESOURCES Prodhim e tregtim produkte ushqimore

29 IGLA Import dhe tregtim me shumicë e pakice

i mallrave industriale dhe ushqimore

30 ARDENO Prodhim mobiliesh dhe tregtimi i tyre

31 HIDROFAHO Import dhe tregtim i artikujve

hidrosanitare

32 MIRDITA

KONSTRUKSION

Prodhim energji elektrike, ndërtim,

tregti

Evarist Beqiri 2017

181

33 A.F.C. Prodhim artikuj kuzhine prej dru ulliri

34 ALDOSCH FARMA Magazinim, shpërndarje dhe shitje me

shumicë te barnave, import-eksport dhe

shitje me shumicë të mallrave

industriale, çimento, kollë, etj. Agjenci

imobiliare, agjent tregtar, etj.

35 PROFARMA Prodhim e tregtim tableta e drazhe

mjekësore, solucione injektable,

preparate galenike si dhe prodhime

kozmetike

36 AFM DISTRIBUTION Qepje konfeksione me fason

37 UNITED SMART

INDUSTRY LTD

Prodhim e përpunim tekstilesh te

ndryshme dhe prodhim veshjesh me

fason

38 BIRRA TIRANA Prodhim e tregtim birre

39 O&B Përpunim, ambalazhim e tregtim vajrash

ushqimore të ndryshëm e vaj ulliri

40 ITAL MARMO Prodhim, përpunim e tregtim mermeri

41 MOBILERI TIRANA Prodhim e tregtim mobiliesh

42 ERLI GURRA Riparime veglash muzikore,

konstruksion instrumenti me harqe si

violine, vjol,violinçel, kontrabas

43 LM OIL Përpunim dhe import-eksport i

hidrokarbureve dhe nënprodukteve të

tyre

44 MEKO-98 Veprimtari në fushën e rrobaqepësisë, të

konfeksioneve si dhe veshje me fason

45 AQUILA GROUP Prodhim pije alkoolike dhe tregtimi i

tyre

46 4 ALB

47 BERALB Shfrytëzim i minierave te bakrit në

zonën e Pukës

48 Dega në Shqipëri e STREAM

OIL&GAS

Shfrytëzim, prodhim dhe zhvillim të

hidrokarbureve

49 ALBAFOAM Prodhim sfungjeri e vatash

50 B&B FOOD SERVICES

51 ERZENI Prodhim dhe tregtim artikuj bulmeti

52 ARJOL

53 XHERDO Import-eksport me shumicë dhe pakicë i

bimëve medicinale

Evarist Beqiri 2017

182

54 ECOLOGY ALBANIA

(ECO-ALB)

Import e tregtim lavatriçe, detergjente e

makineri të ndryshme për pastrim kimik

55 ALUMIX Import-eksport profile alumini

56 ETOL PLAST Prodhime plastike, import-eksport

57 PREMIERE SERVICES Shërbime konsulence

58 SHKALLA SH Prodhim e tregtim vaj ulliri

59 ISAKU Nxjerrje, perpunim e tregtim kromi.

Stacion televiziv, televizor kabllor,

ndërtim i objekteve të ndryshme

60 CAMI Nxjerrje e perpunim mineralesh, tregtim

materiale ndërtimi dhe ndërtim i

objekteve të ndryshme

61 HERBA PREZA Grumbullim, përpunim dhe eksport i

bimëve medicinale

62 NATURAL FARMING

(NAFA)

Veprimtari agrobiznesi, kompleks

blegtoral, prodhim, përpunim e tregtim i

produkteve ushqimore e blegtorale,

Rritje shpendësh për vezë e mish, etj.

63 MARA 2011 Ndërtim i objekteve të ndryshme, dhe

aktivitet ne fushën minerare

64 ULTRA SAFETY Prodhim konfeksione, veshje pune

65 ALB LEAA

INTERNATIONAL

Shfrytëzim minierash e nxjerrje kromi,

si dhe aktivitet në fushën e ndërtimit

66 1-LED-HI Prodhim e tregtim dyer e dritare

duralumini

67 A.B.C. Shërbime spedicionere

68 LORENZO TIRANA Prodhim llulla për eksport

69 LIDER GROUP Import e tregtim veshjesh të ndryshme

70 TEKNO-METAL Import-eksport pajisje elektroshtepiake

71 APA-ALBPARTNERS Agjenci publicitare, reklama

72 TEA

CONSTRUCTION&PETROL

Import e tregtim karburanti me shumicë

e pakicë

73 ATLAS Prodhim mielli, import- eksport mielli

74 PREVISA Import-eksport dhe tregtim i mallrave të

ndryshme. Prodhim e tregtim qirinjsh.

75 ART&ZANAT NENAT

ENDIN PAQEN

Prodhim artikuj te ndryshëm artizanati,

punime me shtiza, me grep, qëndisje,

etj.

Evarist Beqiri 2017

183

76 UNIVERS REKLAMA Prodhim dhe shërbim ne reklama

ndriçuese. Printime digjitale në

materiale të ndryshme dhe përmasa të

vogla ose të mëdha

77 ALES KONSTRUKSION Ndërtim i objekteve të ndryshme

78 GENIAL Aktivitet në fushën e reklamës

79 KLAMIZO Tregtim mobilje dhe dyer të ndryshme

80 AGRO ONE Shitje e produkteve bujqësore

81 CO.I.P.A. ENGINEERING

&CONSULTING

Shërbime inxhinierike

82 EURO CREDIT TRUST Shërbime inxhinierike

83 E.H.W. Prodhim dhe tregtim produkte mishi,

sallam, etj.

84 AGRO BLEND Import-eksport dhe tregtim me shumicë

plehra kimike, fare, pesticide, etj.

85 ALBAVIA Ndërtim i objekteve të ndryshme

86 FIBER Import dhe eksport fruta-perime

87 G.P.G. COMPANY Ndërtim i objekteve të ndryshme dhe

punime në infrastrukturë

88 EUGEN ISLAMI

(MEGAFIORI)

Prodhim, tregtim, import-eksport lule

natyrale, drurë dekorative, etj.

89 ALBANIA-PIEMONTE Import-eksport mallra të ndryshme

90 BIBA Nxjerrje dhe tregtim kromi

91 FUSHA Ndërtim i objekteve të ndryshme

92 GJOKA KONSTRUKSION Ndërtim

93 GJELBERIMI 2000 Prodhim, tregtim projekte mjedisore dhe

zbatimi i tyre

94 PRESTIGE FRANÇAIS Tregtim i mallrave të ndryshme, veshje,

etj.

95 KURUM

INTERNATIONAL

Prodhim e tregtim çeliku, hekur dhe

profile ndërtimi, etj.

96 ERPA INVESTMENT Financim, projektim i veprave

hidrologjike

97 CURRI Tregtim i mallrave të ndryshme

98 AMADEUS GROUP Import dhe tregtim motor gjeneratorë

dhe materiale elektrike

Evarist Beqiri 2017

184

99 SEA SALT ALBANIA Prodhim, përpunim-rafinim, tregtim me

shumicë e pakicë të produkteve e

mallrave ushqimore, industriale,

bujqësore, etj., prodhim e tregtim kripe

100 ALBCANAD Import-eksport e tregtim i mallrave të

ndryshme

101 KLE&FAB Grumbullim dhe eksport i lëkurëve të

bagëtive

102 MEDICAMENTA Import-eksport barnash të ndryshme

103 VESSA AL Grumbullim dhe eksport lëkuresh

104 GASMIR-ER Grumbullim dhe eksport lëkuresh

105 MGB Ndërtim i objekteve te ndryshme

106 VETRO FUSIONE GJOKA Prodhim, tregtim e përpunim xhami

107 ELECTRO DYNAMIK Transport udhëtaresh

108 BANKERS PETROLIUM Çpim, nxjerrje e tregtim nafte

109 JETNOR ALIMETI Përgatitje e tregtim reklamash të

ndryshme

110 ALTIN GUGA Prodhime dekorative prej guri e mermeri

111 TAHO-ANI-TIRANA Tahograf dhe vdo i licencuar. Tregtim

dhe kolaudim i matëseve për shpejtësinë

e kamionëve dhe kolaudim aparaturash

matëse të shpejtësisë

112 TIRANA DUE Import dhe tregtim i konstruksioneve

metalike dhe pjesë ndërrimi

113 DONIANNA ADELCHI Prodhim këpucësh me fason

(materialporositës)

114 ALBA-TRANS Transport publik urban dhe

ndërkombëtar

115 PAKTI Nxjerrje e tregtim mineral kromi

(Cr2O3)

116 HAXHIU Ndërtim i objekteve të ndryshme

117 GENERAL SOLAR

ALBANIA

Prodhim e tregtim energjie me sistem

diellor

118 BITUM NATYRAL TEKNO

ALBANIA

Asgjësim ekologjik i vajrave në bitume

Evarist Beqiri 2017

185

119 DEAPRINT Shtypshkronjë

120 DIGIT-ALB Ndërtim, tregtim të sistemeve të

telekomunikacionit. Prodhim të

shërbimeve audio dhe video

121 IBE PROFIL Përpunim e tregtim lëndë të parë për

mobilje

122 E&B Prodhim ambalazhi plastik, Import dhe

tregtim ambalazh qelqi

123 ERBIRON Tregti të artikujve ushqimore

124 ARJOLA Eksport bime medicinale

125 LAJTHIZA INVEST Prodhim, ambalazhim e tregtim uji

natyral

126 LINEA STYLE Import-eksport e tregtim i mallrave të

ndryshme farmaceutike, ushqimore,

aksesore mobiljesh, etj.

127 OSUMI Transport mallrash dhe pasagjerësh

brenda dhe jashtë vendit

128 ALEURO-TRANS Transport mallrash dhe pasagjerësh

brenda dhe jashtë vendit

129 FREDERIK MAMAJ Import-eksport mjete motorike

130 CONTINENTAL GROUP

131 3 AL Prodhim vegeta

132 TEQJA INTERNATIONAL Prodhim tuba plastike

133 BESNIK SARI Grumbullim fruta e perime shqiptare

dhe eksporti i tyre

134 DEAPRINT Shtypshkronjë

135 SHPRESA-AL Transport mallrash dhe pasagjerësh,

ndërtim i objekteve të ndryshme,

shërbime publike, përpunim bimë

medicinale, shfrytëzim minierash,

tregtim lëndë plasëse

136 INFRATRANSPROJECT Projektim dhe supervizion në

infrastrukturë

137 DAJTI CONSTRUXION Arredime të ndryshme industriale dhe jo

industriale

138 KPL Shërbim ushqimi dhe pastrimi për entet

publike dhe private

139 SORI-AL Shërbim ushqimi dhe pastrimi për entet

publike e private

Evarist Beqiri 2017

186

140 AGS Organizim dhe zbatim aktivitetesh në

fushën e restoranteve kolektive dhe

tregtare për entet publike dhe private.

Tregtim me shumicë dhe pakicë i

mallrave ushqimore dhe industriale

141 DIAGONAL PROJEKTIM &

ZBATIM

Ndërtim dhe shfrytëzim i të gjitha

llojeve të godinave

142 ERALD Prodhim e tregtim mobiliesh

143 EKA-2001 Prodhim, paketim, produkte blegtorale,

djathë të shkrirë

144 MINI INVEST ALBANIA Import dhe tregtim i artikujve të

ndryshëm industrialë dhe ushqimorë

145 VIS-ALBANIA Shërbime për zhvillime rurale

146 ORION Tregtim i materialeve dhe lëndës së parë

për ndërtim

147 BI INVESTMENTS Prodhim i derivateve te betonit si tulla

dhe produkte të ngjashme, blerje e

pasurive të patundshme, bar-restorant,

etj.

148 ALBACALL call center, contact center

149 LILA-F Auto shkollë dhe grumbullim e eksport i

frutave dhe perimeve të ndryshme

150 FOODSITE Import-eksport mallrave të ndryshme

ushqimore

151 PAN ADRIATIC

INVESTMENT

Aktivitet në fushën e acqua-cultures,

agrikulturës, përpunimit të ushqimeve,

dhe menaxhim i thertoreve

152 I.S.IMPIANT SERVICE Ndërtim, import-eksport, tregtim

makinerish e pjesësh ndërrimi kryesisht

në sektorin e ndërtimit, të guroreve dhe

minierave

153 ERMIR LIMANI Grumbullim lesh delesh për eksport

154 TEA CONSTRUCTION &

PETROL

Ndërtim dhe tregtim karburanti

155 HOURAN AND AL MANSI

COMPANY

Tregti e përgjithshme, import-eksport,

magazinim dhe tregtim i veturave dhe

automjete dhe aksesoreve të tyre.

Evarist Beqiri 2017

187

156 DeliFarm Group Albania Import-eksport fruta dhe perime të

ndryshme

157 NATASH LUKA Tregti me shumicë e pakicë fruta perime

158 ALPANTEK Dyer te blinduara

159 4S Shërbime të ndryshme

160 AR & DI Agjenci udhëtimesh brenda dhe jashtë

territorit të Shqipërisë, import-eksport

mallra të ndryshme

161 MIGO BLIND CENTER Prodhim e montim dyer të blinduara,

dyer kundra zjarrit, dyer të sigurisë së

mesme e të lartë, etj.

162 ASHENSOR MODERN Furnizim e montim ashensorësh

163 SANTARA Prodhim e tregtim i pijeve alkoolike

164 EUROTRADE LIB Përpunim i mallrave ushqimore dhe

import-eksport i tyre

165 GIPS KARTON Punime gipsi dhe tregtimi i tyre

166 VASIL FRROKU Tregti me pakicë të pajisjeve të

peshkimit dhe të sporteve ujore, tregtim

te peshkut të gatuar dhe të pagatuar,

import eksport materialesh të ndryshme

167 ALB- BUILDING

168 Shoqata Kombëtare e Grave

Profesioniste, Afariste dhe

Zejtare

OJF

169 ALBSTAR

170 CINEPLEXX

171 BANKA CREDINS

172 SHIJAKU

173 SPITALI GJERMAN

174 EUROSIG

175 CONCEPT&DESIGN Veprimtari të ndryshme në fushën e

designit

176 N & N Tregti dhe import-eksport i mallrave të

ndryshme, erëza, fruta të thata, lënde të

para për pastiçeri, etj.

177 ILIR MATRAKU Prodhim mobilje druri

178 E-KEY STUDIO (Lady

Albania)

Reviste online

179 AUREL SARAÇI Tregtim biletash për udhëtime ajrore e

tokësore si dhe organizim i udhëtimeve

turistike të ndryshme

Evarist Beqiri 2017

188

180 ORA Media informative, televizion

181 Albanian Audit Partners Auditimi ligjor i pasqyrave vjetore,

individuale dhe/ose të konsoliduara të

shoqërive tregtare

182 Shoqata e Transportit

Ndërkombëtar te Udhëtarëve

(SHTNU)

Transport udhëtaresh

183 BEREQET Katering

184 INTERBRANDS Import dhe distribucion i produkteve të

ndryshme ushqimore, cigare, etj.

185 ARJANI Transport ndërkombëtar mallrash dhe

udhëtaresh

186 ALTA GROUP Import-eksport dhe shitje me pakicë e

shumicë i artikujve të ndryshëm

industriale, ushqimore, etj.

187 EURO-PROFIL Prodhim për aksesore dhe profile

kartonxhesi (për tavane të varur dhe

mure ndarës me gips)

188 LIREDI Import dhe tregtim vajra lubrifikante

dhe pjesë këmbimi për auto vetura

189 INDRIT Import dhe tregtim artikuj ushqimore,

industriale, elektroshtëpijake, transport

mallrash dhe pasagjerësh

190 TOP LINE Import dhe tregtim mobilje për zyra dhe

shtëpi

191 AGJENSIA ADRIATICA Agjenci specionere dhe turistike

192 COFFEE CLUB Import e tregtim kafe LAVAZZA

193 Z&Z TECHNOPROJECT

MARKETING

194 TAHO-ANI-TIRANA Tahograf dhe vdo i licencuar. Tregtim

dhe kolaudim i martesave për

shpejtësinë e kamionëve dhe kolaudim

aparaturash matëse të shpejtësisë

195 GOXHAJ Ndërtim

196 EKA Import-eksport dhe tregtim i artikujve

industriale dhe hidrosanitare

197 BY BEST DUTY FREE Import-eksport, tregtim i mallrave të

ndryshme industriale

198 BLINI 2E Prodhim uji

199 BRAHIMAJ & FERIZAJ

LAW

Zyrë ligjore

200 FARMATECH Depo farmaceutike dhe shpërndarje me

Evarist Beqiri 2017

189

shumicë të ilaçeve, produkteve fito

terapeutike, para farmaceutike, etj.

201 EUROPTIK Import-eksport syzesh optike dhe dielli

dhe produkte të ndryshme mode dhe

okulistike (veshje, çanta, etj.)

202 ALBA EXOTIC FRUIT Import dhe tregtim i frutave exotike,

banane, etj.

203 ILIOCHROM ALBANIA Prodhim, import-eksport bojëra,

ngjitëse, hollues, etj.

204 VAMPESA Prodhim këpucësh me fason

205 GRIALD Ndërtim, zbatim, projektim dhe

rikonstruksione. Prodhim e tregtim i

materialeve të ndërtimit

206 BEGEJA 1900 H.T.P. Prodhim dhe tregtim birre

207 REJSI FARMA Import e tregtim i produkteve

farmaceutike

208 INCOMED Import-eksport medikamente të

ndryshme

209 IDE KONFEKSIONE Rrobaqepësi për veshmbathje të

ndryshme dhe këpucë me fason

210 ALBAS OFFICE Distributor i teksteve shkollore, etj.

211 VALTELINA Përpunim e tregtim kafe

212 EKIN MADEN

213 INTERSIG, Vienna Insurance

Group

Sigurime e ndërmjetësime sigurimesh

214 SONNENTOR Grumbullim dhe eksport bime

medicinale

215 HOTEL TIRANA KSAMIL Bar-restorant-hotel

216 KATËR GRYKËT Ndërtim i objekteve të ndryshme

217 ERIA TEXTILES

218 FUFARMA sh.a Tregtim prodhime farmaceutike me

shumicë dhe pakicë

Siç vihet re nga tabela e mësipërme, spektri i interesave, të cilat i bashkon Dhoma e

Tregtisë është shumë i gjerë dhe i larmishëm. Duket qartësisht se, grupet e biznesit në

Shqipëri e kanë kuptuar se duhet të bashkohen dhe të lobojnë nën një zë të vetëm, në

mbrojtje të interesave të tyre.

Evarist Beqiri 2017

190

Nga të dhënat e tabelës së mësipërme, mund të evidentohet se, kompanitë e biznesit që

merren me, importin-eksportin e materialeve të ndërtimit si dhe me ndërtim të objekteve

të ndryshme kanë një përfaqësim më të madh në Dhomën e Tregtisë dhe Industrisë. Kjo

shpjegohet edhe me faktin që, sektori i ndërtimit, në vendin tonë, ka njohur një zhvillim

të madh pas viteve 1990.

Përfaqësim të rëndësishëm kanë këtu edhe kompanitë që e ushtrojnë aktivitetin e tyre në

fushën e importit dhe tregtimit të produkteve farmaceutike. Gjithashtu, vend të

rëndësishëm zënë edhe kompanitë që kryejnë aktivitete që lidhen me pasuritë minerale,

hidrokarburet, transportin dhe shërbimet e ndryshme.

Dhoma e Tregtisë dhe Industrisë, Tiranë ofron për sipërmarrësit shqiptarë dhe ata të huaj:

➢ Përfaqësimin e biznesit me pushtetin qendror dhe atë lokal.

➢ Bashkëpunim me institucionet përgjegjëse në vend (Ministria e Ekonomisë,

Ministria e Financave, AIDA etj.) për përmirësimin e klimës së biznesit dhe

thithjen e investimeve të Huaja Direkte.

➢ Promovim brenda dhe jashtë vendit i biznesit shqiptar, duke i dhënë prioritet

anëtarëve të Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë Tiranë.

➢ Realizimi i kontakteve të drejtpërdrejta me biznesin.

➢ Krijimi i partneriteteve mes Anëtarëve të Dhomës dhe bizneseve të huaja serioze

që e shohin Shqipërinë si një vend tërheqës për investimet e kapitalit të tyre.

➢ Organizimi ose bashkë organizimi me institucione të tjera i forumeve dhe

misioneve të biznesit, konferencave, workshopeve, seminareve dhe trajnimeve.

➢ Ndihmë dhe konsulencë juridike në legjislacionin shqiptar dhe atë evropian në

lidhje me cilësinë e produkteve dhe mallrave që do të eksportohen në tregjet

evropiane.

➢ Konsulencë në aplikimet për regjistrimin e markave shqiptare dhe të huaja si dhe

patentave të shpikjeve, kryerje të ndryshimeve në regjistrimet e mëparshme,

ripërtëritje të markave dhe mbajtje në fuqi të patentave, regjistrim të kontratave të

licencës dhe të kalimit të pronësisë, depozitim të kërkesës për regjistrimin

ndërkombëtar të markës etj.

➢ Përshtatja e kërkesës së tregut me ofertën në sektorin e punësimit. (Për këtë në

bashkëpunim me Bashkinë e Tiranës është ngritur dhe qendra e Punësimit), për

punësim brenda dhe jashtë Shqipërisë, sidomos të brezit të ri.561

Anëtarësimi në Dhomën e Tregtisë dhe Industrisë mundëson ndihmesën e saj në

lehtësimin e punës së sipërmarrjes në:

• Ngritjen e një dialogu konstruktiv të përhershëm të ligjbërësve dhe ligjvënësve

me përfaqësuesit e komunitetit të biznesit, që garanton konsultimin me ta në jo më

561 http://cci.al/members/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.

http://cci.al/members/

Evarist Beqiri 2017

191

pak se 8 jave kohë, për çdo propozim ligjor apo administrativ me impakt mbi

biznesin.

• Eliminimin e praktikave arbitrare të trajtimit të figurës së biznesit me standarde të

dyfishta (çmimet orientuese për mallrat apo pagat, referencat doganore e të tilla si

këto).

• Garantim të çdo biznesi, fitues i një tenderi publik, pagesën brenda 30 ditëve nga

data e lidhjes së kontratës me entin publik prokurues.

• Përmirësim të sistemit të TVSH, duke përfshirë si përdorimin e kredisë së saj për

pagesën përkatëse në transaksionin pasues, ashtu dhe për shlyerjen e tatimit mbi

fitimin.

• Shtrirje e përdorimit e-qeveri, e-qeverisje dhe e-prokurim në të gjithë territorin e

vendit, për të informuar dhe përfshirë sa më gjerë publikun në përgjithësi dhe

biznesin në veçanti.

• Mbështetje në ngritjen e një one-stop-shop universal pranë Dhomave të Tregtisë,

me të paktën tri sportele të shërbimeve bazike: QKR, QKL, EG (Ekonomia

Globale).

• Pasjen e fondeve të posaçme për projekte të Dhomave të Tregtisë dhe të agjencive

të tjera, të adresuara tek rritja e aftësive menaxhuese, dalja në eksport apo

zëvendësimi i importeve dhe rinovimi teknologjik i SME-ve.

• Futjen e ideve dhe njohurive për sipërmarrjen private si një kompetencë kyçe në

kurrikulat e arsimit para universitar, në rritjen e prezencës së biznesit në bordet

drejtuese të shkollave të mesme profesionale.562

Një formë tjetër e organizimit të grupeve të interesit të biznesit në Shqipëri, është

BiznesAlbania. Ajo është një shoqatë joqeveritare, jofitimprurëse, jopolitike, jopartiake e

krijuar me iniciativën e shoqatave kryesore që operojnë në Shqipëri. Ajo u themelua në

vitin 2010. Vlera themelore mbi të cilën është ndërtuar “BiznesAlbania” është solidariteti

midis anëtarëve të saj. Qëllimi i krijimit të “BiznesAlbania” është përfaqësimi dhe

mbrojtja e interesave të BiznesAlbania, të grupuar në shoqata/organizata kombëtare,

rajonale, sektoriale ose federata në të gjitha organet shtetërore publike dhe qeveritare,

vendimmarrëse ose konsultative, aktuale dhe ato që do të krijohen në të ardhmen.

Strategjia kryesore e “BiznesAlbania” për implementimin e një programi reformash,

është lobimi me vendimmarrësit: qeverinë, parlamentin, media, shërbimet publike, dhe të

gjitha llojet e grupeve të interesit përfshirë sindikatat, organizatat e konsumatorëve,

grupet e mbrojtjes së mjedisit, etj. Dialogu Social është i vetmi mjet specifik për

BiznesAlbania në strategjinë e saj të lobimit.563 Prioritetet kryesore të “BiznesAlbania”

në mbrojtjen e interesave të biznesit janë: Nxitja e iniciativave ligjore për përmirësimin e

legjislacionit në të gjitha fushat që lidhen drejtpërdrejt ose jo me biznesin; Nxitja dhe

favorizimi i investimeve të huaja direkte në Shqipëri dhe i veprimtarive të BiznesAlbania

562 http://cci.al/members/, Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016. 563 http://www.biznesalbania.org.al/rreth-nesh/. Faqja u vizitua më dt., 21 dhjetor 2016.

http://www.biznesalbania.org.al/rreth-nesh/

Evarist Beqiri 2017

192

jashtë vendit; Sigurimi i një përfaqësie të vetme dhe të koordinuar të BiznesAlbania në

nivel kombëtar e ndërkombëtar, etj.564

Tabela mëposhtme paraqet shoqatat/organizatat që janë pjesë përbërëse e BiznesAlbania.

Tabela nr. 5.5 Anëtarët e BiznesAlbania.565

ORGANIZATAT/SHOQATAT PËRBËRËSE TË

KONFEDERATËS SË PUNËDHËNËSVE TË SHQIPËRISË

“BIZNESALBANIA” (në rend alfabetik)

EMËRTIMI PËRFAQËSUES

Bashkimi i Industrialistëve dhe

Investitorëve të Shqipërisë Kujtim Shkreli

Bashkimi Kombëtar i Rojeve Civile Astrit Miho

Dhoma e Tregtisë e Italisë në Shqipëri Giovani Digenaro

Dhoma Kombëtare e Prodhuesve të

Veshjeve Lindita Legisi

Konfederata e Sipërmarrësve të

Materialeve të Ndërtimit Arti Elezaj

Konfindustria Shqiptare Hajredin Fratari

Shoqata e Biznesit të Ushqim Pijeve,

Albania Luan Bregasi

Shoqata e Botuesve Shqiptarë Petrit Ymeri

Shoqata e Bujqësisë Organike Lavdosh Haruni

Shoqata e Eksportuesve Shqiptarë Alban Zusi

Shoqata e Grave Profesioniste, Afariste dhe

Zejtare Flutura Xhabija

Shoqata e Importuesve dhe Përpunuesve të

Mishit Alban Zusi

Shoqata e Kontabilistëve dhe Financierëve

të Shqipërisë Sherif Bundo

Shoqata e Ndërtuesve të Shqipërisë Luigj Aleks

564 http://www.biznesalbania.org.al/rreth-nesh/misioni-dhe-prioritetet/, Faqja u vizitua më dt., 21 dhjetor

2016. 565 http://www.biznesalbania.org.al/anetaret/sherbime/. Faqja u vizitua më dt., 21 dhjetor 2016.

http://www.biznesalbania.org.al/rreth-nesh/misioni-dhe-prioritetet/

http://www.biznesalbania.org.al/anetaret/sherbime/

Evarist Beqiri 2017

193

Shoqata e Përpunuesve te Drurit Nuri Hasa

Shoqata e Prodhuesve të Bukës Gëzim Peshkopia

Shoqata e Prodhuesve të Miellit Roland Hysa

Shoqata e Shoqërive të Hidrokarbureve Luigj Alijaj

Shoqata Kombëtare e Prodhuesve të

Këpucëve Donika Mici

Shoqata Kombëtare Shqiptare e

Transportuesve Ilir Mataj

Rrugorë Ndërkombëtare –ANALTIR

Shoqata Mjedisore për Zhvillim të

Qëndrueshëm dhe Racional Qerim Ismeni

Shoqata Shqiptare e Turizmit Zak Topuzi

Shoqata Tregu Agro-Ushqimor “Dinamo” Roland Hysa

Unioni i Operatorëve Turistikë Shqiptarë Sadik Malaj

Tabela tregon shumëllojshmërinë e veprimtarive ekonomike që bashkon BiznesAlbania.

BiznesAlbania u krijua për të nxitur ekonomikisht punësimin dhe mjediset e politikës

sociale, të nevojshme për të mbështetur dhe për të zhvilluar sipërmarrjen e lirë dhe

ekonominë e tregut. Ajo u krijua me qëllim sigurimin e një forumi kombëtar dhe për të

sjellë së bashku, interesat e organizatave kombëtare të punëdhënësve dhe anëtarëve të

tyre si dhe për të promovuar politika social-ekonomike të iniciuara nga sipërmarrja. U

krijua për të ndihmuar, këshilluar dhe ofruar shërbimet përkatëse dhe informacion për

anëtarët, për të vendosur dhe mbajtur kontakte të përhershme midis tyre, si dhe për të

koordinuar interesat punëdhënësve në nivel ndërkombëtar, veçanërisht në kuadër të ILO-

s, IOE, BUSINESSEUROPE dhe institucioneve të tjera ndërkombëtare. BiznesAlbania u

krijua për të nxitur dhe të mbështetur përparimin dhe forcimin e organizatave të pavarura

të punëdhënësve dhe për të rritur kapacitetet e tyre të shërbimeve për të gjithë anëtarët.

Kjo shoqatë u krijua për të informuar opinionin publik dhe për të nxitur qeverisësit të

kuptojnë e zbatojnë kërkesat e sipërmarrjes shqiptare, si edhe për të lehtësuar dhe nxitur

shkëmbimin dhe transferimin e informacionit, përvojës dhe të praktikave të mira

ndërmjet anëtarëve.566

Për ta përmbledhur, siç e kemi theksuar edhe më sipër, në kapitullin II, mundësia që në

BE, qeveritë kombëtare dhe deputetët të marrin në konsideratë preferencat e një dhome

tregtie rritet në varësi të numrit të anëtarëve të saj. Sa më i madh numri i anëtarëve të një

grupi interesi, aq më i rëndësishëm është grupi për zyrtarët e zgjedhur duke qenë se mund

të mobilizoj një numër më të madh votash. Në këtë mënyrë, qeveritë kombëtare dhe

anëtarët e Parlamentit Evropian janë veçanërisht të kujdesshëm për kërkesat e ngritura

566 http://www.biznesalbania.org.al/. Faqja u vizitua më dt., 21 dhjetor 2016.

Evarist Beqiri 2017

194

nga shoqatat e mëdha, të cilat reflektohen në votimin e tyre mbi propozimet politike të

paraqitura nga Komisioni Evropian.567 Të njëjtën mënyrë mund të përdorim edhe për të

vlerësuar rëndësinë e grupeve të interesit në vendet anëtare të BE-së dhe në Shqipëri.

Edhe në realitetin shqiptar vihet re se, numri i anëtarësisë dhe fuqia influencuese e

dhomave të tregtisë janë në përpjesëtim të drejtë me njëra-tjetrën. Pra, sa më e madhe

anëtarësia aq më shumë rritet mundësia për të ndikuar qeverinë dhe legjislatorët.

5.3.3 Zejtarët

Së fundmi, në vendin tonë është miratuar ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e

Shqipërisë”, i cili rregullon ushtrimin e veprimtarisë zejtare në Republikën e Shqipërisë,

kualifikimin profesional në këtë fushë, si dhe organizimin e subjekteve zejtare nëpërmjet

krijimit të Dhomës Kombëtare të Zejtarisë.

Qëllimi i ligjit është nxitja e zhvillimit të zejtarisë nëpërmjet mbrojtjes së interesave të

zejtarëve dhe konsumatorëve të produkteve e të shërbimeve të zejtarisë, si dhe mbështetja

për zhvillimin e kualifikimit profesional në këtë fushë.

Dhoma Kombëtare e Zejtarisë” është personi juridik. Ajo mban “Regjistrin e subjekteve

zejtare”, në të cilin regjistrohen personat fizikë dhe juridikë, që ushtrojnë veprimtari

zejtare në territorin e Republikës së Shqipërisë. “Subjekt zejtar” është një person fizik

apo juridik, siç përcaktohet në Kodin Civil, që prodhon të mira dhe realizon shërbime

zejtare, sipas listës së profesioneve në zejtari. Në veprimtarinë zejtare procesi i punës nuk

është i automatizuar në një shkallë të lartë ose nuk është i ndarë në shkallë të lartë në

hallka të veçanta, ashtu siç është tipike për prodhimin industrial në seri. Kjo kërkon një

kualifikim zejtar të punonjësve.568

Sipas ligjit nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”, zejtaria është

veprimtaria ekonomike, nëpërmjet së cilës prodhohen të mira dhe/ose realizohen

shërbime zejtare përmes punës me dorë ose në seri dhe, në disa raste, duke përdorur

aftësitë krijuese. Ligji përcakton se, veprimtari zejtare janë:

a) zejtaria e shërbimit, që është mirëmbajtja dhe riparimi i stabilimenteve, linjave të

prodhimit, pajisjeve e makinerive, objekteve, si dhe kryerja e shërbimeve të tjera;

b) zejtaria prodhuese, që është përpunimi dhe prodhimi i produkteve për treg, që nuk

kanë veçori të prodhimit industrial;

c) zejtaria tradicionale, që është krijimi ose rikrijimi i objekteve të caktuara në mënyrë jo

industriale, në sasi të vogla, bazuar kryesisht në punën me dorë dhe dije bërjen e

trashëguar të vendit tonë, sipas përkufizimit të pasurive kulturore jo materiale, të

përcaktuara në ligjin për trashëgiminë kulturore. Këtu përfshihen artizanati dhe artizanati

shtëpiak.

567 Shih, kapitullin II, fq. 35. 568 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”.

Evarist Beqiri 2017

195

Gjatë ushtrimit të veprimtarisë zejtare, subjektet zejtare u nënshtrohen dispozitave të

legjislacionit në fuqi për regjistrimin dhe licencimin, kur është rasti, si dhe dispozitave të

legjislacionit fiskal, për kategorinë e tatimpaguesve, së cilës ato i përkasin. Ushtrimi i

veprimtarisë zejtare në mënyrë të pavarur nga një person, organizatë ose nga një shoqëri

është i lejuar vetëm nëse ata janë regjistruar në Dhomën Kombëtare të Zejtarisë. Shtetasit

e huaj zejtarë, që duan të ushtrojnë aktivitetin e zejtarisë në Republikën e Shqipërisë,

duhet t’i nënshtrohen regjistrimit në Dhomën Kombëtare të Zejtarisë dhe të kalojnë

provimin e kualifikimit ose të bëjnë njohjen e nivelit të kualifikimit që ata disponojnë në

vendet e tyre.569

Dhoma Kombëtare e Zejtarisë është person juridik që nuk ushtron veprimtari

fitimprurëse. Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mbështet dhe përfaqëson interesat e

përbashkët të anëtarëve të saj dhe ndikon në krijimin dhe forcimin e imazhit të subjekteve

zejtare. Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mund të blejë dhe të zotërojë pasuri të luajtshme

dhe të paluajtshme në funksion të nevojave të saj. Ajo ka selinë në Tiranë dhe mund të

hapë degë të saj në qarqe të ndryshme të vendit, kur e gjykon të nevojshme.

Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mban regjistrin për ndihmësit dhe ndihmësmjeshtrit që

kualifikohen në subjektet zejtare. Çdo subjekt zejtar është i detyruar të dërgojë për

regjistrim çdo ndihmës apo ndihmësmjeshtër menjëherë sapo nënshkruhet kontrata

përkatëse. Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mban regjistrin për mjeshtrit. Listat me emrat e

ndihmësve, ndihmësmjeshtërve dhe mjeshtërve të regjistruar në këta regjistra i njoftohen

ministrisë përgjegjëse për kualifikimin profesional.570

Anëtarë të Dhomës Kombëtare të Zejtarisë janë:

a) subjektet zejtare;

b) mjeshtrit, ndihmësmjeshtrit dhe ndihmësit.

Anëtarët e përcaktuar më sipër, me përjashtim të ndihmësit, duhet të paguajnë një kuotë

anëtarësimi, bazuar në rregulloren e kuotizacionit dhe kushtet e përcaktuara në statutin e

Dhomës Kombëtare të Zejtarisë, si dhe në vendimet e marra nga Asambleja e

Përgjithshme.

Sipas ligjit nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”, çdo subjekt zejtar

detyrohet të regjistrohet në Dhomën Kombëtare të Zejtarisë.

Dhoma Kombëtare e Zejtarisë përfaqëson interesat e subjekteve zejtare dhe i mbështet

ato duke u siguruar një trajtim të drejtë e të barabartë. Propozon dhe merr pjesë në

hartimin dhe përpunimin e akteve ligjore e nënligjore në fushën e zejtarisë dhe

kualifikimit profesional në zejtari. Mbështet anëtarët e saj në organizimin dhe zhvillimin

e sistemit të kualifikimit profesional për zejtarë. Organizon dhe mbikëqyr, në

bashkëpunim me agjencinë përkatëse të kualifikimeve profesionale, provimet për fitimin

e titujve, si dhe lëshon certifikatat për titullin “ndihmësmjeshtër” dhe “mjeshtër”.

Koordinon procesin e kualifikimit në zejtari dhe mbikëqyr zbatimin e tij, në bashkëpunim

me ministrinë përgjegjëse për kualifikimin profesional. Dhoma u ofron këshillime ligjore

569 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”. 570 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”.

Evarist Beqiri 2017

196

subjekteve zejtare që janë anëtarë të Dhomës Kombëtare të Zejtarisë. Lehtëson vendosjen

e marrëdhënieve të bashkëpunimit ndërmjet subjekteve zejtare, zejtarëve, dhe subjekteve

të biznesit që janë të interesuar për të përdorur produkte zejtare në veprimtarinë e tyre

fitimprurëse, nëpërmjet organizimit të panaireve, publikimit të regjistrit të subjekteve

zejtare, lobimit pranë biznesit vendas dhe ndërkombëtar për produktet zejtare vendase.

Promovon produktet zejtare vendase, brenda dhe jashtë vendit. Bashkëpunon me

institucionet përgjegjëse të vendeve të tjera për standardizimin ose njohjen e certifikatave

të ndihmësmjeshtrit dhe mjeshtrit edhe jashtë vendit. Administron regjistrin e subjekteve

zejtare, mjeshtërve dhe ndihmësmjeshtërve e ndihmësve. Informon autoritetet përkatëse

shtetërore për çështje të ndryshme që lidhen me zejtarinë.571

Veprimtaria e Dhomës Kombëtare të Zejtarisë, rregullat për zgjedhjen, funksionimin e

organeve të saj, marrëdhëniet ndërmjet tyre, si dhe aktet që ato nxjerrin rregullohen nga

Statuti i Dhomës Kombëtare të Zejtarisë, i cili duhet të jetë në përputhje me dispozitat e

këtij ligji dhe të legjislacionit në fuqi dhe në të përcaktohen:

a) adresa e selisë së dhomës, fusha e veprimtarisë, anëtarësimi i subjekteve, kriteret dhe

kuota e anëtarësimit, të drejtat dhe detyrat e anëtarëve të saj;

b) mënyra e organizimit, funksionet, përbërja dhe përgjegjësitë e organeve drejtuese;

c) rregullat për zgjedhjen e përfaqësuesve të asamblesë, anëtarëve të kryesisë dhe

presidentit, si dhe arsyet e rregullat për mbarimin e mandatit të tyre;

ç) kuorumi i nevojshëm për vlefshmërinë e mbledhjeve të organeve të Dhomës

Kombëtare të Zejtarisë, që është më shumë se gjysma e të gjithë anëtarëve, si dhe

kuorumi i nevojshëm për realizimin e vendimmarrjes së tyre;

d) burimet financiare, mënyra e administrimit dhe e kontrollit të tyre, përfaqësimi dhe

marrëdhëniet e dhomës me të tretët;

dh) rregullat për organizimin e mbledhjeve, njoftimi, pjesëmarrja, mënyra dhe procedura

e votimit për marrjen e vendimeve;

e) mënyra e miratimit të ndryshimeve në statut;

ë) rregullat për caktimin e shpërblimeve për të punësuarit e dhomës;

f) marrëdhëniet me ministrinë përgjegjëse për kualifikimet profesionale.

Gjithashtu, Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mund të zgjedhë komisione për detyra të

veçanta. Numri i anëtarëve dhe procedura e zgjedhjes përcaktohen në statut. Komisionet

zgjedhin një kryetar nga radhët e anëtarëve të dhomës. 572

Dhoma Kombëtare e Zejtarisë mban një regjistër të subjekteve zejtare që veprojnë në të

gjithë territorin e vendit. Në regjistër shënohen të gjitha subjektet zejtare me statuset si

persona fizikë ose juridikë. Regjistri i subjekteve zejtare organizohet sipas modelit dhe

përmbajtjes së të dhënave, të miratuar me udhëzim të ministrit përgjegjës për

kualifikimin profesional, në bashkëpunim me Dhomën Kombëtare të Zejtarisë.

571 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”. 572 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”.

Evarist Beqiri 2017

197

Regjistrimi bëhet kundrejt pagesës së një tarife, përveç rasteve kur parashikohet ndryshe.

Regjistrimi në regjistrin e subjekteve zejtare bëhet me kërkesë të pronarit të subjektit

zejtar ose të personit, i cili vazhdon veprimtarinë e subjektit zejtar.

Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”, parashikon edhe masat për

nxitjen dhe zhvillimin e zejtarisë në vendin tonë. Organet e pushtetit qendror dhe vendor

bashkëpunojnë me Dhomën Kombëtare të Zejtarisë për plotësimin e objektivave të ligjit

dhe shkëmbejnë informacionet e domosdoshme. Dhoma Kombëtare e Zejtarisë

financohet nga:

a) kuotat e anëtarësisë;

b) tarifat për shërbimet që ajo ofron;

c) çdo financim tjetër i ligjshëm (donatorët).

Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”, ngarkon ministrinë

përgjegjëse për kualifikimin profesional, si përgjegjës për mbikëqyrjen e zbatimit të tij.

Po ashtu ministri përgjegjës për kualifikimin profesional duhet të ngrejë një komision të

përkohshëm, detyra e të cilit është të organizojë zgjedhjet e para të Kryesisë së Dhomës

Kombëtare të Zejtarisë, brenda 6 muajve nga hyrja në fuqi e ligjit. Në përbërje të këtij

komisioni duhet të ketë edhe zejtarë. Me zgjedhjen e kryesisë së dhomës, komisioni i

përkohshëm shkrihet automatikisht.

Dhoma Kombëtare e Zejtarisë do të subvencionohet nga shteti për një periudhë 2-

vjeçare, duke filluar që nga momenti i zgjedhjes së kryesisë së dhomës. Financimi

fillestar nga shteti është vendosur, me qëllim lehtësimin e zbatimit të këtij ligji nga

subjektet zejtare dhe për shkak të mospasjes së një traditë të mëparshme të një Dhome

Kombëtare Zejtarie në vendin tonë.573

5.4 Organizatat joqeveritare

Kushtetuta e Shqipërisë përcakton se, kushdo ka të drejtë të organizohet kolektivisht për

çfarëdo qëllimi të ligjshëm. 574 Sipas saj, regjistrimi në gjykatë i organizatave ose i

shoqatave bëhet sipas procedurës së parashikuar me ligj.575 Kushtetuta ndalon vetëm ato

organizata ose shoqata që ndjekin qëllime antikushtetuese.576

Ligji nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar, përcakton

rregullat për themelimin, regjistrimin, funksionimin, organizimin dhe veprimtarinë e

organizatave jofitimprurëse, të cilat ndjekin qëllime në të mirë dhe në interes të

publikut.577

573 Ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë” dhe relacioni për projektligjin “Për

Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë. 574 Neni 46/1 i Kushtetutës. 575 Neni 46/2 i Kushtetutës. 576 Neni 46/3 i Kushtetutës. 577 Neni 1 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar.

Evarist Beqiri 2017

198

Në kuptim të këtij ligji, “organizata jofitimprurëse” janë shoqatat, fondacionet dhe

qendrat, veprimtaria e të cilave zhvillohet në mënyrë të pavarur dhe pa u ndikuar nga

shteti. Ndërsa me “veprimtari jofitimprurëse" kuptohet çdo veprimtari ekonomike ose

joekonomike me kusht që të ardhurat ose pasuritë e organizatave jofitimprurëse, kur ka të

tilla, të përdoren vetëm për realizimin e qëllimeve të përcaktuara në statutin e

organizatës. Me "veprimtari ekonomike" kuptohet veprimtaria e organizuar nga një

organizatë jofitimprurëse, me qëllim nxjerrjen e të ardhurave në këmbim të ofrimit të

shërbimeve apo të mallrave të ofruara, për të mundësuar misionin e organizatës, me

kushtin që veprimtaria ekonomike nuk përbën qëllimin parësor të organizatës, si dhe të

përdoren për përmbushjen e qëllimeve të përcaktuara në statut dhe në aktin e

themelimit.578

Sipas ligjit nr.8788, datë 7.5.2001, i ndryshuar, "veprimtari në të mirë dhe interes të

publikut" është çdo veprimtari që mbështet dhe zhvillon tek individi dhe shoqëria vlera

shpirtërore dhe vlera të tjera humanitare, mbron jetën e njeriut, shëndetin e tij, siguron

dhe realizon shërbime publike dhe sociale, ndihma dhe mbështetje në raste fatkeqësish,

mbron mjedisin dhe zhvillon kulturën dhe edukatën ndaj tij, mbështet e zhvillon vlerat

dhe traditat kulturore e historike, shkencën, arsimimin, edukimin fizik dhe shpirtëror, jep

ndihmesë në zhvillimin e zakoneve të mira dhe të vlerave demokratike, si dhe çdo drejtim

tjetër në të mirë dhe në interes të publikut.

Neni 3 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001, i ndryshuar, parashikon se, nuk janë subjekte të

këtij ligji sindikatat, partitë politike dhe ato organizata të tjera jofitimprurëse, veprimtaria,

organizimi dhe funksionimi i të cilave rregullohet me ligj të veçantë.

Çdokush ka të drejtën e organizimit kolektiv, pa pasur nevojë për ta regjistruar këtë si një

organizatë jofitimprurëse. Organizatat jofitimprurëse e ushtrojnë veprimtarinë e tyre në

mënyrë të pavarur nga organet dhe interesat shtetërorë. 579 Shteti mbështet dhe nxit

veprimtarinë e organizatave jofitimprurëse. Realizimi nga ana e shtetit i kushteve dhe i

lehtësirave për organizatat jofitimprurëse për përmbushjen e qëllimit dhe të objektit të

veprimtarisë së tyre bëhet me ligj.580 Organet shtetërore nuk ndërhyjnë në veprimtarinë e

organizatave jofitimprurëse. Ndalimi ose kufizimi i veprimtarisë së organizatave

jofitimprurëse bëhet vetëm në rastet dhe mënyrën e përcaktuar në ligj.581

Neni 10 i ligjit nr. 8788, datë 7.5.2001, i ndryshuar, bën ndarjen e organizatave

jofitimprurëse sipas organizimit. Në varësi të mënyrës së organizimit, organizatat

jofitimprurëse ndahen në:

- Organizata jofitimprurëse me anëtarësi:

Organizata jofitimprurëse me anëtarësi janë shoqatat. Organizatat jofitimprurëse me

anëtarësi themelohen me vullnetin e lirë të personave fizikë ose juridikë. Numri minimal i

anëtarëve themelues është 5 persona fizikë ose të paktën dy persona juridikë.

578 Neni 2 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar. 579 Neni 6 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar. 580 Neni 7 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar. 581 Neni 7 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar.

Evarist Beqiri 2017

199

Çdo anëtar ka të drejtë të largohet nga organizata jofitimprurëse për çfarëdo lloj motivi.

Statuti mund të parashikojë rregulla për përgjegjësinë që i takon anëtarit që largohet,

lidhur me detyrimet dhe përgjegjësitë e organizatës kundrejt të tretëve deri në çastin e

largimit të tij. Përgjegjësia e anëtarit që largohet është e njëjtë me atë të anëtarëve të tjerë

të organizatës jofitimprurëse për veprimtarinë e kryer deri në çastin e largimit.

Organi më i lartë drejtues i organizatës jofitimprurëse me anëtarësi është mbledhja e

përgjithshme ose asambleja e të gjithë anëtarëve të saj. Organet e tjera drejtuese zgjidhen

dhe përgjigjen përpara këtij organi më të lartë;

- Organizata jofitimprurëse pa anëtarësi:

Organizata jofitimprurëse pa anëtarësi janë fondacionet dhe qendrat.

Organizatat jofitimprurëse pa anëtarësi krijohen nga një a më shumë persona ose me akt

testamentar. Organi më i lartë drejtues i organizatave jofitimprurëse pa anëtarësi është

bordi i drejtorëve.582

Sipas nenit 11, të ligjit nr. 8788, 7.5.2001, i ndryshuar, qendra është person juridik pa

anëtarësi, që ka për objekt të veprimtarisë së saj kryerjen e shërbimeve dhe realizimin e

projekteve për qëllime në të mirë dhe në interes të publikut, me fonde dhe të ardhura të

siguruara sipas ligjit. Nuk lejohet që qendra të kryejë veprimtari fitimprurëse. Qendra

krijohet nga një a më shumë persona fizikë a juridikë me akt noterial. Akti për krijimin e

qendrës, me kërkesë të themeluesit të saj, regjistrohet në gjykatë.

Ndërsa, neni 11/1 i ligjit nr. 8788, 7.5.2001, i ndryshuar, bën ndarjen e organizatave

jofitimprurëse sipas së drejtës.

Në varësi të vendit të regjistrimit të tyre, organizatat jofitimprurëse ndahen në:

- Organizata jofitimprurëse vendase:

Organizatat jofitimprurëse vendase janë ato që janë themeluar, njohur dhe regjistruar si të

tilla sipas ligjit shqiptar. Organizatat jofitimprurëse vendase mund të themelojnë degë të

tyre në qendër ose në çdo njësi tjetër administrativo-territoriale të Shqipërisë. Këto degë

nuk janë persona juridikë të veçantë, por pjesë e organizatës.

Organizatat jofitimprurëse vendase kanë të drejtë të themelojnë degë të tyre, filiale etj.,

jashtë territorit të Shqipërisë;

- Organizata jofitimprurëse të huaja:

Organizatat jofitimprurëse të huaja janë ato organizata të themeluara, të njohura dhe

regjistruara si të tilla sipas ligjit të një shteti tjetër.

Organizatat jofitimprurëse të huaja lejohen të ushtrojnë një a disa veprimtari të caktuara

në territorin shqiptar, me kusht që ato të mos vijnë në kundërshtim me Kushtetutën dhe

legjislacionin shqiptar.

Organizatat jofitimprurëse të huaja lejohen të ushtrojnë veprimtarinë e tyre në territorin

shqiptar edhe nëpërmjet themelimit dhe regjistrimit sipas së drejtës shqiptare të një dege

të tyre ose të një organizate jofitimprurëse të re.583

582 Neni 10 i ligjit nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar. 583 Ligji nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar.

Evarist Beqiri 2017

200

5.4.1 Veprimtaria e organizatave joqeveritare

Organizatat joqeveritare shfaqen si grupe interesi që kanë rol ndikues në Shqipëri.

Organizata është një shoqërizim i madh njerëzish që ngrihet mbi baza jopersonale, që

synon arritjen e objektivave të caktuar. Organizata joqeveritare janë bashkime vullnetare

të individëve të krijuara për një ide ose qëllim të caktuar. Veçori e tyre është se ato

veprojnë të pavarura nga qeveria, nuk punojnë për qëllime përfitimi të caktuar dhe nuk

mbështesin ndonjë forcë politike të caktuar.

Në grupin e organizatave joqeveritare bëjnë pjesë edhe organizatat humanitare. Në

Shqipëri veprojnë shumë organizma të tillë, të cilët u krijuan që në vitin 1991 për të

ndihmuar organizatat e huaja dhe shtetin në shpërndarjen e ndihmave mjekësore dhe

ushqimore. Organizatat joqeveritare kanë qenë mjaft aktive në fushën e njohjes me të

drejtat e njeriut dhe të sensibilizimit të opinionit publik me këto të drejta. Organizatat

joqeveritare të grave janë ndër të parat organizata që e kuptuan shpejt misionin dhe

qëllimin e punës së tyre.

Organizatat që punojnë në fushën e edukatës shëndetësore dhe të mbrojtjes së mjedisit

janë mjaft aktive në prezantimin dhe përhapjen e metodave të planifikimit familjar, të së

drejtës së riprodhimit, të të drejtave themelore të individit, të edukatës seksuale për t’u

mbrojtur nga sëmundjet seksualisht të transmetueshme, të sensibilizimit të publikut për

çështjet e ndotjes së mjedisit dhe rrezikun e shkatërrimit të jetës nga prishja e sistemeve

bioekologjike e shumë të tjera. Këto organizata luajnë rolin e oponentit dhe të mendimit

alternativ ndaj qeverisë. Një aspekt shumë i rëndësishëm i veprimtarisë së tyre është

pikërisht sigurimi i një pjesëmarrje sa më të gjerë të publikut, të njerëzve pa pushtet në

procesin e vendimmarrjes. Ato krijojnë për këtë qëllim marrëdhënie partneriteti me

pushtetin vendor dhe qendror.

Siç e kemi vënë në dukje, shoqëria shqiptare deri në vitin 1990 funksiononte sipas

parimit të marrjes së vendimeve vetëm nga “numri një”, apo nga një grusht njerëzish. Ajo

nuk trashëgoi kulturën dhe përvojën e pjesëmarrjes në qeverisje me metoda demokratike.

Krijimi dhe funksionimi i organizatave joqeveritare mbas viteve 1991-1992 i ka dhënë

mundësi reale shoqërisë të marrë pjesë në qeverisje dhe vendimmarrje me anë të

përfaqësimit. Organizatat angazhohen në mbledhjen e opinioneve, mendimeve dhe

sugjerimeve të njerëzve për një projektligj, sigurisht para miratimit të tij në parlament,

ose për ligjet që publiku mendon se duhet të përmirësohen. Megjithëse në Shqipëri

përvoja për këto aksione shoqërore mungon, disa organizata joqeveritare kanë arritur të

ndikojnë në parlament për ndryshimin ose miratimin e ligjeve që u përgjigjen më mirë

nevojave dhe interesave të publikut të gjerë ose grupeve të veçanta, përmendim këtu

ndikimin e Shoqatës që kujdeset për fëmijët jetim dhe nismën e saj legjislative për

hartimin e kuadrit ligjor në mbështetje të kësaj kategorie.584

Në rastet kur në gjirin e organizatës ka ekspertë ligjorë dhe specialistë të fushës, ajo jo

vetëm që bëhet nismëtare dhe nxitëse për hartimin e ligjeve, por merr pjesë drejtpërdrejt

në formulimin e tyre. Kjo ka ndodhur me shoqatën e mbrojtjes së mjedisit dhe të

shëndetit. Në këto shoqata bëjnë pjesë specialistët më të mirë dhe më me përvojë pune në

këto fusha, si shkencëtarë, studiues nga institucione shkencor të vendit. Kushtetuta


171.

Evarist Beqiri 2017

201

deklaron se, “kushdo ka të drejtë të organizohet kolektivisht për çfarëdo qëllimi të

ligjshëm; organizatat janë grupime njerëzish për të mbrojtur dhe përfaqësuar interesa të

caktuara. Ato janë forma organizuese të qëndrueshme. Këto organizata apo shoqata

luajnë një rol shumë të rëndësishëm në një shoqëri demokratike. Nga njëra anë, ato janë

afër problemeve dhe njerëzve të një fushe të caktuar që i bashkojnë interesa të njëjta dhe,

nga ana tjetër, përfaqësojnë këto interesa te autoritetet shtetërore, në raste të caktuara

duke bërë presion për mbrojtjen e këtyre interesave. Një aspekt i rëndësishëm i rolit të

këtyre grupimeve është ruajtja e vlerave dhe traditave pozitive. Shoqëria civile, në

realitetin shqiptar ka bërë hapa përpara vitet e fundit megjithatë ka akoma shumë punë

për të bërë, deri sa ajo të arrij të konsolidojë pozicionin që i takon në një shtet

demokratik. Gjatë këtyre viteve janë miratuar edhe disa ligje që normojnë veprimtarinë e

këtyre organizatave.

Grupet e interesit apo shoqatat luajnë një rol në jetën politike, sidomos në funksionimin e

shoqërisë civile, në funksionimin e shërbimeve si organizata të pavarura nga ndikimi i

drejtpërdrejt i shtetit, me qëllim demokratizimin e marrëdhënieve shoqëri-shtet. Ato

mund të ndikojnë në procesin politik duke depërtuar opinionin publik me nisma,

propozime, publikime të rezultateve hulumtuese e kë rezultateve hulumtuese e këshilla

profesionale për alternativa veprimi, rreth çështjeve të veçanta apo të atyre të

përgjithshme. Ato mund të ndikojnë edhe nëpërmjet kërkesave, peticioneve, marshimeve,

etj.585

Në Shqipëri, dhjetëvjeçarin e fundit, kemi pasur disa raste të shndërrimit të organizatave

joqeveritare në parti politike ose të kalimit të drejtuesve të këtyre organizatave në

politikë. Karakteristike për vendin tonë është varësia apo lidhjet e ngushta që këto

organizata joqeveritare krijojnë me politikën, duke lënë mënjanë misionin e tyre, si

përfaqësuese dhe mbrojtëse të nevojave të njerëzve përkundrejt pushtetit. Megjithëse,

organizatat joqeveritare luajnë rol pozitiv në forcimin e shoqërisë demokratike, servilizmi

i tyre ndaj pushtetit duhet luftuar, pasi ai ka pasoja negative për demokracinë. Roli primar

i grupeve të shoqërisë civile është lufta ndaj keqqeverisjes ndërsa afrimi me pushtetin e

zbeh rolin e tyre. Kur organizatat e shoqërisë civile shërbejnë si trampolina për t’u hedhur

në politikë, kjo ndikon negativisht tek besueshmëria e opinionit publik ndaj tyre.

Më poshtë po përmendim disa nga organizatat joqeveritare që veprojnë në fusha të

ndryshme të shoqërisë shqiptare. Në fushën e mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve dhe të

të rinjve, njihen për veprimtarinë e tyre një sërë organizatash joqeveritare, ndër të cilat

përmendim: Qendra për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve; Organizata e Librit për

Fëmijë dh të Rinj; Unioni Kombëtar i të Drejtave të Njeriut në Shkollat e Mesme;

Shoqata e Jetimëve të Shqipërisë; Fshati i Fëmijëve SOS; Shoqata “Ndihmoni Fëmijët”;

Në Ndihmë të Fëmijëve me Probleme Mendore; Klubi Rinor i Mjedisit “Perla”; Shoqata

e Juristëve të Rinj etj. Qendra për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve në Shqipëri CRCA,

si organizatë joqeveritare, jopolitike, jofetare dhe jofitimprurëse etj. Në fushën e

mbrojtjes së të drejtave të grave, njihen për veprimtarinë e tyre aktive një sërë

organizatash joqeveritare.

585 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 172.

Evarist Beqiri 2017

202

Shoqata e Planifikimit Familjar, mbron të drejtat e individëve për ruajtjen e shëndetit.

Kjo shoqatë ka monitoruar legjislacionin ekzistues lidhur me shëndetin dhe të drejtat

riprodhuese, ligjin mbi abortin etj. Një grup intelektualësh nga institucione shkencore të

vendit, në verën e vitit 1991 morën nismën për krijimin e shoqatës së parë mjedisore në

Shqipëri. Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror, si një organizatë

jofitimprurëse shoqërore shkencore. Ajo ka pasur një rol vendimtar në formulimin e ligjit

të parë në fushën e mjedisit më 1993. Kjo shoqatë dhe të tjera si ajo, në fushën e mjedisit

janë organizata kryesore të të dhënave shkencore. Ato bëjnë të gjitha hetimet, kërkimet

dhe humultimet e duhura dhe shpesh sjellin informacion që s’mund të sigurohet nga asnjë

organizatë tjetër.586

Shpesh ato trajtohen si partnere aktive midis qeverisë, nga njëra anë, dhe investitorëve,

fondacioneve, që ofrojnë investime dhe asistencë nga ana tjetër. Shoqëria civile dhe

shoqatat e ambientalistëve vazhdojnë të luajnë një rol të rëndësishëm në shoqërinë

shqiptare dhe këtë e ilustron më së miri edhe rasti që paraqesim më poshtë, që lidhet me

ligjin për menaxhimin e mbetjeve.

Grupime të tjera për mbrojtjen e interesave të kategorive të tjera shoqërore janë, për

shembull, Klinika Ligjore për të Miturit, e krijuar nga një projekt i qendrës “Paqe

nëpërmjet Drejtësisë” dhe shoqata “Individi dhe Ligji”, u krijua për mbrojtjen e të

drejtave të fëmijëve me ndihmë ligjore dhe psikologjike. Fondacioni “Zgjidhja e

Konflikteve dhe Pajtimi i Mosmarrëveshjeve”.

Qendra Avokatore për Gratë Tiranë, ka si mision përmirësimin e statusit të gruas në

sistemin ligjor dhe gjyqësor nëpërmjet ndihmës juridike dhe pjesëmarrjes në hartimin e

projektligjeve, lobimit dhe avokatisë, në këndvështrimin e përkatësisë gjinore.

Zyra për Mbrojtjen e Qytetarëve është ngritur në Tiranë në vitin 2001. Kjo zyrë jep

ndihmë ligjore për viktimat e korrupsionit dhe të burokracisë së tepërt e cila nxit

korrupsionin, si dhe kryen veprimtari për ndërgjegjësimin dhe edukimin e publikut lidhur

me të drejtat dhe përgjegjësitë e qytetarëve dhe të biznesit në marrëdhëniet e tyre me

qeverinë.

Në vitet e fundit, në shumë vende në zhvillim si dhe në ato në tranzicion ka nisur të

zhvillohet një lëvizje e re me në krye një grup të ri interesi, i cili mund të ketë

qëndrueshmëri dhe në të ardhmen. Ky grup përbëhet nga universitetet me studentët e

tyre, fakultetet, stafet e punës kërkimore, administrata së bashku me institutet kërkimore

e shkencore që janë në rritje. Rëndësia politike e universiteteve dhe studentëve në vendet

në zhvillim është më e madhe se sa ka qenë në të kaluarën. Studentët dhe mësimdhënësit

e tyre ndikojnë fuqishëm në opinionin dhe në proceset politike, duke paraqitur gjithnjë

një grup me interesa dhe ndikim si në vendet në zhvillim, ashtu edhe në ato në tranzicion.

Roli i këtyre grupeve ka qenë ndikues edhe gjatë sistemit socialist. Studentët shpesh

veprojnë edhe si një grup trysues me ndikim dhe rol pozitiv në ndërrimet e kahut të

ecurive politike në vend, siç ka ndodhur edhe në vendin tonë. Organizatat studentore

mund ta orientojnë tehun e ndikimit të tyre në këto kahe:

Të ushtrojnë trysni mbi institucionet politike dhe më gjerë në shoqëri, për interesa të

studentëve dhe çështje të shfaqura politike që kanë të bëjnë me interesa madhore të


175.

Evarist Beqiri 2017

203

vendit. Të bashkëveprojnë me organizata të tjera joqeveritare dhe qeveritare për interesa

kombëtare dhe interesa të tjera. Të ndikojë në shoqërinë civile për pasurimin e saj si një

tërësi e organizatave të pavarura dhe joqeveritare.Të ndikojë në kufizimin e pushtetit

politik shtetëror.587

Një rol të rëndësishëm në përfaqësimin e interesave të anëtarëve të tyre luajnë edhe

grupet e profesionistëve, si për shembull Albautor dhe Instituti i Ekspertëve Kontabël të

Autorizuar. Këto grupe profesionistësh përpiqen të mbrojnë të drejtat e anëtareve të tyre,

duke ushtruar presion pranë institucioneve shtetërore dhe duke ndërmarrë iniciativa

ligjore për përmirësimin e fushave që mbulojnë. Për atë që nuk e njeh historinë e vendeve

të Evropës Lindore dhe, veçanërisht atë të Shqipërisë që nga Lufta e Dytë Botërore dhe

deri në fundin e viteve ‘990, është më e vështirë për ta kuptuar që nën regjimin komunist,

e drejta e autorit nuk ekzistonte, që shkrimtarët dhe artistët ishin të kënaqur me rroga

fikse të garantuara nga shteti. Atëherë nuk vepronte një shoqëri për të drejtat e autorit.

Disa nene të Kodit Civil ishim më tepër si “relike” të mbetura nga legjislacionet e

vendeve të tjera, që janë përshtatur për Shqipërinë. Si çdo gjë, edhe pronësia intelektuale,

ishte pronë e shtetit, “pronë e përbashkët”. Me ndryshimet që u bënë pas vitit 1990 nisi

lëvizja për mbrojtjen e pronësisë intelektuale, pra edhe të pronësisë artistike. Grupet

profesionale duke pasur teknikë profesionale mund të ushtrojnë një ndikim përcaktues në

fusha politike të veçanta. Gjendja e grupeve profesionale në Shqipëri është ende në hapat

e parë dhe numri i tyre në raport me grupet e tjera është ende shumë i vogël.

Në sistemin e demokracisë liberale një rol të rëndësishëm luan edhe masmedia.

Masmedia ushtron trysni mbi institucionet qeveritare që ato të rrisin përgjegjshmërinë në

qeverisje, efektshmërinë nëpërmjet detyrëpërmbushjes së tyre. Media ka luajtur dhe

vazhdon të luajë një rol të rëndësishëm jo vetëm për shfaqjen e pikëpamjeve e interesave

të grupeve apo ndikimit të tyre në procesin politik dhe vendimmarrje, por ato mund të

luajnë një rol të rëndësishëm kundër grupeve uzurpuese të institucioneve politike për

interesat grupore dhe korruptuese.

Grupet që krijohen në media luajnë një rol të rëndësishëm në krijimin e opinionit ndikues

në procesin politik, në procesin zgjedhor, në propagandën kundër grupeve të tjera, si dhe

bëjnë presione të ndryshme në procesin e vendimmarrjes në institucione.

5.4.2 Format e pjesëmarrjes së qytetarëve në tryezat vendimmarrëse

Zhvillimi dhe konsolidimi i Shoqërisë Civile është i lidhur ngushtë me proceset e

demokracisë në shoqëri. Përderisa demokracia nuk varet vetëm nga ligjet dhe procedurat

juridike, por e merr përmbajtjen dhe forcën e saj nga lëvizjet shoqërore, nga përfshirja

aktive e njerëzve në veprimet e organizatave jo qeveritare; ky realitet politik i bën këto

organizata aktorë të rëndësishëm në shoqëri.

Qeverisje e suksesshme është ajo që arrin të sigurojë pjesëmarrjen e qytetarëve në

qeverisje. Pjesëmarrja mund të jetë e drejtpërdrejtë, nëpërmjet institucioneve të

ndërmjetme, ose pjesëmarrje e deleguar. Në çdo rast, që të mund të realizohet,


177.

Evarist Beqiri 2017

204

pjesëmarrja ka nevojë për informim dhe organizim. Pjesëmarrja finalizohet nëpërmjet një

procesi që kalon nga informimi, konsultimi, negocimi, për të arritur tek përfshirja.

Transparenca është një nga karakteristikat, pa të cilën, i gjithë procesi i pjesëmarrjes së

qytetarëve në qeverisje mund të bëhet fiktiv dhe mundësia e korrupsionit të rritet.588

Synimi i procesit të konsultimit publik është përmirësimi i efikasitetit, transparencës dhe

përfshirjes së publikut në çështje, projekte si dhe në procesin e hartimit të ligjeve dhe të

politikave. Procesi i njoftimit dhe konsultimit publik është tipik për vendet e

Komonuelthit si Mbretëria e Bashkuar, Kanadaja, Zelanda e Re ose Australia, por së

fundmi është praktikë e konsoliduar edhe në shumë vende të tjera demokratike,

pavarësisht emërtesave dhe titujve të ndryshëm që marrin legjislacionet respektive.

Bazat e konsultimit publik janë hedhur në Konventën e OKB-së, “Për akses në

informacion, pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrje dhe akses në drejtësi, në çështjet e

mjedisit”, e ratifikuar nga Shqipëria në Qershor të vitit 2001. Koventa njihet ndryshe

edhe si Konventa e Aarhus, përcaktonte për herë të parë shtyllat kryesore, mbi të cilat

bazohej konsultimi publik, si dhe procedurat e zhvillimit të tij për çështjet mjedisore.

Në Shqipëri, hartimi i një ligji për njoftimin dhe konsultimin me palët e interesuara, është

parë si domosdoshmëri, në kuadër të nismës për një qeverisje sa më transparente, me

qëllim pjesëmarrjen e këtyre palëve në hartimin, por dhe në vendimmarrjen në akte

zyrtare. Njoftimi dhe konsultimi i publikut është pjesë e të drejtës për informim, një e

drejtë themelore individuale, e garantuar në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë.

Procesi i konsultimit me publikun mundëson që një numër i madh personash dhe

institucionesh, që mund të jenë ekspertë, apo Organizata Jofitimprurëse, të kontribuojnë

në përgatitjen e legjislacionit dhe krijon gjithashtu mundësinë për t’u njohur me opinionet

e subjekteve që prek ligji.

Njoftimi dhe konsultimi publik sipas ligjit nr. 146/2014 “Për Njoftimin Dhe Konsultimin

Publik”, kalon në dy etapa kryesore: publikimin e çështjes që do të konsultohet dhe

konsultimin, që ka të bëjë me shkëmbimin reciprok të informacioneve, ekspertizave dhe

opinioneve.

Me anë të ligjit nr. 146/2014 “Për Njoftimin Dhe Konsultimin Publik”, synohet të rritet

përfshirja qytetare në vendimmarrje dhe politik-bërje. Ligji “Për njoftimin dhe

konsultimin publik”, është një nismë tjetër ligjore e nisur në vitin 2011 nga Fondacioni

Soros. Në hartimin e këtij ligji kanë kontribuar aktorë të ndryshëm të shoqërisë civile, në

përmbushje të angazhimeve që Shqipëria ka ndërmarrë në kuadër të anëtarësimit të saj në

nismën Partneritetin për Qeverisjen e Hapur (Open Government Partnership). Qëllimi

kryesor i këtij ligji është të inkurajojë pjesëmarrjen e publikut dhe grupeve të interesit në

vendimmarrje dhe qeverisje, të rrisë eficencën dhe shkallën e transparencës dhe të




e vendimeve.

Evarist Beqiri 2017

205

përgjegjësisë së autoriteteve publike ndaj publikut dhe palëve të interesuara. Ky ligj e bën

dialogun efektiv dhe përmirëson cilësinë e politikave dhe akteve juridike në tërësi.

Ligji institucionalizon konsultimin publik në hartimin dhe miratimin e projektligjeve,

strategjive kombëtare dhe vendore si dhe politikave me interes të lartë publik. Megjithatë,

ky ligj lë jashtë fushës së zbatimit të tij aktet nënligjore normative, të cilat përbëjnë

shumicën e kuadrit legjislativ, i cili ka ndikim të drejtpërdrejtë në të drejtat e qytetarëve

dhe grupeve të interesit. Një rol të madh në zbatimin e këtij ligji do të kenë autoritetet

publike, të cilat do të kontribuojnë në vënien në jetë të tij. Gjithashtu një rol shumë të

rëndësishëm do të ketë shoqëria civile, e cila do të monitorojë zbatimin në praktikë.589

Referuar relacionit shpjegues të ligjit, ndër qëllimet që kërkohen të arrihen me anë të tij

përmendim: a) nxitjen dhe sigurimin e procesit të njoftimit dhe të konsultimit publik

ndërmjet publikut, palëve të interesuara dhe autoriteteve publike, si dhe rregullimin e

marrëdhënieve ndërmjet tyre, për një pjesëmarrje gjithëpërfshirëse në procesin e politik-

bërjes dhe vendimmarrjes me interes të lartë publik; b) rritjen e pjesëmarrjes së publikut

në vendimmarrje; c) rritjen e eficencës së procesit të vendimmarrjes në autoritetet

publike; ç) rritjen e shkallës së transparencës dhe përgjegjësisë së autoriteteve publike

ndaj publikut dhe palëve të interesuara.

Procesi i konsultimit publik sjell disa risi, nga të cilat përmendim: Inkurajimin për

përfshirje më të madhe publike dhe rritje të interesit në proceset demokratike të hartimit

të akteve dhe politik-bërjes; Ofrimin e një lidershipi të fortë komunitar; Identifikimin e

prioriteteve dhe përmirësimin e strategjive, duke respektuar konkluzionet e procesit te

konsultimit; Planifikimin e shërbimeve, akteve, ligjeve dhe politikave në bazë të

nevojave dhe pikëpamjeve të qytetarëve dhe grupeve të interesit; Monitorimin e zbatimit

të tyre, me kalimin e kohës. Konsultimet publike promovojnë dy objektiva të

rëndësishme. Së pari, ato i ofrojnë institucioneve të dhëna të vlefshme nga individët dhe

grupet e interesit dhe si rrjedhojë, institucionet apo autoritetet marrin vendime të

mirinformuara dhe gjerësisht të konsultuara. Së dyti, konsultimet publike ndihmojnë për

të nxitur një mjedis transparent dhe gjithëpërfshirës gjatë qeverisjes.

Sipas relacionit shpjegues, ky ligj, përmes parimeve dhe procedurave që përcakton, ka

për objekt rregullimin e marrëdhënieve që krijohen në një proces të konsultimit publik,

transparent, gjithëpërfshirës, të realizuar në kohë dhe efektiv ndërmjet organeve publike

qendrore dhe vendore dhe palëve të interesuara, në procesin e vendimmarrjes së projekt

akteve si projektligje, dokumente strategjike kombëtare dhe lokale, si dhe politikave me

interes të lartë publik.

Ligji përcakton rregullat procedurale që duhen zbatuar për të garantuar transparencën dhe

pjesëmarrjen demokratike në proceset politik-bërëse dhe vendimmarrëse të autoriteteve

publike. Qeveria Shqiptare ka miratuar disa dokumente ndërkombëtare dhe ligje, të cilat i

referohen transparencës dhe pjesëmarrjes së publikut në vendimmarrje, siç është

589 Fondacioni Soros, https://www.osfa.al/njoftime/rritja-e-perfshirjes-qytetare-ne-vendimmarrje-dhe-

politikeberje. Faqja u vizitua më dt., 14.10.2015.

https://www.osfa.al/njoftime/rritja-e-perfshirjes-qytetare-ne-vendimmarrje-dhe-politikeberje


Evarist Beqiri 2017

206

“Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut” (neni 19), apo “Konventa Evropiane e të

Drejtave të Njeriut (neni 10)” etj.

E drejta për informim është një e drejtë themelore individuale, e garantuar në Kushtetutën

e Republikës së Shqipërisë. Si një e drejtë bazë për një qeverisje demokratike në nivel

ndërkombëtar, e drejta për informim ka gjetur rregullim specifik në një grupim ligjesh të

miratuara. Të tilla janë ligji nr. 8485, datë 12.5.1999, “Kodi i Procedurave

Administrative”, ligji nr.8503, datë 30.6.1999, “Për të drejtën e informimit për

dokumentet zyrtare”, ligji nr.8480, datë 27.5.1999, “Për organizimin dhe funksionimin e

organeve kolegjiale të administratës shtetërore dhe enteve publike”, ligjin nr.9901, datë

14.4.2008, “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, ligjin nr.9723, datë 3.5.3007, “Për

Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”, ligji nr.9409, datë 10.4.2003, “Për deklarimin dhe

kontrollin e pasurive, të detyrimeve financiare të të zgjedhurve dhe të disa nëpunësve

publikë”, si dhe një sërë ligjesh të tjerë, të cilët, në dispozitat e tyre lidhur me realizimin e

së drejtës për informim, i referohen regjimit juridik të përcaktuar në ligjet e posaçme.

E drejta për informim është trajtuar hollësisht në legjislacionin tonë, në raport me

konsultimin me publikun, i cili përbën një proces mjaft të rëndësishëm në aspektin e rolit

që merr qytetari në vendimmarrjen shtetërore.

Në kuadër të nismës për një qeverisje sa më transparente është parë si domosdoshmëri

hartimi i një ligji të tillë për njoftimin dhe konsultimin më të gjerë me palët e interesuara,

që mund të jenë ekspertë, OJF, me qëllim pjesëmarrjen e tyre në hartimin, por dhe në

vendimmarrjen në akte zyrtare.

Procesi i konsultimit me publikun mundëson që një numër i madh personash dhe

institucionesh të kontribuojnë në përgatitjen e legjislacionit dhe krijon gjithashtu,

mundësinë për t’u njohur me opinionet e subjekteve që prek ligji. Konsultimi e bën

dialogun efektiv dhe përmirëson politikat dhe përmbajtjen e akteve juridike. Një nga

arsyet kryesore pse synohet një shkallë më e lartë konsultimi në procesin legjislativ është

nevoja për të siguruar pranim më të gjerë të legjislacionit dhe, për rrjedhojë, edhe

lehtësim në zbatimin e tij. Me qëllim nxitjen e vendimmarrjes së hapur, transparente dhe

demokratike, është e rëndësishme që qytetarët të kenë akses të lirë në legjislacion, si dhe

të informohen gjerësisht mbi të.

Në kuadër të nismave për rritjen në e-Participation, pra pjesëmarrjen e publikut në

vendimmarrjen virtuale, me anë të teknologjive të informacionit dhe të komunikimit, ky

projektligj synon që, përveç mënyrës së njoftimit tradicional, pra përmes postës apo

afishimeve, të përdorë konsultimin publik on-line, përmes internetit dhe një faqeje

zyrtare, apo link në një portal, që do të krijohet posaçërisht për këtë qëllim. Në procesin e

konsultimit të këtij ligji kanë dhënë mendim dhe një numër i konsiderueshëm i

përfaqësuesëve të shoqërisë civile dhe organizatave jofitimprurëse.

Miratimi i këtij ligji shënon një hap të rëndësishëm në angazhimet e qeverisë shqiptare

për rritje të transparencës, përgjegjshmërisë dhe gjithpërfshirjes në procesin e

vendimmarrjes së çdo pale të interesuar.

Gjithashtu, vlen të përmendim këtu se, qeveria shqiptare ka miratuar vendimin e Këshillit

të Ministrave nr. 219, datë 11.3.2015 “Për përcaktimin e rregullave e të procedurave për

Evarist Beqiri 2017

207

konsultimin me grupet e interesit dhe publikun, si dhe dëgjesën publike gjatë procesit të

vlerësimit strategjik mjedisor”. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 219, datë 11.3.2015

“Për përcaktimin e rregullave e të procedurave për konsultimin me grupet e interesit dhe

publikun, si dhe dëgjesën publike gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor”, i cili

është në përputhje me standardet e BE-së, përcakton mënyrën sesi do të bëhen

konsultimet gjatë hartimit të planeve dhe programeve që kanë lidhje me strategjitë

mjedisore.

Ky vendim bën përcaktimin e rregullave, kërkesave dhe procedurave për informimin,

përfshirjen dhe konsultimin me publikun dhe grupet e interesit gjatë procesit të vlerësimit

strategjik mjedisor (VSM). Vendimi është përafruar pjesërisht me: direktivën

2001/42/KE të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit, datë 27 qershor 2001, “Për

vlerësimin e pasojave në mjedis të planeve dhe programeve të caktuara”, Numri CELEX:

32001L0042, Fletorja Zyrtare e Bashkimit Evropian, seria L, nr.197, datë 21.7.2001, faqe

30 - 37. Vendimi parashikon njoftimin dhe konsultimi me grupet e interesit për hartimin,

ndryshimin, rishikimin ose modifikimin e një plani apo programi. Sipas vendimit,

ministria, brenda 7 (shtatë) ditëve nga data e marrjes së njoftimit nga autoriteti propozues

për hartimin, ndryshimin, rishikimin ose modifikimin e një plani apo programi, sipas

përcaktimeve të ligjit nr. 91/2013, datë 28.2.2013, “Për vlerësimin strategjik mjedisor”, e

dërgon propozimin në formë elektronike për mendim te grupet e interesit, të përcaktuara

në shkronjën “d”, të nenit 4, të ligjit nr. 91/2013,dhe i njofton ato për datën, orën dhe

vendin e organizimit të takimit, siç përcaktohet në vijim të këtij kreu. Më pas autoriteti

propozues, në bashkëpunim me ministrinë, organizon takimin e thërret për pjesëmarrje

grupet e interesit të përcaktuara në shkronjën “d”, të nenit 4, të ligjit nr. 91/2013, “Për

vlerësimin strategjik mjedisor”, brenda 15 (pesëmbëdhjetë) ditëve nga data e njoftimit.

Vendimi ka parashikuar edhe një procedurë të veçantë konsultimi për çështjet që do të

trajtohen gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor (VSM). Për konsultimin e

grupeve të interesit për çështjet që duan të trajtohen në raportin e VSM-së, autoriteti

propozues u dërgon një njoftim në formë shkresore dhe elektronike grupeve të interesit të

përcaktuara në pikën l, të nenit 9, të ligjit nr. 91/2013, “Për vlerësimin strategjik

mjedisor”, ku përcaktohen data, ora dhe vendi i organizimit të takimit. Sipas kësaj

dispozite në këto grupe përfshihen institucionet e mbrojtjes së shëndetit publik, njësitë e

qeverisjes vendore, institucionet e mbrojtjes së tokës bujqësore, shoqatat mjedisore (OJF)

aktive në fushën e mbrojtjes së mjedisit dhe të regjistruara sipas legjislacionit në fuqi,

institucionet e tjera që identifikohen me përgjegjësi në propozim (ministritë etj.).

Në Njoftim përcaktohen gjithashtu:

a) qëllimi i propozimit, shoqëruar me të dhëna të tjera të nevojshme, si: relacion

shpjegues, hartat e të dhëna të tjera ndihmëse që disponon autoriteti lidhur me

propozimin;

b) arsyetimi për nevojën e hartimit, ndryshimit, rishikimit ose modifikimit të planit apo

programit;

c) autoriteti miratues i planit apo programit;

ç) procedura që do të zbatohet për hartimin, ndryshimin, rishikimin apo modifikimin e

planit ose programit, si dhe afatet kohore të para-shikuara për këtë.

Evarist Beqiri 2017

208

Autoriteti propozues organizon takimin me grupet e interesit, ku prezantohet në mënyrë

të përmbledhur plani apo programi i propozuar, brenda 10 (dhjetë) ditëve nga data e

dërgimit të njoftimit.

Më pas grupet e interesit i përgjigjen autoritetit propozues brenda 10 (dhjetë) ditëve nga

data e takimit. Në rast se ato nuk përgjigjen brenda këtij afati, atëherë nënkuptohet se nuk

kanë kërkesa të veçanta për t’u trajtuar në raportin paraprak të VSM-së, përveç atyre të

përcaktuara në pikën 3, të nenit 10, të ligjit nr. 91/2013, datë 28.2.2013, “Për vlerësimin

strategjik mjedisor”. Nëse grupet e interesit kanë kërkesa apo sugjerime për çështjet që

duhet të trajtohen në raportin e VSM-së, ato merren në konsideratë nga autoriteti

propozues gjatë hartimit të raportit paraprak dhe përfundimtar të këtij raporti ose

argumentohet mos marrja parasysh e tyre. Gjatë organizimit të takimit, autoriteti

propozues i dërgon njoftim ministrisë për pjesë-marrje.

Autoriteti propozues, pas hartimit të raportit paraprak të VSM-së, e publikon atë për të

paktën 30 (tridhjetë) ditë në faqen zyrtare elektronike. Pas publikimit të raportit paraprak

të VSM-së, autoriteti propozues njofton ministrinë dhe grupet e interesit të konsultuara

duke i sqaruar mënyrën për t’u njohur me raportin, si dhe datën kur do të organizohet

dëgjesa publike. Autoriteti propozues e publikon njoftimin edhe në të paktën një media

audiovizive ose të shkruar lokale dhe kombëtare. Dëgjesa publike organizohet nga

autoriteti propozues, brenda 15 (pesëmbëdhjetë) ditëve nga data e njoftimit të grupeve të

interesit.

Grupet e konsultuara dhe publiku, shprehin mendimet e sugjerimet e tyre gjatë dëgjesës

publike dhe gëzojnë të drejtën të dërgojnë me shkrim komente pranë autoritetit

propozues, brenda 15 (pesëmbëdhjetë) ditëve nga data e mbajtjes së dëgjesës publike.

Autoriteti propozues dokumenton procesin e konsultimit në raportin përfundimtar të

VSM-së, në të cilin pasqyron reflektimin e mendimeve, komenteve e të sugjerimeve, si

dhe argumenton mos marrjen parasysh të mendimeve apo sugjerimeve të ngritura gjatë

procesit të konsultimit. Zhvillimi i konsultimit me grupet e interesit dhe publikun, për

raportin paraprak të VSM-së është kusht i domosdoshëm që ministria të marrë në

shqyrtim dhe të miratojë deklaratën.

5.4.3 Ndikimi i grupeve të interesit dhe qytetarëve në vendimmarrje

Procesi i pjesëmarrjes në qeverisje duhet të ketë mekanizma të cilat i ftojnë qytetarët në

qeverisje për t’u konsultuar me ta; që i informon qytetarët në mënyrë të qartë, të

vazhdueshme, koherente, të drejtpërdrejtë; ka nevojë për instrumente ligjore e

funksionale të lirisë së shprehjes, lirisë së organizimit/asocimit dhe lirisë së informimit.

Qeverisje e mirë është ajo që krijon për Shoqërinë Civile hapësirën e nevojshme ligjore si

dhe mjetet e duhura që Shoqëria Civile të mund të ndjekë e të monitorojë zbatimin e ligjit

në të gjitha nivelet dhe hallkat e qeverisjes.590




e vendimeve.

Evarist Beqiri 2017

209

Një iniciativë të rëndësishme ligjore në këtë fushë paraqet projektligji “Për Nismën

Ligjvënëse Popullore”. Qendra për Nisma Ligjore dhe Qytetare, në bashkëpunim me

aktorë të rëndësishëm të shoqërisë civile, me qytetarë të angazhuar në çështjet publike,

me universitetet dhe me ekspertë profesionistë, ka hartuar projektligjin për 'Nismën

Ligjvënëse Popullore'. Ky projektligj u krijon mundësinë reale zgjedhësve/qytetarëve, si

dhe organizatave të shoqërisë civile që të dërgojnë në Kuvend propozime të plota ligjesh

për miratim ose të ndërmarrin nisma sipas të cilave t'i kërkojnë Kuvendit të shqyrtojë

çështje/ligje, me iniciativën e tij.

Referuar relacionit shpjegues, projektligji ka qëllim të rregullojë në mënyrë të detajuar

procesin dhe procedurat në bazë të të cilave do të ndërmerret nisma ligjvënëse popullore

nga 20 mijë zgjedhës/shtetas me të drejtë vote, duke filluar nga momenti i regjistrimit të

nismës, në modalitetet e funksionimit dhe përfaqësimit të saj nga organizatat e shoqërisë

civile apo qytetarët e angazhuar, në krijimin e Grupeve të Mbledhjes së Nënshkrimeve,

në procesin e mbledhjes së nënshkrimeve, procesin e verifikimit të tyre nga KQZ, e deri

në dërgimin/depozitimin e tyre në Kuvendin e Shqipërisë.591

Ky projektligj e përkufizon në këtë mënyrë nismën ligjvënëse popullore: “është

propozimi popullor i iniciuar nga jo më pak se 20 000 zgjedhës, i cili ka për qëllim

paraqitjen e një projektligji për miratim në Kuvendin e Shqipërisë ose propozimin për

miratimin e një ligji nga vetë Kuvendi.”.

Projektligji sjellë një risi në procesin e jetësimit të Kushtetutës së Shqipërisë dhe

demokracisë popullore, duke e bërë atë më të efektshme dhe aktive, pasi i krijon mundësi

reale si shoqërisë civile nëpërmjet organizatave të saj, edhe qytetarëve të angazhuar në

çështje civile që të ushtrojnë nisma ligjvënëse. Ata mund të mbledhin nënshkrimet e 20

000 (ose më shumë) zgjedhësve, të cilët ndodhen në territorin e Shqipërisë ose jashtë

saj. Nismëtarët mund të paraqesin të plotë projektin dhe t’i kërkojnë Kuvendit të

Shqipërisë miratimin e tij, por mund të ushtrojnë nismën edhe duke i paraqitur thjesht një

kërkesë Kuvendit për të shqyrtuar/miratuar një ligj në të ardhmen. Një rol të veçantë në

procesin e mbledhjes së nënshkrimeve mbështetëse të nismës pritet të luajë shoqëria

civile dhe qytetarët e angazhuar në çështje civile, nëpërmjet koordinimit të punës mes

tyre, si dhe me Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, Kuvendin e Shqipërisë, apo

institucione të tjera që eventualisht mund të përfshihen në proces (p.sh Komisioneri për

Mbrojtjen e të Dhënave Personale dhe të Drejtën e Informimit).

Sipas relacionit shpjegues, projektligji sjell një risi tjetër pasi i krijon mundësinë

mbështetësve të nismës që përfshirjen e tyre ta realizojnë edhe online, nëpërmjet

nënshkrimit të tyre jo fizikisht, por nëpërmjet një portali të dedikuar për këtë qëllim, i cili

do të gjenerojë edhe certifikata të printuara krahas të dhënave elektronike që mund të

mblidhen/gjenerohen online.

Projektligji ngërthen standardet dhe praktikat më të mira evropiane, si dhe parimet e

trashëgimisë elektorale evropiane, duke referuar frymën dhe praktikën e Rregullores Nr.

211/2011 të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit në 16 Shkurt, 2011 për 'Iniciativën

591 Relacioni shpjegues i projektligjit “Për Nismën Ligjvënëse Popullore”.

Evarist Beqiri 2017

210

Ligjvënëse Popullore në BE', standardet e parashikuara nga Kodi i Praktikave të Mira për

Referendumet (2007) të Komisionit të Venecias si dhe modeleve të ligjeve për

nismat/iniciativat ligjvënëse qytetare/popullore të shteteve të tjera si Itali, Austri, Letoni,

Kosovë, Portugali, Spanjë, Hungari, Poloni dhe Slloveni.592

Në këtë kuadër, pritet që miratimi i ligjit fillimisht, të rrisë iniciativat ligjvënëse të

qytetarëve në çështje ku ata kanë interes ose ndeshen me problematika që shqetësojnë

komunitetin e vetiu, kërkojnë ndërhyrje e masa legjislative; miratimi dhe zbatimi i këtij

ligji do të ndryshojë jo vetëm kulturën dhe mendësinë e pjesëmarrjes/angazhimit civil,

por edhe do të rrisë ndërgjegjësimin e qytetarëve për t'u përfshirë në punët publike

nëpërmjet nismave ligjvënëse. Në një afat më të gjatë pas miratimit të këtij ligji, pritet që

të rritet cilësia e nismave ligjvënëse të ndërmarra, të rritet shkalla e bashkëpunimit të

organizatave të shoqërisë civile, si dhe të rriten kapacitetet njerëzore për t'u përfshirë në

këto nisma.

Hapësira e realiteti shoqëror ku formësohet veprimi i organizatave joqeveritare dhe i

qytetarëve, është ajo që quhet Shoqëri Civile. Atje ku Shoqëria Civile është e fortë,

mundësitë për një demokraci më të gjerë dhe përfaqësuese janë gjithashtu më të mëdha.

Shoqëria Civile dhe institucionet e saj krijojnë mundësinë që njerëzit të organizohen jo

vetëm politikisht por edhe shoqërisht në mënyrë që skena publike të mos mbisundohet

vetëm nga partitë politike. Kur kjo arrihet, shoqëria ngjitet dhe reflekton një nivel më të

lartë demokracie.593

Më poshtë po paraqesim disa shembuj, nga praktika e punës së Institucionit të Presidentit

të Republikës. Ato tregojnë pjesëmarrjen dhe ndikimin e grupeve të interesit dhe

qytetarëve, në vendimmarrjen e institucioneve shtetërore. Në mënyrë të drejtpërdrejt,

Presidenti i Republikës në dy raste të ndryshme gjatë vendimmarrjes së tij, i referohet

qartësisht edhe qëndrimit të grupeve të interesit, kur argumenton dekretin e tij për

kthimin për rishqyrtim në Kuvend të dy ligjeve, atij me nr. 93/2016 “Për disa shtesa dhe


ndryshuar” dhe atij me nr. 92/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.10 463,

datë 22.9.2011, “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, të ndryshuar”.

Në dekretin e Presidentit të Republikës, “Për kthimin e ligjit nr. 93/2016 “Për disa shtesa

dhe ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë dhe industrisë”,

të ndryshuar”, nr. Dekretit 9769, datë 18.10.2016, në pjesën arsyetuese ndër të tjera,

thuhet se:

“Referuar pretendimit të Bashkimit të Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë të Shqipërisë,

ky ligj është i orientuar në praktikat ligjore të sistemit kontinental të funksionimit të

592 Relacioni shpjegues i projektligjit “Për Nismën Ligjvënëse Popullore”. 593 “Për një qeverisje të mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e projektit: “Forcimi i



e vendimeve.

Evarist Beqiri 2017

211

dhomave. Ndërkohë, përfaqësuesit e biznesit vendas dhe të huaj në Shqipëri, pretendojnë

se suksesi dhe efektiviteti i aktivitetit kryesor të Dhomës së Tregtisë, ai i mbrojtjes së

interesave të ligjshme të biznesit është i paragjykueshëm nga fakti që anëtarësimi në këtë

organizatë, e cila mbikëqyret nga ministri përgjegjës për tregtinë bëhet i detyrueshëm dhe

jo i bazuar në vullnetin e lirë të anëtarëve, duke sjellë dobësimin e oponencës së biznesit

në lidhje me iniciativat legjislative të qeverisë dhe për rrjedhojë dobësimin e konsultimit

efektiv të qeverisë e grupet e interesit në lidhje me këto iniciativa. Gjithashtu, ato

pretendojnë se ligji për dhomat e tregtisë në sistemin kontinental ofron mbrojtje dhe

mbështetje të tilla të cilat nuk ofrohen nga ky ligj.”.594

Me anë të këtij dekreti Presidenti i Republikës ka mbështetur qartësisht, në këtë rast,

përfaqësuesit e biznesit vendas dhe të huaj në Shqipëri, duke kundërshtuar qëndrimin e

qeverisë dhe Kuvendit.

Ndërsa, në Dekretin e Presidentit të Republikës, “Për kthimin për rishqyrtim në Kuvend

të ligjit nr. 92/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.10 463, datë 22.9.2011,

“Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, të ndryshuar”, nr. Dekretit 9765, më

14.10.2016, në pjesën arsyetuese ndër të tjera, thuhet se:

“Përmes këtij ligji është rilejuar importi për mbetjet e ngurta jo të rrezikshme të listës së

gjelbër, si lëndë e parë dytësore, për të plotësuar nevojat dhe kërkesat e industrisë

ricikluese të vendit, për qëllime riciklimi dhe përdorimi si zëvendësues, të lëndëve të tjera

nga burime jo të rinovueshme. Sipas dokumenteve parlamentare, relacioni dhe raporti i

projekt ligjit, aktualisht në Shqipëri operojnë disa industri, nevojat e të cilave për lëndë të

parë siç mund të jenë mbetjet e listës së gjelbër, nuk përmbushen nga mbetjet e krijuara

në vend kështu që është kërkesë e vazhdueshme dhe e pranuar që nga viti 2003 importi i

këtyre mbetjeve në bazë të procedurave e rregullave të forta. Sipas propozuesve të ligjit,

në rast se nuk lejohet riciklimi i mbetjeve, atëherë të gjitha industritë duhet të bazohen në

shfrytëzimin ekstensiv të burimeve natyrore të lëndëve të para, duke çuar në shterimin e

plotë dhe më të shpejtë të burimeve ekonomike. Si rezultat, kjo industri krijon biznese të

reja si ato që lidhen me transportin, përpunimin dhe shitjen e materialeve të ricikluara, si

dhe kompani që lidhen me prodhimin dhe shpërndarjen e produkteve të prodhuara me

material të ricikluar, duke u shoqëruar me krijimin e vendeve të reja të punës dhe shtim

në të ardhurat në buxhetin e shtetit. Referuar Raportit të Komisionit të Veprimtarive

Prodhuese, thuhet se projekt-ligji është diskutuar në seancë dëgjimore me grupet e

interesit të ricikluesve dhe me pjesëtarë të shoqërisë civile, shoqata ambientalistësh e

ekspertë të ndryshëm të mjedisit.

Në lidhje me sa më sipër, në ushtrim të funksioneve të përcaktuara në Kushtetutë, kam

dëgjuar grupet e interesit të cilët e kundërshtonin ligjin e përcjellë për dekretim nga ana e

Kuvendit të Shqipërisë, si dhe kam dëgjuar përfaqësuesit e shoqatave të ricikluesve. Nga

ana tjetër kam kërkuar nga ana e Kuvendit dhe Ministrisë së Mjedisit, vlerësimet e ligjit

nga ana e Qeverisë, grupeve të interesit, ekspertëve, institucioneve të tjera, të cilat janë

marrë në konsideratë nga ana e Komisionit përkatës.

594 Dekreti i Presidentit të Republikës me nr. 9769, datë 18.10.2016.

Evarist Beqiri 2017

212

Gjithashtu, kam marrë në konsideratë iniciativën e 65 mijë zgjedhësve, të cilët në Nëntor

të vitit 2011 paraqitën kërkesën për zhvillimin e një referendumi të përgjithshëm për

shfuqizimin e pikës 3 të nenit 22 dhe të nenit 49 të ligjit 10 463, datë 22.09.2011 “Për

menaxhimin e integruar të mbetjeve”, e cila u pranua nga Gjykata Kushtetuese me

vendimin nr.8, datë 08.03.2013 dhe mbi bazën e të cilës vendosa dhe datën e zhvillimit të

Referendumit, me Dekretin nr. 8093, datë 08.04.2013.”595

Si përfundim, Presidenti i Republikës, pasi dëgjoi grupet e interesit (pjesëtarë të shoqërisë

civile, shoqata ambientalistësh, ekspertë të mjedisit), të cilët e kundërshtonin ligjin e

përcjellë për dekretim nga ana e Kuvendit të Shqipërisë, si dhe pasi dëgjoi përfaqësuesit e

shoqatave të biznesit të riciklimit që e mbështesnin këtë ligj, vendosi të dëgjoi zërin e të

parëve. Në këtë mënyrë, Presidenti i Republikës e kundërshtoi përsëri qeverinë,

Kuvendin si dhe interesat e përfaqësuesve të biznesit të riciklimit duke zgjedhur të

mbështes interesat e pjesëtarëve të shoqërisë civile dhe të shoqatave të ambientalistëve.

Pra, siç vihet re nga shembujt e mësipërm, grupet e interesit kanë një rol shumë të

rëndësishëm gjatë vendimmarrjes së institucioneve shtetërore, pavarësisht se në vendin

tonë, fusha e veprimtarisë së tyre akoma nuk rregullohet me ligj.

Siç e kemi theksuar, lobimi është kontakti i drejtpërdrejt, i kryer nga një lobist, në mënyrë

të tillë që të bind vendimmarrësit për të mbështetur ato politika që favorizohen nga grupi

i tyre i interesit. Diagrami i mëposhtëm pasqyron fazat e procesit të lobimit.

Figura nr. 5.1 Procesi i Lobimit.

595 Dekreti i Presidentit të Republikës me Nr. 9765, më 14.10.2016.

Grupet e

Interesit

Lobistët

Lobimi ose

tentativa për të

influencuar

vendimmarrësit

Evarist Beqiri 2017

213

5.5 Modeli i grupeve të interesit në Shqipëri

Gjatë regjimit totalitar, në Shqipëri mbizotëronte koncepti i monizmit ose thënë ndryshe

sistemi i grupeve të interesit të komanduara. Tiparet kryesore të këtyre sistemeve janë:

• Ekzistenca e një grupi të vetëm për çdo sektor social.

• Anëtarësimi për grupet e interesit është i detyrueshëm.

• Organizimi i grupeve është në mënyrë hierarkike.

• Grupet janë të kontrolluara nga qeveritë dhe kanë si funksion kryesor të tyre që të

mobilizojnë anëtarët në mbështetje të politikave qeveritare.596

Duke përdorur qasjen teorike pluraliste ose korporatiste për të studiuar sjelljen e grupeve

të interesit në Shqipëri, do të vërenim se mundësitë për korporatizëm janë të kufizuara, jo

vetëm për shkak të mungesës së konkurrencës për anëtarësi, por edhe për shkak të

ndikimit të faktorëve politikë. Ky fakt i bën sindikatat të përqendrohen apo grupohen

politikisht, i fragmentarizon. Kësisoj mbizotëron “logjika e identitetit”, karakteristik për

modelin pluralist.

Po të nisemi nga koncepti pluralist i grupeve të interesit ku i kushtohet rëndësi e veçantë

elementit liberal të qeverisjes së shprehur nëpërmjet të ashtuquajturës “qeverisje e

kufizuar” dhe “shpërndarje e pushteteve”, me vështirësi do të konstatonim gjurmë të këtij

parimi. Rivaliteti dhe konkurrenca ndërmjet grupeve të organizuara do të garantonin

“qeverisjen e kufizuar” dhe “shpërndarjen e pushteteve” pasi pushteti në një shoqëri

demokratike duhet të jetë i shpërndarë ndërmjet grupeve konkurruese. Politika duhet të

jetë rezultat i procesit të ndërveprimit të vazhdueshëm ndërmjet qeverisë dhe të gjitha

grupeve. Grupet e interesit nuk kanë burime të njëjta për arsye se ato kundërpeshojnë

njeri-tjetrin; biznes-sindikata-punëtor; prodhues-konsumatorë. Sistemi pluralist sjell

efektshmëri më të madhe qeverisëse pasi grupet e interesit ofrojnë informacion të

specializuar dhe përvojë të domosdoshme duke përmirësuar dhe rritur cilësinë e

qeverisjes. Disa parime të sistemit pluralist të grupeve të interesit shfaqen hera herës

nëpërmjet reformave të procesit të vendimmarrjes së institucioneve politike.597

Marrëdhëniet ndërmjet grupeve të interesit dhe qeverisë duhet të gjykohen në raportin se

si qeveria mund të menaxhojë veprimtarinë e grupeve në interes të saj. Ajo që

rekomandohet të mos bëjnë qeveritë është që burimet e tyre të mos t’i vënë në funksion

vetëm të disa grupeve, pasi kjo do të diktonte sjelljen e tyre. Këto lloj ndërhyrjesh sjellin

një sërë pasojash, pasi në njërën anë disa grupe do të bashkohen dhe ato që kanë akses në

vendimmarrje mund të jenë në gjendje të fitojnë duke bërë negociata me qeverinë. Grupet

që janë jashtë këtij procesi janë në disavantazh me të tjerat. Ndërhyrja e qeverisë në

politikën e grupeve të presionit ndikon negativisht në rolin që këto grupe duhet të luajnë,

sepse në këtë mënyrë ata do t’u përgjigjen më pak interesave të anëtarëve të tyre.

Ndikimi politik në demokraci duhet të jetë i qartë dhe gjerësisht i përhapur dhe prej saj

asnjë grup i veçantë në shoqëri nuk duhet të jetë mbizotërues. Kjo tendencë e një shteti të

fuqishëm, i cili manipulon grupet më shumë sesa t’i përgjigjet trysnisë së drejtpërdrejt

596 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 72. 597 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 178.

Evarist Beqiri 2017

214

tregon për shfaqje të tipareve që gjenden tek pikëpamja e neo-pluralistëve mbi grupet e

interesit. Ata janë në gjendje të identifikojnë faktorët që do të mundësonin arritjen e këtij

qëllimi. Sindikatat në vend nuk mund të cilësohen as si mbrojtëse të interesave të ngushta

të qeverisë por, as si organizata me struktura tipike të qendërzuara të afta për

ndërmjetësim korporatist. Ato nuk kanë as “monopolin” e përfaqësimit as potencialin për

“vetërregullime”, e për t’i detyruar anëtarët e tyre që t’i pranojnë marrëveshjet e

përfunduara me qeveritë ose punëdhënësit.

Në vend gjenden forma të institucionalizuara të formulimit të politikave, në të cilën

organizatat e mëdha të interesit kooperojnë me njëra-tjetrën dhe me autoritetet publike

për artikulimin ose ndërmjetësimin e interesave. Të tilla marrëdhënie kanë karakter

korporatist. Roli i tyre në shpërndarjen autoritative të vlerave dhe në jetësimin e

politikave mungon, gjë që zbeh ekzistencën e një modeli të pastër korporatist, i cili

shpreh lidhjen ndërmjet strukturave dhe funksioneve të grupeve të interesit, nga njëra

anë, dhe qeverisjes ose efekteve në sistemin partiako-parlamentar. Sidoqoftë, funksionimi

i marrëveshjeve trepalëshe, qeveri-biznes-punëmarrës, ka luajtur rol të madh në

zhvillimin e procesit të transformimeve.598

Qeveritë në Shqipëri kanë hyrë në marrëveshje me shoqatat e biznesit me synimin që të

minimizojnë konfliktet sociale gjatë ristrukturimit të ekonomisë. Gjatë këtyre

marrëveshjeve shoqatat e biznesit kanë patur të drejtën të informohen dhe të japin

mendime rreth projektligjeve, çështjeve të politikave ekonomike dhe sociale.

Paramendohet që marrëveshjet e arritura me miratimin e të gjithë palëve të jenë të

detyrueshme për t’u zbatuar.

Megjithatë ato janë konsideruar si “marrëveshje xhentëlmenësh”. Kjo ka ndodhur sepse

zbatimet e plota të marrëveshjeve nuk kanë qenë gjithmonë të garantuara nga qeveria.

Tiparet e modelit neo-pluralist nuk përjashtohen nga analiza, pasi neo-pluralistët pëlqejnë

ekzistencën e një shteti të fuqishëm, i cili manipulon grupet më shumë sesa i përgjigjet

trysnisë së drejtpërdrejt të tyre. Ata janë në gjendje të identifikojnë faktorët që do të

mundësonin arritjen e këtij qëllimi. Neo-pluralistët nuk mbrojnë të njëjtën pikëpamje me

pluralistët, të cilët mendojnë se ndikimi politik në demokraci është i qartë dhe gjerësisht i

përhapur dhe prej kësaj asnjë grup i veçantë në shoqëri nuk duhet të jetë mbizotërues.

Qeveria merr në konsideratë pikëpamjet e biznesit gjatë procesit të vendimmarrjes.

Përveç kësaj, interesat e biznesit janë në gjendje të ndikojnë në programin e qeverisë.

Organizatat e biznesit janë grupe presioni të fuqishme, pasi ato favorizohen nga burimet

ekonomike që zotërojnë dhe kjo i bën që të ndikojnë në politik. Ndikimet e biznesit janë

të pamohueshme në shoqëritë kapitaliste. Impakti i madh që biznesi ka në vendimmarrje

vjen nga fakti se vendime të tilla në fushën publike mund të merren vetëm në bazë të

kësaj mbështetje të krijuar prej tyre. Një nga shkaqet e ndërvarësisë së qeverisë me

korporatat e mëdha të biznesit lidhet me teknologjinë e lartë (high-tech). Qeveria

identifikon korporatat më aktive me anë të të cilave realizon qëllimet në fushën e

teknologjisë, nëpërmjet mendimit që kanë ekspertët e këtyre korporatave.

Organizatat e biznesit nuk janë të vetmet që zotërojnë njohuri teknike, pasi edhe disa

grupe jo biznesi kanë njohuri të konsiderueshme në fushën teknike.599

Këto shoqëri profesionale ushtrojnë ndikim të rëndësishëm mbi politikat. Gjithsesi grupet

e profesionistëve janë më të kufizuara në influencë se grupet e biznesit. Raporti ndërmjet

598 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 179. 599 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 180.

Evarist Beqiri 2017

215

pluralizmit dhe koroporatizmit demokratik/neo-korporatizmit ka të bëjë me thelbin e

politikave, të shprehura nëpërmjet marrëdhënieve ndërmjet shoqërisë dhe shtetit.

Pluralistët e shikojnë shoqërinë si sunduese të shtetit, ndërsa korporatizmi demokratik

dhe neo-korporatizmi i përmbahet pikëpamjes për shtetin si drejtues i shoqërisë.

Në aspektin e përgjithshëm dallimi ndërmjet pluralizmit dhe korporatizmit demokratik

pasqyron masën e ndryshme të rrjedhës së ndikimit ndërmjet qeverive dhe grupeve të

interesit. Por dallimet janë edhe me përmbajtje ideologjike. Pluralistët e shikojnë si detyrë

të qeverive që t’i përgjigjet interesave të shprehura ndaj saj.

Kjo është në përputhje me natyrën pluraliste të grupeve të interesit: ato konkurrojnë në

tregun politik jashtë institucioneve formale dhe procedurave politike të tyre duke ushtruar

trysni mbi elitën politike.

Neo-korporatizimi favorizon shoqërinë e organizuar e të integruar, në të cilën shteti ofron

lidershipin, çka do të thotë që grupet e interesit janë më se të integruara në procesin

politik të formulimit e të jetësimit të politikave. Korporatizmi demokratik i mendon

grupet e presionit si të lidhura ngushtë dhe në mënyrë të qëndrueshme me qeverinë.

Grupet e presionit për të pasur akses në vendimmarrje duhet të bashkëpunojnë me

qeverinë, pasi ato besojnë se kontaktet me nivelet e larta politike janë të vlefshme dhe i

japin mundësi këtyre grupeve të ushtrojnë ndikime mbi politikat. Ata japin informacion,

këshilla që ndihmojnë në formulimin e politikës, marrin pjesë në zbatimin dhe

monitorimin e këtyre politikave. Grupet e presionit do t’i duhet të bindin anëtarët dhe

mbështetësit e tyre për të mirat që do vijnë nga mbështetja e qeverisë dhe t’i disiplinojnë

ato për arritjen e objektivave të vendosur nga qeveria.600

Aksioni i brendshëm i grupeve të presionit ndikohet nga qeveria. Ato ushtrojnë ndikim

kryesisht nëpërmjet lidhjeve të qëndrueshme me vendimmarrësit në qeverisje. Grupet e

presionit bashkëpunojnë në nivele të larta edhe pse për këtë iu duhet të disiplinojnë

anëtarët e tyre. Kështu që çdo grup ka një monopol përfaqësimi prandaj nuk ka

konkurrencë ndërmjet anëtarëve të grupeve. Grupet e presionit zotërohen nga udhëheqësit

e tyre, ndikimi në vendimmarrje është i kufizuar për arsye të ruajtjes së një marrëdhënieje

të ngushtë dhe të qëndrueshme me qeverinë. Liderët e grupeve të presionit edhe pse kanë

lidhje të qëndrueshme me qeverinë, përsëri marrin parasysh pikëpamjet e anëtarëve të

tyre dhe këto ide u japin atyre fuqi për të negociuar me qeverinë. Ata e dinë gjithashtu që

duhet të bashkëpunojnë me qeverinë nëse duan të kenë rezultat.

Që perspektiva korporatiste të identifikohet qartë do të duhet që një numër i madh

pjesëmarrësish të jenë pjesë e procesit politik. Veçanërisht lidhjet ndërmjet grupeve të

presionit e qeverisë dhe delegimi i vendimeve të rëndësishme organizatave private dhe

trupave “qeveritare”. Këto marrëdhënie institucionale do të tregonin prezencën e një

demokracie moderne.

Ndryshe nga sistemi pluralist, në sistemin korporatist grupet e interesit në mënyrë

legjitime dhe të institucionalizuar veprojnë si partnerë të institucioneve qeveritare ose të

partive politike “në zgjidhje të negociuara të problemeve politike”. Ekziston një lidhje

ndërmjet korporatizmit dhe modelit të demokracisë liberale.601

600 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 181. 601 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 182-

183.

Evarist Beqiri 2017

216

Grupet e interesit zotërojnë potencial për të kundërshtuar pushtetin qeverisës; ato janë

“burim shtesë” i opozitës politike jozyrtare ndaj qeverisë. Krijimi i agjencive qeveritare

sjell krijimin e grupeve të presionit. Ato nuk janë thjesht fokusi i lobimit të grupit të

presionit, por kërkojnë të ndikojnë mbi grupet e presionit, që të mbështesin qëllimet dhe

politikat e tyre. Agjencitë qeverisëse në aleancë me grupe të veçanta që ndajnë të njëjtat

pikëpamje, janë shpesh në konflikt me njëra-tjetrën. Disa grupe zotërojnë politik-bërjen

dhe agjendën politike. Ndikimi i grupeve të veçanta të presionit mbi politikën nuk është

automatikisht i lidhur me gamën e publikut që e mbështet atë.602

Në mbyllje, mendojmë se, modeli teorik, i cili i përshtatet më tepër zhvillimit të grupeve

të interesit në Shqipëri është kryesisht ai i modelit pluralist. Megjithatë, siç tregojnë rastet

e fundit, të sipërpërmendura, si për shembull, iniciativa ligjore e qeverisë shqiptare për

anëtarësimin e detyrueshëm në dhomat e tregtisë, për funksionimin e Këshillit Ekonomik

Kombëtar apo parashikimet e ligjit nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e

Shqipërisë”, që detyron çdo subjekt zejtar të regjistrohet në Dhomën Kombëtare të

Zejtarisë, sistemi shqiptar po shfaq nuanca të korporatizmit demokratik ose neo-

korporatizmit.

602 Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R., Tiranë, 2010. f. 184.

Evarist Beqiri 2017

217

VI. PËRFUNDIME DHE SUGJERIME

Lobimi konsiderohet edhe si një nga profesionet më të vjetër në botë. Lobimi është

veprimi i projektuar për të influencuar veprimtarinë e institucioneve shtetërore. Ai është

një fenomen kompleks dhe i shumëtrajtshëm. Lobimi synon të zbuloj rreziqet dhe

mundësitë e një arene me anë të studimit dhe maturisë, në mënyrë që të shmang gafat dhe

bumerangët. Lobisti duhet ta studioj ndeshjen me kujdes paraprakisht dhe duhet të veproj

me shumë maturi gjatë ndeshjes në mënyrë që të siguroj suksesin.

Grupet e interesit janë një faktor i rëndësishëm i qeverisjes dhe demokracisë në shoqëritë

moderne në Perëndim. Grupet e interesit e rrisin hapësirën për pjesëmarrjen politike.

Njëherësh ata reflektojnë interesat, që ndryshe do të mbeteshin të margjinalizuara. Grupet

publike të interesit e ndërgjegjësojnë opinionin publik për shumë probleme të

përbashkëta shoqërore.

Mund të themi se, lobimi është një pjesë e shëndetshme dhe e nevojshme e shoqërisë së

hapur dhe demokratike. Sa më i hapur të jetë procesi i vendimmarrjes politike, aq më i

madh do të jetë roli i lobimit dhe lobistëve.

Duke studiuar grupet e interesit ne mund të kuptojmë më mirë sistemin politik dhe mund

të hedhim dritë mbi arsyet e përzgjedhjes ose jo të disa politikave të caktuara në

Bashkimin Evropian dhe në Shqipëri.

Grupe të organizuara ose organizata të shoqërisë civile luajnë një rol të rëndësishëm në

mobilizimin e qytetarëve, për të marr pjesë në politikë në përgjithësi e në çështje publike

në veçanti. Kur janë të mirëorganizuara, potencialet e Shoqërisë Civile janë të afta të

shprehin dhe të paraqesin interesa të caktuara të qytetarëve, duke ndikuar efektivisht mbi

politikat publike. Veprimtaria e tyre natyrisht që i shërben qeverisjes së mirë në të gjitha

rastet kur politikat publike bëhen të njohura, përqafohen e ndihmohen nga qytetarët për

zbatimin e tyre.

Në çdo shoqëri ka shumë aktorë dhe opinione të ndryshme. Në qeverisjen e mirë, për

interesat e ndryshme të qytetarëve, të grupimeve të caktuara, negociohet e ndërmjetësohet

për të arritur një konsensus sa më të gjerë, një konsensus për interesin më të përfaqësuar

të popullatës apo të komunitetit. Konsensusi mund të arrihet kur merret në konsideratë

konteksti historik, kulturor dhe social në një shoqëri apo bashkësi të caktuar.603

Qeverisja ka të bëjë me marrëdhëniet ndërmjet qeverisë, shoqërisë dhe institucioneve.

Ajo përcakton mënyrën, sesi ushtrohet pushteti në menaxhimin e të gjitha burimeve

(ekonomike, sociale, natyrore, njerëzor, etj.) në të cilat mbështetet zhvillimi i vendit; si

dhe mënyrën se si sistemi politik i formëson këto procese. Në kuptimin e ngushtë,

qeverisje do të thotë procesi i vendimmarrjes dhe procesi si zbatohen vendimet ose si nuk




e vendimeve.

Evarist Beqiri 2017

218

vihen në jetë. Qeveria është një nga aktorët në qeverisje. Të gjithë aktorët e tjerë veç

qeverisë dhe forcave të armatosura, grupohen së bashku në atë që quhet “shoqëria civile

në kuptimin më të gjerë”.

Një qeverisje legjitimohet si e mirë kur siguron procese demokratike dhe përfshirje të

gjerë të qytetarëve në jetën publike. Qeverisja e mirë është e vështirë të arrihet në tërësinë

e saj, në modelin e saj ideal, por duhet vazhdimisht të synohet drejt saj. Në këtë kontekst,

janë thelbësore; vullneti politik, dëgjimi i zërit qytetar, mbështetja teknike-financiare dhe

zbatimi i një strategjie afatgjatë të përfshirjes së qytetarëve në politikbërje dhe

vendimmarrje.

Të gjitha grupet e interesit duhet të kenë mundësinë të dëgjohen, me qëllim që edhe ato të

përmirësojnë apo të ruajnë statusin e tyre të mirëqenies. Struktura e ndryshme të

Shoqërisë Civile janë në këtë rast partnerët e shtetit në politikëbërje e vendimmarrje, për

të siguruar spektrin më të gjerë të përfaqësimit dhe të përfshirjes së qytetarëve.

Shoqëria Civile është një burim i madh njerëzor me ide, ekspertizë, informacion, etj., të

cilin qeverisja duhet ta njohë, ta konsiderojë, ta vlerësojë si dhe të bashkëpunojë me të në

më mënyrë efektive dhe të vazhdueshme.

Presioni që bën Shoqëria Civile për të përmirësuar e ndikuar politikat publike, për të

rritur transparencën në proceset e qeverisjes, për të mbikëqyrur zbatimin e politikave dhe

programeve të qeverisë në nivel qendror dhe vendor të saj etj., sjell një kontribut direkt

për përmirësimin e funksioneve dhe proceseve të qeverisjes. Në shumicën e rasteve kjo

marrëdhënie Shtet-Shoqëri Civile krijon bazën për bashkenergji, në të cilën institucionet

shtetërore përmirësojnë performancën e tyre duke u përgjigjur dhe reaguar ndaj

aksioneve apo presioneve të Shoqërisë Civile.604

I.

Miratimi i Aktit Unik Evropian (nënshkruar në shkurt të vitit 1986 dhe që hyri në fuqi më

1 korrik të vitit 1987 “The Single European Act”) dhe Traktatit të Bashkimit Evropian,

“Treaty of European Unity” i vitit 1992, i njohur edhe si Traktati i Mastritit, shënon pikën

e kthesës së rëndësishme në vendin dhe rolin e grupeve të interesit në BE.

Të dyja dokumentet zgjeronin hapësirën e hartimit të politikave të BE-së edhe në sfera që

më parë ishin nën përgjegjësinë e qeverive kombëtare duke reformuar procesin e marrjes

së vendimeve. Traktatet synonin të dobësonin ndikimin e qeverive në shkallën evropiane.

Nga viti 2000 dhe në vazhdim Bashkimi Evropian filloi një proces përpunimi të

politikave të veta, duke lejuar një pjesëmarrje më të madhe të qytetarëve të organizatave

në përcaktimin e këtyre politikave, me qëllim rritjen e transparencës në vendimmarrje.




e vendimeve.

Evarist Beqiri 2017

219

Ekzistojnë tre tipare për ta përkufizuar një aktor si “grup interesi”: organizimi, interesi

politik dhe statusi privat. Grupet e interesit nuk garojnë në zgjedhje, por kërkojnë të

realizojnë interesat e tyre nëpërmjet kontakteve zyrtare dhe jozyrtare me ligjvënësit ose

duke përdorur demonstratat ose protestat për t’ju bërë presion vendimmarrësve politik.

Ka autor që argumentojnë se, nëse një organizatë publike ose private merr vendimin për

të influencuar interesa-mbajtësit zyrtarë mbi një çështje, ai shndërrohet nga një grup

interesi, në një të ashtuquajtur, grup presioni. Megjithatë, termi grupe interesi dhe grupe

presioni në literaturë përdoren shpesh si sinonime të njëra-tjetrës.

Një shoqëri e hapur, me qytetarë aktive dhe “qeverisje të kufizuar”, janë në të vërtetë,

parakushte demokratike të shkëlqyera për lulëzimin e grupeve të interesit. Lobimi në

arenën e BE-së është kritikuar shpesh dhe publikisht për të ashtuquajturin efekt dëmtues

të tij në funksionimin demokratik të BE-së. Megjithatë mund të themi se roli i grupeve të

interesit është shumë i rëndësishëm në funksionimin e demokracisë dhe institucioneve

demokratike të BE-së.

Ka studiues të cilët përpiqen ta shpjegojnë aktivitetin e lobimit në BE duke përdorur qasje

teorike pluraliste dhe korporatiste. Të dyja këto teori janë zhvilluar duke studiuar sjelljen

e grupeve të interesit në nivel kombëtar. Teoritë korporatiste i japin shtetit një rol aktiv,

por në rastin e BE-së roli i shteti mungon.

Disa autorë e karakterizojnë marrëdhënien ndërmjet grupeve të interesit dhe

institucioneve të BE si pluraliste, por ata fokusohen më shumë në karakteristikat e

përgjithshme dhe vënë në dukje se, shumë interesa konkurrojnë lirisht në arenën

evropiane. Autorët me prirje korporatiste e vënë gishtin tek trajtimi preferencial i disa

grupeve të interesit nga ana e Komisionit. Autorë të tjerë konkludojnë se, në nivelin

evropian modelet pluraliste të ndërmjetësimit të interesave kanë më shumë mundësi që të

vendosin një model korporatist. 605 Një autorë tjetër, e shikon këtë model të

ndërmjetësimit të interesave si të përzier dhe e quan “pothuajse-pluralist”.606

Disa autor nxjerrin në pah, vështirësinë e aplikimit të këtyre koncepteve, duke qenë se BE

ndryshon shumë nga shtetet kombëtare. Argumenti kryesor që ata ngrenë, duke kritikuar

që të dyja qasjet teorike në kontekstin evropian është, se kushti themelor për të dy teoritë,

shteti, nuk ekziston. Sipas tyre, puna kërkimore duhet të përqendrohet në secilën fazë të

vendimmarrjes dhe të analizohen modelet e bashkëveprimit, të cilat mund të jenë në një

fazë pluraliste, dhe në një fazë tjetër korporatiste. Autor të tjerë e konceptojnë lobimin si

një marrëdhënie shkëmbimi politik.

Sot ka autorë që i qasen studimit të grupeve të interesit me përdorimin e kategorisë së

“rrjeteve politike” (policy networks). Kjo qasje trajtohet në rrethet shkencore si një

paradigmë alternative kundrejt pluralizmit dhe korporatizmit, e cila thekson strukturimin

dinamik të organizatave shoqërore-civile dhe atyre ndërmjetëse si dhe organeve

605 Schmitter dhe Streeck 1991. 606 Schmidt, 1999 cituar tek Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-


Evarist Beqiri 2017

220

shtetërore, që në raportin mes tyre formojnë politikat tek segmentet e ndryshme, si dhe

ndikojnë tek implementimi i tyre.

Klientelizmi mund të përkufizohet si një model i mbështetur të shkëmbimi reciprok

(zakonisht i paligjshëm) midis një patroni shtetëror dhe një klienti joshtetëror i bazuar tek

lidhjet personale dhe që përcillet nëpërmjet kanaleve informale. Thelbësore për

klientelizmin janë marrëdhëniet asimetrike të pushtetit – ose patroni ose klienti kanë një

burim që i mungon tjetrit. Si i tillë, klientelizmi përfshin së brendshmi një shumatore

pozitive, një marrëdhënie të ndërvarur, e cila i jep në dukje klientelizmit një

qëndrueshmëri. Në një sistem pluralist ekziston gjithashtu një kontakt direkt ndërmjet

drejtuesve të firmave dhe burokratëve qeveritar, por procesi dhe rezultati i

bashkëveprimit të tyre nuk niset nga premisa e një besnikërie të ngushtë personale por

është pasojë e interesave më të gjera të firmës ose të institucionit shtetëror. Në një sistem

klientelist, patronazhi mbizotëron deri në atë pikë sa ai bëhet më tepër i rëndësishëm sesa

institucionet zyrtare që supozohen se duhet të strukturojnë marrëdhëniet.

Monizmi nënkupton një sistem përfaqësimi në të cilin partia udhëheqëse shtetërore e

organizon shoqërinë në grupe me monopol juridiksional që urdhërohen hierarkish dhe që

kërkojnë bindje ideologjike nga anëtarët e tyre.607

Megjithëse marrëdhëniet qeveri-biznes në shumë vende përafrohen me këto sisteme, nuk

do të thotë që nuk mund të ketë modele të tjera potenciale, dhe ka shumë gjasa që të

ekzistoj më shumë se një model në një sistem të vetëm politik. Për pasojë këto sisteme

duhen parë si tipet ideale. Tipet ideale janë pika nisje dhe jo pika fundore. 608 Duke

lehtësuar krahasimin me kërkimet e mëparshme në vende të tjera, ato janë guida që mund

të orientojnë ose japin informacion, por nuk duhet të kufizojnë.609

Ajo që është më e mira për tu bërë kur lobohet varet nga situata. Përpara se të fillojnë

çfarëdo lloj veprimi duhet analizuar me kujdes arena dhe çdo hap duhet të hidhet me

maturi dhe duke u bazuar tek informacioni i grumbulluar. Nga terreni duhet grumbulluar

informacion i dobishëm për katër përbërësit kryesor të çdo lloj arene: 1) interes-mbajtësit

e rëndësishëm, 2) çështjet e piketuara 3) dinamikën e kohës dhe 4) kufizimet e arenës.610

Në praktikën e vendimmarrjes së BE, me anë të negociatave dhe kompromiseve, një grup

lobimi profesional duhet ta dijë me saktësi se cilat janë pozicionet e ndryshme për një

çështje dhe se cilin nga interesat që përplasen ata mbështesin. Me këtë informacion, ata

mund të marrin me siguri një pozicion në lidhje me kompromisin final.611

607 Schmitter, “Still the Century of Corporatism?” p. 97 cituar tek Kennedy (2005). 608 Solomon, Pluralism in the Soviet Union, pp. 4–36 cituar tek Kennedy (2005). 609 Kennedy, 2005. 610 Rinus Van Schendelen, “More Machiavelli in Brussels”, Amsterdam University Press, 2010, fq. 163. 611 Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

221

II.

Nga analiza e procesit të vendimmarrjes që kemi realizuar në këtë punim, rezulton se,

politik-bërja është ekstremisht komplekse madje edhe brenda shteteve tradicionale.612 Në

Bashkimin Evropian kjo është akoma edhe më e theksuar pasi strukturat institucionale

janë më tepër të ngarkuara, shpërndarja e autoritetit është më e kontestuar dhe nivelet e

shumëfishta të qeverisjes përfshijnë një mori aktorësh.613 Procesi i politik-bërjes është

përshkruar zakonisht në mënyrë deduktive si “cikli politik”.

Aktorët kryesor në procesin politik në demokracitë liberale janë politikanët, burokratët

dhe grupet e interesit. Politikanët, qoftë si legjislatorë ose si anëtarë të qeverisë, janë

vendimmarrësit kyç. Burokratët këshillojnë politikanët në qeveri, marrin disa vendime

politike dhe implementojnë politikat. Grupet e interesit përpiqen të promovojnë politika

dhe të influencojnë vendimet e politikanëve dhe burokratëve dhe shpesh luajnë një rol në

implementimin e politikave.

Nga analiza e procesit të vendimmarrjes në BE, rezulton se, karakteristikë e këtij procesi

është vendosja me të ashtuquajturën proces i bashkëvendosjes, ndërmjet Parlamentit

Evropian dhe Këshillit të Ministrave. Komisioni Evropian është gjithmonë përgjegjës për

hartimin e projektligjeve.

Parlamenti Evropian, konsiderohet si “dhoma e ulët”, lidhur me legjislacionin e BE dhe

zgjidhet nëpërmjet zgjedhjeve të lira dhe të ndershme në 28 vendet anëtare. Ndërsa

Këshilli i Bashkimit Evropian konsiderohet si “dhoma e lartë” dhe përbëhet nga

përfaqësuesit që dërgohen nga qeveritë e vendeve anëtare. Komisioni Evropian përbëhet

nga nëpunësit civil që caktohen nga këto dy institucione.

Demokracia në Bashkimin Evropian ka qenë shpesh në qendër të kritikave të ndryshme.

Si përgjigje ndaj kritikave mbi transparencën dhe llogaridhënien në procesin e

vendimmarrjes në BE, u ndërtua Regjistri i Transparencës, i cili bazohet mbi iniciativat e

mëparshme të Parlamentit Evropian dhe Komisionit Evropian. Regjistri i Përfaqësuesve

të Interesave (i vendosur nga Komisioni në 2008) u shndërrua në Regjistrin e

Transparencës në 2011, kur Parlamenti iu bashkua iniciativës.

Përmirësimet në Regjistrin e Transparencës së BE, në 2015, u bënë me qëllim shtimin e

transparencës dhe llogaridhënies në vendimmarrjen e BE-së dhe në aktivitetin e lobimit.

Këto ndryshime synojnë ti nxisin më tepër lobistët për tu regjistruar, duke e bërë bazën e

të dhënave më të aksesueshme për ta dhe publikun.

Grupet e interesit, të cilat mund të ofrojnë informacionin e nevojshëm për Komisionin,

Këshillin dhe Parlamentin Evropian, janë në një pozicion të mirë për të influencuar

procesin e politik-bërjes. Sidoqoftë, nëse një çështje politike nuk është shumë e

ndërlikuar, institucionet evropiane nuk para kërkojnë informacion.

612 Hurrell dhe Menon, 1996; Scharpf 1997: 29; John 1998; Sabatier, 1999 cituar tek Wallace, Pollack dhe

Young, 2010. 613 Hurrell dhe Menon 1996; McCormick, 2006 cituar tek Wallace, Pollack dhe Young, 2010.

Evarist Beqiri 2017

222

Institucionet evropiane synojnë të paraqesin një zgjidhje teknikisht të përshtatshme për

një problem të caktuar, por gjithashtu dëshirojnë të sigurohen që të shmangin

kundërshtimin e interesave të mëdha shoqërore. Prandaj, institucionet evropiane kërkojnë

ekspertizë teknike si edhe informacion përreth pozicionit politik të interes-mbajtësave të

mëdhenj. Pra, përfundimi është që institucionet evropiane kërkojnë informacion nga

grupet e interesit. Megjithatë, konkluzioni ynë është se, strategjitë e lobimit nuk duhet të

mbështeten vetëm në ofrimin e informacionit ndaj institucioneve evropiane.

Aktorët që kanë për qëllim të marrin pjesë në procesin politik evropian duhet të

konsiderojnë karakterin policentrik dhe nivelet e ndryshme të këtij procesi. Duke patur

parasysh këtë ata duhet të zgjedhin ndërmjet mënyrave të ndryshme për të influencuar

legjislatorët. Në këtë punim kemi paraqitur disa mënyra, strategji dhe teknika të

ndryshme për të bërë të mundur influencimin e institucioneve evropiane.

Përpjekja për të influencuar dikë ka lindur bashkë me njeriun. Grupet e interesit

konsiderohen si influencuese nëse ato janë në gjendje të ndikojnë dhe formësojnë

vendimet politike që përputhen me preferencat e tyre politike. Prandaj, një kusht i

nevojshëm për të influencuar është përputhja e preferencave politike të një aktori me

rezultatin e procesit të vendimmarrjes politike. Fitorja në një çështje politike nuk do të

thotë se grupet e interesit janë vërtet influencuese. Përputhja e preferencave politike të një

aktori me rezultatet politike është vetëm një kusht i nevojshëm, por i pamjaftueshëm, për

influencë.

Si përfundim, informacioni lidhur me çështjet në diskutim, mbështetja qytetare për to dhe

pushteti ekonomik i grupeve të interesit janë përcaktuese për miratimin ose jo të një

politike të caktuar. Po kështu, kur përpiqemi të kuptojmë arsyen se pse disa grupe interesi

e formësojnë me sukses politik-bërjen në Bashkimin Evropian ndërsa disa të tjerë nuk

munden, sytë duhen drejtuar te tërësia e informacioni të ofruar, mbështetja qytetare dhe

pushteti ekonomik i koalicionit lobues për çështjen specifike. Sidoqoftë ajo që ka rëndësi

nuk janë vlerat karakteristike reale të koalicionit, por informacioni i ofruar, mbështetja

qytetare dhe pushteti ekonomik i një koalicioni lobues në raport me koalicionin

opozitar.614

III.

Normimi i lobimit ndihmon në promovimin “e qeverisjes së hapur dhe tek krijmi i

kushteve të barabarta në fushën e lojës për bizneset dhe interes-mbajtësat në zhvillimin

dhe implementimin e politikave publike”.

Normimet ekzistuese të lobimit tipikisht përmbajnë të gjitha ose disa nga kërkesat dhe

tiparet e mëposhtme: Lobistët duhet të regjistrohen në shtet përpara se të kontaktojnë me

ndonjë zyrtarë publik. Lobistët duhet të tregojnë qartësisht se cilën ministri/aktor publik

synojnë të influencojnë. Lobistët duhet të përvijojnë qartësisht shpenzimet individuale

dhe/ose të punonjësve. Ekziston publikisht një listë e hapur me detajet e lobistëve në

dispozicion të qytetarëve për ta këqyrur. Ekziston një autoritet mbikëqyrës që ushtron

614 Kluver, 2013, 56.

Evarist Beqiri 2017

223

auditime periodike dhe detyron zbatimin e normave të lobimit duke sanksionuar lobistët

që nuk regjistrohen ose keqinformojnë. Ky autoritet mund të raportoj periodikisht edhe

përpara parlamentit.

Normimi duhet të garantoj që ish-zyrtarët nuk mund të hidhen menjëherë pasi lënë postin

zyrtar në botën e lobimit. Kjo merret si një periudhë “ftohje”, ose masat për “dyert e

rrotullueshme”. Masat ndaj dyerve të rrotullueshme përpiqen të shmangin konfliktet e

dëmshme të interesit, dhe të parandalojnë që politikanët të marrin informacione të

brendshme me vete nëse bëhen lobist. Periudhat e ftohjes tipikisht mund të zgjasin nga dy

deri në pesë vjet. Me anë të normimit të lobimit mund të realizohen disa qëllime që sjellin

me vete disa avantazhe. Dy objektivat kryesore të normimit të lobimit janë për të siguruar

transparencën e sistemit politik dhe përgjegjshmërinë e aktorëve politikë.

Rregullat e lobimit menaxhojnë (për aq sa është e mundur), rrezikun e konfliktit të

interesit në sektorin publik që lind nga aktivitetet e aktorëve ekstra-institucional.

Rritja e ndërgjegjësimit qytetar për mënyrën “sesi politika funksionon”, mund të nxis më

tepër pjesëmarrje në politik.

Gjithashtu, normimi mund të nxisë dhe të rrisë integritetin e aktorëve ekstra-institucional.

Normimi rrit mundësinë e parandalimit të sjelljes së keqe nga ana e zyrtarëve publikë.

Ndoshta, normimi mund të parandaloj abuzimin me informacionin nga ish-politikanët

apo nëpunësit civilë pasi ata kanë lënë detyrën duke vendosur një periudhë "ftohje” për

ta. Nga këndvështrimi i lobistëve, ekzistenca e një regjistri lobesh i lejon ata të shohin se

çfarë janë duke bërë konkurrentët dhe klientët e tjerë.

Mund të dallohen në vija të përgjithshme tri lloje kategorish të sistemeve normative të

lobimit: Sistemet e normuara më pak, sistemet e mesme dhe sistemet e mirërregulluara.

Vendet evropiane kanë përdorur kryesisht sistemet me rregullim më të pakët si dhe ato të

mesme, ndërsa sistemet e mirërregulluara mund të gjenden në Shtetet e Bashkuara dhe

Kanada. Secili sistem ka avantazhet dhe disavantazhet e tij.

Në të gjitha tekstet e adoptuara nga institucionet e Këshillit të Evropës, është artikuluar

një këndvështrim përgjithësisht pozitiv për organizatat e shoqërisë civile të përfshira në

çështjet publike. Ekzistenca e një shoqërie civile aktive dhe organizimi i saj joqeveritar

është një pjesë integrale – madje një element i rëndësishëm dhe i domosdoshëm – i

modelit të demokracisë pluraliste të promovuar nga Këshilli i Evropës. Në këtë

këndvështrim, organizatat joqeveritare janë parë si një shprehje e pluralizmit, si promotor

të rritjes së pjesëmarrjes demokratike në periudhat e pakënaqësisë qytetare, dhe si

promotor të llogaridhënies dhe transparencës në periudhat e venitjes së besimit tek

institucionet politike. Përfshirja e tyre në çështjet publike konsiderohet gjithashtu si e

dobishme përderisa ajo rrit ‘ndjeshmërinë’ e vendimmarrësve kundrejt opinionit publik

dhe iu lejon atyre të përfitojnë nga njohuritë e ekspertëve që përndryshe nuk do të ishin të

arritshme për ta.

Diversiteti i madh i traditave politike të vendeve anëtare dhe mungesa e standardeve të

përbashkëta për ta kanalizuar specifikisht lobimin, dhe rregullimin e lobimit, tregon se

Evarist Beqiri 2017

224

kjo është një çështje për të cilën shtetet gëzojnë një diskrecion të gjerë. Konventa

Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe praktika gjyqësore e Gjykatës së Strasburgut nuk e

adresojnë direkt lobimin sipas përcaktimit të mësipërm. Megjithatë, ajo ka përvijuar një

kornizë normative që merr rëndësi kur konsiderojmë mundësitë dhe rreziqet, dhe

rregullimet e mundshme, të aktivitetit lobues. Standardet kushtetuese më të rëndësishme

janë parimet demokratike si një vlerë ligjore thelbësore e Këshillit të Evropës, pluralizmi

si një element ligjor i skemës së Konventës Evropiane, si dhe liria e shprehjes dhe e

organizimit si të drejta themelore. Për më tepër, Këshilli i Evropës ka adoptuar

rekomandime që duhet të kihen parasysh kur të bëhet rregullimi ligjor i lobimit.

Modeli i demokracisë pluraliste i përvijuar nga Konventa Evropiane e të Drejtave të

Njeriut, dhe më gjerësisht nga acquis e Këshillit të Evropës në fushën e demokracisë,

është a priori i favorshëm për përfshirjen e shoqërisë civile në drejtimin e çështjeve

publike; garancitë e nenit 10 dhe 11 të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut –

megjithëse nuk e njohin shprehimisht “të drejtën e lobimit” – përmbajnë element kyç,

megjithëse të copëzuar, në këtë aspekt; dhe dokumentet jodetyruese të Këshillit të

Evropës nënvizojnë “kontributin thelbësorë” të Organizatave Joqeveritare për realizimin

e demokracisë pluraliste, duke e marr si të mirëqenë kontributin e tyre aktiv në çështjet

publike. Gjithashtu, del qartë nga praktika gjyqësore e Gjykatës Evropiane të të Drejtave

të Njeriut se lobimi nuk është një e mirë e pazbatuar, dhe se shtetet kanë një hapësirë të

madhe diskrecioni për të marr masa – madje edhe masa që kanë një ndikim të

konsiderueshëm tek të drejtat e njeriut – për të parandalur që procesi politik të njolloset

nga presioni i pavend ose lobimi i papërshtatshëm, ose madje edhe nga korrupsioni i

hapur.

Lobimi mund të shikohet si ndihmues ndaj sistemit demokratik duke kontribuar tek

pluralizmi. Ai ndihmon duke ekuilibruar interesat dhe duke përfaqësuar minorancat.

Pjesëmarrja e aktorëve privat në procesin e politik-bërjes në fushën e tyre të interesit

mund të shikohet si e domosdoshme, pasi lejon individët ose grupet të cilët në rast të

kundërt nuk do të ishin në gjendje të merrnin pjesë në politik të kenë një rol në procesin

politik. Lobimi duket se i shton legjitimitet dhe besueshmëri zgjidhjeve politike.

Sidoqoftë, është gjithashtu e rëndësishme të theksojmë se ekspertiza dhe informacioni i

jashtëm nuk kufizohet vetëm tek lobistët. Gjithashtu, ekspertiza mund të ofrohet nga

grupet e pavarura, komisionet ad-hoc, të cilat financohen nga fondet publike ose nga

pjesëmarrja e rregullt në jetën publike (në kuadrin e konferencave, mbledhjeve dhe

dëgjesave) të çdo lobi privat, qoftë ajo një firmë, shoqatë ose dhomë tregtie. Ndërsa

dikush mund ta konsideroj ekspertizën e ofruar nga aktorët e jashtëm si një aset, nga ana

tjetër, duhet pasur parasysh që informacioni i ofruar nga çdo grup sektorial mbart

rrezikun e të qenit i anshëm.

Lobistët nuk japin llogari për veprimet e tyre kur përpiqen të influencojnë politikat

publike ndërsa politikanët e zgjedhur japin llogari për veprimet e tyre gjatë ushtrimit të

detyrës dhe me anë të votës mund të largohen. Në sistemet që nuk kanë legjislacion për

lobimin, parimi i llogaridhënies mund të dobësohet në mënyrë domethënëse nga fakti që

qytetarët nuk janë në dijeni se me cilin lobist mund të jetë takuar një politikan, kush po

lobon kë dhe pse. Në këtë mënyrë qytetarët e ndjejnë se ata nuk munden të ndëshkojnë

Evarist Beqiri 2017

225

politikanët me anë të votës kur ata janë të shqetësuar lidhur me marrëdhëniet e tyre me

lobistët. Kjo ndikon tek principet dhe tek shkalla e llogaridhënies dhe mund të ushqej

cinizmin në rritje të publikut ndaj politikës. Gjatë procesit të lobimit vërehet edhe një

pabarazi mjetesh dhe burimesh në dispozicion të procesit lobimit. Disa grupe interesi

kanë në dispozicion burime më të shumta financiare dhe janë kështu më të avantazhuara

në raport me grupet e tjera të interesit. Në këtë mënyrë rregullat e lojës nuk janë të njëjta

për të gjithë dhe këto grupe mund të ndikojnë më shumë në hartimin e politikave publike.

Nisur nga sa më sipër, lobimi duhet rregulluar në mënyrë të drejtë e të fortë në mënyrë që

të lejoj të gjithë aktorët e përfshirë që ta dallojnë qartësisht lobimin e ligjshëm nga ai i

paligjshëm. Prandaj, e gjykojmë të arsyeshme dhe sugjerojmë që ato vende, të cilat nuk

kanë legjislacion rregullues për lobimin, duke pasur parasysh avantazhet dhe

disavantazhet e secilit sistem rregullues, të përshtatin legjislacionin e brendshëm me

qëllim normimin e aktiviteteve lobuese.

IV.

Në fushën e menaxhimit të çështjeve publike, termi ‘influencë’ zëvendësohet shpesh nga

termi ‘menaxhim’. Por, konkluzioni ynë këtu është se menaxhimi i çështjeve publike dhe

lobimin nuk janë e njëjta gjë.

Dallimi më i madh ndërmjet lobimit dhe menaxhimit modern të çështjeve publike është

rritja e përdorimit të metodologjisë sistematike që ka si rezultat organizimin më racional

të ‘ambicies, studimit dhe maturisë’, nëpërmjet hedhjes së disa hapave që ne i kemi

paraqitur më sipër. Megjithatë, mund të themi se, ideja thelbësore e menaxhimit të

çështjeve publike, pra ajo e përgatitjes, studimit dhe organizimit me maturi për ndeshje,

nuk është e re.

Sistemi politik i dhjetë vendeve ish-komuniste shfaq një transformim të shpejtë nga

qeverisja totalitare tek ajo e kufizuar, nga dominimi i një partie tek shumëpartitizmi, nga

agjencitë dhe gjykatat e varura tek ato të pavarurat, nga politikat dhe vlerat e regjimit të

vjetër tek ato të atij të ri, si privatizimi dhe decentralizimi, dhe nga personeli i vjetër

politik tek ai i riu. Partitë politike të personalizuara, elektoratet e paqëndrueshme dhe

koalicionet e brishta (për shembull, me një Kabinet të ri polak pothuajse çdo vit) të gjitha

tregojnë brishtësinë e tranzicionit politik. Gjithsesi, evropianizimi i këtyre vendeve po

ecën me shpejtësi, siç tregohet edhe nga studimet.615

Profili i vendeve tregon se dy ose tre prirjet e para të lobimit në BE janë të dukshme

ngado, ku më pak dhe ku më shumë. Vetëbesimi dhe veprimi kolektiv po bëhen rregulli i

përgjithshëm më tepër sesa përjashtimi, vetëm me vonesë në kohë nga vendet Evropës

Qendrore dhe Lindore. Prirja e tretë, ajo e lobimit të përshtatur është akoma e freskët, por

gjithmonë e më e dukshme ndërmjet kompanive shumëkombëshe, disa organizatave

joqeveritare dhe disa qeverive të decentralizuara dhe pjesëve të ministrive, përsëri me një

vonesë në kohë për vendet Evropës Qendrore dhe Lindore.

615 Sepos, 2008; Papadimitriou dhe Phinnemore, 2008 cituar tek Van Schendelen, 2010.

Evarist Beqiri 2017

226

Besohet gjithmonë e më tepër se në çdo arenë të BE-së lobimi në mënyrë shabllone nuk

ka kuptim, dhe sjelljet e përshtatura janë të nevojshme dhe mund të përmirësohen më tej.

Parulla e re është profesionalizëm, i cili është në kontrast me amatorizmin, dhe

profesionistët duhet që të mos ngatërrohen me lobistët me kohë të plotë ose konsulentët të

cilët gjithashtu mund të sillen në mënyrë amatoriale. Ata të gjithë kanë ambiciet e tyre,

por lobisti profesional udhëhiqet nga një sjellje e ndërgjegjshme dhe me objektiva të

qarta (studim, maturi), ndërsa amatori sillet si një lobist turist (që sillet sa andej-këndej)

dhe kthehet në shtëpi vetëm me disa kujtime nga Brukseli.616

Grupi lobues inteligjent dhe i matur e përshtat profilin e tij, duke filluar zakonisht jo me

një profil të lartë, por me një të ulët dhe me qetësi. Ky stil është më pak i mërzitshëm për

partnerin e dëshiruar dhe shkakton më pak alarm tek konkurrentët. Profili i lartë mbahet

rezervë për situata emergjente.

Ekziston një efekt ndërveprues midis kompleksitetit të çështjes politike dhe informacionit

të ofruar nga grupet e interesit. Nëse një çështje politike është shumë komplekse,

institucionet evropiane kanë nevojë për më tepër informacion nga grupet e interesit.

Prandaj, grupet e interesit të cilat mund të ofrojnë informacionin e duhur për Komisionin,

Këshillin dhe Parlamentin Evropian do të jenë në një pozicion të mirë për të influencuar

procesin e politik-bërjes. Mirëpo, nëse një çështje nuk është fare e ndërlikuar,

institucionet evropiane nuk kanë nevojë për informacion. Në këtë mënyrë, grupet e

interesit të cilat mbështeten më së shumti te sigurimi i informacionit për vendimmarrësit

evropian do ta kenë kështu më të vështirë për të pasur një ndikim në debatin legjislativ.

Efekti pozitiv i informacionit të ofruar mbi influencën e grupeve të interesit moderohet

nga kompleksiteti i çështjes politike. Efekti do të jetë i fortë në çështje shumë komplekse

dhe do të jetë i dobët në çështjet më pak komplekse. Pra, sa më i madh kompleksiteti i

çështjes politike, aq më i fortë efekti pozitiv i informacionit të ofruar në influencën e

grupeve të interesit në politikbërjen e Bashkimit Evropian.

V.

Në Shqipëri, fillesat e para të organizmit të interesave specifike me qëllim mbrojtjen sa

më mirë të interesave të tyre, mund t’i gjejmë tek organizmi dhe bashkimi shoqëror i

tregtarëve. Historia e Dhomave të Tregtisë, si krijime të sistemit kapitalist për mbrojtjen e

interesave të anëtarëve të saj, e kanë zanafillën shumë herët, qysh në gjysmën e dytë të

shekullit XIX, atëherë kur vendi ynë ishte një provincë e Perandorisë Otomane dhe

administrata e shtetit osman filloi atë reformim që do të kishte si një risi në gjirin e

administratës së re edhe Dhomat e Tregtisë dhe Gjykatat Tregtare.

Dhomat e Tregtisë lindën si mbrojtëse të interesave ekonomike të bashkësisë që i krijoi,

ndërsa në gjysmën e dytë të shek. XIX, Dhomat e Tregtisë tek ne lindën dhe ishin pjesë e

administratës shtetërore dhe kryenin detyrat që u kishte ngarkuar kjo administratë.

Rilindja e dhomave të tregtisë në vitet ‘20-të dhe ecuria e tyre deri në vitin 1944, i

vendosi ato në pozitat e një organi fillimisht në vartësi të Ministrisë së Punëve të

616 Van Schendelen, 2010, 154.

Evarist Beqiri 2017

227

Brendshme, me strukturë ndërtimi dhe funksioni në zbatim të ligjit Otoman të Odave të

Tregtisë, dhe kjo vazhdoi deri kur u hartua legjislacioni shqiptar.

Interesi i qeverisë ishte, që në ballafaqimin për zgjidhjen e problemeve të ekonomisë,

shteti të kishte të bënte me përfaqësues të tregtarëve dhe jo me vetë individin tregtar,

zejtar, bujk apo industrialist.

Në vitet 1945-1990, gjithçka kontrollohej nga partia shtet dhe nuk mund të flasim për

interesa të ndryshme të cilat të mund të bashkëjetonin brenda këtij sistemi politik. Në

sistemet politike diktatoriale kërkohet që çdo dëshirë dhe interes të jetë i pëlqyeshëm prej

hierarkisë partisë-shtet. Gjatë periudhës së socializmit, ekonomia ishte e qendërzuar dhe

nuk mund të flasim për veprimtari të grupeve të ndryshme interesi të cilat mund të

përballeshin realisht në fushën e lojës. Gjatë viteve 1958-1990, Dhoma e Tregtisë,

ndonëse ligjërisht shfaqej me funksionin e një “organizate shoqërore për t’i dhënë një

impuls të mëtejshëm zhvillimit dhe forcimit të lidhjeve tregtare me vendet e tjera, për

zhvillimin e përparimin teknik në fushën e prodhimeve për eksport dhe në atë të

propagandimit të arritjeve të vendit tonë”, në praktikë s’ishte gjë tjetër veçse një

institucion a ndërmarrje, pjesë e administratës shtetërore. Kjo dukej dhe shprehej qartë në

përbërjen e anëtarëve të saj: Dhoma e Tregtisë ishte një bashkim nga lart i ndërmarrjeve

ekonomike të krijuara nga shteti, të cilat përfaqësonin interesat e tij në marrëdhëniet me

jashtë, sipas degëve të ndryshme të ekonomisë.

Fillimi i viteve ’90 është koha e revolucionit në marrëdhëniet e biznesit të ri të

sapokrijuar, që po merrte frymë i lirë dhe po hidhte hapat e parë ende të pasigurta në një

terren ku dominonin marrëdhënie krejt të pasigurta politike, ekonomike dhe shoqërore.

Nevoja e pjesëmarrjes së qytetarëve në qeverisjen demokratike të vendit realizohet

nëpërmjet grupeve të interesit. Roli i tyre ka karakter jo vetëm informues për opinionin

publik, por edhe ndikues në vendimmarrje; roli i tyre kësisoj synon të plotësoj

pluralizmin dhe pasuroj debatin gjatë procesit të përgjithshëm të vendimmarrjes

demokratike. Demokracia shqiptare është relativisht e re dhe në një shoqëri demokratike

që aspiron progresin interesat e ndryshme janë pjesë natyrale e saj dhe luajnë një rol të

rëndësishëm në forcimin e demokracisë.

Aktualisht, në Shqipëri nuk ekziston ndonjë ligj për rregullimin e aktiviteteve lobuese.

Nuk ka një regjistër transparence për lobistët, as të detyrueshëm dhe as vullnetar.

Gjithashtu nuk ekziston një Kod Sjellje për lobistët. Por, në vendin tonë, ndodh shpesh që

iniciativat e qeverisë ose të parlamentit të cilat kanë ndikim tek sektorë të veçantë të

ekonomisë ndalohen, pa u dhënë arsyet e vërteta që qëndrojnë pas këtyre vendimeve.

Mungesa e transparencës dhe e informacionit lidhur me vendimmarrjen në të tilla raste e

bën të pamundur që të japim një mendim të argumentuar lidhur me ndikim që kanë

aktorët e ndryshëm ekonomik në këto vendimmarrje. Por nga ana tjetër as nuk mund të

mohojmë rolin e rëndësishëm të këtyre aktorëve në vendimmarrjen publike.

Grupet e interesit kanë ndikim dhe rëndësi të ndryshme gjatë vendimmarrjes dhe hartimit

të politikave publike. Pesha e tyre specifike varet nga një sërë faktorësh, ndër të cilit

Evarist Beqiri 2017

228

përmendim, organizimin e brendshëm, bashkimin e qëndrimeve për çështjet thelbësore,

ndërgjegjësimin për rëndësinë e procesit të lobimit etj.

Ndër grupet e interesit që veprojnë në vendin tonë përmendim sindikatat, grupet e

biznesit, zejtarët, organizatat joqeveritare dhe grupet e profesionistëve.

Sindikata, si organizatë interesi e punëtorëve luan një rol në kufizimin e fitimit dhe të

privilegjeve të pronarëve të korporatave në dëm të pagave të punëtorëve. Shpesh,

sindikatat dhe qeveria edhe bashkëpunojnë me njëra-tjetrën duke nënshkruar marrëveshje

të caktuara për realizimin e objektivave të përbashkët. Fillimi i viteve 1990, përkon me

hyrjen e Shqipërisë në periudhën e tranzicionit, me qëllim kalimin në një sistem të ri, atë

të ekonomisë së tregut. Transformimet ishin të domosdoshme jo vetëm në ekonomi,

politikë, aspektin social etj., por edhe në fushën e organizimit, të drejtimit dhe veprimit

sindikalist. Por, historiku 25 vjeçar i sindikatave në vendin tonë dëshmon se, ato nuk

kanë qenë në gjendje të mbrojnë si duhet punonjësit, që janë anëtar të tyre dhe për pasojë

ato nuk kanë mundur të imponojnë dhe të mbrojnë qëndrimet e tyre në raport me politikat

të caktuara shtetërore. Forca e tyre influencuese ndaj qeverisë por edhe ndaj

punëdhënësve është e dobët. Ky fakt bën që shpesh të drejtat e punëmarrësve të mos

respektohen. Në krahasim me grupet e tjera të interesit që veprojnë në vendin tonë, duket

se sindikatat gjenden në një pozicion më pak të fortë. Një faktor i rëndësishëm që ndikon

në mosfunksionimin e tyre, është mungesa e pavarësisë së tyre nga klasa politike e

vendit. Por një faktor tjetër është edhe përçarja e brendshme që ekziston midis vetë

grupimeve sindikaliste. Pozicionimi i tyre në krah të njërës apo tjetrës parti politike ka

bërë që ato t’i shmangen interesave parësore të punonjësve dhe njëkohësisht qëllimit

kryesor për të cilin janë krijuar.

Një formë tjetër e organizimit të interesave janë grupet e biznesit që veprojnë në vendin

tonë. Zakonisht këto grupe organizohen dhe veprojnë në kuadrin e Dhomave të Tregtisë

dhe Industrisë. Dhoma është person juridik që nuk ushtron veprimtari fitimprurëse. Në të

gjitha rrethet e Shqipërisë janë themeluar dhomat e tregtisë. Anëtarët e tyre janë tregtarët

(që regjistrohen si të tillë), shoqëritë tregtare, ndërmarrjet shtetërore, shoqëritë tregtare e

të huaja. Dhoma e Tregtisë mban dhe zhvillon kontakte ekonomike me dhomat

homologe, me institucione ekonomike, shoqata, organizata dhe firma jashtë shtetit për të

bërë të mundur nxitjen e tregtisë dhe bashkëpunimit ekonomik me to. Bashkëpunon me

autoritetet dhe organizmat përkatës shtetëror të të gjitha niveleve; përfaqëson komunitetin

e biznesit në marrëdhëniet me shtetin.

Grupet e biznesit kërkojnë institucionalizim dhe partneritet me shtetin për zgjidhjen e

problemeve të shumta dhe jetike të biznesit. Si grupe të tilla veprojnë edhe shumë

shoqata biznesi. Roli i tyre në iniciativat ligjore në fushën përkatëse ka qenë dhe vazhdon

të jetë i rëndësishëm.

Për garantimin e bashkëpunimit institucional dhe të partneritetit publik-privat, për

zhvillimin e politikave ekonomike, për garantimin e dialogut dhe këshillimit ndërmjet

organeve të administratës shtetërore dhe sektorit privat, si dhe për rritjen e transparencës

në vendimmarrjen publike dhe përfaqësimin e sektorit privat në këtë proces, qeveria ka

Evarist Beqiri 2017

229

ngritur forume të tilla si, Këshilli Ekonomik Kombëtar. Legjislacioni që prek interesat e

grupeve të biznesit hartohet në bashkëpunim me to. Grupet e interesit përpiqen të

influencojnë qeverinë, në mënyrë që politikat dhe ligjet e miratuara nga qeveria të mos e

rëndojnë pozitën e biznesit. Bizneset që zhvillojnë aktivitet ekonomik në vendin tonë,

janë ndërgjegjësuar për rëndësinë që ka organizimi dhe koordinimi i veprimit të

përbashkët për të ndikuar në hartimin e politikave publike.

Sa i takon zejtarisë, në vendin tonë është miratuar ligji nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në

Republikën e Shqipërisë”, i cili rregullon ushtrimin e veprimtarisë zejtare në Republikën

e Shqipërisë, kualifikimin profesional në këtë fushë, si dhe organizimin e subjekteve

zejtare nëpërmjet krijimit të Dhomës Kombëtare të Zejtarisë. Qëllimi i ligjit është nxitja e

zhvillimit të zejtarisë nëpërmjet mbrojtjes së interesave të zejtarëve dhe konsumatorëve të

produkteve e të shërbimeve të zejtarisë, si dhe mbështetja për zhvillimin e kualifikimit

profesional në këtë fushë.

Ndërsa, ligji nr. 8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar,

përcakton rregullat për themelimin, regjistrimin, funksionimin, organizimin dhe

veprimtarinë e organizatave jofitimprurëse, të cilat ndjekin qëllime në të mirë dhe në

interes të publikut. Organizatat joqeveritare shfaqen si grupe interesi që kanë rol ndikues

në Shqipëri. Organizata është një shoqërizim i madh njerëzish që ngrihet mbi baza

jopersonale, që synon arritjen e objektivave të caktuar. Organizata joqeveritare janë

bashkime vullnetare të individëve të krijuara për një ide ose qëllim të caktuar. Veçori e

tyre është se ato veprojnë të pavarura nga qeveria, nuk punojnë për qëllime përfitimi të

caktuar dhe nuk mbështesin ndonjë forcë politike të caktuar. Por ka raste të shndërrimit të

organizatave joqeveritare në parti politike ose të kalimit të drejtuesve të këtyre

organizatave në politikë. Shpesh këto organizata krijojnë varësi apo lidhjet të ngushta me

politikën, duke lënë mënjanë misionin e tyre, si përfaqësuese dhe mbrojtëse të nevojave

të njerëzve përkundrejt pushtetit.

Organizatat joqeveritare kanë rol të rëndësishëm në sistemin e demokracisë liberale, por,

servilizmi i tyre ndaj pushtetit ka pasoja negative në forcimin e demokracisë. Afrimi i

grupeve të shoqërisë civile me pushtetin e zbeh rolin e tyre si kundërshtare të

keqqeverisjes dhe abuzivizmit me pushtetin. Gjithashtu, ky afrim e ul besueshmërinë e

tyre në sytë e opinionit publik, i cili i shikon ato si aleate në këtë betejë të përbashkët.

Në Shqipëri, kohët e fundit, vihet re një tendencë gjithmonë e në rritje sipas së cilës,

grupet e interesit janë bërë pjesë e procesit legjislativ dhe ato janë konsultuar vazhdimisht

për nismat ligjore që prekin fushën e veprimtarisë së tyre. Në këtë kuadër, në vitit 2014

është miratuar edhe ligji nr. 146/2014 “Për Njoftimin Dhe Konsultimin Publik”, i cili

rregullon me hollësi mënyrën e konsultimit në procesin e hartimit të ligjeve dhe

politikave. Në të njëjtën frymë është miratuar edhe ligji nr. 57/2014 “Për krijimin dhe

funksionimin e Këshillit Ekonomik Kombëtar”.

Përfundimi ynë është se, tanimë rregullimi legjislativ i aktiviteteve lobuese në vendin

tonë është një domosdoshmëri. Në Shqipëri, fillimisht mund të përdorej si model, sistemi

ligjor, i cili i rregullon më pak aktivitetet lobuese. Duke pasur parasysh karakteristikat e

vendit tonë, mendojmë se, ky sistem ligjor, i përshtatet më shumë vendit tonë, pasi barra

Evarist Beqiri 2017

230

burokratike për lobistët është relativisht e vogël, dhe mirëmbajtja e një regjistri dhe

lëshimi i lejekalimeve për lobistët në institucionet politike nuk janë të rënda as për

shtetin. Në përgjithësi, shpenzimet e shtetit lidhur me krijimin dhe mirëmbajtjen e një

sistemi të tillë janë relativisht të ulëta.

Sa i përket qasjeve të ndryshme, ndaj sistemit teorik të grupeve të interesit në vendin

tonë, mund të themi se sistemi shqiptar karakterizohet nga tipare kryesisht pluraliste, por

nuk mungojnë së fundmi edhe nuancat e korporatizmit demokratik apo neo-

korporatizmit. Iniciativat e fundit ligjore të qeverisë e ilustrojnë më së miri këtë fakt.

Përmendim këtu, miratimin nga Kuvendi të ligjit nr. 93/2016, “Për disa shtesa dhe


ndryshuar”, i cili e bën anëtarësimin në këto dhoma të detyrueshëm për biznesin. Një

tregues tjetër është roli aktiv që merr qeveria me ligjin për funksionimin e Këshillit

Ekonomik Kombëtar apo parashikimet e ligjit nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e

Shqipërisë”, që detyron çdo subjekt zejtar të regjistrohet në Dhomën Kombëtare të

Zejtarisë.

Konflikti i interesit përbën thembrën e Akilit të politikës dhe demokracisë, ky fakt

konstatohet me qartë në demokracitë e reja, si ajo shqiptare. Normimi i lobimit do të

ndikonte në rritjen e transparencës dhe llogaridhënies duke ndikuar kështu në forcimin e

demokracisë së brishtë shqiptare.

Miratimi i ligjit nr. 9367, datë 7.4.2005 “Për Parandalimin e Konfliktit të Interesave në

Ushtrimin e Funksioneve Publike”, ligjit nr. 146/2014 “Për Njoftimin Dhe Konsultimin

Publik”, ligjit nr. 57/2014 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit Ekonomik

Kombëtar”, shënojnë hapa përpara lidhur me rritjen e transparencës në ushtrimin e

funksioneve publike. Megjithatë, nevojitet një kuadër ligjor më i plotë dhe më i qartë për

rregullimin e këtyre aktiviteteve. Duhet kuptuar se demokracia është më tepër sesa një

ideologji. Përveç organizimi i zgjedhjeve të lira dhe të ndershme, për të bërë të mundur

mirëfunksionimin e saj duhet transparencë dhe llogaridhënie dhe një qeveri e

përgjegjshme para qytetarëve. Demokracia është në thelb një sistem i tërë rregullash dhe

vlerash, që duhen respektuar kurdoherë nga grupet e ndryshme, të cilat kanë opinione dhe

interesa që konkurrojnë njëra - tjetrën.

Evarist Beqiri 2017

231

BIBLIOGRAFIA

a) Libra

1) Heike Kluver, “Lobbying in The European Union”, Oxford University Press, UK,

2013.

2) Rinus Van Schendelen, “ More Machiavelli in Brussels. The art of lobbying the

EU”, Amsterdam University Press, 2010.

3) Helen Wallace, Mark A. Pollack dhe Alasdair R. Young, “Policy-Making in the

Europian Union”, Oxford University Press, 2010.

4) Enkeleda Olldashi (Boçi), “Hyrje mbi teoritë e grupeve të interesit”, Globus R.,

Tiranë, 2010.

5) David Coen dhe Jeremy Richardson “Lobbying the European Union: Institutions,

Actors, and Issues”, Oxford University Press, UK, 2009.

6) Fareed Zakaria, “E ardhmja e lirisë. Demokracia joliberale brenda dhe jashtë

vendit”, Instituti i Dialogut dhe Komunikimit, Tiranë , 2008.

7) Justin Greenwood, “Interest Representation in the European Union”, Palgrave

Macmillian UK, 2003, 2007.

8) Grant Jordan dhe William A. Maloney, “Democracy and Interest Groups

Enhancing Participation?”, Palgrave Macmillian, 2007.

9) Otto Lerbinger,“Corporate Public Affairs”, Interacting With Interest Groups,

Media, and Government,” Lawrence Erlbaum Associates, 2006.

10) Anthony J. Nownes, “Total Lobbying”, What Lobbyists Want (And How They Try

to Get It)”, Cambridge University Press, 2006.

11) Rinus Van Schendelen, “Machiavelli in Brussels. The art of lobbying the EU”,

Amsterdam University Press, 2005.

12) Scott Kennedy, “The Business of Lobbying in China”, Harvard University Press,

2005.

13) Bryan Cassidy, “European Lobbying Guide”, A guide on whom and how to lobby”,

Thorogood 10-12 Rivington Street London EC2A 3DU, 1999.

14) Charles Miller, “Practical Techniques for Effective Lobbying”, Thorogood Limited

12-18 Grosvenor Gardens London SW1W 0DH, 1998, fq.5.

Evarist Beqiri 2017

232

15) Norberto Bobbio, “E djathta dhe e Majta, Gjykime dhe Kuptime të një dallese

politike”, Instituti i Dialogut dhe Komunikimit, Tiranë, botim i dytë.

b) Akte ligjore, artikuj shkencor dhe publikime informative nga

interneti

1) Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, e përditësuar.

2) Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë, i përditësuar.

3) Ligji nr. 7516, datë 7.10.1991 “Për Sindikatat në Republikën e Shqipërisë”, i

ndryshuar.

4) Ligji nr.8788, datë 7.5.2001 “Për Organizatat Jofitimprurëse”, i ndryshuar.

5) Ligji nr. 9640, datë 9.11.2006 “Për Dhomat e Tregtisë”, të ndryshuar”.

6) Ligji nr. 146/2014 “Për Njoftimin dhe Konsultimin Publik” dhe relacioni për

projektligjin “Për Njoftimin dhe Konsultimin Publik”.

7) Ligji nr. 91/2013, “Për Vlerësimin Strategjik Mjedisor”.

8) Ligji nr. 57/2014 “Për Krijimin dhe Funksionimin e Këshillit Ekonomik

Kombëtar”.

9) Ligj nr. 70/2016 “Për Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë”.

https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2016/07/ligj-nr.-70-dt.-

30.6.2016.pdf, Faqja u vizitua më dt. 21.12.2016. Relacioni për projektligjin “Për

Zejtarinë në Republikën e Shqipërisë.

10) Projekt ligj “Për Nismën Ligjore Popullore në Republikën e Shqipërisë” dhe

relacioni shoqërues.

11) Dekret i Presidentit të Republikës, “Për kthimin e ligjit nr. 93/2016 “Për disa

shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 9640, datë 9.11.2006, “Për dhomat e tregtisë

dhe industrisë”, të ndryshuar”, nr. Dekretit 9769, datë 18.10.2016.

http://president.al/?p=36879; Faqja u vizituar më dt. 21.10.2016.

12) Dekret i Presidentit të Republikës, “Për kthimin për rishqyrtim në Kuvend të ligjit

nr. 92/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.10 463, datë 22.9.2011,

“Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, të ndryshuar”, me Nr. Dekretit 9765,

më 14.10.2016, http://president.al/?p=36771; data: 21.10.2016.

http://president.al/?p=36879

Evarist Beqiri 2017

233

13) Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 219, datë 11.3.2015 “Për përcaktimin e

rregullave e të procedurave për konsultimin me grupet e interesit dhe publikun, si

dhe dëgjesën publike gjatë procesit të vlerësimit strategjik mjedisor”.

14) Relacion për projektligjin “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.7961, datë

12.7.1995, “Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar”.

https://www.parlament.al/wpcontent/uploads/2015/11/relacion_kodi_i_punes_219

48_1.pdf. Faqja u vizitua më dt., 21.12.2016.

15) European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission)

“Report on the role of extra-institutional actors in the democratic system

(lobbying), 2013. http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe. Faqja

është vizituar në Janar 2015.

16) “Për një Qeverisje të Mirë”, broshura është përgatitur dhe botuar në kuadrin e

projektit: “Forcimi i Shoqërisë Civile dhe strukturave demokratike”. Qëllimi i

projektit është të materializoj nismën e Qeverisë Shqiptare për të nxitur

përfshirjen e qytetarëve dhe të Shoqërisë Civile në hartimin e politikave dhe

marrjen e vendimeve.

17) Amanda Taub, “The E.U. Is Democratic. It Just Doesn’t Feel That Way”, New

York Times, June 29, 2016.

http://www.nytimes.com/2016/06/30/world/europe/the-eu-is-democratic-it-just-

doesnt-feel-that-way.html?_r=0. Faqja u vizitua më dt., 24 nëntor 2016.

18) http://cci.al/. Faqja u vizitua më dt., 7 nëntor 2016.

19) http://www.amcham.com.al/. Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016.

20) http://kek.al/category/. Faqja u vizitua më dt., 14 nëntor 2016.

21) http://www.bspsh.org.al. Faqja u vizitua më dt., 9 nëntor 2016.

22) http://shqiptarja.com/analiza/2709/sindikatat-e-arsimit-kontrata-kolektive-dhe-

testimi-i-mesuesve-284445.html. Data e konsultimit me materialin online: 7

nëntor 2016.

23) Ronny Patz, “A long way to go for effective EU lobby regulation”, BRUSSELS,

18 Feb 2014, https://euobserver.com/stakeholders/123182. Janar 2015.

24) http://ec.europa.eu/transparencyregister/info/aboutregister/whyTransparencyRegis

ter.do?locale=en. Janar 2015.

25) http://en.wikipedia.org/wiki/European_Union_lobbying#Transparency_Register.

Janar 2015.

https://www.parlament.al/wpcontent/uploads/2015/11/relacion_kodi_i_punes_21948_1.pdf

https://www.parlament.al/wpcontent/uploads/2015/11/relacion_kodi_i_punes_21948_1.pdf


http://www.nytimes.com/2016/06/30/world/europe/the-eu-is-democratic-it-just-doesnt-feel-that-way.html?_r=0

http://www.nytimes.com/2016/06/30/world/europe/the-eu-is-democratic-it-just-doesnt-feel-that-way.html?_r=0

http://cci.al/

http://shqiptarja.com/analiza/2709/sindikatat-e-arsimit-kontrata-kolektive-dhe-testimi-i-mesuesve-284445.html

http://shqiptarja.com/analiza/2709/sindikatat-e-arsimit-kontrata-kolektive-dhe-testimi-i-mesuesve-284445.html

https://euobserver.com/stakeholders/123182

http://ec.europa.eu/transparencyregister/info/aboutregister/whyTransparencyRegister.do?locale=en

http://ec.europa.eu/transparencyregister/info/aboutregister/whyTransparencyRegister.do?locale=en

http://en.wikipedia.org/wiki/European_Union_lobbying#Transparency_Register

Evarist Beqiri 2017

234

26) “EU lobbyist register to become mandatory by 2017”,

http://www.euractiv.com/sections/public-affairs/eu-lobbyist-register-become-

mandatory-2017-301581. Janar 2015.

27) “EU Transparency Register”, http://epthinktank.eu/2014/12/04/eu-transparency-

register/. Janar 2015.

28) European Transparency Register, http/www.jukkarannila.fidocsEPRS-Briefing-

542170-European-Transparency-Register-FINAL.pdf. Janar 2015.

29) International Code of Lobbying Ethics, Adopted by the Association of Accredited

Lobbyists to the European Union (AALEP), Board of Directors on 27 March,

2012. Janar 2015.

30) Official Journal of the European Union, L 277/11, 19.9.2014, “Agreement

between the European Parliament and the European Commission on the

transparency register for organisations and self-employed individuals engaged in

EU policy-making and policy implementation”. Maj 2016.

31) http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=//EP//TEXT+RULESEP

+20150101+ANN09+DOC+XML+V0//EN&language=EN&navigationBar=YES.

Janar 2015.

32) http://www.europeanvoice.com/article/transparency-register-could-be-made-

mandatory-for-all-eu-institutions/. Janar 2015.

33) http://www.vieuws.eu/eu-institutions/junckers-new-lobbying-rules-short-of-what-

is-actually-needed-to-increase-transparency/ . Faqja u vizitua më dt., 19.03.2015.

34) http://www.altereu.org/sites/default/files/documents/Why%20EU%20Lobby%20

Register%20still%20fails%20to%20deliver%20-%20print%20version_0.pdf.

Janar 2015.

35) http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-3740_en.htm, 19.03.2015.

36) http://ec.europa.eu/transparencyregister/public/staticPage/displayStaticPage.do?lo

cale=en&reference=KEY_DATES. Janar 2015.

37) http://www.europarl.europa.eu/news/en/news-

room/content/20150127IPR15401/html/Commission-and-Parliament-implement-

new-rules-on-Transparency-Register, janar 2015.


cale=en&reference=CODE_OF_CONDUCT, janar 2015.

http://www.euractiv.com/sections/public-affairs/eu-lobbyist-register-become-mandatory-2017-301581

http://www.euractiv.com/sections/public-affairs/eu-lobbyist-register-become-mandatory-2017-301581



http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=//EP//TEXT+RULESEP+20150101+ANN09+DOC+XML+V0//EN&language=EN&navigationBar=YES

http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=//EP//TEXT+RULESEP+20150101+ANN09+DOC+XML+V0//EN&language=EN&navigationBar=YES

http://www.europeanvoice.com/article/transparency-register-could-be-made-mandatory-for-all-eu-institutions/

http://www.europeanvoice.com/article/transparency-register-could-be-made-mandatory-for-all-eu-institutions/

http://www.vieuws.eu/eu-institutions/junckers-new-lobbying-rules-short-of-what-is-actually-needed-to-increase-transparency/

http://www.vieuws.eu/eu-institutions/junckers-new-lobbying-rules-short-of-what-is-actually-needed-to-increase-transparency/

http://www.altereu.org/sites/default/files/documents/Why%20EU%20Lobby%20Register%20still%20fails%20to%20deliver%20-%20print%20version_0.pdf

http://www.altereu.org/sites/default/files/documents/Why%20EU%20Lobby%20Register%20still%20fails%20to%20deliver%20-%20print%20version_0.pdf

http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-3740_en.htm,%2019.03.2015



http://www.europarl.europa.eu/news/en/news-room/content/20150127IPR15401/html/Commission-and-Parliament-implement-new-rules-on-Transparency-Register





Evarist Beqiri 2017

235


cale=en&reference=REVIEW_OF_THE_REGISTER, janar 2015.

40) “New and Improved? Why the EU Lobby register still fails to deliver”, ALTER-

EU, Alliance for Lobbying Transparency and Ethics Regulation, Rue

d’Edimbourg 26, 1050 Bruxelles, [email protected] EUTR registration:

2694372574-63, January 2015.

41) http://www.transparencyinternational.eu/2013/10/reviewing-the-eu-transparency-

register-how-to-regulate-eu-lobbying/, janar 2015.

42) http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, janar 2015.

43) http://www.sot.com.al/politike/harito-ligjet-e-reja-t%C3%AB-konsultohen-dhe-

publikohen-n%C3%AB-regjistrin-elektronik#sthash.sIK1cd8V.dpuf, tetor 2015.

44) http://www.shekulli.com.al/p.php?id=55311, dt. 14.10.2015.

45) http://www.ata.gov.al/komisioni-i-ligjeve-miraton-projektligjin-per-njoftimin-

dhe-konsultimin-publik-187878.html, dt. 14.10.2015.

46) https://www.osfa.al/njoftime/rritja-e-perfshirjes-qytetare-ne-vendimmarrje-dhe-

politikeberje, dt. 14.10.2015.

47) Erjona Rusi, “Erion Veliaj- Përdorimi i Shoqërisë Civile si Trampolinë Drejt

Politikës”, 03/03/2014.

http://kallxo.com/gjnk/erion-veliaj-perdorimi-i-shoqerise-civile-si-trampoline-

drejt-politikes/. Data e vizitës së fundit në website: 1.2.2017.

48) Besart Kadia, “Lobimi si shpresë për një demokraci funksionale”, Gazeta Mapo,

http://mapo.al/new/2014/04/lobimi-si-shprese-per-nje-demokraci-funksionale/,

{23/04/2014}.

49) The Independent Commission Against Corruption, “An Issues Paper on the

Nature and Management of Lobbying in NSW “, Sydney, 2010.

50) A joint EP - EC High-level working group on a common register and code of

conduct for lobbyists, Joint statement regarding the progress achieved to date, 22

april 2009.

51) ALTER-EU. ‘The Commission’s Lobby Register One Year On: Success or

Failure? Alliance for Lobbying Transparency and Ethics Regulation.’

<http://www.alter-eu.org/en/publications/commissions-lobby-register-one-

yearsuccess-or-failure>, 2009.



http://www.transparencyinternational.eu/2013/10/reviewing-the-eu-transparency-register-how-to-regulate-eu-lobbying/

http://www.transparencyinternational.eu/2013/10/reviewing-the-eu-transparency-register-how-to-regulate-eu-lobbying/


http://www.sot.com.al/politike/harito-ligjet-e-reja-t%C3%AB-konsultohen-dhe-publikohen-n%C3%AB-regjistrin-elektronik#sthash.sIK1cd8V.dpuf

http://www.sot.com.al/politike/harito-ligjet-e-reja-t%C3%AB-konsultohen-dhe-publikohen-n%C3%AB-regjistrin-elektronik#sthash.sIK1cd8V.dpuf

http://www.shekulli.com.al/p.php?id=55311

http://www.ata.gov.al/komisioni-i-ligjeve-miraton-projektligjin-per-njoftimin-dhe-konsultimin-publik-187878.html

http://www.ata.gov.al/komisioni-i-ligjeve-miraton-projektligjin-per-njoftimin-dhe-konsultimin-publik-187878.html



http://kallxo.com/gjnk/erion-veliaj-perdorimi-i-shoqerise-civile-si-trampoline-drejt-politikes/

http://kallxo.com/gjnk/erion-veliaj-perdorimi-i-shoqerise-civile-si-trampoline-drejt-politikes/

http://mapo.al/new/author/

http://mapo.al/new/2014/04/lobimi-si-shprese-per-nje-demokraci-funksionale/

Evarist Beqiri 2017

236

52) Communication from the Commission to the European PARLIAMENT and the

Council, “European Transparency Initiative: the Register of Interest

Representatives, one year after”, COM(2009) 612 final, Brussels, 28.10.2009.

53) Burson-Marsteller, “A Guide to Effective Lobbing in Europe”, 2009.

54) Natacha Cingotti and Paul de Clerck, Lobbying in Brussels How much do the top

50 companies in the EU spend?, Report, Friends of the Earth Europe, 2009.

55) EU Insight, published by the Delegation of the European Commission to the

United States, Issue No. 22, September 2008.

56) “Lobbying the European Union by Committee The strategies of corporate

influence in the Commission’s expert groups”, Council’s working groups and

comitology committees Briefing Paper, Corporate Europe Observatory, July

2007.

57) Risoluzione del Parlamento europeo del 13 marzo 2007 sulla responsabilità

sociale delle imprese: un nuovo partenariato (2006/2133(INI)).

58) Corporate Europe Observatory (CEO), Lobby Planet Guide, 2005.

59) “La Politica di Informazione e Comunicazione Dell’Unione Europea e i CDE”,

Dossier a cura del Centro di documentazione europea dell’Università degli Studi

di Verona Verona, aprile 2007.

60) “Towards Responsible Lobbying”, Report prepared by Alex MacGillivray, Peter

Raynard & Simon Zadek with Cris Oliveira, Vicky Murray and Maya Forstater of

AccountAbility, 2005. This report is also available online from

www.accountability.org.uk and www.unglobalcompact.org.

61) Fjala në seancë plenare e deputetes së Kuvendit të Republikës së Shqipërisë znj.

Silva Caka, lidhur me projektligjin “Për Njoftimin Dhe Konsultimin Publik”.

62) Nehat Sadiku, “Politika dhe grupet e interesit”, botuar tek

www.bletashqiptare.com/veumlshtrime/politika-dhe-grupet-e-interesit, dt.

3/4/2014; Më datë 20.10.2015 është konsultuar faqja për herë të fundit.

63) http://www.aalep.eu/venice-commission-council-europe, kjo faqe është

konsultuar më 28 janar 2015.

64) Administering the Lobbying Act. The Office of the Commissioner of Lobbying of

Canada (2011). http://www.ocl-cal.gc.ca/eic/site/lobbyist-

lobbyiste1.nsf/eng/h_nx00548.html

http://www.unglobalcompact.org/

http://www.bletashqiptare.com/veumlshtrime/politika-dhe-grupet-e-interesit


http://www.ocl-cal.gc.ca/eic/site/lobbyist-lobbyiste1.nsf/eng/h_nx00548.html

http://www.ocl-cal.gc.ca/eic/site/lobbyist-lobbyiste1.nsf/eng/h_nx00548.html

Evarist Beqiri 2017

237

65) Agreement between the European Parliament and the European Commission on

the establishment of a transparency register for organisations and self-employed

individuals engaged in EU policy-making and policy implementation.

http://europa.eu/transparency-register/pdf/agreement-transparency-register_en.pdf

66) Association française des conseils en lobbying et affaires publiques. Charte de

deontologie professionnelle. 7 July 2010. http://afcl.net/wp-

content/themes/deluxe/images/charte.pdf

67) Bursting the Brussels Bubble. ALTER-EU (2010). http://www.alter-

eu.org/sites/default/files/documents/bursting-the-brussels-bubble.pdf

68) Chari, R., Hogan, J., Murphy, G. Report on the Legal Framework for the

Regulation of Lobbying in the Council of Europe member States. Venice

Commission (2011).

http://www.venice.coe.int/docs/2011/CDL-DEM(2011)002-e.pdf

69) Chief Official Ethics Commission. Activity Report for 2009.

http://www.vtek.lt/vtek/images/vtek/Dokumentai/EN/about_us/ACTIVITY_REP

ORT_FOR_2009.doc

70) Code of Conduct of the Association of Professional Political Consultants, July

2010. http://www.appc.org.uk/en/membership_code_etc/Code_of_Conduct.cfm

71) http://www.montgomeryschoolsmd.org/schools/blakehs/staff/wagnerm/interestgro

upspacs.htm. Faqja është vizituar më dt. 26.03.2017.

72) Watch (2005). http://www.lobbyinginfo.org/documents/RevolveDoor.pdf

73) Ethics Commitments By Executive Branch Personnel. Executive Order, 21

January 2009. http://www.whitehouse.gov/issues/ethics/

74) Guiding Principles for Lobbyists.

http://www.appc.org.uk/en/membership_code_etc/guiding_principles.cfm

http://www.bundestag.de/dokumente/analysen/2008/lobbyisten-register.pdf

75) Kalniņš, V. Parliamentary Lobbying between Civil Rights and Corruption.

PROVIDUS (2005). http://www.politika.lv/index.php?f=249.

76) Legislation on Lobbying in Europe. OECD (2007).

http://www.oecd.org/dataoecd/18/15/38944200.pdf

http://europa.eu/transparency-register/pdf/agreement-transparency-register_en.pdf

http://afcl.net/wp-content/themes/deluxe/images/charte.pdf

http://afcl.net/wp-content/themes/deluxe/images/charte.pdf

http://www.alter-eu.org/sites/default/files/documents/bursting-the-brussels-bubble.pdf

http://www.alter-eu.org/sites/default/files/documents/bursting-the-brussels-bubble.pdf

http://www.venice.coe.int/docs/2011/CDL-DEM(2011)002-e.pdf

http://www.vtek.lt/vtek/images/vtek/Dokumentai/EN/about_us/ACTIVITY_REPORT_FOR_2009.doc

http://www.vtek.lt/vtek/images/vtek/Dokumentai/EN/about_us/ACTIVITY_REPORT_FOR_2009.doc

http://www.appc.org.uk/en/membership_code_etc/Code_of_Conduct.cfm

http://www.lobbyinginfo.org/documents/RevolveDoor.pdf

http://www.whitehouse.gov/issues/ethics/

http://www.appc.org.uk/en/membership_code_etc/guiding_principles.cfm

http://www.bundestag.de/dokumente/analysen/2008/lobbyisten-register.pdf

http://www.politika.lv/index.php?f=249


Evarist Beqiri 2017

238

77) Lobbying Act loophole to close: Day. CBC news (5 August 2010).

http://www.cbc.ca/news/canada/story/2010/08/05/day-government-

transparency.html

78) Lobbying Disclosure Act Guidance. Reviewed/Last Revised on 15 June 2011.

http://www.senate.gov/legislative/resources/pdf/S1guidance.pdf

79) Lobbyists, Government and Public Trust. Volume 1. OECD (2009).

http://www.oecd-ilibrary.org/governance/lobbyists-governments-and-public-trust-

volume-1_9789264073371-en

80) Lobbyists, government and public trust: Promoting integrity by self-regulation.

OECD, 9 October 2009.

http://www.oecd.org/officialdocuments/publicdisplaydocumentpdf/?cote=GOV/P

GC(2009)9&docLanguage=En

81) Makowski, G. Regulation of Lobbying in Poland.

http://www.europeum.org/doc/pdf/makowski_PL.pdf

82) Mavrov, B. (ed.). Transparency in Lobbying in Bulgaria. The European Institute

(2011).http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/EI_PASOS_lobbyingFINAL-

ed..doc

83) McGrath C. Comparative Lobbying Practices: Washington, London, Brussels.

http://www.psa.ac.uk/cps/2002/mcgrath2.pdf

84) Pogatsa, Z. The Law on Lobbying in Hungary, and Its Effects. EUROPEUM

Institute for European Policy (2010).

http://www.europeum.org/doc/pdf/pogatsa_HU.pdf

85) Programme of action against corruption. GMC (96) 95. The Committee of

Ministers of the Council of Europe.

http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/general/GMC96%20E95%20Actionpr

ogr%20English.pdf

86) Pross, A.P. Lobbying: Models for Regulation. OECD (2007).


87) Recommendations of the Council on Principles for Transparency and Integrity in

Lobbying. OECD (18 February 2010).

http://www.oecd.org/document/48/0,3343,en_2649_34135_44644592_1_1_1_374

47,00.html

88) Recommendation 1908 (2010) of the Parliamentary Assembly of the Council of

Europe.

http://www.cbc.ca/news/canada/story/2010/08/05/day-government-transparency.html

http://www.cbc.ca/news/canada/story/2010/08/05/day-government-transparency.html

http://www.senate.gov/legislative/resources/pdf/S1guidance.pdf

http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/governance/lobbyists-governments-and-public-trust-volume-1_9789264073371-en

http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/governance/lobbyists-governments-and-public-trust-volume-1_9789264073371-en

http://www.oecd.org/officialdocuments/publicdisplaydocumentpdf/?cote=GOV/PGC(2009)9&docLanguage=En

http://www.oecd.org/officialdocuments/publicdisplaydocumentpdf/?cote=GOV/PGC(2009)9&docLanguage=En

http://www.europeum.org/doc/pdf/makowski_PL.pdf

http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/EI_PASOS_lobbyingFINAL-ed..doc

http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/EI_PASOS_lobbyingFINAL-ed..doc

http://www.psa.ac.uk/cps/2002/mcgrath2.pdf

http://www.europeum.org/doc/pdf/pogatsa_HU.pdf

http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/general/GMC96%20E95%20Actionprogr%20English.pdf

http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/general/GMC96%20E95%20Actionprogr%20English.pdf




Evarist Beqiri 2017

239

http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta10/erec1908.ht

m

89) Report on Romania. The Institute for Public Policy (2011)

http://pasos.org/IPP_PASOS_lobbying.pdf.

90) Report on Ukraine. The International Centre for Policy Studies (2011)

http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/ICPS_UKR_Lobbying.pdf

91) Représentants d’intérêts à l’Assemblée nationale. http://www.assemblee-

nationale.fr/representants-interets/

92) Results of the survey carried out by EUROPEUM Institute for European Policy in

May 2011 http://pasos.org/wp-

content/uploads/2011/10/EUROPEUM_PASOS_lobbying_questionnaires_summa

ry_EN.pdf

93) Rules of Procedure of the European Parliament.

http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+RULES-

EP+20090714+RULE-

009+DOC+XML+V0//EN&language=EN&navigationBar=YES

94) Rules of Procedure of the German Bundestag. Annex 2. Registration of

associations and their representatives. Paragraph 2. https://www.btg-

bestellservice.de/pdf/80060000.pdf

95) Špok, R., Weiss, T., Kříž, J. Regulation of Lobbying in the Czech Republic.

EUROPEUM Institute for European Policy (2011). http://pasos.org/wp-

content/uploads/2011/10/EUROPEUM_PASOS_lobbying.pdf

96) Chabanet, Didier (2011): “From Opacity to Transparency? The Place of

Organized Interests within the European Institutions”. EUGOV Working Paper,

No. 27, February 2011. Bellaterra (Barcelona): Institut Universitari d'Estudis

Europeus.

97) Democratic lobbying Is the Transparency Register enough To ensure

democratically sound lobbying within the EU?, Department of Law School of

Business, Economics and Law at the University of Gothenburg Master thesis, 30

hp, LL.M. programme Author: Emilie Dorf Supervisor: Ola Zetterquist.

98) Kanol, D. (2012). ‘Should the European Commission enact a mandatory lobby

register?’, Journal of Contemporary European Research. 8 (4), pp. 519-529. First

published at: www.jcer.net.

http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta10/erec1908.htm

http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta10/erec1908.htm

http://pasos.org/IPP_PASOS_lobbying.pdf

http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/ICPS_UKR_Lobbying.pdf

http://www.assemblee-nationale.fr/representants-interets/

http://www.assemblee-nationale.fr/representants-interets/

http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/EUROPEUM_PASOS_lobbying_questionnaires_summary_EN.pdf



http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+RULES-EP+20090714+RULE-009+DOC+XML+V0//EN&language=EN&navigationBar=YES



https://www.btg-bestellservice.de/pdf/80060000.pdf

https://www.btg-bestellservice.de/pdf/80060000.pdf

http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/EUROPEUM_PASOS_lobbying.pdf

http://pasos.org/wp-content/uploads/2011/10/EUROPEUM_PASOS_lobbying.pdf

Evarist Beqiri 2017

240

99) Andrius Guzavičius and Žaneta Karazijienė, “Lobbying in EU: Interaction

between business and goverment institutions”, Journal of Economics and

Management, 2011.

I disponueshëm në: http://www.ktu.lt/lt/mokslas/zurnalai/ekovad/16/1822-6515-

2011-0510.pdf

100) Markus Krajewski, LEGAL STUDY “LEGAL FRAMEWORK FOR A

MANDATORY EU LOBBY REGISTER AND REGULATIONS, 2013.

101) Thomas P. Edsall , “The Unlobbyists”, New York Times, dt. 2014-01-24.

102) Alberto D’Argenzio, La citta delle lobby, L'Espresso - N.8 - 27 Febbraio

2014.

103) Prof. Piero Mastroberardino, Dott.ssa Gemma Carolillo, “Una disamina

concettuale del termine lobby”, Quaderno n. 9/2006, Dipartimento di Scienze

Economico-Aziendali, Giuridiche, Merceologiche e Geografiche, Università

degli Studi di Foggia.

104) Ian Traynor, the Guardian; Bartłomiej Kuraś, Gazeta Wyborcza;

Philippe Ricard, Le Monde; Ignacio Fariza Somolinos, El País; Javier

Cáceres, Süddeutsche Zeitung; Marco Zetterin, La Stampa, “30,000

lobbyists and counting: is Brussels under corporate sway?”, The Guardian,

Thursday 8 May 2014.

105) Bernard O’ Connor, “Some basic ideas one decision making and lobbying in

the European Union”, Liuc Papers n. 47, Serie impresa e instituzioni, 1997.

I diponueshëm në: http://www.biblio.liuc.it/liucpap/pdf/47.pdf

106) Conor McGrath, “Comparative Lobbying Practices: Washington, London,

Brussels”, University of Ulster, 2001.

107) Christine Mahoney, “Lobbying Success in the United States and the European

Union”, Cambridge University Press, 2007. Available online at:

http://faculty.maxwell.syr.edu/chmahone/Mahoney_JPP_2007.pdf.

108) Dino Falaschetti, “Can Lobbying Prevent Anticompetitive Outcomes?

Evidence on Consumer Monopsony in Telecommunications”, Journal of

Competition Law & Economics, 2008.

109) David Coen, “Lobbying in the European Union”, Briefing paper, Brussels,

European Parliament, 2007.

http://www.ktu.lt/lt/mokslas/zurnalai/ekovad/16/1822-6515-2011-0510.pdf

http://www.ktu.lt/lt/mokslas/zurnalai/ekovad/16/1822-6515-2011-0510.pdf

http://www.nytimes.com/2014/01/01/opinion/edsall-the-unlobbyists.html?_r=0

http://www.lobbyingitalia.com/2014/01/24/

http://www.theguardian.com/profile/iantraynor

http://www.guardian.co.uk/theguardian

http://faculty.maxwell.syr.edu/chmahone/Mahoney_JPP_2007.pdf

Evarist Beqiri 2017

241

110) Craig Holman, “Lobbying Reform in the United States and the European

Union: Progress on Two Continents”, This paper was published in Conor

McGrath, ed. Interest Groups and Lobbying (Edwin Mellen Press, 2009).

Available online at: http://www.citizen.org/documents/Lobbying-Reform-in-

the-US-EU.pdf.

111) Daniela Obradovic, “Feasibility of establishing a common register for

lobbyists in the EU”, University of Amsterdam, published in New Modes of

Governance Project Policy Brief, 2008.

112) Daniel Brou and Michele Ruta, “Lobbying, Bargaining and EU

Enlargement” Columbia University, New York, 2002.

113) Kristina Charrad, “Lobbying the Europian Union”, Westfälische Wilhelms-

Universität Münster, 2004.

114) J. Greenwood and D. Halpin, “The European Commission and the publik

governance of interest groups in the European Union: Seeking a Niche between

accreditation and laissez-faire’ in Perspectives on European Politics and

Society”, 2007. Which is available online at informaworldTM at

http://www.informaworld.com/smpp/content~content=a779273260~db=all~or

der=page.

115) Heiko Kretschmer dhe Hans-Jörg Schmedes, “Enhancing Transparency in

EU Lobbying? How the European Commission’s Lack of Courage and

Determination Impedes Substantial Progress”, 2010.

116) Mary Craig, Report, “Lobbying at the European Parliament -Two legislative

cases: F-gases and REACH”, 2008.

117) Michele Ruta, “Integrazione Europea e Gruppi di Interesse”, 2004.

118) P. Bennardo, A. Farella, M. Oretano, E. Savazzi, A. Poletti, P. Di Staso,

“L’attività di lobbying nell’Unione Europea”, 2010. I disponueshëm në:

http://www.ilchiostro.org/wpcontent/uploads/2011/02/Ricerca_UE_a.a.09.101.

pdf

119) Piero Mastroberardino, Gemma Carolillo, “Una disamina concettuale del

termine lobby”, Università degli Studi di Foggia, Quaderno n. 9/2006.

120) Philip Schlesinger, “Comunicazione politica in trasformazione nell’Unione

Europea”, Foedus n.3 / 2002.

121) Raffaella Coletti dhe José Luis Rhi-Sausi, “Paradiplomazia e Politica Estera

nell’Unione Europea”, Roma, 2010.

Evarist Beqiri 2017

242

122) Wilhelm Lehmann and Lars Bosche, ”Lobbying in the Europian Union:

Current Rules and Practices”, European Parliament, Directorate-General for

Research, Working Paper, Luxembourg, European Parliament, 2003.

123) Jesse C. Ribot and Nancy Lee Peluso, “A Theory of Access”, Rural

Sociology, Volume 68, Number 2, 2003, f.153-181.

124) P. Bouwen, “Corporate Lobbying in the European Union: the logic of access”,

2002, Journal of European Public Policy, 9:3, June 2002: f. 365–390.

125) Romina A. Pipitone, “Lobbying: A New Approach for Agricultural Policies”,

C.I.R.M.E.T. (Centro Interdipartimentale per il Monitoraggio dell’Economia e

del Territorio) – Università degli Studi di Palermo, Italy, 2000.

126) Marta Kucharska, “Nelle spire delle lobby”, 28 Qershor 2010, artikull i

botuar në Dziennik Gazeta Prawna Varsavia.

http://www.presseurop.eu/en/node/282861.

127) Stefania Sarsini, “Il Pianeta Delle Lobbies”, 28 janar 2011.

Artikull i botuar në: http://www.liberacittadinanza.it/i-diritti-degli-animali/il-

pianeta-delle-lobbies.

128) Peter Schieder, “Lobbying in Europe“, Tel Aviv, 2007.

Ky artikull mund të gjendet në këtë link:

http://www.aicc.at/uploads/media/Peter_Schieder_Lobbying_in_Europe.pdf

129) Giuseppe Lucio Gaeta, “L’attività di lobbying nell’Unione Europea”, saggio,

queste istituzioni n. 156-157 gennaio-giugno 2010.

E disponueshme në: http://www.questeistituzioni.it/public/upload/File/156-

7/5_Saggio.pdf.

http://www.presseurop.eu/en/node/282861

Documents

UNIVERSITETI I TIRANËS · 2019-12-03 · GRUPET E INTERESIT DHE NDIKIMI I TYRE NË POLITIKAT ... Politikbërja gjendet përballë presionit të grupeve të interesit dhe aftësive